รายงานผลการวจย

เรอง

ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย

COMMUNICATION LITERACY IN DIGITAL AGE AND ITS ROLE IN GUIDING THE DIRECTION OF COMMUNICATION REFORM IN

THAI SOCIETY

โดย

รศ.ดร.พระ จรโสภณและคณะ

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย รายงานการวจยนไดรบทนอดหนนจากมหาวทยาลยธรกจบณฑตย

พ.ศ.2559

DPU

(ข)

ชอเรอง : ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย

ผวจย : รศ.ดร.พระ จรโสภณ, ผศ.ดร.ทณฑกานต ดวงรตน, ดร.มนต ขอเจรญ, ดร.ชนญสรา อรนพ ณ อยธยา, ดร.อษา รงโรจนการคา, ดร.โสภทร นาสวสด, อาจารยณทธสฐษ สรปญญาธนกจ

สถาบน : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

ปทพมพ : 2559 สถานทพมพ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย แหลงทเกบรายงานการวจยฉบบสมบรณ : ศนยวจยมหาวทยาลยธรกจบณฑตย

จ านวนหนางานวจย 155 หนา

ค าส าคญ : ความรเทาทนการสอสาร, ยคดจทล บทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสาร,การปฏรปสอ ลขสทธ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

บทคดยอ

การวจยเรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” เปนการวจยเชงส ารวจ กลมเปาหมายประชากรกรงเทพมหานครทมอาย 18 ปขนไป จ านวน 400 คน ผนวกกบการจดกลมอภปรายโดยเชญผทรงคณวฒผเชยวชาญดานสอและการรเทาทนสอและการสอสารมารวมใหความคดเหนเพอประมวลองคความร แนวคดและการด าเนนการเรองการรเทาทนการสอสาร การวจยครงนมวตถประสงคหลก 3 ดานคอ (1) เพอการประมวลแนวคด องคความรและการด าเนนการเรองการรเทาทนสอและการสอสารในประเทศไทย จากผทรงคณวฒ (2) ส ารวจลกษณะทางประชากรศาสตร พฤตกรรมการเปดรบและการใชสอ ระดบการรเทาทนการสอสารของกลมตวอยางและ (3) ศกษาแนวทางในการสงเสรมบทบาทความเปนพลเมองและการขบเคลอนการรเทาทนการสอสารเพอการปฏรปการสอสารในสงคมไทย

DPU

(ค)

ผทรงคณวฒในการอภปรายกลมไดใหขอมลเกยวกบการศกษาวจยและการขบเคลอนเพอการสงเสรมการเรยนร การรเทาทนสอและการสอสารในระดบตางๆ ทงการจดหลกสตรการเรยนการสอนในโรงเรยนและการรณรงคในกลมเปาหมายตางๆ ผทรงคณวฒชประเดนปญหาการนยามขอบเขตการรเทาทนสอและการสอสารทยงแตกตางกน รวมทงการสรางตวชวด และการวนจฉยการเปนผรเทาทนหรอไมรเทาทนทยงไมสอดคลองกน ซงผศกษาวจยควรจะตองก าหนดขอบเขตแนวคดใหเจาะจงเปนแบบแผนชดเจน ในการส ารวจประชากรพบวาเปนเพศหญงมากกวาชาย อายกระจายทกวย การศกษาสวนใหญปรญญาตร อาชพกระจายทกประเภท แตสวนใหญเปนนกศกษา มทงกลมท างานและไมท างานในสดสวนใกลเคยงกน ระดบรายไดคอนขางต าอยในกลม 1 – 2 หมนบาทมากทสด ประชากรรอยละ 96.19 หรอเกอบทงหมดมสมารทโฟนใชเปนของตนเองรวมทงมคอมพวเตอรต งโตะและโนตบกมากกวาครงหนง มพฤตกรรมเปดรบสอเวบไซตคอนขางบอย รวมทงเปดรบสอสงคมออนไลนโดยใชไลนมากทสดบอยถงบอยมาก เฟซบกรองลงมาตามดวย ยทป กเกล อนสตาแกรม ส าหรบสอดงเดมเปดรบโทรทศนเกอบทกวนจนถงทกวน รองลงมาอานหนงสอพมพ ฟงวทยและตดตามนตยสารบอยปานกลาง สวนใหญมวตถประสงคในการใชทงสอดงเดมและสอใหม เพอตดตามเหตการณขาวสารตางๆ และเพอความบนเทงผอนคลาย ส าหรบสอใหมใชเพอการสอสารพดคยกบบคคลตางๆ อยในเกณฑบอย ระดบการรเทาทนการสอสาร สวนใหญอยในกลมระดบปานกลาง รอยละ 54.5 รองลงมาเปนกลมระดบต า รอยละ 30.75 และกลมระดบสงเพยงรอยละ 14.75 ประชากรมบทบาทในการตรวจสอบสงคมนอย และคาดหวงใหสอมบทบาทตรวจสอบสงคมและสรางสรรคสตปญญาแกประชาชนมากขน กลมตวอยางตองการใหภาครฐสงเสรมการรเทาทนการสอสารเพอปฏรปการสอสารและปฏรปสงคม ตองการใหมการเรยนการสอนและจดหลกสตรการรเทาทนการสอสารในโรงเรยนและมหาวทยาลย โดยเฉพาะในระดบตงแตมธยมศกษาถงอดมศกษา นอกจากนยงตองการใหรฐบาลมนโยบายจดสรรงบประมาณ โดยแบงมาจากรายไดภาษของธรกจทเกยวกบการสอสารโดยเฉพาะจาก กสทช. มาเปนกองทนเพอสงเสรมการรทนการสอสารใหกบหนวยงานและองคกรตางๆ ทเกยวของและมบทบาทในการผลกดนการรเทาทนการสอสารในสงคม ผลการทดสอบสมมตฐานทตงไววาระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกนไปตามลกษณะทางประชากรและพฤตกรรมการเปดรบและการใชสอ ปรากฎวาเปนตามสมมตฐานเพยงบางสวนนนคอแตกตางกนตามลกษณะทางประชากรศาสตร เฉพาะดานอายทกลมผสงอายมากกวา

DPU

(ง)

มกมระดบการรเทาทนมากกวา แตกไมเปนแบบแผนทสอดคลองกนทกกลม สวนสมมตฐานทเกยวกบพฤตกรรมการสอสารปรากฏวามความแตกตางกบระดบการรเทาทนการสอสาร บางสวนแตกไมเปนในทศทางทสอดคลองกน จงไมสามารถสรปเปนแบบแผนทชดเจนได

DPU

(จ)

Title : Communication Literacy in Digital Age and Its Role in Guiding the Direction of Communication Reform in Thai Society

Research : Asso. Prof. Dr. Pira Chirasopone, Asst. Prof. Dr Thanthakan Duangrat, Dr.Mon Korcharoen,

Dr.Channsara Oranop Na Ayutthaya, Dr.Usa Rungrojkarnka,

Dr.Sopat Nasawat, and Nattasti Siripanyathanakit

Institution : Dhurakij Pundit University

Year of Publication : 2016 Publisher : Dhurakij Pundit University Sources : Dhurakij Pundit University Research Center No. of Pages : 155 page Keyword : Communication Literacy, Digital Age, Role in of Communication Reform, Media Reform Copyright : Dhurakij Pundit University

Abstract

This research combined a survey approach and a group discussion approach as a methodology. The subjects of the survey study included 400 residents of Bangkok aged 18 and above. Meanwhile, professionals and experts on media and communication literacy were invited for a group discussion to exchange and compile knowledge, ideas, and examples of actions taken in regard to communication literacy. Three main purposes of the research are (1) to collect and compile knowledge, ideas, and examples of actions taken about media and communication literacy in Thailand from professionals, (2) to explore demographic characteristics, exposure and use of media, and communication literacy level of the subjects, and (3) to seek a guideline for promoting citizenship roles and boosting communication literacy for communication reform in Thai society. In the group discussion, professional participants gave information about existing researches and activities to encourage media and communication literacy education in various levels, which included providing courses in schools and campaigning those literacy among

DPU

(ฉ)

different target groups. The professionals also mentioned a problem of differences in the definition of the scope of media and communication literacy and inconsistency of indicators and diagnosis of the people’s literacy and illiteracy and suggested that researchers make a systematic and clear conceptual framework in doing such studies. The subjects of the survey were comprised more of females than males. There were subjects from every range of age and every type of occupation. Majority of the subjects had a Bachelor’s degree and most of them were students. The proportion of subjects that were employed and unemployed was similar and most of the subjects were ranked in a group of a rather low income level of 10,000-20,000 baht. Approximately 96.19 percent or majority of the subjects had smartphones and more than half of them also had desktop computers or laptops. The subjects were occasionally exposed to websites and social media. LINE was the most popular social network application among the subjects, with frequently and very frequently used levels, followed by Facebook, YouTube, Google, and Instagram. In terms of traditional media, the subjects were exposed to television almost every day to every day and newspaper, radio, and magazine at a moderate amount. Majority of them used both traditional media and new media to follow events and news and seek entertainment, while they used new media for communicating with other people at a frequent level. Majority of the subjects or 54.5 percent had moderate communication literacy, followed by 30.75 percent of low communication literacy. Only 14.75 percent of the subjects had a high level of communication literacy. The subjects had low engagement in social investigation and expected the media to play a greater role in investigating the society and fostering intelligence among the people. The subjects also required that the government sector promote communication literacy for communication and social reform and demanded communication literacy teaching or courses in schools and universities, especially for secondary education and higher education. In addition, the subjects wanted the government to allocate budget, which was appropriated from tax revenues that were collected from communication related businesses, especially from the NBTC, to establish a fund for developing communication literacy among agencies and organizations that play a part in pushing forward communication literacy in the society.

DPU

(ช)

Based on a hypothesis that a level of communication literacy was varied among different demographic factors of people and their different behaviors of media exposure and use, the test results showed that the hypothesis on demographic differences was true only in the age factor; while the older subjects had a higher level of literacy, this pattern of relationship did not apply to other demographic characteristics of the subjects. Regarding communication behaviors, the test results showed that the level of communication literacy did not relate to the subjects’ behaviors of media use and communication, so a pattern could not be drawn. DPU

(ซ)

กตตกรรมประกาศ

การวจยครงนไดรบการสนบสนนเงนทนจากมหาวทยาลยธรกจบณฑตย และการอ านวยการจากฝายสายงานวจย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ท าใหการวจยส าเรจลลวงไปดวยด คณะผวจยขอขอบคณทานอธการบด รองอธการบดสายงานวจย และคณบดคณะนเทศศาสตร รวมทงเจาหนาทฝายตางๆ ทงฝายเลขานการ ฝายเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลทชวยใหการด าเนนงานเปนไปดวยด

คณะผวจย DPU

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ฆ บทคดยอภาษาองกฤษ จ กตตกรรมประกาศ ฉ สารบญ (1) สารบญตาราง (3) บทท 1 บทน า 1 ความเปนมาของปญหา 1 วตถประสงค 4 สมมตฐาน 4 ขอบเขตการวจย 4 ขอจ ากดการวจย 5 นยามศพท 5 ขอตกลงเบองตน 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 6 บทท 2 แนว คด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ 7 ความเปนมาและความหมายของการรเทาทนการสอสาร 7 แนวคดเรองตวชวดการรเทาทนสอ 12 ทฤษฎเทคโนโลยเปนตวก าหนด 17 ทฤษฎชองวางทางดจทล 23 การรเทาทนการสอสารกบการปฏรปสอและการพฒนา ความเปนพลเมองยคดจทล (Digital citizenship) 25 งานวจยทเกยวของ 31 บทท 3 ระเบยบวธวจย 34 การอภปรายกลม 34 การวจยเชงส ารวจ 35 เครองมอวจยและการทดสอบเครองมอ 37 การวเคราะหและทดสอบทางสถต 37

DPU

(2)

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 4 ผลการวจย 39 ตอนท 1 การประมวลความร ประสบการณและความคดเหนเกยวกบประเดน ปญหาแนวคดและการด าเนนการเกยวกบการรเทาทนสอและ การสอสารในประเทศไทย 39 ตอนท 2 ลกษณะพนฐานทางประชากรศาสตรของกลมตวอยาง 45 ตอนท 3 การเปนเจาของเครองมอสอสาร การเปดรบ พฤตกรรมการใชสอ

และวตถประสงค 48 ตอนท 4 การรเทาทนสอและการมสวนใชสอทางลบ 62 ตอนท 5 พฤตกรรมและความคดเหนเกยวกบการสอสาร ทสะทอนการเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตย 70 ตอนท 6 การสงเสรมการรเทาทนการสอสารเพอการปฏรปการสอสาร ในสงคมไทย 74 ตอนท 7 การทดสอบสมมตฐาน 79 บทท 5 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ 93 สรปผลวจย 93 การอภปรายผล 99 ขอเสนอแนะจากผลการวจย 111 บรรณานกรม 114 ภาคผนวก ก. แบบสอบถามการวจยเชงส ารวจ 119 ข. ค าตอบทสะทอนการรเทาทนการสอสาร(จากแบบสอบถามเชงส ารวจ) 136 ค. การประมวลประสบการณ ความร ความคดและการปฏบตจากผทรงคณวฒ 138 ง. ประวตผวจย 155

DPU

(3)

สารบญตาราง

ตารางท หนา 4.1 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย 46 4.2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเพศ 46 4.3 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามระดบการศกษา 47 4.4 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาชพ 47 4.5 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามรายได 48 4.6 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามการมและ ไมมเครองมอสอสารทใชเปนของตวเองหรอเปนสวนตว 49 4.7 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามจ านวน การมเครองมอสอสารทใชเปนของตวเองหรอเปนสวนตว 51 4.8 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความถ หรอความบอยในการเปดรบหรอใชสอ ในแตละรอบสปดาหโดยเฉลย 52 4.9 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความถหรอความบอย โดยเฉลยในการเปดรบหรอใชสอภาพยนตรในรอบ 1 เดอนโดยเฉลย 53 4.10 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเหตผลหรอ วตถประสงคทเปดรบจากสอ 53 4.11 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตาม การใชบอยหรอถในการเปดรบสอสมยใหมหรอแอพพลเคชน จากสอตางๆ โดยเฉลยในแตละรอบสปดาห 55 4.12 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามการใชเวลาหรอ จ านวนชวโมงในการตดตามหรอเปดรบการใชสอโดยเฉลยในแตละวน 56 4.13 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความบอย ในการใชงานผานสอสมยใหมเพอวตถประสงคตางๆโดยเฉลยในรอบ1สปดาห 58 4.14 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความบอย ในการใชงานสอสมยใหมหรอสอออนไลนในลกษณะตางๆ โดยเฉลย ในแตละรอบสปดาห 60

DPU

(4)

สารบญตาราง(ตอ) ตารางท หนา 4.15 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามการตอบ ในประเดนการรเทาทน สอและการสอสารทตรงและไมตรงกบค าตอบทก าหนดไว 63 4.16 แสดงระดบการรเทาทนการสอสารจากคะแนนสงสด คะแนนต าสด คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและจ านวนรอยละ ของกลมผตอบตรง ค าตอบในระดบสง-กลาง-ต า 66 4.17 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความบอยในการ เขามสวนรวมใชสอทางลบ ทงในเชงพฤตกรรมและความคดเหน ในการสอสารทางสอสงคมออนไลน 67 4.18 จ านวนและรอยละพฤตกรรมและความคดเหนในประเดนตางๆ ตอการสอสาร ในบทบาทความเปนพลเมองตามกรอบประชาธปไตย 70 4.19 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความคดเหนในการ สงเสรมดวยวธการตางๆ เพอใหประชาชนคนไทยมความรความเขาใจเทาทนสอ และการสอสารทงสอดงเดมและโดยเฉพาะสอสมยใหมตางๆ ในยคดจทล 74 4.20 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเรองทเสนอแนะเพมเตม เพอสงเสรมการรเทาทนสอและการสอสารในการชวยปฏรปการสอสาร ในสงคมไทย 77 4.21 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามลกษณะ ทางประชากรศาสตร 80 4.22 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามจ านวน การเปนเจาของเครองมอสอสาร 83 4.23 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามการเปดรบสอ 83 4.24 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตาม การเปดรบสอสมยใหม 85 4.25 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามจ านวนเวลาการใชสอ 89

DPU

บทท 1 บทน า

งานวจยเรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” มพนฐานความเปนมา ความส าคญและประเดนปญหาทน าไปสการศกษาวจยดงตอไปน ความเปนมาและความส าคญของปญหา

โดยทวไปนกวชาการและผก าหนดนโยบายสงคมมกสนใจประเดนการรเทาทนสอและการสอสารกบบทบาทในการแกไขปญหาการสอสารในสงคม โดยเฉพาะในกลมเดก เยาวชนและผดอยโอกาสในสงคมทไมรเทาทนขาวสารและเนอหาทน าเสนอโดยสอตางๆ ยงในยคสงคมขาวสารทสอใหมและสอเครอขายสงคมยคดจทล เขามามบทบาทและอทธพลมากขนในชวตประจ าวน บทบาทสอมวลชนทควรมสวนหรอมบทบาทส าคญในการสรางผลลพธในดานการพฒนาหรอยกระดบคณภาพสงคมกลบกลายเปนสรางผลเสยหายใหแกสงคมในหลายๆดาน ดงปรากฎใหเหนเปนตวอยางมาเสมอ แตเมอวเคราะหถงบทบาทของสออยางรอบดานหรอแบบองครวมแลว นกวชาการนเทศศาสตรพบวาการรเทาทนสอเปนเพยงมตเดยวทมผลกระทบตอการบรโภคขาวสารในปจจบนและในอนาคตของยคสงคมสารสนเทศ เราจะพบวาทกครงเมอสงคมมปญหามกมการพดถงการปฏรปสงคม ไมวาดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ฯลฯ และขาดเสยมไดทจะตองกลาวถงตนเหตปญหาทมาจากการสอสารหรอการสอสารมวลชนเสมอ ผมอ านาจในรฐจงตองมการผนวกนโยบายการปฏรปการสอสารมวลชนเขาไวในการปฎรปสงคมไทยดวยเสมอ แตในความเปนจรงแลวการสอสารมวลชนหรอการสอสารผานสอนนเปนกระบวนการทมไดมมตเดยว ปญหาการบรโภคขาวสารไมไดขนอยทการขาดความรเรองสอหรอขาดการรเทาทนสอเทานนทท าใหการเปดรบสอมวลชนมผลในทางลบหรอเกดผลเสยหายขน ตามหลกการสอสารแลวยงมองคประกอบของการสอสารดานอนๆ อกทมผลตอประสทธภาพ ประสทธผล หรอผลกระทบของการสอสารนบตงแตองคประกอบผสอสาร ซงหมายถงทงแหลงสาร ผสงสารและผรบสาร ไปจนกระทงเนอหาสาระของตวสารเองรวมถง ตวสอหรอชองทางตลอดจนบรบทของการสอสารและผลลพธทตามมาของการสอสาร ซงองคประกอบเหลานเปนสงทสมาชกในสงคมยคสารสนเทศตองมความรและรเทาทนดวย

DPU

2

เชนกน ซงจะท าใหด าเนนกจกรรมการสอสารในบรบทหรอในระดบตางๆ ไดอยางรเทาทนและไมเกดผลลพธในทางลบมากมายอยางทเปนอยในปจจบน ดงนนประเดนหรอแนวคดการรเทาทนสอ(Media literacy) ทนกวชาการนกวจยและ ผก าหนดนโยบายเคยศกษาและใหความสนใจอยางกวางขวางน จงตองมการศกษาในมตทกวางขวางและหลากหลายมากขน ตองมองการสอสารเปนกระบวนการทประกอบดวยองคประกอบตางๆ หรออยางนอยตองเขาใจองครวมของการสอสารวาเปนกจกรรมของการเขารหส(encoding) และการถอดรหส(decoding) เพอสอความหมายระหวางผสอสาร (ผสงสาร-ผรบ) หรอผใชสารผานสอและชองทางตางๆ ในสถานการณหรอบรบทตางๆ เพอกอใหเกดผลบางอยางตามมา หากขยายเพมเตมค ากลาวของ Harold Lasswell (1940) เกยวกบกจกรรมการสอสารดงเดมกอาจจะพดไดวากจกรรมการสอสารคอ Who says what to whom in which channel (and which context) with (what meaning) (and) what effect 1 ดวยเหตผลดงกลาวเปาหมายใน การสรางองคความรใหมเกยวกบการรเทาทนสอในขอบเขตทกวางขนจงน ามาสประเดนการวจยแนวคดการรเทาทนการสอสาร(Communication literacy) โดยเฉพาะในยคสอสมยใหมและยคดจทล ในหวขอเรอง “การรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดทศทางการพฒนาและการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” ทงนเพอใหสอดคลองและเออประโยชนกบนโยบายการปฏรปสงคมของรฐบาลเฉพาะกาลยค คสช. หรอคณะรกษาความสงบแหงชาตในปจจบน การรเทาทนหรอความสามารถในการอานออกเขยนได (Literacy) มพฒนาการมาตลอดเวลา มการนยามและขยายค านยามหลากหลาย เพอตอบสนองกบรปแบบการเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจ การเมอง สงแวดลอมและเทคโนโลย (UNESCO, 2013) โดยไดมผสรป literacy skill ส าหรบเปนพนฐานใหใชชวตในสงคมไดในยคทยงไมมเทคโนโลยสอใดๆ คอทกษะ 3 Rs ประกอบดวยทกษะการเขยน (Writing) ทกษะการอาน (Reading) และทกษะทางคณตศาสตร (arithmetic) ซงเรยกรวมๆ วาการอานออกเขยนได คดเลขเปนทสามารถท าใหใชกบชวตประจ าวนในสงคมในอดตไดอยางราบรน(Simsek & Simsek, 2013 : 126) ในขณะท Hobbs and Moore (2013) ไดทบทวนยคของการรเทาทนเปน 9 ยคคอ Rhetoric(การพดการฟง) Print literacy (การอานการเขยน) Visual literacy (การเขาใจและสามารถสรางสรรคภาพ) Information literacy (การเขาถงขอมลการประเมนและใชประโยชน) Media literacy (การรเทาทนสอ) Critical literacy (ความเขาใจ ความสามารถวพากษอ านาจของสอและเนอหาสาร) Computer literacy (ความรเทาทนคอมพวเตอร) News literacy (ความรเทาทนขาวและ 1 ในวงเลบเพมเตมโดยผวจยเพอใหครอบคลมตามบรบทในปจจบน

DPU

3

เหตการณขาวตางๆ) และ Digital literacy (ความรเทาทนสอดจทลทงอนเทอรเนตสอสงคมออนไลนตางๆ) ซงศพทเรยกการรเทาทนในยคตางๆ นนกวชาการไดน าไปประยกตแตกตางกนไป ทงขอบเขตทเจาะจงและขอบเขตทกวางขวาง เชนในงานวจยครงนทใชค าวาการรเทาทนการสอสาร โดยรวมซงน าลกษณะของการรเทาทนสอทมผนยามไวมาผนวกกบการสอสารทวไปในยคดจทล ค าวา Media literacy มการน าไปใชกวางขวางมากกวาค าอนๆ แมในยคแรกๆ มการใชค าวา Media education ในทางการศกษาทสนใจ การเรยนรเพอจดประสงคในการสรางความรอบรเกยวกบสอทเขามามบทบาทในสงคมและสรางผลกระทบหรอผลสบเนองไดทงในทางบวกและทางลบแกเดกเยาวชนและประชาชนผบรโภคทวไป เออจต วโรจนไตรรตน(2540) ไดเคยท าวทยานพนธครศาสตรดษฎบณฑตในหวขอ Media Literacy ทเสรมน าเอาแนวคด Media education มาประยกตใชเพอวเคราะห Media literacy ในกลมประชากรคนไทย การนยามความหมายของการรเทาทนสอนนมการถกเถยงกนอยางกวางขวาง โดยการนยามการรเทาทนสอทเปนทยอมรบมากทสดในสหรฐอเมรกามาจากการประชม Aspen Media Literacy Leadership Institute ในป ค.ศ. 1992 วา “Media literacy is the ability to access, analyze, evaluate ,and create media in a variety of forms‛ (ความรเทาทนสอคอความสามารถในการเขาถงวเคราะหประเมนคาและผลตสอไดหลากหลายรปแบบ) นอกจากน Center for Media Literacy ยงไดขยายความหมายในบรบทศตวรรษท 21 โดยเชอมโยงการรเทาทนสอกบการสรางความเขาใจเกยวกบบทบาทของสอในสงคมและการสรางทกษะทส าคญในการแสวงหาและแสดงออกอนเปนทกษะจ าเปนส าหรบพลเมองในระบอบประชาธปไตย (Center for Media Literacy, n.d.) ส าหรบปจจยทสมพนธกบระดบการรเทาทนสอนน วสาลกษณ สทธขนทด(2551) ไดศกษาโมเดลเชงสาเหตของการรเทาทนสอของนกเรยน ม.3 ในกรงเทพมหานคร พบวามตวแปรทเกยวของอย 2 ชด คอปจจยการเปดรบสอโดยเฉพาะพฤตกรรมการอานและปจจยดานฐานะเศรษฐกจและสงคม สวนพนม คลฉายา(2557) ระบความสามารถในการตระหนกรก าหนดภาวะของการรเทาทนสอ รวมทงปจจยดานตวผรบสารไดแก เพศ อาย การศกษา วย(วยเรยน, วยท างาน, วยสงอาย) รายได จ านวนประเภทสอทเปดรบ เปนตน จากความส าคญและองคความรของการรเทาทนการสอสารโดยรวมทไดกลาวมา น าไปสแนวคดของการวจยครงน โดยงานวจยนไดขยายขอบเขตการศกษาเปนการรเทาทนการสอสารในยคดจทลครอบคลมทงสอดงเดม สอใหมและการสอสารในบรบททวไป เพอตองการทราบสภาวะการรเทาทนการสอสารของประชาชน ในกรงเทพมหานคร ทมอาย 18 ปขนไปหรอเปนผมสทธออกเสยงเลอกตง ท งนเนองจากกลมประชากรนจะมบทบาทส าคญในการเปนพลเมองในสงคมไทยทก าลงกาวเดนไปสระบอบประชาธปไตยทสมบรณในอนาคตและเพอน าองคความร

DPU

4

เกยวกบการรเทาทนการสอสารของประชาชนไปเชอมโยงกบการปฏรปการสอสารในยคการปฏรปสงคมทก าลงขบเคลอนอยขณะนเชนกน ดงนนจงน าไปสการศกษาวจยทมงตอบโจทยเพอหาค าตอบทจะน าไปขยายองคความรและน าไปเพอการปฏบตและก าหนดนโยบายตอไป ตามวตถประสงคตอไปน วตถประสงคของการวจย เปาหมายในการตอบโจทยหรอประเดนการรเทาทนการสอสารของประชาชนและการเชอมโยงกบบทบาทในการปฏรปการสอสารในสงคมไทยจากค าถามวจยตอไปน

1. ผทรงคณวฒทเกยวของและมประสบการณในประเดนการรเทาทนสอและการสอสารในสงคมไทยสะทอนแนวคด ปญหา วธการศกษาวเคราะหและการด าเนนการในเรองนอยางไร

2. ประชากรเปาหมายทเกยวของกบประเดนการรเทาทนการสอสารกบการปฏรปสงคมไทยมลกษณะพนฐานสวนบคคลทเกยวของดานตางๆ อยางไร

3. ประชากรเปาหมายมการรเทาทนการสอสารโดยรวมและในดานตางๆ อยางไร และมความสมพนธเกยวของกบลกษณะพนฐานสวนบคคลอยางไร

4. ประชากรเปาหมายมทศนะตอการก าหนดนโยบายและการด าเนนการเพอใหการรเทาทนการสอสารมบทบาทในการปฏรปสงคมไทยดานการสอสารใหไดผลอยางไร สมมตฐานการวจย สมมตฐานทก าหนดไวคอ “ลกษณะพนฐานทางประชากรศาสตรและพฤตกรรมการสอสารของกลมตวอยางทตางกนมแนวโนมทระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกนดวย” ซงสามารถแบงเปนสมมตฐานยอยได 2 สมมตฐานคอ

1. ลกษณะพนฐานทางประชากรศาสตรแตกตางกนมแนวโนมทระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกน

2. ลกษณะพฤตกรรมการสอสารทแตกตางกนมแนวโนมทระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกน ขอบเขตของการวจย งานวจยน ศกษาเฉพาะในขอบเขตกรงเทพมหานคร โดยก าหนดประชากรครอบคลม กลมวยนกเรยนนกศกษา กลมวยท างาน และกลมวยผสงอายและแมบาน

DPU

5

ขอจ ากดของการวจย 1. เนนการส ารวจขอมลในขอบเขตประชากรกรงเทพมหานครครอบคลมกลมประชากรในวย

เรยน วยท างาน วยเกษยณ และแมบานทมอาย 18 ปขนไปมสทธออกเสยงเลอกตง ตามรฐธรรมนญ 2. การวดการรเทาทนการสอสารเปนการวเคราะหภาพรวมของการสอสารทประยกตจาก

แนวคดตางๆ ทเกยวของแตไมสามารถครอบคลมไดละเอยดมากนก เนองจากตองจ ากดขอค าถามไมใหมากจนเกนไปกบผตอบ ซงจะไมเหมาะกบการวจยเชงส ารวจในวงกวาง นยามศพท งานวจยนมค าศพททส าคญทไดนยามในเชงปฎบตตอไปน

1. การสอสารยคดจทล เปนการสอสารทงการเขารหสและการถอดรหส ทงการสอสารออนไลนและออฟไลน ทงผานสอดจทลกบสอแอนะลอกดงเดมและไมผานสอ ทเกดขนในยคสงคมขาวสารทมการใชเทคโนโลยการสอสารแบบดจทลอยางกวางขวาง

2. การรเทาทน หมายถงการมความรความเขาใจ มความสามารถในการวเคราะหประเมน มทกษะในการเขาถง ทกษะการใชและสามารถสรางสรรค สอและการสอสารไดอยางเหมาะสมท าใหสามารถมกจกรรมเกยวของกบสงเหลานอยางฉลาด รอบร รอบคอบเทาทน ไมเกดผลทเสยหายตามมา

3. ความรเทาทนการสอสาร ในงานวจยนหมายถงการวดความร ความเขาใจและทกษะการใช การประเมน เกยวกบการสอสารทงผานสอใหมกบสอดงเดมและไมผานสอ ทงออนไลนและออฟไลน มตการวดครอบคลมตงแตความหมายของการสอสารองคประกอบการสอสาร การแสวงหาขาวสาร การใชการรบรและประเมนสอและขาวสารประเภทตางๆ การวดการรเทาทนการสอสารในงานวจยน พจารณาจากขอค าถามจ านวน 25 ขอ โดยมค าตอบใหเลอกตอบ 3 ขอ ในจ านวนนมค าตอบทนาจะสะทอนการรเทาทนสอมากทสด 1 ขอ ซงก าหนดโดยผวจยทไดผานการตรวจสอบและวเคราะหวพากษจากผทรงคณวฒแลว

4. บทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรป ในงานวจยนศกษาแนวทางทระบโดยกลมตวอยางทศกษาส ารวจในประเดนตางๆ เชน การแสดงบทบาทเปนพลเมองในการใชสอลกษณะตางๆ และความคดเหนตอบทบาทสอทน าไปสแนวทางการพฒนาระบบประชาธปไตย รวมทงขอแนะน าในการพฒนาเพอยกระดบการรเทาทน การสอสารในสงคมไทย

DPU

6

ขอตกลงเบองตน การส ารวจครงนเปนการสะทอนขอมลจากกลมตวอยางในชวง พ.ศ. 2558 -59 ดวยตวชวดในรปแบบการบรณาการ ทอาจเปนตวชวดเฉพาะการวจยน แตจะเปนแนวทางทเปนประโยชนในการแสวงหาองคความรตอไป ทงน งานวจยนมขอตกลงเบองตนวากลมตวอยางประชากรมแนวโนมวาจะมความแตกตางกนในเรองการรเทาทนการสอสารไปตามวย ระดบการศกษา สถานการณทางเศรษฐกจและสงคม และพฤตกรรมการเปดรบและการใชสอ

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทราบถงสถานการณและสภาวะการรและไมรเทาทนการสอสารของประชากรคนไทยทมสทธลงคะแนนเลอกตง

2. น าขอมลความรจากผลการวจยเพอประโยชนในการแกปญหาและก าหนดนโยบายเพอปฎรปการสอสารในสงคมไทย

3. ขยายองคความร Media literacy เพอการศกษาวจยในขอบเขตทกวางขวางขน

DPU

7

บทท 2 แนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

โครงการวจย เรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” องกรอบแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของดงตอไปน

- ความเปนมาและความหมายของการรเทาทนการสอสาร - แนวคดเรองตวชวดการรเทาทนสอ - ทฤษฎเทคโนโลยเปนตวก าหนด - ทฤษฎชองวางทางดจทล - การรเทาทนการสอสารกบการปฏรปสอและการพฒนาความเปนพลเมองยคดจทล

(Digital citizenship) - งานวจยทเกยวของ

การน าเสนอในบทนจะประมวลแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของกบการรเทาทนการสอสาร และการปฏรปการสอสารในสงคมไทยยคดจทล รวมถงบรบทของการสงเสรมความเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตย โดยน าเสนอตามหวขอขางตน โดยในแตละหวขอจะท าการทบทวนแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของไปดวยกน ไมไดแยกสวนงานวจยทเกยวของออกตางหากเพอใหมความเชอมโยง เกยวเนองซงกนและกน ดงรายละเอยดตอไปน ความเปนมาและความหมายของการรเทาทนการสอสาร การร หรอ การรเทาทน (Literacy) เปนแนวคดทมววฒนาการมาอยางตอเนอง เรมตนความหมายจาก ‚ความสามารถในการอานออกเขยนได‛ ซงเชอมโยงกบสทธในการศกษาของผคน ตอมาแนวคดและนยามของการรเทาทนไดรบการพฒนาเพอตอบสนองกบรปแบบของเทคโนโลย เศรษฐกจ สงคมและการเมองทเปลยนแปลงไป (UNESCO, 2013) ดงท Hobbs and Moore (2013) ไดทบทวนใหเหนตงแตพฒนาการของค าศพทเกยวกบการรเทาทนซงมพฒนาการตามความกาวหนาของสอและสอมวลชนในแตละยคสมย โดยแบงเปนมตตางๆ ตามล าดบดงน ยคท 1: Rhetoric เปนยคทการรเทาทนหมายถงความสามารถดานการพดและการฟง ยคท 2: Print Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถงความสามารถดานการอานและการเขยน

DPU

8

ยคท 3: Visual Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถงการรเทาทนการออกแบบภาพ การตความ และการสรางสรรคงานลกษณะตางๆ ยคท 4: Information Literacy: เปนยคทการรเทาทนหมายถงการเขาถงขอมลขาวสาร การสบคนขอมลขาวสาร การประเมนขอมลขาวสาร และการใชประโยชนจากขอมลขาวสาร ยคท 5: Media Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถง การรเทาทนสอ ความสามารถในการวเคราะหเนอหาจากสอ และความสามารถในการสอสารผานสอประเภทตางๆ ยคท 6: Critical Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถงความสามารถในการเขาใจในอ านาจของเนอหาสาร และขอมลขาวสารทน าเสนอผานสอประเภทตางๆ ยคท 7: Computer Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถงความสามารถในการเขาใจ และใชคอมพวเตอรไดอยางมประสทธภาพ ยคท 8: News Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถงความสามารถในการเขาใจ และประเมนขาวสาร และเหตการณตางๆ ยคท 9: Digital Literacy เปนยคทการรเทาทนหมายถงความสามารถ และความรบผดชอบในการใชอนเทอรเนต และสอสงคมออนไลนประเภทตางๆ ในแวดวงวชาการสอสารมวลชน ค าวา ความรเทาทนสอ (Media Literacy) เปนศพทวชาการทเกดขนในประเทศแคนาดาและมการใชอยางแพรหลายในบางประเทศในสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา และญปน (พรทพย เยนจะบก, 2552, น. 9-10) ในยคแรกเรมนน การศกษามงเนนไปทอทธพลของสอมวลชนทมผลกระทบอยางมากตอเยาวชน โดยเฉพาะสอวทยและโทรทศน สอภาพยนตร และสอโฆษณา ตามมมมองของทฤษฎเขมฉดยา (Hypodermic Needle Theory) และทฤษฎการปลกฝงหรออบรมบมเพราะจากสอ (Cultivation Theory) จนเมอสงคมเขาสยคของขอมลขาวสาร ขอบขายของการรเทาทนสอซงเคยมงเนนเฉพาะในระดบสอมวลชนไดถกขยายออกไปสระดบสอใหมทก าลงมบทบาทเพมขนอยางมากในสงคมยคดจทลแบบปจจบน อกทงยงม แนวคดใหม ๆ เกยวกบการรเทาทนทมการเชอมโยงหลายๆ แนวคดเขาดวยกน อาท multi-literacies, trans-literacy และ media and information literacy (MIL) ทงน UNESCO ไดเสนอค าวา Media and Information Literacy โดยมเหตผลส าคญในการรวมแนวคด media literacy, information literacy, ICT และ Digital literacy เขาไวดวยกน โดยค านงถงการเขาถงทกวางขวาง การหลอมรวมของชองทางการเผยแพรสารสนเทศและสอในหลากหลายรปแบบ หลากหลายเครองมอดจทล เพอเปนเปาหมายในการพฒนาคนใหมสมรรถนะทจ าเปนในการแสวงหาและใชเสรภาพในการแสดงออกและเขาถงสารสนเทศไดอยางเปนประโยชนมากทสด อกทง เปนเพราะการหลอมรวมทางเทคโนโลย

DPU

9

ไดท าใหยากทจะแบงแยกการรเทาทนออกไปตามแตละประเภทของสอ จงจ าเปนตองสรางกรอบแนวคดทกวางขวางและครอบคลม (UNESCO, 2013 : 27) แนวคดเกยวกบการรเทาทนตาง ๆ มความเชอมโยงซงกนและกนและมลกษณะรวมกนทส าคญบางประการ ไดแก สรางทรพยากรบคคลทรเทาทน ปลกฝงความสามารถของบคคล โดยเฉพาะดานสารสนเทศ สอและ ICT มงหวงทจะสรางสงคมทมความรเปนพนฐาน ซงส าคญตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคม อกทงมเปาหมายรวมกนทจะสงเสรมการศกษาตลอดชวต การสรางสงคมแหงความรทกอประโยชน และสนบสนนการมสวนรวมของพลเมองในสงคม (UNESCO, 2013 :27) ในขณะเดยวกน การนยามความหมายของการรเทาทนน นกมการถกเถยงกนอยางกวางขวาง อยางไรกด นกวชาการไดพยายามใหความหมายของ การรเทาทนสอ หรอ Media Literacy โดยความหมายทเปนทยอมรบกนมากทสดโดยเฉพาะอยางยงในสหรฐอเมรกา ไดมาจากการสรปค านยามจากทประชม Aspen Media Literacy Leadership Institute ในป ค.ศ.1992 วา ‚Media Literacy is the ability to access, analyze, evaluate, and create media in a variety of forms.‛ (ความรเทาทนสอ คอ ความสามารถในการเขาถง วเคราะห ประเมนคา และผลตสอไดในหลากหลายรปแบบ) (Center for Media Literacy, n.d.) เชนเดยวกบ National Association for media Literacy education: NAMLE (n.d.) ใหค านยามพนฐานเกยวกบความรเทาทนสอไววา คอความสามารถในการเขาถง วเคราะห ประเมน และสอสารขอมลไดในหลากหลายรปแบบ รวมทงสารทอยในรปสงพมพและไมใชสงพมพ (Media Literacy is the ability to access, analyze, evaluate, and communicate information in a variety of forms, including print and non-print messages.) สอดคลองกบการใหความหมายของคณะกรรมการสหภาพยโรป (EU Commission) ทระบนยามเชงปฏบตการของการรเทาทนสอวาประกอบดวยทกษะทจ าเปน 3 ประการ อนไดแก 1) การเขาถง (Access) คอการมโอกาสไดใชสอและมความสามารถทจะใชสอไดอยางเหมาะสม 2) การวเคราะหและประเมนคา (Analysis and evaluation) คอ มความสามารถในการอาน ท าความเขาใจ การประเมนคาเนอหาสอ รวมถงตระหนกถงเงอนไขตาง ๆ ของสอในฐานะเครองมอของการสอสาร และ 3) ความสามารถในการสอสาร (Communicative competence) คอ ทกษะในการสรางสาร ผลตและเผยแพรผานชองทางทแตกตางกน สวนนกวชาการไทยไดใหความหมายของ ‚การรเทาทนสอ‛ ไว อาท เออจต วโรจนไตรรตน (2540 : 21) กลาววา ความรเทาทนสอ หมายถงสภาวะทบคคลเปนผทมความสามารถในการคดพนจพเคราะหในเรองกระบวนการสอสารมวลชน ทประกอบดวยผผลตสอ สถาบนหรอองคกรสอ ความสมพนธระหวางผ ผลตสอกบอ านาจทางเศรษฐกจ การเมองในระบบสงคมทมผลตอกระบวนการผลตสอ เนอหา รปแบบหรอเนอความสอ การถายทอดหรอเผยแพร ตลอดจนการสนบสนนเนอหาหรอผลผลตสอ ขณะท บญรกษ บญญะเขตมาลา (2539 : 122-126) ใหค าจ ากดความ

DPU

10

วา ความรเทาทนสอ คอ ความสามารถในการอนมานความตนลกหนาบางของขอมลทปรากฏในสอมวลชนอยางมหลกการ ซงจะชวยปองกนการตกเปนเหยอของสอมวลชนโดยไมรสกตว ความหมายของการรเทาทนสอไดมววฒนาการและขยายแนวคดในทนสมยตามบรบทของสงคม การเมอง วฒนธรรมและเทคโนโลยทเปลยนแปลงไปในปจจบน อาท Hobbs and Moore (2013 : 16-17) เหนวา ความรเทาทนสอ (media literacy) และความรเทาทนสอดจทล (digital literacy) เปนเรองทมความทบซอนกน และก าหนดความหมายทงการรเทาทนสอและการรเทาทนสอดจทลวาหมายรวมถง ความสามารถในการเขาถงสอ (access) ความสามารถในการวเคราะหสอ (analyze) ความสามารถในการแตงหรอสรางสอ (compose) ความสามารถในการสะทอนความคดเหนทมตอสอ (reflect) และความสามารถในการปฏบต/แสดงพฤตกรรมทเกยวของกบสอ (take action) ซงทกษะเหลานถอเปนทกษะชวต เชนเดยวกบ UNESCO (2013) ทใหนยาม Media and Information Literacy วาเปน ชดของสมรรถนะซงสรางเสรมพลงใหพลเมองทจะเขาถง (access) เรยกขอมล (retrieve) เขาใจ (understand) ประเมนคา (evaluate) และ ใช (use) สราง (create) รวมถง แบงปน (share) สารสนเทศและเนอหาในสอในทกรปแบบ โดยใชเครองมอทหลากหลาย อยางมวจารณญาณ มจรยธรรมและมประสทธผล เพอทจะสามารถมความสวนรวมและมความสมพนธกบกจกรรมตาง ๆ ทงในระดบบคคล ระดบวชาชพ และระดบสงคม นอกจากน เวบไชตของ Center for Media Literacy ไดเผยแพรค าน ายามและความหมายของการรเทาทนสอ โดยไดขยายความใหเชอมโยงกบบรบทของการศกษาของผเรยนในศตวรรษท 21 โดยนยาม ‚การรเทาทนสอในศตวรรษท 21‛ วาหมายถง “a framework to access, analyze, evaluate, create and participate with messages in a variety of forms— from print to video to the Internet. Media literacy builds an understanding of the role of media in society as well as essential skills of inquiry and self-expression necessary for citizens of a democracy.” (กรอบคดการเรยนรเพอใหสามารถเขาถง วเคราะห ประเมนคา ผลตและมสวนรวมกบสารทสอออกมาในหลากหลายรปแบบ ตงแตสงพมพ วดโอ ไปถงอนเทอรเนต การรเทาทนสอยงเปนการสรางความเขาใจเกยวกบบทบาทของสอในสงคม และสรางทกษะทส าคญในการแสวงหาและแสดงออกอนเปนทกษะจ าเปนส าหรบพลเมองในระบอบประชาธปไตย สวนในประเทศไทย นกวชาการและองคกรทเกยวของกบการสงเสรมการรเทาทนสอไดขยายขอบเขตไปส ‚การรเทาทนสอ สารสนเทศและดจทล (Media Information and Digital Literacy) และไดก าหนดลกษณะของพลเมองประชาธปไตยทรเทาทนสอ สารสนเทศและดจทลเบองตนวาเปน “พลเมองทมสมรรถนะในการเขาถง เขาใจ วเคราะห ตรวจสอบ ตความ คดอยางมวจารณญาณ ประเมนประโยชนและโทษ เลอกรบ ใชประโยชน และสรางสรรคสอ สารสนเทศ และเทคโนโลย

DPU

11

ดจทล เพอสรางเขาใจเกยวกบโครงสรางอ านาจรฐ ทน สอ ตลอดจนบรบททางสงคมและเศรษฐกจ เปนผ ท เคารพสทธและอย รวมกบผ อนในสงคมทหลากหลายไดอยางรบผดชอบ และใชสอ สารสนเทศ และเทคโนโลยดจทลเปนเครองมอในการตอรองอ านาจและสรางการเปลยนแปลงในฐานะพลเมองประชาธปไตยยคดจทล ทกระตอรอรนในการมสวนรวมและมงเนนความยตธรรมทางสงคมเปนส าคญ”* จากค านยามทปรากฏมพฒนาการไปสแนวคดการรเทาทนแบบมความเปนกลางตอสอ (medium-neutral) และมลกษณะมงเนนททกษะส าคญของการรเทาทน (a skills-based approach) ทจ าเปนตอสงคมในปจจบน ซงมหลายประการทงทเหมอนและแตกตางกนออกไป โดยอาจจ าแนกทกษะดงกลาวออกไดกวาง ๆ เปน 2 ประเภทตามท Potter (1998 : 11–13) ไดเสนอไว ประกอบดวย 1. ทกษะขนพนฐาน เปนทกษะทใชเปนปกตนสยในการเปดรบสอ การรบรความหมายพนฐาน ซงทกษะนจะท าใหบคคลเมอเปดรบสอแลวสามารถเขาใจสารหรอเรองราวตามทสอนาเสนอได เชน อานหนงสอพมพแลวเขาใจเหตการณทเกดขน ชมละครโทรทศนแลวเขาใจเรองราว เปนตน 2. ทกษะขนสง เปนทกษะทชวยใหบคคลควบคมการตความหมายสารจากสอได โดยอาศยการคดแบบวพากษ ไดแก การวเคราะห การเปรยบเทยบความเหมอนความตาง การประเมนผล การสงเคราะห การนยามการรเทาทนทพยายามใหครอบคลมสอทงหมด (a pan-media definition of literacy) และมงททกษะ (a skills-based approach) นน Livingstone (2004) เหนวาสามารถใชไดขามสอทงหมดและ เหมาะกบสภาพแวดลอมสอทเปลยนแปลงรวดเรว แตอยางไรกด อาจจะท าใหเกดการเขาใจไปเองวาทกษะหรอสมรรถนะในการรเทาทนจะเหมอนกนไปทกสอ และเปนการเพกเฉยตอตวบท (textually) และเทคโนโลยทเปนตวกลางในการสอสารดวย ดงนน จงควรค านงถงบทบาทของสอทท าหนาทตรงกลางระหวางผใชกบสาร (mediating role) ซงแตละสอทงสอดงเดมและสอใหมมความแตกตางกน ดงเชนลกษณะเฉพาะของสอออนไลนและโซเชยลมเดยซงกอใหเกดปญหาจากการใชอยางไมรเทาทนขน การรเทาทนสอดจทล (digital literacy) จงมลกษณะเฉพาะแตกตางออกไป ดงท องคกร Common Sense แหงประเทศสหรฐอเมรกา (Commonsense media, n.d.) ไดเผยแพรในเวบไซตขององคกรเกยวกบทกษะส าหรบความรเทาทนสอดจทลส าหรบเยาวชนโดยแบงออกเปน * ผลจากการประชมระดมความคดเหนพฒนาหลกสตรการรเทาทนสอ สารสนเทศ และดจทลเพอสรางพลเมองประชาธปไตย ของสถาบนสอเดกและเยาวชน รวมกบส านกงานคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศนและกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.) และศนยประสานงานเครอขายการศกษาเพอสรางพลเมองประชาธปไตย (Thai Civic Education) ในระหวางวนท 11-13 มถนายน 2559 ณ โรงแรมแมนดารน กรงเทพมหานคร

DPU

12

8 ดาน ไดแก การใชอนเทอรเนตอยางปลอดภย (Internet Safety) การปกปองความเปนสวนตวและขอมล (Privacy & Security) การรกษาความสมพนธและการสอสาร (Relationship & Communication) การปองกนและแกปญหาการถกกลนแกลงทางออนไลน (Cyber-Bullying) การปกปองขอมลและชอเสยงทางออนไลน (Digital Footprint & Reputation) การสรางอตลกษณสวนตวในโลกออนไลน (Self-Image & Identity) ความรเทาทนขอมลดจทล (Information Literacy) และ การใชขอมลดจทลอยางสรางสรรคและไมละเมดลขสทธ (Creative Credit & Copyright) จากการทบทวนพฒนาการแนวคดและความหมายของการรเทาทนสอในบรบทของสงคมท เปลยนแปลงไปดงกลาวขางตน จงมความจ าเปนของการศกษาเรองรเทาทนในบรบทสงคมปจจบนทตองขยายขอบเขตใหมความครอบคลมสอทงหมด (a pan-media definition of literacy) แตไมควรละเลยบรบทของสอในยคดจทล อกทง ครอบคลมองคประกอบของการสอสารทมปฏสมพนธกนทงผสง ผรบ ตวบท และสอทเปนตวกลางซงถกท าใหเปนดจทล (digitalization) ดงนนจงนาจะก าหนดศพท การรเทาทนการสอสารในยคดจทลวา ‚การรเทาทนการสอสารยคดจทล‛ หมายถง ‚การมความร ความเขาใจ และความสามารถในการวเคราะหและวนจฉยเกยวกบกจกรรมการสอสารยคดจทลหรอยคเทคโนโลยดานสารสนเทศในบรบทตางๆ โดยพจารณาท งกระบวนการสอสารครอบคลมองคประกอบดานผสงสาร(แหลงสาร) ผรบสาร(ผตความสาร) ตวสาร สอ (ชองทาง) ผลการสอสารและบรบทการสอสาร‛ แนวคดเรองตวชวดการรเทาทนสอ การวจยครงนมงพฒนาตวชวดการรเทาทนการสอสารเพอทดสอบระดบความรเทาทนการสอสารของประชาชน ทงน ผวจยไดส ารวจแนวคดและงานวจยทเกยวของกบตวชวดการรเทาทนสอพบวา งานวจยเกยวกบการรเทาทนสอในบรบทของประเทศไทยทสนใจศกษาการวดระดบของการรเทาทนสอของคนไทยมขอคนพบเกยวกบการวดการรเทาทนสอและระดบของการรเทาทนสอ มดงน เออจต วโรจนไตรรตน (2540) ก าหนดระดบการรเทาทนสอออกเปน 4 ระดบ ประกอบดวย 1) ระดบท 1 ความตระหนก (awareness) คอ ระดบทผรบสอตระหนกวาสอและเนอหาสอมเพอตอบสนองตอความชอบความพอใจ 2) ระดบท 2 ความเขาใจ (comprehension) คอ ระดบทผรบสอมความร ความเขาใจในสอ รลกษณะของสอตามบทบาทหนาทในระบบสงคม รความหมายตรง 3) ระดบท 3 วเคราะหและตความ (analyze and interpret) ระดบทผรบสอสามารถวเคราะหการด าเนนการของสถาบน/องคกรสอ วเคราะหตความความหมายแฝงได และ 4) ระดบท 4 การประเมน และการตดสน (evaluate and judgments) คอ ระดบทผรบสอประเมนไดวา สถาบน/องคกรสอ

DPU

13

เกยวของกบระบบอ านาจ ทนนยม บรโภคนยม ตความเนอหาสออยางเชอมโยงกบบรบททางสงคม วฒนธรรม ตงค าถามเกยวกบการท างานของสอ ตอบโตไปยงหนวยงานทดแลสอ สนใจหรอมสวนรวมในกจกรรมพฒนาศกยภาพของผรบสอ อดลย เพยวรงโรจน (2543) ไดแบงการรเทาทนสอออกเปน 2 ระดบ โดยวดจากความรความเขาใจเกยวกบสอ และ ทกษะในการใชสอ ซงมความแตกตางกนในแตละระดบ ดงน ความรความเขาใจเกยวกบสอ ทกษะในการใชสอ

ระดบ 1 พนฐาน 1. แยกประเภทเนอหาของสอได 2. ตระหนกพฤตกรรมการใชสอของ

ตนเอง

สามารถเขาใจความหมายตรงทสอน าเสนอ

ระดบ 2 สงหรอวพากษ สอได

1. วธการท างานของสอ 2. ความรเกยวกบบรบทดาน

เศรษฐกจและการเมองของสอ 3. เขาใจวาสอมองผรบสารยงไง ใคร

คอกลมเปาหมาย 4. เขาใจผลระยะสนและระยะยาวท

สอมตอปจเจกบคคลและสงคม ทงผลดานความร ทศนคต พฤตกรรมและจตวทยา

1. วเคราะหวตถประสงคของผ สงและความหมายแฝงได

2. แยกแยะขอเทจจรงกบความคดเหนในเนอสารได

3. ประเมนความถกตองและความนาเชอถอของเนอสารได

สอดคลองกบวสาลกษณ สทธขนทด (2551) ซงศกษาโมเดลเชงสาเหตของการรเทาทนสอ ของ นกเรยน ม.3 ในกรงเทพมหานคร ไดแบงตวบงชความรเทาทนสอออกเปน 4 ตวบงช ประกอบดวย 1) ความรความเขาใจดานสถาบน/องคกรสอ 2) ความรความเขาใจดานการผลตสอ 3) การวเคราะหสาร และ4) การประเมนสาร สวน กฤษณา ชาวไชย (2556) แบงระดบของความรเทาทนสอออกเปนระดบไมรเทาทน และระดบรเทาทน โดยในระดบรเทาทนกแบงออกเปน 3 ระดบยอยคอ ระดบพนฐาน ระดบปานกลาง ระดบสง โดยวดจาก ความคดของบคคล ทกษะเกยวกบสอทสมพนธกบนยามการรเทาทนสอและองคประกอบส าคญของการรเทาทนสอ โดยกลมคนในระดบไม ร เทาทน จะมความรความสามารถในการใชสอ แตไมตระหนกถงการใชสอและผลกระทบจากการใชสอตอตนเอง ในขณะทกลมคนในระดบรเทาทนกจะไมเชอทกสงสอทน าเสนอ รบสออยางแขงขน (active) ท าความเขาใจสารจากสอในบรบทของตนเองและสงคมโดยอตโนมต เปดรบสอดวยกระบวนการรบสาร 5 ขนตอน คอ เลอกสรร ใชประโยชน ตงใจ มสวนรวม และการไมยอมรบอทธพลจากสอ

DPU

14

อยางไรกด การรเทาทนสอนนไมใชตวแปรแบบแบงกลม ไมใชการวดแบบ 2 ทาง (binary) หรอวดโดยแบงกลมคนเปนกลมผ ร เทาทน และกลมผ ไมรเทาทน แตเปนตวแปรแบบตอเนอง (continuum) มระดบความเขมขน ตามสภาพแวดลอม ความตองการและทรพยากรทคนนนมอย (Potter, 2005 : 23-27 อางถงใน พนม คลฉายา, 2557 UNESCO, 2013 : 25) นอกจากน พนม คลฉายา (2557) ยงไดระบถงแนวทางการวดการรเทาทนสอ วาวดไดจาก ความสามารถของบคคล 4 ดาน ไดแก 1. ความเขาใจเนอหา 2. การวเคราะหเนอหา 3. การประเมนและวพากษสอ และ 4. การมปฏสมพนธอยางปลอดภยตอเนอหา ซงไดเพมมตการวดทสะทอนใหเหนถงการสอสารสมยใหมทผสงและผรบสามารถมปฏสมพนธในการสอสารกนไดอยางรวดเรวและสะดวกขน เชนเดยวกบ ณฐนนท ศรเจรญ (2556) ซงศกษาเกยวกบการรเทาทนสอและสารสนเทศ (media and information literacy) และไดแบงออกเปน 2 ระดบคอ ระดบพนฐานและ ระดบเชงลก โดยพจารณาจากองคประกอบของการรเทาทนสอและสารสนเทศ 3 ดาน ไดแก 1. Access/ Retrieval = การก าหนดสารสนเทศ การก าหนดแหลงสารสนเทศ การเขาถงแหลงสารสนเทศ การก าหนดกลยทธการแสวงหาสารสนเทศ การจ าแนกสารสนเทศ 2. Understanding/ Assessment/ Evaluation = การตระหนกถงผลกระทบของสอ การรบรและเขาใจกระบวนการของสอเขาใจผผลตสอการเขาใจเนอหาสารสนเทศในแตละวฒนธรรม การวเคราะหการสงเคราะหการอภปรายและการประเมนคณคาเนอหาสารสนเทศ 3. Use/ Communicate การใชประโยชนจากสอและสารสนเทศทตองการอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ การมสนทรยศาสตรและคานยม การเขาใจกระบวนการผลตและการสรางสรรค การมสวนรวม เชนเดยวกบ เพญพกตร เตยวสมบรณกจ (2557) ซงไดประยกตจากแนวคดความรเทาทนสอ อนเทอรเนต (Internet literacy) ของ Livingstone (2001) เพอวดความรเทาทนสอโทรทศนในยคทสอ โทรทศนและสออนเทอรเนตหลอมรวมกน โดยแบงแนวทางการวดความรเทาทนสอโทรทศนออกเปน 4 มต ไดแก 1) มตความสามารถเชงวเคราะห (analytical competence) 2) มตความรเกยวกบบรบทแวดลอมของ สอโทรทศน (contextual knowledge) 3) มตการทราบถงสถานและรายการโทรทศนทมคณภาพและนาเชอถอ (canonical knowledge) และ 4) มตความสามารถในการผลตเนอหาในสอโทรทศน (production competence) ในระดบนานาชาต องคกร UNESCO ไดพฒนากรอบการประเมนการรเทาทนสอและสารสนเทศ (Global MIL assessment framework) (UNESCO, 2013) โดยก าหนดแนวทางการวดออกเปน 2 ระดบไดแก ระดบความพรอมของประเทศ กบ ระดบสมรรถนะการรเทาทนสอและสารสนเทศ ซงไดก าหนด The MIL Competency Matrix ไดก าหนดองคประกอบของการรเทาทนสอ

DPU

15

ออกเปน 3 กระบวนการไดแก กระบวนการเขาถงสอ (Access) กระบวนการเขาใจ วเคราะห ตความและประเมนเนอหาของสอ (Evaluation) และกระบวนการแสดงออกอยางสรางสรรคและมปฏสมพนธกบสอ (Creation) โดยก าหนดประเดนและลกษณะของสมรรถนะในแตละองคประกอบซงสมพนธกน ดงน องคประกอบ ประเดน สมรรถนะ (ความสามารถทจะ)

Access 1. รความตองการ สามารถคนหา เขาถง และเรยก (retrieve) สารสนเทศกบเนอหาในสอได

1.1 ก าหนดและสอสารชดเจนเกยวกบความตองการสารสนเทศ (Definition/Articulation)

1. ระบและสอสารชดเจนเกยวกบธรรมชาต บทบาท และขอบเขตของสารสนเทศ รวมถงเนอหาในสอ ผานแหลงทหลากหลาย

1.2 คนหาและระบต าแหนงของสารสนเทศและเนอหาในสอ (Search/Location)

2. คนหาและระบต าแหนงของสารสนเทศและเนอหาในสอ

1.3 เขาถงสารสนเทศ เนอหาในสอ และ ผใหบรการสารสนเทศ/ผใหบรการสอ (Access)

3. เขาถงสารสนเทศ เนอหาในสอทตองการได อยางมประสทธผล ประสทธภาพและถกจรยธรรม รวมถงการเขาถงผใหบรการสารสนเทศ/ผ ใหบรการสอดวย

1.4 เรยกและจดเกบสารสนเทศ และเนอหาในสอได (Retrieval/Holding)

4. เรยกและจดเกบสารสนเทศ และเนอหาในสอไดชวคราวโดยใช วธการและเครองมอทหลากหลาย

2. Evaluation ความเขาใจ การประเมนคาสารสนเทศ และเนอหาในสอ

2.1 ความเขาใจ สารสนเทศ และเนอหาในสอ (Understanding)

5. เขาใจความจ าเปนของผใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอตอสงคม

2.2 ประเมนคา (Assessment) สารสนเทศ และเนอหาในสอ รวมถง ผใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอ

6. ประเมนคา วเคราะห เปรยบเทยบ สอสารออกมาและประยกตใชเกณฑในการประเมนสารสนเทศ และเนอหาในสอ รวมถง ผใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอ

2.3 ประเมนผล (Evaluation) สารสนเทศ และเนอหาในสอ

7. ประเมนผลและพสจนความถกตองของสารสนเทศ และเนอหาในสอ รวมถง ผ

DPU

16

องคประกอบ ประเดน สมรรถนะ (ความสามารถทจะ) รวมถง ผใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอ

ใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอ

2.4 จดระบบสารสนเทศ และเนอหาในสอ (Organization)

8. สงเคราะหและจดระบบสารสนเทศ และเนอหาในสอได

3. Creation สราง ใชประโยชนและเฝาระวงสารสนเทศ และเนอหาในสอ

3.1 การสรางความรและแสดงออกอยางสรางสรรค (Creation)

9. สรางและผลตความร สารสนเทศ และเนอหาในสอทใหมๆ เพอวตถประสงคอยางใดอยางหนงดวยความสรางสรรค และมจรยธรรม

3.2 การสอสารขอมล เนอหาผานสอ ความรอยางมประสทธภาพบนพนฐานจรยธรรม (Communication)

10. สอสารขอมล เนอหาผานสอ ความรอยางมประสทธภาพบนพนฐานกฎหมายและจรยธรรม โดยใชชองทางและเครองมอทเหมาะสม

3.3 การมสวนรวม (Participation) ในกจกรรมสาธารณะในฐานะพลเมองตนร (active citizen)

11. มสวนรวมกบสอโดยการแสดงออกความคดเหน การสนทนาเพอมสวนรวมทางการเมองและสรางความเขาใจระหวางวฒนธรรม ผานชองทางทหลากหลาย บนพนฐานจรยธรรม อยางมประสทธภาพและประสทธผล

3.4 การเฝาระวง (Monitoring) อทธพลของสารสนเทศ และเนอหาในสอ การผลตและการใชความร รวมถง ผใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอ

12. เฝาระวงผลกระทบของสารสนเทศ เนอหาในสอและขอมลความรตางๆ ทถกสรางและเผยแพรขน รวมถง ผใหบรการสารสนเทศ และเนอหาในสอดวย

อยางไรกด Nupairoj (2015) ไดศกษาเพอประเมนการรเทาทนสอของ Gen Y ในประเทศไทยโดยน าเอากรอบการประเมนของ UNESCO ดงกลาวขางตนมาใชเปนเครองมอวด ผลการศกษาพบวา ในบรบทของประเทศไทยนน องคประกอบของการรเทาทนสอควรมการเพมเตมจาก 3 องคประกอบของ UNESCO เปน 4 องคประกอบ ไดแก 1. ความสามารถในการเขาถงสอ (Access)

DPU

17

2. เขาใจ วเคราะห ตความและประเมนเนอหาของสอ (Evaluation) 3. การแสดงออกอยางสรางสรรคและมปฏสมพนธกบสอ (Creation) และ 4. การสะทอนคด (Reflection) หรอ การพนจพจารณาการกระท าของตนเอง วาอาจมผลกระทบหรอผลลพธตอผอนอยางไร ทงในมตของจรยธรรมและความรบผดชอบ จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบตวชวดการรเทาทนการสอสารทงในและตางประเทศ ผวจยไดน าแนวคดดงกลาวมาเปนกรอบในการก าหนด(ราง)ตวชวดเพอทดสอบการรเทาทนการสอสารในการวจยครงน รวมกบการอภปรายกลม (Group Discussions) ผเชยวชาญเพอรวบรวมประเดนการรเทาทนการสอสาร และพฒนาเปนตวชวดเพอทดสอบการรเทาทนการสอสารในการวจยครงน ทฤษฎเทคโนโลยเปนตวก าหนด แนวคดในกลมทฤษฎเทคโนโลยสอสารเปนตวก าหนดนน สนใจทจะวเคราะหพลงของความกาวหนาทางเทคโนโลยเมอน ามาใชในพนทของการสอสาร ซงจากแนวคดพนฐานเกยวกบเทคโนโลยสอสาร (Communication Technology) นนเชอวา เทคโนโลยเปนสาเหตหลกในการขบเคลอนการเปลยนแปลงใหเกดขนกบสวนตางๆ ของสงคม และเมอเทคโนโลยสอสารไดเปลยนแปลงไป จะเกดผลกระทบอยางไรในระดบสงคม สถาบน และปจเจกบคคลไดบาง นกวชาการคนส าคญในกลมทฤษฎนคอ Marshall McLuhan นกวชาการสายทฤษฎวฒนธรรมวพากษของส านกโตรอนโต เทคโนโลยกคอกระบวนการขยายศกยภาพของมนษยออกไป (the extensions of man) หรออกนยหนงกคอกระบวนการขยายขดความสามารถดานตางๆ ของมนษยทจ าเปนตองอาศยองคความรบางอยาง เทคโนโลยการสอสารไดชวยขยบขยายประสบการณของมนษยใหกวางขวางขน ท าใหอปสรรคดานระยะทาง (Space) และกาลเวลา (Time) กลายเปนเรองไรความหมาย เพราะไมอาจปดกนประสบการณของมนษยไดอกตอไป McLuhan มความสนใจวเคราะหผลกระทบของเทคโนโลยการสอสารทมตอสงคมในระดบจลภาค เขาไดสรปแงมมของการก าหนดผานสอ (Media Determinism) เอาไว 3 มตดวยกน (กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน, 2551 : 142) ไดแก 1. ผลกระทบของสอตอมตเรองเวลา (Time) เชน สอหลายชนดทสามารถบนทกสารขามเวลา หรอยนยอระยะเวลาในการสอสาร 2. ผลกระทบของสอตอมตเรองพนท (Space) เชน สอตางๆ ทพยายามเอาชนะเรองพนท

DPU

18

3. ผลกระทบของสอตอมตเรองประสบการณของมนษย (Human Experience) เชน สอโทรทศนหรอภาพยนตรทท าใหเราไดเหนสงทไมเคยเหนมากอน หรอจดระเบยบประสบการณทเราจะไปสมผสโลกรอบตวแบบใหม นอกจากน McLuhan (1964 : 1-4) ยงไดบญญตแนวคดส าคญซงปรากฏอยในงานเขยนเรอง Understanding Media: The Extensions of Man ไววา ‚Medium is the Message.‛ จากแนวคดดงกลาวน เขาเหนวาผลกระทบของการสอสารตอปจเจกบคคลและสงคมไมไดมาจากตวสาร หากแตเปนผลมาจากคณลกษณะของสอ เชน โทรทศน McLuhan เชอวาไมวาเนอหาสารแบบใดกไมมความส าคญ เพราะผลกระทบทโทรทศนมตอผชมและสงคมนนมาจากคณลกษณะของสอเองมากกวา ภายใตแนวคด ‚สอคอสาร‛ McLuhan ไมสนใจตอบคาถามวา ‚คนเรามประสบการณตอเรองอะไรผานสอ‛ (What we experience) แตกลบสนใจทจะวเคราะหวา ‚คนเรามประสบการณตอโลกรอบตวอยางไร‛ (How we experience the world) กลาวคอ ในมมมองของการสอสาร McLuhan ไมสนใจเนอหาของสาร (Content) หากแตสนใจรปแบบของสอ (Form/Media) เพราะตวสารไมส าคญเทาตวสอ ทกครงทเกดการเปลยนแปลงในตวสอจะมผลกระทบตอเนอหาหรอสารเสมอ ขณะท McLuhan เชอในความสมพนธทเปนเหตเปนผลระหวางการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยการสอสารกบการเปลยนแปลงของปจเจกบคคลในระดบจลภาค Harold Innis (1950, อางถงใน กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน : 136-138) กลบเชอวา อารยธรรมสงคม (Social Civilization) จะมความสมพนธกบวถการสอสาร (Modes of Communication) เสมอในระดบมหภาค ในหนงสอเรอง Empire and Communications ระบวาการขยายตวของระบบจกรวรรดไมอาจเกดไดดวยการขยายแสนยานภาพทางการทหารและการรบเทานน แตโครงสรางอ านาจในสงคม (Structure of Power) ของระบบจกรวรรดจะดารงอยและเผยแผออกไปไดตองอาศยเทคโนโลยการสอสารควบคกนไปดวย เฉพาะชาตหรอกลมคนทมอ านาจและมเทคโนโลยการสอสารทมประสทธภาพเทานน จงจะสามารถขยายจกรวรรดขามพนท (Space) ออกไปไดอยางกวางขวาง และในเวลาเดยวกน ยงระบบการสอสารขยายออกไปกวางไกลมากเทาใด กลมคนทอยชายขอบจากอ านาจศนยกลาง (Marginality) กจะยงถกครอบงามากยงขน แมวาในดานหนง เทคโนโลยการสอสารจะน าความกาวหนามาสเศรษฐกจและสงคม แตดวยอทธพลทางความคดแบบมารกซสม Innis จงเหนวาไมมเทคโนโลยสอสารใดทถกสรางและใชอยางเสมอภาคหรอเทาเทยม (Egalitarianism) เบองหลงของเทคโนโลยสอสารมกเปนเครองมอทางอ านาจของคนกลมเลกๆ บางกลม หรอทเรยกวาเปนกลมชาชนน า (Elite) ในสงคม โดยเปาหมายของการใชสอของคนกลมนกคอ ความพยายามในการครอบง าและควบคมคนกลมใหญในสงคม นอกจากน Innis ยงเชอวาทกครงทมความเปลยนแปลงในเทคโนโลยการสอสาร จะสงผลตอความ

DPU

19

เปลยนแปลงในโครงสรางอ านาจทางสงคมเสมอ แตอ านาจดงกลาวจะไมเปลยนแปลงแบบขามชนชนจากชนชนปกครองมาสชนชนลาง และยงเทคโนโลยสอสมยใหมกาวหนาไปมากเทาไร อ านาจของชนชนกยงจะรวมศนยมากยงขน เพราะจะเหลอผสงสารเพยงไมกรายทสามารถผกขาดชองทางการแพรกระจายขาวสารได แตในทางกลบกน เทคโนโลยดงกลาวกจะยงสงผลใหมการขยายกลมผรบสารออกไปใหมากยงขน อยางไรกตาม ในยคของ Innis เปนชวงทเทคโนโลยสอสารมวลชน เชน สอสงพมพ วทย โทรทศน ก าลงขยายตวและเปนสอทมการรวมศนยคอนขางสง ท าให Innis เชอในพลงของสอทรวบโครงสรางอ านาจไวในมอของชนชนน า แตทวามาถงในปจจบน มการเกดขนและกระจายตวของสอสมยใหม เชน โทรศพทมอถอ โทรสาร กลองถายรปดจทล คอมพวเตอร อนเทอรเนต ฯลฯ จงเรมเกดค าถามขนใหมวาสอเหลานมแนวโนมทจะกระจกตวอยเฉพาะในมอของชนชนน าทางธรกจการเมอง หรอเปดโอกาสใหมการกระจายอ านาจในโครงสรางทางสงคมมากขน อยางเชน การเกดขนของ Website ใหมๆ ทกลายมาเปนพนทสาธารณะของกลมชนชนอนๆ ของสงคม เมอมนษยเราสรางสรรคเทคโนโลยขนมา มนษยก าลงสรางอนาคตของตวเองอยางหลกเลยงไมได และในทายทสด เทคโนโลยตางๆ เหลานนกจะเขามาก าหนดพฤตกรรมของมนษยดวยเชนกน ไมวาจะเปนในระดบปจเจกบคคลหรอระดบสงคม ส าหรบค าวา ‚เทคโนโลยสอสารเปนตวก าหนด‛ นน กาญจนา แกวเทพ และ สมสข หนวมาน (2551: 130) ไดสรปไวอยางนาสนใจวา เปนแนวคดพนฐานของนกวชาการส านกโตรอนโตทเลงเหนพลงอ านาจของสอ (หรอเทคโนโลยสอสาร) ทมผลกระทบตอสงคม หรอเชอวาสอเปนตวแปรตนของการเปลยนแปลงดานตางๆ ของมนษย ซงแบงไดกวางๆ เปนผลกระทบใน 3 ระดบ อนไดแก 1. ระดบสงคม หรอทศนะทเชอวา หากเทคโนโลยการสอสารเปลยนแปลง กจะน าไปสความเปลยนแปลงในอารยธรรมสงคมโดยรวม (ดงแนวคดของ Harold Innis) 2. ระดบปจเจกบคคล หรอแนวคดทอธบายวา หากเทคโนโลยการสอสารเปลยนแปลงกจะสงผลกระทบตอความเปลยนแปลงของปจเจกบคคล (ซงสอดคลองกบทศนะของ Marshall McLuhan) 3. ระดบสถาบนสงคม หรอจดยนทมองวาในขณะทความเปลยนแปลงระดบสงคม มหภาคคอนขางกวางเกนไป และในขณะทความเปลยนแปลงทางจลภาคของปจเจกบคคลกใหภาพทเลกยอยเกนไป ดงนน กลมนจงเชอแบบกลางๆ วา ความเปลยนแปลงของเทคโนโลยการสอสารอาจจะสงผลเพยงแคในระดบสถาบนสงคมเทานน เชน การเขามาสครวเรอนของวทยในยคแรก ไมไดสงผลตอโครงสรางสงคมโดยรวม หรอไมไดมผลตอปจเจกบคคลเปนรายๆ ไป หาแตมผลตอความสมพนธของคนในสถาบนครอบครว ทสามและลกจะสนใจอยกบสอวทยทงวน ขณะทภรรยา

DPU

20

(แมบาน) ตองทนร าคาญเสยงวทยทตนไมไดมโอกาสเปนผเลอกฟง จนนาไปสความตงเครยดในสถาบนครอบครวสมยใหมของตะวนตกในทศวรรษท 1920-1930 เปนตน แนวคดตามกลมทฤษฎเทคโนโลยเปนตวก าหนดนน มนกวชาการจ านวนหนงเรยกชอทฤษฎนวา นเวศวทยาสอ ‚Media Ecology‛ ซง นล โพสตแมน เปนคนเรยกคนแรกในป 1968 ซงไดรบแรงบนดาลใจของ McLuhan อธบายการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยวาไมไดเปนสงทเพมเขามา ไมไดเขามาแทนทแตเขามาในระบบนเวศวทยาสอ โดยปรบปรงสอทมอยกอนหนา ทงน นล โพสตแมน มขอสนนษฐานหรอฐานคต (assumptions) ทส าคญในการวางกรอบทฤษฎ (ก าจร หลยยะพงศและคณะ, 2557 :12-16) คอ 1) สอแทรกซมเขาไปในทกกจกรรมและการกระท าของมนษยในสงคม 2) สอก าหนดการรบรของมนษยและจดระเบยบ ประสบการณมนษย และ 3) สอผกโยงและเชอมโยงโลกเขาดวยกน นอกจากน Everett Rogers (อางถงใน กาญจนา แกวเทพ, 2541) ไดกลาวถงคณลกษณะส าคญของสอใหมอนไดแก คอมพวเตอรและอนเทอรเนต วามผลตอการเปลยนแปลงประสบการณของมนษยและการเปลยนแปลงสงคมอย 3 ประการดงน 1. Interactivity: สอใหมมลกษณะทสามารถตอบโตกนระหวางคนกบเทคโนโลยไดอยางฉบพลนทนท แรกเรมเดมท การมปฏสมพนธจะเกดขนเฉพาะในกรณของการสอสารระหวางบคคลแบบเผชญหนา เมอสอดงเดม (Traditional Media) เขามามบทบาทในสงคม ไดท าใหการโตตอบแบบฉบพลนทนทนนลดนอยลงไป แตเมอความกาวหนาทางเทคโนโลยเขามามบทบาท ท าใหสามารถสรางปฏสมพนธไดในทนทอกครง มตดานกาละ (Time) และเทศะ (Space) ของการสอสารจงเปลยนแปลงไปอยางมาก 2. Individual/ Demassified: สอใหมมลกษณะเปนปจเจกบคคลสง รปแบบการสอสารมวลชนแบบดงเดมนนมแตจะสรางการสอสารใหกระจายในวงกวาง หรอทเรยกวา เปนผรบสารทเปนมวลชน (Massified) โดยทกคนจะบรโภคสออยางเดยวกนในเวลาเดยวกน แตความกาวหนาของเทคโนโลยสอสารท าใหผรบสารมทางเลอกมากขน สอใหมมแนวโนมทจะสรางผใชสอทเปนปจเจกบคคล มากกวา ซงสามารถเลอกใชสอและสารไดตามเวลาและสถานททตองการมากขน 3. Asynchronous Nature of New Communication: สอใหมมลกษณะแยกเปนสวนๆ และ สามารถนามาประกอบกนใหมไดในภายหลง

DPU

21

คณลกษณะของสอใหมอกประการคอ ความสามารถในการแบงสวนได (Asynchronous) โดยไมตอง มาเปนกลมกอนเดยวกน เชน คอมพวเตอรมศกยภาพทจะจดเกบขอมลแยกเปนสวนๆ ได ตลอดจนในการสงขอมลกสามารถทจะแยกสงทละสวนไดโดยคณภาพของขอมลไมหายไปกบระยะทาง นอกจากน ยงรวมถง ศกยภาพทสอมวลชนสามารถเกบรกษาขาวสารและขอมลไวเผยแพรในรปแบบอนๆ ทแตกตางกนดวย เชน การแพรสารสนเทศผานโฮมเพจ ผวจยน าทฤษฎเทคโนโลยสอสารเปนตวก าหนดมาเปนกรอบในการศกษาเกยวกบการรเทาทนสอ ดวยเหนความส าคญของความกาวหนาทางเทคโนโลยการสอสารอยางรวดเรวในยคดจทลวามผลกระทบทงในระดบปจเจกบคคล ในมตทเกยวกบความสามารถของผใชสอในการรเทาทนสอในทกมต ตามความแตกตางกนตามปจจยพนฐานสวนบคคลและทางจตวทยาในมตตางๆ อนไดแก กาละเทศะ และประสบการณของผใชสอในการสอสารยคดจทล รวมถงผลกระทบในระดบสถาบนทางสงคม ทจะน าเสนอเปนแนวทางหรอเปนนโยบายในการพฒนาและปฏรปดานการสอสารของสงคมไทย ทฤษฎชองวางทางดจทล (Digital Divide) ในปจจบนซงเปนยคขอมลสารสนเทศและความร การเขาถงขอมลขาวสารสามารถสรางความแตกตางในเรองของรายได สถานภาพทางสงคม และการเรยนรไดเปนอยางมาก หรออาจเรยกไดวาคนทสามารถเขาถง (Access) ขอมลขาวสารไดมากกวาจะมความไดเปรยบเหนอคนทไมสามารถเขาถงขอมลขาวสารได ซงน าไปสความแตกตางในดานการศกษา รวมทงสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจดวย ความแตกตางในการเขาถงขอมลขาวสารเชนนถกเรยกวา ‚ชองวางทางดจทล‛ โดยมสาเหตจากความไมเทาเทยมกนในการเขาถงเทคโนโลยสารสนเทศและการรบรขาวสาร ยงเทคโนโลยมการพฒนามากขน กลบมความเหลอมล าของการเขาถงและใชประโยชน เกดความแตกตางระหวางผมขอมล (Info haves) กบ ผไมมขอมล (Info have nots) ชองวางทางดจทลนเกดขนมไดทงระหวางบคคล ครวเรอน ธรกจและเขตภมศาสตรทมความแตกตางของระดบทางเศรษฐกจสงคม (socio-economic) ขาดโอกาสในการใชเทคโนโลยทางดานไอทททนสมยเพอตดตอสอสารและเขาถงขอมลทจะน าไปใชในการปฏบตภารกจประจ าวนอยางมประสทธภาพ จนเกดเปนความไดเปรยบและความเสยเปรยบระหวางคนในประเทศ (OECD, 2001) ในประเทศไทย ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต หรอ สวทช. ไดนยาม ค าวา Digital Divide ไววาคอ ‚ความเหลอมล าทางดจทล‛ ซงหมายถง ความเหลอมล า (หรอชองวาง) ในการเขาถงสารสนเทศและความร ความเหลอมล าระหวางประชากรกลมตางๆ ภายในประเทศ ทมโอกาสในการเขาถงสารสนเทศและความรแตกตางกน เชน ระหวางประชากรใน

DPU

22

เมองใหญกบประชากรในชนบท ระหวางกลมประชากรทมเพศ อาย ตางกน ระหวางผทมระดบการศกษาตางกน ระหวางผ ทมเ ชอชาตและวฒนธรรมทตางกน รวมถงโอกาสในการเขาถงสารสนเทศและความรของผพการ ทอาจนอยกวาบคคลทวไปอกดวย หรออาจจะไปเปรยบเทยบความเหลอมล าระหวางคนในประเทศตางๆ เพราะประเทศทมงคงจะมความพรอมมากกวาประเทศทยากจน (จากเวบ http://thaiglossary.org/) NECTEC ไดขยายขอบเขตความหมายของค าวา Digital Divide ใหกวางและครอบคลมขนวา ชองวางทางดจทลคอ การเกดชองวางของ ‘ผมขาวสาร‛ และ ‚ผไรขาวสาร‛ ระหวางประชากรกลมตางๆ ในสงคมโลก ซงปจจยส าคญทท าใหเกดชองวางในการเขาถงและรบรขาวสารขอมล รวมทงความร กคอความไมเทาเทยมกนของโอกาสในการเขาถงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร ซงนบเปนเครองมอทส าคญยงในปจจบนส าหรบการตดตอสอสารระหวางชมชนภายในประเทศและระหวางประเทศ และยงเปนประตสขอมลมหาศาลทไรขอบเขตพรมแดนมาจากด ดงนน อาจกลาวไดวาปรากฏการณทเรยกวา Digital Divide น เปนผลสบเนองมาจากการแพรกระจายของเทคโนโลยสารสนเทศไปยงประชาคมโลกอยางไมทวถงและไมเทาเทยม และแมเวลาจะลวงเลยมาสบกวาป ความหมายทถกนยามขนโดย NECTEC กยงคงเปนทยอมรบและใชกนอยท วไปในเรองของระดบความเหลอมล าในการเขาถงสารสนเทศและความร พบวาแบงเปน 2 ระดบ ตามท ทวศกด กออนนตกล และคณะ (2545) ไดระบไวคอ 1. ความเหลอมล าระหวางประชากรกลมตาง ๆ ภายในประเทศ ทมโอกาสในการเขาถงสารสนเทศและความรแตกตางกน ความเหลอมล าระหวางประชากรในเมองใหญกบประชากรในชนบท ระหวางกลมประชากรทมเพศ อาย ตางกน ระหวางผทมระดบการศกษาตางกน ระหวางผทมเชอชาตและวฒนธรรมทตางกน รวมถงโอกาสในการเขาถงสารสนเทศและความรของผพการ ทอาจนอยกวาบคคลทวไปอกดวย 2. ความเหลอมล าระหวางประเทศตาง ๆ ทมการพฒนาดานเทคโนโลยสารสนเทศในระดบและรปแบบทตางกน คอระหวางประเทศทพฒนาแลวและมความเจรญทางเศรษฐกจและสงคมคอนขางมากกบประเทศทกาลงพฒนาซงมกจะครอบคลมถงประเทศยากจน โดยทปจจยหรอตวแปรทท าใหเกดชองวางทางดจทลมดวยกนหลายปจจยหลายมต ซงมผแบงประเภทเอาไวคอนขางหลากหลาย เชน Tichenor, Donohue and Olien (1970) ไดแบงปจจยทสงผลใหเกดชองวางทางดจทลในแงของชองวางทางความรเอาไว 5 ประการ ไดแก

DPU

23

1. ทกษะในการสอสารของกลมบคคลทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจสงและต าแตกตางกน กลมบคคลทงสองระดบนจะมระดบการศกษาแตกตางกน และการศกษานเองทเปนพนฐานทท าใหคนมทกษะในการอาน การพด การฟง และการท าความเขาใจตางกน 2. ระดบขาวสารทสะสมไว หรอพนฐานความรเดมของกลมบคคลทงสองทแตกตางกน ท าใหกลมบคคลทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจสง อาจทราบเรองราวนนแลวจากการศกษา หรออาจทราบเรองนนมากกวาจากการเปดรบและเขาถงสารจากแหลงตางๆ 3. กลมบคคลทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจสงอาจมความสมพนธและการตดตอทางสงคมโดยตรงมากกวา ท าใหกลมบคคลดงกลาวอาจทราบและคนเคยกบเรองราวตางๆ ในสอมวลชนจากวงสงคมระดบสงทมความสมพนธกนโดยตรง 4. กลไกการเปดรบขาวสาร การยอมรบ และความจ าขาวสารนน บคคลทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจต ากวา อาจไมใหความสนใจในขาวสารทไมสอดคลองกบคานยมหรอความตองการของตนเอง 5. ธรรมชาตของสอมวลชนทวไปมความโนมเอยงไปยงกลมบคคลทมสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจสงมากกวา ซงขาวสารสาธารณกจหรอศาสตรทเปนความรดานตางๆ สวนมากจะสอดคลองกบความตองการของกลมบคคลชนสงมากกวา ส าหรบในประเทศไทย ดนวศน เจรญ (2013) ไดสรปปจจยโดยทวไปทเปนสาเหตของ Digital Divide เอาไวในนตยสาร Competitiveness Review 5 ประการดงตอไปน 1. ปจจยดานโครงสรางพนฐานของระบบเทคโนโลยสารสนเทศ (Information Infrastructure) ความไมทวถงในการใหบรการโครงสรางพนฐาน เชน ระบบไฟฟา ระบบโทรศพท (ทงมสายและไรสาย) การแพรกระจายของการใชคอมพวเตอร การใหบรการอนเตอรเนต โดยสวนใหญมกกระจกตวในเขตตวเมอง หรอพนททบรษทผใหบรการสามารถไดรบผลตอบแทนในการลงทนทสง เปนสาเหตใหประชาชนทอาศยอยในพนทชนบทขาดโอกาสในการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการเขาถงขอมลหรอความร ซงในปจจบนเปนทยอมรบวาอปกรณในการเขาถงขอมลขาวสารนนคอคอมพวเตอรและอนเตอรเนต 2. ปจจยในเรองของความแตกตางในดานการศกษา สงคม อาย และลกษณะทางกายภาพของประชากร (Population Group) เชน รายได ระดบการศกษา ลกษณะของเชอชาตและวฒนธรรม เพศ/อาย ถนทอยอาศย โครงสรางทางครอบครว พนฐานดานภาษาทใช ฯลฯ ความไมเทาเทยมกนของระดบการศกษาอาจน าไปสขอจ ากดของทกษะการใชงานคอมพวเตอรและอนเตอรเนต โดยทวไปผทมการศกษาสงม

DPU

24

โอกาสในการใชคอมพวเตอรมากกวาผทมการศกษาต าหรอขาดโอกาสในการศกษา เนองจากการใชงานคอมพวเตอรและอนเตอรเนตเปนทแพรหลายในสถาบนการศกษาในระดบสง ส าหรบปจจยในเรองเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรม พบวาในบางชมชนไมอนญาตหรอจ ากดโอกาสในการเขาถงเทคโนโลยสารสนเทศ เพอรกษาไวซงประเพณหรอวถชวตแบบดงเดม สวนปจจยดานกายภาพนน เปนปญหาหลกในการเขาถงขอมลขาวสาร โดยเฉพาะผพการทางสายตาไมสามารถใชคอมพวเตอรและอนเทอรเนตไดเหมอนคนปกตทวไป ท าใหเสยเปรยบในเรองของการรบรขอมลและขาวสาร นอกจากนปจจยดานภาษากยงเปนอกปจจยหนง เนองจากในปจจบนภาษาในเวบไซตสวนใหญยงเปนภาษาองกฤษ อาจเปนสาเหตใหคนสวนหนงทไมมความรภาษาองกฤษไมสามารถเขาถงขอมลสารสนเทศได 3. ปจจยดานนโยบาย (Geopolitics) นโยบายของรฐบาลเปนปจจยหนงทมสวนส าคญในการเพมหรอลดระดบความเหลอมล าในการเขาถงสารสนเทศและความร เนองจากรฐเปนผก าหนดกฎเกณฑและลกษณะของการแขงขน ก าหนดอตราคาบรการและความทวถงของการใหบรการเทคโนโลยสารสนเทศ เชน นโยบายการเปดเสรเทคโนโลยสารสนเทศ จะท าใหมการแขงขนกนมากขน ราคาสนคาและบรการดานสารสนเทศลดต าลง สงผลใหประชาชนในประเทศมโอกาสเขาถงสารสนเทศไดมากขน เปนตน 4. ปจจยดานผใหบรการอนเตอรเนต (Internet Service Providers) สาเหตหลกเกดจากตนทนการลงทนไมสอดคลองกบอปสงคการลงทนระบบเครอขายโทรคมนาคมซงถอวาตองใชเมดเงนลงทนจ านวนมาก เปรยบไดกบการลงทนดานโครงสรางพนฐานตางๆ เชน โครงขายไฟฟา ถนน น าประปา เปนตน หากพจารณาถงการลงทนในเชงพาณชยแลว การลงทนขยายโครงขายสภมภาค โดยเฉพาะในชนบท หรอพนทผลตอบแทนการลงทนต าแทบไมมความเปนไปไดทางธรกจ นอกจากประเดนทเกยวของกบการลงทนทไมสอดคลองกบอปสงคแลว อปสรรคทส าคญอกประการหนงคอ การขาดแคลนโครงสรางพนฐานอนๆ รองรบ เชน บางพนทยงไมมการคมนาคมทางถนน หรอระบบไฟฟา ทสามารถเขาถงได 5. ปจจยในดานอตราคาบรการและคณภาพ (Service Rates and Quality) ส าหรบประเทศไทยพบวา อตราคาบรการอนเตอรเนตแบบ Dial Up ในประเทศไทยมอตราคาบรการต ากวาหลายๆ ประเทศในเอเชย หากผใชบรการอยนอกพนทโครงขายสาย และตองอาศยเทคโนโลยประเภทอน เชน ดาวเทยม เพอการเขาถงอนเตอรเนต อตราคาบรการจะสงเพมขนหลายเทาตว ประเดนทส าคญอกประการหนง ซงท าใหการเขาถงอนเตอรเนตยงไมไดรบความนยมเทาทควรกคอ ปญหาคณภาพในการใหบรการรวมทงการบรการมความลาชาของการสอสาร ปญหาการเชอมตอโดยเฉพาะแบบ Dial-up ทโอกาสสายหลดคอนขางบอย แมปจจบนรปแบบการเขาถง

DPU

25

อนเตอรเนต แบบ ADSL ซงเปนอนเตอรเนตทมความเรวสงจะไดรบความนยมจากผใชบรการอนเตอรเนตอยางรวดเรว แตปญหาของความเรวของอนเตอรเนตยงไมเปนทพอใจของผใช มลเหตของปญหาอาจมาจากการทปจจบนขอมลในเวบไซตเปนมลตมเดยทตองการความเรวสงมาก เชน การดาวนโหลดภาพยนตร หรอแอนเมชนตางๆ ชองวางทางดจทลมความเกยวของกบการรเทาทนสอโดยเฉพาะอยางยงในยคของสอใหม โดยอธบายความสามารถในการเขาถง (access) หนงในองคประกอบของการรเทาทนสอ ทงน ไมใชเพยงการเขาถงเทคโนโลยสารสนเทศทางกายภาพเทานน แตหมายรวมถงวาการจดใหมการเขาถงดงกลาวแลวจะสนบสนนใหเกดความเทาเทยมกนในดานการศกษา การมสวนรวมและวฒนธรรมหรอไม (Livingstone, 2004 : 4) อกทง ยงหมายรวมถงผลกระทบของความเหลอมล าตอคนทสามารถหา จดการ สรางและเผยแพรสารสนเทศและความรโดยใชเครองมอทางเทคโนโลยทหลากหลาย อยางสรางสรรคและมประสทธผล กบคนทไมมความสามารถดงกลาว UNESCO (2013 : 26) จากการทบทวนแนวคดเกยวกบชองวางทางดจทล งานวจยนพบวาสามารถน าแนวคดดงกลาวมาใชเปนกรอบในการอธบายถงปญหาและสาเหตของความเหลอมล าในการเขาถงคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ อนเปนความแตกตางระหวางผ ทมและสามารถใชคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศไดกบผทไมมหรอขาดโอกาส ซงปจจยของปญหาเหลานมดวยกนหลายมต ท งในดานโครงสรางพนฐานทจ าเปน และการพฒนาทกษะการใชคอมพวเตอรเทคโนโลยสารสนเทศอยางมประสทธภาพ การรเทาทนการสอสารกบการปฏรปสอและการพฒนาความเปนพลเมองยคดจทล (Digital citizenship) การปฏรปสอ (Media reform) เปนความพยายามทจะเปลยนระบบหรอโครงสรางสอ ใหท าหนาทตอบสนองความตองการของสงคมใหมากขนแทนการตอบสนองตอธรกจ อ านาจรฐหรอนกการเมอง หรออาจรวมไปถงการตอบสนองดานขอมลขาวสารและความรแกคนสวนนอยกบผดอยโอกาสดวย (Hackett and Carroll, 2004 อางถงใน เพญพกตร เตยวสมบรณกจ, 2558, น.35) ส าหรบการปฏรปสอในประเทศไทยด าเนนมาตงแตหลงเหตการณพฤษภาประชาธรรม พ.ศ.2535 พรงรอง รามสต (2554) ระบวาหนงใน 5 แนวทางของการปฏรปสอในประเทศไทย คอ การสรางความรเทาทนสอ เพอสรางภมคมกนใหกบผบรโภคสอโดยเฉพาะเดกและเยาวชน ในการเปดรบเนอหาผานสอในเชงวเคราะหวพากษ ทผานมาองคกรหรอหนวยงานทมบทบาทชดเจนในการสงเสรมการรเทาทนสอใหกบผบรโภคโดยเฉพาะในกลมเดกและเยาวชน คอ องคกรภาคประชาสงคม ทงในลกษณะของการด าเนนกจกรรมของแตละองคกรเอง และการรวมตวกนเปนเครอขาย

DPU

26

โดยจะเนนไปทสออนเทอรเนต เนองจากเปนสอใหมทผปกครองบางสวนยงไมมความรหรอทกษะมากพอทจะใหค าชแนะและปกปองดแลเดกได รวมถงลกษณะของสออนเทอรเนตทเปดกวางทางดานเนอหา โดยเนอหาตางๆ ในอนเทอรเนตถกสราง เผยแพร และเขาถงไดอยางงายดาย นอกจากน อกหนงกจกรรมทเปนรปธรรมในการปฏรปสอตามแนวทางน คอ การจดตง ‚โครงการศกษาเฝาระวงสอและพฒนาการรเทาทนสอเพอสขภาวะของสงคม (Media Monitor) ทจะน าขอมลปอนกลบ (feedback) จาก ภาคสวนอนๆ ของสงคมไปยงสอ เพอท าใหเกดพฒนาระบบและแกไขปญหาและกระตนใหประชาชนมสวนรวมในการก าหนดนโยบายสาธารณะทเออตอการมคณภาพชวตทดของประชาชนเอง ความเคลอนไหวลาสดเรองการปฏรปสอของประเทศไทยเกดขนภายหลงคณะรกษาความสงบแหงชาต หรอ คสช. เขายดอ านาจเมอ 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 และมนโยบายการปฏรปสอโดย คสช. ก าหนดใหสภาปฏรปแหงชาตด าเนนการศกษาและเสนอแนะเกยวกบการปฏรปสอ โดยมคณะกรรมาธการปฏรปการสอสารมวลชนและเทคโนโลยสารสนเทศ เปนผ รบผดชอบหลก คณะกรรมาธการฯ ไดค านงถงความทาทายตอการปฏรปสอในปจจบนวามาจากหลากหลายปญหา โดยประการส าคญคอ ปญหาความทาทายจากภมทศนสอทเปลยนแปลงไปจากเทคโนโลยการสอสารทกาวหนาอยางรวดเรว ท าใหผบรโภคสอในยคแอนะลอกปรบเปลยนสการเปนทงผบรโภคและผผลตสอ (Prosumer) ในยคดจทล มความกระตอรอรนในการมสวนรวมสรางสารเพอเผยแพรสสาธารณะ โดยเฉพาะผานชองทางสอออนไลน แตบางครงผใชสออาจยงขาดความรทนเทาสอ และขาดความร ความเขาใจในการใชสทธเสรภาพการสอสารบนพนฐานของความรบผดชอบตอสงคม หรอขาดมาตรฐานจรยธรรมในการใชสอออนไลน รวมถง ปญหาการมสวนรวมของประชาชนในการก ากบดแลและตรวจสอบสอ การขาดชองทางเขามามสวนรวมก าหนดทศทางของขาวสารขอมลทเปนประโยชนตอการดาเนนชวต ตลอดจนถงการขาดความรเทาทนสอ คณะกรรมา ธก ารฯ จ งไดก าหนดวส ยทศ นการป ฏ รประบบการ สอสารของคณะกรรมาธการปฏรปการสอสารมวลชนและเทคโนโลยสารสนเทศ (ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2558) คอ “สอสารมวลชนและเทคโนโลยสารสนเทศของไทยตองมมาตรฐาน คณภาพสงสด เพอประโยชนสาธารณะ บนพนฐานของสทธเสรภาพควบคกบจรยธรรมและความรบผดชอบ โดยเปนทเชอถอทงในระดบประเทศและนานาชาต รวมถงประชาชนมสทธในการรบร เขาถง เทาทนสอและมสวนในการสอสารทสรางสรรค” นอกจากน คณะกรรมาธการฯ ยงไดน าเสนอแนวทางการด าเนนการเพอการปฏรป โดยใหตรากฎหมายวาดวยการปกปองสทธเสรภาพ สงเสรมจรยธรรม คมครองสวสดภาพ และสวสดการ

DPU

27

ของสอมวลชน ขนเพอก าหนดใหมสภาวชาชพสอมวลชนแหงชาตเพอการสงเสรมประสทธภาพของการก ากบดแลกนเองโดยสอมวลชนวชาชพทครอบคลมสอมวลชนทกแขนงและทกระดบพนท โดยมโครงสรางคขนานกบระหวางคณะกรรมการ 2 คณะ ไดแก คณะกรรมการสภาวชาชพสอมวลชนแหงชาต และ คณะกรรมการก ากบดแลสอโดยภาคประชาชนและการรเทาทนสอ โดยคณะกรรมการชดหลงนมหนาทส าคญ อาท สงเสรมใหผบรโภคมความรเทาทนสอทกประเภทอยางเปนรปธรรม ด าเนนการและสนบสนนการเผยแพรขอมลอนเปนการสงเสรมใหเกดการรเทาทนสอ สงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการก ากบดแลสอ เปนตน อยางไรกดขอเสนอการด าเนนการปฏรปดงกลาวในทสดแลวกยงไมไดน าไปสการตรากฎหมายแตอยางใด อยางไรกด วนท 26 ม.ค. 2558 ราชกจจานเบกษาไดเผยแพร พระราชบญญตกองทนพฒนาสอปลอดภยและสรางสรรค พ.ศ. 2558 ซงกเปนกฎหมายอกฉบบหนงทเปนผลตผลจากความเคลอนไหวในการปฏรปสอ โดยกองทนฯ น มวตถประสงคทเกยวขอกบการรเทาทนสอ อาท การสงเสรมและสนบสนนใหประชาชนโดยเฉพาะเดก เยาวชนและครอบครวมทกษะในการรเทาทนสอ เฝาระวงสอทไมปลอดภยและไมสรางสรรค และสามารถใชสอในการพฒนาตนเองชมชนและสงคม รวมถง การด าเนนการและสงเสรมใหมสอปลอดภยและสรางสรรคททกคนสามารถเขาถงและใชประโยชนไดอยางทวถง เปนตน กลาวคอ การสงเสรมการรเทาทนสอแกประชาชนเปนแนวทางหนงของการปฏรปสอ ในทาง หนงเพอเปนการเปลยนแปลงสงคมใหมระบบหรอโครงสรางสออนพงประสงค แตอกทางหนงกเพอเปนการพฒนาประชาชนไปสความเปนพลเมองตามระบอบประชาธปไตยดวย ความเปนพลเมองตามระบอบประชาธปไตยในยคทผานมา คอการเปนสมาชกของสงคมทมสวนรวม ในการใชสทธเสรภาพอยางมความรบผดชอบ เคารพสทธของผอน เคารพความแตกตางและกฎกตกา เพอใหสงคมสามารถอยรวมกนไดอยางเปนสขภายใตการปกครองตามวถประชาธปไตย แตในยคปจจบน เทคโนโลย การสอสารทมความกาวหนาไดเปลยนคณลกษณะและขอบเขตของความเปนพลเมอง โดยทพลเมองในยคดจทลถกคาดหวงใหสามารถจดการกบการใชเทคโนโลยในการมสวนรวมทางสงคมดานตางๆ ไดอยางสรางสรรคและมความรบผดชอบ ซงคณลกษณะดงกลาว มความส าคญอยางมากในการขบเคลอนการปฏรป เพอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม ความเปนพลเมองในยคดจทล (Digital Citizenship) ซง Ribble (2011) ไดใหความหมายวาหมายถง ปทสถานทเปนแนวทางการประพฤตปฏบตในการใชเทคโนโลยอยางเหมาะสมและมความรบผดชอบ แบงออกเปน 9 หวขอดงน

DPU

28

1) Digital Access การเขาถงเทคโนโลยดจทลโดยสมบรณ รฐบาลทกประเทศมหนาทจดใหมเครอขายอนเตอรเนตเพอใหพลเมองเขาถงแหลงขอมล และสามารถ ตดตอสอสารถงกนได ท งคนเมองและคนชนบท ผ ใชเทคโนโลยจ าเปนตองตระหนกวาทกคนมโอกาสเทากนในการใชเทคโนโลย การพยายามท าใหทกคนมสทธทางดจทลเทาเทยมกนและการสนบสนนใหเขาถงสออเลกทรอนกสนนเปนจดเรมตนของความเปนพลเมองยคดจทล การถกกดกนไมใหเขาถงดจทลท าใหความเปนพลเมองยคดจทลยากทจะเตบโตในขณะทสงคมมการใชเครองมอสอสารเหลานมากขน การชวยจดหาชองทางและขยบขยายการเขาถงเทคโนโลยจงควรเปนเปาหมายของพลเมองยคน ผใชเทคโนโลยตองระลกอยเสมอวามคนบางสวนทอาจถกจากดการเขาถง จงอาจจาเปนตองจดหาแหลงอนๆ ทสามารถเขาถงไดการจะเปนพลเมองยคดจทลทมผลตผล (productive) นน รฐฯ ตองใหค ามนสญญาไดวาจะไมมใครถกปฏเสธในการเขาถงเทคโนโลยดจทล 2) Digital Commerce การซอขายสนคาทางอเลกทรอนกส ในสงคมออนไลนมการซอขายสนคาเหมอนสงคมทวไป แตเนองจากผขายและผซอมองไมเหนหนากน หรออาจไมรจกกนดวยซ า จงตองมกตกาในการท าธรกรรมออนไลนเพอใหเกดความเปนระเบยบ ไมเอาเปรยบซงกนและกน ผใชเทคโนโลยจ าเปนตองเขาใจวาสวนแบงทางเศรษฐกจการตลาดกอนใหญนนเกดจากการซอขายทางอเลกทรอนกส กตกาการซอขายแลกเปลยนทถกตองตามกฎหมายไดถกก าหนดขนแลว ผขายและผซอจ าเปนตองตระหนกถงประเดนตางๆ ทเกยวของกบกตกาเหลาน การซอสนคาจ าพวกของเลน เสอผา รถ อาหาร และอนๆ ผานทางอนเทอรเนตไดกลายเปนเรองปกตสาหรบผใชเทคโนโลย ในขณะเดยวกนกพบวามจ านวนสนคาและบรการทขดตอขอกฎหมายและศลธรรมในบางประเทศ ซงอาจรวมถงกจกรรมการซอขายอยางเชน การดาวนโหลดทผดกฎหมาย สนคาลามกอนาจาร และสนคาเกยวกบการพนน ดงนน พลเมองในยคดจทลจ าเปนตองเรยนรวาท าอยางไรจงจะเปนผบรโภคทมประสทธภาพในยคดจทล 3) Digital Communication การแลกเปลยนขอมลขาวสารผานสอดจทล การเปลยนแปลงทส าคญประการหนงในการปฏวตสระบบดจทลคอเรองของความสามารถของบคคลทจะท าการตดตอสอสารกบบคคลคนอนๆ ซงในศตวรรษท 19 รปแบบการสอสารยงถกจ ากด แตในศตวรรษท 21 นทางเลอกในการสอสารมมากมาย เชน อเมล โทรศพทมอถอ และการสงขอความ การสอสารยคดจทลไดเปลยนแปลงทกสงทกอยางเนองจากผคนสามารถทจะตดตอสอสารกนไดแบบปจจบนทนดวนในทกททกเวลา แตยงมผใชเทคโนโลยสอสารจ านวนมากทไมไดถกสอนใหรวาควรจะตดสนใจอยางไรจงจะเหมาะสมเมอมตวเลอกในการตดตอสอสารทแตกตางหลากหลาย ในทกวนน ใครๆ กสามารถใชสอออนไลนเพอสอสารหรอแสดงตวตนใหผอน

DPU

29

รบรผานแอพลเคชน Line Instagram Facebook YouTube ฯลฯ แตคนทรจรงเทานนจงจะสามารถเลอกใชสอออนไลนไดถกกาลเทศะและใชสอออนไลนอยางมประสทธภาพสงสด 4) Digital Literacy การใชเทคโนโลยดจทลอยางรเทาทน เทคโนโลยดจทลเปนศาสตรทกวางมาก จาเปนตองมการเลอกสรรเนอหาทพลเมองยคดจทลควรร แลวนามาถายทอด ฝกฝน ใหใชเปนและใชคลอง พลเมองยคดจทลทเปนเดกและเยาวชนควรจะไดฝกคนหาขอมล ฝกการใช Search Engine ฝกวเคราะห แยกแยะ ตรวจสอบความถกตองของขอมลกอนทจะแชรหรอสงตอใหผอน รจกสรางหรอเขยนขอความของตนเองโดยเคารพกฎหมายลขสทธและทรพยสนทางปญญา ไม copy & paste และไมละเมดสทธสวนบคคลของคนอน Digital Literacy เปนทกษะหนงทส าคญซงพลเมองยคดจทลจ าเปนตองมตดตวเหมอน computer literacy ทใชเปนเกณฑวดความสามารถอยางหนงในการสอบเขามหาวทยาลย รวมถงการสมครงานในอนาคต ความเปนพลเมองยคดจทลไดรวมเอาเรองของการใหความรแกผคนในแงใหมคอ ปจเจกบคคลเหลานจาเปนตองมทกษะความรเทาทนขอมลขาวสารในระดบสง 5) Digital Etiquette การปฏบตตนหรอมารยาทในการใชสอดจทล ผใชเทคโนโลยมกจะมองเรองนเปนเรองส าคญทสดเรองหนงทเกยวของกบความเปนพลเมองยคดจทล เราจะรวาพฤตกรรมอะไรไมเหมาะไมควรตอเมอเราไดเหนมน กอนทผคนจะใชเทคโนโลย พวกเขาไมไดเรยนรเกยวกบมาตรฐานการปฏบตทเหมาะสมในโลกดจทล สวนใหญกฎและขอบงคบจะถกตงขนหรอไมเทคโนโลยทใชจะถกสงหามเพอหยดย งการใชในทางทไมเหมาะสม แตแคการออกกฎกตกาและนโยบายนนไมเพยงพอ เราจะตองสอนทกๆ คนใหเปนพลเมองยคดจทลทมความรบผดชอบในสงคมดจทลสมยใหมน เชน ควรเลอกดเวบทสรางสรรค และเลอกใชค าศพท ค าสแลง ไอคอน และสญลกษณทสภาพ ในสงคมออนไลน Text ส าคญกวาหนาตา ขอความทโพสตจะบงบอกคนทวไปวาเราเปนใคร มอปนสยอยางไร ซงการทเราจะไดรบการยอมรบหรอปฏเสธในสงคมออนไลนกขนอยกบสงทโพสตเปนหลก นอกจากน ควรใชอปกรณสอสารใหถกทถกเวลา เชน ไมควรใชโทรศพทมอถอในโรงภาพยนตร ไมควรใชเทคโนโลยดจทลในทางกาวราว ขมข ทะเลาะววาท ท าใหผอนหวาดกลว ตกใจ เสยชอเสยง หรอเสยเงนเพราะถกหลอก และพงระลกไวเสมอวาสงทโพสต ไมวาจะเปนขอความ ภาพ คลป หรอเสยงพด อาจถกเกบบนทกไว และถกน ามาใชเปนหลกฐานฟองรองได (digital footprint) 6) Digital Law กฎหมายเกยวกบการใชสอดจทล กฎหมายดจทลจะเกยวกบเรองจรยธรรมการใชเทคโนโลยในสงคม การใชเทคโนโลยอยางไรจรยธรรมจะปรากฏใหเหนในรปของการขโมย และ/หรอการกออาชญากรรม ผใชทมจรยธรรมจะปฏบตตามกฎกตกาของสงคม ซงผใชจาเปนตองเขาใจวาการขโมยหรอการกอใหเกด

DPU

30

ความเสยหายแกผลงานของผอน เอกลกษณของผอน หรอสนทรพยของผอนทางออนไลนนนเปนอาชญากรรมรปแบบหนง พลเมองยคดจทลจะตองตระหนกถงกฎกตกาของสงคมซงบงคบใชกบทกคนทเปนผใชงานสอออนไลน และจะตองรวา การโกหก หลอกลวง ขมข หรอจงใจท าใหผอนเสยชอ (cyber bullying) ดวยขอความ ค าพด กราฟฟค หรอคลปวดโอ การดาวนโหลดเพลง ภาพ หรอคลปโดยไมไดรบอนญาต การจงใจแพรกระจายไวรส การน า ID ของผอนมาใชหรอปลอมเปนคนอน การเขาดขอมลของผอนอยางผดกฎหมาย (hacking) การดาวนโหลดเพลงผดกฎหมาย (downloading illegal music) การคดลอกผลงานผอนโดยไมไดรบอนญาต (plagiarizing) การสรางหนอน (worm) ไวรส (viruses) หรอมาโทรจน (Trojan Horses) เพอท าลายงานหรอลวงขอมลผอน การสงเมลเชงพาณชยใหผอนโดยไมไดรบอนญาต (spam) หรอการขโมยเอกลกษณหรอสนทรพยของผอนนน ลวนแลวแตเปนการกระท าทไรจรยธรรมและผดกฎหมายทางดจทลทงสน 7) Digital Rights & Responsibilities สทธและความรบผดชอบในโลกดจทล เทคโนโลยดจทลท าใหการสอสารออนไลนเกดขนไดงาย สะดวก และรวดเรว ขอมลทเราโพสตสามารถกระจายถงคนอนใหอานหรอดไดทวทกมมโลกภายในพรบตา พลงเชนน หากใชในทางทผด เรองเลกๆ กอาจกลายเปนเรองใหญ สงผลรายตอครอบครว สงคม หรอระดบประเทศได พลเมองยคดจทลทดจงตองเรยนรขอบเขตสทธของตนเองในสงคมออนไลน (Rights) และรบผดชอบในสงทตนโพสต (Responsibilities) เพอทจะไมละเมดสทธของผอนและอยรวมกนในสงคมออนไลนอยางสงบสข นอกจากน พลเมองยคดจทลยงมสทธทจะปกปองความเปนสวนตว (privacy) และสทธทจะพดอยางเสร (Free speech) อกดวย สทธทางดจทลขนพนฐานจ าเปนตองถกกลาวถง ถกอภปรายเพอใหไดขอสรป และตองท าใหเปนทเขาใจในโลกดจทล และดวยสทธขนพนฐานตางๆ เหลานนเอง จะเกดเปนความรบผดชอบตามมา ผใชเทคโนโลยจะตองชวยกนก าหนดวาเทคโนโลยจะถกใชอยางไรจงจะเหมาะสม ในสงคมดจทล เรองของสทธและความรบผดชอบจะตองเดนไปพรอมกนเพอใหผใชเทคโนโลยทกคนใชเทคโนโลยไดอยางมประสทธภาพ 8) Digital Health & Wellness สขภาพกายใจทดในโลกดจทล พลเมองยคดจทลควรเรยนรทานงทถกตองในขณะทใชคอมพวเตอร รถงผลกระทบตอกระดกสนหลงและสมอง (กรณคลนโทรศพท) หากใชโทรศพทมอถอ แทบเลต หรอคอมพวเตอรอยางผดวธ อกทงยงควรเรยนรเรองความปลอดภยตอสายตา (eye safety) กลมอาการใชเทคโนโลยซ าๆ หรอใชอยางไมเหมาะสม (repetitive stress syndrome) และการใชอปกรณเครองรบฟงเสยงใหเหมาะสมตอการไดยน (sound ergonomic practices) นอกเหนอไปจากประเดนทางกายภาพแลว ยงมประเดนทางจตวทยาทก าลงกลายเปนเรองทเกดขนมากกวา ไดแก การตดอนเทอรเนต ผ ใชเทคโนโลยจ าเปนตองไดรบความรเกยวกบผลสบเนองทเปนอนตรายของเทคโนโลย และควรม

DPU

31

วฒนธรรมการสอนใหผใชเทคโนโลยเรยนรวาจะปกปองตวเองอยางไรผานการใหความรและการฝกอบรม 9) Digital Security (Self-Protection) การปองกนตนเองเพอความปลอดภยในโลกดจทล ในสงคมใดกตาม จะมคนชอบลกขโมย ท าใหผอนเสอมเสย หรอท าลายผอนปะปนอยดวยเสมอ ในชมชนดจทลกเชนกน ภยอนตรายอาจมาถงตวไดหลายรปแบบ เพอความปลอดภยของเรา พลเมองยคดจทลจงจาเปนตองรจกวธปองกนตวเองจากผทคดราย เชน ไมเปดเผยขอมลสวนตว ตดตงโปรแกรมปองกนไวรส (virus protection) ท าการส ารองขอมล (backups of data) และตดตงระบบปองกนอปกรณดจทลของเรา (surge control of our equipment) ในฐานะพลเมองยคดจทลทมความรบผดชอบ เราจ าเปนตองปกปองขอมลของเราจากแรงผลกดนภายนอกซงอาจเขามากอกวน ท าลาย หรอท าใหเกดความเสยหายได จากคณลกษณะความเปนพลเมองในยคดจทลดงกลาวตนจะเหนไดวาบางสวนมความสอดคลองหรอซอนทบกบสมรรถนะของการรเทาทนการสอสารซงเปนแนวทางหนงในการปฏรปสอ ดงนน การสงเสรมการรเทาทนการสอสารจงเปนการสนบสนนใหประชาชนมความเปนพลเมองในยคดจทลเชนกน และน าไปสการปฏรปสอทามกลางบรบทของการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและสงคมในปจจบนเชนกน การศกษาครงน จงไดน าแนวคดเรองการปฏรปสอ และ ความเปนพลเมองในยคดจทล มาใชในการศกษาเชนกน เพอน ามาเปนกรอบในการวเคราะหและจดท าขอเสนอแนวทางหรอเปนนโยบายในการพฒนาและปฏรปสงคมไทย งานวจยทเกยวของ การศกษาครงนมงศกษาปจจยทสมพนธกบระดบความรเทาทนสอ จงไดทบทวนงานวจยทเกยวของกบประเดนดงกลาว มรายละเอยดดงตอไปน Lewis & Jhally (1998, อางถงใน พนม คลฉายา, 2557) ระบวา ปจจยหลกทส าคญของการรเทาทน สอ ประกอบดวย 1. ปจจยดานตวองคกรสอ 2. ปจจยดานผรบสาร และ 3. การฝกอบรมดานการรเทาทนสอหรอสถาบนสอนสอ ทงจากสถาบนครอบครวและสถาบนการศกษา โดยปจจยตวบคคลในฐานะผรบสารนน O’Neil (2008, อางถงใน พนม คลฉายา, 2557) สรปไววา ปจจยทมผลตอการรเทาทนสอประกอบดวย 1. ระดบของความสามารถ 2. ระดบของความเชยวชาญดานสอ 3. การตระหนกรเชงวพากษ และ 4. ความเขาใจทมตอประเดน ซงเปนปจจยส าคญอยางมาก รวมถงการใชสอในชวตประจ าวน การตความของกลมเปาหมาย ความพงพอใจทไดรบจากสอ บทบาททางเพศ ชนชนทางสงคมและอาย

DPU

32

วสาลกษณ สทธขนทด (2551) ไดศกษาโมเดลเชงสาเหตของการรเทาทนสอ ของ นกเรยน ม.3 ในกรงเทพมหานคร พบวา มตวแปรทมอทธพลตอการรเทาทนสอของนกเรยนอย 2 ชด ประกอบดวย 1. ตวแปรทมอทธพลทางตรงตอการรเทาทนสอของนกเรยน ไดแก ปจจยดานพฤตกรรมการเปดรบสอ ปจจยดานผลสมฤทธทางการเรยน ปจจยดานพฤตกรรมการอาน ปจจยดานฐานะทางเศรษฐกจและสงคม และปจจยดานการมสวนรวมของผปกครองตอการเปดรบสอของนกเรยน 2. ตวแปรทมอทธพลทางออมตอการรเทาทนสอของนกเรยน ไดแก ปจจยดานผลสมฤทธทางการเรยน ปจจยดานพฤตกรรมการอาน ปจจยดานฐานะทางเศรษฐกจและสงคม และปจจยดานการมสวนรวมของผปกครองตอการเปดรบสอของนกเรยน โดยมอทธพลผานปจจยพฤตกรรมเปดรบสอ ทงน ตวแปรทมอทธพลรวมสงสดตอการรเทาทนสอของนกเรยน คอ ปจจยดานฐานะทางเศรษฐกจและสงคม รองลงมาคอ ปจจยดานพฤตกรรมการอาน สวนการศกษาทประชากรเปนประชาชนทวไปกพบวาปจจยดานผรบสารทสงผลตอการรเทาทนสอ ประกอบดวย พนม คลฉายา (2557) ทระบวาความสามารถในการตระหนกร ก าหนดภาวะของการรเทาทนสอ และศกษาปจจยดานตวผรบสาร ไดแก เพศ อาย การศกษา (วยเรยน, วยท างาน, วยผสงอาย) รายได จ านวนประเภทสอทเปดรบแตละวน จ านวนสถานทว/วทย/หนงสอพมพทรบชมในแตละวน การไดรบการอบรม/ศกษาเรองสอ การพดคยเรองสอในครอบครว เชนเดยวกบ เพญพกตร เตยวสมบรณกจ (2557) ทพบวา ปจจยดานประชากร (อาย ระดบการศกษา อาชพ รายได) ยกเวนลกษณะทางเพศ มผลตอความรเทาทนสอ รวมถงพบวาการเขาถงและใชประโยชนและ รปแบบการใชสอโทรทศนมความสมพนธกบระดบความรเทาทนสอ โดยผใชสอทวในภมทศนสอใหม มระดบความรเทาทนสอสงกวาผใชสอทวในภมทศนสอเกา ผใชสอทวแบบกระตอรอรนมระดบความรเทาทนสอสงกวา ผใชสอทวแบบเฉอยชา และผใชสอทวมากมระดบความรเทาทนสอสงกวาผใชสอทวนอย สวนการศกษาประชาชนทวไปทใชอนเทอรเนต ของ สภารตน แกวสทธ (2553) พบวา ลกษณะทางประชากรของผใชอนเทอรเนตทแตกตางกนมการรเทาทนสอ ดานเพศทแตกตางกน ส าหรบอาย ระดบการศกษา อาชพและรายไดไมมความแตกตาง นอกจากน Nupaijoj (2015) ไดศกษาความสมพนธความสมพนธระหวางตวแปร ไดแก อาย การเขาถงอนเทอรเนต และการเรยนวชารเทาทนสอในหลกสตร กบระดบความรเทาทนสอของคน Gen Yพบวา อายไมมความสมพนธกบระดบความรเทาทนสอของคน Gen Y แตการเขาถง

DPU

33

อนเทอรเนตผานระบบ 3G หรอ WiFi มความสมพนธกบระดบความรเทาทนสอของคน Gen Y โดยเฉพาะดานการสรางสรรค (Create) สวนการเรยนวชารเทาทนสอในหลกสตรกมความสมพนธกบระดบความรเทาทนสอของคน Gen Y เชนกน แตผลการทดสอบสมมตฐานยงพบวาคน Gey Y ทเรยนรการรเทาทนสอนอกหลกสตร (ไมไดเรยนจากชนเรยน) กลบมระดบการรเทาทนสอในระดบปานกลางและสง ดงจะเหนไดวาปจจยทางเศรษฐกจและสงคม และการเขาถงสอ/อนเทอรเนต เปนปจจยทงานวจยสวนใหญชใหเหนวามสมพนธกบระดบความรเทาทนสอ การศกษาครงน ผวจยจงมงศกษาความแตกตางของระดบความรเทาทนสอระหวางกลมของประชากรทแตกตางกน ท งในมตของลกษณะพนฐานทางประชากรศาสตรและทางเศรษฐสงคม รวมถงลกษณะพฤตกรรมการสอสารทงสอดงเดมและสอใหมในยคดจทล

DPU

34

บทท 3 ระเบยบวธวจย

งานวจยเรอง “ความรเทาทนการรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” เปนการวจยเชงส ารวจโดยวเคราะหเชงปรมาณและผนวกกบการวจยเชงคณภาพแบบการอภปรายกลม (Group discussion) ซงเปนการด าเนนการกอนการวจยเชงส ารวจ เพอประมวลแนวคดการรเทาทนสอและการสอสารรวมท งประมวลการศกษาวจยและการด าเนนการในเรองนในประเทศไทย เพอเปนขอมลพนฐานในการพฒนาการวจยในขนตอนตอไปคอการวจยเชงส ารวจจากประชากรในเขตกรงเทพมหานคร การอภปรายกลม การอภปรายกลมจดขนเพอตอบวตถประสงคขอท 1 การประมวลแนวคด ทฤษฎและการปฏบตในดานการรเทาทนสอและการสอสารในประเทศไทย เพอเปนฐานขอมลและความคดในการวางแผนการวจยเชงปรมาณแบบการวจยเชงส ารวจตอไป ผทรงคณวฒทรวมในการอภปรายกลมประกอบดวย

1) ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก รองผอ านวยการฝายเผยแพรงานวจย สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

2) ผศ.ดร.วรชญ ครจต อาจารยประจ าคณะนเทศศาสตรและนวตกรรมการจดการ และ ผชวยอธการบดฝายสอสารองคกร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (นดา)

3) อาจารยจกรกฤษ เพมพล อดตประธานสภาการหนงสอพมพแหงประเทศไทย บรรณาธการหนงสอพมพในเครอเนชนและอาจารยพเศษในสถาบนการศกษาดานนเทศศาสตร

DPU

35

4) อาจารยธาม เชอสถาปนศร นกวชาการดานสอ สถาบนวชาการสอสาธารณะ (สวส.) องคการกระจายเสยงและแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย (ส.ส.ท.) อาจารยพเศษดานสอและวารสารศาสตร

5) รศ.ดร.พระ จรโสภณ ผด าเนนรายการ 6) ผศ.ดร.ทณฑกานต ดวงรตน คณบด คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

ทงนการวจยไดจดวนทศกรท 27 มนาคม 2558 ณ หอง 7203 ชน 2 อาคารเฉลมพระเกยรต มหาวทยาลยธรกจบณฑตย โดยมคณะผวจย คณาจารยคณะนเทศศาสตรและนกศกษานเทศศาสตรดษฎบณฑต มหาวทยาลยธรกจบณฑตยเขารวมการอภปรายดวย การวจยเชงส ารวจ ผลจากการอภปรายกลมไดน ามาสการสรางฐานคดและแนวทางในการออกแบบการวจย เครองมอวจย เพอการวจยเชงส ารวจ โดยการวจยเชงส ารวจมรายละเอยดในหวขอตอไปน 1) การก าหนดประชากร เนองจากกรงเทพมหานครเปนศนยกลางการปกครอง ธรกจ เศรษฐกจและการศกษา จงเปนทรวมของประชากรไทยทมความหลากหลายทจะเลอกเปนเปาหมายในการศกษาและส ารวจ เกยวกบระดบการรเทาทนการสอสารในเบองตน และไดก าหนดลกษณะประชากรเฉพาะผทมอาย 18 ปขนไปทมสทธออกเสยงเลอกตง ทงนเนองจากตองการเชอมโยงการรเทาทนการสอสารกบบทบาทการเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตย กบประเดนการปฏรปการสอสารเพอการปฏรปสงคมไทย 2) การก าหนดขนาดตวอยางและการเลอกตวอยาง งานวจยนไดก าหนดขนาดของกลมตวอยางตามตารางก าหนดขนาดของยามาเน (Yamane, 1967) ณ ระดบคาความเชอมน 95% ประชากรมากกวา 1 แสนคนขนไป และความคลาดเคลอนทยอมรบได (Permissible error) 5% ดงนนจงไดก าหนดกลมตวอยางจ านวน 400 คน ซงเปนประชากรทมอายตงแต 18 ปขนไปในกรงเทพมหานคร จาก 50 เขต โดยใชวธการสมตวอยางแบบ Multi Stage Sampling ขนท 1 ใชการสมตวอยางแบบชนภม (Stratified Sampling) โดยก าหนดพนททตองการศกษา โดยแบงเขตพนท 50 เขต เปน 3 กลมตามจ านวนประชากรในแตละเขต คอ กลมท 1 เขตทมประชากรไมเกน 100,000 คน มจ านวน 21 เขต คอ เขตบางพลด เขตคนนายาว เขตสะพานสง เขตบางนา เขตพระโขนง เขตบางคอแหลม เขตวฒนา เขตราษฎรบรณะ

DPU

36

เขตสาทร เขตหวยขวาง เขตยานนาวา เขตทววฒนา เขตคลองสาน เขตพญาไท เขตราชเทว เขตพระนคร เขตบางกอกใหญ เขตปทมวน เขตบางรก เขตปอมปราบศตรพาย เขตสมพนธวงศ กลมท 2 เขตทมประชากรมากกวา 100,000 คน ไมเกน 150,000 คน มจ านวน 17 เขต คอ เขตบางกะป เขตบงกม เขตมนบร เขตภาษเจรญ เขตบางซอ เขตดนแดง เขตลาดพราว เขตทงคร เขตสวนหลวง เขตบางกอกนอย เขตวงทองหลาง เขตธนบร เขตบางบอน เขตหลกส เขตคลองเตย เขตตลงชน เขตดสต กลมท 3 เขตทมประชากรมากกวา 150,000 คน มจ านวน 12 เขต คอ เขตจตจกร เขตดอนเมอง เขตสายไหม เขตบางเขน เขตลาดกระบง เขตหนองจอก เขตคลองสามวา เขตประเวศ เขตจอมทอง เขตบางแค เขตหนองแขม เขตบางขนเทยน ทงนไดสมกลมตวอยางทจะศกษา จ านวนกลมละ 3 เขต รวมเปน 9 เขต ขนท 2 ใชวธการสมตวอยางแบบงาย (Simple Random Sampling) โดยใชวธการจบฉลาก เพอเลอกเขตทเปนพนทส าหรบเกบขอมล เขตทไดรบการเลอก ซงแบงออกเปนแตละพนทดงน กลมท 1 เขตทมประชากรไมเกน 100,000 คน มจ านวนเขตทไดรบคดเลอกจ านวน 3 เขต ไดแก เขตสาทร เขตบางพลด เขตคนนายาว เขตบางนา กลมท 2 เขตทมประชากรมากกวา 100,000 คน ไมเกน 150,000 คน มจ านวนเขตทไดรบคดเลอกจ านวน 3 เขต ไดแก เขตมนบร เขตหลกส เขตบางกอกนอย กลมท 3 เขตทมประชากรมากกวา 150,000 คน มจ านวนเขตทไดรบคดเลอกจ านวน 3 เขต ไดแก เขตจตจกร เขตดอนเมอง เขตบางขนเทยน ขนท 3 ก าหนดสดสวนกลมตวอยางแบบเจาะจงดวยระบบโควตา (Quota sampling) จากกลมตวอยางประชากรทมสทธออกเสยงเลอกตงอายตงแต 18 ปขนไป โดยจะค านวณตามสดสวนประชากรตามบรบทสงคมทเกยวของกบการเปนนกสอสารทตนรในยคดจทล (Active Digital Citizenship) ในสงคมประชาธปไตย ในแตละเขตพนท เพอใหไดตวแทนในแตละเขต จาก 9 เขตๆละ 44 คน คอ

- กลมวยเรยน ก าหนดสดสวนเขตละเขตละ 17 คน รวม 9 เขตเปนจ านวนทงสน 150 คน - กลมวยท างาน ก าหนดสดสวนเขตละเขตละ 17 คน รวม 9 เขตเปนจ านวนทงสน 150 คน - กลมวยเกษยณ ก าหนดสดสวนเขตละเขตละ 5 คน รวม 9 เขตเปนจ านวนทงสน 50 คน - กลมแมบานทไมไดท างานนอกบานแลว ก าหนดสดสวนเขตละเขตละ 5 คน รวม 9

เขตเปนจ านวนทงสน 50 คน

DPU

37

เครองมอวจยและการทดสอบเครองมอ เครองมอวจยในการส ารวจกลมตวอยางใชแบบสอบถามทใหผตอบ ตอบดวยตนเองประกอบดวยค าถามแบบเลอกตอบและค าถามแบบประเมนคา (Rating scale) ทงหมด 4 ตอน (ดภาคผนวก ก) คอ

1) ขอมลพนฐาน (ลกษณะทางประชากรศาสตร) 2) การเปนเจาของสอและการใชสอ 3) การรเทาทนการสอสาร (สอและการสอสาร) 4) บทบาทในการสอสารทสะทอนความเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตย และ

ทศนคตตอการสงเสรมการรเทาทนการสอสารในสงคมไทย ตวแปรหลกในการวจยครงนคอ “การรเทาทนการสอสาร(สอและการสอสาร) จากการประมวลลกษณะตวชวดจากการอภปรายกลมและจากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ ซงพบวายงมความหลากหลาย งานวจยนจงบรณาการแนวคดและองคประกอบตางๆ และสรางเปนชดค าถามเพอชวดการรเทาทนทงสอและการสอสาร จ านวน 25 ขอ มเลอกตอบขอละ 3 ขอยอย โดยใหเลอกตอบขอยอยขอเดยวทตรงกบทกลมตวอยางคดวาใชทสด ทงนผวจยไดก าหนดขอทนาจะสะทอนความรเทาทนมากทสดไวแลวเพอตรวจสอบ ในการทดสอบความตรง (validity) ผวจยไดรบความรวมมอจากผทรงคณวฒทเปนคณาจารยบณฑตศกษา คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ท าการตรวจสอบใหความคดเหนและวพากษวจารณเกยวกบค าถามและค าตอบทก าหนด เพอน ามาสการปรบปรงใหเหมาะสมในทสด การทดสอบความเทยงตรงภายใน (internal consistency reliability) ของชดค าถาม การรเทาทนการสอสารในการวจยไดแจกแบบสอบถามจ านวน 30 ชดกบกลมตวอยางทดลองทใกลเคยงกน เพอรวบรวมขอมลและน ามาวเคราะห ใชสถตของ Kuder and Richardson (1973) ไดคา KR 21 = .718 ซงผลทไดถอวามความเทยงตรงภายในในระดบทนาพอใจ การวเคราะหและทดสอบทางสถต

1. สถตเชงพรรณนา ใชในการพรรณนาตวแปร เพออธบายผลการวจยของตวแปรตางๆทศกษา ใชสถตคาความถ รอยละ คาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐาน

2. สถตเชงอนมาน ใชในการทดสอบสมมตฐานเพอหาความแตกตางของคาเฉลย ความรเทาทนการสอสารแตละกลมทมลกษณะทางประชากรตางกนและกลมทมพฤตกรรมการ

DPU

38

เปดรบและใชสอตางกน ซงประกอบดวย การทดสอบคา T-test ในกรณ 2 กลม และ ANOVA ในกรณหลายกลม โดยก าหนดนยส าคญของความแตกตางทางสถตท P=0.05 สวนการทดสอบความแตกตางรายคใชสถต LSD (Fisher, 1935)

DPU

39

บทท 4 ผลการวจย

การวจยเรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” ใชวธวจยเชงส ารวจเปนหลก ผนวกกบการจดอภปรายกลม (group discussion) เพอระดมความร ประสบการณ และความเหนจากผทรงคณวฒ ส าหรบการส ารวจนนประชากรกลมเปาหมายเปนกลมทมอายตงแต 18 ปขนไปในเขตกรงเทพมหานคร โดยสมตวอยางแบบเจาะจงจ านวน 400 คน ใชแบบสอบถามเกบรวบรวมขอมลดานตางๆ น ามาวเคราะหทางสถตผลการวจยทงหมดน าเสนอในตอนท 1 ถงตอนท 7 ตอไปน

ตอนท 1 การประมวลความร ประสบการณและความคดเหนเกยวกบประเดนปญหา แนวคดและการด าเนนการเกยวกบการรเทาทนสอและการสอสารในประเทศไทย

ตอนท 2 ลกษณะพนฐานทางประชากรของกลมตวอยาง ตอนท 3 การเปนเจาของสอ การเปด การใชและวตถประสงค ตอนท 4 ระดบการรเทาทนสอและการมสวนในการใชสอทางลบ ตอนท 5 พฤตกรรมและความคดเหนเกยวกบการสอสารทสะทอนการเปนพลเมองใน

ระบอบประชาธปไตย ตอนท 6 ความคดเหนเกยวกบการสงเสรมการรเทาทนการสอสารเพอปฎรปการ

สอสารในสงคมไทย ตอนท 7 การทดสอบสมมตฐาน ตอนท 1 การประมวลความร ประสบการณและความคดเหนเกยวกบประเดนปญหา แนวคดและการด าเนนการเกยวกบการรเทาทนสอและการสอสารในประเทศไทย

ผลการประมวลขอมลจากการอภปรายกลมของผทรงคณวฒทมประสบการณเกยวของกบรเทาทนสอในประเทศไทย สามารถสรปไดในประเดนตางๆตอไปน (ดรายละเอยดเพมเตมในภาคผนวก ค)

- ความเปนมาของการรเทาทนสอในประเทศไทย - ขอบเขตและแนวคดการรเทาทนสอ ความหมาย ตวชวดและการประเมนความรเทาทนสอ

DPU

40

- ปญหาทเปนผลสบเนองจากประเดนการรเทาทนสอ - การรเทาทนสอกบการปฏรปสงคมดานการสอสารในระบอบประชาธปไตย

การน าเสนอ ในสวนนจะไมแยกตามประเดนแตเพอความตอเนอง ในการประมวลผลจากผทรงคณวฒตามล าดบ ส าหรบในประเดนความเปนมาของแนวคด "การรเทาทนสอ" นน ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก อาจารยดานนเทศศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ซงไดวจยและเขยนต าราพรอมคมอหลกสตรการสอนเกยวกบการรเทาทนสอหลายเลมไดชใหเหนวาเรองนไดมการขบเคลอนมานานตงแตป 2540 แลว ผน าค านเขามาคอสถาบนสอเดกและเยาวชนโดยใชค าวา Media Education และขณะเดยวกน เออจต วโรจนไตรรตน ขณะนนท าวทยานพนธปรญญาเอกดานโสตทศนศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยกไดรเรมน าแนวคดเรองนมาเปนหวขอวทยานพนธ ครศาสตรดษฎบณฑต โดยใชค าวา Media Literacy ทบศพทในภาษาไทยนบเปนตนแบบของการวจยเรองนทไดน าแนวคด Media education ในตางประเทศมาเปนแนวทางการศกษา และก าหนดตวชวด ในประเทศไทย

นอกจากน ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) สนใจเรองบทบาทสอกบสขภาพรวมทงเรองปญหาการรเทาทนสอทมกเผยแพรใหความรหรอคานยมผดๆ เกยวกบสขภาพ เชนจะสวยตองผวขาว ฟนขาว เกดกระแส Whitening รวมทงเรองของหนดตองผอม สขภาพดตองกนอาหารเสรม จงมการขบเคลอนรณรงคใหเกดการรเทาทนสอในการน าเสนอเนอหาและโฆษณาเรองสขภาพรวมกบองคกรตางๆ โดยเฉพาะกลม NGO

ทาง UNESCO ไดน าเขาค าวา Media Literacy (ML) มาเผยแพรใหความรแกนกวชาการและผมสวนไดเสยในประเทศไทย จากปญหานไดมการใหทนวจยแกนกวจยจากคณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย คอ ผศ.ดร.ดวงกมล ชาตประเสรฐ ในสวนของ ผศ.ดร.พรทพย เองไดรบทนในการแปลหนงสอ Media Education in Pacific ซงเปนคมอการออกแบบหลกสตรการสอน Media Literacy ในประเทศแถบแปซฟค ในระดบมธยมศกษา เพอเปนแนวทางใหกระทรวงศกษาธการไดน าไปขบเคลอนใหเกดการเรยนการสอนในเรองนตอไป การสงเสรม Media Education ในชวงแรกเนนการรเทาทนสอ หรอใหการศกษาเกยวกบสอดานการเผยแพรโฆษณาตางๆ ทท าใหเดกและเยาวชนหลงผดหรอเกดบรโภคนยมผดๆ

ตอมา UNESCO ไดขยายขอบเขตแนวคด Media Literacy เปน Media and Information Literacy (MIL) หรอ "ความรเทาทนสอและสารสนเทศ" โดยเนนการรเทาทนการใชและแสวงหาขาวสารหรอสารสนเทศจากสอใหเกดประโยชนสรางสรรคและแกปญหาได มการน าเสนอแนวคดเรอง Big-think information จะสบคนอยางไร วเคราะห แยกแยะความนาเชอถออยางไร จดเกบอยางไร ใชประโยชนอยางไร

DPU

41

ผศ.ดร.พรทพย อภปรายในประเดนการวด Media Literacy วาผสอนวชานตองเนนการฝกวเคราะห เรยนรกระบวนการไมใชแคเรยนใหรจกวา Media Literacy คออยางไร แตตองก าหนดโจทยใหผเรยนฝกวเคราะห เพอสรางการเรยนรทถกตอง ใชกระบวนการกลมในการแลกเปลยนรบฟงและตดสนใจรวมกน รวมทงตองพจารณาวเคราะหการสอสารหรอการเปดรบสอทงกระบวนการ SMCR ทมปฎสมพนธซงกนและกน

ในขณะท ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก เนนการเรยนรเกยวกบสอและสารสนเทศในระดบมธยมศกษา ประถมศกษา รวมทงแนวทางการสอนและการสรางครผสอนวชาการรเทาทนสอในลกษณะ training for the trainers ผศ.ดร.วรชญ ครจต อาจารยประจ าคณะนเทศศาสตรและนวตกรรมการจดการ และผชวยอธการบดฝายสอสารองคกร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร(นดา) ขณะทเปนอาจารยคณะนเทศศาสตร มหาวทยาลย ศรปทม ไดสนใจศกษาวจยหลกสตรทเปดสอนวชาความรเทาทนสอในสถาบนอดมศกษาของไทย รวมทงอาจารยเองเขาไปมสวนรวมเปนวทยากรใหกบกระทรวงวฒนธรรมและโรงเรยนตางๆ ทงในกรงเทพฯ และตางจงหวด เพอใหความรเกยวกบ การรเทาทนสอแกเดกและเยาวชน

ผศ.ดร.วรชญ มความเหนในกรณการรเทาทนสอหรอการสอสารในยคดจทลวามขอบเขตความหมายไมเหมอนกบการรเทาทนสอดจทลโดยตรงเสยทเดยว ถาเปนยคดจทลความหมายจะกวางกวา ครอบคลมทงสอออนไลนและออฟไลน ท งสอใหมและสอด งเดมทมลกษณะหลอมรวมมากขน แตถาจะเจาะจงศกษาสอดจทลกตองระบใหชดเจนวาสอดจทลหรอสอใหมประเภทไหนทผวจยสนใจ ตองก าหนดขอบเขตใหชดเจน เพราะสอมความหลากหลายทเกดจากความกาวหนาเปลยนแปลงทรวดเรวของเทคโนโลย

ในการขบเคลอนการรเทาทนสอ ผศ.ดร.วรชญ เหนวา 10 กวาปมาแลวทเราพยายามสรางการรเทาทนสอ แตกไมเหนผลเปนรปธรรม ฉะนนตองใหทกภาคสวน ภาคอ านาจ มสวนรวมกนผลกดน ทงจากอ านาจรฐ อ านาจทนและอ านาจประชาชน ใหไปในทศทางเดยวกน ทกสวนของอ านาจยงถอวาออแอ โดยเฉพาะภาคประชาชนทตามไมทนการเปลยนแปลงอยางรวดเรวของเทคโนโลยตงแตจาก 2G, 3G, 4G ภาคประชาชนผใชตามทนเฉพาะกนการใช ใชไดใชเปนหรอใชคลองแตคดไมเปน ไมรจกคดพจารณา จงเปนทาสหรอผไมรทนเทคโนโลยสอและขาวสารทมากบสอนนๆ

สงทอาจารยใหความสนใจเปนพเศษคอผลกระทบจากการใช โดยเฉพาะผลในทางลบ จากการท าวจยใหกบ สสส. ในหวขอผลกระทบในแงลบ อาจารยไดแยกเปน 8 หวขอหลก 30 หวขอยอย ดงตวอยาง เชน เรองการลอลวง เรองเนอหาทไมเหมาะสม เรองของลขสทธ การละเมด

DPU

42

สทธ เรองผลทางอารมณสรางความเครยด ความอดอดไมพอใจ เรองการท าผดกฎหมาย และเรองการกอใหเกดพฤตกรรมไมเหมาะสมตามมาเปนตน

ในประเดนการสอน Media Literacy ผศ.ดร.วรชญ เหนวาตองสอนกระบวนการคดวเคราะห(critical thinking) ใหผเรยนรจกวเคราะหจากกรณศกษาทน ามาเปนโจทย (case study) นอกจากนยงเหนวาการใหการศกษาหรอเปดวชาเรยนดานความรเทาทนสอและการสอสารนนไมควรจะเปดใหเฉพาะนกศกษาดานนเทศศาสตรนาจะเปดใหทกคนเรยน โดยเฉพาะทคนมสวนในการบรโภค สวนนกศกษานเทศศาสตรนนมกเปนผผลตสอหรอเปนผสงสารเอง สวนในประเดนการนยามการรเทาทนสอและการสอสารควรมองในมตใดบางนน เหนวาตองครอบคลม SMCR แตจะเรยกวา Communication literacy กอาจกวางไปท าใหวดยาก เพราะครอบคลมการสอสารทกระดบ ทง interpersonal และ mass commotion และถาจะเรยกวา mass communication and digital literacy อาจชดเจนกวากได

อาจารยธาม เชอสถาปนศร จาก Media Monitor หรอศนยเฝาระวงสอ ปจจบนเปนวทยากร ผเชยวชาญนกวชาการดานสอและการสอสารของสถานโทรทศนไทยพบเอส และเปนอาจารยพเศษดานสอและวารสารศาสตรในหลายสถาบนอดมศกษา รวมทงเปนผขบเคลอนประเดนการสอสารในภาคประชาชน (NGO) ไดเสรมประเดนเรองการใชสอ โดยน าเสนอในเวทการสมมนา workshop ของ กสทช. ซงม 10 ปญหาหลกๆ คอ (1) ประเดนการสรางการเลยนแบบ (2)ประเดนการใชสอเลยงลก (3)ประเดนการเปนตวแทนดานเพศและความรนแรง (4) ประเดนการขาดทกษะและภมคมกนสอ (5) ประเดนชองวางการสอสารระหวางรนทตางกน (6) ประเดนชองวางระหวางสงคม แอนะลอกกบดจทล หรอดจทลดไวด (7) ประเดนอนตรายดานอาชญากรรมจากเทคโนโลย (8) ประเดนผลกระทบของเทคโนโลยสอตอผใชเชนการถกหลอกลวง การใชค าพดในลกษณะ hate speech กบบคคล กลมคน ชาตพนธ (9) ประเดนจรยธรรมความรบผดชอบ และ(10) ประเดนการมองวาสอตองท าหนาทเพอการศกษาเรยนรมากเกนไปจนกลายเปนความคาดหวงทมากเกนไป

ส าหรบในเรองสภาพปญหาการรเทาทนสอโดยมมกวาง อาจารยธาม ระบวาอยทการก ากบดแลของ กสทช. (คณะกรรมการกจการกระจายเสยงกจการโทรทศนและกจการโทรคมนาคมแหงชาต) ทงในเชงกฎหมายและการก ากบเชงวชาชพ เชน self-regulation ซงยงท าไมไดแมมแนวคดเรอง co-regulation กยงไมเกดผล ประชาชนยงสบสนกบการสงเสรมการรเทาทนสอ แตไมไดก ากบสอในท ทควรก ากบอยางจรงจง ในประเดนตอมาปญหาเรองการศกษาการรเทาทนสอยงถกเถยงกนวาวชาความรเทาทนสอควรอยในแบบหลกสตรจรง หรอหลกสตรการเรยนรตามอธยาศย หรอควรเปนการบรณาการหรอใชแบบครสนใจกเอาไปท าเอง และยงไมชดเจนวาควรเอา

DPU

43

แนวคด Media Literacy แปลมาจากตางประเทศ รอยละ 90 แลวไมไดมการประยกตใชเลยในบรบทสงคมไทย อาจารยธามคดวา Media Literacy ไมควรมถกผดหรอไดคะแนน 0 ไดคะแนน 1 เพราะฉะนนลกษณะเนอหาและการวดผลสมฤทธตองก าหนดใหเหมาะสม

ในประเดนถดมาเปนปญหาเรองเทคโนโลยในสงคมทไมเทาเทยมกน น าไปสความไมเทาทนกนในการใชเทคโนโลยของประชาชนและในการรบรเนอหาขอมลขาวสาร กอปรกบลกษณะทางเศรษฐกจสงคมของคนในสงคมทมชองวางคนชนสง ชนกลาง และชนลาง คนในเมอง ในชนบท และในประเดนสดทายเปนฐานคดของสมาคมผบรโภคทเรายงไมเคยมหนวยงานทคมครองผบรโภคดานสอ ซงจะตองวางกลไกทประชาชนและทกภาคสวนจะตองมสวนรวมในการเยยวยา ลงโทษ คมครองในประเดนการใชสอใหชดเจน เพอสงเสรมสอสรางสรรคและคมกนการวางกบดกผบรโภค

อาจารยธาม ไดตงขอสงเกตวาการก ากบดแลเกยวกบการคมครองผบรโภคสอยงตางคนตางท า ไมมการบรณาการหนวยงานตางๆ เมอมปญหากโยนใหกบหนวยใดหนวยงานหนง กอนทจะสงตอไปยงหนวยอนทเกยวของเชน กสทช. คณะกรรมการอาหารและยา(อย.) คณะกรรมการคมครองผบรโภค และกระทรวงทบวงกรมทเกยวของ เมอมเรองรองเรยนกแยกกนพจารณาตวบท กฎหมายกใชแยกกน เราไมมคณะกรรมการการสอสาร(communication committee) เหมอนในประเทศสหรฐอเมรกา (FCC)

นอกจากปญหาดงกลาว อาจารยธาม ยงใหความสนใจตอปญหาหลกสตรการเรยนการสอนการรเทาทนสอ โดยใชวงกลม 5 วงของ UNESCO วงแรกคอ Judgment หรอการตดสนวาลกษณะใดใชการรเทาทนสอลกษณะใดไมใช อยทวนจฉยของครผสอน หรอวทยากรทฝกอบรม ซงมกแตกตางกน การตดสนใจวาใชหรอไมใช จงเปนเรองทไมตายตว ขนอยกบผวนจฉย วงทสองคอ Integration ซงการรเทาทนสอนนไมใชแคการอานออกเขยนไดเกยวกบสอ แตตองบรณาการกบ civic education หรอการเรยนรเกยวกบการเปนพลเมองในสงคม และตองเปนการเรยนรแบบอธยาศย วงทสามคอ Concept ของการรเทาทนสอทยดหลกการตามสากลหรอการประยกตกบบรบทสงคม วงทส คอ Goal เปาหมาย ซงการรเทาทนสอนาจะมเปาหมายมากกวาปจเจกบคคลตองขยายเปนการรเทาทนสอของชมชนหรอสมาชกอนๆ สงคมและตองเชอมโยงกบบทบาทการเปนพลเมองในสงคมดวย และสดทาย วงทหา คอ Text หรอต าราเกยวกบการสอนการรเทาทนสอ ซงตองมลกษณะทใหแนวคดทเชอมโยงกบบรบทสงคมไทย และตองมองวา Media Literacy มความเกยวโยงกบ Civic education

อาจารยธามไดสรปประเดนจากวงเวทปฎรป Media Literacy Framework วาเกยวของกบ 5 ประเดนส าคญทผศกษาวจยสามารถน าไปใชพจารณาศกษามตของ Media Literacy คอ

DPU

44

1) awareness คอความตระหนกรเกยวกบการรเทาทนสอ 2) media analysis and critics การวเคราะหวพากษสอได 3) Media Literacy and civic education ความรเทาทนสอตองเชอมโยงกบหนาท

พลเมองในระบอบประชาธปไตยของสงคมไทย 4) media watch ความสามารถในการเฝาระวงและตรวจสอบสอและ 5) media consumer right protection รถงสทธของผบรโภคทจะไดรบจากการบรโภค

สอ เชนสทธทจะไดรบขาวสารทมคณภาพ สทธทจะสอสารไดอยางเสร และเทาเทยมกนเปนตน สดทาย อาจารยธามไดกลาวถงกลไกการปฏรปสอภาคพลเมองทงหมด 5 กลไกคอ (1)

กลไกการพฒนากฎหมายจรรยาบรรณวชาชพ (2)กลไกการเฝาระวงและตรวจสอบสอภาคประชาชน (3)กลไกการสงเสรมความรเทาทนสอ (4)กลไกการคมครองผบรโภคดานสอ และ(5)กลไกการรณรงคกดดนเชงสงคม ผทรงคณวฒอกทานหนง อาจารยจกรกฤษ เพมพล ซงเปนอดตประธานสภาการหนงสอพมพแหงประเทศไทย บรรณาธการหนงสอพมพในเครอเนชนและอาจารยพเศษในสถาบนการศกษาดานนเทศศาสตร ไดกลาวถงประเดนการรเทาทนสอโดยเนนประเดนความเขาใจตอสอในยคดจทล และแนวทางการปฏรปสอทสภาปฏรปไดด าเนนการอย โดยชวาการปฏรปการสอสารในแงสอนนมาจากฝายรฐทเปนหวงเรองการจดการ ควบคมดแลการใชสอสงคมออนไลนทเปนประเดนปญหาในสงคมขณะน ทจรงแลวฝายวชาชพไดมการชวยกนรางแนวทางปฏบตเกยวกบการใชสอสงคมไปแลว แตในทางปฏบตยงมปญหาใหเหนอยเสมอ ดานการเปลยนแปลงภมทศนสอ (media landscape) อนเปนผลจากความกาวหนาเปลยนแปลงของเทคโนโลยการสอสาร ท าใหสอและการสอสารในยคดจทลมกระบวนการทเปลยนแปลงไปจากยคอนาลอก ธรรมชาตของเทคโนโลยสอเปลยนไป

กระบวนวธการท าขาว ผลตขาวและเผยแพรขาวสารเปลยนแปลงไป ลกษณะของขาวสารและคณภาพกเปลยนแปลงไป ผบรโภคขาวสารกเปลยนไป และผลกระทบหรอผลตอเนองจากการสอสารกเปลยนแปลงไป ทงในทางบวกและทางลบ ทงตอปจเจกบคคลและตอสงคม ความสะดวกรวดเรวกวางไกลและประสทธภาพทสงขนกสรางปญหาตามมา มความสบสนในการสอสารทงในมต ผสง ผรบ ผใชสอ ผบรโภคสอ บรบทสวนตวหรอสาธารณะ ขาวสารเชอถอไดแคไหนมการกลนกรองตามหลกวชาชพเพยงใด สอในยคดจทลเปนสอแทหรอสอเทยมจากนยามดงเดมทยอมรบกนมา ลกษณะสอเปนสอประเภทเดยวหรอสอหลอมรวมหลายประเภทหลายมตและชองทาง

DPU

45

อาจารยจกรกฤษ ซงรบผดชอบในฐานะประธานสภาการหนงสอพมพแหงชาตในสมยนนไดด าเนนการรวมมอกบฝายวชาการในการสรางความชดเจนในแนวคดและแนวทางปฏบตของสอยคดจทลไดมการด าเนนการในฝายวชาชพสอเพอก าหนดบทบาทของสอทเหมาะสม การก าหนดจรยธรรมแนวทางปฏบต การสรางแนวทางการก ากบดแลสอลกษณะการก ากบรวมโดยฝายตางๆ (Co-regulation) ซงจะชวยลดปญหาจากการใชสอของผบรโภคในสงคมทมปญหาการรเทาทนสอ เนอหาประเภทตางๆ ในสอ ในประเดนปญหาการรเทาทนสอเกยวกบการสรางผลกระทบอยางไรนน อาจารยจกรกฤษณ กลาววาสอในยคดจทลท าให (1)เกดการหลงไหลของขาวสารสวนบคคลและถกน าไปใชโดยทตนเองไมไดอนญาต (2) เกดการแชรหรอสงผานขอมลทไมถกกฎหมายหรอเปนเรองละเอยดออน เชนขอมลเกยวกบสถาบนพระมหากษตรยและ (3) เกดความจรงเสมอนมการตดตอนขอมลหรอรปภาพโดยขาดบรบทรอบขางท าใหเขาใจผด รบรผดไปจากขอเทจจรงทเปนจรง ผลสรปจากการวจย group discussion นน าไปสแนวทางในการนยามความรเทาทนสอทกวางขนทงในมตสอและการสอสาร ทงสอใหมและสอดงเดมทยงมบทบาทในยคดจทล แมสอใหมจะมบทบาทชดเจนกวาในยคดจทล แตผลกระทบกเกดขนไดจากทกสอทมแนวโนมทจะหลอมรวมมากขน นอกจากนผลกระทบของการใชสอทไมเหมาะสมทสะทอนถงการขาดการรเทาทนสออยางเพยงพอ และประเดนบทบาทการรเทาทนการสอสารกบ civic education กจะไดน าไปเชอมโยงกนในการปฏรปการสอสารในสงคม ประเดนตางๆ เหลานน าไปสแนวทางการวจยเชงส ารวจทจะน าเสนอในตอนท 2 – 7 ตอไป ตอนท 2 ลกษณะพนฐานทางประชากรของกลมตวอยาง ภาพรวมลกษณะทางประชากรศาสตรของกลมตวอยางในงานวจยนมเพศหญงมากกวาเพศชายในสดสวนประมาณ 3 ตอ 2 อายกลมตวอยางกระจายทกวยใกลเคยงกนโดยเปนกลมวย 20 – 30 ปมากทสดรวมกนรอยละ 33.50 หรอ 1 ใน 3 กลมตวอยางมลกษณะเปนทงผก าลงศกษา และผท างานในสดสวนพอๆ กนรอยละ 34 และ 38.25 สวนผไมท างานทงเกษยณแลวและเปนแมบานรวมกนรอยละ 23.25 รายไดตอเดอนสวนใหญคอนขางต าอยในกลมไมเกน 20,000 บาท และมการศกษาสวนใหญระดบปรญญาตร ดงรายละเอยดในตารางท 4.1- 4.6 ตอไปน

DPU

46

ตารางท 4.1 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย อาย จ านวน รอยละ

18 – 20 ป 61 15.25 21 – 25 ป 89 22.25 26 - 30 ป 45 11.25 31 – 40 ป 44 11.00 41 - 50 ป 66 16.50 50 – 60 ป 47 11.75 60 ปขนไป 48 12.00

รวม 400 100.00

ผลจากตารางท 4.1 พบวา กลมตวอยางในการศกษาครงนมกระจายทกวยในสดสวนใกลเคยงกนโดยกลมทมอายอยระหวาง 21-25 ป มากทสด คดเปนรอยละ 22.25 รองลงมาคอ ชวงอาย 41-50 ป คดเปนรอยละ 16.50 ชวงอาย 18-20 ป คดเปนรอยละ 15.25 และชวงอายทมจ านวนนอยทสดคอ อายระหวาง 31-40 ป คดเปนรอยละ 11.00 ตารางท 4.2 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเพศ

เพศ จ านวน รอยละ ชาย 150 37.50 หญง 245 61.25 ไมระบ 5 1.25

รวม 400 100.00 ผลจากตารางท 4.2 พบวา กลมตวอยางเปนเพศหญงมากกวาเพศชาย คดเปนสดสวน

ประมาณ 3 : 2 โดยเปนเพศหญงและเพศชาย รอยละ 61.25 และรอยละ 37.50 ตามล าดบ

DPU

47

ตารางท 4.3 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามระดบการศกษา ระดบการศกษา จ านวน รอยละ

ต ากวาประถมศกษา 7 1.75 ประถมศกษาตอนตน 10 2.50 ประถมศกษาตอนปลาย 16 4.00 มธยมศกษาตอนตน 14 3.50 มธยมศกษาตอนปลาย 33 8.25 อาชวศกษา ระดบ ปวช. 25 6.25 อนปรญญาหรออาชวศกษา ระดบปวส. 17 4.25 ปรญญาตร 223 55.75 ปรญญาโท 39 9.75 ปรญญาเอก 1 0.25 ไมระบ 15 3.75

รวม 400 100.00

ผลจากตารางท 4.3 พบวา กลมตวอยางทกระดบชน โดยมการศกษาระดบปรญญาตร มากทสด คดเปนรอยละ 55.75 รองลงมาคอ ระดบมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย คดรวมกนเปนรอยละ 11.75 อาชวศกษาและอนปรญญารอยละคดรวมกนเปนรอยละ 10.50 และระดบการศกษาสงกวาปรญญาตร(โท-เอก) รอยละ 10 ตารางท 4.4 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาชพ

อาชพ จ านวน รอยละ นกเรยน/นกศกษา 131 32.75 อาชพใชแรงงาน 13 3.25 คาขาย 33 8.25 ลกจางพนกงานหางราน/ส านกงาน/บรษท 66 16.5 นกธรกจ/นกลงทน 19 4.75 ขาราชการ/พนกงานรฐวสาหกจ 37 9.25 ทหาร/ต ารวจ 9 2.25 เกษยณจากการท างาน/รบบ านาญ 40 10.00

DPU

48

อาชพ จ านวน รอยละ แมบาน(ไมไดท างานนอกบาน) 43 10.75 อาชพอสระ 8 2.00 ไมระบ 1 0.25

รวม 400 100.00 ผลจากตารางท 4.4 ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางกระจายทกประเภทสวนใหญเปนนกเรยน/นกศกษา คดเปนรอยละ 32.75 รองลงมามอาชพเปนลกจางพนกงานหางราน/ส านกงาน/บรษท คดเปนรอยละ 16.5 เปนแมบาน (ไมไดท างานนอกบาน) คดเปนรอยละ 10.75 เกษยณจากการท างาน/รบบ านาญ คดเปนรอยละ 10 และมอาชพอสระ คดเปนรอยละ 2 ตารางท 4.5 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามรายได (ตอเดอนยงไมหกคาใชจาย)

รายได จ านวน รอยละ ต ากวา 10,000 บาท/เดอน 102 25.50 10,001 – 20,000 บาท/เดอน 146 36.50 20,001 – 30,000 บาท/เดอน 94 23.50 30,001 – 50,000 บาท/เดอน 40 10.00 50,001 – 100,000 บาท/เดอน 9 2.25 มากกวา 100,000 บาท/เดอน 2 0.50 ไมระบ 7 1.75

รวม 400 100.00 ผลจากตารางท 4.5 ขอมลพบวา กลมตวอยางโดยทวไปมรายไดไมสงนก โดยมรายไดอยในชวง 10,001 – 20,000 บาท/เดอน มากทสด หรอประมาณ 1 ใน 3 ซงคดเปนรอยละ 36.50 รองลงมามรายไดต ากวา 10,000 บาท/เดอน คดเปนรอยละ 25.50 มรายไดอยระหวาง 20,001 – 30,000 บาท/เดอน คดเปนรอยละ 23.50 บาท/เดอน และรายไดมากกวา 100,000 บาท/เดอนมจ านวนนอยทสด คดเปนรอยละ 0.50 ตอนท 3 การเปนเจาของเครองมอสอสาร การเปดรบ พฤตกรรมการใชสอและวตถประสงค ผลการวเคราะหขอมลในสวนน แสดงถงความเกยวพนกบสอดงเดมและสอสมยใหม (สอใหม) ของกลมตวอยางทศกษา ทงนพบวากวารอยละ 50 หรอเกนครงของกลมตวอยางทงหมด มคอมพวเตอรใชงานของตนเองทงแบบตงโตะ หรอโนตบก และทไมมแปลกใจคอเกอบทงหมด

DPU

49

(รอยละ 96.19) ระบวามโทรศพทประเภทสมารทโฟนเปนของตนเอง สวนสอแบบดงเดมททกคนมคอการเปนเจาของคอเครองรบโทรทศน ทสวนใหญระบวาเปนเจาของมากกวา 1 เครองรวมทงสมารทโฟนทเกอบหนงในสระบวามมากกวา 1 เครอง การเปดรบสอดงเดมประเภทหนงสอพมพ วทย โทรทศน พบวา โทรทศนกลมตวอยางเปดรบบอยทสดแทบทกวน รองลงมาเปนหนงสอพมพและวทย สวนสอใหมกลมตวอยางระบใชไลนบอยทสดแทบทกวน รองลงมาเปนเฟซบก และเวบไซตตางๆ รวมทงกเกล ทงนการใชเวลากบสอแตละชนดปรากฏวาใชเวลากบการอานหนงสอหรอสงพมพในแตละวนมากกวาเทาสออน เฉลยมากกวา 5 ชวโมง สวนวทยและโทรทศนใชเวลาในการดรองลงมา ตามดวยการใชเวลากบสอใหมเชน ทวตเตอร อนสตราแกรม หองแชท เลนเกมส และใชเฟซบก การใชงานสอใหมสวนใหญระบวากดไลค ดหนง ฟงเพลง ทองอนเทอรเนตและโพสตขอความ ส าหรบวตถประสงคในการใชสอนน กรณสอดงเดมสวนใหญใชเพอตดตามขาวสารบอยทสด โดยเฉพาะสอหนงสอพมพและโทรทศน สวนวตถประสงคเพอความบนเทงผใชสอจ านวนกวาครงระบวาใชผานทางสอภาพยนตร วทย และโทรทศน ในขณะทสอใหมตางๆ กใชเพอวตถประสงคดานขาวสารบอยทสด รองลงมาเปนการแสวงหาความบนเทง และตามมาดวยการตดตอสอสารพดคยกน และอกไมนอยแสวงหาสงแปลกๆ เหตการณทนาสนใจและเปนการฆาเวลายามวาง รายละเอยดในสวนของการมและการใชสอทงด งเดมและสอใหมของกลมตวอยางน าเสนอในตารางท 4.6 – 4.14 ดงตอไปน ตารางท 4.6 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามการมและไมมเครองมอสอสารทใช

เปนของตวเองหรอเปนสวนตว

ประเภทสอ การมเครองมอสอสาร

การไมมเครองมอสอสารของตนเอง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ 1) โทรศพท(สมารทโฟน) 379 96.19 15 3.81 2) คอมพวเตอรตงโตะ (PC) 195 53.28 171 46.72 3) คอมพวเตอรโนตบก 189 51.64 177 48.36 4) แทบเลต 76 21.71 274 78.29 5) ไอแพด 95 26.61 262 73.39

DPU

50

ประเภทสอ การมเครองมอสอสาร

การไมมเครองมอสอสารของตนเอง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ 6) โทรทศน 344 88.21 46 11.79 7) บอกรบเปนสมาชกหนงสอพมพ 40 11.17 318 88.83 8) บอกรบเปนสมาชกนตยสารเลม 19 5.40 333 94.60 9) บอกรบเปนสมาชกนตยสารออนไลน

12 3.38 343 96.62

10) บอกรบเปนสมาชกเพย-ทว(เคเบลทว)

119 33.52 236 66.48

ผลจากตารางท 4.6 พบวา กลมตวอยางสวนใหญมเครองมอสอสารคอ โทรศพท (สมารทโฟน) ทใชเปนของตวเองหรอเปนสวนตว คดเปนรอยละ 96.19 รองลงมาคอ โทรทศน คดเปนรอยละ 88.21 มคอมพวเตอรตงโตะ (PC) คดเปนรอยละ 53.28 มคอมพวเตอรโนตบก คดเปนรอยละ 51.64 และเปนสมาชกเคเบลทวรอยละ 33.52

DPU

51

ตารางท 4.7 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามจ านวนการมเครองมอสอสารทใชเปนของตวเองหรอเปนสวนตว

ประเภทเครองมอสอสาร

จ านวนการมเครองมอสอสาร

1 เครอง/เลม/ฉบบ

2-3 เครอง/เลม/ฉบบ

4-5 เครอง/เลม/ฉบบ

มากกวา 5 เครอง/เลม/ฉบบ

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1) โทรศพท(สมารทโฟน) 320 (86.49)

48 (12.97)

2 (0.54)

-

2) คอมพวเตอรตงโตะ (PC) 181 (96.28)

7 (3.72)

- -

3) คอมพวเตอรโนตบก 173 (94.54)

9 (4.92)

1 (0.55)

-

4) แทบเลต 73 (98.65)

1 (1.35)

- -

5) ไอแพด 82 (91.11)

9 (9.89)

- -

6) โทรทศน 215 (65.75)

99 (30.28)

13 (1.00)

-

7) บอกรบเปนสมาชกหนงสอพมพ

31 (79.49)

7 (17.95)

1 (2.56)

-

8) บอกรบเปนสมาชกนตยสารเลม

17 (94.44)

1 (5.56)

- -

9) บอกรบเปนสมาชกนตยสารออนไลน

8 (72.73)

3 (27.27)

- -

10) บอกรบเปนสมาชกเพย-ทว(เคเบลทว)

87 (79.09)

22 (20.00)

1 (0.91)

-

ผลจากตารางท 4.7 เมอพจารณาจ านวนเครองมอสอสารทเปนของตนเองพบวา กลมตวอยางสวนใหญมเครองมอสอสารทใชเปนของตวเองหรอเปนสวนตวเพยงชนเดยวหรอเครอง

DPU

52

เดยว โดยเครองมอสอสารทใชมมากกวา 1 เครอง ตอคนคอสมารทโฟน รอยละ 12.97 ม 2-3 เครอง สวนสอดงเดมมโทรทศน 2-3 เครอง จ านวนรอยละ 30.28 ตารางท 4.8 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความถหรอความบอยในการ

เปดรบหรอใชสอ (สอดงเดม) ในแตละรอบสปดาหโดยเฉลย

ประเภทสอ

ความถหรอความบอยในแตละรอบสปดาหโดยเฉลย

คาเฉลย

บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วนตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วนตอสปดาห)

นอยมาก (นอยกวา

1 วนตอสปดาห)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1) หนงสอพมพ 74 (19.22)

71 (18.44)

91 (23.64)

62 (16.10)

87 (22.60)

2.96

2) โทรทศน 198 (50.13)

101 (25.57)

60 (15.19)

20 (5.06)

16 (4.05)

4.13

3) วทย 59 (15.36)

73 (19.01)

97 (25.26)

68 (17.71)

87 (22.66)

2.87

4) นตยสาร/วารสาร

35 (9.19)

63 (16.54)

83 (21.78)

96 (25.20)

104 (27.30)

2.55

ผลจากตารางท 4.8 พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปดรบหรอใชสอด งเดม เชน วทย

โทรทศน หนงสอพมพ นตยสาร โดยเฉลยในแตละรอบสปดาห บอยทสดคอ โทรทศน ในระดบมาก (คาเฉลยเทากบ 4.13) รองลงมาคอ หนงสอพมพ ในระดบปานกลาง (คาเฉลยเทากบ 2.96) อนดบสามคอ วทย (คาเฉลยเทากบ 2.87) และนตยสาร/วารสาร (คาเฉลยเทากบ 2.55)ซงอยในระดบต ากวาปานกลางเลกนอย

DPU

53

ตารางท 4.9 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความถหรอความบอยโดยเฉลยในการเปดรบหรอใชสอภาพยนตร (สอดงเดม) ในรอบ 1 เดอนโดยเฉลย

ประเภทสอ

ความถหรอความบอยโดยเฉลยในรอบ 1 เดอน

คาเฉลย มากกวา 4 ครง

3 – 4 ครง

1 – 2 ครง

นอยกวา 1 ครง

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

5) ดภาพยนตร (ในโรงภาพยนตร)

61 (15.68)

116 (29.82)

149 (38.30)

63 (16.20)

2.45

ผลจากตารางท 4.9 พบวา กลมตวอยางดภาพยนตร (ในโรงภาพยนตร) โดยเฉลยในรอบ 1

เดอน บอยทสดคอ จ านวน 1-2 ครง คดเปนรอยละ 38.30 รองลงมาคอ 3-4 ครง คดเปนรอยละ 29.82 ดนอยกวา 1 ครงและมากกวา 4 ครงเปนจ านวนใกลเคยงกน คดเปนรอยละ 16.20 และ 15.68 ตามล าดบ (คาเฉลยรวมเทากบ 2.45) กลมตวอยางโดยรวมดภาพยนตรในโรงอยในระดบปานกลาง ตารางท 4.10 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเหตผลหรอวตถประสงคทเปดรบจาก

สอ (สอดงเดม)

สอทเปดรบ

วตถประสงคทเปดรบ (ตอบไดมากกวา 1 วตถประสงค)

เพอตดตามเหต การณ

ความเคลอนไหวทเกดขน

เพอตดตามบคคลทสนใจ

หรอรจก

เพอแสวงหาขอมลความร

เพอความผอนคลายความ

บนเทง สนกสนานตนเตน

เพอตดตามความคดเหนในเรองตางๆ และแสวงหา

ค าแนะน าหรอ

ขอเสนอแนะ

ตดตามค าท านายโชคชะตา

อนาคต

อนๆ (ระบ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1) หนงสอพมพ 225 (56.25)

67 (16.75)

107 (26.75)

80 (20.00)

50 (12.50)

72 (18.00)

11 (2.75)

2) โทรทศน 212 (53.00)

124 (31.00)

110 (27.50)

206 (51.50)

74 (18.50)

29 (7.25)

5 (1.25)

DPU

54

สอทเปดรบ

วตถประสงคทเปดรบ (ตอบไดมากกวา 1 วตถประสงค)

เพอตดตามเหต การณ

ความเคลอนไหวทเกดขน

เพอตดตามบคคลทสนใจ

หรอรจก

เพอแสวงหาขอมลความร

เพอความผอนคลายความ

บนเทง สนกสนานตนเตน

เพอตดตามความคดเหนในเรองตางๆ และแสวงหา

ค าแนะน าหรอ

ขอเสนอแนะ

ตดตามค าท านายโชคชะตา

อนาคต

อนๆ (ระบ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

3) วทย 95 (23.75)

33 (8.25)

57 (14.25)

217 (54.25)

31 (7.75)

8 (2.00)

4 (1.00)

4) นตยสาร/วารสาร 47 (11.75)

97 (24.25)

74 (18.50)

171 (42.75)

49 (12.25)

42 (10.50)

8 (2.00)

5) ภาพยนตร (ในโรงภาพยนตร)

17 (4.25)

51 (12.75)

35 (8.75)

289 (72.25)

25 (6.25)

3 (0.75)

8 (2.00)

ผลจากตารางท 4.10 ขอมลแสดงใหเหนวา กลมตวอยางมเหตผลหรอวตถประสงคทเปดรบจากหนงสอพมพและโทรทศนมากทสดคอ เพอตดตามเหตการณความเคลอนไหวทเกดขน คดเปนรอยละ 56.25 และ 53.00 ตามล าดบ สวนภาพยนตร (ในโรงภาพยนตร) วทยโทรทศนและนตยสาร/วารสารมเหตผลหรอวตถประสงคทเปดรบมากทสดคอ เพอความผอนคลายความบนเทง สนกสนานตนเตน คดเปนรอยละ 72.25, 54.25 และ 42.75 ตามล าดบ ขอมลจากผลการวจยสะทอนภาพการเปนสอบนเทงของกลมตวอยางคอสอภาพยนตร วทย โทรทศน และนตยสารในขณะท สอเพอขาวสารอนดบหนงคอหนงสอสอพมพ รองลงมาคอสอโทรทศน สวนสอทกลมตวอยางใชแสวงหาขอมลเกยวกบการท านายโชคชะตาคอ สอหนงสอพมพและนตยสาร วารสาร

DPU

55

ตารางท 4.11 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามการใชบอยหรอถในการเปดรบสอสมยใหมหรอแอปพลเคชนจากสอตางๆ โดยเฉลยในแตละรอบสปดาห

ประเภทสอใหมตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย

บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวน

หรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วนตอ

สปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน

ตอสปดาห)

นอยมาก (ใชนอยกวา 1 วน ตอสปดาห)

ไมเคย ใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน(รอยละ)

1) เวบไซตตางๆ 138 (36.41)

98 (25.86)

56 (14.78)

31 (8.18)

32 (8.44)

24 (6.33)

4.55

2) เฟซบก 201 (51.28)

87 (22.19)

37 (9.44)

25 (6.38)

21 (5.36)

21 (5.36)

4.92

3) ไลน 222 (56.06)

76 (19.19)

45 (11.36)

22 (5.56)

14 (3.54)

17 (4.29)

5.06

4) ทวตเตอร 65 (18.01)

53 (14.68)

35 (9.70)

34 (9.42)

26 (7.20)

148 (41.00)

3.04

5) ยทบ 143 (37.63)

91 (23.95)

52 (13.68)

26 (6.84)

24 (6.32)

44 (11.58)

4.45

6) เวบบลอก 42 (11.54)

56 (15.38)

54 (14.84)

51 (14.01)

34 (9.34)

127 (34.89)

3.01

7) กเกล 163 (41.9)

82 (21.08)

47 (12.08)

28 (7.20)

28 (7.20)

41 (10.54)

4.52

8) อนสตาแกรม 101 (27.37)

79 (21.41)

43 (11.65)

28 (7.59)

21 (5.69)

97 (26.29)

3.78

9) วกพเดย 46 (12.57)

57 (15.57)

51 (13.93)

55 (15.03)

50 (13.66)

107 (29.23)

3.11

10) อเมล

70 (18.82)

70 (18.82)

51 (13.71)

66 (17.74)

41 (11.02)

74 (19.89)

3.57

DPU

56

ประเภทสอใหมตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย

บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวน

หรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วนตอ

สปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน

ตอสปดาห)

นอยมาก (ใชนอยกวา 1 วน ตอสปดาห)

ไมเคย ใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน(รอยละ)

11) เกมส 80 (21.28)

60 (15.96)

49 (13.03)

47 (12.50)

55 (14.63)

85 (22.61)

3.49

12) หองแชทตางๆ

86 (23.37)

63 (17.12)

38 (10.33)

46 (12.50)

48 (13.04)

87 (23.64)

3.54

ผลจากตารางท 4.11 ในประเดนการใชสอสมยใหม (สอใหม) พบวา โดยเฉลยในแตละ

รอบสปดาห กลมตวอยางสวนใหญใชบอยทสดในระดบมาก คอ ไลน (คาเฉลยเทากบ 5.06) รองลงมาคอ เฟซบก (คาเฉลยเทากบ 4.92) และอนดบสามคอ เวบไซตตางๆ ในระดบสงกวาปานกลาง (คาเฉลยเทากบ 4.55) และนอยทสดทวตเตอร รอยละ 3.04 ตารางท 4.12 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามการใชเวลาหรอจ านวน

ชวโมงในการตดตามหรอเปดรบการใชสอโดยเฉลยในแตละวน

สอทเปดรบ

การใชโดยเฉลยแตละวน

คาเฉลย ไมเคยใช

นอยกวา 1 ชวโมง

1 – 3 ชวโมง

3 – 5 ชวโมง

5 – 7 ชวโมง

มากกวา 7 ชวโมง

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1) อานหนงสอพมพ/นตยสารทเปนสงพมพ

9 (2.31)

13 (3.34)

16 (4.11)

66 (16.97)

206 (52.96)

79 (20.31)

4.76

2) อานหนงสอทวไป(ทไมใชต าราเรยน)

5 (1.31)

14 (3.66)

27 (7.05)

119 (31.07)

172 (44.91)

46 (12.01)

4.51

3) ดโทรทศนจากเครองรบทวไป

30 (7.61)

47 (11.93)

77 (19.54)

123 (31.22)

101 (25.63)

16 (4.06)

3.68

DPU

57

สอทเปดรบ

การใชโดยเฉลยแตละวน

คาเฉลย ไมเคยใช

นอยกวา 1 ชวโมง

1 – 3 ชวโมง

3 – 5 ชวโมง

5 – 7 ชวโมง

มากกวา 7 ชวโมง

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

4) ฟงวทยจากเครองรบ 12

(3.15) 13

(3.41) 49

(12.86) 104

(27.30) 135

(35.43) 68

(17.85)

4.42

5) ใชอนเทอรเนต/เวบไซต

62 (15.78)

55 (13.99)

75 (19.08)

84 (21.37)

83 (21.12)

34 (8.65)

3.44

6) ใชไลน 64 (16.37)

52 (13.30)

62 (15.86)

101 (25.83)

80 (20.46)

32 (8.18)

3.45

7) เปดยทป 31 (7.91)

58 (14.80)

67 (17.09)

83 (21.17)

95 (24.23)

58 (14.80)

3.83

8) ใชอนสตราแกรม 24 (6.49)

47 (12.70)

44 (11.89)

52 (14.05)

91 (24.59)

112 (30.27)

4.28

9) ใชแอปพลเคชน 25 (6.67)

46 (12.27)

43 (11.47)

70 (18.67)

107 (28.53)

84 (22.40)

4.17

10) เลนเกมส 30 (8.11)

32 (8.65)

52 (14.05)

55 (14.86)

101 (27.3)

100 (27.03)

4.26

11) เขาหองแชท 28 (7.59)

40 (10.84)

32 (8.67)

61 (16.53)

95 (25.75)

113 (30.62)

4.34

12) ใชเฟซบก 69 (17.74)

61 (15.68)

49 (12.60)

81 (20.82)

84 (21.59)

45 (11.57)

3.48

13)ใชทวตเตอร 19 (5.26)

37 (10.25)

26 (7.20)

52 (14.40)

77 (21.33)

150 (41.55)

4.61

รวม 31

(8.18) 40

(10.37) 48

(12.42) 81

(21.10) 110

(28.76) 72

(19.18) 4.09

DPU

58

ผลจากตารางท 4.12 ขอมลพบวา ในการใชสอโดยเฉลยในแตละวน กลมตวอยางใชเวลาตดตามหรอเปดรบเปนเวลานานทสดในแตละวนคอ อานหนงสอพมพ/นตยสารทเปนสงพมพ (คาเฉลยน าหนกอยในระดบมากเทากบ 4.76) รองลงมาคอ ใชทวตเตอร (คาเฉลยเทากบ 4.61) และอนดบสามคอ อานหนงสอทวไป (ทไมใชต าราเรยน) (คาเฉลยเทากบ 4.51)ซงสอทง 3 ประเภทนกลมตวอยางใชเวลาแตละวนนาน 3-5 ชวโมง สวนสอใหม เชนทวตเตอร หองแชท การใชแอปพลเคชนรวมทงการเลนเกมสกใชเวลาในแตละวนไลเลยกน ตารางท 4.13 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความบอยในการใชงานผาน

สอสมยใหมเพอวตถประสงคตางๆ โดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

การใชงานสอใหม เพอวตถประสงคตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วน ตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน ตอสปดาห)

นอยมากนอยกวา 1 วน ตอสปดาห)

ไมเคยใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1) ตดตามเหตการณ ขาวสาร ความเคลอนไหว จากสอสมยใหม

128 (32.32)

132 (33.33)

70 (17.68)

33 (8.33)

13 (3.28)

20 (5.05)

4.68

2) แสวงหาขอมลความร ขอแนะน าตางๆ ทอยากรจากสอสมยใหม

76 (19.14)

142 (35.77)

106 (26.70)

42 (10.58)

21 (5.29)

10 (2.52)

4.45

3) ตดตอสอสาร พดคยสนทนากบบคคลอนๆ ในเรองทวไปในสอสมยใหม

95 (23.99)

120 (30.30)

97 (24.49)

57 (14.39)

16 (4.04)

11 (2.78)

4.47

4) ตดตอสอสาร พดคยเกยวกบเรองงานทท าในสอสมยใหม

83 (20.96)

102 (25.76)

91 (22.98)

51 (12.88)

37 (9.34)

32 (8.08)

4.12

5) ตดตอสอสาร พดคยเกยวกบบทเรองการเรยนการสอนทางสอสมยใหม

66 (16.62)

80 (20.15)

98 (24.69)

48 (12.09)

44 (11.08)

61 (15.37)

3.73

6) แสวงหาความบนเทงผอนคลาย สนกสนานตนเตนทางสอสมยใหม

110 (27.64)

134 (33.67)

81 (20.35)

41 (10.30)

21 (5.28)

11 (2.76)

4.60

DPU

59

การใชงานสอใหม เพอวตถประสงคตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วน ตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน ตอสปดาห)

นอยมากนอยกวา 1 วน ตอสปดาห)

ไมเคยใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

7) ใชเพอเปนการฆาเวลายามวางผานสอสมยใหม

111 (27.96)

113 (28.46)

81 (20.40)

49 (12.34)

33 (8.31)

10 (2.52)

4.48

8) ตดตามสงแปลกๆ ใหมๆ ทไมเคยรๆไมเคยเหนจากสอสมยใหม

102 (25.56)

112 (28.07)

90 (22.56)

56 (14.04)

26 (6.52)

13 (3.26)

4.42

9) ดคลปเหตการณเรองราว แปลกๆ ทนาสนใจ

103 (25.81)

124 (31.08)

77 (19.30)

53 (13.28)

20 (5.01)

22 (5.51)

4.43

10) แสวงหาขอมลความรเพมเตม เพอประกอบการศกษา/การท างานจากสอสมยใหม

69 (17.29)

95 (23.81)

98 (24.56)

66 (16.54)

35 (8.77)

36 (9.02)

3.97

11) แสดงความคดเหนหรอความรสกในเรองทวๆ ไป ในสอสมยใหม

55 (13.78)

99 (24.81)

92 (23.06)

60 (15.04)

46 (11.53)

47 (11.78)

3.79

12) แสดงความเหนหรอความรสกในประเดนทางการเมองทางสอสมยใหม

42 (10.58)

72 (18.14)

78 (19.65)

71 (17.88)

57 (14.36)

77 (19.40)

3.35

13) ใชเพอแสวงหาเพอนใหมๆ ทางสอสมยใหม

56 (14.14)

76 (19.19)

77 (19.44)

62 (15.66)

53 (13.38)

72 (18.18)

3.51

14) ใชสรางเครอขายสงคมหรอการรวมกลมในเรองหรอประเดนทสนใจทางสอสมยใหม

58 (14.54)

68 (17.04)

93 (23.31)

66 (16.54)

48 (12.03)

66 (16.54)

3.56

15) ใชในการตดตอแลกเปลยนหรอซอขายสนคาหรอสงของทางสอสมยใหม

54 (13.53)

69 (17.29)

80 (20.05)

67 (16.79)

48 (12.03)

81 (20.30)

3.43

รวม 81

(20.26) 103

(25.79) 87

(21.95) 55

(13.78) 35

(8.68) 38

(9.54) 4.07

DPU

60

ผลจากตารางท 4.13 ขอมลทวเคราะหพบวา ในกรณการใชงานผานสอสมยใหมตางๆ กลมตวอยางสวนใหญมการใชเพอวตถประสงค ตดตามเหตการณ ขาวสาร ความเคลอนไหว จากสอสมยใหม บอยครงทสด (คาเฉลยเทากบ 4.68) รองลงมาคอ แสวงหาความบนเทงผอนคลาย สนกสนานตนเตนทางสอสมยใหม (คาเฉลยเทากบ 4.60) อนดบสามคอ ใชเพอเปนการฆาเวลายามวางผานสอสมยใหม (คาเฉลยเทากบ 4.48) อยางไรกด การใชสอสมยใหมเพอวตถประสงคอนๆ กลมตวอยางกใชใกลเคยงกนในระดบคอนขางบอย เชน การตดตอ พดคยกบบคคลอน (คาเฉลย 4.47) การแสวงหาขอมล ความรค าแนะน า (คาเฉลย 4.45) ตลอดจนการใชเพอฆาเวลา ตดตามสงแปลกใหมและดคลปเหตการณตางๆ กมคาเฉลยไลเลยกน และใชนอยทสดคอ ใชแสดงความเหนหรอความรสกในประเดนทางการเมองทางสอสมยใหม (คาเฉลยเทากบ 3.35)

ตารางท 4. 14 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความบอยในการใชงานสอ

สมยใหมหรอสอออนไลนในลกษณะตางๆ โดยเฉลยในแตละรอบสปดาห

ลกษณะการใชงาน

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย

บอยมาก (ทกวน ในแตละสปดาห)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน

ตอสปดาห)

นอยมาก (นอยกวา 1

วน ตอสปดาห)

ไมเคย ใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1) โพสตขอความ 87 (21.91)

93 (23.43)

75 (18.89)

65 (16.37)

34 (8.56)

43 (10.83)

4.01

2) โพสตรปภาพ 72 (18.18)

98 (24.75)

81 (20.45)

65 (16.41)

45 (11.36)

35 (8.84)

3.95

3) สงคลปภาพ 45 (11.39)

71 (17.97)

84 (21.27)

78 (19.75)

59 (14.94)

58 (14.68)

3.47

4) ดาวนโหลดขอมล 59 (14.97)

73 (18.53)

102 (25.89)

53 (13.45)

52 (13.20)

55 (13.96)

3.67

5) อพโหลดขอมล 65 (16.46)

70 (17.72)

83 (21.01)

63 (15.95)

57 (14.43)

57 (14.43)

3.63

6) กดไลค

160 (40.51)

74 (18.73)

63 (15.95)

47 (11.90)

17 (4.30)

34 (8.61)

4.53

DPU

61

ลกษณะการใชงาน

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย

บอยมาก (ทกวน ในแตละสปดาห)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน

ตอสปดาห)

นอยมาก (นอยกวา 1

วน ตอสปดาห)

ไมเคย ใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

7) กดแชร 98 (24.94)

75 (19.08)

76 (19.34)

54 (13.74)

47 (11.96)

43 (10.94)

3.98

8) เขยน Comment ตางๆ 90 (22.90)

82 (20.87)

78 (19.85)

50 (12.72)

45 (11.45)

48 (12.21)

3.94

9) ใชแอปพลเคชนตางๆ 92 (23.29)

66 (16.71)

76 (19.24)

56 (14.18)

42 (10.63)

63 (15.95)

3.80

10) เขยนเวบบลอกของตนเอง 28 (7.11)

36 (9.14)

47 (11.93)

42 (10.66)

50 (12.69)

191 (48.48)

2.42

11) ตดตอรบสงอเมล 49 (12.44)

57 (14.47)

75 (19.04)

61 (15.48)

61 (15.48)

91 (23.10)

3.24

12) คนหาขอมลจากกเกล 119 (30.28)

69 (17.56)

69 (17.56)

51 (12.98)

30 (7.63)

55 (13.99)

4.08

13)คนหาขอมลขาวสาร วกพเดย

44 (11.25)

50 (12.79)

76 (19.44)

64 (16.37)

60 (15.35)

97 (24.81)

3.14

14) พดคยแสดงความคดเหนในหองสนทนา

80 (20.25)

67 (16.96)

80 (20.25)

54 (13.67)

40 (10.13)

74 (18.73)

3.67

15) ทองอนเทอรเนต 122 (31.04)

93 (23.66)

54 (13.74)

39 (9.92)

42 (10.69)

43 (10.94)

4.22

16) ดหนงฟงเพลง 131 (33.08)

94 (23.74)

56 (14.14)

38 (9.60)

36 (9.09)

41 (10.35)

4.31

17) เลนเกมส 88 (22.39)

64 (16.28)

59 (15.01)

49 (12.47)

37 (9.41)

96 (24.43)

3.56

18) ใชคอมพวเตอรเพอชวยในการท างานดานตางๆ

108 (27.41)

88 (22.34)

62 (15.74)

45 (11.42)

34 (8.63)

57 (14.47)

4.05

รวม 85 73 72 54 44 66 3.76

DPU

62

ลกษณะการใชงาน

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

คาเฉลย

บอยมาก (ทกวน ในแตละสปดาห)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน

ตอสปดาห)

นอยมาก (นอยกวา 1

วน ตอสปดาห)

ไมเคย ใชเลย

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(21.66) (18.60) (18.26) (13.72) (11.11) (16.65) ผลวจยจากตารางท 4.14 พบวา กลมตวอยางใชงานสอสมยใหมหรอสอออนไลนตางๆ ในลกษณะตางๆ เชนการกดไลคมความถทสด ในระดบคอนขางบอยประมาณ 3-5 วนตอสปดาห (คาเฉลยเทากบ 4.53) รองลงมาคอ ดหนงฟงเพลง (คาเฉลยเทากบ 4.31) และอนดบสามคอ ทองอนเทอรเนต (คาเฉลยเทากบ 4.22) สวนการคนหาขอมลจากกเกล การใชคอมพวเตอรชวยงานตางๆ รวมทงการใชโพสตขอความกใชบอยปานกลางทคาเฉลยสงกวา 40.00 เลกนอยหรอ 3-4 วนตอสปดาห และใชนอยทสดคอ เขยนเวบบลอกของตนเอง (คาเฉลยเทากบ 2.42) ตอนท 4 การรเทาทนสอและการมสวนใชสอในทางลบ 1) การรเทาทนสอ

การรเทาทนการสอสารในยคดจทลประกอบดวยการรเทาทนสอในมตตางๆ จากประเดนค าถาม ทเกยวของใชค าถามแบบเลอกค าตอบ 25 ขอ พบวาโดยรวมกลมตวอยางเลอกค าตอบทไมตรงกบทผวจยก าหนดวานาจะเปนค าตอบทสะทอนความรอบรในเรองสอและการสอสาร ทงนผลการวจยพบวามผตอบตรงกบทก าหนดมากทสด 23 ขอ สวนผตอบตรงทก าหนดนอยทสดเพยง 2 ขอ คาเฉลยโดยรวมเทากน 11.81 เมอแบงเปนกลมทนาจะสะทอนถงการรเทาทนการสอสาร สามารถแบงไดโดยเปน 3 กลม พบวากลมตวอยางทส ารวจ สวนใหญหรอเกนครงมความรเทาทนการสอสารในระดบกลาง (ตอบตรง 7 – 17 ขอ) จ านวน 218 คน หรอ รอยละ 54.5 รองลงมาเปนกลมทนาจะมความรเทาทนการสอสารในระดบนอย รอยละ 30.75 กลมทนาจะมความรเทาทนการสอสารในระดบสงมเพยงรอยละ 14.75 ส าหรบค าถามทกลมตวอยางทศกษาตอบตรงกบค าตอบทผวจยก าหนดไวมากทสดคอวธการรบรขาวสารทผตอบรอยละ 62.53 ตอบในขอทระบวาพจารณารบรขาวสารขอมลจากบคคลหรอสอ หรอแหลงสารทหลากหลายเพอเปรยบเทยบกอนตดสนใจหรอน ามาใช รองลงมาเปนเรองการซอขายทางอนเตอรเนต ทรอยละ 61.73 ตอบวามโอกาสถกหลอกลวงได สวนค าถามทกลม

DPU

63

ตวอยางตอบตรงนอยทสด แครอยละ 26.72 คอการระบวา สวนของเนอหาหนงสอพมพทแสดงจดยนหรอทศทางความคดเหนของหนงสอพมพฉบบนนๆ ปรากฏวาสวนใหญตอบวาเปนขาวหนาหนงและคอลมนเดนๆ มเพยงรอยละ 26.72 เทานนทตอบวาเปนบทบรรณาธการ รายละเอยดผลการวเคราะหขอมลเรองการรเทาทนการสอสาร น าเสนอในตารางท 4.15-4.17 ตารางท 4.15 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามการตอบในประเดนการรเทาทนสอ

และการสอสารทตรงและไมตรงกบค าตอบทก าหนดไว ความร ความคดเหนหรอพฤตกรรมเกยวกบ

การสอสาร ผตอบตรงค าตอบ ผตอบไมตรง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ 1. ความหมายทแทจรง ของ “การสอสาร” คออะไร 144 36.55 250 63.45 2. วธการใดในการพจารณาขาวสารขอมล เมอมการรบรขาวสารขอมลจากบคคลหรอแหลงตางๆ

247 62.53 148 37.47

3. ในการเปดรบสอ มกจะตดตามขาวสารจากสอประเภทใด

198 50.00 198 50.00

4. สอประเภทใดทมกรายงานขอมลขาวสาร และความคดเหนอยางเปนอสระ โดยไมมอทธพลทางการเมองและทางธรกจ เขามาเกยวของ

148 37.28 249 62.72

5. เนอหาในรายการขาว และการเลาขาวทางโทรทศน ทน าเสนอขอมลแนะน าตวสนคาหรอแนะน าบรการและกจกรรมองคกรในลกษณะสงเสรมการบรโภค จดเปนเนอหาประเภทใด

213 53.79 183 46.21

6. บทความสารคดหรอแมแตขาวในสอ วารสาร นตยสาร หรอหนงสอพมพ ทมเนอหาแนะน าหรอสงเสรมการขายสนคา จดเปนเนอหาประเภทใด

219 55.44 176 44.56

7. ความจรง ทน าเสนอในสอโดยเฉพาะในรายงานขาวตางๆ เปนความจรงลกษณะใด

175 44.19 221 55.81

8. ขอมลประเภทใดในสอตอไปนทมความเชอถอไดเพราะเนนเสนอขอเทจจรงเปนหลกมากกวา ความคดเหนหรอโนมนาวใจ

182 45.96 214 54.04

9. เราสามารถจะสอสารเนอหาเรองใดๆ กไดผานสอสมยใหมๆ อยางเปนอสระ อยางความสะดวก รวดเรว

199 50.38 196 49.62

DPU

64

ความร ความคดเหนหรอพฤตกรรมเกยวกบ การสอสาร

ผตอบตรงค าตอบ ผตอบไมตรง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ทนใจในปจจบน เชน สงขอความสนทางโทรทศน สงขอความ ภาพหรอคลปภาพทางสอสงคมออนไลน เชน เฟซบก อนสตาแกรม ไลน ฯลฯ เพราะเหตผลอะไร 10. ปกตในการตดตามขาวสารประจ าวน ทานมกมพฤตกรรมการรบรขาวสารอยางไร

193 48.74 203 51.26

11. ทานตระหนกถงคณและโทษ ในการใชสอใหมๆเมอเปรยบเทยบกบคนอนๆ ทานใชอยางไร

211 53.28 185 46.72

12. แหลงใดททานมกจะคนหาหรอรบรจากสอ เมอตองการคนหาขอมลในเรองใดเรองหนงเพอน ามาใชประโยชนหรอเพอแกปญหา ขอสงสยตางๆ เชน เรองเจบปวย เรองสขภาพ เรองระเบยบปฏบต

191 48.11 206 51.89

13. ถาตองการรวา หนงสอพมพฉบบนนโดยรวมมจดยนหรอความคดเหนในทศทางใดตอเรองใดเรองหนงทเกดขนในสงคมขณะนน ควรดจากเนอหาสวนใดของหนงสอพมพ

105 26.72 288 73.28

14. เนอหา สวนทเปนพาดหวขาวในหนาหนงสอพมพ หมายถงอะไร

174 44.05 221 55.95

15. จ านวนยอดขายของหนงสอพมพ ระดบเรตตงของรายการโทรทศน รวมทงสถตการกดไลท กดแชร ทางสอสงคมออนไลนตางๆ สะทอนถงอะไร

179 45.09 218 54.91

16. การทสอมการอางองแหลงขาวหรอแหลงผใหขอมลในรายการขาว ทท าใหเชอถอไดมากทสดเพราะอะไร

196 49.37 201 50.63

17. วธปฏบตในขาวหรอรายงานขาวผสอขาว เพอรกษาสงทเราเรยกวา “ความเปนกลาง” เปนอยางไร

222 55.92 175 44.08

18. การน าเสนอขอมล ขอเทจจรง ความเหนในการน าเสนอสนคาในโฆษณาทางสอใครเปนก าหนด

223 56.89 169 43.11

19. สอมกมกลยทธในการสอสารโนมนาวใจกลมผบรโภคเปาหมาย เชนมการใชนกวชาการผทรงคณวฒ นกแสดงทมชอเสยง นกกฬาดง เปนเพราะเหตผลอะไร

236 60.20 156 39.80

DPU

65

ความร ความคดเหนหรอพฤตกรรมเกยวกบ การสอสาร

ผตอบตรงค าตอบ ผตอบไมตรง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ 20. วธการซอขายสงของหรอสนคาทางอนเทอรเนตหรอทางออนไลน ทก าลงเปนทนยมอยในปจจบนนนน ความคดเหนและประสบการณของทานมความเหนอยางไร

242 61.73 150 38.27

21. ในการเปดรบขาวสาร ขอคดเหนทางดานการเมองในสอตางๆ ทานมการรบรอยางไร

196 50.13 195 49.87

22. เนอหาสอตางๆ เชน รายงานขาว ความร สารคด บทความคดเหนมอทธพลอยางไร

180 46.15 210 53.85

23. การตดตาม ดละครโทรทศน ดภาพยนตร ตดตามขาวสารเกยวกบดารา นกรอง นกแสดง เพอเหตผลหรอแรงจงใจอะไร

112 28.64 279 71.36

24. การทสอแตละแหงมกน าเสนอเนอหาเหตการณเดยวกนแตไมเหมอนกนทงหมด เชนพาดขาวไมเหมอนกน เนอขาวไมเหมอนกน เพราะอะไร

149 38.01 243 61.99

25. ปจจบนขาวสารตางๆ ทางสอแทบทกประเภทมกเสนอคลายๆ กนเพราะอะไร

177 45.15 215 54.85

ผลจากตารางท 4.15 พบวา กลมตวอยางสวนใหญตอบตรงกบทก าหนดไววานาจะเปน

ค าตอบทสะทอนการรเทาทนการสอสารมากทสดคอวธการพจารณาขาวสารขอมล เมอมการรบรขาวสารขอมลจากบคคลหรอแหลงตางๆ ตอบตรงคดเปนรอยละ 62.53 รองลงมาคอ เรองการซอขายสงของหรอสนคาทางอนเทอรเนตหรอทางออนไลน ทก าลงเปนทนยมอยในปจจบนนนน ตอบตรงคดเปนรอยละ 61.73 อนดบสามคอเหตผลทโฆษณาตางๆ ในสอมกมกลยทธในการสอสารโนมนาวใจกลมผบรโภคเปาหมาย เชนมการใชนกวชาการผทรงคณวฒ นกแสดงทมชอเสยง นกกฬาดง เปนผน าเสนอหรอแนะน าสนคาบรการอยเสมอ ตอบตรงคดเปนรอยละ 60.20 และตอบไดตรงนอยทสดคอในสวนของขอเขยนในหนงสอพมพเมอตองการรวา หนงสอพมพฉบบนนโดยรวมมจดยนหรอความคดเหนในทศทางใดตอเรองใดเรองหนงทเกดขนในสงคมขณะนนอยางไร มผตอบตรงเพยง 26.72

DPU

66

ตารางท 4.16 แสดงระดบการรเทาทนการสอสารจากคะแนนสงสด คะแนนต าสด คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานและจ านวนรอยละ ของกลมผตอบตรงค าตอบในระดบสง-กลาง-ต า

คะแนนสงสด

คะแนนต าสด

คาเฉลย S.D. จ านวนรอยละกลมผตอบตรงการรเทา

ทนสอ*

ต า กลาง สง 23 2 11.81 4.69 123(30.75) 218(54.50) 59(14.75)

*เกณฑทใชในการแบงกลมผตอบตรงการรเทาทนสอ คอ คะแนนระหวาง 0 - 8 อยในกลมต า คะแนนระหวาง 9 - 17 อยในกลมกลาง คะแนนระหวาง 18 - 25 อยในกลมสง

ผลจากตารางท 4.16 ขอมลการรเทาทนการสอสารวเคราะหเปนระดบสงกลางต า พบวาคะแนนสงสดทมผตอบถกคอ 23 คะแนน และต าสด 2 คะแนน คาเฉลย 11.81 เมอแบงเปนกลมพบวาสวนใหญ (รอยละ 54.5) มความรเทาทนการสอสารในระดบกลาง รองลงมาเปนกลมทรเทาทนการสอสารในระดบต า (รอยละ 30.75) และรเทาทนการสอสารในระดบสงมเพยงรอยละ 14.75 2) การมสวนในการใชสอสมยใหมหรอสอสงคมออนไลนในทางลบ กลมตวอยางทศกษาสวนใหญมประสบการณคอนขางนอยในการใชสอสงคมออนไลนในทางลบทไมเหมาะสม ซงอาจมผลกระทบในทางลบตามมาคอคาเฉลยสงสดเพยง 2.19 ซงอยในระดบนอยมาก อยางไรกดกลมตวอยางทระบมสวนรวมในการใชสอสงคมออนไลนในทางลบในระดบตงแตบอยพอประมาณ จนถงบอยมากในแตละประเดนมจ านวนเพยงไมเกนรอยละ 10 ยกเวนในเรองการแสดงออก และการใชทกระทบกบสขภาพ ตลอดจนการท างาน การเรยนและการใชจนขาดความสมพนธ หางเหนผใกลชด รวมทงการใชเพอเปนเครองมอในการเลยงลก หรอเลยงนองไมใหกวนใจมผระบสงกวารอยละ 10 ถงรอยละ 15 ดงผลการวจยในตารางท 4.17 ตอไปน

DPU

67

ตารางท 4.17 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความบอยในการเขามสวนรวมใชสอทางลบ ทงในเชงพฤตกรรมและความคดเหน ในการสอสารทางสอสงคมออนไลน

การมสวนใชสอเพอ

ความบอยในการเขามสวนรวมใชสอ

คาเฉลย ไมเคยเลย นอยมาก เคยบางไมบอยนก

บอยพอประมาณ

บอยมากเปนประจ า

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(1) พดหรอเขยนวจารณเรองตางๆ ทเกดขนดวยภาษาและถอยค ารนแรงทางสอออนไลน

207 (52.01)

72 (18.09)

93 (23.37)

23 (5.78)

3 (0.75)

1.85

(2) พดหรอเขยนหรอน าเสนอเรองบดเบอนหรอเบยงเบนจากสงทเปนจรงทงๆ ทร

241 (60.55)

71 (17.84)

64 (16.08)

18 (4.52)

4 (1.01)

1.68

(3) พด เขยนหรอน าเสนอขอความรปภาพ คลปทกอใหเกดการดถก ดหมน หรอชงชงตอกลมคนหรอกลมเชอชาต ศาสนา หรอองคกรหนวยงาน

266 (66.83)

39 (9.80)

65 (16.33)

25 (6.28)

3 (0.75)

1.64

(4) ซอขายหรอดาวนโหลดสงทละเมดลขสทธ หรอผดกฎหมาย

222 (55.78)

54 (13.57)

86 (21.61)

32 (8.04)

4 (1.01)

1.85

(5) น าขอมล รปภาพหรอสงประดษฐ สงสรางสรรคของผอนมาใชหรอดดแปลงโดยไมระบเจาของหรอแหลงทมา

244 (61.31)

60 (15.08)

68 (17.09)

20 (5.03)

6 (1.51)

1.70

(6) สงคลปหรอขอความลามกอนาจาร 263 (66.08)

41 (10.30)

72 (18.09)

19 (4.77)

3 (0.75)

1.64

(7) ตดตามเปดดคลปภาพหรอขอความลามกอนาจารทางสอออนไลน

241 (60.71)

58 (14.61)

63 (15.87)

27 (6.80)

8 (2.02)

1.75

(8) ซอขายสนคาทางสอออนไลนทมการหลอกลวง โดยไมรเทาทน

239 (60.20)

69 (17.38)

62 (15.62)

21 (5.29)

6 (1.51)

1.71

DPU

68

การมสวนใชสอเพอ

ความบอยในการเขามสวนรวมใชสอ

คาเฉลย ไมเคยเลย นอยมาก เคยบางไมบอยนก

บอยพอประมาณ

บอยมากเปนประจ า

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(9) เสนอขายสนคาหรอสงของใดๆ ใหผอนในลกษณะหลอกลวงหรอฉอฉน

278 (70.56)

41 (10.41)

41 (10.41)

23 (5.84)

11 (2.79)

1.60

(10) เคยดดแปลงตบแตงขอมลของผอนโดยไมไดรบอนญาต

262 (66.50)

42 (10.66)

66 (16.75)

17 (4.31)

7 (1.78)

1.64

(11) เคยแฮกระบบขอมลหรอโปรแกรมคอมพวเตอรในลกษณะใดลกษณะหนงมากอน

266 (67.51)

41 (10.41)

51 (12.94)

29 (7.36)

7 (1.78)

1.65

(12) เคยถกหลอกลวงหรอชกจงไปในทางเสอมเสยจากผอน จากบคคลอนผานสอสงคมออนไลน

258 (65.65)

41 (10.43)

57 (14.50)

27 (6.87)

10 (2.54)

1.70

(13) เคยแสดงออกทางสอสงคมออนไลน สดขอบ ทงทางพฤตกรรมและทางอารมณ ความรสก เพราะรสกเปนพนทอสระทจะแสดงออกไดเตมท

212 (53.81)

67 (17.01)

69 (17.51)

36 (9.14)

10 (2.54)

1.90

(14) เคยปกปดตวตนหรออตลกษณ หรอแปลงอตลกษณตนเองในสอออนไลน เพอแสดงออกอยางอสระเตมท

234 (59.39)

54 (13.71)

78 (19.80)

17 (4.31)

11 (2.79)

1.77

(15) นอกจากใชสอสงคมออนไลนเพอฆาเวลาใหผานไปได แลวทานเคยใชสอหรอชองทางสอสมยใหมเชน สมารทโฟน เทบเลต ยทป คลปวดโอ เปนเครองมอชวยในการเลยงนองหรอเลยงลกไมใหกวนใจไดนานๆ หรอไม

193 (48.98)

64 (16.24)

79 (20.05)

44 (11.17)

14 (3.55)

2.04

(16) ทานมกใชสอสมยใหมเพอความสนกสนานบนเทงหรอสอสารกบผอนเปนเวลานานจนกระทบตอการงานหรอการเรยน

170 (43.37)

71 (18.11)

89 (22.70)

44 (11.22)

18 (4.59)

2.16

DPU

69

การมสวนใชสอเพอ

ความบอยในการเขามสวนรวมใชสอ

คาเฉลย ไมเคยเลย นอยมาก เคยบางไมบอยนก

บอยพอประมาณ

บอยมากเปนประจ า

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(17) ทานมกใชสอสมยใหมมากเกนไปในแตละวนจนกระทบตอสขภาพ เชน สายตา หรอกระดก เอนกลามเนอ จนตองรกษาเยยวยา

172 (43.88)

64 (16.33)

84 (21.43)

53 (13.52)

19 (4.85)

2.19

(18) ทานมกใชสอสมยใหมมากจนขาดการตดตอทางบคคลแบบตอหนา เปนเวลานานกบบคคลทใกลชด เชนกบพอแม ผปกครอง หรอคนในครอบครว

191 (48.60)

57 (14.50)

90 (22.90)

38 (9.67)

17 (4.33)

2.07

(19) ทานเคยใชสอสงคมออนไลนเพอแสดงตวตนเปนผมรสนยมในเรองทเกยวของกบการดมเครองดมประเภทเหลา เบยรหรอแอลกอฮอล

214 (54.45)

56 (14.25)

86 (21.88)

24 (6.11)

13 (3.31)

1.90

รวม 230

(58.22) 56

(14.14) 72

(18.15) 28

(7.16) 9

(2.32) 1.81

ผลจากตารางท 4.17 พบวา กลมตวอยางเคยเขามสวนรวมใชสอ เพอสอสารกบผอนทาง

สอออนไลนประเภทตางๆ ทงโดยตงใจหรอไมตงใจ บอยครงทสดคอ มกใชสอสมยใหมมากเกนไปในแตละวนจนกระทบตอสขภาพ เชน สายตา หรอกระดก เอนกลามเนอ จนตองรกษาเยยวยา (คาเฉลยเทากบ 2.19) หรอระดบนอยมาก รองลงมาคอมกใชสอสมยใหมเพอความสนกสนานบนเทงหรอสอสารกบผอนเปนเวลานานจนกระทบตอการงานหรอการเรยน (คาเฉลยเทากบ 2.16 หรอในระดบนอยมาก) อนดบสามคอ มกใชสอสมยใหมมากจนขาดการตดตอทางบคคลแบบตอหนา เปนเวลานานกบบคคลทใกลชด เชนกบพอแม ผปกครอง หรอคนในครอบครว (คาเฉลยนอยมากเทากบ 2.07)

DPU

70

ตอนท 5 พฤตกรรมและความคดเหนเกยวกบการสอสารทสะทอนการเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตย

พฤตกรรมและความคดเหนของกลมตวอยางทเกยวของกบบทบาทสอตอการเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตย พบวาสวนใหญกลมตวอยางไมคอยไดแสดงความคดเหนตอสอมากนก แตกเหนวาสอควรเนนบทบาทหนาททางสงคมและสาธารณะแทนทจะมงแสวงหาก าไร เมอถามถงปฏกรยาเมอพบวามการประพฤตปฏบตทมชอบหรอมการทจรต สวนใหญเลอกทจะนงเฉยหรอคอยดวาคนอนจะมใครลกขนมาโวยวายหรอเปลา มากกวาเปนผรเรมเอง ตารางท 4.18 จ านวนและรอยละพฤตกรรมและความคดเหนในประเดนตางๆ ตอการสอสารใน

บทบาทความเปนพลเมองตามกรอบประชาธปไตย พฤตกรรมในการสอสาร จ านวน

(400) รอยละ (100)

1. ทานเคยแสดงความคดเหนวพากษ วจารณเกยวกบบทบาทและผลกระทบการท าหนาทของสอตางๆ ทงสอดงเดมและสอสมยใหม ทางสอหรอชองทางตางๆ หรอไม

1.1 ไมเคยแสดงความคดเหน 184 46.00 1.2 เคยแสดงความคดเหนอยบาง 165 41.25 1.3 เคยแสดงความคดเหนคอนขางบอยถงบอยมาก 50 12.50 1.4 ไมระบ 1 0.25 2. ทานคดวาสอมวลชนในสงคมไทย ซงเปนสงคมในระบอบเสรประชาธปไตยควรมหนาทเนนหนกดานใดตอไปน

2.1 เนนหนกหนาททางสงคม สาธารณะโดยไมมงหวงแสวงหาก าไรเพราะสอตองท าหนาทเพอสงคมในฐานะเปนฐานนดรทส

184 46.00

2.2 มงเนนแสวงหาก าไรเปนส าคญเพอความอยรอดขององคกร และความเตบโตทางธรกจในระบบเศรษฐกจหรอทนนยม

144 36.00

2.3 มงเนนทงการท าหนาททางสงคม สาธารณะและการแสวงหาก าไรทางธรกจทสมดลกน

69 17.25

2.4 ไมระบ 3 0.75

DPU

71

พฤตกรรมในการสอสาร จ านวน (400)

รอยละ (100)

3. วธการใดททานคดวาประชาชนจะเขามามสวนรวมในการตรวจสอบการท างานของสออยางไดผล

3.1 ออกกฎหมาย 112 28.00 3.2 แสดงพลงการตอตานหรอรวมตวประทวง 108 27.00 3.3 สรางการเรยนรและความเขาใจการท างานของสอเพอการเปดรบหรอบรโภคอยางมสต

178 44.50

3.4 ไมระบ 2 0.50 4. ทานคดวาสอในยคดจทลปจจบนนมสวนสงเสรมหรอเปนอปสรรคตอการชวยใหประชาชนมขอมลขาวสารทเปนความรสรางสตปญญาในการตดสนใจและมสวนรวมในระบอบการเมองการปกครองของสงคมไทย

4.1 สอมสวนสงเสรม สรางสตปญญา 169 42.25 4.2 สอเปนอปสรรคในการสงเสรมสตปญญา 99 24.75 4.3 สอยงท าหนาทยงไมชดเจน 130 32.50 4.4 ไมระบ 2 0.50 5. ปกตทานมกสนใจตดตามขาวสารความเคลอนไหวในกจกรรมสงคมหรอกจกรรมสาธารณะในดานใดบาง

5.1 ไมสนใจตดตามกจกรรมสงคมหรอสาธารณะใดๆ 102 25.50 5.2 สนใจตดตามดาน การเมองและกจการสาธารณะ 155 38.75 5.3 มกสนใจตดตามกจกรรมบนเทงหรอกฬามากกวา 141 35.25 5.4 ไมระบ 2 0.50 6. ในสงคมประชาธปไตยทคนในสงคมมความคดเหนตางๆ กน สอกมความคดเหนตางๆ กนทานมวธพจารณาในการเปดรบขาวสารจากสอทแตกตางกนหรอมความขดแยงกนอยางไร

6.1 มกจะหลกเลยงไมสนใจขาวสารทขดแยงกบความคดของเรา เพราะรบรไปกไมมประโยชนท าใหเครยดมากขน

110 27.50

6.2 มกไมใหความเชอถอกบขาวสารทไมตรงกบความคดเหนของทาน เพราะท าใหสบสนขาดความมนใจในตวเอง

120 30.00

DPU

72

พฤตกรรมในการสอสาร จ านวน (400)

รอยละ (100)

6.3 เปดรบความคดเหนทไมตรงกบความคดของทาน เพอเปนขอมลเปรยบเทยบ

164 41.00

6.4 ไมระบ 6 1.50 7. เมอทานรสกมสงใดทไมเหมาะสม เชน การละเมดสทธตางๆ การทจรต ประพฤตมชอบในสงคม หรอในบานเมองทานมกจะมปฏกรยา อยางไร

7.1 นงเฉย เพราะไมอยากแสหาเรองใสตว 145 36.25 7.2 คอยตดตามดวาจะมใครลกขนมาโวยวาย 168 42.00 7.3 แสดงออกเชงไมเหนดวยทางสอสงคมออนไลนหรอชองทางอนๆ 78 19.50 7.4 ไมระบ 9 2.25 8. ทานคดวาสอมวลชนควรท าหนาทในการเสนอเนอหาขาวสารเกยวกบบคคล กลมบคคล กลมชาตพนธในสงคมอยางไร

8.1 เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคนหรอกลมชาตพนธในแงทมความแปลกประหลาด พสดาร หรอตลกขบขน

134 33.50

8.2 เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคนหรอกลมชาตพนธในเรองทเกยวกบความขดแยงรนแรง

70 17.50

8.3 เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคน หรอกลมชาตพนธ ทดอยโอกาสในสงคมและหาทางสงเสรมหรอแกไข

187 46.75

8.4 ไมระบ 9 2.25 ผลจากตารางท 4.18 พบวากลมตวอยางทศกษาสวนใหญไมเคยแสดงความคดเหนในการ

วพากษ วจารณเกยวกบบทบาทและผลกระทบการท าหนาทของสอตางๆ โดยมถงรอยละ 46.00 สวนท เคยแสดงความคดเหนอยบาง คดเปนรอยละ 41.25 และเคยแสดงความคดเหนคอนขางบอยถงบอยมาก มเพยงรอยละ 12.50

ในสวนความเหนตอหนาทของสอ กลมตวอยางสวนใหญมความเหนวา สอมวลชนในสงคมไทย ซงเปนสงคมในระบอบเสรประชาธปไตยควรมหนาทเนนหนกหนาททางสงคม สาธารณะโดยไมมงหวงแสวงหาก าไรเพราะสอตองท าหนาทเพอสงคมในฐานะเปนฐานนดรทส คดเปนรอยละ 46 รองลงมาเหนวาสอมงเนนแสวงหาก าไรเปนส าคญเพอความอยรอดขององคกร

DPU

73

และความเตบโตทางธรกจในระบบเศรษฐกจหรอทนนยม คดเปนรอยละ 36.00 สวนทมองวาสอท าหนาททางสงคม สาธารณะและการแสวงหาก าไรทางธรกจทสมดลกน คดเปนรอยละ 17.25

ดานการมสวนรวมตรวจสอบสอทไดผล พบวากลมตวอยางสวนใหญมความเหนวา วธการทประชาชนจะเขามามสวนรวมในการตรวจสอบการท างานของสออยางไดผลคอ สรางการเรยนรและความเขาใจการท างานของสอเพอการเปดรบหรอบรโภคอยางมสต คดเปนรอยละ 44.50 รองลงมาคอ ออกกฎหมาย คดเปนรอยละ 28 และแสดงพลงการตอตานหรอรวมตวประทวง คดเปนรอยละ 27.00

ในเรองความคดเหนตอบทบาทสอดจทลในระบอบประชาธปไตย กลมตวอยางเหนวา สอมสวนสงเสรม สรางสตปญญา คดเปนรอยละ 42.25 รองลงมาคอ สอยงท าหนาทยงไมชดเจน คดเปนรอยละ 32.50 และกลมตวอยางอก หนงในสกบเหนวา สอเปนอปสรรคในการสงเสรมสตปญญา คดเปนรอยละ 24.75

ในดานการตดตามขาวสารตางๆ พบวากลมตวอยางสวนใหญมกสนใจตดตามดานการเมองและกจการสาธารณะ คดเปนรอยละ 38.75 รองลงมาคอ กจกรรมบนเทงหรอกฬามากกวา คดเปนรอยละ 35.25 และไมสนใจตดตามกจกรรมสงคมหรอสาธารณะใดๆ คดเปนรอยละ 25.50

ในสงคมประชาธปไตยทคนในสงคมมความคดเหนตางๆ กน กลมตวอยางสวนใหญมวธพจารณาในการเปดรบขาวสารจากสอทแตกตางกนหรอมความขดแยงกนคอ เปดรบความคดเหนทไมตรงกบความคดของทาน เพอเปนขอมลเปรยบเทยบ คดเปนรอยละ 41 รองลงมาคอ มกไมใหความเชอถอกบขาวสารทไมตรงกบความคดเหนของทาน เพราะท าใหสบสนขาดความมนใจในตวเอง คดเปนรอยละ 30 และมกจะหลกเลยงไมสนใจขาวสารทขดแยงกบความคดของเรา เพราะรบรไปกไมมประโยชนท าใหเครยดมากขน คดเปนรอยละ 27.50

ปฎกรยาตอสงทไมเหมาะสมหรอการทจรต ประพฤตมชอบ พบวากลมตวอยางสวนใหญ ไมไดรเรม แตจะคอยตดตามดวาจะมใครลกขนมาโวยวาย คดเปนรอยละ 42 รองลงมาคอ นงเฉยเสย เพราะไมอยากแสหาเรองใสตว คดเปนรอยละ 36.25 และเคยแสดงความคดเหนทางสอ เชนสอสงคมออนไลนมอย รอยละ 19.50

ดานลกษณะการสะทอนภาพกลมชาตพนธของสอ พบวา กลมตวอยางสวนใหญมความเหนวา สอมวลชนเสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคน หรอกลมชาตพนธ ทดอยโอกาสในสงคม ในลกษณะหาทางสงเสรมหรอแกไข คดเปนรอยละ 46.75 รองลงมาคอ เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคนหรอกลมชาตพนธในแงทมความแปลกประหลาด พสดาร หรอตลกขบขน คดเปนรอยละ 33.50 และเสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคนหรอกลมชาตพนธในเรองทเกยวกบความขดแยงรนแรง คดเปนรอยละ 17.50

DPU

74

ตอนท 6 การสงเสรมการรเทาทนการสอสารเพอการปฏรปการสอสารในสงคมไทย กลมตวอยางสวนใหญเหนวา ควรสงเสรมการรเทาทนสอโดยก าหนดไวในหลกสตรใน

ระดบมหาวทยาลย หรออดมศกษามากทสด ตามมาดวยระดบอาชวศกษา รวมทงมธยมศกษา โดยมคาเฉลยความเหนดวย ในระดบมากถงมากทสด และเหนวาควรก าหนดไวในระดบอนบาลและประถมศกษาเพยงปานกลาง กลมตวอยางสวนใหญ เหนดวยมากถงมากทสดในการก าหนดประเดนการสอสารเปนนโยบายระดบชาต ส าหรบประเดนทมผเหนดวยวาควรสงเสรมในระดบมากคอสรางเครอขายการรเทาทนการสอสารในสงคมเพอตรวจสอบคณภาพสอและท าใหการสอสารสรางสรรคและมความรบผดชอบมากขน นอกจากนมหาวทยาลยทสอนทางนเทศศาสตรควรจดบรการสงคม สรางการเรยนรเทาทนสอและการสอสารในชมชนและในโรงเรยน รวมทงสงเสรมการสรางชมรมการเรยนรและตรวจสอบสอในโรงเรยนและรวมกนท าคมอรเทาทนสอและการสอสาร เพอแจกใหกบนกเรยน นกศกษา ประชาชนทวไป และขอเสนอทนาสนใจคอใหรฐบาลจดสรรงบประมาณ โดยแบงจากภาษโฆษณาหรอรายไดจาก กสทช.มาสงเสรมกจกรรมและการสรางการเรยนรเทาทนสอและการสอสาร ซงปรากฎวากลมตวอยางเหนดวยสวนใหญในระดบมากถงมากทสด ตารางท 4.19 จ านวน รอยละและคาเฉลยของกลมตวอยาง จ าแนกตามความคดเหนในการสงเสรม

ดวยวธการตางๆ เพอใหประชาชนคนไทยมความรความเขาใจเทาทนสอและการสอสารทงสอดงเดมและโดยเฉพาะสอสมยใหมตางๆ ในยคดจทล

ประเดนทควรสงเสรม

ระดบในการสงเสรมความรเทาทนฯ

คาเฉลย มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(1) ควรสงเสรมใหมการเรยนในโรงเรยน เพอสรางความรเทาทนสอและการสอสาร โดยก าหนดไวในหลกสตรตงแต

1.1 ระดบอนบาล 100 (25.91)

47 (12.18)

112 (29.02)

61 (15.80)

66 (17.10)

3.14

1.2 ระดบประถมศกษา 110 (28.21)

92 (23.59)

113 (28.97)

57 (14.62)

18 (4.62)

3.56

DPU

75

ประเดนทควรสงเสรม

ระดบในการสงเสรมความรเทาทนฯ

คาเฉลย มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

1.3 ระดบมธยมศกษา 171 (44.19)

109 (28.17)

86 (22.22)

16 (4.13)

5 (1.29)

4.10

1.4 ระดบอาชวศกษา 199 (51.55)

124 (32.12)

49 (12.69)

9 (2.33)

5 (1.30)

4.30

1.5 ระดบมหาวทยาลย 247 (63.99)

89 (23.06)

36 (9.33)

6 (1.55)

8 (2.07)

4.45

(2) เสนอใหเรองการรเทาทนการสอสารถกก าหนดเปนนโยบายระดบชาต

146 (37.24)

141 (35.97)

91 (23.21)

9 (2.30)

5 (1.28)

4.06

(3) สอแตละสอตองเปดเนอทหรอชวงเวลาในการน าเสนอเรองราวเกยวกบสอและการสอสารทงดานความร ความเขาใจ และการวเคราะห วพากษ วจารณ

133 (33.42)

177 (44.47)

78 (19.60)

7 (1.76)

3 (0.75)

4.08

(4) สงเสรมบทบาทกลมผบรโภคในระดบประชาชนทวไปใหเขมแขงรวมตวเปนกลมองคกรทมความอสระ เพอด าเนนการคมครองผบรโภคและตรวจสอบสอ อยางจรงจงใหมความรบผดชอบตอสงคมและมจรรยาบรรณ

140 (35.18)

141 (35.43)

98 (24.62)

16 (4.02)

3 (0.75)

4.00

(5) มหาวทยาลยทสอนทางดานสอมวลชนหรอนเทศศาสตรตองจดกจกรรมบรการสงคมโดยสรางการเรยนรเทาทนสอและการสอสารในชมชนในโรงเรยนและในสงคมทกระดบทงในเมองและชนบท

157 (39.45)

162 (40.70)

69 (17.34)

8 (2.01)

2 (0.50)

4.17

DPU

76

ประเดนทควรสงเสรม

ระดบในการสงเสรมความรเทาทนฯ

คาเฉลย มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(6) ในแตละโรงเรยนหรอสถาบนการศกษาควรสงเสรมใหมกจกรรมนกเรยน/นกศกษาโดยตงเปนชมรมทศกษาเรยนรและตรวจสอบสอในชอ “รเทาทนสอและการสอสารยคดจทล”

159 (39.95)

146 (36.68)

83 (20.85)

8 (2.01)

2 (0.50)

4.14

(7) ผเกยวของหรอมสวนไดสวนเสยรวมกนท า “คมอรเทาทนสอและการสอสาร” หรอ “ฉลาดสอสารและรเทาทนสอ” เพอแจกกบนกเรยนนกศกษาเยาวชนและประชาชนทวไปใหรจกและรเทาทนสอมากขน

154 (38.60)

151 (37.84)

82 (20.55)

11 (2.76)

1 (0.25)

4.12

(8) รฐบาลควรจดสรรงบประมาณเฉพาะกจเพอการสงเสรมกจการสรางความรเทาทนสอและการสอสารโดยแบงสรรงบประมาณจากภาษทไดจากโฆษณาในสอตางๆ หรอจาก กสทช. ทมรายไดจากการประมลคลนความถดจทล

160 (40.10)

145 (36.34)

76 (19.05)

15 (3.76)

3 (0.75)

4.11

(9) สภาวจยหรอกองทนสงเสรมวจยแหงชาตจดท ากองทนวจยและจดสรรงบประมาณจ านวนหนง เพอท าการวจยและสงเสรมโครงการการรเทาทนสอและการสอสารใหเกดขนในสงคมไทยยคดจทล

154 (38.60)

142 (35.59)

84 (21.05)

15 (3.76)

4 (1.00)

4.07

DPU

77

ประเดนทควรสงเสรม

ระดบในการสงเสรมความรเทาทนฯ

คาเฉลย มากทสด

มาก ปานกลาง

นอย นอยทสด

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

จ านวน (รอยละ)

(10) สรางเครอขายสงเสรมการเรยนรเทาทนสอและการสอสารในสงคมไทยใหมบทบาทเพอตรวจสอบคณภาพสอและการสอสารใหสรางสรรคและรบผดชอบ มากขน

179 (44.86)

151 (37.84)

55 (13.78)

5 (1.25)

9 (2.26)

4.22

ผลจากตารางท 4.19 พบวา เพอใหประชาชนคนไทยมความรความเขาใจเทาทนสอ

และการสอสารทงสอดงเดมและโดยเฉพาะสอสมยใหมตางๆ ในยคดจทล กลมตวอยางคดวาควรมการสงเสรมดวยวธการมากทสดคอ ควรสงเสรมใหมการเรยนในโรงเรยน เพอสรางความรเทาทนสอและการสอสาร โดยก าหนดไวในหลกสตรตงแตระดบมหาวทยาลย (คาเฉลยเทากบ 4.45) รองลงมาคอ ควรสงเสรมใหมการเรยนในโรงเรยน เพอสรางความรเทาทนสอและการสอสาร โดยก าหนดไวในหลกสตรตงแตระดบอาชวศกษา (คาเฉลยเทากบ 4.30) อนดบสามคอ สรางเครอขายสงเสรมการเรยนรเทาทนสอและการสอสารในสงคมไทยใหมบทบาทเพอตรวจสอบคณภาพสอและการสอสารใหสรางสรรคและรบผดชอบ มากขน (คาเฉลยเทากบ 4.22) และวธการสงเสรมนอยทสดคอ ควรสงเสรมใหมการเรยนในโรงเรยน เพอสรางความรเทาทนสอและการสอสาร โดยก าหนดไวในหลกสตรตงแตระดบอนบาล (คาเฉลยเทากบ 3.14) ขอเสนอแนะเพมเตมในการสงเสรมการรเทาทนการสอสาร ในสวนของค าถามปลายเปดมกลมตวอยางจ านวนหนงใหความเหนเกยวกบการสงเสรมการรเทาทนสอในดานตางๆ ซงรวบรวมไวในตารางท 4.20 ดงตอไปน ตารางท 4.20 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเรองทเสนอแนะเพมเตมเพอสงเสรม

การรเทาทนสอและการสอสารในการชวยปฏรปการสอสารในสงคมไทย ล าดบท เรองทเสนอแนะ จ านวน รอยละ

1 ควรมสตในการใชสอ การน าเสนอขาวไมควรเชออะไรงายๆ ใหคดเปนดวยตนเอง ไมควรเชอสอ

5 19.23

DPU

78

ล าดบท เรองทเสนอแนะ จ านวน รอยละ 2 ควรใหสอเสนอขาวทด มความเทยงตรง จรงใจตรงไปตรงมา

ตงอยในหลกการของความรบผดชอบตอสวนรวม เหนประโยชนประเทศชาตใหมากๆ

2 7.69

3 ควรใหสอในยคนเสนอขาวทเปนจรง ไมตไขใสสจนท าใหเกดความขดแยงในสงคม

2 7.69

4 ควรสงเสรมใหมการศกษาในประเทศใหมากๆ 2 7.69 5 ควรใหการศกษาแกคนชนบทหรอคนระดบรากหญาใหมากๆ

จะไดมความรเทาทนสอ 2 7.69

6 ควรจะมนโยบายตางๆ ท าใหสอทมอทธพลมากในโลกโซเซยลใหอยในขอบเขต

1 3.85

7 ควรใชสอยางถกตองและมการควบคมการใชสอใหมากกวาน 1 3.85 8 ควรมกฎหมายควบคมตาม พรบ.สอสารใหมากขนและรดกม 1 3.85 9 ปรบปรงรายการทวดจทลทยตธรรม เสรมขาวสารใหรายงาน

ธรรมมะ สารคด หนาทพลเมอง และประโยชน 1 3.85

10 ควรมสอทสงเสรมความสมพนธของครอบครวใหมากๆ การจะรเทาทนสอได ตองเรมจากครอบครว

1 3.85

11 ถาสอทกสอมจรรยาบรรณในวชาชพ แลวน าเสนอขาวอยางตรงไปตรงมา แคนกชวยสงเสรมสอไดแลว

1 3.85

12 สอควรวางตวเปนกลางไมควรเปนผต งประเดนชน า 1 3.85 13 อยากใหการสอสารเขาถงและมอทธพลตอเยาวชนใหมากขน

โดยเฉพาะเดกในระดบมธยม 1 3.85

14 แนะน าใหลกๆ เลนอนเตอรเนตเพอการเรยนร 1 3.85 15 สนบสนนใหมการใชสอหลากหลายเพอเปรยบเทยบขอมลท

ไดรบ 1 3.85

16 มการสรางสอออกมาใหเหนถงโทษทงดและไมด 1 3.85 17 สรางคานยามและแรงจงใจใหสงคมมสวนชวยในการสอสาร 1 3.85 18 อยากใหใชนโยบายการสอสารใหดมากกวาน 1 3.85

รวม 26 100.00

DPU

79

ผลจากตารางท 4.20 กลมตวอยางมขอเสนอแนะอนๆ เพอสงเสรมการรเทาทนสอและการสอสารในการชวยปฏรปการสอสารในสงคมไทยมากทสด คอ ประชาชนควรมสตในการใชสอ การน าเสนอขาวไมควรเชออะไรงายๆ ใหคดเปนดวยตนเอง ไมควรเชอสอ และเสนอแนะวาสอควรเสนอขาวทด มความเทยงตรง จรงใจ ตรงไปตรงมา ตงอยในหลกการของความรบผดชอบตอสวนรวม เหนประโยชนของประเทศชาตใหมากๆ, ควรเสนอขาวทเปนจรง ไมตไขใสสจนท าใหเกดความขดแยงในสงคม, ควรสงเสรมใหมการศกษาในประเทศใหมากๆ โดยเฉพาะคนชนบทหรอคนระดบรากหญา เพอจะไดมความรเทาทนสอ ตอนท 7 การทดสอบสมมตฐาน สมมตฐานทก าหนดไวคอ “ลกษณะพนฐานทางประชากรศาสตรและพฤตกรรมการสอสารของกลมตวอยางทตางกนมแนวโนมทระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกนดวย” ซงสามารถแบงเปนสมมตฐานยอยได 2 สมมตฐานคอ 1. ลกษณะพนฐานทางประชากรศาสตรแตกตางกนมแนวโนมทระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกน 2. ลกษณะพฤตกรรมการสอสารทแตกตางกนมแนวโนมทระดบการรเทาทนการสอสารแตกตางกน สมมตฐาน 1 ในสมมตฐานยอยท 1 ผลการทดสอบปรากฏวาเปนไปตามสมมตฐานบางสวนเทานน คอระดบการรเทาทนการสอสารกบลกษณะทางประชากรศาสตรของกลมตวอยางแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตเฉพาะในกลมทอยในวยหรออายแตกตางกนเทานน กลาวคอ กลมตวอยาง อายระหวาง 51-60 ป ซงถอวาเปนวยก าลงเขาสผสงอายมระดบการรเทาทนการสอสารสงกวากลมอายอนๆ อยางมนยส าคญทางสถต โดยกลมนมการรเทาทนการสอสารสงกวากลมอาย 41 – 50 ป และ 61 ปขนไป และ 18 – 20 ป ตามล าดบ สวนลกษณะประชากรทางเพศ สถานภาพการเปนนกศกษา ผท างาน หรอผเกษยณ ไมมความแตกตางกนในระดบการรเทาทนการสอสารอยางมนยส าคญท .05 รวมทงระดบการศกษา อาชพ และรายไดทแตกตางกนของกลมตวอยางกไมมความเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสารในงานวจยน

DPU

80

ตารางท 4.21 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามลกษณะทางประชากรศาสตร

ลกษณะทางประชากรศาสตร S.D. t Sig. คแตกตาง*(LSD)

เพศ ชาย 11.43 4.80 -1.451 .148 หญง 12.13 4.60 อาย

18 – 20 ป 10.51 3.88 3.181* 0.005 > > > >

21 – 25 ป 12.67 4.59

26 - 30 ป 11.82 5.08

31 – 40 ป 11.30 5.68

41 - 50 ป 11.30 4.47

51 – 60 ป 13.79 4.24

61 ปขนไป 11.08 4.53 สถานะ

ก าลงศกษา(เปนนกศกษา) 11.68 4.31 0.946 0.418 -

ก าลงท างาน 12.13 5.19

เกษยณจากงานแลว 10.91 4.80 แมบาน(ไมไดท างานนอก

บาน) 11.50 3.88

ระดบการศกษา

ประถมศกษาหรอต ากวา 10.91 3.77 0.687 0.602 -

มธยมศกษา 12.21 4.45

อาชวศกษา 11.86 4.68

ปรญญาตร 11.81 4.74 สงกวาปรญญาตร 12.64 5.24

DPU

81

ลกษณะทางประชากรศาสตร S.D. t Sig. คแตกตาง*(LSD)

อาชพ

นกเรยน/นกศกษา 11.60 4.29 0.965 0.448 -

คาขาย/นกธรกจ/นกลงทน 11.82 4.50 ลกจางพนกงานหางราน/

ส านกงาน/บรษท 12.23 5.16

ขาราชการ/พนกงานรฐวสาหกจ,ทหาร/ต ารวจ

12.87 6.10

เกษยณจากการท างาน/รบบ านาญ

10.85 4.72

แมบาน(ไมไดท างานนอกบาน)

11.88 3.87

อาชพใชแรงงาน/อาชพอสระ

10.81 3.74

รายได ต ากวา 10,000 บาท/เดอน 11.21 4.27 0.944 0.419 - 10,001 – 20,000 บาท/

เดอน 12.09 4.57

20,001 – 30,000 บาท/เดอน

12.20 5.22

มากกวา 30,000 บาท/เดอน

11.75 4.97

*แตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถตอยางนอย 0.05

ผลจากตารางท 4.21 ระดบความรเทาทนการสอสารทตางกนของกลมทมลกษณะทางประชากรตางกน ผลการทดสอบพบวากลมตวอยางทเปนเพศชายกบกลมทเปนเพศหญงมระดบความรเทาทนการสอสาร ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญ สวนกลมตวอยางทมอายตางกน จะมความรเทาทนการสอสารแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 โดยมแนวโนมวา คนทมชวงอาย 50 – 60 ปจะมความรเทาทนสอมากกวาชวงอายอนๆ สวนลกษณะทางประชากรศาสตร

DPU

82

อนๆ ทแตกตางกนไดแก สถานะ ระดบการศกษา อาชพ และรายได พบวามความรเทาทนการสอสารไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

สรปสมมตฐานขอ 1 จงเปนไปตามทก าหนดไวเพยงบางสวนคอสวนทเปนลกษณะอายหรอวยของกลมตวอยางเทานน ทมความเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสาร สมมตฐาน 2

สมมตฐานยอยท 2 “ลกษณะพฤตกรรมการสอสารทแตกตางกน มแนวโนมทระดบความรเทาทนการสอสารจะแตกตางกน”

ในการวเคราะหพฤตกรรมการสอสารเพอหาความสมพนธกบระดบการรเทาทนการสอสาร โดยทดสอบวากลมตวอยางทมพฤตกรรมการสอสารตางกน จะมคาเฉลยของระดบความรเทาทนการสอสารแตกตางกนหรอไม ทงนในการวเคราะหไดจ าแนกพฤตกรรมการสอสารเปนดานตางๆ ดงน

- ความถหรอความบอยในการเปดรบสอประเภทตางๆ ทงทเปนสอดงเดม และสอสมยใหม(สอใหม)

- จ านวนเวลาในการใชสอตางๆ ส าหรบการเปดรบสอและจ านวนเวลาทใชในการเปดรบสอ ซงในงานวจยนจ าแนกเพอการวเคราะห ทงในกลมสอดงเดมและสอใหม ทงน เพราะตองการทราบพฤตกรรมในสอแตละประภทกบระดบการรเทาทนการสอสาร การวเคราะหในงานวจยนไมไดมองภาพรวมของสอทงหมด แตตองการเจาะจงสอแตละประเภทเปนรายสอวา ความบอย การเปดรบและใชสอประเภทใดมความเกยวของกบระดบการรเทาทนสอและการสอสาร ประเภทใดไมมความเกยวของสมพนธกน

งานวจยนมงศกษาการเปนเจาของสอ ความถและการใชเวลากบสอในระดบตางๆ วาระดบใดทมความสมพนธกบการรเทาทนการสอสาร ผลการทดสอบสมมตฐานในการเปดรบสอดงเดม เชนหนงสอพมพ โทรทศน วทย นตยสาร และภาพยนตร พบวากลมตวอยางทเปดรบนอยมกจะมระดบความรเทาทนการสอสารมากกวา กลมทเปดรบบอยกวา และการเปดรบสอในระดบความถตางๆมการรเทาทนตางกน อยางมนยส าคญทางสถต ผลการวเคราะหครงน แมไมไดระบชดเจนของการเปนตวแปรอสระหรอตวแปรตามกตาม แตผลการวจยไดสะทอนการคนพบทนาสนใจ โดนเฉพาะในกรณสอใหมประเภทตางๆ พบวาการเปดรบสอใหม กบระดบการรเทาทนสอใหผลการวจยทไมเปนไปในทศทางเดยวกน นนคอบางสอเปดรบนอยแตกมระดบการรเทาทนการสอสารสง บางสอเปดรบสงแตการรเทาทนสอนอย

DPU

83

สวนการใชเวลากบสอในการเปดรบนน แมวาผลจากตารางขอมลผใชเวลากบสอมากมกมระดบการรเทาทนการสอสารสง แตจากการทดสอบความแตกตางระหวางกลมกไมมความแตกตางระหวางกลมอยางมนยส าคญทางสถตในหลายๆ สอ

โดยรวมสมมตฐานยอยท 2 เปนไปตามทก าหนดไวเพยงบางสวน เพยงบางสอ ทศทางไมชดเจนไมสามารถสรปไดชดเจน ดงปรากฏในตารางท 4.22 – 4.26

ตารางท 4.22 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามจ านวนการเปน

เจาของเครองมอสอสาร ประเภทเครองมอสอสาร S.D. t Sig.

โทรศพท(สมารทโฟน) 1 เครอง 11.85 4.78 -0.460 0.645 มากกวา 1 เครองขนไป 12.18 4.68 โทรทศน 1 เครอง 11.51 4.63 -2.885* 0.004 มากกวา 1 เครองขนไป 13.10 4.89 *แตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถต 0.05

จากตารางท 4.22 พบวา กลมตวอยางทมเครองรบโทรทศนแตกตางกน จะมความรเทาทนการสอสารแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 โดยมแนวโนมวา คนทมโทรทศนจ านวนมากกวา 1 เครอง จะมความรเทาทนสอมากกวาคนทมโทรทศนจ านวน 1 เครอง สวนคนทมโทรศพท (สมารทโฟน) แตกตางกน จะมความรเทาทนสอไมแตกตางกน

ตารางท 4.23 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามการเปดรบสอ(ดงเดม) ประเภทสอ S.D. F Sig. คแตกตาง

(LSD) 1) หนงสอพมพ

นอยมาก 13.31 4.75 3.666* 0.006 >

นานๆ ครง 12.20 4.72 > ไมบอยนก 11.51 4.17 > คอนขางบอย 10.93 4.48 บอยมาก 11.01 5.11

DPU

84

ประเภทสอ S.D. F Sig. คแตกตาง (LSD)

2) โทรทศน

นอยมาก 13.00 4.03 2.540* 0.040 >

นานๆ ครง 14.79 4.59 > ไมบอยนก 11.13 4.17 > คอนขางบอย 11.66 4.79 >

บอยมาก 11.81 4.77 > >

3) วทย

นอยมาก 13.15 4.94 3.440* 0.009 >

นานๆ ครง 12.48 4.69 > ไมบอยนก 11.03 4.12 > คอนขางบอย 11.32 4.72 > บอยมาก 11.07 4.78 >

4) นตยสาร/วารสาร

นอยมาก 13.41 4.99 5.640* 0.000 >

นานๆ ครง 11.90 4.58 > ไมบอยนก 11.59 4.67 > คอนขางบอย 10.30 3.68 > บอยมาก 10.46 4.64

> >

5) ดภาพยนตร(ในโรงภาพยนตร)

นอยกวา 1 ครง 12.79 4.66 2.154 0.093

1 – 2 ครง 12.01 5.04 3 – 4 ครง 11.67 4.48 มากกวา 4 ครง 10.72 4.10

*แตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถต 0.05

DPU

85

ผลจากตารางท 4.23 พบวา กลมตวอยางทมความถแตกตางกนในการเปดรบหรอใชสอ (สอดงเดม) ไดแก หนงสอพมพ โทรทศน วทย และนตยสาร/วารสาร จะมความรเทาทนการสอสารแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ยกเวนการชมภาพยนตรในโรงฉายคนทมความถในการดภาพยนตร (ในโรงภาพยนตร) แตกตางกน จะมความรเทาทนสอไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต ในกรณสอหนงสอพมพนนการทดสอบรายคของกลมผเปดรบพบวากลมทเปดรบนอยกวามกจะมการรเทาทนการสอสารมากกวา สวนการเปดรบโทรทศนกมลกษณะคลายกน ตารางท 4.24 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามการเปดรบสอสมยใหม (สอใหม)

ประเภทสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

1) เวบไซต ตางๆ ไมเคยใชเลย 12.04 4.24 1.148 0.334 นอยมาก 12.53 3.95 นานๆ ครง 13.26 5.07 ไมบอยนก 10.98 3.82 คอนขางบอย 11.58 4.82 บอยมาก 11.74 5.08

2) เฟซบค ไมเคยใชเลย 12.33 4.05 0.878 0.496 นอยมาก 12.67 4.28 นานๆ ครง 12.12 3.55 ไมบอยนก 10.41 4.13 คอนขางบอย 11.76 4.59 บอยมาก 11.82 5.01

3)ไลน ไมเคยใชเลย 12.12 4.23 0.792 0.556 นอยมาก 12.50 3.82 นานๆ ครง 11.91 4.17

DPU

86

ประเภทสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

ไมบอยนก 10.53 3.58 คอนขางบอย 12.07 4.69 บอยมาก 11.85 4.98

4) ทวตเตอร ไมเคยใชเลย 12.64 4.88 3.277* 0.007 > นอยมาก 11.58 4.46 > นานๆ ครง 11.29 4.19 > ไมบอยนก 9.83 4.04 คอนขางบอย 10.51 4.17 บอยมาก 11.22 4.71

5) ยทบ ไมเคยใชเลย 10.95 4.20 1.633 0.150 นอยมาก 11.75 4.20 นานๆ ครง 13.85 5.10 ไมบอยนก 10.96 4.19 คอนขางบอย 11.93 5.00 บอยมาก 11.63 4.75

6) เวบบลอก ไมเคยใชเลย 12.11 4.80 2.520* 0.029 > นอยมาก 12.68 4.20 > นานๆ ครง 10.29 3.99 > ไมบอยนก 10.83 4.78 > คอนขางบอย 12.25 4.74 บอยมาก 10.52 4.22

7) กเกล ไมเคยใชเลย 11.39 4.34 2.596* 0.025 > นอยมาก 12.64 4.16 >

DPU

87

ประเภทสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

นานๆ ครง 10.79 4.01 > ไมบอยนก 10.09 3.27 > คอนขางบอย 12.83 4.94 > บอยมาก 11.86 5.08

8) อนสตาแกรม ไมเคยใชเลย 12.22 4.69 1.909 0.092 นอยมาก 13.24 3.95 นานๆ ครง 11.96 5.61 ไมบอยนก 10.42 3.64 คอนขางบอย 11.94 4.94 บอยมาก 10.97 4.53

9) วกพเดย ไมเคยใชเลย 12.53 4.80 1.657 0.144 นอยมาก 12.22 4.84 นานๆ ครง 11.47 4.19 ไมบอยนก 11.18 4.56 คอนขางบอย 11.75 4.93 บอยมาก 10.39 4.63

10) อเมล ไมเคยใชเลย 11.89 4.58 0.469 0.799 นอยมาก 11.76 4.24 นานๆ ครง 11.26 4.37 ไมบอยนก 11.32 4.71 คอนขางบอย 12.31 5.11 บอยมาก 11.50 5.02

11) เกมส ไมเคยใชเลย 11.96 4.60 1.468 0.199

DPU

88

ประเภทสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

นอยมาก 12.78 5.44 นานๆ ครง 12.17 4.29 ไมบอยนก 11.29 5.26 คอนขางบอย 11.47 3.96 บอยมาก 10.76 4.57

12) หองแชทตางๆ ไมเคยใชเลย 12.33 4.88 2.505* 0.030 > นอยมาก 12.42 4.42 > นานๆ ครง 11.02 4.41 > ไมบอยนก 9.58 4.04 คอนขางบอย 11.22 4.39 บอยมาก 11.85 4.81

*แตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถต 0.05

ผลจากตารางท 4.24 พบวา กลมตวอยางทมความถแตกตางกนในการเปดรบสอสมยใหมหรอแอปพลเคชนจากสอตางๆ ไดแก ทวตเตอร เวบบลอก กเกล และหองแชทตางๆ จะมความรเทาทนการสอสารแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ผลการทดสอบความแตกตางรายคดวยสถต LSD พบวาแนวโนมคนไมเคยใชทวตเตอรเลยหรอใชนอย จะมความรเทาทนสอมากกวาคนทเปดใชทวตเตอรมาก ส าหรบคนทใชเวบบลอก กเกลและหองแชทตางๆ แมวาโดยรวมจะมความแตกตางในระดบความรเทาทนการสอสารอยางมนยส าคญทางสถตกตาม แตกไมสามารถสรปรปแบบความแตกตางทชดเจนได เพราะบางกลมทเปดรบมากแตความรเทาทนนอย บางกลมเปดรบนอยแตความรเทาทนมาก สวนในการเปดรบสอสมยใหมหรอแอปพลเคชนจากสอตางๆ นอกเหนอจากผลการวจยพบวาคนทมความถในการใชแตกตางกน จะมความรเทาทนสอไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

DPU

89

ตารางท 4.25 การเปรยบเทยบความแตกตางของความรเทาทนสอ จ าแนกตามจ านวนเวลาการใชสอ ระยะเวลาการใชสอ S.D. F Sig. คแตกตาง*

(LSD) 1) อานหนงสอพมพ/นตยสารทเปนสงพมพ ไมเคยใช 10.67 3.84 1.113 0.353 นอยกวา 1 ชวโมง 10.92 3.66 1-3 ชวโมง 10.25 4.27

3-5 ชวโมง 11.15 4.49

5-7 ชวโมง 12.21 4.83

มากกวา 7 ชวโมง 11.75 4.75 2) อานหนงสอทวไป(ทไมใชต าราเรยน) ไมเคยใช 10.60 5.37 1.581 0.165 นอยกวา 1 ชวโมง 8.86 3.92 1-3 ชวโมง 10.74 3.95

3-5 ชวโมง 11.84 4.71

5-7 ชวโมง 12.10 4.99

มากกวา 7 ชวโมง 11.72 3.85 3) ดโทรทศนจากเครองรบทวไป ไมเคยใช 10.07 4.68 1.683 0.138 นอยกวา 1 ชวโมง 11.83 4.14 1-3 ชวโมง 11.74 4.64

3-5 ชวโมง 12.59 4.90

5-7 ชวโมง 11.39 4.69

มากกวา 7 ชวโมง 11.63 4.35 4) ฟงวทยจากเครองรบ ไมเคยใช 10.67 5.18 2.010 0.076 นอยกวา 1 ชวโมง 10.85 3.89 1-3 ชวโมง 10.86 3.71

3-5 ชวโมง 11.15 4.71

DPU

90

ระยะเวลาการใชสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

5-7 ชวโมง 12.14 4.78

มากกวา 7 ชวโมง 12.93 4.82 5) ใชอนเทอรเนต/เวบไซต ไมเคยใช 11.08 4.69 0.878 0.496 นอยกวา 1 ชวโมง 12.09 4.57 1-3 ชวโมง 12.33 5.03

3-5 ชวโมง 12.14 4.97

5-7 ชวโมง 11.20 4.19

มากกวา 7 ชวโมง 11.76 4.51 6) ใชไลน ไมเคยใช 10.94 4.53 1.165 0.326 นอยกวา 1 ชวโมง 12.29 4.82 1-3 ชวโมง 11.81 4.64

3-5 ชวโมง 12.37 5.13

5-7 ชวโมง 11.75 4.45

มากกวา 7 ชวโมง 10.75 3.66 7) เปดยทป ไมเคยใช 10.40 4.67 1.342 0.246 นอยกวา 1 ชวโมง 12.26 4.95 1-3 ชวโมง 11.15 4.58

3-5 ชวโมง 12.49 4.68

5-7 ชวโมง 11.53 4.68

มากกวา 7 ชวโมง 11.72 4.21 8) ใชอนสตราแกรม ไมเคยใช 10.04 5.16 2.346* 0.041 > นอยกวา 1 ชวโมง 11.21 4.55 > 1-3 ชวโมง 10.82 4.40 >

DPU

91

ระยะเวลาการใชสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

3-5 ชวโมง 10.63 4.32 >

5-7 ชวโมง 12.42 4.66 >

มากกวา 7 ชวโมง 12.27 4.67 9) ใชแอปพลเคชน ไมเคยใช 9.96 5.37 2.183 0.056 นอยกวา 1 ชวโมง 10.57 4.14 1-3 ชวโมง 11.98 4.56

3-5 ชวโมง 11.24 4.57

5-7 ชวโมง 12.40 4.98

มากกวา 7 ชวโมง 12.37 4.52 10) เลนเกมส ไมเคยใช 10.57 4.29 2.857* 0.015 > นอยกวา 1 ชวโมง 9.56 3.85 > 1-3 ชวโมง 10.90 4.55 >

3-5 ชวโมง 12.20 4.96

5-7 ชวโมง 12.32 4.60

มากกวา 7 ชวโมง 12.27 4.72 11) เขาหองแชท ไมเคยใช 9.74 5.02 3.672* 0.003 > นอยกวา 1 ชวโมง 10.90 4.19 > 1-3 ชวโมง 10.72 4.21 >

3-5 ชวโมง 11.46 4.86 >

5-7 ชวโมง 11.12 4.14 >

มากกวา 7 ชวโมง 13.00 4.84 12) ใชเฟซบก ไมเคยใช 10.97 4.66 1.908 0.092 นอยกวา 1 ชวโมง 11.97 4.47

DPU

92

ระยะเวลาการใชสอ S.D. F Sig. คแตกตาง* (LSD)

1-3 ชวโมง 10.45 4.77

3-5 ชวโมง 12.49 4.86

5-7 ชวโมง 12.27 4.53

มากกวา 7 ชวโมง 11.29 4.29 13) ใชทวตเตอร ไมเคยใช 9.74 3.81 4.850* 0.000 > นอยกวา 1 ชวโมง 11.59 4.69 > 1-3 ชวโมง 10.08 3.98 >

3-5 ชวโมง 9.67 4.07 >

5-7 ชวโมง 11.69 4.28 >

มากกวา 7 ชวโมง 12.68 4.87 *แตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถต 0.05

ผลจากตารางท 4.25 พบวา โดยเฉลยในแตละวน กลมตวอยางทใชสอ ไดแกใชอนสตรา

แกรม เลนเกมส เขาหองแชท และใชทวตเตอรเปนเวลานานแตกตางกน จะมความรเทาทนสอแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 จากการทดสอบความแตกตางรายคมแนวโนมวา คนทใช อนสตราแกรมและเลนเกมส 5-7 ชวโมง จะมความรเทาทนสอมากกวาคนทใชสอเหลานนอยกวา ส าหรบคนทเขาหองแชทและใชทวตเตอรมากกวา 7 ชวโมง จะมความรเทาทนสอมากกวาคนทใชสอเหลานนอยกวา สวนในการใชสออนๆ ทเปนสอสงคมออนไลนประเภทอน เชน เฟซบก ไลน ยทป เวบไซตและแอปพลเคชน รวมทงสอดงเดมเชนหนงสอพมพ โทรทศน วทย ไมปรากฎความแตกตางในจ านวนเวลาทใชกบระดบการรเทาทนสอ

DPU

93

บทท 5 สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

การวจยเรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย” ไดผลการวจยตามวตถประสงคทก าหนดไวและไดน าเสนอเปน 7 ตอนในบทท 4 ส าหรบบทท 5 น เปนการสรปผลการวจย อภปรายผลและการเสนอแนะดงรายละเอยดตอไปน สรปผลวจย การว จยค ร ง นส า รวจระดบการ ร เ ท าทนการ สอสารของประชากรใน เขตกรงเทพมหานคร จ านวน 400 คน ทมอาย 18 ปขนไป โดยใชแบบสอบถามเพอเกบรวบรวมขอมลมาวเคราะหในเชงปรมาณดวยสถตเชงพรรณนาและสถตเชงอนมาน นอกจากนการวจยยงไดจดอภปรายกลมเพอรวบรวมประสบการณ องคความร แนวความคดเหนทเกยวกบแนวคดและการด าเนนการในเรองการรเทาทนสอและการสอสารในประเทศไทย โดยผเขารวมอภปรายกลมประกอบดวยผทรงคณวฒดานนเทศศาสตรทงฝายวชาการและฝายวชาชพเปนผอภปรายน ารวม 4 ทาน คอ ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก อาจารยจกรกฤษ เพมพล ผศ.ดร.วรชญ ครจต และอาจารยธาม เชอสถาปนศร งานวจยครงนมวตถประสงคหลกคอ (1) การประมวลประสบการณ องคความรและทศนะจากผทรงคณวฒเกยวกบการรเทาทนสอและการสอสารในประเทศไทย (2) การส ารวจระดบการรเทาทนการสอสารของตวอยางประชากรในเขตกรงเทพมหานครทมอาย 18 ปขนไป (3) การทดสอบลกษณะทางประชากร และลกษณะพฤตกรรมการสอสารทแตกตางกนของกลมตวอยางกบระดบการรเทาทนการสอสารวามความเกยวของสมพนธกนหรอไมอยางไร โดยการทดสอบความแตกตางของคาเฉลยระดบการรเทาทนการสอสารในกลมทมลกษณะตางกนและ (4) ศกษาทศนะของกลมตวอยางเกยวกบบทบาทและแนวทางการปฏรปสอและการสอสารดานการสงเสรมการรเทาทนการสอสารและการแสดงบทบาทสอพลเมองในสงคมไทย ผลการศกษาสามารถแบงเปน 7 ตอน ดงน ตอนท 1 การประมวลประสบการณและองคความรเกยวกบการรเทาทนสอและการสอสารจากผทรงคณวฒ พบวามประเดนทพดคยถกเถยงกนในหลายประเดน อาทเชน

DPU

94

- การเรยกชอการรเทาทน (Literacy) ในยคดจทล ผวจยตางๆ มกเรยกชอตามความสนใจในการศกษาแตละโครงการ เดมมาจากการใชค าวา Media education ตอมา UNESCO เผยแพรค าวา Media literacy และขยายเปน Media and information literacy ในเวลาตอมา นอกจากนอาจมผใชค าวา digital literacy หรอเจาะจงเฉพาะสอเชน social media literacy เปนตน ส าหรบการศกษาในวงกวางเชนการขยายเปน communication literacy นนเปนแนวทางศกษาอกแนวหนง แตจะมปญหาในการวดใหครอบคลมไดยาก ทง SMCR ทงบรบทการสอสารระหวางบคคล และการสอสารมวลชน ดงนนการนยามขอบเขตใหชดเจนจงมความจ าเปนในการศกษาวจยแตละครง

- การวดหรอการก าหนดตวชวดการรเทาทนสอและการสอสารกเปนประเดนทยงไมมขอยต งานวจยแตละโครงการนอกจากใชชอไมเหมอนกนแลวยงใชตวชวดไมเหมอนกน แมวาจากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทระบถงองคประกอบของการรเทาทนสอทส าคญซงมกประกอบดวยความสามารถในการเขาถง (ability to access) การวเคราะห (analysis) การประเมน (evaluation ) และ การสอสารสารสนเทศ (communication of information) (National Association for Media Literacy: NAMLE, n.d. )แตในการนยามเชงปฏบตนกวจยกมกนยามเชงปฏบตการไมเหมอนกนทพอจะยดเปนแบบแผนได นอกจากนยงมประเดนวดการรเทาทนทผทรงคณวตบางคนมองวาไมใชการวด ถก-ผด ร-ไมร แตประเดนอยทวารหรอไม รอยางไร ดงนนการวดเชงปรมาณอาจไมใชตวชวดการรเทาทนทถกตอง นาเชอถอไดเสมอ อาจจะตองวดในเชงคณภาพประกอบดวยใหชดเจนขน อกประการหนงการวดการรเทาทนสอและการสอสารนน หนวยของการวดอาจไมใชแคปจเจกบคคลแตตองดการรเทาทนในระดบกลมสงคมหรอชมชนในวงกวางดวย - ประเดนทกลาวถงกนมากในการอภปรายกลมคอผลตอเนองจากการไมรเทาทนสอ วา น าไปสผลกระทบในทางลบอยางไรบาง ผทรงคณวตระบ อาทเชน ท าใหมการลอลวงงายขน บรโภคเนอหาทไมเหมาะสมขาดการกลนกรอง ปญหาเรองการละเมดสทธโดยรเทาไมถงการณ ปญหาอาชญากรรมทางคอมพวเตอร และเรองของการใชภาษาทไมเหมาะสม ใชภาษาสรางความเกลยดชง การใชสอทมมากเกนไปจนเกดการตดสอต งแตเดกเลกจนถงผใหญน าไปสปญหาสขภาพจต สขภาพกายและปญหาทางสงคม - ประเดนส าคญอกประการหนงในการสนทนากลมคอ การเชอมโยงการรเทาทนสอกบ civic education ทมองวาประชาชนมความจ าเปนตองเรยนรเกยวกบสอและการสอสาร เพอรทนและมบทบาทในการตรวจสอบและพฒนาการสอสารในสงคมระบอบประชาธปไตย

DPU

95

ตอนท 2 ผลการวจยฉายภาพลกษณะทางประชากรศาสตรของกลมเปาหมาย ในงานวจยนคอ ประชากรในกรงเทพมหานครทมอาย18ปขนไปซงอยในวยทสามารถมสวนรวมในระบอบประชาธปไตยไดโดยตรง คอมสทธลงคะแนนออกเสยงเลอกตงได ผลการวจยพบวา เปนเพศหญงมากกวาเพศชายในสดสวนประมาณ 3:2 อายกระจายทกวยใกลเคยงกนโดยมกลมอาย 21-25ปมากทสดรอยละ 22.25 อยในสถานะทงกลมนกศกษา กลมวยท างาน และกลมเกษยณ บวกกบแมบานทไมไดท างานในสดสวนใกลเคยงกน การศกษาของกลมตวอยางสวนมากจบปรญญาตร อาชพกระจายทกประเภทแตมกลมนกศกษาสงเกอบ 1 ใน 3 และรายไดของกลมอยท 1 – 2 หมนบาทมากทสด รอยละ36.5 ระดบ 2-3 หมนบาทรอยละ 23.5 ตอนท 3 ผลการวจยสะทอนการเกยวพนกบสอและการสอสารของกลมตวอยางเปาหมาย การเปนเจาของสอพบวาเกอบทงหมดเปนเจาของสมารทโฟน (รอยละ96.1)ขณะเดยวกนกพบวากวาครงของกลมตวอยางเปนเจาของคอมพมเตอรทงตงโตะและโนตบก และอกรอยละ 20-25 ยงเปนเจาของเทปเลตและไอแพด สวนสอดงเดมพบวากลมตวอยางเปนเจาของโทรทศนมากถงรอยละ 88.2 ในการเปดรบสอดงเดมมการเปดรบโทรทศนมากทสดกวารอยละ75 เปดรบทกวนและเกอบทกวน รองลงมาอานหนงสอพมพ ฟงวทยและอานนตยสารปานกลาง สวนการใชสอใหมพบวาเปดใชสอสงคมออนไลนประเภทไลนมากทสดในระดบคอนขางบอยถงบอยมาก รองลงมาคอการใชเฟซบกในความถใกลเคยงกน เปดดเวปไซตในระดบสงกวาปานกลางจนถงคอนขางบอย ในขณะทใชยทป กเกล และอนสตาแกรมบอยปานกลาง จ านวนชวโมงทใชในการเปดรบสอ พบวากลมตวอยางมพฤตกรรมการอานหนงสอไมวาจะเปนหนงสอพมพ นตยสาร หรอหนงสอเลมทวไปคอนขางมากแตละวนมากกวา 3 ชวโมงขนไปเชนเดยวกบการดโทรทศนฟงวทย สวนสอใหมทใชเวลาการเปดรบมากคอใชอนสตราแกรม ทวตเตอร หองแชท แอพพลเคชน เฟซบก ไลน และเกมส ในระดบสงพอๆกน คอมากกวา 3 ชวโมงขนไป ส าหรบวตถประสงคในการเปดรบสอพบวา สอหนงสอพมพและโทรทศนใชเพอตดตามเหตการณความเคลอนไหวทเกดขนเปนสวนใหญ แตในกรณโทรทศนนนกลมตวอยางในสดสวนใกลเคยงกน(ประมาณครงหนงหรอกวารอยละ50) ยงใชเพอผอนคลายและความบนเทงดวยภาพยนตและวยเปนสอบนเทงของกลมตวอยางเปนสวนใหญ (รอยละ72.25และ54.25) เชนเดยวกบนตยสารรอยละ42.75

DPU

96

ในขณะทสอใหมโดยรวมกลมตวอยางใชเพอวตถประสงคในการตดตามเหตการณ สถานการณปจบนมากทสด (คาเฉลย4.60) และเพอแสวงหาความรขอแนะน าตางๆ(คาเฉลย4.45) และตดตอสอสารพดคยกบบคคลอนๆ(คาเฉลย4.47) ลกษณะการใชงานสอใหม สวนใหญกดไลค(คาเฉลย4.53จาก6.0) โพสตขอความ(คาเฉลย4.01) คนกเกล(คาเฉลย4.08) กดแชร(คาเฉลย3.98) โพสตขอความ(คาเฉลย3.95) เขยนComment (คาเฉลย3.94) และทกลมตวอยางระบการใชในระดบมากเชนกนคอการดหนงฟงเพลง(คาเฉลย4.31) และการทองอนเทอรเนต(คาเฉลย4.22) ตอนท 4 ระดบการรเทาทนการสอสารพบวาจากการตอบค าถามแบบมตวเลอกจ านวน 25 ขอ ทแตละขอจะมค าตอบทนาจะสะทอนการรเทาทนการสอสารมากทสดเพยงขอเดยว กลมตวอยางทตอบไดตรงมากทสด 23 ขอและนอยทสดเพยง 2 ขอ คาเฉลยของกลมตวอยางการตอบทตอบตรงกบทผวจยก าหนดไวประมาณ12ขอ เมอจดกลมเปน สง กลาง ต า กลมปานกลาง(9-17ขอ) มรอยละ54.50หรอเกนครงหนงของกลมตวอยาง รองลงมาเปนกลมการรเทาทนการสอสารระดบต า (0 – 8 ขอ) จ านวนรอยละ 30.75 และกลมสง (18 – 25 ขอ) รอยละ 14.75 ค าถามทกลมตวอยางตอบตรงมาทสดคอขอความทถามวา การรบรขอมลขาวสารทานมกพจารณาขอมลขาวสารนนอยางไร รอยละ 62.53 ตอบตรงกนวาพจารณารบรขอมลขาวสารจากแหลงสารตางๆเพอเปรยบเทยบกอนตดสนใจ สวนทตอบถกรองลงมาคอการซอขายสนคาทางอนเตอรเนตหรอทางออนไลน กลมตวอยางรอยละ 61.73 ตอบวามกมโอกาสถกหลอกได และค าถามทใหระบวาการทบคคลมชอเสยงหรอดารานกแสดงมาเปนพรเซนเตอรสนคานน รอยละ 60.20 ตอบวาเปนการรบคาตอบแทน(คาตว)มาเปนผน าเสนอสนคานนๆ ทงนเพอใหดนาเชอถอ (ผ เปนพรเซนเตอรอาจไมเคยใชสนคานนมากอนกได) สวนทตอบไดตรงกบทผวจยก าหนดไวไดนนนอยทสดคอ ค าถามทถามถงวา ถาจะรวาสอหนงสอพมพมจดยนหรอความคดเหนในทศทางใดนน ใหดสวนไหนของเนอหาหนงสอพมพ มเพยงรอยละ 26.72 เทานนทตอบวาตองดจากบทน าหรอบทบรรณาธการของหนงสอพมพนนๆ สวนกรณการมประสบการณหรอสวนรวมในการใชสอประเภทสอออนไลนในทางลบหรอไมเหมาะสมนนพบวา กลมตวอยางทศกษามประสบการณใชไมมากนก คาเฉลยอยในระดบนอยจนถงนอยทสด ส าหรบกรณทกลมตวอยางมประสบการณการใชมากทสดคอ การใชสอมากเกนไปจนกระทบตอสขภาพเชนกลามเนอ สายตา (คาเฉลย 2.19 จาก 5.00) ลองลงมากระทบตอการเรยนและการงาน(คาเฉลย 2.16 ) และกระทบตอการสอสารระหวางบคคลแบบตอหนากนกบพอแมผปกครองหรอคนใกลชด(คาเฉลย 2.07 ) และทนาสนใจคอกลมตวอยางไมนอยใชสอสงคมออนไลนเพอเลยงลกหรอเลยงนอง(คาเฉลย 2.04)

DPU

97

ตอนท 5 ทศนะและพฤตกรรมการสอสารทสะทอนความเปนพลเมองในสงคมประชาธปไตย งานวจยนคนพบประเดนทนาสนใจหลายประเดน เชนพบวา รอยละ46.0ไมเคยแสดงความคดเหนพรอวพากษวจารณบทบาทสอเลย รอยละ46.0เชนเดยวกนมองวาสอควรเนนหนกหนาททางสงคมในฐานะฐานนดรท4โดยไมมงแสวงหาผลก าไร รอยละ46.75วเคราะหบทบาทสอกบการน าเสนอขาวสารเกยวกบกลมบคคลดอยโอกาสในสงคมและกลมชาตพนธวาสะทอนความดอยโอกาสและเสนอทางแกไข และรอยละ 42.25 เสนอแนะสอยคดจทลวาควรมสวนสงเสรม สรางสตปญญาในการตดสนใจใหกบผอาน และมสวนรวมในการปฎรประบอบการเมองการปกครอง ตอนท 6 การสงเสรมการรเทาทนการสอสารเพอปฏรปสงคมไทยดานการสอสาร งานวจยนพบวาสวนใหญใหน าหนกระดบมากขนไปกบการสงเสรมใหมการเรยนการสอนการรเทาทนการสอสารโดยก าหนดเปนหลกสตรในระดบอดมศกษา อาชวศกษา และมธยมศกษา แตกมกลมตวอยางทใหน าหนกระดบปานกลางขนไปเรองนวาควรสงเสรม ต งแตระดบอนบาลและประถมศกษาขนไป ขอเสนอแนะเพอสงเสรมการสรางการรเทาทนการสอสารอนๆ สวนใหญกลมตวอยางเหนดวยในระดบมากขนไป เชนการสรางคมอการรเทาทนการสอสาร การสงเสรมกจกรรมนกเรยนนกศกษา โดยตงเปนชมรมตรวจสอบสอและทนาสนใจในการสรางการรเทาทนการสอสาร คอขอเสนอแนะการจดสรรงบประมาณเฉพาะกจจากรายไดภาษดานโฆษณาและธรกจการสอสารหรอจากรายไดของกสทช. เพอเปนกองทนการสงเสรมการรเทาทนการสอสารเหมอนกบกองทนสสส. ไทยพบเอส หรอการกฬาแหงประเทศทรฐบาลจดสรรใหจากรายไดหรอภาษของธรกจทเกยวของ ตอนท 7 การทดสอบสมมตฐาน ผลการวจยเปนไปตามสมมตฐานเพยงบางสวน ทงสมมตฐานยอยท1 และสมมตฐานยอยท2 สมมตฐานหลกคอ ลกษณะทางประชากรและพฤตกรรมการสอสารทตางกนมแนวโนมในการรเทาทนการสอสารแตกตางกนดวย ในสวนแรกของสมมตฐานพบวามแคลกษณะอายหรอวยของกลมตวอยางเทานนทมความเกยวของ การรเทาทนการสอสารอยางมนบส าคญทางสถตท P=.05 โดยกลมทมอายสงจะมระดบการรเทาทนสอมากกวากลมทอายต ากวา จากการทดสอบLSD เพอวเคราะหคความแตกตางพบวา กลมผมอาย 51-60 ป มระดบการรเทาทนการสอสารมากกวากลม 41-50 ป และกลม 18 – 20 ป แตกลมทมอายสง61ปขนไปปรากฎวามความรเทาทนการสอสารนอยกวากลม 51-60 ป ในขณะทลกษณะทางเพศ ระดบการศกษา ประเภทอาชพ ระดบรายไดและสถานะการท างาน ไมท างาน ไมพบวามความเกยวของกบการรเทาทนการสอสาร

DPU

98

ส าหรบสมมตฐานท 2 เปนการศกษาลกษณะพฤตกรรมการสอสารในมตตางๆและในสอประเภทตางๆทงสอด งเดมและสอใหมเพอทดสอบความเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสาร พบวามบางมตการสอสารเทานนทมความแตกตางระหวางกลมในดานการรเทาทนการสอสารและพบวามเพยงบางสอเทานนทมความแตกตางระหวางกลมในดานการรเทาทนสอเชนกน จงสรปไดวาเปนไปตามสมมตฐานเพยงบางสวน ดงนนจงไมสามารถสรปแบบแผนความเกยวของไดชดเจน ในมตของความถหรอความบอยในการเปดรบสอ ผลการทดสอบสมมตฐานพบวากลมตวอยางในกลมมความถตางกนในการเปดรบสอ หนงสอพมพ โทรศทน วทย และนยสาร/วารสาร ตางกมความแตกตางกนในระดบการรเทาทนการสอสารอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ P=0.5 ยกเวนในสอภาพยนตเทานนทกลมตวอยางทมความถในการเปดรบตางกนไมปรากฏวามความแตกตางกนในระดบการรเทาทนการสอสารแตอยางใด เมอพจารณากลมทเปดรบในระดบความถมากกบกลมทเปดรบในระดบความถนอยของแตละสอวาจะมความเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสารอยางไร พบวาไมมแบบแผนทแนนอน แตในภาพรวมสวนใหญกลมทเปดรบนอยจะมระดบการรเทาทนการสอสารสงกวา ผลการวจยนไมอาจระบไดวาอะไรเปนตวแปรอสระ อะไรเปนตวแปรตาม นนคอ การรเทาทนการสอสารอาจน าไปสการเปดรบสอ หรอการเปดรบสอน าไปสการรเทาทนสอ ซงประเดนนตองศกษาในเชงลกตอไป ขณะเดยวกนการเปดรบสอใหมประเภทตางๆพบวามความเกยวของกบการรเทาทนการสอสารในบางประเภทสอเทานนคอ ทวตเตอร เวบบลอค กเกล และหองแชท แตไมสามารถสรปแบบแผนทชดเจนได ในบางสอเชนทวตเตอรพบวากลมทเปดรบบอยแตมระดบการรเทาทนการสอสารต า ในขณะทสออนๆแมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต แตไมสามารถสรปไดชดเจนวา เปดรบบอยจะน าไปสความรเทาทนมากขนหรอไม เพราะผลการทดสอบความแตกตางรายคยงไดผลรบไมสอดคลองและไมเปนไปในทศทางเดยวกน ในสวนจ านวนชวโมงในการใชสอแตละวนมความเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสารหรอไมอยางไรนน สวนใหญไมเกยวของกน โดยพบวา เฉพาะการใชสออนสตราแกรมทใชมากมกมระดบการรเทาทนการสอสารมากกวากลมผใชนอยกวาเชนเดยวกบการเลนเกมส การใชหองแชท และการใชทวตเตอร กลมทใชมากมกมระดบการรเทาทนการสอสารมากกวา

DPU

99

การอภปรายผล การอภปรายผลจากผลการวจยทสรปไวขางตนไดน ามาสการอภปรายในประเดนตางๆ ทเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสาร ปจจยทเกยวของ การสงเสรมการรเทาทนการสอสารกบการปฏรปการสอสารและความเปนพลเมอง การทดสอบสมมตฐาน ตอไปน ระดบการรเทาทนการสอสาร งานวจยนมขอสรปวากลมประชากรอาย 18 ปขนไปในเขตกรงเทพมหานคร ทมสทธออกเสยงเลอกตงยงมระดบการรเทาทนการสอสารไมสงนก หากดจากคาเฉลยของกลมทตอบตรงกบทผวจยก าหนดไววาเปนพฤตกรรมหรอแนวทางปฏบตทสะทอนการรเทาทนการสอสารในยคดจทลมากทสดแลวปรากฏวาจาก 25 ขอ คาเฉลยทตอบตรงของกลมคอ 12 ขอจาก 25 ขอ ซงต ากวาครงเลกนอย โดยรวมพบวากลมตวอยางรอยละ 50 เศษๆ มระดบความรเทาทนสออยในเกณฑปานกลาง ขณะทประมาณรอยละ 30 อยในเกณฑต า มอยในเกณฑสงเพยงประมาณรอยละ 15 ผลการวจยนสะทอนขอจ ากดของขอค าถามทมขอบเขตกวางขวาง เนองจากการวดการรเทาทนการสอสารมขอบเขตทกวางทงบรบทการสอสารทเปนทงการสอสารผานสอและการสอสารแบบตอหนา สอทครอบคลมกหลากหลาย ทงสอใหมและสอดงเดมภายใตบรบทภมทศนสอในยคดจทลทมความหลากหลาย รวมทงการสอสารยงครอบคลมองคประกอบการสอสารทง SMCR และ E ทมหลายมต ถาจะออกแบบขอค าถามเพอชวดกจะตองเปนแบบสอบถามทตอง ยาวมาก ใชเวลาตอบนานเปนชวโมง ซงไมเหมาะกบการวจยเชงส ารวจในวงกวาง งานวจยนจงใหผลการวจยเกยวกบการรเทาทนสอในขอบเขตทจ ากดและจากการอภปรายกลมและการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของกพบประเดนทเปนปญหาในการวดความรเทาทนสอและการสอสารเชนกน เชนอาจารยธาม เชอสถาปนศร นกวชาการ นกวจยและนกรณรงคดานสอ จากการอภปรายกลม อาจารยชวาการวดการรเทาทนสอเชงปรมาณในรปแบบถกผดอาจไมตรงกบความเปนจรงเสยทเดยว จงมขอแนะน าการวจยการรเทาทนสอและการสอสารทเปนเชงคณภาพในลกษณะทตอบค าถามวา กลมตวอยางเขาใจและใชสอในดานตางๆ อยางไร ท าไมจงเขาใจหรอมพฤตกรรมตอสอในลกษณะเชนนน ซงค าตอบลกษณะนนาจะเปนประโยชนในการสรางความเขาใจเชงลกมากขน กรณการวดการรเทาทนสอและการสอสารนนกวชาการและองคกรทเกยวของไดเคยตงขอสงเกตทนาสนใจ เชน ยเนสโก(UNESCO, 2013) ซงไดขยายขอบเขตการรเทาทนสอใหสอดคลองกบบรบทสงคมใหมๆ เชน ยคสงคมขาวสาร ยคดจทลและยคเทคโนโลยสารสนเทศ เปนตน จงมแนวคดใหมชอเรยกใหมจากแนวคดเรองการรเทาทนในยคสมยใหม เชน multi-literacies, trans-literacy, ICT และ Digital literacy, Media and Information Literacy เปนตน

DPU

100

อยางไรกดการพยายามเรยกชอหรอนยามการรเทาทนใหครอบคลมสอทงหมด (a pan-media definition of literacy) รวมทงการน าเสนอแนวคดการรเทาทนแบบกลางๆ กบสอ (medium neutral) ในลกษณะทมงเนนทกษะของการรเทาทน (a skills-based approach) 2 ระดบคอขนพนฐานทเปนการเปดรบสอโดยทวๆ ไป รวมท งความสามารถในการเขาใจสารในสอตางๆในระดบสามารถบอกไดวาเกดอะไรขน เรองราวเปนอยางไรได สวนขนสงเปนระดบทกษะทสามารถตความ วเคราะหวพากษและประเมนได จากแนวคดดงกลาวในความพยายามทจะครอบคลมความหมายของการรเทาทนในขอบเขตทกวางขวางหรอเขาใจงายขนนน Livingstone (2004) เหนวาแมสามารถใชไดขามสอทงหมดและเหมาะกบสภาพแวดลอมสอทเปลยนแปลงรวดเรว แตอยางไรกดอาจท าใหเกดการเขาใจไปเองวาทกษะหรอสมรรถนะในการรเทาทน จะเหมอนกนไปทกสอและเปนการเพกเฉยตอตวบท (textually) และเทคโนโลยเปนตวกลางในการสอสารดวย ดงนนจงควรค านงถงบทบาทของสอทท าหนาทตรงกลางระหวางผใชสาร (mediating role) ซงแตละสอ ทงสอดงเดมและสอใหมมความแตกตางกน ผลการวจยทน าไปสการอภปรายเกยวกบขอจ ากดของการนยามความหมายและการวดการรเทาทนในยคดจทลอกประการหนงกคอการสรปหรอวนจฉยผลการวดการรเทาทน ซงในงานวจยนแบงเปนกลมสง กลาง ต า ซงมขอสงเกตทน าไปสการตงค าถามวา การแบงเพอชวาใครอยในระดบสงกลางต าของการรเทาทนสอนนนาเชอถอหรอถกตองแคไหน งานวจยทผานมามวธการแบงกลมผรเทาทนสอและการสอสารทตางกน เชน เออจต วโรจนไตรรตน (2540) แบงกลมตวอยางทศกษาดาน media literacy เปน 4 ระดบคอ ระดบหนงความตระหนก (awareness) ระดบ 2 เปนความเขาใจ (Comprehension) ระดบ 3 คอการวเคราะหและตความ (analyze and interpret) และระดบ 4 คอการประเมนและตดสน (evaluate and judments) ในขณะท อดลย เพยงรงโรจน (2543) แบงเปน 2 ระดบของการรเทาทนสอคอ ระดบท 1 พนฐานคอความรความเขาใจและทกษะเกยวกบสอ ระดบ 2 วพากษสอได สวนวสาลกษณ สทธขนทด (2551) กลาวถงตวบงชทใชวดการรเทาทนสอคอ (1) ความรความเขาใจดานองคกรสอ (2) ความรความเขาใจดานการผลตสอ (3) การวเคราะหสารและ (4) การประเมน งานวจยของกฤษณา ชาวไชย (2556) แบงออกเปนระดบการรเทาทนและระดบไมรเทาทน อยางไรกดการรเทาทนสอนนนกวชาการดานสวนหนงเหนวาไมใชตวแปรแบบแบงกลมไมใชการวดแบบ 2 ทาง (binary) แตเปนตวแปรแบบตอเนอง (continuum) มระดบดกรความเขมขนตามสภาพแวดลอม ความตองการและทรพยากรทคนนนมอย (Potter, 2005 :.23-27 อางถงใน พนม คลฉายา, 2557, UNESCO, 2013 : 25)

DPU

101

พนม คลฉายา (2557) ระบถงแนวทางทเขาใชในการวดการรเทาทนสอวาวดไดจากความสามารถของบคคล 4 ดานไดแก (1) ความเขาใจเนอหา (2) การวเคราะหเนอหา (3) การประเมนและวพากษสอและ(4) การมปฏสมพนธอยางปลอดภยตอเนอหา ส าหรบงานวจยครงนไดใชเครองมอ ตวชวดทกระจายในหลายๆ มตทไดจากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของและจากผลการวจยทคนพบ สวนหนงพบวากลมตวอยางมความรเทาทนดานทเกยวกบสารสนเทศและการเขาถงสารสนเทศในระดบคอนขางนาพอใจ จากค าตอบของขอค าถามเกยวกบการพจารณารบรขอมลขาวสารจากแหลงตางๆ กลมตวอยางสวนใหญตอบวาพจารณาเปรยบเทยบหลายๆ แหลงกอนตดสนใจ สวนขอมลขาวสารดานการ โฆษณากลมตวอยางสามารถเขาใจไดวาพรเซนเตอรสนคา บรการ แมจะมเครดตมชอเสยงแตกเปนเครองมอโนมนาวชกจงใจแบบหนง ซงอาจไมจรงตามทน าเสนอกได นอกจากนกลมตวอยางยงมความรเทาทนการซอสนคาทางอนเทอรเนตหรอออนไลน วาอาจถกหลอกลวงไดตองระมดระวงและรอบคอบ จากผลการวจยครงนชใหเหนวาการวเคราะหภาพรวมของการรเทาทนสออาจไมเหนภาพทเปนรปธรรมชดเจนเทากบการเจาะลกในประเดนตางๆ ซงน าไปสการสงเสรมและแกไขไดตรงจดกวา ปจจยทเกยวของกบการรเทาทนสอ งานวจยทผานมามกศกษา วจยโดยมองวาการรเทาทนเปนตวแปรตาม จงพยายามหาตวแปรตนหรอตวแปรอสระมาศกษา เพอสรางองคความรวาปจจยอะไรบางทเกยวของสมพนธกบการรเทาทน นกวจยบางคนถงกบสรปวาปจจยโนน ปจจยนมอทธพลหรอกอใหเกดผลในการรเทาทนมากหรอนอยตางๆ กน ซงงานวจยเชงส ารวจทวไปมกไมไดออกแบบเพอตอบโจทยวาอะไรคอเหตอะไรคอผล ดงนนจงสามารถบอกไดแคความสมพนธเกยวของกนและงานวจยทผานมาสวนใหญกมกใชลกษณะประชากรศาสตร หรอลกษณะทางเศรษฐสงคม รวมทงการเปดรบสอและพฤตกรรมการใชสอเปนตวแปรอสระ บางงานวจยอาจมการถามประสบการณการเรยนหรอฝกอบรมดานสอมากอนเพอดพนฐานความเชยวชาญดานสอ (Lewis and Jhally, 1998 อางถงใน พนม คลฉายา, 2557) พนม คลฉายา(2557) ยงไดใชตวแปรการพดคยเรองสอในครอบครวและตวแปรอนๆ เปนตวแปรอสระทเกยวของกบการรเทาทนสอ ในขณะทเพญพกตร เตยวสมบรณกจ(2557) มการใชตวแปรการใชสอทวในภมทศนสอเกา-ภมทศนสอใหม รวมทงลกษณะใชสอทวแบบเฉอยชาและแบบกระตอรอรนเปนตวแปรอสระในการรเทาทนสอ ส าหรบในงานวจยนกใชลกษณะทางประชากรศาสตรและการเปดรบการใชสอเปนตวแปรอสระ เพอตรวจสอบความเกยวของสมพนธกบการรเทาทนการสอสาร เชนเดยวกน

DPU

102

ผลการศกษาและทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของมขอสงเกตทนาสนใจวายงไมมความชดเจนวาตวแปรอสระใดบางทมความเกยวของสมพนธกบการรเทาทนสอและการสอสาร และมลกษณะความสมพนธแบบไหน เชน เพศชายหรอเพศหญงทมความเกยวของสมพนธกบการรเทาทน รวมทงรายไดมากหรอนอย การศกษาสงหรอต า เปนตน นอกจากนควรมการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของในการหาตวแปรอสระใหมๆ ทนาจะเกยวของกบการรเทาทนสอและการสอสาร มาเปนตวแปรเพอการศกษาในอนาคต ทจะใหไดองคความรใหมๆ ทเกยวของตอไป การทดสอบสมมตฐาน จากการศกษาโดยใชตวแปรดงกลาว ซงงานวจยนเนนใชตวแปรดานประชากรศาสตรและการเปดรบและใชสอทงสอใหมและสอดงเดม เปนตวแปรอสระของความรเทาทนการสอสาร ผลการวจยทแยกสมมตฐานเปน 2 ขอยอย จากการแบงกลมตวแปรอสระเปนกลมตวแปรดานประชากรศาสตรและกลมตวแปรดานการเปดรบและใชสอ ผลการวจยพบวาทงสองสมมตฐานเปนไปตามสมมตฐานทตงไวเพยงบางสวนหรอบางตวแปรยอยเทานน ในกรณตวแปรอสระดานประชากรศาสตรพบวามเพยงลกษณะของวยหรออายเทานนทมความแตกตางในระดบการรเทาทนการสอสาร แตเมอท าการทดสอบความแตกตางรายคของกลมวยทแตกตางกนพบวามแนวโนมทกลมวยสงอาย (51-60 ป) จะมระดบการรเทาทนการสอสารสงกวากลมทมอายต ากวา ซงสอดคลองกบงานวจยทผานมาหลายงานวจย เชน เพญพกตร (2557) พนม คลฉายา (2556) ในขณะทงานวจยของสภารตน แกวสทธ(2553) พบวาอายไมมความเกยวของหรอแตกตางกนในระดบการรเทาทนสอและ Nupaijoj (2015) พบวาอายไมมความสมพนธกบระดบความรเทาทนของคน Gen Y ผลการคนพบนแสดงใหเหนวายงไมสอดคลองในทางเดยวกน ซงอาจจะเกดจากการวดตวแปร หรอการวเคราะหทตางกน แตถาพจารณาสภาพแวดลอมทางเทคโนโลยยคดจทล ซงมปรากฎการณในสงคมอยางหนงคอความเหลอมล าหรอชองวางทางดจทลหรอเทคโนโลยในระดบปจเจกหรอกลมบคคล (OECD, 2001) จากการสงเกตจะพบวาคนรนใหมมกจะมความสามารถในดานใชเทคโนโลย แตคนทสงอายอาจมความรอบคอบหรอระวง(รวมทงกลว) ในการใชเทคโนโลยมากกวา ส าหรบสมมตฐานยอยทเกยวกบการเปดรบและการใชสอแมมผลการทดสอบทระบความแตกตางของการเปดรบและใชสอวามความเกยวของกบระดบการรเทาทนการสอสารอยในหลายมต แตสวนใหญกไมมความเกยวของหรอแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต จงสรปไดวาเปนไปตามสมมตฐานเพงบางสวนเทานน และเมอท าการทดสอบความแตกตางรายคกไมพบความแตกตางในระดบการรเทาทนการสอสารของกลมตวอยางทมลกษณะการเปดรบสอและใชสอในมต

DPU

103

ตางๆ อยางเปนแบบแผนทชด จงไมสามารถสรปลกษณะการเปดรบและการใชสอวาเกยวของสมพนธกนอยางไร กบการรเทาทนสอ เหตผลทสามารถอธบายไดสวนหนงกมาจากปญหาการวดตวแปรและการวเคราะหความแตกตางของกลมการเปดรบและใชสอกบระดบการรเทาทนการสอสารอกทงฐานองคความรทมาจากงานวจยตางๆในเรองนยงไมแนนอนชดเจน ซงจ าเปนตองมการศกษาวจยตอไปเพอหาขอสรปทางสมมตฐาน การสงเสรมการรเทาทนการสอสารกบการปฏรปการสอสารและการเปนพลเมองตามระบอบประชาธปไตย การรเทาทนการสอสาร (communication literacy) ในยคดจทล ซงถอเปนแนวคดหลกของการศกษาครงนน น ไดก าหนดขอบเขตทครอบคลมสอท งสอด งเดมและสอใหม รวมถงครอบคลมองคประกอบของการสอสารทมปฏสมพนธกนทงผสง ผรบ ตวบท และสอทเปนตวกลางซงถกท าใหเปนดจทล แตอยางไรกด สมรรถนะของการร (literacy competency) ของการรเทาทนการสอสารในยคดจทล ไดแก การมความร ความเขาใจ และความสามารถในการวเคราะหและวนจฉยเกยวกบกจกรรมการสอสาร กเปนจดรวมกนกบแนวคดเรองการรเทาทนอน ๆ ทมมากอนหนาน เชน การรเทาทนสอ (media literacy) การรเทาทนสอและสารสนเทศ (media and information literacy) การรเทาทนสอ สารสนเทศและดจทล (media, information and digital literacy) เปนตน นอกจากน จดรวมกนอกประการหนงคอ ทกแนวคดตางมจดมงหมายของการพฒนาสมรรถนะของการรในดานการสอสารดงกลาวไปสการพฒนาทรพยากรมนษยใหเปนทนทางสงคม การพฒนาประชาชนไมใหเปนเพยงผบรโภคสอแตใหมความเปนพลเมองตามระบอบประชาธปไตย ส าหรบประเทศไทย การสรางความรเทาทนสอเปนหนงในแนวทางการปฏรปสอในประเทศไทยตงแตหลงเหตการณพฤษภาประชาธรรม พ.ศ.2535 ซงนบเปนเวลากวา 20 ปแลวทแนวคดเรองการรเทาทนสอไดรบความสนใจและถกยกระดบความส าคญใหเปนฟนเฟองหนงในการพฒนาและปฏรประบบการสอสารของประเทศ โดยในชวงแรก องคกรหรอหนวยงานทมบทบาทชดเจนในการสงเสรมการรเทาทนสอใหกบผบรโภคโดยเฉพาะในกลมเดกและเยาวชน คอ องคกรภาคประชาสงคม และมการจดตงโครงการศกษาเฝาระวงสอและพฒนาการรเทาทนสอเพอสขภาวะของสงคม (Media Monitor) (พรงรอง รามสต, 2554) สวนบทบาทของสถาบนอดมศกษาไทยกบการสรางสงคมรเทาทนสอนน ในกลมสถาบนอดมศกษาไทยทเปดสอนดานนเทศศาสตร วารสารศาสตร สอสารมวลชนในปจจบนมการสอนเกยวกบการรเทาทนสอทงทเปดรายวชาโดยเฉพาะและการสอดแทรกเนอหาในรายวชาทเกยวกบการวเคราะหสอ โดยแตละสถาบนมการ

DPU

104

ใหความส าคญแตกตางกนไปทงทเปดเปนวชาแกน วชาเอกเลอก วชาเลอกเสรหรอวชาพนฐานทวไปส าคญนกศกษาทกคน (การดา รวมพม, 2558) สวนในกลมคณะครศาสตรหรอศกษาศาสตร ไมไดมการเปดสอนรายวชาทเกยวของกบความรเทาทนสอโดยตรง แตมรายวชาทเกยวของ (วรชญ ครจต และฉตรฉว คงด, 2554) การปฏรปการสอสารในมตรเทาทนสอในชวงเวลากวา 20 ปทผานมา ผทรงคณวฒในการศกษาครงนไดใหความเหนวายงไมเหนผลเปนรปธรรมเทาทควร ดงปรากฏวาในปจจบนปญหาดานการมสวนรวมของประชาชนกยงคงถกหยบยกมาเปนบรบทหนงของการปฏรปการสอสาร เชน ภาคประชาชนยงไมสามารถมสวนรวมในการก ากบดแลและตรวจสอบสออยางมประสทธภาพ การขาดชองทางเขามามสวนรวมก าหนดทศทางของขาวสารขอมลทเปนประโยชนตอการด าเนนชวต ตลอดจนถงการขาดความรเทาทนสอ (ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2558) รวมถงในภาคของนกวชาการนนกมงเนนไปทการศกษาและสนบสนนการรเทาทนตามแนวทางมงเนนการปกปอง (protectionism approach) ซงใหความสนใจกบผลกระทบในดานลบของสอมวลชนและสออนเทอรเนตทมตอประชาชนโดยเฉพาะเดกและเยาวชน และวธการทจะลดผลกระทบในดานลบนดวยการเสรมสรางทกษะการรเทาทน ท าใหการศกษาและสนบสนนการรเทาทนตามแนวทางน อาจน าไปสการละเลยคณประโยชนหรอบทบาทดานอนของการสงเสรมการรเทาทนสอได อาท การเรยนรทกษะใหมและการพฒนาสการเปนพลเมองยคดจทล (Nupairoj, 2015) ดงจะเหนไดจากผลการศกษาวา กลมตวอยางสวนใหญเหนดวยมากถงมากทสดวาควรก าหนดใหเรองการรเทาทนการสอสารเปนนโยบายระดบชาต สะทอนวาการไมรเทาทนการสอสารของประชาชนเปนปญหาทกลมตวอยางเหนวามความส าคญทตองไดรบการแกไขและขบเคลอนในระดบมหภาคและเปนเรองททกภาคสวนตองใหความส าคญ ไมใชเพยงแคการท าแบบแยกสวนกนเหมอนทผานมา อยางไรกด ปจจบนการรเทาทนการสอสารกไดถกก าหนดเปนเปาหมายและแผนงานในยทธศาสตรการสรางสงคมคณภาพททวถงเทาเทยมดวยเทคโนโลยดจทล ของแผนพฒนาดจทลเพอเศรษฐกจและสงคมเพอมงสการปฏรปประเทศสดจทลไทยแลนด (Digital Thailand)* โดยมเปาหมายยทธศาสตร ไดแก 1) ประชาชนทกกลมโดยเฉพาะกลมผอาศยในพนทหางไกล ผสงอายและคนพการสามารถเขาถงและใชประโยชนจากเทคโนโลยดจทล 2) ประชาชน

* ประเทศไทยไดก าหนดยทธศาสตรประเทศมงสการปฏรปประเทศสดจทลไทยแลนด (Digital Thailand) ซงหมายถง

‚ประเทศไทยทสามารถสรางสรรค และใชประโยชนจากเทคโนโลยดจทลอยางเตมศกยภาพในการพฒนาโครงสรางพนฐาน นวตกรรม ขอมล ทนมนษย และทรพยากรอนใด เพอขบเคลอนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ ไปสความมนคง มงคง และยงยน‛ และรฐบาลกไดก าหนดใหมแผนพฒนาดจทลเพอเศรษฐกจและสงคมขน เมอ 5 เมษายน 2559

DPU

105

ทกคนมความตระหนก ความร ความเขาใจ ทกษะในการใชเทคโนโลยดจทลใหเกดประโยชนและสรางสรรค (digital literacy) รวมถง ความสามารถในการคดวเคราะห และแยกแยะขอมลขาวสารในสงคมดจทลทเปดกวางและเสร และ 3) ประชาชนสามารถเขาถง การศกษา สาธารณสขและบรการสาธารณะผานระบบดจทล นอกจากน ยงก าหนดแผนงานส าคญทเกยวของกบการรเทาทนการสอสารในยคดจทล ไดแก การสงเสรมแนวปฏบตทดในโลกดจทล โดยบรรจเรองการรเทาทนสอทเปนมาตรฐานในหลกสตรการศกษาทกระดบ ด าเนนการวดระดบการรเทาทนสอตามเกณฑทก าหนดใหชดเจน รณรงคใหเกดความรดานการรเทาทนสอในวงกวาง โดยมงเนนในเรองความสามารถในการแยกแยะ วเคราะหสอและขอมลขาวสารการใชเทคโนโลยอยางมความรบผดชอบตอสงคม และการไมละเมดสทธในทรพยสนทางปญญา (กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, ม.ป.ป.) ในขณะเดยวกน นโยบายของประเทศไทยในปจจบนกก าลงมงการปรบเปลยนโครงสรางเศรษฐกจส ‚ประเทศไทย 4.0‛ เปนเศรษฐกจทขบเคลอนดวยนวตกรรม (Value–Based Economy)‛ โดยใชหลกปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยง ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว คอมเหตมผล พอประมาณ และมภมคมกนทดภายใต เงอนไข ความร และคณธรรมของประชาชน (‚ไขรหสประเทศไทย 4.0‛, 2559) ดงนน การเตรยมพรอมเรองทนมนษยจงมความส าคญเปนอยางยง โดยเฉพาะการปฏรปการเรยนรของประชาชนในประเทศใหมทกษะในศตวรรษท 21 ซงไดรวมเอาทกษะดานการ สอสารสนเทศและรเทาทนสอ (communication, information & media literacy) เขาไปดวย รวมถงการ พฒนาใหประชาชนมความเปนพลเมองทตนร (active citizen) เพอสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมสไทย แลนด 4.0 ได ซงการสงเสรมการรเทาทนการสอสารนนเปนวธการหนงทจะชวยเสรมพลงใหประชาชน มสวนรวม ในฐานะพลเมองอนจะน าไปสการพฒนา การเรยนรตลอดชวต และพฒนาคณภาพดานสงคมและการเมอง (Carlsoon, 2008 : 21 as cited in Nupairoj, 2015 : 8) ดงนน แนวทางการก าหนดเรองการรเทาทนการสอสารใหเปนนโยบายระดบชาตจงเปนแนวทางทรฐบาล ควรพจารณา เพราะแมวาจะมการก าหนดเปาหมายและแผนงานเรองการรเทาทนการสอสารในระดบกระทรวง เชน กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ซงจะเปลยนเปนกระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม) หรอในระดบหนวยงานของรฐ เชน กสทช. กองทนสอปลอดภยและสรางสรรค แลวกตาม แตหากยงไมไดจดเปนวาระแหงชาตกคงไมสามารถเกดการท างานแบบประสานพลง (synergy) ระหวางหนวยงานของรฐกนได เพอใหเปนหนงในกลไกขบเคลอนเศรษฐกจและสงคมไทย แลนด 4.0 ไดอยางประสบความส าเรจและย งยน เชนเดยวกบเรองการท างานดานเดกและเยาวชนกบสอ ซงชนญสรา อรนพ ณ อยธยา (2556) ได

DPU

106

สรปเปนขอเสนอแนะใหมการพฒนานโยบายระดบชาตเพอบรณาการภาคสวนตาง ๆ ทเกยวของ มารวมกนวางยทธศาสตร เปาหมาย แนวทางและกลไกการทางานในเชงรปธรรม ในการคมครองเดกและเยาวชนจากเนอหาทอาจเปนภยในสอและสงเสรมสอสรางสรรคส าหรบเดกและเยาวชนควบคกน รวมถงเพอใหสอดรบกบสถานการณสอทเปลยนแปลงภายใตภาวะสอหลอมรวมดวย • ใครควรท าหนาทปฏรปและควรปฏรปอยางไร (Who & How to reform?) จากผลการศกษาพบวาวธการสงเสรมทควรท ามากทสดเพอใหประชาชนคนไทยมความรความเขาใจเทาทนสอและการสอสารทงสอด งเดมและสอสมยใหมตาง ๆ ในยคดจทลนน กลมตวอยางเหนวาเปนภารกจของหลายภาคสวน อาท ภาคการศกษา/วชาการ ภาคประชาชน และภาครฐ ดงนน การสงเสรมการรเทาทนการสอสารในยคดจทลนไมอาจเปนภาระของภาคสวนใดภาคสวนหนงในสงคมเทานน แตจ าเปนตองด าเนนการโดยผมสวนเกยวของหลายภาคสวน (multi-stakeholder) และควรมการด าเนนการโดยพจารณาทงแนวทางมงเนนการปกปอง (protectionism approach) และแนวทางมงเนนการสงเสรมเชงบวก (positive approach) ซงมองการเรยนรการรเทาทนสอวาเปนเครองมอในการสรางและสงเสรมความเปนประชาธปไตยดวย (Livingstone, 2004) ผมสวนเกยวของหลายภาคสวนในการปฏรปเพอสงเสรมการรเทาทนการสอสารในยคดจทลของประเทศไทยนน ควรประกอบไปดวยอยางนอยดงตอไปน 1. หนวยงานภาครฐ ปจจบนหนวยงานภาครฐทมอ านาจหนาทและบทบาทในการสงเสรมการรเทาทนการสอสารในยคดจทล ไดแก กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (ซงจะเปลยนเปนกระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม) ซงเนนเรองการรเทาทนดจทล (digital literacy) กสทช. ซงเนนการรเทาทนสอวทยและสอโทรทศน และ กองทนสอปลอดภยและสรางสรรค ซงเปนกองทนทมวตถประสงคโดยตรงเพอสงเสรมและสนบสนนใหประชาชนโดยเฉพาะเดก เยาวชนและครอบครวมทกษะในการรเทาทนสอ เฝาระวงสอทไมปลอดภยและไมสรางสรรค และสามารถใชสอในการพฒนาตนเองชมชนและสงคม ทงน จากผลการศกษา กลมตวอยางสวนใหญยงคงเหนวาการสนบสนนงบประมาณโดยรฐบาลเพอสงเสรมความรเทาทนการสอสารนน เปนวธการหนงทควรท ามากถงมากทสด ดงนน การจดสรรเงนงบประมาณของหนวยงานของรฐตาง ๆ ดงกลาวขางตน จงควรใหความส าคญตอภารกจของการสงเสรมการรเทาทนการสอสารในยคดจทลดวย นอกจากน จากผลการศกษาพบวา กระทรวงศกษาธการ เปนอกกระทรวงหนงทควรจะมบทบาทในดานการสงเสรมการรเทาทนการสอสารในยคดจทลมากยงขน เนองจากกลมตวอยางใหความเหนวาวธการทควรสงเสรมมากทสดในการท าใหคนไทยมความรเทาทนการสอสาร คอ

DPU

107

การสงเสรมใหมการเรยนเกยวกบการรเทาทนสอและการสอสาร โดยก าหนดไวในหลกสตรในระดบมหาวทยาลย และระดบอาชวศกษากบระดบมธยมศกษาตามล าดบ 2. สถาบนการศกษาและบคลากรทางการศกษา นอกเหนอจากการจดใหมการเรยนการสอนในหลกสตรแลว การจดกจกรรมนอกหลกสตร เชน การตงชมรมรเทาทนสอและการสอสารยคดจทล และการเชอมโยงความรทางสถาบนการศกษาไปยงชมชนทงในเมองและชนบทดวยการจดกจกรรมบรการสงคมเกยวกบการรเทาทนการสอสารนน กเปนวธการทกลมตวอยางสวนใหญเหนวาเปนวธการทควรด าเนนการดวย ดงนน สถาบนการศกษาและบคลากรทางการศกษา ทงในระดบมหาวทยาลย วทยาลยและโรงเรยน กควรจะมบทบาทในการด าเนนการสงเสรมการรเทาทนสอในระดบพนทของตนเองดวย 3. ภาคสงคม การสงเสรมใหเกดเครอขายสงเสรมการเรยนรเทาทนการสอสารเพอตรวจสอบคณภาพสอและการสอสารใหสรางสรรคและรบผดชอบมากขน เปนวธการทกลมตวอยางสวนใหญเหนวาควรด าเนนการเพอสงเสรมการรเทาทนการสอสารในยคดจทลในอนดบสาม การทจะด าเนนการใหเกดเครอขายดงกลาวไดนน จ าเปนตองไดรบความรวมมอและรวมแรงจากหนวยตาง ๆ ในประชาสงคม ไมวาจะเปน กลมพอแม ผปกครองและนกวชาการ กลมองคกรทไมใชภาครฐ กลมทางสงคมทขบเคลอนประเดนทางสงคมในหลากหลายมต เชน การพฒนาพลเมอง การคมครองและพฒนาเยาวชน การสงเสรมความหลากหลาย การสงเสรมความเทาทยมกนของผพการ เปนตน เพอใหเกดการบรณาการเรองการพฒนาสมรรถนะการรเทาทนการสอสารเขาไปเปนสวนหนงในเปาหมายของการขบเคลอน นอกจากน การทจะด าเนนการใหเกดเครอขายดงกลาวไดนน จ าเปนตองมกลไกทเปนรปธรรม ท าใหประชาชนทเปนผใชสอไดเขาถงและมสวนรวมโดยสะดวกเพอตรวจสอบคณภาพสอและการสอสารใหสรางสรรคและรบผดชอบ ทงน แนวคดเรองการสรางกลไกการคมครองผบรโภคดานสอนนไดถกหยบยกมาพจารณาและมความพยายามในการจดตงองคการอสระเพอผบรโภคโดยออกเปนพระราชบญญตเมอ พ.ศ.2552 แตปจจบนกยงไมมความคบหนาใดๆ รวมถง ขอเสนอของสภาปฏรปแหงชาตทจะจดตงคณะกรรมการก ากบดแลสอโดยภาคประชาชนและการรเทาทนสอ เพอใหไดระบบทมกลไกสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการก ากบดแลสอ และสงเสรมการรเทาทนสอของประชาชน ทด าเนนงานไดอยางอสระ กเพยงแตอยในหลกการและไมไดด าเนนการสการปฏบต

DPU

108

4. ภาคผใหบรการสอและแพลตฟอรมสอออนไลน ผลการศกษาเกยวกบความคดเหนตอการท าหนาทของสอมวลชนและบทบาทในระบอบ ประชาธปไตยของสอในยคดจทลปจจบน กลมตวอยางสวนใหญเหนวาสอมวลชนควรท าหนาทเพอสงคมในฐานะเปนฐานนดรทส ในขณะเดยวกน กลมใหญอกสวนหนงกเหนวาสอนนแสวงหาก าไรเปนส าคญเพอความอยรอดขององคกร และความเตบโตทางธรกจในระบบเศรษฐกจหรอทนนยม แตมสวนนอยเทานนทเหนวาสอมหนาททงสองประการ จากผลทคนพบน ในมมหนงอาจพจารณาไดวาผรบสารปจจบนมความเขาใจเรองบทบาทหนาทสอไปในมตใดมตหนงเทานน แตยงไมไดมองถงบรบทของสอมวลชนไทยในปจจบนทถกท าใหเปนพาณชย (commercialization) และมการแขงขนกนสงขนภายใตผเลนในอตสาหกรรมสอทมจ านวนมากและหลากหลายขนกวาทผานมา สวนอกมมหนงนน กสะทอนวาการท าหนาทของสอมวลชนเองกอาจจะยงมสมดลระหวางการท าหนาทเพอสงคมในฐานะเปนฐานนดรทส กบ การด าเนนธรกจในระบบเศรษฐกจทนนยม นอกจากน กลมตวอยางสวนใหญกเหนวาสอในยคดจทลปจจบนมสวนสงเสรมสตปญญาในการตดสนใจและมสวนรวมในระบอบการเมองการปกครองของสงคมไทย ซงกเปนสญญาณบงชถงพฒนาการการท าหนาทของสอในปจจบน อยางไรกด กลมตวอยางจ านวนไมนอยทเหนวาสอยงท าหนาทดงกลาวไมชดเจน ดงนน สอมวลชนในฐานะสถาบนทางสงคมและปจเจกชนทประกอบวชาชพสอ จงมบทบาทส าคญในการเปนสงแวดลอมทจะชวยสงเสรมสมรรถนะการรเทาทนการสอสาร ทงเรองการเขาถงเนอหาทหลากหลาย การสงเสรมสตและการคดวเคราะห วนจฉย ในการสอสาร การเปนพลเมองทมสวนรวมในระบอบประชาธปไตย แตการสนบสนนใหสอสามารถท าบทบาทดงกลาวไดกมความส าคญ หากขาดแรงจงใจจากภาครฐหรอการสนบสนนจากประชาชนผใชสอแลว กอาจไมสามารถท าหนาทดงกลาวได และยงคงวนเวยนอยกบการด าเนนธรกจใหอยรอดทามกลางการแขงขนทสงมาก สวนผใหบรการสอใหมและผใหบรการแพลตฟอรมในยคดจทลกเปนผบทบาทส าคญเชนกนในการสงเสรมการรเทาทนการสอสาร เพราะดวยลกษณะของสอใหมในยคดจทลทเปดพนทใหเกดปฏสมพนธกนระหวางผใหบรการและผใชสอ ใหโอกาสผใชสอไดผลตเนอหาและเผยแพรไดเองบนแพลตฟอรมออนไลน ดงนน ผใหบรการสอและแพลตฟอรมสอออนไลน จงเปนเหมอนตวกลางทจะสามารถแสดงบทบาทในการสงเสรมการรเทาทนการสอสารไดอยางเขาถงและมปฏสมพนธกบผใชสอ ซงเปนขอไดเปรยบกวาสอดงเดม

DPU

109

5. องคความรและการจดการความร สงส าคญในการขบเคลอนเพอสงเสรมการรเทาทนการสอสารนน คอการจดการความรเพอใหเกดเปนองคความรในการพฒนาแบบตอยอดในมตตาง ๆ ของการรเทาทนการสอสารได รวมถง การพฒนาตวชวดและการประเมนสมรรถนะการรเทาทนการสอสารของประชาชนในยคปจจบนซงอยทามกลางบรบทของสอทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว เพอใหสามารถทจะน ามาก าหนดเปนเปาหมายในการพฒนาคนใหรเทาทนการสอสารไดอยางชดเจนและตรงกบสถานการณ ทผานมามการศกษาในแวดวงวชาการ รวมถงการศกษาจากการปฏบตและรณรงคของเครอขายองคกรตาง ๆ มากมาย องคความรเกยวกบการรเทาทนการสอสารจงอาจกระจดกระจาย ไมไดเกดการจดการความรในภาพรวมของสงคมไทย ดงนน กองทนสอปลอดภยและสรางสรรคซงมบทบาทหนาทหลกในการสงเสรมการรเทาทนการสอสาร จงควรเขามามบทบาทส าคญในการจดการความรโดยเชอมโยงความรทเกดขนจากทกภาคสวน และใหครอบคลมการรเทาทนในทกสอ (pan-media) • ปฏรปอะไรใหคนรเทาทนการสอสารยคดจทล (What to reform?) เมอพจารณาผลการศกษาในหวขอเกยวกบการรเทาทนสอและการมสวนรวมใชสอในทางลบตามกรอบแนวคดเรองการรเทาทนสอและสารสนเทศแลวจะพบวา กลมตวอยางสวนใหญมและยงขาดสมรรถนะการรเทาทนการสอสารในมตตาง ๆ ไดแก 1) มตการเขาถง สมรรถนะทโดดเดนของกลมตวอยางสวนใหญ คอการพจารณารบรขาวสาร ขอมลจากบคคลหรอสอ หรอ แหลงสารทหลากหลายเพอเปรยบเทยบกอนตดสนใจเชอหรอน ามาใช อยางไรกด ยงมสมรรถนะดานการเขาถงอน ๆ ทยงไมไดน ามาศกษาในการศกษาครงน แตจ าเปนส าหรบการพฒนา อาท การเขาถงอยางทวถงเพอลดความเหลอมล าทางดจทล ทงในแงเทคโนโลยและเนอหา ความสามารถในการคนหาสารสนเทศจากขอมลทมอยมหาศาลไดอยางมประสทธภาพ การเขาถงสารสนเทศดวยวธการทถกกฎหมาย เปนตน 2) มตการประเมนคา สมรรถนะทโดดเดนจากกลมตวอยางคอ การตระหนกวาการซอขายสนคาทางอนเทอรเนตนนมกมโอกาสถกหลอกลวงได และ เขาใจกลยทธการสอสารโนมนาวใจของโฆษณาทใชบคคลมชอเสยง วาบคคลดงกลาวรบคาตวมาเปนผรบรองความนาเชอถอสนคาหรอบรการนน ๆ อาจไมไดเคยใชสนคาเองกได แตยงขาดความสามารถในดานของความเขาใจเกยวกบโครงสรางของหนงสอพมพ เชน ไมเขาวาบทบรรณาธการเปนสวนทแสดงถงจดยนหรอความคดเหนในทศทางใดตอเรองใดเรองหนงทเกดขนในขณะนน ซงอาจจะเปนเพราะปจจบนหนงสอพมพมผ เ ปดรบนอยลง รวมถง สอหนง สอพมพเองกไมไดใหความส าคญกบบทบรรณาธการเทาทควรเชนกน (วฒณ ภวทศ, 2557)

DPU

110

นอกจากน ความสามารถในดานความเขาใจถงประเภทของสอกบลกษณะความเจาของ ซงสมพนธกบบทบาทหนาทและเงอนไขในการด าเนนการสอทแตกตางกน กเปนสมรรถนะหนงทสะทอนใหเหนจากการศกษาครงนวาควรไดรบการสงเสรม ดงทจะเหนไดจากผลการศกษาทพบวากลมตวอยางยงคงเขาใจเรองบทบาทหนาทสอไปในมตใดมตหนงเทานน วาไมท าเพอก าไรและความอยรอด กตองเพอสงคมในฐานะฐานนดรทสเทานน ยงอาจไมไดพจารณาถงบรบทของสงคม เศรษฐกจ เทคโนโลยและการก ากบดแลสอทเปลยน 3) มตการสรางสรรคและมสวนรวม สมรรถนะทโดดเดนของกลมตวอยางคอ การมประสบการณคอนขางนอยในการใชสอสงคมออนไลนในทางลบทไมเหมาะสมหรอผดกฎหมาย แตทวา การใชสอสงคมออนไลนของกลมตวอยางสวนใหญมกจะกอใหเกดปญหาสวนบคคล ทงผลกระทบทางลบตอสขภาพ ตอความสมพนธกบบคคลใกลชด และตอชวตการท างาน ซงสะทอนใหเหนวา กลมตวอยางสวนใหญ ยงขาดความเปนพลเมองในยคดจทล (digital citizenship) ในดานสขภาพกายในทดในโลกดจทล (Digital Health & Wellness) ซงเปนการมสขภาพในโลกดจทลทงในเชงกายภายและเชงจตวทยาดวย (Ribble, 2011) ซงควรไดรบการสงเสรมอยางเรงดวน นอกจากน สมรรถนะทส าคญทผลการศกษาชชดวาตองไดรบการพฒนาอยางเรงดวนคอ ดานการมสวนรวมตรวจสอบสอ และเปนพลเมองตนรทตนตวในการรวมตรวจสอบสงคม เชนในประเดนการกระท าทจรตหรอประพฤตมชอบ โดยไมเพยงนงเฉยหรอไมแสดงความคดเหน ไมวพากษวจารณสอ รวมถงการใชสอใหมเพอแสดงความเหนหรอความรสกในประเดนทางการเมองกยงอยในระดบต า แตควรมสวนในการตรวจสอบและสะทอนความคดเหนอยางสรางสรรค (constructive) ในพนทสอตาง ๆ ได โดยวธการทจะเพมการมสวนรวมในการตรวจสอบ โดยเฉพาะการตรวจสอบสอนน กลมตวอยางในการศกษาครงนสวนใหญเหนวา การสรางการเรยนรและความเขาใจการท างานของสอเพอการเปดรบสออยางมสต จะเปนวธการหนงทชวยกระตนในคนรวมตรวจสอบสอได กลาวโดยสรปคอ การปฏรปใหคนไทยมความรเทาทนการสอสารในยคดจทลนน ควรมงเนนทการสรางกลไกเพอการพฒนาสมรรถนะทง 3 มต คอ การเขาถง การประเมนคา การสรางสรรคและการมสวนรวม ซงจะตองมผรวมรบผดชอบจากหลายภาคสวนภายใตนโยบายระดบชาตทใหความส าคญตอการพฒนาการรเทาทนการสอสารในยคดจทลแกประชาชนเพอใหเปนพลเมองในยคดจทลและเปนทนมนษยทมคณภาพส าหรบการพฒนาสงคมและเศรษฐกจไทยสเปาหมายทตงไว

DPU

111

ขอเสนอแนะจากผลการวจย ผลการวจยครงนน าไปสขอเสนอแนะใน 2 ดาน คอดานการประยกตปฏบต และดานแนวทางการวจยในอนาคต ดานการประยกตปฏบต สามารถแยกได 5 ประเดนคอ

(1) ผลการวจยแสดงใหเหนวา กลมตวอยางประชากรในเขตกรงเทพมหานครทมอาย 18 ปขนไป รอยละ 54.50 มความรเทาทนการสอสารในประเดนตางๆ อยในเกณฑปานกลาง อกรอยละ 30.75 อยในเกณฑต า และอยในกลมระดบสงเพยง รอยละ 14.75 ซงผทเกยวของทงภาครฐ ภาคสถาบนการศกษา ภาคองคกรประชาชนและกลมผบรโภคสอตองเรงรด สงเสรมการรเทาทนสอและการสอสารในยคดจทลใหผรบสารหรอผบรโภคสอมความฉลาดใชสอและสอสารอยางรเทาทน เพอเพมคณภาพการสอสารอยางสรางสรรคใหกบสมาชกในสงคม

(2) ผลการวจยจากทศนะผทรงคณวฒทแนะใหสงเสรมการรเทาทนสอและการสอสารในวงกวางคอพจารณาในหนวยระดบสงคมและชมชนมากกวาหนวยปจเจกบคคล สะทอนใหเหนวานโยบายการสงเสรมการรเทาทนตองรณรงคระดบสงคม ซงจะกอใหเกดประโยชนในการศกษาเรยนรของประชาคม น าไปสการสรางพลงพลเมองในระบอบประชาธปไตย อนเกดจากการรจกวเคราะหและใชขอมลขาวสารทไหลเวยนทางสอตางๆ อยางฉลาดอยางรทนสมกบเปนสงคมฐานความร

(3) ผลจากการวจยเชงส ารวจสะทอนบทบาทการตรวจสอบสอประชาชนยงนอยอย สวนใหญนงเฉย เมอเหนสงไมชอบมาพากลในสงคม ดงนนผเกยวของฝายตางๆตองชวยกนสงเสรมและสรางแรงจงใจในการใชสอ เพอตรวจสอบและสรางสรรคสงคมในระบอบประชาธปไตย มฉะนนแลวการมสอหลากหลายรปแบบหลายชองทางจากเทคโนโลยสมยใหมกจะไรประโยชน

(4) ผลการวจยจากการส ารวจกลมตวอยาง สวนใหญตองการผลกดนใหมการบรรจหลกสตรการรเทาทนสอและการสอสารเพอสอนนกเรยนนกศกษาตงแตระดบมธยมถงอดมศกษา อก ส วนห นงของก ลมตวอย า ง เ หนว า ควรใหก าร ศกษาต ง แ ตอ นบ าลดวยซ า ดงน นกระทรวงศกษาธการรวมกบรฐบาลตองก าหนดเปนนโยบายหรอวาระของประเทศทจะสรางการเรยนรเกยวกบสอและการสอสารใหกบนกเรยน นกศกษาและประชาชนทวไป ในการสรางการเรยนรทางดานนเทศศาสตรในประเดนการรเทาทนการสอสารตองใหนกศกษาทกสาขาทเปนผบรโภคสอไดเรยนรเพอรเทาทน และอยกบสอและการสอสารในยคสงคมสารสนเทศไดอยางสรางสรรค มใชใหนกศกษาสาขานเทศศาสตรทเปนผผลตสอเปนผรเทาทนแตเพยงฝายเดยว

DPU

112

(5) ในเรองการสงเสรมการรเทาทนการสอสาร การวจยเชงส ารวจไดรวบรวมความคดเหนในหลายประเดน ประเดนหนงทกลมตวอยางใหการสนบสนนไมนอยคอการเรยกรองใหรฐบาลมนโยบายจดสรรงบประมาณจากภาษทเกบไดจากธรกจเกยวกบการสอสาร โดยเฉพาะจากหนวยงาน กสทช. แบงมาเปนกองทนเพอสงเสรมการรเทาทนสอและการสอสารใหกบพลเมองไทย ซงเปนแนวทางการปฏรปสงคมอกทางหนง เชนเดยวกบการสงเสรมสขภาพของ สสส. การสงเสรมสอสาธารณะของไทยพบเอส และการสงเสรมการกฬาของการกฬาแหงประเทศไทย

ดานแนวทางการวจยในอนาคต ผลการวจยครงนสามารพจารณาเพอน าไปสการวจยในอนาคตใหเกดการสรางองคความรใหม การขยายองคความรเดม รวมทงการทบทวนองคความรและระเบยบวธการศกษาวจยทยงไมชดเจนไดดงน

(1) การวจยในอนาคตควรทบทวนขอบเขตและการนยามแนวคดเกยวกบการรเทาทนสอและการสอสาร หรอการสอสารโดยรวมใหชดเจน รวมทงควรศกษาวจยทเนนการคนหาตวชวดทเปนระบบและเหมาะสมดวยระเบยบวธวจยทเครงครดใชการใช Factor Analysis เพอหากลมองคประกอบและกลมปจจยทเปนตวชวดการรเทาทนดานตางๆ อาจมตวแบบของการชวดในเฉพาะวตถประสงคหรอในภาพรวมเปนกลางๆ และแบบสนหรอแบบเตมรป

(2) เนองจากทผานมาการวดระดบการรเทาทนสอและการสอสาร ยงไมมแบบแผนทชดเจน และยงเปนทถกเถยงกนในแงความตรง (validity) และความเทยง (reliability) ของเครองมอในการวด ทางเลอกหนงทนาจะมการศกษาในอนาคตกคอการศกษาการรเทาทนสอและการสอสารเชงคณภาพทจะไดขอมลเชงลกและชดเจนกวา

(3) การทดสอบสมมตฐานเพอหาความสมพนธเกยวของระหวางตวแปรอสระ กบการรเทาทนสอและการสอสารยงไมมขอคนพบทสอดคลองในทศทางเดยวกน ปญหาหนงเกดจากการวดตวแปรตามการรเทาทนการสอสารทย งไมมแบบแผนชดเจน แมจะอางองจากแนวคดตางประเทศ แตการนยามเชงปฏบตกยงไมมรปแบบทแนนอน ท าใหตองมการวจยในอนาคตเพอสรางความชดเจนในปญหาน

(4) การวจยทผานมามกก าหนดใหระดบการรเทาทนสอและการสอสารเปนตวแปรตาม ถาออกแบบการวจยในอนาคตใหการรเทาทนเปนตามตวแปรอสระ เพอทดสอบความสมพนธกบตวแปรตาม บางตวแปร เชน การเปนพลเมองในระบบประชาธปไตย กจะท าใหไดองคความรเพมเตม นอกเหนอไปจากการคนหาวาตวแปรอะไรเปนตวแปรอสระของการรเทาทนสอและการสอสาร

(5) การศกษาในอนาคตนาจะเปรยบเทยบการรเทาทนสอและการสอสารระหวางกลมเชน กลมคนเมอง กลมคนชนบท กลมอาชพตางๆ กลมนกเรยนนกศกษาระดบตางๆ และอาจเพมตว

DPU

113

แปรทเกยวของมาศกษาหาความสมพนธกน อาทเชน ชองวางทางดจทลกบการรเทาทนสอและการสอสารเปนตน

(6) การวจยทเกยวของกบการรเทาทนของพลเมองยคดจทล (Digital Citigenship) หรอการศกษาหาตวชวดระดบ Digital Literacy ในสงคมสมยใหมยคดจทลนาจะเปนหวขอทเปนประโยชนและสรางองคความรททนยคทนสมยเปนอยางยง DPU

บรรณานกรม

DPU

115

บรรณานกรม กฤษณา ชาวไชย. (2556). พฒนาการและการขบเคลอนแนวคดการรเทาทนสอในประเทศไทย.

วารสาร JC-e-Journal คณะวารสารศาสตรและสอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร, คนเมอ 12 เมษายน 2559, จาก http://203.131.210.100/ejournal/?page_id=570

กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร. (ม.ป.ป.) แผนพฒนาดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม. คนเมอ 30 มถนายน 2559, จาก http://www.mict.go.th/view/1/Digital%20Economy

กาญจนา แกวเทพ. (2541). การวเคราะหสอ: แนวคดและเทคนค. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: เอดสน เพรส โพรดกส.

กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน. (2551). สายธารแหงนกคดทฤษฎเศรษฐศาสตรการเมองกบสอสารศกษา. กรงเทพฯ: ภาพพมพ.

การดา รวมพม. (2558). บทบาทของสถาบนอดมศกษาไทยกบการสรางสงคมรเทาทนสอ. วารสารนเทศศาสตรธรกจบณฑตย, ปท 9, ฉบบท 1, มกราคม – มถนายน, 79-99.

ก าจร หลยยะพงศและคณะ. (2557). 15711 ปรชญานเทศศาสตรและทฤษฏการสอสาร. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ไขรหส "ประเทศไทย 4.0" สรางเศรษฐกจใหม กาวขามกบดกรายไดปานกลาง. (2 พฤษภาคม 2559). ไทยรฐออนไลน. คนเมอ 30 มถนายน 2559, จาก http://www.thairath.co.th/content/613903

ชนญสรา อรนพ ณ อยธยา. (2556). การก ากบดแลเนอหารายการทอาจเปนภยในกจการโทรทศนของประเทศไทยเพอ คมครองเดกและเยาวชนภายใตภาวะสอหลอมรวม. วทยานพนธหลกสตรนเทศศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ณฐนนท ศรเจรญ. (2556). การสอสารเพอรเทาทนสอและสารสนเทศจากสออนเทอรเนตของนกศกษาระดบปรญญาตร. วทยานพนธหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขานเทศศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

พนม คลฉายา. (2557). การรเทาทนสอมวลชนกระแสหลกของคนกรงเทพมหานคร. วารสารนเทศศาสตร, ปท 32, ฉบบท 2 (เม.ย.-ม.ย. 2557), 1-24.

พรทพย เยนจะบก. (2552). ถอดรหส ลบความคดเพอการรเทา ทนสอ: คมอการเรยนรเทาทนสอ.กรงเทพมหานคร: ออฟเซท ครเอชน

DPU

116

พรงรอง รามสต. (2554). การปฏรปสอในประเทศไทย. วารสารอศราปรทศน, 1, 1 (2554) 147-164. เพญพกตร เตยวสมบรณกจ. (2557). ความรเทาทนสอของผใชสอโทรทศนไทยภายใตภมทศนสอ

โทรทศนทเปลยนไป. วทยานพนธหลกสตรนเทศศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ดนวศน เจรญ. (2013). Digital Divide ความเหลอมล าในการเขาถงขอมล. Competitiveness Review. 23 (2), 86-91.

ทวศกด กออนนตกล , ชฎามาศ ธวะเศรษฐกล , กษตธร ภภราดย , พธมา พนธทว , สรนทร ไชยศกดา. (2545). อนเทอรเนตกบความเหลอมล าในการเขาถงสารสนเทศและความร (Digital Divide). ปทมธาน : ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต.

บญรกษ บญญะเขตมาลา. (2539). ฐานนดรทส จากระบบโลกถงรฐไทย. กรงเทพฯ: อมรนทรวชาการ. วฒน ภวทศ. (2557). บทบรรณาธการตวแทนเสยงของหนงสอพมพ. วารสารนกบรหาร, ปท 34,

ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน, 136-143. วสาลกษณ สทธขนทด (2551) การพฒนาโมเดลเชงสาเหตของการรเทาทนสอของนกเรยน

มธยมศกษาปท 3 ในโรงเรยนสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธนเทศศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วรชญ ครจต และฉตรฉว คงด. (2554). รายงานการวจย เรอง การส ารวจการเรยนการสอนความรเทาทนสอในสถาบนอดมศกษาในประเทศไทย. กรงเทพฯ: คณะนเทศศาสตร, มหาวทยาลยศรปทม.

สภารตน แกวสทธ. (2553). พฤตกรรมการใชอนเทอรเนต การรเทาทนสอ และพฤตกรรมการปองกนตวเอง จากการละเมดสทธสวนบคคลทางอนเทอรเนต. วทยานพนธหลกสตรนเทศศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร ปฏบตหนาทส านกงานเลขาธการสภาปฏรปแหงชาต. (2558). วาระปฏรปท 32 การก ากบดแลสอ วาระปฏรปท 33 สทธเสรภาพสอบนความรบผดชอบ วาระปฏรปท 34 การปองกนการแทรกแซงสอ. กรงเทพฯ: ส านกการพมพ ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร.

เออจต วโรจนไตรรตน (2540) การวเคราะหระดบมเดยลตเตอเรซ ของนกศกษาระดบอดมศกษาในประเทศไทย. วทยานพนธครศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อดลย เพยรรงโรจน (2543) การศกษาแนวคดเพอก าหนดตวแปรความรเทาทนสอส าหรบการวจยสอสารมวลชน. วทยานพนธมหาบณฑต คณะวารสารศาสตรและสอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

117

Center for Media Literacy. (n.d.). What is Media Literacy? A Definition...and More. Retrieved October 1, 2014, from http://www.medialit.org/reading-room/what-media-literacy-definitionand-more

Commonsensemedia. (n.d.). Reliable, Research-based Information on Eight Topic Areas. Retrieved October 1, 2014, from https://www.commonsensemedia.org/educators/digital-citizenship

Fisher, R.A.(1935). The Design of Experiments. Oliver & Boyd, Edinburgh Kuder, G.F., and Richardson, M.W. (1973). The Theory of the Estimation of Test Reliability.

Psychometrika, 1973, 2, 151-160. Lasswell, H.D. (1948). The Structure and Function of Communication in Society cited in W.

Schramm, ed. (1960) Mass Communications. Urbana: University of Illinois Press. Livingstone, Sonia (2004). Media literacy and the challenge of new information and

communication technologies [online]. London: LSE Research Online. Available at: http://eprints.lse.ac.uk/1017

McLuhan, Marshall. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. New York: McGraw-Hill.

Potter, W.J. (2005). Media Literacy (3rd ed.), Thousand Oaks, CA: Sage Publications. National Association for media Literacy education (NAMLE). (n.d.) Media Literacy Defined.

Retrieved October 1, 2014, from https://namle.net/publications/media-literacy-definitions/

Ribble, Mike. (2011) Digital Citizenship in Schools. International Society for Technology in Education. Retrieved June 10, 2015, from https://www.iste.org/docs/excerpts/DIGCI2-excerpt.pdf

Nupairoj, Nudee. (2015). Media Literacy Learning Scheme for Thai Generation Y. Doctoral dissertation, Graduate School of Communication Arts and Management Innovation, National Institute of Development Administration

Hobbs, Renee and Moore, Davis Cooper. (2013). Discovering Media Literacy. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Simsek, Eylem, Simsek.(2013) New Literacies for Digital Citizenship. Online Submission, Contemporary Educational Technology. V4 n3, pp 126-137

DPU

118

The Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2001). Understanding the Digital Divide. Retrieved April, 4, 2016 from https://www.oecd.org/sti/1888451.pdf

The United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (2013). Global media and information literacy assessment framework: Country readiness and competencies. Paris, France: UNESCO. Retrieved October 1, 2014, from http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/resources/publications-and-communication-materials/publications/full-list/global-mediaand-information-literacy-assessment-framework/

Tichenor, P. J., Donohue, G. A., and Olien, C. N. (1970). Mass Media Flow and Differential Growth in Knowledge. The Public Opinion Quarterly, Vol. 34, No. 2 (Summer, 1970), pp. 159-170.

Yamane, T. (1973). Statistics. New York: Harper and Row Publication.

DPU

ภาคผนวก ก. แบบสอบถามการวจยเชงส ารวจ

“การรเทาทนการสอสาร”

DPU

120 แบบสอบถาม

การรเทาทนการสอสารในยคดจทลกบการปฏรปการสอสารในสงคมไทย

แบบสอบถามทงหมดม 4 ตอน โปรดใสเครองหมาย () หนาขอทเปนค าตอบของทาน ตอนท 1 ขอมลพนฐานผตอบแบบสอบถาม 1. ทานมอายเทาใด ? 18 – 20 ป 21 – 25 ป 26 - 30 ป

31 – 40 ป 41 - 50 ป 50 – 60 ป 60 ปขนไป 2. ขณะนทานอยในสถานะใด ? ก าลงศกษา(เปนนกศกษา) ก าลงท างาน

เกษยณจากงานแลว แมบาน(ไมไดท างานนอกบาน) อนๆ ระบ__________________

3. ทานมขอมลพนฐานในดานตางๆ ตอไปนอยางไร ? 3.1 เพศ ชาย หญง อนๆ ระบ_______ 3.2 ระดบการศกษา ต ากวาประถมศกษา ประถมศกษาตอนตน ประถมศกษาตอนปลาย มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย อาชวศกษา ระดบ ปวช. อนปรญญาหรออาชวศกษา ระดบปวส. ปรญญาตร ปรญญาโท ปรญญาเอก อนๆ (ระบ ) 3.3 อาชพ นกเรยน/นกศกษา อาชพใชแรงงาน คาขาย ลกจางพนกงานหางราน/ส านกงาน/บรษท นกธรกจ/นกลงทน ขาราชการ/พนกงานรฐวสาหกจ ทหาร/ต ารวจ เกษยณจากการท างาน/รบบ านาญ แมบาน(ไมไดท างานนอกบาน) อาชพอสระ (ระบ..........................) อนๆ (ระบ.................) 3.3 รายไดของตวทานเอง ต ากวา 10,000 บาท/เดอน 10,001 – 20,000 บาท/เดอน(ยงไมหกคาใชจาย)

20,001 – 30,000 บาท/เดอน 30,001 – 50,000 บาท/เดอน 50,001 – 100,000 บาท/เดอน มากกวา 100,000 บาท/เดอน

เรยน ทานผใหความอนเคราะหตอบแบบสอบถาม ขอความกรณาตอบค าถามตอไปนตามความเปนจรงของทานอยางครบถวนทกขอ เพอประโยชนทางวชาการดานนเทศศาสตร และประโยชนตอการสงเสรมการรเทาทนสอและการสอสาร เพอการปฏรปการสอสารในสงคมไทย ค าตอบของทานจะใชเพอเปนประโยชน เฉพาะในโครงการวจยนเทานน คณะผวจยขอขอบพระคณทานเปนอยางสงทใหความรวมมอและอนเคราะห ครงน DPU

121 ตอนท 2 ขอมลการเปนเจาของเครองมอสอสาร การเปดรบการใชสอ

4. ทานมเครองมอสอสารตอไปนใชเปนของตวเองหรอเปนสวนตวหรอไม ? 4.1 โทรศพท(สมารทโฟน) ไมม ม จ านวน...............เครอง 4.2 คอมพวเตอรตงโตะ (PC) ไมม ม จ านวน...............เครอง 4.3 คอมพวเตอร โนตบค ไมม ม จ านวน...............เครอง 4.4 เทปเลต ไมม ม จ านวน...............เครอง 4.5 ไอแพด ไมม ม จ านวน...............เครอง

4.6 โทรทศน ไมม ม จ านวน...............เครอง 4.7 บอกรบเปนสมาชกหนงสอพมพสงพมพ ไมรบ รบ จ านวน.............. ฉบบ 4.8 บอกรบเปนสมาชกนตยสารเลม ไมรบ รบ จ านวน ............... เลม

4.9 บอกรบเปนสมาชกนตยสารออนไลน ไมรบ รบ จ านวน ............... เลม 4.10 บอกรบเปนสมาชกเพย-ทว(เคเบลทว) ไมรบ รบ จ านวนเคเบลทว ............แหง

5. โดยเฉลยทาน เปดรบหรอใชสอ(สอดงเดม)ตอไปนในแตละรอบสปดาหมความถหรอความบอยโดยเฉลยแคไหน

ประเภทสอ บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วนตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วนตอสปดาห)

นอยมาก (นอยกวา

1 วนตอสปดาห)

1) หนงสอพมพ 2) โทรทศน 3) วทย 4) นตยสาร/วารสาร

โดยเฉลยในรอบ 1 เดอน

มากกวา 4 ครง 3 – 4 ครง 1 – 2 ครง นอยกวา 1 ครง

5) ดภาพยนตร(ในโรงภาพยนตร)

DPU

122 6. เหตผลหรอวตถประสงคทเปดรบจากสอ (สอดงเดม) ตอไปน (ตอบไดมากกวา 1 เหตผล)

สอทเปดรบ

วตถประสงคทเปดรบ (ตอบไดมากกวา 1 วตถประสงค)

เพอตดตามเหตการณความเคลอนไหวทเกดขน

เพอตดตามบคคลทสนใจหรอรจก

เพอแสวงหาขอมลความร

เพอความผอนคลายความบนเทง สนกสนานตนเตน

เพอตดตามความคดเหนในเรองต างๆ และแสวงหา

ค าแนะน าหรอขอเสนอแนะ

ตดตามค าท านายโชคชะตาอนาคต

อนๆ (ระบ)

1) หนงสอพมพ

2) โทรทศน

3) วทย

4) นตยสาร/วารสาร

5) ภาพยนตร (ในโรงภาพยนตร)

7.ในการเปดรบสอสมยใหมหรอแอพพลเคชนจากสอตางๆ ตอไปนโดยเฉลยในแตละรอบสปดาหทานมการใชบอยหรอถโดยเฉลยเพยงใด

ประเภทสอใหมตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วนตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วนตอสปดาห)

นอยมาก (ใชนอยกวา 1 วน

ตอสปดาห)

ไมเคยใชเลย

1) เวบไซต ตางๆ 2) เฟซบค 3)ไลน 4) ทวตเตอร 5) ยทบ 6) เวบบลอก 7) กเกล 8) อนสตาแกรม 9) วกพเดย 10) อเมล 11) เกมส 12) หองแชทตางๆ 13) อนๆ (ระบ................)

DPU

123 8. ในการใชสอตอไปนโดยเฉลยในแตละวนทานใชเวลาตดตามหรอเปดรบเปนเวลานานแคไหน

สอทเปดรบ ใชโดยเฉลยแตละวน

ไมเคยใช

นอยกวา 1 ชวโมง

1 – 3 ชวโมง

3 – 5 ชวโมง

5 – 7 ชวโมง

มากกวา 7 ชวโมง

1) อานหนงสอพมพ/นตยสารทเปนสงพมพ 2) อานหนงสอทวไป(ทไมใชต าราเรยน) 3) ดโทรทศนจากเครองรบทวไป 4) ฟงวทยจากเครองรบ 5) ใชอนเทอรเนต/เวบไซต 6) ใชไลน 7) เปดยทป 8) ใชอนสตราแกรม 9) ใชแอพพลเคชน 10) เลนเกมส 11) เขาหองแชท 12) ใชเฟซบค 13)ใชทวตเตอร 9. ในกรณการใชงานผานสอสมยใหมตางๆ ทานมการใชเพอวตถประสงคตอไปน บอยครงเพยงใด

การใชงานสอใหม เพอวตถประสงคตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วน ตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน ตอสปดาห)

นอยมากนอยกวา 1 วน ตอสปดาห)

ไมเคยใชเลย

1) ตดตามเหตการณ ขาวสาร ความเคลอนไหว จากสอสมยใหม

2) แสวงหาขอมลความร ขอแนะน าตางๆ ทอยากรจากสอสมยใหม

3) ตดตอสอสาร พดคยสนทนากบบคคลอนๆ ในเรองทวไปในสอสมยใหม

4) ตดตอสอสาร พดคยเกยวกบเรองงานทท าใน

DPU

124

การใชงานสอใหม เพอวตถประสงคตางๆ

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห

บอยมาก (ทกวน)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วน ตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน ตอสปดาห)

นอยมากนอยกวา 1 วน ตอสปดาห)

ไมเคยใชเลย

สอสมยใหม 5) ตดตอสอสาร พดคยเกยวกบบทเรองการเรยนการสอนทางสอสมยใหม

6) แสวงหาความบนเทงผอนคลาย สนกสนานตนเตนทางสอสมยใหม

7) ใชเพอเปนการฆาเวลายามวางผานสอสมยใหม

8) ตดตามสงแปลกๆ ใหมๆ ทไมเคยรๆไมเคยเหนจากสอสมยใหม

9) ดคลปเหตการณเรองราว แปลกๆ ทนาสนใจ 10) แสวงหาขอมลความรเพมเตม เพอประกอบการศกษา/การท างานจากสอสมยใหม

11) แสดงความคดเหนหรอความรสกในเรองทวๆ ไป ในสอสมยใหม

12) แสดงความเหนหรอความรสกในประเดนทางการเมองทางสอสมยใหม

13) ใชเพอแสวงหาเพอนใหมๆ ทางสอสมยใหม

14) ใชสรางเครอขายสงคมหรอการรวมกลมในเรองหรอประเดนทสนใจทางสอสมยใหม

15) ใชในการตดตอแลกเปลยนหรอซอขายสนคาหรอสงของทางสอสมยใหม

16) อนๆ(ระบ......................)

DPU

125 10. ทานใชงานในสอสมยใหมหรอสอออนไลนตางๆ ในลกษณะตอไปนบอยมากนอยแคไหน

ลกษณะการใชงาน

ความบอยในการใชโดยเฉลยในรอบ 1 สปดาห บอยมาก (ทกวน ในแตละสปดาห)

คอนขางบอย (เกอบทกวนหรอ 5-6 วนตอสปดาห)

ไมบอยนก (3-4 วน

ตอสปดาห)

นานๆ ครง (1 – 2 วน

ตอสปดาห)

นอยมาก (นอยกวา 1

วน ตอสปดาห)

ไมเคย ใชเลย

1) โพสตขอความ 2) โพสตรปภาพ 3) สงคลปภาพ 4) ดาวนโหลดขอมล 5) อพโหลดขอมล 6) กดไลค 7) กดแชร 8) เขยน Comment ตางๆ 9) ใชแอฟพลเคชนตางๆ 10) เขยนเวบบลอกของตนเอง 11) ตดตอรบสงอเมล 12) คนหาขอมลจาก Google 13)คนหาขอมลขาวสารวกพเดย 14) พดคยแสดงความคดเหนในหองสนทนา

15) ทองอนเทอรเนต 16) ดหนงฟงเพลง 17) เลนเกมส 18) ใชคอมพวเตอรเพอชวยในการท างานดานตางๆ

19) อนๆ (ระบ.........................)

DPU

126 ตอนท 3 การรเทาทนสอและการสอสาร ในการสอสารกบบคคลอนๆ หรอสอสารผานสอ ไมวาสอดงเดมหรอสอสมยใหมทานมความเขาใจ มความคดเหน หรอมกจะมพฤตกรรมอยางไรในเรองตอไปน (ในแตละขอใหเลอกตอบขอยอยทคดวาถกตองเหนดวย หรอตรงกบการกระท าของทานมากทสดเพยงขอเดยว) 11. ทานคดวา “การสอสาร” ในความหมายทแทจรงนาจะหมายถงขอใด (1) เปนการสงหรอถายทอดขาวสารใหไปถงบคคลหรอเปาหมายทตองการ (2) เปนการรบขาวสารจากบคคลจากสอหรอจากแหลงตาง ๆ (3) เปนการแลกเปลยน หรอการสรางความเหน ความเขาใจซงกนและกนในเรองตางๆ 12. ในการรบรขาวสารขอมลจากบคคลหรอแหลงตางๆ ทานมกพจารณาขาวสารขอมลนนอยางไร (1) ดวาเปนขาวสารขอมลจากบคคลหรอแหลงขอมลทมชอเสยงหรอทานรสกนยมชมชอบ โดย

ไมจ าเปนตองพจารณาดวาเนอหาทสอสารนนเปนอยางไร (2) พจารณารบรขาวสาร ขอมลจากบคคลหรอสอ หรอแหลงสารทหลากหลาย เพอเปรยบเทยบ

กอนตดสนใจเชอหรอน ามาใช (3) มกจะรบรและตดสนใจ เชอหรอไมเชอขาวสารทไดรบนนทนท

13. ในการเปดรบสอ ทานมกจะตดตามขาวสารจากสอประเภทใด (1) สอทมแนวความคดเหนตรงกบทาน (2) สอทน าเสนอไดนาสนใจ มคนตดตามมาก (3) สอทเนนน าเสนอโดยใชขอมล หลกฐานและเหตผล

14. สอในเมองไทย สอประเภทใดทมกรายงานขอมลขาวสาร และความคดเหนอยางเปนอสระ โดยไมมอทธพล ทางการเมองและทางธรกจ เขามาเกยวของ (1) สอหนงสอพมพ ทเอกชนเปนเจาของมความเปนอสระหรอปลอดอทธพลจากรฐ (2) สอสงคมออนไลนทใครกใชไดเปนอสระไรอทธพลหรออคตจากคนท าขาวหรอคนรายงานขาว (3) ไมมสอใดเลย ทจะเปนอสระหรอปลอดจากอทธพลโดยสนเชง

15. เนอหาในรายการขาว และการเลาขาวทางโทรทศน ทน าเสนอขอมลแนะน าตวสนคาหรอแนะน าบรการและกจกรรมองคกรในลกษณะสงเสรมการบรโภค มกจดเปนเนอหาประเภทใดในสอ (1) เปนเนอหาขาวทวไปทไมใชการโฆษณา เพราะไมไดอยใน “ชวงเวลาการโฆษณา”ของสอ (2) เปนเนอหาทไมใชการโฆษณาเพราะเปนเนอหาในสวนรายการขาว รายการเลาขาว ของสอ

ตามปกต (3) เปนเนอหาทถอวาเปนการโฆษณา เพราะเปนโฆษณาแทรกหรอแฝงอย ในรายการ ซงผดทว

มกแยกไมออกวาเปนขาวปกต หรอเปนโฆษณาทมการจายเงนซอเวลา

DPU

127 16. ทานอาจพบบทความหรอสารคดหรอแมแตขาวในสอ วารสาร นตยสาร หรอหนงสอพมพ ทมเนอหาแนะน าหรอสงเสรมการขายสนคา แตไมไดระบวาเปนโฆษณาหรอไมไดอยในพนทโฆษณา ทานคดวาบทความหรอสารคดนเปนขอเขยนประเภทใด

(1) บทความทวไป (2) สารคดในลกษณะรายงานพเศษ (3) โฆษณาแฝง

17. เนอหาททานเปดรบในสอโดยเฉพาะในรายงานขาวตางๆ ทานคดวาเปนการน าเสนอความจรงลกษณะใด (1) สะทอนความจรงทแทจรง ทงหมดทเกดขนตามหลกการรายงานขาว (2) เปนความจรงทผานการเลอกสรรและปรบแตงท าใหอาจเบยงเบนความจรงในการน าเสนอไดบาง (3) เปนความจรงตามค ากลาวทวา “สอคอกระจกสะทอนสงคม”

18. ขอมลประเภทใดในสอตอไปนททานคดวามความเชอถอไดเพราะเนนเสนอขอเทจจรงเปนหลกมากกวา ความคดเหนหรอโนมนาวใจ

(1) บทความ หรอคอลมนความคดเหน (2) โฆษณา (3) รายงานขาว

19. เราสามารถจะสอสารเนอหาเรองใดๆ กไดผานสอสมยใหมๆ ทมความเปนอสระ ความสะดวก ความรวดเรวทนใจในปจจบน เชน สงขอความสนทางโทรทศน สงขอความ ภาพหรอคลปภาพทางสอสงคมออนไลน เชน เฟซบค อนสตาแกรม ไลน ฯลฯ เพราะเหนวา

(1) เปนพนทสวนบคคลเสมอนทบานหรอในหมเพอนทรจกกนพดอะไรกได (2) เปนพนทสาธารณะในยคดจทลทไมมขดจ ากดเรองกาละเทศะ (3) เปนพนททอาจเปนไดทงสวนตวและพนทสาธารณะ จงตองรจกกาละเทศะในการใช

20. ปกตในการตดตามขาวสารประจ าวนทานมกรบรขาวสารโดย (1) มกอานเฉพาะพาดหวขาวในหนาแรกของหนงสอพมพเทานน (2) มกฟงเรองราวขาวสารจากการบอกเลาของบคคลอนเปนหลก (3) อาน ฟง หรอดขาวจากหลายๆ แหลง หลายๆ สอ

21. เปรยบเทยบกบคนอนๆ ทานคดวาทานใชสอเทคโนโลยใหมๆ โดยตระหนกถงคณและโทษของการใชในการสอสารในเรองตางๆ เพยงใด

(1) มกจะใชอยางพจารณาตงขอสงสยเสมอ (2) มกจะใชบอยมากและกนเวลานานมาก (3) มกจะใชแบบสนกจนลมตวขาดความรอบคอบ

DPU

128 22. เมอทานตองการคนหาขอมลในเรองใดเรองหนงเพอน ามาใชประโยชนหรอเพอแกปญหา ขอสงสยตางๆ เชน เรองเจบปวย เรองสขภาพ เรองระเบยบปฎบต ทานมกจะคนหาหรอรบรจากสอใดหรอแหลงใดตอไปน

(1) ขอมลทสงกนทางไลน หรอในสอสงคมออนไลนทวไป (2) ขอมลทเหนในสอมวลชนทวไป เชนในหนงสอพมพ นตยสาร โทรทศน (3) ขอมลจากบคคลหรอสอ ทมความเชยวชาญเฉพาะเรอง

23. เมอทานอานหนงสอพมพฉบบหนง และตองการรวา หนงสอพมพฉบบนนโดยรวมมจดยนหรอความคดเหนในทศทางใดตอเรองใดเรองหนงทเกดขนในสงคมขณะนน ทานควรอานจากขอเขยนสวนใดของหนงสอพมพนนๆ

(1) ขาวหนาหนง (2) คอลมนสงคมบคคล ทเขยนโดยคอลมนสตชอดง (3) บทน าหรอบทบรรณาธการ

24. สวนทเปนพาดหวขาวในหนาหนงสอพมพ ทานเขาใจวาเปนขอความหรอเนอหาประเภทใดตอไปน (1) ขอความเนอหาส าคญ หรอนาสนใจของขาวทเกดขน (2) ขอความเนอหาทสะทอนภาพรวมความจรงในตวขาวนนๆ (3) ขอความเนอหาเพอประโยชนการขายขาวอยางเดยว

25. จ านวนยอดขายของหนงสอพมพ ระดบเรทตงของรายการโทรทศน รวมทงสถตการกดไลท กดแชร ทางสอสงคมออนไลนตางๆ มกเปนสงสะทอนถงอะไรมากทสด

(1) เปนสงสะทอนถงความมคณภาพของเนอหาหรอสอนนๆ (2) เปนสงสะทอนถงความนาเชอถอของเนอหาหรอสอนนๆ (3) เปนสงสะทอนถงการเปดรบ เปดชม หรอการเขาถงเนอหาหรอสอนนๆ ของผใช

26. สอมการอางองแหลงขาวหรอแหลงผใหขอมลในรายการขาวอยางไร ททานคดวาเชอถอไดมากทสด (1) อางองชอและ/หรอต าแหนงหนาทการงานของผแสดงความคดเหน หรอใหขอมลในขาวท

เกดขน (2) อางองวาในลกษณะกลาวถง “แหลงขาวระดบสง” “แหลงขาวทนาเชอถอได” หรอ

“แหลงขาวทใกลชด” เปนตน (3) ไมจ าเปนตองมการอางองแหลงขาวใดๆ กไดเพราะผสอขาวเปนผใหขอมลนาเชอถอเพยงพอแลว

27. ในขาวหรอรายงานขาวผสอขาวตองปฏบตอยางไร เพอรกษาสงทเราเรยกวา “ความเปนกลาง” (1) ผสอขาวตองเสนอแตขอเทจจรงไมแสดงความคดเหนของตวนกขาวเองในรายงานขาว

(2) ผสอขาวหรอผรายงานขาว สามารถแสดงความคดเหนของตนเองในขาวได (3) ในรายงานขาวควรมแตขอเทจจรง ไมควรเสนอความคดเหนใดๆ ในรายงานขาว

DPU

129 28. การน าเสนอขอมล ขอเทจจรงและความเหนของพรเซนเตอรหรอผน าเสนอสนคาในโฆษณาทางสอ ทานคดวาสงทน าเสนอเหลานมากจากขอมล ขอเทจจรง หรอความคดเหนจากแหลงใด (1) จากใจจรงของตวพรเซนเตอรเอง (2) จากบทพดทเขยนโดยผสรางสรรค (3) จากขอมล ขอเทจจรงทสะทอนมาจากผบรโภค 29. โฆษณาตางๆ ในสอมกมกลยทธในการสอสารโนมนาวใจกลมผบรโภคเปาหมาย เชนมการใชนกวชาการผทรงคณวฒ นกแสดงทมชอเสยง นกกฬาดง เปนผน าเสนอหรอแนะน าสนคาบรการอยเสมอ ทงนเพราะ

(1) บคคลผมชอเสยงเหลานเปนผเคยใชหรอเคยบรโภคสนคานนๆ มากอนแลวน ามาบอกตอ (2) บคคลเหลานรบคาตวมาเปนผรบรองความนาเชอถอของสนคาหรอบรการนนๆ (3) บคคลเหลานอาสาเปนพรเซนเตอรเพราะตองการเผยแพรชอเสยงตนเอง

30. การซอขายสงของหรอสนคาทางอนเทอรเนตหรอทางออนไลน ทก าลงเปนทนยมอยในปจจบนนนน ในความคดเหนและจากประสบการณของทานเปนอยางไร

(1) มกมความทนสมย ปลอดภย (2) มกมโอกาสถกหลอกลวงได (3) มกไดรบสนคาคณภาพดตามทกลาวอางไว

31. ในการรบรขาวสาร ขอคดเหนทางดานการเมองในสอตางๆ ทานมกจะ (1) คลอยตามสงทสอน าเสนอเปนสวนใหญ (2) คดคานหรอโตแยงสงทสอน าเสนอ (3) พจารณากลนกรองสงทสอน าเสนอในสอกอนตดสนใจ

32. ทานคดวาเนอหาสอตางๆ เชนรายงานขาว ความร สารคด บทความคดเหนมอทธพลตอตวทานหรอไมอยางไร

(1) มกเลยนแบบหรอน าไปปรบใชในชวตประจ าวน (2) มกเชอถอและน าไปบอกตอ (3) มกตงค าถามหรอตงขอสงเกตในสงทสอน าเสนอกอนจะเชอหรอท าตาม

33. ทานตดตาม ดละครโทรทศน ดภาพยนตร ตดตามขาวสารเกยวกบดารานกรองนกแสดงเพอวตถประสงคอะไร (1) เปนความหลงใหลนยมชมชอบสวนตว (2) เพอเลยนแบบเอาอยางท าตามสงทเหนในตวดารา นกแสดงทชนชอบ (3) เพอเปนประเดนวเคราะห วจารณกบเพอนๆ หรอคนอนๆ

DPU

130 34. สอแตละแหงมกน าเสนอเนอหาเหตการณเดยวกนแตไมเหมอนกนทงหมด เชนพาดขาวไมเหมอนกน เนอขาวไมเหมอนกน เปนเพราะเหตใด

(1) เพราะสอหรอผสอขาวเปนผประกอบสราง เรยบเรยงเปนรายงานขาวขนมาไมเหมอนกน (2) เพราะการรบรตอเหตการณทเกดขนของผสอขาวมขดจ ากดไมเทากน (3) เพราะเรยนรหลกการท าขาวมาจากตางสถาบนกน

35. ปจจบนขาวสารตางๆ ทางสอแทบทกประเภทมกเสนอคลายๆ กนทานคดวาเกดจากสาเหตอะไร (1) สอสวนใหญมกรอบและแนวทางในการคดเลอกและน าเสนอขาวสารเหมอนกน (2) ขาวสารประจ าวนมจ ากดยอมหลกไมพนทจะน าเสนอเหมอนกน (3) นกขาวมกแอบคดลอกขาวจากผสอขาวคนอน

36. ทานเคยเขามสวนรวมใชสอ เชนผลตขอความ ขาวสาร รปภาพ คลป ฯลฯ เพอสอสารกบผอนทางสอออนไลนประเภทตางๆ ในลกษณะตอไปนทงโดยตงใจหรอไมตงใจหรอไม บอยครงเพยงใด

ลกษณะการใชการสอสาร ไมเคยเลย

นอยมาก

เคยบางไมบอยนก

บอยพอประมาณ

บอยมากเปนประจ า

(1) พดหรอเขยนวจารณเรองตางๆ ทเกดขนดวยภาษาและถอยค ารนแรงทางสอออนไลน

(2) พดหรอเขยนหรอน าเสนอเรองบดเบอนหรอเบยงเบนจากสงทเปนจรงทงๆ ทร

(3) พด เขยนหรอน าเสนอขอความรปภาพ คลปทกอใหเกดการดถก ดหมน หรอชงชงตอกลมคนหรอกลมเชอชาต ศาสนา หรอองคกรหนวยงาน

(4) ซอขายหรอดาวนโหลดสงทละเมดลขสทธ หรอผดกฎหมาย

(5) น าขอมล รปภาพหรอสงประดษฐ สงสรางสรรคของผอนมาใชหรอดดแปลงโดยไมระบเจาของหรอแหลงทมา

(6) สงคลปหรอขอความลามกอนาจาร

(7) ตดตามเปดดคลปภาพหรอขอความลามกอนาจารทางสอออนไลน

(8) ซอขายสนคาทางสอออนไลนทมการหลอกลวง โดยไมรเทาทน

(9) เสนอขายสนคาหรอสงของใดๆ ใหผอนในลกษณะหลอกลวงหรอฉอฉน

DPU

131

ลกษณะการใชการสอสาร ไมเคยเลย

นอยมาก

เคยบางไมบอยนก

บอยพอประมาณ

บอยมากเปนประจ า

(10) เคยดดแปลงตบแตงขอมลของผอนโดยไมไดรบอนญาต

(11) เคยแฮกคระบบขอมลหรอโปรแกรมคอมพวเตอรในลกษณะใดลกษณะหนงมากอน

(12) เคยถกหลอกลวงหรอชกจงไปในทางเสอมเสยจากผอน จากบคคลอนผานสอสงคมออนไลน

(13) เคยแสดงออกทางสอสงคมออนไลน สดขอบ ทงทางพฤตกรรมและทางอารมณ ความรสก เพราะรสกเปนพนทอสระทจะแสดงออกไดเตมท

(14) เคยปกปดตวตนหรออตลกษณ หรอแปลงอตลกษณตนเองในสอออนไลน เพอแสดงออกอยางอสระเตมท

(15) นอกจากใชสอสงคมออนไลนเพอฆาเวลาใหผานไปได แลวทานเคยใชสอหรอชองทางสอสมยใหมเชน สมารทโฟน เทปเลต ยทป คลปวดโอ เปนเครองมอชวยในการเลยงนองหรอเลยงลกไมใหกวนใจไดนานๆ หรอไม

(16) ทานมกใชสอสมยใหมเพอความสนกสนานบนเทงหรอสอสารกบผอนเปนเวลานานจนกระทบตอการงานหรอการเรยน

(17) ทานมกใชสอสมยใหมมากเกนไปในแตละวนจนกระทบตอสขภาพ เชน สายตา หรอกระดก เอนกลามเนอ จนตองรกษาเยยวยา

(18) ทานมกใชสอสมยใหมมากจนขาดการตดตอทางบคคลแบบตอหนา เปนเวลานานกบบคคลทใกลชด เชนกบพอแม ผปกครอง หรอคนในครอบครว

(19) ทานเคยใชสอสงคมออนไลนเพอแสดงตวตนเปนผมรสนยมในเรองทเกยวของกบการดมเครองดมประเภทเหลา เบยรหรอแอลกอฮอล

DPU

132 ตอนท 4 บทบาทในการสอสารทสะทอนบทบาทพลเมองในระบอบประชาธปไตย 37. ทานเคยแสดงความคดเหนวพากษ วจารณเกยวกบบทบาทและผลกระทบการท าหนาทของสอตางๆ ทงสอดงเดมและสอสมยใหม ทางสอหรอชองทางตางๆ หรอไม (1) ไมเคยแสดงความคดเหน (2) เคยแสดงความคดเหนอยบาง (3) เคยแสดงความคดเหนคอนขางบอยถงบอยมาก 38. ทานคดวาสอมวลชนในสงคมไทย ซงเปนสงคมในระบอบเสรประชาธปไตยควรมหนาทเนนหนกดานใดตอไปน (1) เนนหนกหนาททางสงคม สาธารณะโดยไมมงหวงแสวงหาก าไรเพราะสอตองท าหนาท

เพอสงคมในฐานะเปนฐานนดรทส (2) มงเนนแสวงหาก าไรเปนส าคญเพอความอยรอดขององคกร และความเตบโตทางธรกจ

ในระบบเศรษฐกจหรอทนนยม (3) มงเนนทงการท าหนาททางสงคม สาธารณะและการแสวงหาก าไรทางธรกจทสมดลกน 39. วธการใดททานคดวาประชาชนจะเขามามสวนรวมในการตรวจสอบการท างานของสออยางไดผล (1) ออกกฎหมาย (2) แสดงพลงการตอตานหรอรวมตวประทวง (3) สรางการเรยนรและความเขาใจการท างานของสอเพอการเปดรบหรอบรโภคอยางมสต 40. ทานคดวาสอในยคดจทลปจจบนนมสวนสงเสรมหรอเปนอปสรรคตอการชวยใหประชาชนมขอมลขาวสารทเปนความรสรางสตปญญาในการตดสนใจและมสวนรวมในระบอบการเมองการปกครองของสงคมไทย (1) สอมสวนสงเสรม สรางสตปญญา (2) สอเปนอปสรรคในการสงเสรมสตปญญา (3) สอยงท าหนาทยงไมชดเจน 41. ปกตทานมกสนใจตดตามขาวสารความเคลอนไหวในกจกรรมสงคมหรอกจกรรมสาธารณะในดานใดบาง (1) ไมสนใจตดตามกจกรรมสงคมหรอสาธารณะใดๆ (2) สนใจตดตามดาน การเมองและกจการสาธารณะ (3) มกสนใจตดตามกจกรรมบนเทงหรอกฬามากกวา

DPU

133 42. ในสงคมประชาธปไตยทคนในสงคมมความคดเหนตางๆ กน สอกมความคดเหนตางๆ กนทานมวธพจารณาในการเปดรบขาวสารจากสอทแตกตางกนหรอมความขดแยงกนอยางไร (1) มกจะหลกเลยงไมสนใจขาวสารทขดแยงกบความคดของเรา เพราะรบรไปกไมม

ประโยชนท าใหเครยดมากขน (2) มกไมใหความเชอถอกบขาวสารทไมตรงกบความคดเหนของทาน เพราะท าใหสบสน

ขาดความมนใจในตวเอง (3) เปดรบความคดเหนทไมตรงกบความคดของทาน เพอเปนขอมลเปรยบเทยบ 43. เมอทานรสกมสงใดทไมเหมาะสม เชน การละเมดสทธตางๆ การทจรต ประพฤตมชอบในสงคม หรอในบานเมองทานมกจะมปฏกรยา อยางไร (1) นงเฉย เพราะไมอยากแสหาเรองใสตว (2) คอยตดตามดวาจะมใครลกขนมาโวยวาย (3) แสดงออกเชงไมเหนดวยทางสอสงคมออนไลนหรอชองทางอนๆ 44. ทานคดวาสอมวลชนควรท าหนาทในการเสนอเนอหาขาวสารเกยวกบบคคล กลมบคคล กลมชาตพนธในสงคมอยางไร (1) เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคนหรอกลมชาตพนธในแงทมความแปลกประหลาด

พสดาร หรอตลกขบขน (2) เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคนหรอกลมชาตพนธในเรองทเกยวกบความขดแยง

รนแรง (3) เสนอเรองราวเกยวกบบคคล กลมคน หรอกลมชาตพนธ ทดอยโอกาสในสงคมและ

หาทางสงเสรมหรอแกไข

DPU

134 45. เพอใหประชาชนคนไทยมความรความเขาใจเทาทนสอและการสอสารทงสอดงเดมและโดยเฉพาะสอสมยใหมตางๆ ในยคดจทล ทานคดวาควรมการสงเสรมดวยวธการตางๆ ตอไปนมากนอยแคไหน

ประเดนทควรสงเสรม

เหนควรสงเสรมมากนอยเพยงใด

มากทสด

มาก

ปานกลาง

นอย

นอยทสด

(1) ควรสงเสรมใหมการเรยนในโรงเรยน เพอสรางความรเทาทนสอและการสอสาร โดยก าหนดไวในหลกสตรตงแต

1.1 ระดบอนบาล

1.2 ระดบประถมศกษา

1.3 ระดบมธยมศกษา

1.4 ระดบอาชวศกษา

1.5 ระดบมหาวทยาลย

(2) เสนอใหเรองการรเทาทนการสอสารถกก าหนดเปนนโยบายระดบชาต

(3) สอแตละสอตองเปดเนอทหรอชวงเวลาในการน าเสนอเรองราวเกยวกบสอและการสอสารทงดานความร ความเขาใจ และการวเคราะห วพากษ วจารณ

(4) สงเสรมบทบาทกลมผบรโภคในระดบประชาชนทวไปใหเขมแขงรวมตวเปนกลมองคกรทมความอสระ เพอด าเนนการคมครองผบรโภคและตรวจสอบสอ อยางจรงจงใหมความรบผดชอบตอสงคมและมจรรยาบรรณ

(5) มหาวทยาลยทสอนทางดานสอมวลชนหรอนเทศศาสตรตองจดกจกรรมบรการสงคมโดยสรางการเรยนรเทาทนสอและการสอสารในชมชนในโรงเรยนและในสงคมทกระดบทงในเมองและชนบท

(6) ในแตละโรงเรยนหรอสถาบนการศกษาควรสงเสรมใหมกจกรรมนกเรยน/นกศกษาโดยตงเปนชมรมทศกษาเรยนรและตรวจสอบสอในชอ “รเทาทนสอและการสอสารยคดจทล”

(7) ผเกยวของหรอมสวนไดสวนเสยรวมกนท า “คมอรเทาทนสอและการสอสาร” หรอ “ฉลาดสอสารและรเทาทนสอ” เพอแจกกบนกเรยนนกศกษาเยาวชนและประชาชนทวไปใหรจกและรเทาทนสอมากขน

(8) รฐบาลควรจดสรรงบประมาณเฉพาะกจเพอการสงเสรมกจการสรางความรเทาทนสอและการสอสารโดยแบงสรรงบประมาณจากภาษทไดจากโฆษณาในสอตางๆ หรอจาก กสทช. ทมรายไดจากการประมลคลนความถดจทล

DPU

135

ประเดนทควรสงเสรม

เหนควรสงเสรมมากนอยเพยงใด

มากทสด

มาก

ปานกลาง

นอย

นอยทสด

(9) สภาวจยหรอกองทนสงเสรมวจยแหงชาตจดท ากองทนวจยและจดสรรงบประมาณจ านวนหนง เพอท าการวจยและสงเสรมโครงการการรเทาทนสอและการสอสารใหเกดขนในสงคมไทยยคดจทล

(10) สรางเครอขายสงเสรมการเรยนรเทาทนสอและการสอสารในสงคมไทยใหมบทบาทเพอตรวสอบคณภาพสอและการสอสารใหสรางสรรคและรบผดชอบ มากขน

46. ทานมขอเสนอแนะอนๆ เพอสงเสรมการรเทาทนสอและการสอสารในการชวยปฏรปการสอสารในสงคมไทยอยางไรบางโปรดระบ_________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

DPU

136

ภาคผนวก ข. ค าตอบทสะทอนการรเทาทนการสอสาร

(จากแบบสอบถามเชงส ารวจ)

DPU

137

การรเทาทนการสอสาร (สอและการสอสาร)

ขอทเปนค าตอบ สะทอนการรเทาทนสอ ตอนท 3 ขอค าถามท ค าตอบ ขอท 11 (3) ขอท 12 (2) ขอท 13 (3) ขอท 14 (3) ขอท 15 (3) ขอท 16 (2) ขอท 17 (2) ขอท 18 (3) ขอท 19 (3) ขอท 20 (3) ขอท 21 (1) ขอท 22 (3) ขอท 23 (3) ขอท 24 (1) ขอท 25 (3) ขอท 26 (1) ขอท 27 (1) ขอท 28 (2) ขอท 29 (2) ขอท 30 (2) ขอท 31 (3) ขอท 32 (3) ขอท 33 (3) ขอท 34 (1) ขอท 35 (1)

DPU

138

ภาคผนวก ค. การอภปรายกลมผทรงคณวฒ

เรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนด แนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย”

การประมวลประสบการณ ความร ความคดและการปฏบต ในประเดนการรเทาทนการสอสารในประเทศไทย

DPU

139 ก าหนดการสนทนาและอภปรายกลม เพอประมวลประสบการณ ความร ความคดและ

การปฏบต จากผทรงคณวฒ เรอง “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฎรปการสอสารในสงคมไทย”

จดโดย คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย วนศกรท 27 มนาคม 2558 เวลา 13.30 – 16.30 น.

ณ หอง 7203 ชน 2 อาคารเฉลมพระเกยรต มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ************************

13.00 – 13.30 น. ลงทะเบยน 13.30 พธเปดการเสวนา กลาวตอนรบและแจงวตถประสงคโดย

ผชวยศาสตราจารย ดร.ทณฑกานต ดวงรตน คณบดคณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

13.40 – 16.30 น. สนทนากลมอภปรายหวขอ “ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฎรปการสอสารในสงคมไทย” โดย ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก รองผอ านวยการฝายเผยแพรงานวจย สถาบนวจยและพฒนาแหงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร บางเขน ผศ.ดร.วรชญ ครจต อาจารยประจ าคณะนเทศศาสตรและนวตกรรมการจดการ และ ผชวยอธการบดฝายสอสารองคกร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (นดา) อาจารยจกรกฤษ เพมพล อดตประธานสภาการหนงสอพมพแหงประเทศไทย บรรณาธการหนงสอพมพในเครอเนชนและ

อาจารยพเศษในสถาบนการศกษาดานนเทศศาสตร อาจารยธาม เชอสถาปนศร

นกวชาการดานสอ สถาบนวชาการสอสาธารณะ (สวส.) องคการกระจายเสยงและแพรภาพสาธารณะแหงประเทศไทย (ส.ส.ท.) สถานโทรทศนไทยพบเอส

ด าเนนการสนทนาโดย รศ.ดร.พระ จรโสภณ 16.30 – 17.00 น. สรปการสนทนากลมและปดการสนทนา

DPU

140

วจย Digital Communication Literacy (Group Dission) ผชวยศาตราจารย ดร.ทณฑกานต ดวงรตน คณบดคณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

กลาวเปดและขอบคณผทรงคณวฒทมารวมสนทนากลมในโครงการวจย เรอง ความรเทาทนการสอสารยคดจทลกบบทบาทในการก าหนดแนวทางการปฏรปการสอสารในสงคมไทย ซงเปนโครงการท คณะอาจารยระดบบณฑตศกษา คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ไดจดท าขนเพอ เพมพนความรในเชงวชาการ และเพอใหเกดประสทธผลสงสดส าหรบการจดการเรยนการสอน ซงมสวนผลกดนใหอาจารยระดบปรญญาโทปรญญาเอกไดท างานวจยทมประโยชน และมผลกระทบสงสดดวย ในประเดนเรองนเชอวาผลงานของผทรงคณวฒทกๆ ทานจะไดเปนกลไกในการขบเคลอนไปสสงคม กบประชาชน กบรฐบาลใหสามารถเดนคขนานกนไปไดในยคดจทล

เราในฐานะสถาบนการศกษา สนใจศกษาในเรองการรเทาทนการสอสาร ซงเมอกอนนหลายๆทานกคงจะมความเชอ ในสวนของการรเทาทนสอหรอ Media literacy การศกษาวจยทจะท านจะศกษาในเชงลกขนไปอกในสวนของการเปน Communication literacy โดยรวมในยคดจทล เพอเปนแนวทางการปฏรปกบบทบาทการสอสารในสงคมไทย ประเดนเรอง Media literacy นมเนอหาดานวชาการในเรองรเทาทนสอกระแสหลกคอนขางจะเยอะ พอมาถงในสอในยคดจทลกมบางอยางทขาดหายไปพอสมควร ดงนนการเชญผทรงคณวฒท ง 4 ทานในการทจะมารวมกนแลกเปลยนความคดเหนวามอะไรทเราตระหนกวามนขาดหายไปเราควรจะตองรเทาทนสออยางไร เพอทจะเปนองคความรทจะเพมเขาไปในวงการวชาการของเรา เมองานวจยนเสรจผมกคาดวาเราจะไดผลการวจยนไปเสนอตอเพอเปนแนวทางปฏบตในการปฏรปในอกมมหนง เพราะวาเรากไดสอสารกบคณะกรรมการปฏรปสอพอสมควร ในวนนขออนญาตขอบพระคณทกทานและขออนญาตยกเวทการสนทนานกบทกทานทกรณามารวมสนทนา เพอรวบรวมและหาขอสรป ประเดนปญหา ประสบการณ แนวคด และแนวทางปฏบตทเกยวองกบความรเทาทนการสอสารและการปฏรปการสอสารในสงคม เพอเปนแนวทางในการวจยครงนตอไป

DPU

141 รศ.ดร.พระ จรโสภณ (ผด าเนนการอภปราย)

วนนคงจะมารวมกนแสดงความคดเหน แลกเปลยน เสนอองคความรตางๆ ททานผทรงคณวฒไดท าการศกษาวจย ทงนกเพอทจะเปนประโยชนกบงานวจย ทท าอย เรามองวาชวงนเปนชวงทมการปฏรปสอ ปฏรปสงคม ฉะนนทกทานกคงทราบวาในปจจยของการปฏรปสอหรอปญหาของการสอสารสงหนงกคอผรบสารทมปญหาในเรองของการรเทาทนสอ ท าไมถงตองเปนดานการสอสารเพราะวาในเรองของการรเทาทนสอหรอ Media literacyน ซงบางแหง UNESCO กขยายเปนการรเทาทนสอสารสนเทศ หรอวา Media and information Literacy จรงๆ ขอบเขตมากไปกวานน มตของการสอสาร ถาจะมองในแงของการปฏรปกระบวนการสอสารจรงๆ สอแนนอนจะตองปฏรปและเราจะตองรเทาทน เพราะวาสอเปนปญหาหลกในแงของผสอสาร หรอผใชกเปนปญหา การรจก การไมรเทาทนและการใชสอดวยเจตนาทงดและรายกท าใหกระบวนการสอสารของสอในสงคมเปนปญหา ในสงคมสมยกอนการอานออกเขยนไดถอวาม literacy Literacy เบองตน แค 3 R กพอคอ writing reading และ arithmetic คอ อานออก เขยนได ค านวณเปน กพออยและเอาตวรอดในสงคมไดแลว กระบวนการตดสนใจในสงคมราบรนได แตวาปจจบนนทกอยางเจรญเตบโตกาวหนาซบซอน การรเรอง literacy อยางเดยวไมเพยงพอ สอเขามามบทบาทจะตองเขาใจในเรองสอ กอนทจะพดถงเรอง Media literacy กมเรองของ rhetoric กคอการพดเปน คดเปนซงถอเปนเรองของ literacy ในยคดงเดมทยงไมมสอ ดงนนการทคนจะรเทาทนหรอมความรในเรองของการสอสารในองคประกอบตางๆ ในระดบตางๆ และบรบทตางๆ มความจ าเปนเพอทจะท าใหเราสอสารเปน สอสารในเชงสรางสรรค เราจงท าการวจย เพอศกษาวาคนไทยในยคสงคมขาวสารสอสารเปน สอสารอยางผฉลาดรทนแคไหน และกอนทจะท าการวจยเรองน มความจ าเปนทคณะผวจยตองประมวลองคความรและการด าเนนการเกยวกบความรเทาทนดานการสอสาร จากประสบการณทผานมาอยางไร เพอเปนพนฐานการวเคราะหศกษาในเชงลกตอไป และสดทายกจะเปนเรองของการน าความรเรอง Media literacy ไปสการเสนอแนะตอการปฏรปการสอสารในสงคมไทย ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก ขอบคณทใหโอกาส ไดเลาประสบการณ เพราะความจรงกขบเคลอนมานานตงแตป 40 ผทน าค านเขามากคอ สสย.(สถาบนสอเดกและเยาวชน) โดยใชค าวา Media Education เนองจาก สสย. เปนองคกร NGO ทมาขบเคลอนเพอทจะใหเมองไทยมการศกษาสออยางแทจรง ผทน าค าวา media literacy เขามาอกทานหนงและถอวาเปนการจดประกายคออาจารยเออจตต (วโรจนไตรรตน) เปนผทอางถงและท าวทยานพนธทเปนตวตนแบบใชค าวาทบศพทเลย ยงไมใชค าวารเทาทนสอ ในเลมกใชค าวา media literacy จากตรงนนมากจะพบวา สสส. (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ) พดถงสอเพอสขภาพ ทตนเองมสวนรวมคอในสอเพอสขภาพมกงเรองรเทาทนสอ เพราะฉะนนการรเทาทนสอสมยทมการ

DPU

142 เคลอนนอกระบบ NGO หรอการเคลอนเพอองคกรตางๆ เทาทเหนจะใชดานสขภาพกอน เพราะมเรองของ whitening เรองท าไมตองผอม เรองของอาหารเสรม องคกรทใหทนเปนเรองดานสขภาพ เพราะฉะนนกเคลอนไหวเรองนน ในขณะเดยวกนผจดประกายอกคนหนงกคอ ผศ.ดร.ดวงกมล (ชาตประเสรฐ) ซงเปนคนแรกทไดทน UNESCO เธอใชค าวา Media literacy แลวกน าเขามา UNESCO เรมพดเรองนพอเรมพดเรองนสงแรกทท าในโปรเจคนนกจะมProfessor จากญปนมาเพอให concept ซงเปนทการนตโดย UNESCO แลววา Professor คนนม concept ดาน media literacy ชดเจน ไดเชญอาจารยดานนเทศศาสตร ตอนนนมฟลปปนส มาเลเซย เวยดนาม อนโดนเซยแลวกของไทยรวม 5 ชาต มาเรยนรconcept Media literacy วาท าอะไรกนบางแลวกใหทกทานกลบไปทมหาวทยาลยของตนเองแลวไปขบเคลอนเรองนแลวกตามไป follow-up นนกคอสวนท 2 คลายกบวามการเคลอนนอกระบบและมความพยายามทจะมการเคลอนในระบบ พอมาถงยคของตนเองไดรบทนในการแปล UNESCO ใหมาเลมหนง หลกการของ Media Education In pacific เปนคมอมาเลยวาคณจะสอน ซงตอนนน Media literacy ยงไมเขามา Media Education เขามา พอแปลเลมนนกจะออกมาเปนแนววา Media Education ซงบอกวาเราตองรเรองอะไรบางส าหรบครระดบมธยม ครมธยมไมไดเรยนนเทศศาสตรอยางเราเพราะฉะนนในเลมนนจะปดวยพนวานเทศศาสตรคออะไร SMCR คออะไร บทบาทหนาทการสอสารคออะไรแลวเราจะวเคราะหอะไรบาง ในยคนนอทธพลส าคญทสดคอโฆษณา เพราะฉะนนในยคตนๆ ของการท า media literacy คอการมงไปทโฆษณาเพราะใหผลกระทบดานลบท าใหเดกหลงเชอเยาวชน หลงเชอหรอใครๆ หลงเชอไดมาก เมอแปลคมอเลมนนเสรจใหกระทรวงศกษา ซงคาดวากระทรวงศกษาจะไปเคลอนในโรงเรยนแตกไมเคลอนไปแลวหนงเลม จากนนมาตนเองกจะรบทนวจยไปเรอยๆ พฒนาองคความรไปเรอยๆ และกพฒนาโมเดลซงมาจากหลากหลายทแลวกมาท าในบรบทของสงคมไทยโดยใชทนของ สสส. กเกดโมเดลขนเหมอนกน แลวกไดไปน าเสนอแลกเปลยนทเวททโมรอคโค UNESCO กน าเสนอใหเปลยนค าวา Media literacy เปน Media information literacy curriculum กประกาศวาแตละประเทศเมอกลบประเทศของตนเองแลวกชวยน าเอา concept นไป เนองจากวาตอนหลงมเรอง ยคดจทลเขามา ยคมเดยเขามา แคมเดยเฉยๆ ไมใชแลวไมใชเรองโฆษณาอะไรตางๆเหลานนมนรวมเรองของ information เรอง ICT ดวย หลงจากเวทนน UNESCO กใหทนมาอก ชวยแปลเลมคมอและกใชส าหรบ Teacher for Teacher แลวกเรมท า workshop กน มนกกองอยทหอง คนทท าและขบเคลอนมาเปน 10 ป คาดหวงวา Media literacy จะเขาไปอยในโรงเรยน มนกยงเขาไมได สวนทางนอกระบบท งหลายทเปนการขบเคลอนอย มหนวยงานทรบทราบคอ กลมมะขามปอมทยงรบทนและท างานกบ สสส. สสย. อย และสวนของ Media Monitor คณธาม (เชอสถาปนศร) คงเลาใหฟงไดนนคอสงทขบเคลอนอยในประเทศไทย การท า workshop กบคณครทเราคาดหวงวาจะเปน Training for the trainer คาดหวงวาคณครนนจะใชกระบวนการรเทาทนสอในโรงเรยน คณครนนกหายไปเกษยณไปบาง กไมไดเขาไปอยอยางชดเจน

DPU

143 สรปวาเกดการท าคมอขนแลวระดบมธยมเลมหนง ระดบประถมวยเสรจซงตนเองท าใหกบ สสย.ทงชดเหมอนกนแตมครประถมวยคอเดกอนบาลทงหลายครสอนวธการดมนม ดมนมอยางไร ดมนมชอคโกแลตไมดมนมหวาน โฆษณาใหทานอาหารแตไมใชวาทานอาหารไรประโยชน focus ไปทงานโฆษณาเพราะเดกประถมวยยงไมถงสอดจทลทงหลาย คมอเลมนมเรองของ information ทงหลาย เรองของ ICT และกจะมการแปลมาเปนครงๆ ครงหนงเปนเรองของ media อกครงจะเปนเรองของ information มนจะมค าวา big-think information กจะมค าวาคณสบคนอยางไรเครดตความนาเชอถอของinformation นนเปนอยางไร จะจดเกบอยางไรและใชประโยชนจาก information มประมาณ 6ดานทเราตองมองดาน information หรอในโลกของดจทล UNESCO มการพดถง ICT Study ทตนเองเขาไปรวม กพดถงในเรองของ information และกมค าพดวา MIL (Media and Information literacy) เพราะฉะนนเรยนใหทราบวาพดถงในเรองของประเดนแรกคอการ Access การ Access เขาไปถงสอตางๆ ประเดนทสองคอ Freedom of Distribution นนคอเสรภาพของสอตางๆ ทมอย แตละประเทศจะไมเหมอนกน ประเดนทสาม คอเรองของ Privacy ประเดนทส เรองของ ethic เรองของจรรยาบรรณทควรจะตองค านงถงแลวกใชกระบวนการท MIL ซงfeed ความรใหกบประชาชนในประเทศ ในขณะเดยวกนใหชดเจนวาเหมอน Hardware กบ software ทเราจะพดถงโลกดจทลมนหมายถงHardware หมายถงระบบ แตถามวาตวเราเองเหมอนกน ทเราจะ scopeงานวจยนเราจะพดถงตวcontent หรอเราจะพดถงตวระบบ เราตองชดเจนดวย เพราะฉะนนการรเทาทนนหมายถงการรเทาทนcontentใหชดเจนเลย scopeไปทcontent scopeไปทmassage เพราะวามนจะกวางเวลาทเราไดยนค าวาดจทลมนหมายถงทวดจทล หรอหมายถงระบบดจทลทมนแตกตางกบอนาลอคอยางไร แตรเทาทนสอคอรเทาทนสารหรอเปลา กระบวนการนจะเกดขนกบผรบสาร เพอจะกอใหเกดการรการเทาทนตางๆ เมอสกครทถามเรองการสอสารการตลาดกคอทผานมากชดเจนเรามงเนนไปทโฆษณา แตปจจบนนละครไทยกยงน าเนาอย กคอสอบนเทงกยงมผลแตเรากจะคนพบอยางหนงตลอดเวลาทท างานวจยคอเราหวงวาเยาวชนไทยจะรบละครไทยทน าเนาหรออะไรกแลวแต เราคดวาปจจบนนเดกรเทาทนเยอะโดยเฉพาะกบทวเพราะเดกรนใหมจะไมคอยรบทวเพราะกลายเปนวาเขาเลนโซเชยลเนตเวรค มนแตกตางกนไหมกบดานการสอสารทวดจทลกบรเทาทนสอเฉยๆ ถาเรามตวชวด เรามกรอบในการคดสงทส าคญกคอเราจะจบสอไหนกได คอกรอบหรอตวโมเดลทงหลายทม เชนค างายๆ คอ Access สอไหน สอทว หรอสอใหม วเคราะหกคอคณกวเคราะหเนอหา ไมวาจะเปนทวหรอสอใหม ไมวาจะเปนโฆษณา เวบไซตหรออะไรกไดหมด ตวโมเดล ตวองคประกอบเพอการชวดเพอการศกษาจะเปนภาพรวมใหญสามารถจบไดกบทกสอ จบไดกบทกสารและจบไดกบสอทเขาสกลมเปาหมายใดๆกได อนนเปนกรอบในเชงวชาการ แลวกเปาหมายเดมๆทมกจะมงทเดกมธยมปลายกอนทคาดวาจะมอทธพลกบสอเยอะ แตปจจบนนสอลงมาถงเดกประถมแลว พอเดกผานประถมวยกจะเขาสมธยมมนกคอปญหาแลว รอบแรกประมาณนกอนคะ

DPU

144 อาจารยจกรกฤษ เพมพล ขอบคณทกทาน อยากขอปรบพนฐานใหเขาใจใกลเคยงกนกอนวาเรองการปฏรปการสอสารในสงคมไทยอยางทเปนโจทย ถาไมเอาไปพวพนกบการปฏรปสอในสภาตอนนผมวาถกตอง เราตองชดเจนอยาหลงประเดน การปฏรปสอครงนคอการปฏรปทผมอ านาจไมไดตงใจจะใหมการปฏรปจรงๆ แตเปนการตอบโจทยในการพยายามทจะจดการกบสอสงคมออนไลนทคมไมได ประกาศหลายฉบบทออกมากอนหนาน 97 / 103 มทมาจากการทพยายามทจะควบคมสอออนไลนทงสนไมเกยวของกบสอเดมเลย ปรากฏการอยางหนงทผมคดวาไปหวงพงพงการปฏรปสอในระบบไมไดกคอการแกไข พ.ร.บ.จดสรรคองคกรคลนความถ ดมเนอหาส าคญยอนกลบไปกอนป 40 คอให กสทช.กบไปอยภายใตรฐเหมอนเดม ฉะนนถาเอาเรองการปฏรปสอในภาคการเมองเปนตวตงผมวาอาจจะไมจ าเปนเทาไหรไมคอยเกยวของ ผมจะเลาประสบการณในฐานะทเปนนกวชาชพทไปเกยวของกบวชาการบางเลกนอยนน กไดมความพยายามทจะท าบางอยางเพอใหสงคมเขาใจวาการเปลยนผานมาสปจจบนรปแบบลกษณะของสอปจจบนเปนอยางไรตลอด 6 ปทอยในสภาการหนงสอพมพ 3 ปแรกเปนกรรมการ 3 ปหลงเปนประธาน ผมกพยายามทจะใหความรกบองคกรสมาชกเราซงมอยท วประเทศ ทงในตางจงหวดและกรงเทพฯ ประมาณ 60 กวาองคกร ขณะนเรองของสอมนเขาสเรองของ Media Convergence คอสอยคหลอมรวมกมการจดเวทมการใหความรกนมาตลอดในชวงทผมอยในต าแหนง อนทสองท อาจจะเกยวของกนแตอาจไมโดยตรงนกกคอการท าใหเกดแนวทางรางการปฏบตในการใชสอสงคมออนไลน กเปนแนวปฏบตซงใชในองคกรสอ 4 องคกรหลกดวยกน อกประการหนงคอเรองของความพยายามทจะรวมกนของฝายวชาการและฝายวชาชพ ผมเขาใจวาเมอเรมเขาสยคดจทลเปนชวงเปลยนผานซงสบสนพอสมควรในแงของวชาชพบางทอาจจะกาวเกนไป ฝายวชาการกอาจจะเขาใจแตวาเรองของการปรบตวในเรองของหลกสตร เรองของเนอหาการเรยนการสอนอาจจะท าไดไมเรวนก ผมกเลยมแนวคดตงแตแรกวานาจะเอา 2 ฝายมานงคยกนและเปนรปแบบของการประชมกเลยมการเรมตนเรองการประชมเครอขายวชาการวชาชพ จดโดยกลมทหอการคา จดตอเนองมา 9 ครงแลวมหาวทยาลยธรกจบณฑตยกเปน 1 ใน 9 นน กเปนเวทหนงทจะมความพยายามทจะใหภาพของ Media landscape ทเปลยนไป วาตอนนมอะไรเปลยนไปบางการเปลยนไปมนสงผลกบอะไรอยางไรบาง อกประการทผมวาส าคญทงในแวดวงวชาการ และวชาชพ กคอเรองของการสรางผลงานทางวชาการเรากมความพยายามเหมอนผมขอทนสนบสนนจาก สสส.ประมาณ 3-4 ปแลว จากนนกท าวารสารวชาการ อสราปรทศน กเปนอกความพยายามหนงทจะใหมพนทของวชาการกบวชาชพ อกอนหนงทท าเสรจไปเมอ 2 ปทแลวกเปนต าราเรองของ Media convergence กเปนสงทผมท าและพยายามตอยอดใหมากกวานเพราะวาทงในแวดวงวชาการ และวชาชพ ผมคดวาอยในชวงเปลยนผานยงไมมความชดเจนเพยงพอทวาขณะนเราอยในยคอะไรตองท าอะไรตองรเทาทนขนาดไหนอยางไร ผมอยากจะมาพดถงขอคดพจารณาเกยวกบความรเทาทนการสอสารยคดจทล

DPU

145 สงแรกเลยทเราตองมาท าความเขาใจคอลกษณะและธรรมชาตของสอ คอถาจะพดถงดจทลเราอาจจะพดถงงายๆ คอเทยบกบอนาลอก คอในยคอนาลอกจะมระเบยบแบบแผนทชดเจนไมมความซบซอนมลกษณะเปนmass แบบนเขาใจไดเลยไมมปญหาอะไรแตพอถงยคดจทลมนมความซบซอนมากขน มรปแบบทหลากหลายมากขน และมทงทเปนทางการและไมเปนทางการผมยงหาค าตอบทงหมดไมไดวารปแบบทวาจะเปนมวธการทจะรเทาทนหรอจดการอยางไร อนถดมาซงไปเกยวของกบผบรโภคดวยสวนหนงเกยวของกบสอกระแสหลก สออาชพแบบทผมท าอยกคอการรเทาทนสอซงสงผานขอมลขาวสารผานสอในสงคมออนไลน คอความไมชดเจนถงกระบวนการไดมาของขอมลขาวสารมนสรางปญหาเยอะ ในยคทผมท าสอใหมๆกระบวนการไดมาซงขอมลขาวสารเปนระบบระเบยบชดเจน เชนนกขาวสงขาวเขามากจะมProcess วาจะฝายขาว มหวหนาขาว ม rewriter ม subeditor สดทายยงม proof ชวยตรวจดอกดงนนกระบวนการในยคอนาลอกจะมความชดเจนมขนมตอนของมนอย แตพอถงยคดจทล การไดมาซงขอมลขาวสารแทบจะไมมกระบวนการดวยซ าไปบางทกสงผานจากคนๆเดยว direct เลย แลวบางทกแยกไมออกวาคนทสงจะเรยกวาอะไร จะเรยกวา citizen reporter หรอ direct reporter บางคนกคดเองวาตนเองกเปนสอฉะนนใครทใชสงคมออนไลนกบอกเปนสอหมด แลวพอมปญหาขนมาผมอ านาจกชนวมาวาเปนสอมปญหาตองคมสอกเปนปญหาหนงทตองแยกแยะใหเหนชดเจน

ผเกยวของในกระบวนการท าขาวในยคดจทล มลกษระแตกตางจากยคอนาลอก ชอเรยกยงสบสนวาจะเรยกอยางไร ในรฐธรรมนญทรางกนอยจะใชเรยกผรบสาร ซงบางครงกคอผสงสาร ค าวาผใชสอ แตยงไมแนใจเหมอนกน ในขนตอนของ สปช.มความหวงใยในเรองนวาประชาชนใชค าวาสอหมดแลวสงคมกแยกไมออกวาใครใชสอ ใครไมใชสอ ฉะนนสงคมตองแยกใหออกวาใครใชสอ เทยบกบผใชสอตองชดเจน ตอจากประเดนเดม เมอสบสนมนไมใชสบสนเฉพาะผบรโภคขอมลขาวสารเทานน สบสนทงคนทท าสออาชพดวย ฉะนนถายอนหลงไป 2-5 ปใหหลง ขาวหลายขาวไดมาจากดจทล ไดมาจากสอสงคมออนไลน แลวไดมาโดยทไมไดมการตรวจสอบ วาขาวนนมความนาเชอถอมากนอยขนาดไหน ฉะนนกมคนกลมหนงทตองการแกลงนกขาวหรอตองการใหนกขาวเสยหนากท าสงทไมเหมาะสม กสรางเพจอะไรขนมาสกเพจหนง ครงสดทายเปนเพจเรองฟารมสนขทเปดใหมการบรการทางเพศกบสนข เปนกรณศกษาทคลาสสกมาก เวบไซตเดลนวสน าไปลงทงเวบไซต ทงหนงสอพมพ โดยทไมไดตรวจสอบขอเทจจรงกเปนเรองราวขนมาเพราะเปนขาวทไมมทมา กเปนประเดนทเกดขนในสอกระแสหลกทไปใชขอมลขาวสารจากสอสงคมออนไลน อกประเดนหนงทเปนประเดนทนาสนใจคอทกวนนสอถกใชเปนเครองมอในหลายรปแบบดวยกน เปนเครองมอขององคกรสอซงมทงดและไมด คอองคกรสอทตองการสรางภาพวาเปนองคกรทมความครบเครองเรองสอกจะสนบสนนใหสอในองคกรมความหลากหลายมากขนมทงสอสวนบคคล มทงทวทเตอร มทงเฟซบค มทกอยาง แตเมอจะน าไปใชเนองจากมนไมไดผานกระบวนการกลนกรองทเหมาะสม ฉะนนนกขาวใหมๆ ทเขาไปอยในระบบไมเขาใจวธการทจะสง

DPU

146 ขาวสารขอมลไปโดยทตองมการกลนกรองและตองมความรบผดชอบในสารทเขาสงออกไป บางครงเปนความรสกสวนตวเปนเรองทไมไดมทมาทไปกสงผานออกไปในนามขององคกรสอ กเปนดาบสองคมในเรองขององคกรสอ หรอบางครงกมผทใชในทางการเมองโฆษณาชวนเชอไปสงขาวในลกษณะทไมมมลความจรงแลวท าใหคนเชอหลายเรองทเกดขนในสอสงคมออนไลนหรอสอดจทล อกอนหนงทเปนโฆษณาแอบแฝงมหองเสอหองหนงทบอกตดเสอถกมากเลยมาโฆษณาในสอสงคมดจทล สอสงคมออนไลนอยางเดยวเลยกจะเปนรปแบบหนงทเหนอย อกประการหนงกคอพดถงในแงของคนท าสอเองกมทงดและไมด ทงผบรโภคทงผใชสอ ทงสออาชพ เมอกอนเวลาทมประเดนขาวอะไรแลวเราอยากจะไปถามความเหนของคนทถกพาดพงหรอคนทเกยวของเราตองรอไปสมภาษณวามความเหนวาอะไรอยางไร แตปจจบนนไมตองพอมปญหา เชนเรองคณยงลกษณถกแจงความถกฟองศาลคดอาญากไปดในเฟซบควาจะพดวาอะไร ผศ.ดร.วรชญ ครจตต ผมจะเปนมมมองในเรองของวชาการ ทมประสบการณกคอพดใหเดกฟงผานทางกระทรวงวฒนธรรม กจะไปตามตางจงหวด สวนใหญกจะเปนเดกระดบลาง ไปบรรยายใหฟงผลตอบรบบางโรงเรยนกดบางโรงเรยนกไมนาจะด จากประเมนภายนอก กไมแนใจวาในชวงระยะเวลา 10 ปทผานมาคนเหลานกจะมาเปนสวนหนงของปญหา หรอเปนสวนหาทางแกไข แตกพยายามแทรกเขาไปในหลายอยาง ทเขาไปสอนทกระดบชน เทาทสงเกตคอสมยนนกศกษาถาเปนระดบปรญญาตรกจะมความเทาทนเยอะ สนใจและเหนความส าคญพอไปบรรยายและยกตวอยางใหฟงกจะรสกอนมาก ผมมประเดนทจะตองถามในขอ 3 เรองการรเทาทนในยคดจทล(digital communication literacy) มดานใดบางแตกตางจากการรเทาทนสอ (Media literacy) อยางไร ขอนผมไมแนใจวาเขาใจตรงกนหรอเปลา คอผมวาการสอสารยค(digital communication literacy) อาจจะไมตรงกนเพราะในค าภาษาองกฤษไมมค าวายค เลยแตผมอาจจะพดถงการรเทาทนสอ (Media literacy) จะไมมความเหมอนเกอบรอยเปอรเซนตกบการรเทาทนสอดจทล แตไมใชสอยคดจทล สอยคดจทลกคอสอทเราใชในยคปจจบนจะเปนดจทลหรอไมเปนดจทล กคอเปนสอเหมอนกน การรเทาทนการสอสารการกตองรเทาทนทงหมดไมวาจะเปนออนไลน ออฟไลน ผมขอเสนอไววาถาหากเราจะเนนเรองของการรเทาทนสอดจทลอยางไร กตองลงไปรายละเอยดวาตอนนดจทลมสออะไรบาง แตถาเกดจะพดภาพกวางการรเทาทนสอในยคดจทล ซงกคอในยคปจจบน ผมคดวานาจะเปนภาพกวางมากกวาทเราตองร ดวยไมใชวาเราจะตองรแคดจทลออนไลนขณะทออนไลนเราไมรเลยกคงไมไดเพราะความจรงพนฐานกยงคงตองมอย เรองของการก าหนดวาระคณคาขาวตางๆ อกประเดนหนงผมมความเชอวามความจ าเปนทจะตองขบเคลอน ถาเราเคลอนกนเองกเปนอยางทเหน 10 กวาปผานไป เราพยายามจะสรางรเทาทนสอ อยางทอาจารยพรทพยบอก ผานกระทรวงศกษาธการเรากพยายามทจะผลกดนเขาไปแตไมเกดขน เพราะอะไร คอถาเราไปมองเจตนาผมอ านาจกเปนอกประเดนนง ทกคนกตอง

DPU

147 มAgendaอยแลวไมวาจะเปนสอหรอไมเปนสอ ซงเราไมอาจไปฟนธงไดวาในสงคมนเปนขาวเปนด า ในแงของการทเราจะไปผลกดนในเรองของการรเทาทนสอทเกดขนใหเปนรปธรรม ผมคดวาอยางไรกตองอาศยหลายสวนไมใชแคในสวนของพวกเรา สามเหลยมตองขบเคลอนไปคอตองมอ านาจรฐ อ านาจทน และอ านาจประชาชน ซงอ านาจรฐ อ านาจทน ไมไปในทศทางเดยวกบประชาชนอยางพวกเราทพยายามขบเคลอนกน ถาสองอนนไมเคลอนอยางไรกแบกไปไมได คอถงแมจะไดไมไดกเปนอกเรองหนงอยางนอยเราขอเขาไปสบ ไดสกหา กยงดกวาไมไดอะไรเลย เพราะฉะนนกตองไปดวยกน ภาคประชาชนถาพดกนตามตรงกคอคอนขางออนแอ เมอรวมตวกนแลวไมสามารถมผลในเชงนโยบายทางการเมองได ทไมไดพงทางเรองของการตลาดคอนขางยาก แตถาเปนเรองโฆษณายงมผลเยอะ สวนหนงถาเกดจะถามปญหา ผมวาหลกๆคอเปนยคทมความเปลยนแปลงเรองเทคโนโลยสงมาก แลวเทคโนโลยกออกมาใหมทกวนคนกไปตามเรองของการใช application ในการน ามาใชท าอะไรไดบางพอไปเนนเรองของการปฏบต เรองของการคดวเคราะหในการ refresh คดค านงถงผลกระทบตรงนมนกตามไมทน เทคโนโลยเปลยนไปอยางหนงกอใหเกดผลอกหลายอยางทเรามองไมเหนอยางเชน กอน 3G กบ ม 3G กตางกนมนไมใชแคเรองความเรวแตวามนกอนใหเกดผลกระทบทางเรองสงคมหรอวาอะไรกตาม การเขามามนมผลเปน trickle-down effect ตามมาแตวาคนทเปนผใชอยางเชนเราและเยาวชนกคอใชอยางเดยว กมองวาดโหลดไดท าอะไรไดหลายอยางหรอวาเซลฟเปนกระแสขนมากท าตามๆ กน คอใชเปนแตวาคดไมเปน ไมเชงคดไมเปนถาหากเขาคดกอาจจะคดเปนกไดแตเขาไมรสกความจ าเปนทจะตองไปคด เพราะวามนมผลกบสงคมและคนอนกอนเขาไมร วาวนในวนหนงเขาอาจจะตองเจอแบบน อก 10 ปเขาอาจไปสมครงาน ตองโดนเชคประวตวาเคยไปดาใครไวบาง เขายงไมรถงโทษตรงน ไมรอบคอบในตนเอง ภาษาองกฤษเขาเรยกวา self review be for self reflect กคอเปดเผยตนเองกอนเลยชอ ทอย เบอรโทรศพท หรอวาไปท าอะไรกอดกบคนโนนคนน แตเขาไม self reflect เลย คอเขาไมคดค านง ไมชวรกแชร ไมรอบคอบเลย ตดตอรปเขาคดวาสนกพวกนกฎหมายกไมรบร เพราะคดวาไมมความจ าเปนทจะตองร เพราะฉะนนสวนนกเปนปญหา คอผลกระทบไมใชมแตตวเอง คนรอบขางดวย ลกไปท าอะไรพอแมกเดอดรอน วงษตระกลกเสยหาย หรอวาคนรอบขางเพอนหรอสงคมรอบตวกมผลเปนชนๆ ไป ผมเคยท าวจยใหกบ สสย. หวขอเรองของผลกระทบในแงลบ ซงผมแยกออกมาได 8 หวขอหลก 30 หวขอยอย ซงคดวาอาจจะมมากขนแลวดวยซ าในปจจบน เชน ขอ1 เรองการลอลวง ขอ2เรองเนอหาทไมเหมาะสมรวมไปถงเรองของการดากนไปมา ขอ3เรองของสทธ และกเรองของ cyber baiting ในตางประเทศมความซเรยสมาก แตเมองไทยยงไมคอยเหนเทาไหรหรออาจจะเปนขอดของคนไทยหรอเปลาทไมคอยจะมปญหาน แตฝรงมเยอะ โดยเฉพาะขอยอยขอหนงโดยเฉพาะ cyber baiting กคอการย วยใหท าบางอยางเมองไทยมเยอะขนไมใชแคนกเรยนอยางเดยว แตผใหญกโดนเยอะอยางเชนคลปอาจารยรองผอ านวยการคนหนงทตางจงหวด ถกเดกนกเรยนมาหลอกลอใหคยไลน ขอ4 คอกอใหเกดความไมพอใจเชนยงโพสตมากคนกยงอจฉายงโพสต

DPU

148 มากยงมเพรสชนยงเครยด ขอจฉาอะไรประมาณน และขอ 5กอใหเกดความเขาใจผดหลอกลวง ซงอนนกมเยอะ คอเราเคยชนกบการเหนขาวเพราะขาวสวนมากเปนจรง แตตอนนเราอาจเหนคนนพดตอนเชาเรองหนง ตอนบายเปนอกเรองหนง กลายเปนโอละพอ ซงเราจะไดยนค านบอยมาก และกขอ 7 กคอการท าผดกฎหมายผดเพราะทวทเตอร เชนวนนผมโพสตไปเพราะวามคนไปแชร พอแชรแลวเฟซบคสามารถเปลยนหวขอไดกจะเปลยนหมดเลย กรณนคอพระสเทพไปใหปากค าในเนอขาวบอกวารบผดชอบทงหมดในการสลายการชมนม แตวามเพจหนงออกมาแชรบอกวาพระสเทพยอมรบคนเดยวแตวามแกไขมาในเพจดวยระบวาทกษณใหใชกระสนจรง ซงคนไมรกจะน าไปแชรตอกจะสรางความขดแยงขนอก ซงจรงแลวเปนการผด พ.ร.บ.ทวทเตอรดวยในการหมนประมาท และสดทายคอกอใหเกดพฤตกรรมไมเหมาะสมเซลฟกนจนตกหนาผากม เซลฟแบบโชวอะไรตางๆ กม ทาตทาตอย และกสงรปไมเหมาะสม ตอนหลงกจะมาเปนการแบลคเมยไดเชนแฟนเลกกนกเอามาแฉ กจะเปนปญหา ซงไมใชเฉพาะแควยรนเทานนผใหญกมหลายกรณทโดนหลอก ปญหากคอสรปในขอ 1 ของโจทกวจยกคอมงเนนในเรองของการใชมากกวาเพราะวาเรากลวจะตกยคมการอบรมตลอดเลยในการใชแอฟพเคชน เนนเรองการใชเพราะวาตรงนมนผานไปเรวมาก ตวคนตามไมทนแตวาตว core หรอวา concept ตวภมคมกนจรงๆของการรเทาทนสอทเปนหลกยงตามไมทน อาจารยธาม เชอสถาปนศร ผมเตรยมเรองการใชสออยางไรบาง ซงผมใชในเวท กสทช.สมมนา work shop ในเรอง 10 ปญหาสอในสงคมไทยมอะไรบาง ซงเปนความเหนในสวนตวของผม ขอ 1. ปรากฏการณของสอหรอวาสอกระจกเงาในสงคมไทยเรากมการเถยงกนมานานวาสอมอทธพลตอการเลยนแบบหรอจรงๆ แลวสอเปนคน reflex ซงผมมองวาปรากฏการณนท าใหเรามองวาจรงแลวสอมบทบาทส าคญอยางไร เปนการสงเสรมความรนแรงหรอเปลา หรอวาสอมวลชนกมหนาทแคสะทอนใหดเทานนเอง แตผมคดวาเปนทงสองอยาง ขอ 2. กคอคนไทยในยคสงคมใหมใชสอเลยงลก แตกอนคนไทยใชโทรทศนเลยงลกแตสมยนใชสมารทโฟน ใชเทบเลต เรยนไดสอบเกงใหโทรศพทมอถอ ปญหาขอท 3 ซงกมมาตลอดและกพดเรองการรเทาทนสอกคอเรอง SLVR เรองของตวแทนความรนแรง เพศ ภาพตวแทนจากสอ แตวากแกไขไปไดบางสวนซงเรามตวเรทรายการโทรทศนก ากบ แตปญหาอยทปลายเหตวาพอแมขาดการแนะน า รายการ น.13 น.18 ผปกครองโปรดใชค าแนะน า ซงในความเปนจรงผปกครองไมสามารถแนะน าไดตลอด ฉะนนท าอยางไรควรมคมอแนะน าไหม คอผปกครองเองกขาดเพราะโตมากบทว ดทวทมภาพความรนแรงปญหาคอเดกขาดทกษะการดสอ ขอ 4. เดกขาดทกษะและภมคมกนสอผมเคยฟงอาจารยกาญจนา แกวเทพ ซงทานกไดกลาวในเรองของการทเดกขาดทกษะและภมคมกนสอวาจรงๆ แลวอาจเปนผใหญ ผใหญกบเดกมลกษณะทแตกตางกนผใหญอาจจะมปญหาเรองยคสอเกา สวนเดกกอาจจะมปญหาเรองยคสอใหม ใชมนแบบไมเทาทน ขอท 5. เรองชองวาง การสอสารชองวางคนรนตางกน ซงเชอมโยงกบ ขอท 6. คอชองวาง

DPU

149 ระหวางสงคมอนาลอกกบดจทล ปจจบนนไทยกมปญหาเรองดจทล ดไวด ซงเราเองกไมรจะแกปญหาอยางไรมนมจดชองวาง อยผมไมรวาถาจะแกปญหาเรองนควรเปนหนวยงานไหนแตทยกปญหาขอนมาเพราะไปพดให กสทช.ฟง ขอท 7. กจะเปนโรคและภยหรอวาอนตรายจากสอเทคโนโลย อาชญากร อาญากรรม ทมาจากเทคโนโลย ผมคดวาเรองนเปนเรองยากทจะรบมอ ขอ 8. เรองผลกระทบทางเทคโนโลยทผใชปลายทาง อนนโฟกสเฉพาะเรองเทคโนโลย เชนถกหลอก ถกลอลวง หรอวาใช Hate speed การรงแกกนผานโลกออนไลน ขอท 9. จรยธรรมความรบผดชอบของการสอสารทไปกระทบตอสงคม หรอแมกระทงตวผประกอบกจการเชนเจาของชาเขยว ท าธรกจเพอใหผบรโภคแชรภาพ ถาไมมระดบการรเทาทนสอ ในเวท กสทช. ผมเคยบอกวาถาตวผรบอนญาตวทยโทรทศนท าด เปนการประกอบธรกจทมความรบผดรบชอบ หรอชอง 3 5 7 9 กสทช.บอกวาคณชวยท ารายการรเทาทนสอในผงรายการ หาหรอสบเปอรเซนตแลวคณสามารถน ารายการพวกนนมาขอลดคาสมปทานหรอวาคาเชาสญญา กเปนภาษท าดแลวคนให เปนมาตรการแรงจงใจ สวนขอ 10. กคอการมงใชสอเพอการเรยนรมากเกนไป เชนเวลาผมไปบรรยายอาจารยกจะมความสบสนมาก การรเทาทนสอหมายถงการเอาสอมาใชเพอสรางการเรยนรหรอ อนนนเปนสายเทคโนโลยเพอการศกษา อกฝายอาจารยกเขาใจวาอยากใหเดกรเทาทนสอกไมใหเดกใชสอคอ media life out คอปดกนการใชสอไปเลย ผอ านวยการบางพนทบอกวาอยากใหเดกรเทาทนสองายนดเดยวไมตองใหเดกเอาโทรศพทมอถอมาโรงเรยน หรอประกาศหนาเสาธง วาโรงเรยนนไมมนโยบายใหเดกใชสอ มนเปนการปองกนและปกปดการใชสอ ผมคดวาสบปญหานเรองการรเทาทนสอกลายเปนประเดนควบคม Regulation คอนขางมาก ประการตอไปขอกลาวเรองสภาพปญหาการรเทาทนสออนทหนงตองไปแปะ กสทช.เลยเรองของ regulation ประสทธภาพ ประสทธผลของ กสทช.ในเชงกฎหมายอาจจะมเรองปญหารปแบบการก ากบเชงวชาชพ เชน self regulation คอท ายงไมไดจรง หรอความพยายามทจะใช co-regulation กไดอยในชวงเรมตนเพราะฉะนนเวลาทบอกวาประชาชนทจะเรยนรเทาทนสอรณรงค แบรนดกตองมาบอยคอตพอไปถง กสทช. กท าอะไรไมได เชนละครเหนอเมฆ ทฉายชอง 3 ประชาชนรเทาทนสอวาท าไมไมใหออกฉายมนเปนเรองของการใชสทธของประชาชนไดดมา 12 ตอนแลวตอนท 13 ไมยอมฉายแลวไปประทวงท กสทช. กสชท. กบอกวาผดแตไมสามารถเอามาฉายคนได เรองของประสทธภาพในการก ากบของ กสทช. เรองของสทธเสรภาพ อนนอยในหมวด regulator ทผมคดวามนสงผลตอการรเทาทนสอ ขอทสอง เรองการศกษาทงในระบบและนอกระบบซงการมหรอไมม หรอการถกเถยงวาวชารเทาทนสอควรอยในแบบหลกสตรจรง หรอควรศกษาเปนหลกสตรการเรยนรตามอธยาศย หรอควรเปนการบรณาการ แบบครสนใจแลวกเอาไปท าเอง ผมท ามาทงสามแบบเลย เหมอนทอาจารยพรทพยแปลคมอ อนนนเขาไมไดน าไปใชแบบจรงจงแคครคนไหนสนใจดาวนโหลดไปท า ไมตองม KPI ดวยซ าไปไมไดมการประกนการศกษาวาคณท าดแลวคณไดประสทธภาพ ประสทธผล ผอ านวยการไมไดสนใจดวยซ าไป เรายงคงถกเถยงกนอยวามหรอไมม ส าคญหรอเปลา คอถาจะมควรจะ

DPU

150 ฝงแนวคดรปแบบใดลงไปแบบการรเทาทนสอละเพราะวาสวนมากเราเอาแนวคด media literacyแปลมาจากต าราตางประเทศ 90 เปอรเซนเปนสวนมากแลวมนกไมมการประยกตใชเลยในแนวคดเรองสงคมไทย การใชหรอประยกตจรงๆปจจบนผมสอนวชาmedia literacy สอนใหคดกบสถานการณจรงๆ แตถาวชานไปอยในโรงเรยนแลวบอกวาเดกทเรยนวชานตองไดเกรด 4 3 2 1 ผมวามนผด เพราะคณครบางคนเวลาไปสอนวชานปรบเกรดไปใหคะแนนความถกความผดซงจรงๆ วชานไมใช แลวกเนอหาของหลกสตรอาจจะเปนอยางไร การวดผลสมฤทธควรจะเปนอยางไร ขอทสามปญหาเรองเทคโนโลย สงคมไทยยงมปญหาเรองความเทาเทยม ความเทาทน เชนการใชโทรศพทมอถอ คณร คณเทาทนไหม แลวสงคมเทาเทยมระหวางคนเมองกบคนชนบทแลว คนทอยในพนทหางไกลเทาเทยมเรองระบบการใหบรการโทรคมนาคมของสอเทากนจรงหรอ ถามทวดจทลแลวรายการ content สวนมากยงเปนทวของสงคมคนชนกลาง คนชนเมอง สภาพแวดลอมทางเทคโนโลยการก ากบดแลการใช ขอทสเรองฐานคดสมาคมผบรโภคผมคดวาเปนเรองส าคญเพราะผบรโภคดานสอในสงคมไทยมแตมลนธสมาคมคมครองผบรโภคดานสนคาและบรการเหมอนอตสาหกรรม อ.ย. แตเรายงไมเคยมหนวยงานทคมครองผบรโภคดานสอ เพราะฉะนนจะมปญหาในเชงคมครองผบรโภคจะตองวางกลไกทประชาชนมสวนรวมในระบบเยยวยา ลงโทษ คมครอง เชนกรณโฆษณาของคณตนถามกรณรองเรยนปญหากจะอยคางตรงทวาคณตนท าธรกจแบบมธรรมาภบาลหรอเปลา เพราะวาโฆษณาของคณตนชาเขยวขออนญาตถกตองตามกฎหมายแตคนอนญาตคอมหาดไทย ซงอนญาตภายใต พ.ร.บ.การชงโชคแถมพก กสทช.บอกวาเปนโฆษณา กสทช.ไมดแลเรองโฆษณาโดยตรง โฆษณาตองใหสมาคมคมครองผบรโภค โฆษณาผานมาไดอยางไรจากสมาคมธรกจโฆษณาแลวตว อ.ย. สาระส าคญกอยทคณะกรรมการอาหารและยา เพราะกฎหมายสอมนไมบรณาการ เวลาจะคมครองผบรโภคทหนงตองเรยกหาหนวยงานทเกยวของมา เราไมมคณะกรรมการการสอสาร ถาเกดวาเปนของอเมรกาม communication committee FCC ค าวาการสอสารดทกเรองทเปนการสอสาร ของไทยเรายงแยกกนอยกฎหมายกแยกกนและทส าคญเวลาทจะแทรกแซงกดดนทางสงคมท าไดเพยงแคยนจดหมายรองเรยน เรยกรอง แตวาทสดแลวไมมการไปลงโทษ กสทช.ลงโทษแบนรายการไทยแลนดกอดทาเลน ปรบหาแสน แลวยงไงกท าอก ถาเปนในตางประเทศจะใชมาตรการสงสดคอสงระงบออกอากาศ ซงมนใหผลกระทบทมากกวา แตเราปรบเงนประชาชนจะไมไดประโยชน ถาปรบเงนจะตองน าเงนคาปรบเขาสภาวชาชพ เขาองคกรวชาชพเขาจะไดเปนเสอทไมไดมแตกระดาษ ใหเขาไดมอ านาจในการเอาเงนนนมาใชดวย สดทายในฐานะทผมเปน NGO ท างานภาคประชาสงคมดวย ปญหาดานยทธศาสตรมหลายคนท าทกคนรวมท าแตวาไมมเปาหมายรวมตรงกน ตางคนตางท า มองไดสองแบบตางคนตางท านนดรวมกนเดนแยกกนต ในมมผมยทธศาสตรกควรจะมเพราะวาจะไดตไปทางเดยวกนไดท างานไปในทางเดยวกน เรองบญเรองคณเรองเปาของงานปญหาของ media monitor คอเรองสงเสรมการรเทาทนสอ ไดทนปตอป ไมมความมนคงในการท างาน เพราะฉะนนคนทท างานโปรเจคนกจะรสกวา

DPU

151 ไมใชงานทเปนยทธศาสตรสบป NGO ทงหมดท าอยแตท าดวยอดมการณกบแรงบนดาลใจสวนตว แตเวลาไปท าจรงกตองคดวาปนจะมทนหรอเปลา กลไกการขบเคลอนทางสงคมหรอวาการเคลอนทงระบบ กเปนปญหาของการรเทาทนสอในสงคมไทย ในสวนเรองหลกสตรสภาพปญหาการสอนการรเทาทนสอ เปน MIL หาวงผมใชของ UNESCO วงแรก Judgment ในทนเนองจากวชานหาคนสอนคอนขางยากเวลาไปสอนใชคานยมใชความรสกสวนตวตดสนวาอะไรถกผด ซง judgment ของคนทสอน MIL ใชไมไดเลยเพราะวา สารอนเดยวกนคนดเหมอนกนมนเปนเรองปกต แตพอไปอยในวชาเรยนมนเหมอนกบวามการวดความถกความผดแบบนใชไมได ขอทสอง การ integration คงจะอยไมอยในหลกการทวาอานออก เขยนได เทานน ในมตเรองการสอสารปจจบนจะมเรอง Civic Education การศกษาวชาหนาทความเปนพลเมอง หรอเราจะสงเสรมให MIL เปนเหมอนการLearning เรยนรชวชวต ชมชนกเรยนไดวชาน ไปดทวชมชนปราชญชาวบาน ไมตองนบคาหนวยกต ใหเปนการเรยนรตามอธยาศย ขอสาม Concept มผ ถกเถยงกนวาประเทศไทยจะใช MIL แบบทวๆไป หรอแบบ applies ประยกตกนแน MIL แบบทวๆ ไปคอหลกสตรทวาการรเทาทนสอคออะไรท าตามขนตอน เปนเหมอนหลกสตร หรอจะตองเปนแบบเชงประยกตกอนในสงคมไทย ขอทสคอ Goals เปาหมาย การรเทาทนสอใหตอบโจทยแควาความพงพอใจเปนเรองสวนตว หรอวาเปนในระดบชมชน คนในชมชนรเทาทนสอ หรอยกระดบไปทงสงคม ผมคดวาถาเปนระดบการปฏรปควรจะตองยกระดบไปทงสงคม มนยามของ UNESCO วาการรเทาทนสอคอ skill คอ activity เปนทกษะความสามารถสวนตว ถาไปผกโยงกบวชาบทบาทหนาทความเปนพลเมองมนจะมความรเทาทนสอมากไปถงเรองอนๆ อก เวลาไปสอนเรองนอาจารยบางคนบอกวาสอนใหเดกรทกษะการรเทาทนสอกพอไมตองใหเขาไปคดถงเชอมโยงกบบทบาทหนาทชมชน แตในมมมองผมคดวาไม เขาจะรเทาทนสอสวนตวแลวกจะฉลาดอยคนเดยวไมใชแบบนน ตองท าใหคนอนรเทาทนสอมากขนยกระดบไปดวยกนทงสงคม เรองสดทายต ารา Text/Context ต าราสวนใหญกจะแปลมาจากตางประเทศ ซงมสองสวนคอ concept กบสวนทเปน ตวอยาง ประเดนคอ concept คอเมอแปลเขาใจ แตพอเปนตวอยางมนไมไดอยในบรบทของสงคมไทย เวลาไปสอนครไทยไมมเวลาไปเกบรวบรวมขอมลตวอยางเนอหา เพอทจะเกบเปนตวอยางในการเรยนการสอน ฉะนนไปสอนวชานทไรเปนภาระคอนขางมาก สอนจรงๆ concept นดเดยวแตการสอนในลกษณะ discussion ใหเขาวพากษในหอง อาจารยจะมปญหาเรอง 10 บทบาทหนาทของพลเมองของ UNESCO เรอง civic ท าไมจงส าคญเพราะมนอยในเรองทสอง บานเราเรองนมนหายไปนานเพราะวา Media literacy เปนแคฟงชนหนงของ civic education แคบอกใหรจกสทธหนาทของผทอยในสงคม แตวาในเมองไทยไมไดสอนเปนล าดบแบบน เรองmedia literacy เปนเรองใหญวชาหนาทพลเมอง media literacy มนเปนสวนหนงของ civic education ผมคดวาเวลาทเรามวชาหนาทพลเมอง บทบาทหนาทการเปนประชาธปไตย เราควรมองวชา media literacy เปนอกหนาทหนง สรปสดทายทผมคดวาเปนปญหามาตลอดคอ จากวงเวทปฏรป Media literacy framework คอ media

DPU

152 literacy ไปเกยวของกบเรองอะไรบางอนทหนงคอ awareness การวดระดบความรเทาทนสอ ความตระหนกรของประชาชน อนทสองเรอง Media Analysis & Critics การรทกษะไมใชแคการรสวนตวตองพฒนาไปถง อนทสาม Media & civic education เพราะตองบวกรวมกบอก 10 หนาท อนทสคอ Media Monitoring การเฝาระวงสอ ฉะนนผมตองรไดทนทวาผมตองรเทาทนสอกอนถงจะไปเปน Media Monitor เพราะคอการเฝาระวงสอ Media watch ตองผานการคดวเคราะหกอนถงจะมาท างานนไดเพราะคณเปนพลเมองจงตองมาท างานนแทนคนอน อนทหา Media & consumer right protection ปกปองผบรโภคในมตดานสอ ฉะนนถาเราจะรวา Positioning ของ Media literacy อยตรงไหนกคอเรมตนจากตวเอง ชมชน การเปนหนาท ในประเดนนตองพดถงเรองของสทธการเขาถงขอมลขาวสาร สทธทจะไดรบขอมลขาวสารทมคณภาพ สทธทจะรบประกนการรเทาทนสอการไดรบความรเรองการรเทาทนสอ Human right of communication ซงจะเปนรวมใหญ สงทกลาวมาจะคอฟงชนของการท างาน คอปญหาของการรเทาทนสอทผมไปประสบมา ผศ.ดร.พรทพย เยนจะบก เมอกทคณธามไดพดถง เวลาการเรยน Media literacy เราจะไมชถกผด แตสงทใชกคอ ใชดพฒนาการของเขา จากเขาพดไดนอยเขาพดไดมากขน การพดไดนอยหรอใครพดไดมาก ไมมใครถกผด แตมใครจะพดไดลกหรอใครพดไดกวาง สรปภาพรวมวา Media literacy มนมองคประกอบอะไรบาง เราตองโยนโจทยในการวเคราะห วเคราะหโดยโจทยของอาจารยเอง สดทายแลวการเรยน Media literacy ไมไดเรยนเนอหา แตเรยนกระบวนการในการคดวเคราะห คออยางมโจทย คดอยางมกรอบ กระบวนการรเทาทนสอมนหมายถงกระบวนการคดวเคราะห ตองใหเดกมกระบวนการคดวเคราะห ตงแตเดก อนนคอขอท 1 อนท 2 ใหเขาฟงคนอนพด กระบวนการรเทาทนสอเปนกระบวนการกลม เวลาใชกอใหเกดกระบวนการกลม ควรใชการแลกเปลยน ท าใหผานกระบวนการฟงมากขน ปญหาทเกดขนสวนใหญ ตางคนตางพด ไมคอยไดฟง เราจะยอมรบมากขน เหมอนกบเราเอาสอมาแลวเราบอกวาคนสงสอตองการอะไร ถาเขาใหด โฆษณา ดาราคนนนใหพด อะไร ไมพดอะไร เหมอนโฆษณาไมโกหกแตบอกไมหมด ในทสดใหเขาใชสอเปนตวคดวเคราะหเปน เขาใจ อานออกได ประเมนได สามอนน โดยใชสอทกประเภท ใชกระบวนการ ถาน าไปสการปฎรป ถาจะเคลอนทกครงอนทหนงของใหเคลอนเขาไปอยในระบบการศกษาใหไดกอน สอนตงแตเดกเลกๆ คอการปฎรปจะไมไดเขาใจทนททนใด เดกเมอโตขนเขาจะเขาใจสอ กระบวนการรเทาทนสอเกดขนกบผรบสอ เกดขนประชาชน ประชาชน feedbackได เมอเราเอาโมเดล SMCR มากอง มาจบ เปาหมายทเกดขน เกดขนทตว R เราจะไมจบแตะตว S แตจะการเกดปฎรปตว S เมอตว R มความเคลอนไหว เรมมการเรยกรองวา สอตองดนะ ตว C เปนเรองของการควบคมเปน เรองของจรรยาบรรณ ถาควบคมตว C ได ก effect ตอตว S ตอตวผสง สงทจะเกดรปตอ

DPU

153 ตวผรบมากทสดคอตว M สงทสอสงออกมาตอผรบ ถาจะเกดการปฎรป เนนไปทผรบใหมชองทางมากขน ใหเขาเกดการเรยนรมากขน ไมวาจะกรณใดกตาม อาจารยจกรกฤษ เพมพล ขยายความจากคณธามนดหนง ความไมรเทาทนสอเกดผลอยางไรบาง ในยคดจตอล

1. เกดการหลงไหลของขอมลสวนบคคลโดยทบคคลเองกไมร ตวอยางเชน ชอ ทอย 2. การแชรขอมลทไมถกกฎหมาย หรอเรองทมความละเอยดออน เชน ขอมลเกยวกบสถาบน

พระมหากษตรย ประกาศส านกพระราชวงปลอม ซงผแชรถกด าเนนคด 3. ความจรงเสมอน การถกตดตอนขอมลโดยขาดบรบทรอบขาง โดยคนสวนมากไมไดรบรวา

เปนความจรงทงหมดหรอบางสวน เชน ขอเขยนทนกขาวเขยนเอง เวบไซตทอางองขอมลผดพลาด ซงอาจท าใหเกดความเกลยดชาง โดยผานสอดจตอล

การเรยน การสอนในระดบปรญญาตร มการเรยนการสอนวชา จรยธรรม การรเทาทนสอ กฎหมายสอ เรามยงขาดแคนในเรองกรณศกษา โดยเหตผล ขอจ ากด การอยหางไกลหรอมเวลานอย แตขณะนวชาการรเทาทนสอมการสอนระดบประถม ศกษาแลวในโรงเรยนไทยรฐวทยา สดทายกระบวนปฎรปสอในระบบ มนจะ output ออกไปทมนเปนคณปการตอสงคมอยบาง บทบาทการคมครองผบรโภค โดยเพมบทบาทของผบรโภคเปนเปนกฎไกลหลกในการก ากบดแลสอ ผศ.ดร.วรชญ ครจต กระบวนการคดวเคราะห (critical thinking) คอ กระบวนการพนฐานในการรสอ โดยการตงค าถามของผบรโภค เวลาบรโภคสอในแตละชนด ปญหาตอนนคอ สอนยงไงใหนกเรยนเขาใจสอ ซงเปนเรองทยาก กระบวนการกคอ การน ากรณศกษามาใช (case study) ในความคดของผม ทผมเคยเสนอในหนงสอ ชอวา รทนสอ มนนาจะมความเปนไปได คอ การเรยนรสอสามารถท าไดกบทกๆคน ไมใชเฉพาะกบนกเรยนนเทศศาสตร ซงมนเปนขอบขาย (scope) ทแคบไป แทนทจะเปนผบรโภค กลบกลายเปน ผผลตสอซะเอง ทตองเรยนรสอเอง ฉะนน การเรยนรสอ ควรจะแทรกเขาไปตงแตยงเปนเดก คอ แทรกกระบวนการ การเรยนรสอเขาไปในทกรายวชา ยกตวอยาง วชาประวตศาสตร เรองพระนเรศวร ซงอาจารยสามารถหยบยกน ามาเปนตวอยางประกอบวา เรองนสรางขนเพอความบนเทง สรางขนในรปแบบทตรงกบความตองการของผบรโภค ซงมทงเรองทจรงและไมจรง ใหนกเรยนลองไปดวา สวนไหนจรงและสวนไหนทไมจรง ถกผดนนไมส าคญ แตมนนาจะมกระบวนการวด และประเมนการเรยนรสอ ผมวาปญหาส าคญ กคอ นยามของมน (term) คอ สอมนมปญหามานานแลวตงแตสมย แมค ล ฮาน, ย โพสแมน หรอเรองวฐจกรของสอ ซงในปจจบนน ภมทศนของสอมนเปนเรองทกวางมากและกระทบทกอยาง ถาจะพดในเรองของ media literacy ผมคดวามนยงแคบไป มนยงไมครอบคลม ซงทจรงมนมอย 4

DPU

154 ตว SMCR แต media literacy มนเปนแคตว C ผมเลยคดวาเรานาจะใหนยามของสอใหม อยางเชนค าวา communication literacy ซงมนจะกวางไปรปาว ถาพดถงค าวา communication กจะหมายรวมถงระดบลางๆดวย คอ การสอสารระหวางคนสองคน (interpersonal) ซงรทนคน สามารถจบผดกนได หรอวาเราจะใชค าวา mass communication literacy ซงหมายถง ความรเทาทนการสอสารระดบมวลชน ซงเรองนมนกจะสามารถพดถง ตว Digital อยางเชน ไลน ซงมบทบาทส าคญเหมอนกน ดงนนนยามมนควรจะเปน mass communication and digital literacy หรอเปลา อาจารยธาม เชอสถาปณศร กลไกการปฏรป SMCR หรอการปฏรปสอภาคพลเมองมนกจะมอยท งหมด 5 กลไก

1. กลไกการพฒนากฎหมายจรรยาบรรณวชาชพ ทางฝงวชาชาชพจะพฒนาโดยตรงรวมกบสถาบนทางการศกษา อาท กฎหมายทเกยวของกบสอ หรอ สทธเสรภาพเกยวกบสอ

2. กลไกการเฝาระวงและตรวจสอบสอภาคประชาชน ถามนเปนรปธรรมทชดเจน อาจจะเปนหนวยงาน องคกรอสระ หรอวา องคกรภาคประชาชน อนนกจะมความเขมแขงมาก เพราะเนองจากมตวแทนมาดแลอยางชดเจน

3. กลไกการสงเสรมความรเทาทนสอ ซงมนจะอยในบทบาทหนาทของ กสทช. 4. กลไกการคมครองผบรโภคดานสอ คอ ถามการปฏรปเรากอยากมการคมครองผบรโภคดานสอ

จรงๆ 5. กลไกการรณรงคกดดนเชงสงคม เชน กสทช. ออกมาตราการรเทาทนสอ ถาสถานวทย-โทรทศน

รบประกนการท ารายการรเทาทนสอสปดาหละ 2-4 ชม. ออกอากาสในชวงเวลาทผคนสามารถรบชมได กสทช สนบสนนในเรองของเงนคนภาษ ขอลดหยอนคาเชาสญญาณ เปนดชนชวดความรบผดชอบตอสงคม

DPU

155

ประวตผวจย ชอ – สกล รองศาสตราจารย ดร.พระ จรโสภณ ต าแหนงปจจบน ผอ านวยการหลกสตรดษฎบณฑต สาขานเทศศาสตร ประวตการศกษา นศ.บ.(นเทศศาสตร) จฬาลงกรณมหวทยาลย M.S.(Development Communication) University of the Philippiness(UPLB) Ph.D. (Communication Theory and Journalism) Ohio University U.S.A. ผลงานวจย พระ จรโสภณ. (2535). วธการวจยการสอสารมวลชน. : คณะนเทศศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย พระ จรโสภณ; มาล บญศรพนธ; วระศกด สาเลยยกานนท. (2538). การ

รายงานขาวเชงสบสวนแบบประยกต . : สถาบนพฒนาการหนงสอพมพแหงประเทศไทย

พระ จระโสภณและอน ๆ. (2546). เอกสารการสอนชดวชา 15201 หลกและทฤษฎการสอสาร. : สโทยธรรมาธราช, มหาวทยาลย

พระ จระโสภณและอน ๆ. (2546). เอกสารการสอนชดวชา 15202 ความรเบองตนเกยวกบสอสงพมพ. : สโทยธรรมาธราช, มหาวทยาลย

พระ จระโสภณและอน ๆ. (2548). เอกสารการสอนชดวชา 16339 การขาวขนสงและการบรรณาธกร. : สโทยธรรมาธราช, มหาวทยาลย

พระ จระโสภณ. (2548). ประมวลสาระชดวชา 15701 ปรชญานเทศศาสตรและทฤษฎการสอสาร. : สโทยธรรมาธราช, มหาวทยาลย

พระ จรโสภณและอน ๆ. (2549). การรเทาทนขอมลขาวสาร. : คณะนเทศศาสตร ภาควชาวารสารสนเทศ จฬาลงกรณมหาวทยาลย

พระ จระโสภณและอน ๆ. (2554). เอกสารการสอนชดวชา 16412 ประสบการณวชาชพนเทศศาสตร. : สโทยธรรมาธราช, มหาวทยาลย

et al. (2004). Communication theories and behavior. (1987). The Asian rcporter : a manual on reporting techniques.

DPU

156 ชอ – สกล ผชวยศาสตราจารย ดร.ทณฑกานต ดวงรตน ต าแหนงปจจบน ผชวยอธการบดสายงานสอสารและพฒนาแบรนด คณบดคณะนเทศศาสตร ประวตการศกษา ศศ.บ. (ประชาสมพนธ) มหาวทยาลยเชยงใหม นศ.ม (นเทศศาสตรพฒนาการ) จฬาลงกรณมหาวทยาลย นศ.ด. นเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ผลงานวจย ทณฑกานต ดวงรตน.(2556).การสอสารรณรงคพนทสขภาวะในชมชนเมอง ไดรบทนวจยจาก ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส.) ทณฑกานต ดวงรตน.(2557).มาตรฐานคณวฒระดบปรญญาตร สาขานเทศศาสตร ประจ าป 2557ไดรบทนวจยจาก ส านกงานคณะกรรมการอดมศกษา (สกอ.) ต ารา วาทนเทศ บทความ ท าอยางไรเมอตองพดในทชมชน ฝกการเปนนกฟงทดเพอกาวสการเปนนกพดทมคนอยากฟง แตงกายไดถกกาละและสภาวะเศรษฐกจ บคลกภาพในการพดสไตลผน า บคลกภาพทดดในยคน ามนแพง ตรงใจคนดวยอากปกรยาอยางมออาชพ บคลกภาพทเขาตาผบงคบบญชา การศกษาเปรยบเทยบบทบาทและบคลกภาพของนกประชาสมพนธ

การสอสารรณรงคพนทสขภาวะในชมชนเมอง ในมตของการสอสารเพอความรบผดชอบทางสงคม

DPU

157 ชอ – สกล ดร.มนต ขอเจรญ ต าแหนงปจจบน ผอ านวยการหลกสตรมหาบณฑต สาขานเทศศาสตร ประวตการศกษา ศศ.บ. (ศลปะ) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ วทยาเขตประสานมตร Master of Management Studies (MMS.) The University of Waikato, New Zealand นศ.ด. นเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผลงานวจย Mon Korcharoen .(2010). “Exploring catalysts to stimulate community

dialogue in youth campaign”.Paper Presented at Communications & Sustainable Development in the Next Decade Conference, the Faculty of Communication Arts, Chulalongkorn University .

Mon Korcharoen .(2010). “Examining working status for composing developmental plan of affiliated cultural learning places of the Office of the National Culture Commission, Ministry of Culture”. Research Report was granted by the Office of the National Culture Commission, Ministry of Culture.

DPU

158 ชอ – สกล ดร.ชนญสรา อรนพ ณ อยธยา ต าแหนงปจจบน ผชวยผอ านวยการหลกสตรดษฎบณฑต สาขานเทศศาสตร ประวตการศกษา ศศ.บ.(ภาษาและวรรณคดองกฤษ) มหาวทยาลยธรรมศาสตร,2543 นศ.ม.(วารสารสนเทศ) จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2550 นศ.ด. (นเทศศาสตร) จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2557

ผลงานวจย ชนญสรา อรนพ ณ อยธยา และพรงรอง รามสต, (2557).“การคมครองเดกและเยาวชนจากเนอหารายการทอาจเปนภยในกจการโทรทศนไทยภายใตภาวะสอหลอมรวม”วารสารนเทศศาสตร ปท 32 ฉบบท 4, 2557.

พรงรอง รามสต, พมลพรรณ ไชยนนท และ ชนญสรา อรนพ ณ อยธยา.(2554). “บทบาทขององคกร/สมาคมวชาชพสอ และมมมอง/ความคดเหนตอการปฏรปสอ”วารสารการประชาสมพนธและการโฆษณา ปท 4 ฉบบท 1, 2554.

ชนญสรา อรนพ ณ อยธยา.(2558).โครงการวจยการก ากบดแลเนอหาในวทยและโทรทศนในยคดจตอล: ประสบการณจากประเทศทเปลยนผานสดจตอลแลว ไดรบทนสนบสนนจาก คณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.)

DPU

159 ชอ – สกล ดร.โสภทร นาสวสด ต าแหนงปจจบน อาจารยประจ าคณะนเทศศาสตร ประวตการศกษา ศศ.บ.(โสตทศนศกษา) มหาวทยาลยรามค าแหง กศ.ม.(เทคโนโลยการศกษา) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร นศ.ม.(การสอสารมวลชน) จฬาลงกรณมหาวทยาลย กศ.ด.(เทคโนโลยการศกษา) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ผลงานวจย ชลธชา บญยน,โสภทร นาสวสด .(2557).รปแบบการสอสารของผขบแทกซใน

การชวยเหลอสงคมผานสถานวทย จส.100.กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย DPU

160 ชอ – สกล ดร.อษา รงโรจนการคา ต าแหนงปจจบน อาจารยพเศษคณะนเทศศาสตร ประวตการศกษา Bachelor of Arts (English Language and Literature), Thammasat University Master of Commerce (Marketing), University of Sydney, Australia PhD (Mass Communication), Thammasat University ผลงานวจย Usa Rungrotkankha.(2014). “A Discourse on Unity in H.M. King Bhumibil’s

Royal Speeches” JC Journal Vol. 5 Issue 1, January-April, 2014. (Awarded JC & TU Best Thesis of the Year 2013)

อษา รงโรจนการคา (2557). การอภปรายความกระแสพระราชด ารสวาดวยความรรกสามคค. ไทยคดศกษา

วชย รปข าด และอษา รงโรจนการคา (2558). การศกษาการใชสอตอตานการกอการราย ไดรบทนสนบสนนจาก คณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.)

DPU

161 ชอ – สกล อาจารยณทธสฐษ สรปญญาธนกจ ต าแหนงปจจบน รองคณบดฝายกจการนกศกษา คณะนเทศศาสตร ประวตการศกษา ศศ.บ. (ประชาสมพนธ) มหาวทยาลยเชยงใหม นศ.ม (นเทศศาสตรพฒนาการ) จฬาลงกรณมหาวทยาลย นศ.ด. นเทศศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ผลงานวจย จตส านกเพอสาธารณะของนกประชาสมพนธในงานประชาสมพนธ บทความวชาการ จตส านกเพอสาธารณะนกประชาสมพนธในองคกรของไทย DPU