pelantikan hakim mahkamah sivil dan syariah di … filepelantikan seseorang hahm, secara...

PELANTIKAN HAKIM MAHKAMAH SIVIL DAN SYARIAH DI MALAYSIA

Oleh Hairuddin Megat LatiP dan Nuarrual Hilal Md. Dahlan2

Dalam kehidupan manusia semenjak diturunkan Nabi Adam a.s. ke dunia b ini, perbezaan fikiran dan pendapat merupakan perkara yang dapat

dikatakan akan wujud apabila ada interaksi antara dua individu manusia atau lebih. Perbezaan pendapat ini kadang-kadang membawa perbalahan dan pergaduhan antara kedua-dua individu berkenaan. Jika hal ini berlaku, maka siapakah yang akan menyelesaikan atau mendamaikan kedua-dua individu ini?

c Interaksi antara dua individu manusia sering kali juga menyebabkan termeterainya perjanjian antara mereka tentang berbagai-bagai perkara. Misalnya, jual beli barangan, sewa-menyewa premis atau tanah, pelantikan sebagai ejen atau prinsipal, pajakan dan sebagainya. Pada masa kini, perjanjian itu dikenal sebagai perjanjian komersial. Jika timbul perbalahan tentang perjanjian ini, maka siapakah yang akan membuat penyelesaian

d tentang perbalahan ini? Contohnya, perbalahan tentang tafsiran perkara tertentu dalam perjanjian.

Dalam konteks negara pula, berbagai-bagai undang-undang yang bertujuan untuk mengawal dan mewujudkan keamanan dan ketenteraman dalam negara berkenaan telah diwujudkan. Contohnya, undang-undang jenayah dan undang-undang perlembagaan merupakan dua cabang undang- undang awam yang begitu sinonim dengan sesebuah negara demokrasi.

e Sekiranya seseorang rakyat ditangkap oleh pihak berkuasa yang memerintah atau lebih mudah difahami sebagai kerajaan, siapakah yang patut menentukan sama ada yang ditangkap i tu bersalah ataupun tidak? Demihan juga sekiranya timbul perbalahan tentang tafsiran mana-mana artikel atau perkara dalam perlembagaan. Maka, siapakah yang sepatutnya memberikan tafsiran tentang perkara perlembagaan berkenaan?

f Sebagai jawapan kepada semua persoalan itu, tentulah orang yang waras dan berilmu akan mengatakan bahawa perlulah dipilih atau dilantik seseorang yang tidak mempunyai kepentingan atau kaitan dengan perbalahan, perkara, atau pertikaian yang menjadi persoalan. Orang yang waras dan berilmu akan mengatakan bahawa hendaklah dipilih seorang orang tengah yang tidak akan berat sebelah terhadap mana-mana pihak

g yang bersengketa atau berbalah. Orang tengah ini mestilah orang yang dalarn persoalan pertama bukannya orang yang mempunyai pertalian darah atau persaudaraan atau sahabat handai yang akrab dengan pihak yang berbalah. Manakala dalam persoalan yang kedua, orang tengah itu mestilah orang yang tiada pertalian dengan pihak yang terlibat atau tiada 1 1 . T, 1 1 1 8 . 1 1 . r 1 '1 1

24 KANUN [SEPTEMBER 20031

bukan pula orang atau pihak berkuasa yang membuat tangkapan dan bukan a

juga mereka yang ditakrifkan sebagai pemerintah. Maka, dalam situasi seperti inilah peranan orang tengah, atau dalam istilah undang-undangnya disebut hakim, menjadi sangat penting.

Dalam Islam, terdapat banyak ayat al-Quran yang menyuruh manusia melakukan dan menegakkan keadilan. Perkataan keadilan diulang lebih 20 kali dalam al-Quran. Antaranya, ayat 90 Surah An-Nah13, serta ayat 584 b d m ayat 1355 Surah An-Nisa'. Semua ayat itu menekankan peri pentingnya menjalankan keadilan walaupun terhadap diri sendiri dan kaum kerabat. Seterusnya perkara ini dikuatkan oleh hadis Ras~ lu l l ah .~

Objektif

Tujuan artikel ini adalah untuk pertamanya, cuba menjelaskan syarat pelantikan seseorang hahm, secara perbandingan, menurut kaca mata undang-undang sivil dan Islam. Melalui pendedahan ini, kita akan dapat memahami nilai d m piawai yang ditetapkan oleh kedua-dua undang-undang ini dalam menangani pelantikan hakim. Di samping itu juga, secara tidak langsung, beberapa isu dan persoalan undang-undang tentang perkara yang sama akan dlkaji dan cadangan baharu akan hketengahkan dengan harapan d

untuk meningkatkan kualiti amalan pelantikan hakim menurut kaca mata undang-undang, sama ada undang-undang sivil ataupun Islam (syariah). Walau bagaimanapun, artikel ini bukanlah artikel yang bersifat komprehensif, tetapi sekadar memberikan input baharu dengan tujuan untuk berkongsi ilmu dan kefahaman bagi meningkatkan kualiti pelantikan halum, khususnya di Malaysia.

Pendekatan

Artikel ini dibahagikan kepada beberapa topik kecil bagi menjelaskan dan mencapai objektif tersebut secara sistematik. Topik kecil itu ialah:

(I) Pelantikan Hakim Menurut Perlembagaan Malaysia (Undang-undang Sivil) ; f

(2) Isu Undang-undang yang Terlibat dalam Undang-undang Sivil;

(3) Pelantikan Hakim Menurut Undang-undang Islam;

(4) Isu Undang-undang yang Terlibat dalam Undang-undang Islam; dan

(5) Persaman dan Perbezaan dalam Pelantikan Hakim Berdasarkan Undang-undang Sivil dan Undang-undang Islam g

PELANTIKAN HAKIM MENURUT PERLEMBAGAAN MALAYSIA

Kelayakan Hakim

Pelantikan Hakim Mahkamah Sivil dan Syariah di Malaysia

15 KANUN (3) Hairuddin Megat Latif dan Nuarrual Hilal Md. Dahlan 2 5

a tiga badan ini, menurut Montesquieu, hendaklah berasingan dan orang yang menjadi ahli satu badan hendaklah tidak menjadi ahli satu badan yang lain. Demikian juga, setiap badan berkenaan hendaklah tidak saling mempengaruhi badan yang lain.7

Pendraf Perlembagaan Persekutuan Malaysia telah mengambil kira teori perasingan kuasa oleh Montesquieu ini dengan membuat peruntukan

b tentang ketiga-tiga badan ini dalam Perlembagaan Persekutuan. Peruntukan tentang kehaluman di Malaysia diletakkan di bawah Bahagian IX Perlembagaan Persekutuan dari Perkara 121 hingga Perkara 13 1A.

Pelantikan Hakim

Pelantikan hakim dibuat menurut Perkara 122B(1) yang menyatakan: C

"Ketua Hakim Mahkamah Persekutuan, Presiden Mahkamah Rayuan dan Hakim-Hakim Besar bagi Mahkamah-Mahkamah Tinggi dan (tertakluk kepada Perkara 122C) Hakim-Hakim Mahkamah Persekutuan, Mah- kamah Rayuan dan Mahkamah Tinggi hendaklah dilantik oleh Yang di- Pertuan Agong, bertindak atas nasihat Perdana Menteri, selepas berunding dengan Majlis Raja-Raja."

d Dalam memberikan nasihat kepada Yang di-Pertuan Agong, Perdana

Menteri hendaklah meminta fikiran Ketua H A m Negara dalam melantik mana-mana hakim(sama ada Hakim Mahkamah Tinggi, Halum Besar Malaya dan Borneo, H a h m Mahkamah Rayuan, ataupun Presiden Mah- kamah Rayuan). Hal ini dinyatakan dalam Perkara 122B(2).

Sekiranya melibatkan pelantikan Hakim Besar Mahkamah Tinggi, Perdana Menteri hendaklah meminta fikiran Hakim Besar setiap Mahkamah Tinggi dan jika pelantikan itu adalah bagi Mahkamah Tinggi di Sabah dan Sarawak, Perdana Menteri hendaklah meminta fihran Ketua Menteri Sabah dan Ketua Menteri Sarawak. Perkara 122B(3) menyatakan perkara ini.

Selanjutnya, sebelum Perdana Menteri memberikan nasihat tentang pelantikan seseorang halum selain Ketua Hakim Negara, Presiden, atau seseorang Hakim Besar, Perdana Menteri hendaklah berunding dengan Ketua Hakim Negara jika pelantikan itu bagi Mahkamah Persekutuan, dengan Presiden Mahkamah Rayuan jika pelantikan itu bagi Mahkamah Rayuan, dan jika pelantikan itu bagi mana-mana satu Mahkamah Tinggi, dengan Hahm Besar Mahkamah itu. Hal ini dinyatakan di bawah Perkara

B 122B(4). Bagi menyegerakan urusan Mahkamah Tinggi Malaya dan Borneo,

Yang di-Pertuan Agong boleh melantik, melalui perintah, Hakim Mahkamah Tinggi sebagai Pesuruhjaya Kehakiman, atas nasihat Perdana Menteri, selepas berunding dengan Ketua Hakim Negara untuk tempoh tertentu . . . . . - . . , 7


a

Kelayakan Hakim Menurut Perlembagaan (Undang-undang Sivil)

Menurut Perkara 123, seseorang berkelayakan untuk dilantik sebagai Hakim Mahkamah Persekutuan, Mahkamah Rayuan, atau Mahkamah Tingp jika:

(a) ia adalah seorang warganegara; dan b

(b) dalam masa 10 tahun sebelum pelantikannya, ia telah menjadi peguam bagi mahkamah tersebut atau mana-mana satu daripada mahkamah itu ataupun menjadi anggota bagi perkhidmatan kehakiman dan undang-undang Persekutuan atau perkhidmatan undang-undang sesuatu Negeri, atau pada suatu masa lain, berkhidmat sebagai anggota perkhidmatan kehakman dan undang- c

undang Persekutuan.

Inilah sahaja pelantikan menurut peruntukan Perlembagaan Per- sekutuan tentang kelayakan hakim.8 Sebenarnya, Perkara 123 hanya menyatakan kelayakan hakim, secara umum sahaja. Kelayakan lain diperuntukkan dalam beberapa akta yang telah diluluskan oleh Parlimen d atau peraturan atau pekeliling yang telah dibuat oleh kerajaan. Oleh sebab Perlembagaan menyebut bahawa peguambela dan peguamcara dan ahli perkhidmatan kehakiman dan perundangan layak dilantik sebagai hakim, maka perlu diterangkan tentang orang yang layak menjadi peguambela dan peguamcara, majistret, peguam persekutuan, dan pendakwa raya.

Seksyen 10 Akta Profesion Guaman 1976 (Akta 166) menyatakan e

bahawa Mahkamah Tinggi boleh, menurut budi bicaranya dan menurut akta ini, menerima masuk orang yang berikut sebagai peguambela dan peguamcara Mahkamah Tinggi:

(a) mana-mana orang berkelayakan; dan

(b) mana-mana kerani artikel yang telah mematuhi seksyen 25

Dengan syarat bahawa tiada mana-mana orang yang berkelayakan dengan sebab dia telah lulus peperiksaan akhir untuk ijazah atau kelayakan lain yang menjadikannya orang yang berkelayakan di bawah perenggan (a), (b), atau (c) daripada takrifan "orang yang berkelayakan" dalam seksyen 3 hendaklah diterima masuk sebagai peguambela dan peguamcara sebelum ijazah atau kelayakan lain dianugerahkan kepadanya.

Orang berkelayakan ditakrifkan oleh seksyen 3 sebagai sesiapa:

(a) yang telah lulus peperiksaan akhir bagi Ijazah Sarjana Muda Undang-undang Universiti Malaya, Universiti Malaya di Singapura, Universiti Singapura atau Universiti Kebangsaan Singapura;


15 KANUN (3) Hairuddin Megat Latif dan Nuarrual Hilal Md. Dahlan 27

a (c) yang memiliki kelayakan lain sebagaimana boleh dengan pemberitahuan dalam gazet diisytiharkan oleh Lembaga Kelayakan adalah memadai untuk menjadikan seorang itu sebagai orang berkelayakan bagi maksud-maksud akta ini.

Melalui gazet yang diisytiharkan oleh Lembaga Kelayakan, mereka b yang lulus peperiksaan akhir Ijazah Sarjana Muda Undang-undang dari

Universiti Teknologi MARA, Universiti Islam Antarabangsa dan Universiti Kebangsaan Malaysia turut ditakrifkan sebagai orang yang berkelayakan.

Seterusnya, menurut seksyen 11 pula, seseorang yang berkelayakan boleh diterima masuk sebagai peguambela dan peguamcara jika dia:

(a) telah mencapai umur 18 tahun;

(b) adalah berkelakuan baik dan

(i) tidak pernah disabitkan di Malaysia atau di tempat lain atas satu kesalahan jenayah terutamanya satu kesalahan melibatkan frod atau perbuatan tidak jujur;

(ii) tidak diisytiharkan bankrap dan tidak didapati bersalah atas d mana-mana perbuatan atau peninggalan yang disebutkan

dalam perenggan (a), (b), (c), (d), (e), (0, (h), (k) atau (1) sub- seksyen (6) seksyen 33 Akta Kebankrapan 1967;

(iii) tidak pernah melakukan apa-apa perbuatan lain yang mana, jika dia seorang barrister atau peguamcara di England, boleh menyebabkan dia dihalang, hilang kelayakan atau digantung sebagai pengamal; atau

(iv) tidak pernah atau tidak dihalang, hilang kelayakan atau digantung dalam keupayaannya sebagai seorang pengamal undang-undang dalam mana-mana negara lain;

(c) adalah sama ada seorang warganegara Persekutuan ataupun pe-

f mastautin tetap di Malaysia; dan

(d) telah dengan memuaskan berkhidmat di Malaysia tempoh pelatihan ditetapkan untuk orang-orang berkelayakan.

Selain keperluan tersebut, bermula dari 1 Januari 1984, sebagai keperluan tambahan, orang yang berkelayakan hanya boleh diterima masuk

g sebagai peguambela dan peguamcara sekiranya dia telah lulus atau dike- cualikan daripada Peperiksaan Kelayakan Bahasa Ma lay~ ia .~

Syarat Pelantikan Hakim


undang-undang sivil. Sekiranya seseorang itu telah memenuhi syarat yang a

telah htetapkan sebagaimana yang telah djelaskan, maka dia boleh hlantik menjadi hakim. Walau bagaimanap;n, menurut Sir Anthony Mason (bekas ketua hakim Australia dan sekarang ini menjawat Arthur Goodhart Pro- fessor dalam Sains Perundangan, Universiti Cambridge dan Felo Kebang- saan, Universiti Kebangsaan Australia), terdapat tiga syarat dalam melantik seseorang hakim itu. Menurutnya, syarat itu ialah:1°

Kemahiran Profesional Perundangan Sebagaimana yang Dikehendaki dalam Kerja Kehakimanl1

Kualiti teras yang diperlukan oleh seseorang hakim itu ialah kemampuan untuk memperkembang kemahiran profesional perundangan sebagaimanz yang dikehendaki untuk urusan kehakiman. Tiada perlunya seseorang itu menyediakan senarai kemahiran profesional yang banyak. Yang penting ialah kemahiran pengetahuan tentang keterangan, praktis dan prosedur, pengetahuan undang-undang, kebolehan untuk menganalisis, kemampuan untuk menyelesaikan kes secara lancar dan cekap, dan kemampuan untuk memberikan keputusan yang penuh dengan alasan penghakiman dengan segera secara munasabah. Semua kemahiran ini biasanya ada pada peguam- d bela, bukan peguamcara. Dalam ha1 peguamcara, mereka perlu mengenal pasti kemampuan bagi mengembangkan kemahiran ini. Hal ini bermaksud mengenal pasti peguam dengan pengetahuan yang kukuh tentang undang- undang atau pengetahuan khusus dan kemampuan intelek bagi secara segera menguasai kemahiran profesional perundangan yang sesuai untuk tugas kehakiman.

Kualiti Peribadi12

Begitu penting bagi seseorang hakim itu mempunyai kualiti peribadi, iaitu integriti, keadilan, kerajinan, perasaan untuk berlaku adil, dan kemahuan untuk mendengar pandangan lain. Kemampuan untuk berkomunikasi dengan komuniti perundangan dan awam tentang undang-undang dan kerja f mahkamah pada masa sekarang pun penting. Walau bagaimanapun, ha1 ini bukanlah kualiti teras, walaupun kualiti ini diperlukan bagi sesiapa yang berkeinginan untuk menjadi ketua hakim atau pemimpin dalam mahkamah.

Kualiti Tertentu untuk Mahkamah Tertentu dan Pegawai Kehakiman13

Kualiti tertentu diperlukan untuk hahm yang dilantik bagi mengadili mahkamah khusus. Untuk tugas itu, ketua hakim perlu memastikan bahawa hanya hakim yang mempunyai kualiti dan kemampuan tertentu A ; l ~ n t ; L hnm' m n n m n r l ; l ; l rnc x ~ n n n m n m n r l ~ . l r n n - n - r r l r L - r c l x p o n mnrnlrn



a bahawa antara syarat lain termasuklah:14

(2) Kemahiran peribadi (dalam perhubungan, bahasa, kemampuan untuk membuat analisis, ketahanan mental, kemahiran kepimpinan, kemampuan untuk menerima teguran); dan

b (3) Kesedaran dan kefahaman tentang apa-apa yang diperlukan bagi seseorang hakim (dia hendaklah orang yang tidak memihak, berpendekatan sekular, bertindak tanpa rasa takut dan tidak dipengaruhi oleh kesulitan peribadi atau pendapat dan hendaklah dia orang yang bebas).

c Selanjutnya, menurut Raja Aziz, dalam melakukan pemilihan dan pelantikan Ketua Hakim, Presiden Mahkamah Rayuan, dan H a h m Besar Mahkamall Tinggi, pihak yang melakukan pemilihan dan pelantikan hendaklah menurut dan mempertimbangkan kekananan mereka melainkan sekiranya hakim baharu memiliki syarat tersebut melebihi apa-apa yang dimililu oleh hakim kanan.16

d ISU UNDANG-UNDANG YANG TERLIBAT DALAM UNDANG- UNDANG SIVIL

Antara isu yang penting dalam pelantikan hahm di bawah Perlembagaan Persekutuan (Undang-undang Sivil) termasuklah pelantikan itu perlu dibuat oleh Yang di-Pertuan Agong setelah dinasihati oleh Perdana

e Menteri.17 Antara persoalan itu termasuklah:

(1) Sejauh manakah pentingnya atau wajibnya nasihat Perdana Menteri ini dituruti oleh Yang di-Pertuan Agong?

(2) Bolehkah dalam keadaan tertentu Yang di-Pertuan Agong melantik seseorang menjadi Hakim atas kehendaknya sendiri sahaja yang ke-

f betulan pilihan itu berlainan daripada yang disyorkan oleh Perdana Menteri?

(3) Adakah "na~ihat" '~ yang diberikan olehrperdana Menteri lebih bernilai daripada "hasil atau keputusan daripada dapatan rundingan" dengan Majlis Raja-Raja'?

(4) Bagaimanakah seluranya Yang di-Pertuan Agong mendapat keputusan, g hasil daripada rundingan yang dibuat dengan Majlis Raja-Raja, yang

berlainan sama sekali dengan nasihat dan pendapat Perdana Menteri dan Yang di-Pertuan Agong bersetuju dengan keputusan itu? Bolehkah Yang di-Pertuan Agong menerima keputusan daripada rundingan d ~ n o - ~ n Mailis R.aia-Raia it11 w a l a i ~ m i n tidak direst.11i nleh Perdana


(5) Manakah nasihat atau pendapat yang wajib diterima oleh Yang di- a Pertuan Agong, sama ada Majlis Raja-Raja ataupun Perdana Menteri, sekiranya pilihan mereka itu berbeza?

(6) Dalam melantik hakim ter tentu , Perdana Menteri hendaklah mendapatkan fikiran daripada Ketua Hakim Negara (dalam melantik hakim Mahkamah Tingg menurut Perkara 122B[2]), Hakim Besar setiap Mahkamah Tinggi (dalam melantik Hakim Besar Mahkamah b

Tinggi menurut Perkara 122B[31), dan Ketua Menteri Sabah dan Ketua Menteri Sarawak (dalam melantik Hakim Mahkamah Tinggi di Sabah dan Sarawak menurut Perkara 122B131). Sebaliknya, Perdana Menteri perlu berunding dengan Ketua H a h m Negara jika pelantikan itu bagi Hakim Mahkamah Persekutuan, dengan Presiden Mahkamah Rayuan jika pelantikan itu bagi Hakim Mahkamah Rayuan dan jika pelantikan c

itu b a g hakim mana-mana satu Mahkamah Tinggi, dengan Hakim Besar Mahkamah itu (Perkara 122B[4]). Persoalannya, adakah fikiran atau rundingan mereka itu mengikat Perdana Menteri atau hanya sekadar "ritual" perlembagaan tanpa apa-apa ikatan pada Perdana Menteri? Sekiranya hanya merupakan "ritual", adakah peruntukan itu sia-sia? d

(7) Seterusnya dalam memilih dan melantik hakim perlukah pemilihan atau pelantikan itu berdasarkan merit atau kekananan mereka serta memerlukan sebab yang kuat atau sebaliknya?

(8) Adakah pelantikan ini dibuat atas prinsip budi bicaralg dan tertakluk kepada prinsip keadilan semula jadi?

Itulah beberapa persoalan yang setakat ini boleh difihrkan. Walau bagaimanapun, tiada jawapan yang pasti melainkan berdasarkan apa-apa yang telah diputuskan oleh hakim melalui penghakiman mereka dalam kes mahkamah.

Memang sukar untuk menyelesaikan persoalan tersebut. Hal ini demikian kerana walaupun ayat dan perkataan Perlembagaan menyatakan f

beberapa fungsi dan kuasa pihak, penjelasan ini tidak cukup melainkan setelah dilihat dan dikaji pemakaiannya secara realiti dan praktis, khususnya setelah diputuskan oleh Mahkamah b a s menjadikannya prinsip yang tidak tergugat lagi.

Dalam menangani persoalan ini, niat dalam perkara perlembagaan jelas, iaitu Yang di-Pertuan Agong hendaklah bertindak menurut nasihat Perdana g Menteri. Walau bagaimanapun, Yang di-Pertuan Agong dikehendaki berunding dengan Majlis Raja-Raja sebelum membuat apa-apa pelantikan. Menurut Tan Sri Lamin Mohd. Yusuf, Presiden Mahkamah Rayuan2", "berunding" bermaksud "merujuk sesuatu perkara itu bagi mendapatkan nasihat. nendanat, atall nandan~an".~ ' T,amin set,erusnva rnerlii~~k kenada



a menerangkan maksud perkataan "perundingan" yang membawa maksud, antaranya: "Satu tindakan meminta (asking) nasihat atau pendapat seseorang . . . r ~ n d i n g " . ~ ~

Untuk "berunding" tidak bermaksud untuk "mendapatkan kebenaran".23 Perlembagaan Persekutuan menggunakan perkataan "membenarkan" dan "berunding" secara b e r a ~ i n g a n . ~ ~ Sebagai contoh, perkataan

b "membenarkan" digunakan dalam Perkara 159(5) yang menyatakan bahawa pindaan terhadap beberapa peruntukan Perlembagaan tidak boleh diluluskan oleh Parlimen tanpa "kebenaran" Majlis Raja-Raja.25 Black's Law Dictionary menerangkan maksud perkataan " kebenaran" , iaitu "satu persetujuan, kelulusan, atau keizinan ke atas sesuatu tindakan atau tujuan khususnya diberikan secara sukarela oleh orang yang berkela~akan."'~

c Oleh sebab itu, dalam perkara pelantikan hakim, apabila "berunding" dengan Majlis Raja-Raja, Yang di-Pertuan Agong tidaklah meminta "kebenaran" mereka.27 Yang di-Pertuan Agong hanya perlu melakukan rundingan ~ a h a j a . ~ ~ Maka, apabila Majlis Raja-Raja memberikan nasihat, pendapat, atau pandangan, persoalannya, adakah Yang di-Pertuan Agong terikat oleh nasihat, pendapat atau pandangan Majlis Raja-Raja? Jelas

d baginda tidak terikat." Baginda boleh menimbangkan nasihat atau pandangan yang diberikan oleh Majlis, tetapi baginda tidak terikat oleh mereka.30 Tetapi, Perkara 40(1A) secara khususnya menyatakan perihal pemberi nasihat, iaitu Perdana Menteri yang memberikan nasihat tentang pelantikan seseorang hakim itu kepada Yang di-Pertuan Agong dan baginda hendaklah bertindak menurut nasihat itu. Klausa (1A) Perkara 40 ada menyatakan:

"Dalam melaksanakan fungsi-fungsinya, di bawah Perlembagaan atau Undang-Undang Persekutuan, di mana Yang di-Pertuan Agong bertindak menurut nasihat, atas nasihat, atau selepas menimbangkan nasihat, Yang di-Pertuan Agong hendaklah mcnerima dan bertindak menurut nasihat itu"

Jelas bahawa Yang di-Pertuan Agong mestilah bertindak menurut nasihat Perdana Menteri.31 Nasihat yang digambarkan olch Perkara 40(1A) merupakan nasihat secara terus yang diberikan oleh pengusul dan bukan nasihat yang diperoleh selepas perundingan dengan Majlis Raja-Raja.32

Maka, dalam konteks Perkara 122B(1), iaitu apabila Perdana Menteri telah memberikan nasihat bahawa seseorang itu dilantik sebagai hahm dan seluranya Majlis Raja-Raja tidak bersetuju atau menahan pandangan atau melambatkan pemberian nasihat dengan alasan atau tanpa alasan,

g secara undang-undang, Perdana Menteri boleh meminta agar pelantikan itu d i t e r ~ s k a n . ~ ~ Begitu juga sekiranya satu permintaan telah dibuat oleh Majlis Raja-Raja bagi membatalkan pelantikan atau memberikan nasihat supaya Yang di-Pertuan Agong membatalkan pelantikan yang telah dibuat, Perdana Menteri tidak perlu gusar dan berbuat apa-apa tentang permintaan


Walau bagaimanapun, menurut pakar undang-undang ~ e r l e m b a g a a n , ~ ~ a

Lamin hanya menerangkan penafsiran perlembagaan secara lahiriah sahaja, iaitu dengan menyatakan tentang kewajipan Yang di-Pertuan Agong untuk menerima nasihat Perdana Menteri dalam melantik seseorang menjadi hahm. Hal ini boleh menidakkan kepentingan Majlis Raja-Raja, walaupun melalui Perlembagaan Yang di-Pertuan Agong perlu "berunding" dengan mereka, dalam memberikan nasihat dan pandangan mereka tentang b pelantikan hahm, seolah-olah perundingan itu tidak membawa apa-apa maksud. Yang penting, Yang di-Pertuan Agong perlu berunding dengan mereka. Tidak kira sama ada pandangan dan nasihat mereka itu baik ataupun tidak, ha1 itu tidak akan mengikat Yang di-Pertuan Agong dan tidak bernilai apa-apa pun sehranya pada akhirnya nasihat dan pandangan Perdana Menteri berlainan sama sekali daripada pandangan mereka. Yang dapat dikatakan ialah bahawa fungsi Majlis Raja-Raja hanya sebagai "ritual" perlembagaan sahaja tanpa membawa apa-apa erti yang jelas. Sepatutnya Lamin perlu meneliti perihal demokrasi dalam pemilihan hakim, iaitu dengan membuka ruang atau hak yang lebih luas kepada Majlis Raja-Raja, walaupun mereka hanya perlu dirundingkan, dalam memberikan nasihat kepada Yang di-Pertuan Agong dalam pemilihan seseorang hakim d itu tanpa hanya dengan patuh menerima segala nasihat Perdana Menteri dalam perkara yang sama. Perluasan ini penting bagi mendapatkan nasihat dan pandangan yang terbaik, agar pemilihan yang dibuat itu benar-benar baik, berdemokrasi, dan berkesan.

Kedua, oleh sebab perluasan maksud, kemungkinan amalan dan penafsiran yang lebih kritikal dan mendalam dalam konteks pemilihan dan pelantikan hakim ini diperlukan bagi memberikan maksud yang e

munasabah dan lebih terang terhadap peruntukan perlembagaan. Secara khususnya, peruntukan yang mengkehendaki agar Yang di-Pertuan Agong berunding dengan Majlis Raja-Raja di samping menerima nasihat Perdana Menteri bagi mendapatkan pandangan dan nasihat dalam pemilihan hakm.

Pada pendapat penulis, secara idealnya, pemilihan dan pelantikan itu mestilah berdasarkan demokrasi serta meritokrasi dengan menerima f

pandangan dan nasihat Majlis Raja-Raja dan Perdana Menteri. Dengan kata lain, Majlis Raja-Raja dan Perdana Menteri perlu berbincang bagi mendapatkan pandangan yang terbaik (terhadap rakyat dan negara) sebelum diserahkan kepada Yang di-Pertuan Agong untuk tujuan pelantikan. Sehranya antara mereka terdapat perbezaan, dicadangkan agar dilakukan pengundian rahsia dan keputusan undi itu muktamad. Hal ini g dilakukan bagi memberikan maksud yang munasabah kepada peruntukan perlembagaan tersebut, iaitu tentang fungsi Majlis Raja-Raja dan Perdana Menteri. Seterusnya, dihujahkan bahawa dalam melakukan pelantikan dan pemilihan ini, masing-masing pihak, sama ada Yang di-Pertuan Agong, Majlis Raja-Raja, Ketua Hakim Negara, Presiden Mahkamah Rayuan,



a dinyatakan secara khusus terlibat dalam pelantikan hakim dan dinyatakan di dalam perkara 122AB dan 122B Perlembagaan Persekutan - perlu mematuhi prinsip keadilan semula jadi, secara khususnya, iaitu berdasarkan kekananan seseorang, itu kecuali (iaitu unsur kekananan boleh diketepikan) sekiranya ada unsur merit, kemahiran, pengalaman, dan k e ~ a k a r a n . ~ ~

b Kesimpulannya, pada pandangan penulis, ketidakpastian yang ditimbulkan oleh persoalan tersebut menunjukkan kelemahan dan ke- kurangan yang terdapat dalam ilmu undang-undang perlembagaan. Hal ini demikian kerana kuasa, had, dan fungsi Raja dan Yang di-Pertuan Agong jelas, tetapi fungsi, had dan kuasa yang dinikmati oleh jemaah menteri, khususnya Perdana Menteri, dihujahkan "terlalu luas" sehingga memungkinkan mereka boleh "melampaui fungsi, had, atau kuasa" yang telah diberikan. Antara sebabnya termasuklah, secara praktis, sebenarnya Perdana Menteri yang paling berkuasa. Yang penting Perdana Menteri dan partinya, dihujahkan, memenangi pilihan raya dan mendapat sokongan yang kuatlmajoriti di Parlimen dan di Dewan Undangan Negeri supaya dapat memerintah (bagi melaksanakan pembangunan dan kemajuan

d negara). Sehranya Perdana Menteri dapat meneruskan dan memastikan kesinambungan perkara ini, beliau boleh terus menikmati kedudukan dan kuasanya. Hal ini seterusnya dapat membawa satu keadaan, iaitu sekiranya pada pandangan awam, Perdana Menteri telah menyalahgunakan kuasa, had, dan fungsinya, atau secara khususnya bertindak secara "niat jahat" atau menyalahi "keadlan semula jadi", tiada mana-mana pihak yang dapat membetulkannya melainkan sekiranya rakyat tidak mengundinya atau pihak media memperjuangkan kebenaran secara berkesan, termasuk menyiarkan dan menerangkan ketidakjqjuran tersebut. Itu pun bergantung sejauh mana rakyat dan media dapat berfungsi dengan bebas atau pihak pembangkang membahaskan dan menyoalnya sehingga benar-benar dapat menggugat kepercayaan majoriti Parlimen dan Dewan Undangan Negeri. Tetapi perkara ini tertakluk pada sejauh mana kekuatan, keberkesanan,

f dan force mereka dalam menyetakan perkara itu, agar dapat membawa undi tidak percaya terhadap Perdana Menteri atau sekurang-kurangnya Perdana Menteri dikawal secara b e r k e ~ a n . ~ ~ ,.

Yang perlu difahami ialah bahawa prinsip undang-undang Perlem- bagaan Malaysia berdasarkan undang-undang Inggeris yang telah mengalami pelbagai tahap pahit manis dan maungnya. Dengan kata lain,

g undang-undang Perlembagaan Inggeris yang sedia ada pada hari ini berdasarkan sejarah, budaya dan nilai masyarakat I n g g e r i ~ . ~ ~ Yang dihujahkan ialah bahawa bukan semua prinsip ini terpakai di Malaysia yang mempunyai sejarah, nilai, dan budaya yang berlainan. Yang dihujahkan ialah perkara yang menjadi keutamaan negara, iaitu perpaduan kaum dan pembangunan -- 29 T7- J --- - I - - J -- - --_:- -I- J -- - J --- - T-- -----I- ---- -1-I- &:.A *.l,


dan sosial negara yang "tidak mengizinkan". Oleh sebab, prinsip undang- a undang Perlembagaan Inggeris tidak dipakai keseluruhannya demi menjaga perkara utama itu. Selanjutnya juga, kelemahan ini menunjukkan ilmu dan praktis undang-undang perlembagaan kita perlu, dari semasa ke semasa, dikaji dan diperbaik bagi mencapai tahap yang lebih baik lagi. Oleh sebab itu, kita memerlukan masyarakat yang berilmu, berkete- rampilan, berjuang demi kebenaran, ikhlas, tabah, dan berbudi pekerti b yang luhur bagi mencapai matlamat keadilan sejagat di samping pada masa yang sama, negara yang kita cintai ini cemerlang dari segi ekonomi, perpaduan, pendidikan, sahsiah, sosial, politik, dan maju.

UNDANG-UNDANG ISLAM C

Islam mengakui bahawa kehakiman merupakan institusi yang terpenting dalam masyarakat dan negara. Kehahman berfungsi untuk menjalankan undang-undang dan peraturan bagi memastikan perpaduan masyarakat dan memelihara hak manusia serta memberikan hak kepada mereka yang berhak.40 Pendapat menyatakan bahawa memperkukuh institusi kehahman dan melantik hakim serta kadi untuk tujuan tersebut merupakan perjalanan dan sunah Rasulullah yang seharusnya d i i k ~ t . ~ ' Pendapat yang sama seterusnya menyatakan "ha1 itu merupakan tuntutan syarak yang wajib dilaksanakan dan juga tidak boleh dielakkan" bagi mencapai kesejahteraan dan kejayaan di dunia dan di akhirat.42 Oleh ha1 demikian, Islam meletakkan syarat yang ketat untuk seseorang itu menjadi h a h m atau kadi. Berhubung dengan pelantikan sebagai hakim, bagi sesiapa yang berkelayakan tetapi menolak atau menarik balik penerimaan sebagai h&m, e

pelantikan hendaklah dilakukan daripada mereka yang mempunyai kelayakan dan keupayaan untuk memegang jawatan itu. Sehranya terdapat penolakan yang berterusan bagi menerima tanggungjawab itu, amat penting bagi kerajaan untuk memaksa mereka menerima pelantikan it^.^^ Walau bagaimanapun, paksaan hanya perlu dalam keadaan tertentu ~ a h a j a . ~ ~

f Pelantikan Hakim dalam Islam

Islam mengkehendaki agar pelantikan hakim dilakukan kepada seseorang yang telah cukup memenuhi semua syarat yang perlu. Pelantikan hakim dalam Islam adalah ketat bagi menjaganya daripada apa-apa kesalahan atau kemudaratan timbul sebagai akibat pelantikan yang salah. Seseorang yang tidak berkelayakan atau orang yang lemah personalitinya yang mudah tunduk kepada tekanan hendaklah tidak dilantik sebagai hakim. Sekiranya kelemahan ini didapati, sebahagian atau semuanya, hakim itu secara automatik akan kehilangan jawatannya. Allah telah menyatakan di dalam al-Quran:



Wahai ayah, ambillah dia sebagai pekerja upahan kerana sesungguhnya dia adalah seorang lelaki yang paling baik untuk diambil bekerja dan seorang yang kuat lagi dipercayai. " 4 5

Berdasarkan ayat ini, jelas bahawa seseorang yang kuat dan dipercayai diambil sebagai orang yang memegang amanah agar tugas dan

b tanggungjawab yang telah diamanahkan itu dapat disempurnakan dan berjaya.

Nabi tidak melantik Abu Zar sebagai halum kerana dia lemah sifatnya. Seseorang halum ialah orang yang boleh dipercayai dan apa-apa kegagalan untuk menjalankan tanggungjawab itu akan menyebabkan orang itu diseksa pada hari akhirat. Nabi telah memberikan amaran:

"Mana-mana orang yang melantik orang secara tidak menurut amalan dan praktis Islam tetapi atas dasar pilih kasih akan diseksa oleh Allah"46

Nabi seterusnya menyatakan bahawa:

"Sesiapa yang melantik seseorang untuk menjalankan sesuatu tugas walaupun di sana terdapat orang yang lebih berkelayakan dari dia, telah mengkhianati Allah dan Rasul-Nya dan orang-orang yang beriman."47

Berkaitan dengan syarat menjadi halum atau kadi, tiada nas yang jelas dalam al-Quran dan sunah. Oleh ha1 demikian, syarat khusus bagi pelantikan halum dibahaskan oleh ulama Islam. Ulama dikatakan berbeza pendapat dalam soal menentukan bilangan syarat t e r s e b ~ t . ~ ~ Ada ulama yang menetapkan 10 ~ y a r a t ~ ~ dan ada yang menetapkan enam syarat50 dan ada juga yang menetapkan empat syarat ~ a h a j a . ~ l Penulis tidak akan membincangkan syarat yang ditetapkan oleh ulama berkenaan, sebaliknya membincangkan syarat yang secara umumnya dipersetujui oleh fuqaha'. Syarat yang lazimnya dipersetujui oleh para fuqaha' ialah baligh, berakal, merdeka, Islam, adil, mujtahid, lelaki, dan sempurna pan~a indera .~~

f (a) Baligh, Berakal, Merdeka53

Dalam Islam, tiada terdapat nas yang jelas tentang umur tertentu yang ditetapkan untuk melayakkan seseorang itu .menjadi halum (qah). Menurut Profesor Datuk Dr. Mahmud Saedon Awang Othman, berdasarkan karangan Imam al-Mawardi, baligh ialah syarat minimum bagi pelantikan sebagai h a l ~ i m . ~ ~

g Selain itu, calon hakim juga mestilah berakal.55 Sebahagian fuqaha' pula berpendapat bahawa "tidak cukup semata-mata berakal sekadar menjadi orang mukalaf sahaja, bahkah disyaratkan juga mereka . . . mempunyai pemiluran yang betul dan kepintaran yang baik bukan pelupa dan lalai".56 Menurut al-Syaikh Muhammad al-Syarbini, "dengan kebijaksanaan yang

. h , 1 1 1 1. 7 7 '8 1 . I


daripada seseorang yang berakal dan seboleh-bolehnya orang yang mampu a

untuk membaca dan menulis adalah untuk memastikan agar hakim itu dapat menjalankan tugas kehakimamya dengan lancar dan ber kesan, seperti berupaya untuk membuat rujukan daripada kitab dan buku perundangan serta berupaya menulis penghakiman dan perintah yang dibuat berdasarkan hujah dan dalil bagi menyokong apa-apa pandangan dan penghakimann~a .~~ b

Orang yang hlantik menjadi halum mestilah juga orang yang merdeka.59 Merdeka yang dimaksudkan ialah merdeka yang mutlak. Oleh sebab itu, orang yang tidak merdeka sepenuhnya atau yang dijanjikan untuk dimerdekakan atau yang dibenarkan menebus dirinya tidak sah dilantik menjadi hahm.'jO

(b) IslamG1

Allah berfirman yang bermaksud:

"Allah tidak membenarkan sama sekali orang yang bukan Islam menguasai orang yang beriman".62

Seterusnya firman Allah s.w.t.:

"Wahai orang-orang yang beriman, janganlah kamu mengambil orang- orang kafir menjadi wali dengan meninggalkan orang-orang mukmin. Inginkah kamu mengadakan alasan yang nyata bagi Allah (untuk me- nyeksa k a m ~ ) " . ~ ~

Ayat ini sering kali digunakan oleh ulama sebagai nas yang menyokong hujah bahawa "orang yang tidak beragama Islam tidak boleh dilantik men- e

jadi hakim secara mutlak untuk membicarakan semua kes yang melibatkan orang Islam".'j4 Rasional seseorang hakim hendaklah orang Islam adalah "kerana kehakiman itu merupakan kuasa sedangkan orang bukan Islam tidak harus sama sekali menguasai orang Islam".65 Selain itu, Dr. Abdul Karim Zaidan berpendapat bahawa "untuk melaksanakan tuntutan ad- din mernerlukan berimannya orang yang melaksanakannya itu terlebih f

d a h u l ~ " . ~ ~ Mahmud Saedon pula menyatakan bahawa "kehahman itu termasuk dalam tugas "wilayah", iaitu orang kafir tidak boleh menjadi wali kepada orang Islam"." 7-Mawardi menyatakan bahawa pendapat yang mengatakan orang kafir tidak boleh dilantik menjadi hakim secara mutlak merupakan pendapat kebanyakan ~larna .~~Al-Ramli pula menyebut, malah keseluruhan ulama berpendapat bahawa orang kafir tidak boleh dilantik g menjadi hahm untuk menghakimi orang Islam berdasarkan ayat al-Quran Surah al-Nisa' ayat 141 dan 144.69 Oleh ha1 demikian, tidak ada khilaf dalam kalangan fuqaha' tentang disyaratkan Islam b a g seseorang yang menjadi hakim terhadap orang Islam.70 Walaupun begitu, ulama Mazhab Hanafi men~haruskan ~elantikan o r a n ~ h ~ l k a n Tslam(kafir zimmi'l meniadi


15 KANUN ( 3 ) Hairuddin Megat Latif dan Nuarrual Hilal Md. Dahlan ---

37

a rajih (muktamad) ialah pendapat jumhur fuqaha', iaitu . . . tidak harus kuasa kehahman dalam negara Islam disandang kecuali oleh orang Islam sahaja, sama ada kehakiman untuk orang Islam ataupun bukan Islam kerana undang-undang yang mesti dilaksanakan di negara Islam itu ialah undang- undang Islam . . . "72

b ( c ) Adil (Bukan Orang F a ~ i q ) ~ ~

Seseorang yang akan dilantik sebagai hakim hendaklah atau mestilah orang yang adil. Menurut pandangan fuqaha', maksud adil ialah "tidak melakukan dosa besar dan tidak mengekalkan dosa kecil serta menjauhkan diri daripada melakukan sesuatu yang menjejaskan m a r ~ a h . ' ~ Menurut

C al-Mawardi, orang yang adil ialah orang yang bercakap benar, jelas amanah, bersih daripada perkara yang haram dan dosa, jauh daripada sifat yang meragukan, tidak suka berjenaka, menjaga maruah dalam urusan agama dan dunianya, serta dipercayai (keadilannya) dalam keadaan gembira dan m ~ a h . ~ ~

Sungguhpun demikian, ulama Mazhab Hanafi berpendapat bahawa adil tidak menjadi syarat bagi pelantikan hahm kerana mereka berpendapat bahawa adil hanya syarat kesempurnaan pelantikan hakim ~aha ja . ' ~ Oleh ha1 demikian, harus dilantik orang yang fasiq sebagai h&m dengan syarat hukuman dan alasan penghakiman itu berdasarkan hukum syarak. Me- nurut Mahmud Saedon, amat penting dan sebaik-baiknya kerajaan mengambil hakim daripada kalangan orang yang terkenal adilnya bagi menjaga maruah dan kehormatan organisasi dan pentadbiran kehakiman.77

e (d) Muj tahidT8

Fuqaha', seperti Imam Malik, Syafi'i, dan Hambali, berpendapat bahawa mujtahid merupakan satu syarat untuk seseorang itu dilantik sebagai hakim. Seseorang mujtahid itu, menurut al-Mawardi, ialah orang yang pakar dalam bidang hukum syarak dengan mengetahui asas hukum syarak

f dan cabangnya, i a i t ~ : ' ~

(i) Mengetahui al-Quran dan perkara yang bersangkutan dengannya, seperti Nasih-Mansukh, Muhkam Mutasyabih, A'am Khas, Mujmal Mufassal dan Asbab Nuzul;

iii) Mengetahui sunah dan perkara yang bersangkutan dengannya,

g seperti sabda Nabi Muhammad dan perbuatan bagnda, cara hadis diriwayatkan, sama ada mutawatir, ahad, ataupun sahih, dan cara hadis dikeluarkan;

(iii) Mengetahui pendapat ulama salaf dalam perkara yang dijjmak- kan dan perkara yang diperselisihkan kerana tidak harus bagi . . . . . > , , 1


(iv) Mengetahui qias, termasuklah mengetahui hukum asas dan furuk a

serta mengetahui dalilnya kerana ha1 ini akan membantu h a h m mensabitkan sesuatu hukurn.

Fuqaha', dalam Mazhab Hanafi, berpendapat bahawa mujtahid bukan syarat pelantikan hahm, sebaliknya syarat keutamaan lantikan ~ahaja.~O Mereka berhujah bahawa kalau tujuan memberhentikan perbalahan itu b 'boleh dicapai oleh hakim muqallid, maka diharuskan pelantikannya dan bolehlah dia merujuk kepada fatwa dan pendapat f ~ q a h a ' . ~ ~

(e) Sempurna Pancainderas2

Tidak ada nas daripada al-Quran dan sunah tentang syarat ini. Walau bagaimanapun, syarat ini dinyatakan oleh Mahmud Saedons3 Seseorang yang dilantik menjadi hakim hendaklah orang yang boleh mendengar. Orang yang pekak tidak boleh dilantik.84 Hal ini demikian ,kerana orang yang pekak (tuli) tidak dapat mendengar percakapan orang yang bertikai; sukar bagnya untuk membezakan orang yang menuntut daripada yang dituntut, yang benar daripada yang salah, yang hak daripada yang bati1.s5 Dia d

hendaklah orang yang boleh bercakap dan tidak bisna6 Hal ini penting untuk membolehkannya memberikan arahan kepada pihak yang terlibat lebih-lebih lagi ketika menjatuhkan hukuman yang dikehendaki dibuat secara terbuka dan boleh difahami oleh semua orang.87 Keputusan yang disampaikan melalui isyarat atau tulisan tidak boleh difahami oleh semua orang dengan tepat, malah boleh dipertikaikan dan menimbulkan s y ~ b h a h . ~ ~

Dia hendaklah juga orang yang boleh melihat dan bukan orang yang b ~ t a . ~ ~ Hal ini penting untuk mengetahui keadaan orang yang menuntut, yang kena tuntut, dan ~aks i .~O Gerak laku pihak yang terlibat semasa memberikan ke te rangan boleh dijadikan sebahagian dar ipada keterangan kerenah dan demikianlah juga dengan nada suara, cara f

bercakap perubahan yang berlaku kepada pihak yang terlibat dalam perbicaraan, dan sebagainya boleh membantu hakim menjalankan t ~ g a s n y a . ~ ~

Kecacatan anggota tubuh badan, seperti terputus tangannya atau kaki- nya atau telinganya, tidak diperhitungkan menjadi syarat sah lantikan.gz Mereka boleh dilantik.93 Walaupun demikian, melantik orang yang sempurna anggota tubuh badan lebih baik dan lebih menampakkan kesempurnaan sebagai hakim.94 Yang dihujahkan ialah bahawa tujuan sempurna pancaindera adalah untuk memastikan hakim dapat mengetahui perihal saksi yang memberikan keterangan dan dapat melaksanakan tugas ke-



Tidak ada nas yang jelas dalam al-Quran dan sunah yang menyatakan bahawa seseorang hakim itu perlu lelalu. Yang jelas adalah ayat an-Nisa' 34 yang berbunyi:

"Kaum lelaki itu adalah pemimpin bagi kaum wanita kerana Allah telah

b melebihkan sebahagian mereka(le1aki) a t a s sebahagian yang lain (perempuan) "

hadis Nabi turut menegaskan bahawa sesuatu kaum itu tidak akan berjaya jika urusan mereka di tangan perempuan. Nabi bersabda tentang perkara ini bersempena dengan berita yang diterima bahawa raja Parsi(Kzsra) telah meninggal dunia dan kaumnya telah melantik anak perempuannya menjah raja.g6

Berdasarkan nas ini, maka jumhur ulama yang terdiri daripada Syafi'i, Malih, dan Hambali menyatakan bahawa lelaki menjadi syarat pelantikan hakim.97 Tidak sah melantik perempuan menjadi hakim.gs Jika dibuat pelantikan terhadap mereka, hukuman yang dij atuhkan oleh mereka itu tidak ah.^^

d Walaupun begitu, Ibn J a r i r al-Tabari dan Ibn Hazam mengharuskan wanita menjadi hakim.lo0 Hal ini demikian kerana pertamanya, hadis Abi Bakrah yang meriwayatkan bahawa sesuatu kaum itu tidak akan berjaya jika urusan mereka diketuai oleh wanita ditujukan untuk jawatan ketua negara sahaja.lO' Yang kedua, keperempuanan seseorang wanita tidak memberikan kesan terhadap kemampuannya un tuk memahami hujah dan keterangan bagi menyelesaikan perbalahan. lo2

Walau bagaimanapun, Imam Abu Hanifah mengharuskan wanita menjadi hakim dalam kes tertentu, iaitu kes yang membolehkan wanita menjadi saksi.lo3 Namun begitu, pelantikan wanita sebagai hakim hanggap berdosa kepada sesiapa yang melantik mereka.lo4 Menurut Mahmud Saedon, harus dilantik wanita sebagai hakim berdasarkan keperluan masyarakat

f Islam masa luni.lo5

Enakmen Pentadbisan Agama Islam Negesi-negeri

Pentabdiran agama Islam negeri dinyatakan dalam enakmen pentadbiran agama Islam negeri. Pelantikan Hakim Mahkamah Syariah terdapat juga

g dalam enakmen ini. Yang ber ikut dihuraikan pelantikan hakim Mahkamah Syariah di Kedah. Seksyen 4(1)(2)(3) dan (4) Enakmen Mahkamah Syariah 1993 (Kedah) (Enakmen Kedah) secara khusus menyatakan pelantikan Ketua Hakim Syarie. Yang berikut diterangkan pelantikan Hakim Mahkamah Syariah ini berdasarkan peruntukan . - 1 7 7 1 1 1 n I - a 1 1 . A T 1 _--. nr --.-..:


Pelantikan Ketua Hakim Syarie

Peruntukan tentang pelantikan Ketua Hakim Syarie ini dinyatakan dalam seksyen 4(1) Enakmen Kedah. ~ e n u r u t seksyen ini pelantikan ini dibuat oleh Sultan Kedah, atas nasihat Majlis Agama Islam Negeri Kedah. Syarat yang diperlukan itu dinyatakan oleh seksyen 4(2), iaitu hendaklah dia warganegara Malaysia [s.4(2)(a)l dan selama tidak kurang dari 10 tahun sebelum pelantikannya, dia telah memegang jawatan Hakim Mahkamah Tinggi Syariah atau Kadi atau Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah atau Ketua Pendaftar Mahkamah Rayuan Syariah atau Pendakwa Syarie di Kedah atau pada suatu masa, memegang mana-mana satu daripada jawatan itu dan pada masa yang lain, memegang mana-mana yang lain pula [s.4(2)(b)(i)]. Walau bagaimanapun, sehranya dia bukan orang yang dinyatakan dalam seksyen 4(2)(b)(i), dia masih boleh dilantik, dengan syarat dia warganegara Malaysia, sekiranya dia arif tentang Hukum Syarak [s.4(2)(b)(ii)l. Kadi Besar Kedah yang sebelum ini dilantik sebelum Enakmen Kedah tersebut berkuat kuasa, selepas berkuat kuasanya Enakmen Kedah. Secara automatik dia sebenarnya Ketua Hakim Syarie Kedah (s.4[3]). Semua pelantikan itu hendaklah diwartakan dalam Warta Kerajaan Negeri(s.4[41).

Seksyen 43(1)(2)(3) dan (4) Enakmen Pentadbiran Hal Ehwal Agama Islam Negeri Pulau Pinang 1993 juga menyatakan perkara yang sama tentang pelantikan Ketua Hakim Syarie Negeri kecuali kuasa pelantikan terletak di tangan Yang di-Pertuan Agong.

Pelantikan Hakim Mahkamah Rayuan Syariah

Menurut seksyen 5 Enakmen Kedah, Hakim Mahkamah Rayuan Syariah hendaklah terdiri daripada orang yang berikut:

(a) Ketua Hakim Syarie;

(b) H a h m Mahkamah Tinggi Syariah; dan, f (c) Tidak kurang daripada tiga orang lain yang dilantik oleh Sultan

Kedah, atas nasihat Majlis Agama Islam Negeri Kedah, dari semasa ke semasa, melalui pemberitahuan dalam Warta.

Seterusnya pula klausa c jelas menunjukkan bahawa pelantikan tiga atau lebih orang lain perlu dibuat oleh Sultan Kedah atas nasihat Majlis g Agama Islam. Pelantikan dibuat olch Sultan Kedah tetapi baginda berkewajipan menerima nasihat dari Majlis Agama Islam Kedah dalam memilih orang yang sesuai. Bandingkan dengan ayat dalam peruntukan seksyen 4(1), iaitu sultan boleh atas nasihat Majlis melantik Ketua Hakim Syarie, dan dihujahkan bahawa baginda tidak wajib menerima nasihat


15 KANUN (3) Hairuddin Megat Latif dan Nuarrual Hilal Md. Dahlan

a Seksyen 44(1) Enakmen Pentadbiran Hal Ehwal Agama Islam Negeri Pulau Pinang 1999 juga menyatakan perkara yang sama kecuali kuasa pelantikan terletak di tangan Yang di-Pertuan Agong.

Berkenaan dengan seksyen 5( c) pula, sultan boleh melantik sekurang- kurangnya tiga orang lain atas nasihat Majlis Agama Islam Kedah melalui pemberitahuan dalam Warta tentang pelantikan mereka sebagai anggota-

b anggota Mahkamah Rayuan Syariah Kedah. Persoalannya, bolehkah mereka terdiri daripada sesiapa sahaja tanpa mengira latar belakangnya? Yang dihujahkan ialah bahawa mereka mesti orang yang arif dalam hukum syarak bagi membolehkan mereka memahami dan memutuskan kes syariah yang hrayu itu. Yang perlu juga hingatkan ialah bahawa pelantikan mereka itu hendaklah menurut kehendak syarak - seksyen 25(1).

C

Pelantikan Hakim Mahkamah Tinggi Syariah

Menurut seksyen 6(1) Enakmen Kedah sultan boleh, atas nasihat Majlis Agama Islam Kedah, melantik Hakim Mahkamah Tinggi Syariah. Seksyen 6(2) pula memperuntukkan bahawa sebelum Majlis Agama 1s-

d lam Kedah mengemukakan nasihat kepada sultan tentang pelantikan seseorang Hakim Mahkamah Tinggi Syariah, Majlis Agama Islam Kedah hendaklah merujuknya kepada Ketua Hakim Syarie. Kelayakan seseorang Hakim Mahkamah Tinggi Syariah dinyatakan dalam seksyen 6(3)(a) (b) iaitu:

(i) dia warganegara Malaysia; dan

e (ii) dia selama tidak kurang dari 10 tahun sebelum pelantikannya, telah memegang jawatan Halum Mahkamah Rendah Syariah atau Kadi atau Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah atau Ketua Pen- daftar Mahkamah Rayuan Syariah atau Pendakwa Syarie di Kedah atau pada suatu masa, memegang mana-mana satu daripada jawatan itu dan pada masa yang lain, memegang mana-mana yang

f lain pula; atau (iii) seorang yang arif tentang hukum syarak.

Orang yang sebelum sahaja mula berkuat kuasa seksyen ini memegang jawatan Timbalan Kadi Besar di bawah subsekyen (1) seksyen 11 Enakmen Mahkamah Syariah 1983 dan melaksanakan fungsi kehakiman boleh juga

g terus memegang jawatan sebagai Hakim Mahkamah Tinggi Syariah selepas berkuat kuasanya Enakmen Kedah ini. Hal ini dinyatakan dalam seksyen 6(4). Selanjutnya semua pelantikan Hakim-hakim Mahkamah Tinggi Syariah hendaklah disiarkan dalam warta, menurut seksyen 6(5).

Seksyen 45(1)(2)(3)(4) Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri - . -. - - - - . . . * . -


Pelantikan Hakim Mahkamah Rendah Syariah a

Pelantikan ini juga dbuat oleh sultan atas syor Ketua Hakim Syarie. Mereka mesti terdiri daripada kalangan anggota Perkhidmatan Awam Negeri Hakim Mahkamah Rendah Syariah. Pelantikan mereka hendaklah disiarkan dalam Warta. Hal ini dinyatakan dalam seksyen 7(1) dan (2).

Berdasarkan maksud seksyen 7(1) ini, jelas bahawa sultan perlu mendapatkan syor Ketua Hakim Syarie, bukan Majlis Agama Islam tentang b

sesuatu pelantikan Hakim Mahkamah Rendah Syariah. Seksyen 46(1) dan (2) dari Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri

Pulau Pinang 1993 juga menyatakan perkara yang sama kecuali kuasa untuk melantik terletak di tangan Yang di-Pertuan Agong.

ISU UNDANG-UNDANG YANG MELIBATKAN UNDANG-UNDANG C

ISLAM DAN YANG MELIBATKAN PELANTIKAN HAKIM SYARIE

Jelas bahawa seseorang itu boleh dilantik menjadi Ketua Halum Syarie Kedah seluranya dia warganegara Malaysia dan tidak semestinya dia lahir di Kedah sahaja, bahkan dia boleh datang dari negeri lain selag dia warganegara Malaysia. Seterusnya, dia perlu mempunyai. pengalaman sekurang- d kurangnya 10 tahun berkhidmat sebagai H&m Mahkamah Tinggi Syariah Kedah. Persoalannya, adalah orang yang telah berkhidmat lebih dari 10 tahun sebagai Hakim Mahkamah Tinggi Syariah di Pulau Pinang, misalnya, boleh dilantik sebagai Ketua Hakim Syarie Kedah? Dihujahkan bahawa seluranya begitu, dia tidak boleh menjadi Ketua Hakim Syarie Kedah. Alasannya, menurut seksyen 3(1) dan dibaca dengan seksyen 2(1) dan 4(l)(b) Enakmen Kedah, maksud "Mahkamah Tinggi Syariah" ialah e

Mahkamah T ings Syariah Kedah. Oleh ha1 demikian, dia perlu menjadi hakim Mahkamah Tingp Syariah Kedah untuk tempoh sekurang-kurangnya 10 tahun sebelum dia boleh dilantik menjadi Kctua Hakim Syarie Kedah. Begitu juga kedudukan seseorang yang menjadi Kadi, Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah atau Ketua Pendaftar Mahkamah Rayuan Syariah atau Pendakwa Syarie, mereka perlu menjadi pegawai yang ber- f

khidmat di Mahkamah Syariah Kedah. Secara ringkasnya, kecuali dia telah pernah berkhidmat untuk tempoh sekurang-kurangnya 10 tahun di Mahkamah Syariah Kedah, seluranya mereka berkhidmat di Pulau Pinang, walaupun berkhidmat melebihi tempoh 10 tahun, mereka tidak layak memegang dan dilantik sebagai Ketua Hakim Syarie Kedah.

Persoalan seterusnya, adakah ha1 ini selari dengan hukum syarak? $

Dihujahkan bahawa tiada nas yang jelas dalam al-Quran mahupun sunah yang menyatakan sebegini. Secara umumnya, menurut pandangan jumhur ulama, seseorang itu boleh dilantik menjadi hakim, termasuk hakim syarie, dengan syarat dia beragama Islam. Tidak sah sekiranya dia bukan Islam. Walau bagaimana~un. dihuiahkan bahawa ~ e r u n t u k a n



a syarak kerana pelantikan itu dibuat oleh pemerintah dan tidak secara jelas melanggar prinsip syariah.

Selanjutnya, seseorang yang arif tentang hukum syarak boleh juga dilantik menjadi Ketua Hakim Syarie Kedah. Dihujahkan bahawa seseorang itu tidak semestinya menjadi Hakim Mahkamah Tinggi Syariah, Kadi, Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah atau Ketua Pendaftar Mahkamah

b Rayuan Syariah atau Pendakwa Syarie di Negeri Kedah bagi membolehkannya menjadi Ketua Hakim Syarie Kedah. Yang penting, dia hendaklah arif tentang hukum syarak. Dia boleh juga datang dari Perak, misalnya, dan tidak semestinya &a orang Kedah dengan syarat dia arif tentang hukum syarak dan warganegara Malaysia.

Persoalannya, apakah yang dimaksudkan dengan "arif tentang hukum syarak"? Siapakah yang boleh menentukan bahawa seseorang itu "arif tentang hukum syarak"? Adakah perlu mempunyai Ijazah Sarjana Muda dalam Pengajian Islam atau Sarjana atau Ph.D., dalam bidang yang sama sebelum dia boleh dianggap sebagai orang yang arif dalam hukum syarak? Adakah dengan mempunyai Ijazah Sarjana Muda dalam bidang Usuluddin atau Pemikiran dan Tamadun Islam, dia boleh dianggap sebagai orang yang

d arif tentang hukum syarak? Begitu juga, bolehkah pengajar institusi pondok yang terdapat di Kedah yang telah terkenal dengan kedalaman ilmu syariah dan bahasa Arab dianggap sebagai orang yang arif dalam hukum syarak bagi membolehkannya dilantik sebagai Ketua H a h m Syarie Kedah? Pada pendapat penulis, tidak semestinya seseorang itu mempunyai ijazah tertentu bagi membolehkannya dianggap sebagai orang yang arif tentang hukum syarak. Yang penting, kekuatan dan kejituan ilmunya yang telah

e jelas teruji dan terkcnal dalam kalangan masyarakat bagi membolehkannya dianggap sebagai orang yang arif dalam hukum syarak.

Berkenaan d'engan hukum syarak, dihujahkan bahawa secara umumnya ialah ilmu tentang hukum agama yang melibatkan hukum al- Quran dan sunah. Persoalannya, adakah boleh sescorang yang itu masyhur dengan ilmu Tasawuf dan seseorang sufi terkenal dianggap sebagai orang

f yang arif tentang hukum syarak? Adakah memadai hanya dia perlu arif dalam ilmu Fikah sahaja? Atau perlu arif dalam segenap ilmu Islam secara munasabah?.

Persoalan selanjutnya adalah ayat yang berbunyi '. . . Ke Bawah Duli Yang Maha Mulia Sultan boleh atas nasihat Majlis . . .' Adakah ayat ini bermaksud bahawa sultan boleh melantik Ketua Halum Syarie atas nasihat

g Majlis Agama Islam Kedah atau boleh melantik mana-mana orang sebagai Ketua Hakim Syarie tanpa merujuk kepada Majlis Agama Islam Kedah? Adakah perkataan "boleh" itu bermaksud kebebasan budi bicara atau satu kewajipan? Walau bagaimanapun, perhatikan ayat dalam perkara 122B(1) dari Perlembagaan Persekutuan yang berbunyi:

44 KANUN [SEPTEMBER 20031 P

Perkataan " hendaklah" itu merujuk kepada kewajipan Yang di-Pertuan a

Agong dalam melantik Ketua H a h m atas nasihat Perdana Menteri, bukan atas pilihan atau budi bicaranya sendiri. Walau bagaimanapun, berbeza daripada Perkara 122B(1) Perlembagaan Persekutuan, seksyen 4(2) Enakmen Kedah, dihujahkan bahawa pemakaian perkataan "boleh" boleh bermaksud bahawa sultan boleh melantik atas budi bicaranya sendiri tanpa mendapat apa-apa nasihat daripada Majlis Agama Islam Kedah dalam b melantik mana-mana orang sebagai Ketua Hahm Syarie Kedah.

Walau bagaimanapun, perlu diingatkan bahawa pelantikan itu perlu dibuat berdasarkan hukum syarak menurut seksyen 25(1). Maka, dihujahkan bahawa pelantikan itu perlu dibuat menurut kehendak hukum syarak, sama ada datang daripada nasihat Majlis Agama Islam ataupun sultan sendiri. Sekiranya calon yang dilantik itu melanggar syarat yang telah ditetapkan oleh syarak, maka pelantikan itu batal.

Isu Undang-undang yang Melibatkan Pelantikan Hakim Mahkamah Rayuan Syariah

Perkataan "hendaklah" yang terdapat dalam seksyen itu jelas menunjukkan Hakim Mahkamah Rayuan Syariah wajib terdiri daripada pihak yang d

dinyatakan. Ketua Hakirn Syarie Kedah dan H a h m Mahkamah Tinggi Syariah Kedah secara automatik menjadi anggota Mahkamah Rayuan Syariah Kedah. Persoalannya, adakah semua Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Kedah mesti menjadi anggota Mahkamah Rayuan Syariah atau adakah mana-mana daripada mereka dipilih menjadi anggota Mahkamah Rayuan Syariah? Yang dihujahkan ialah bahawa bagi mengelakkan kekeliruan, ada baiknya Klausa (b) itu ditukar menjadi '. . . mana-mana Hakim Mahkamah Tinggi Syariah yang dipilih oleh Duli Yang Maha Mulia Sultan, atas nasihat Majlis . . . '

Isu Undang-undang yang Melibatkan Pelantikan Hakim Mahkamah Tinggi Syariah f Sekali lagi persoalan perkataan "boleh" menimbulkan perbahasan. Adakah perkataan itu bermaksud kewajipan? Walau bagaimanapun, Majlis Agama Islam Kedah wajib merujuk kepada Ketua Hakim Syarie Kedah sebelum menasihati sultan tentang calon Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Kedah. Sekiranya sultan melantik seseorang sebagai H a h m Mahkamah Tinggi Syariah atas nasihat Majlis Agama Islam, tanpa merujuk dan mendapat persetujuan Ketua Hakim Syarie, dihujahkan bahawa pelantikan itu tidak sah.

Sekiranya tidak sah, adakah jika syarak menyatakan bahawa pelantikan itu sah pelantikan itu masih lagi tidak sah? Sebagai contoh, katakanlah Ahmad vang arif dalam h i ~ k i ~ m svarak t.elah dilant.ik nleh S11lt.an Kedah



a atas nasihat Majlis Agama Islam Kedah. Sehranya Majlis tidak merujuk kepada Ketua Hakim Syarie, sahkan pelantikan Ahmad itu? Secara umumnya, menurut hukum syarak, tiada salahnya sekiranya tiada rujukan dibuat kepada Ketua Hakim Syarie kerana tiada nas yang jelas tentang perkara ini. Walau bagaimanapun, menurut seksyen 6(1), pelantikan itu tidak sah. Pada pandangan penulis, pelantikan itu tidak sah kerana tidak

b menurut kehendak seksyen 6(1) walaupun tidak ada nas yang jelas dalam hukum syarak. Hal ini demihan kerana peruntukan seksyen 6(1) ini ialah peraturan yang dibuat oleh pemerintah yang telah dibahaskan di Dewan Undangan Negeri dan dikira juga sebagai hukum syarak kerana mentaati pemerintah pun wajib kecuali sehranya jelas melanggar syarak.lo6 Firman Allah:

c "Wahai orang-orang yang beriman taatlah kamu kepada Allah dan taatlah kepada pesuruh Allah dan orang-orang yang mengetuai urusan kamu (ulil amri)". lo7

Maksud orang yang mengetuai urusan kamu itu ialah d i m ulama dan pemimpin. lo8

d Tsu yang terlibat sebagaimana yang telah dinyatakan di bawah seksyen 4(1) (pelantikan Ketua Hakim Syarie) adalah tentang warganegara Malay- sia, pemegangan jawatan sebagai Hakim Mahkamah Rendah Syarie, Kah, Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah dan Ketua Pendaftar Mahkamah Rayuan Syariah dan Pendakwa Syarie Kedah dan kearifan tentang hukum syarak diulang hujah di bawah seksyen 6(1) yang melibatkan pelantikan Hakim Mahkamah Tingg Syariah.

e

Pemakaian Hukum Syarak

Menurut seksyen 25(1), mana-mana peruntukan atau tafsiran peruntukan dalam Enakmen Kedah ini yang berlawanan dengan hukum syaraklog akan menjadi tidak sah setakat mana ha1 itu berlawanan. Jika terdapat apa-apa

f perkara yang tidak diperuntukkan atau mana-mana peruntukan dalam Enakmen Kedah ini yang tidak jelas, mahkamah hendaldah menggunakan hukum syarak. Hal ini dinyatakan dalam seksyen 25(2).

Jelas bahawa hukum syarak ialah hukum yang amat penting dalam melaksanakan atau menafsirkan sesuatu peraturan dan undang-undang pentadbiran Islam. Hal ini secara langsung merangkum pelantikan h h m .

g Yang jelas, sekiranya pelantikan hakim atau proses pelantikan Hakim Mahkamah Syariah itu berlawanan dengan kehendak syarak, walaupun telah memenuhi kriteria peruntukan seksyen 4,5,6, dan 7 Enakmen Kedah, ha1 itu boleh dibatalkan atau tidak sah. Walau bagaimanapun, tidak pula ditakrifkan maksud "Hukum Syarak" itu dalam Enakmen Kedah. Namun L - I - ' L - . JIL..I-Ll--- 1,-L ---., 2...1,..- --.,-, 1- :+.. 1, -,,, 1 ,,..A 1,..1,.., ,,,,, +,1,1,


Berkenaan Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri Pulau Pinang a

1993, tiada pula yang menyatakan perkara sebagaimana yang dinyatakan dalam seksyen 25 Enakmen Kedah:~

Kesimpulan

Sebagai menyimpulkan penerangan tentang syarat pelantikan hakim, yang b berikut digariskan beberapa persamaan dan perbezaan antara perlembagaan persekutuan(undang-undang sivil) dengan undang-undang Islam.

Persamaan antara Undang-undang Sivil dengan Undang-undang Islam dalam Syarat Pelantikan Hakim

C Jelas bahawa berdasarkan keterangan tersebut, terdapat beberapa persamaan antara undang-undang sivil dengan undang-undang Islam. Antara persamaan itu termasuklah:

1. Kedua-dua undang-undang ini menekankan keadilan sebagai matlamat utama tugas kehakiman;

2. Pelantikan hakim hendaklah terdiri daripada orang yang mempunyai d kualiti dan pengetahuan yang diperlukan bagi mengurus tugas kehahman. Hal ini sudah tentu melibatkan status baligh (walaupun tidak dnyatakan dalam undang-undang sivil). Walaupun undang-undang sivil tidak menyatakan baligh sebagai syarat pelantikan hakim, berdasarkan peruntukan perlembagaan, seseorang itu pasti telah mencapai umur baligh selepas ~nereka menamatkan pengajian rendah, menengah dan pengajian undang-undang di institusi pengajian tinggi dan setelah itu perlu sekurang-kurangnya berkhidmat selama 10 tahun sebagai peguambela dan peguamcara atau sebagai ahli dalam perkhidmatan perundangan dan kehakiman;

. Sempurna pancaindera perlu bagi kedua-dua undang-undang ini, bagi memastikan keadilan dan tugas kehahman dapat dilaksanakan sebaik

f mungkin;

4. Hakim itu perlu dalam keadaan merdeka bagi memastikan dia dapat melaksanakan tugas kehakiman dengan bebas dan lancar; dan

5. Hahm hendaklah dilantik daripada rakyat warganegara tersebut. Se- hranya bukan warganegara, maka pelantikan itu tidak sah. Walau bagaimanapun, tidak terdapat dalam al-Quran, sunah, dan pendapat g mazhab yang mengkehendah seseorang halum itu perlu menjadi warganegara sebelum dilantik sebagai hakim. Yang penting, berdasarkan pendapat mazhab, hakim itu perlu orang Islam. Namun begitu, ha1 ini boleh dijustifikasikan bagi memberikan kemudahan dan keistimewaan warganegara untuk menjadi hakim. Lagipun, syarat menjadi warga-

Pelantikan Hakirn Mahkamah Sivil dan Syariah di Malaysia

15 KANUN (3) Hairuddin Megat Latif dan ~ L a r r u a l Hilal Md. Dahlan 4 7

a pemerintah adalah wajib kecuali jika dia menyuruh berbuat kejahatan dan melanggar agama. Atas justifikasi ini, maka bolehlah dianggap bahawa syarat warganegara perlu dan diterima oleh Islam.

Perbezaan antara Syarat Pelantikan Hakim antara Undang- undang Islam dengan Undang-undang Sivil

b 1. Menurut undang-undang Islam, berdasarkan pendapat majoriti ulama kecuali Hanafi, seseorang hakim itu perlulah lelaki. Walau bagaimanapun, syarat ini tidak dinyatakan dalam undang-undang sivil kerana dalam undang-undang sivil, yang penting dalam pentadbiran kehahman ialah tugas kehakiman itu dapat dijalankan berdasarkan prinsip kehahman yang jelas;

C

2. Adil (bukan fasiq) - syarat ini tidak dikehendaki oleh undang-undang sivil. Walau bagaimanapun, seseorang yang telah dijatuhi hukuman jenayah atau dijatuhi hukuman bankrap tidak boleh menyandang jawatan awam, termasuk hakim. Namun begitu, tiada pula dinyatakan dalam undang-undang sivil, apabila kesalahan yang berbentuk dosa

d pada kaca mata Islam yang boleh menjadikan seseorang itu fasiq, boleh menyebabkannya terhalang daripada menjadi hakim. Hal ini demihan kerana t iada mana-mana peruntukan undang-undang yang menyatakan sedemikian. Pendekatan yang dilaksanakan oleh undang- undang sivil nampaknya selari dengan pendapat Mazhab Hanafi, iaitu harus melantik orang yang fasiq menjadi hakim dengan syarat penghakiman dan hukuman yang dibuat berdasarkan prinsip undang-

e undang yang sah;

3. Keperluan pengetahuan bagi hahm syariah adalah tentang ilmu al- Quran, sunah, pendapat ulama salaf, dan qias. Secara ringkasnya mereka perlu mengetahui ilmu fikah yang terdiri daripada ibadat, munakahat, jenayah, muamalat, dan siasah. Walau bagaimanapun, yang

f penting bagi hakim mahkamah sivil, menurut Profesor Sir Anthony Mason, ialah kematian perundangan profesional, seperti undang- undang keterangan, undang-undang prosedur, dan undang-undang sub- stantif, seperti undang-undang kontrak, pentadbiran, perlembagaan, tanah, perkapalan, dan hak cipta intelek. Undang-undang ini bukan berdasarkan al-Quran dan sunah, tetapi menurut akta dan common Law. Sementara itu, sebagai tambahan, menurut Raja Aziz selain yang

g dinyatakan oleh Sir Anthony itu, syarat lain adalah berdasarkan merit, kemahiran peribadi, dan kesedaran dan kefahaman tentang apa-apa yang diperlukan bagi seseorang hakim;

4. Hakim syariah perlu dilantik daripada mereka yang beragama Islam LnvJcncowL~m n n n a o n o t i ~ ~ r n h ~ ~ v - 1 1 ~ r n o Lnn-Icnli U Q n 9 G Thn - T ~ v i v 91-


undang sivil. Yang penting dalam undang-undang sivil ialah kemam- a

puan seseorang hakim melaksanakan tugas kehakimannya sahaja; dan

5. Pelantikan hakim menurut undang-undang Islam adalah berdasarkan al-Quran, sunah, dan pandangan mazhab fikah yang mengulas perihal al-Quran dan sunah, iaitu secara ringkas ha1 itu ialah hukum syarak. Sekiranya mana-mana pelantikan hakim syariah itu melanggar ke- b hendak syarak, maka pelantikan itu secara automatik batal. Hal ini seterusnya telah dinyatakan, sebagai contoh, seksyen 25(1) Enakmen Kedah. Walau bagaimanapun, terdapat isu undang-undang yang berbanght tentang pelantikan hakirn syarie setelah sedikit penerangan tentang Enakmen Kedah dibuat yang menyatakan, antara lain, bahawa seseorang hakim syarie itu perlu warganegara Malaysia dan pelantikan

C mereka dibuat oleh sultan atas nasihat Majlis Agama Islam dan setelah merujuk kepada Ketua Hakim Syarie sebelum dilantik sebagai hakim syarie. Persoalan yang timbul, adakah ha1 ini melanggar hukum syarak kerana secara dasarnya, tiada nas yang jelas dalam hukum syarak yang menyatakan tentang prosedur ini? Bagi menjawab persoalan ini sekali lagi dihujahkan bawah peruntukan yang terdapat dalam Enakmen Kedah itu boleh menjadi hukum syarak, iaitu hukum yang dibuat oleh d

pemerintah dan tiada nas yang jelas yang melarang prosedur itu. Mentaati pemerintah merupakan salah satu perintah Allah selagi tidak melanggar perintah Allah dan Rasul. Sebaliknya, dalam undang-undang sivil, pelantikan hakim dibuat berdasarkan perlembagaan dan tradisi kehakiman. Antara isu yang ditimbulkan dalam undang-undang sivil termasuklah tentang kuasa pelantikan hakim oleh Yang di-Pertuan e Agong setelah menerima nasihat Perdana Menteri selepas berunding dengan Majlis Raja-Raja. Persoalannya, sejauh manakah nasihat yang diberikan oleh Majlis Raja-Raja terpakai? Secara realitinya, Yang di- Pertuan Agong hanya perlu menerima nasihat Perdana Menteri walaupun nasihat itu berbeza daripada pandangan Majlis Raja-Raja. Seluranya praktis ini diterima, seolah-olah fungsi Majlis Raja-Raja

f tiada. Oleh sebab itu, dihujahkan bahawa atur cara baharu digubal atau interpretasi baharu oleh mahkamah diperlukan, bagi memberikan maksud yang munasabah terhadap fungsi Majlis Raja-Raja dalam pelantikan halum.

Akhir sekali, tugas utama kehakiman ialah menegakkan keadilan. g Keadilan perlu dicapai bagi meneruskan kehidupan manusia dan hak manusia terbela dan tiada sesiapa menzalimi antara satu sama lain. Oleh ha1 demikian, pelantikan hakim ini amat penting dalam sesebuah masyarakat dan negara. Bagi memastikan institusi kehakiman berjaya dengan cemerlang, maka syarat pelantikan itu perlu juga mencerminkan

Pelantikan Hakirn Mahkamah Sivil dan Syariah di Malaysia

15 KANUN (3) Hairuddirl Megat Latif dan Nuarrual Hilal hid. Dahlan -.

49

a masyarakat kepada institusi kehakiman. Oleh ha1 demikian, syarat dan pemilihan anggota pentadbiran kehahman yang terbaik perlu dilakukan bagi meneruskan kesinambungan ini. Inilah sebenarnya inti pati ajaran Islam, begitu juga berdasarkan garis panduan yang diberikan oleh undang- undang sivil.

RUJUKAN

Addruce, Raja Aziz, 2001. "Viewpoint", INSAF XXXI No. 3. Kuala Lumpur: Majlis Peguam. Al-Quran. Akta Profesion Undang-Undang 1976. Associated Provincial Picture Houses Ltd. lwn Wednesbury Corporation [I9471 2 All ER 685. Awang, Muhammad Kamil, 2000. The Sultan and The Constitution. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Awang Othman, Mahmud Saedon dan Nik Mahmood, Nik Ahmad Kamal, 1989. "The Appointment of Qadi: Responsibilities, Conditions and Methodologes" dlm. IIUM Law Journal, Vol. 1, No. 2. Kuala Lumpur: Universiti Islam Antarabangsa Malaysia. Awang Othman, Mahmud Saedon, 1990. "Kadi, Pelantikan, Perlucutan dan Bidang Kuasa", Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka. Azzuhaili, Wahbah, 1985. Al-Fiqhul Islami Wa Adilla Tuhu. Jilid 8, Beirut: Darul Fikri. Bari, Abdul Aziz, Dr., 2000. "Case Note: The Appointment of Superior Court Judges, Re Dato' Seri Anwar bin Ibrahim7'. IIUM Law Journal. Jilid 8. Kuala Lumpur: Universiti Islam Antarabangsa Malaysia. Denning Lord, 1982. What Next In The Law. London: Butterworths. Eeman Mohamed Abbas, Dr., 2002. Sultan 'Abd al-Hamid II dun Kejatuhan Khilafah Islamiah, Peranan Gerakan Nasionalis & Golongan Minoriti, Kajian Sejarah dan Pemikiran Uari Tahun (1 876-1 909M.11293-1 327H.l. Kuala Lumpur: Pustaka Salam Sdn. Bhd. H. Zainuddin Hamidy. Fachruddin Hs. H. Nasharuddin Thaha, Johar Arifin, A. Rahman Zainuddin M.A., 1976. Terjemahan Hadith Shahih Bukhari. Jilid 4. Kelang: H. Klang Book Centre. Honby, A.S., 2001. Oxford Advanced Learners Dictionary, Special Price Edi- tion. Oxford: Oxford University Press. In the Matter of an Oral Application By Dato7 Seri Anwar bin Ibrahim to Disqualify a Judge of The Court of Appeal [2000] 2 M U 481. M.E Jain, 1980. Administrative Law of Malaysia and Singapore. Kuala Lumpur: Malayan Law Journal (Pte.) Ltd. Mason, Anthony. "The Appointment and Removal of Judges". di alamat www.ic.nsw.~~~~.au/FB/fbmason.ht~ Mohd. Yusuf, Lamin, 2000. "The Appointment of Judges to The High Court, Court of Appeals and The Federal Court". Infoline, P P 5575/10-12000. April/ Mei 2000. Kuala Lumpur: Bar Council. Mohamed Abbas, Eeman, 2003. Sultan 'Abd al-Hamid II dan Kejatuhan Khalifah Islamiah, Peranan Gerakan Nasionalis & Golorzgan Minoriti, Kajian


19. Perlembagaan Persekutuan. a 20. Puthucheary, M., 1979. "Ministerial Responsibility in Malaysia" dlm. The Con-

stitution o f Malaysia, Its Develppment: 1957-1977, disunting oleh Tun Mohamed Suffian, H.I? Lee dan FA. Trindade. Kuala Lumpur: Oxford Uni- versity Press:

21. Qal'arji Muhammad Rawas, Qanbi, Hamid Sadik, 1985. Mu'jam Lughatul al- Fiqhiah Arabi - Inggelizi. Beirut: Darul Nafaiz.

22. Y Das. Cyrus, Dr., 1999. "Governments & Crisis Powers a Study of the Use of b Emergency Powers Under The Malaysian Constitution and Parts of The Com- monwealth". Kuala Lumpur: The Malaysian Current Law Journal Sdn. Bhd.

23. Zaidan, Abdul Karim, 1993. Hakim, Sis tem Kehakiman Is lam, Jilid 1, terjemahan oleh Mohd. Saleh Haji Ahmad, 30-5c. Wisma Sabaruddin, Jalan Raja Alang. Kuala Lumpur: Pustaka Haji Abdul Majid.

24. Zaidan, Abdul Karim, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah. Kaherah.

NOTA HUJUNG

1 Profesor Madya di Sekolah Pengurusan, Universiti Utara Malaysia. Beliau berkelulusan B(Hons.) (Malaya), LLM (International Law) (Nottingham).

2 Pensyarah di Sekolah Pengurusan, Univerisiti Utara Malaysia, Peguambela dan Peguamcara (Malaya), Peguam Syarie (Pulau Pinang). Beliau berkelulusan LLB (Hons.), LLB (Shariah)(Hons.)(IIUM), LLM(UKM), ICSA(UK), d

3 "Sesungguhnya Allah menyuruh berlaku adil dan berbuat kebaikan serta memberi bantuan kepada kaum kerabat dan melarang daripada melakukan perbuatan-perbuatan keji dan mungkar serta kezaliman. Ia mengajar kamu(dengan suruhan dan larangannya ini) supaya kamu mengambil peringatan untuk mematuhinya".

4 "Sesungguhnya Allah menyuruh kamu supaya menyerahkan segala jenis amanah kepada ahlinya (yang berhak menerimanya) dan apabila kamu menjalankan hukum ke atas manusia, Allah menyuruh kamu menghukum dengan adilnya".

5 "Wahai orang-orang yang beriman, hendaklah kamu menjadi orang-orang yang sentiasa e menegakkan keadilan lagi menjadi saksi (yang menerangkan kebenaran) kerana Allah sekalipun terhadap diri kamu sendiri atau ibu bapa dan kaum kerabat kamu kalau orang (yang didakwa) itu kaya atau miskin (maka) janganlah kamu terhalang daripada menjadi saksi yang memperkatakan kebenaran (disebabkan kamu bertimbang rasa) kerana Al- lah lebih bertimbang rasa kepada keduanya. Oleh itu janganlah kamu turutkan hawa nafsu supaya kamu tidak menyeleweng daripada keadilan. Dan jika kamu enggan atau terpesong dari melakukan keadilan, sesungguhnya Allah sentiasa mengetahui tentang apa yangtelah kamu kerjakan".

6 Daripada Amm bin 'Ash r.a., bahawa dia mendengar Rasulullah s.a.w. bersabda: "Apabila seorang hakim memutuskan perkara dengan berijtihad (menimbang dengan cermat), kalau keputusannya tepat, hakim itu memperoleh dua pahala. Namun, jika hakim itu memutuskan perkara dengan berijtihad dan keputusannya tidak tepat, hakim itu memperoleh satu pahala" lihat terjemahan Hadith Shahih Buhhari, 1990. Penterjemah: H. Zainuddin Hamidy, H. Fachruddin Hs. H. Nasharuddin Thaha, Johar Arifin, A. Rahman Zainuddin M.A. Jilid 4, Klang Book Centre, hadis No. 1976, hlm. 182. Lihat juga hadis yang diriwayatkan oleh Baihaqi bahawa: 'Apabila duduk seseorang hakim itu untuk menghakimkan sesuatu perkara, Allah s.w.t. akan menghantar kepadanya dua malaikat g bagi menguatkannya dan menunjukkannya serta memahamkannya, sekiranya ia adil mereka akan berdiri dan sekiranya ia zalim, mereka akan turun dan meninggalkannya" - disebut oleh Dr. Wahbah Azzuhaili, 1985. Al-Fiqhztl Islami Wa Adilla Tuhu, Vol. 6, Beirut: Darul Fikr, hlm. 480. Di bawah tajuk "Al-Quda' Wa Adabihi". Lihat M.E Jain, 1980. 'Administrative Law of Malaysia and Singapore", Malayan Law Journal (Pte.), Ltd., hlm. 23. Pada zaman pemerintahan Kesultanan Islam Uthmaniyyah Turki juga, pemerintahan mereka terbahagi kepada tiga tunggak utama, iaitu sultan,


15 KANUN ( 3 ) Hairuddin Megat Latif'dan Nuarrual Hilal Md. Dnhlan

a menjadi khalifah manakala Shaykh al-Islam memainkan peranan sebagai penasihat kepada sultan. Shaykh al-Islam mempunyai kata-kata yang didengari dan diikuti oleh sultan. Para sultan pula melaksanakan fatwa dan nasihat para ulama (Majlis Shaykh al- Islam). Kedudukan Shaykh al-Islam adalah lebih tinggi daripada perdana menteri. 1,ihat Dr. Eeman Mohamed Abbas, 2002. Sultarr 'Abd al-Hamid 11 dun Kejatuhan Khalifah Islamiah, Peranan Gerahan Nasiotzalis (e- Golongatr Minoriti, Kajian Sejarah dun Pemihiran Dari Tahun (1876 -1909M.11293-1327H.), Pustaka Salam Sdn. Bhd., hlm. 66.

b 8 Walau bagaimanapun, menurut Tun Mohamed Suffian, seorang peguambela (barrister) a tau peguamcara dari England yang bukan merupakan ahli dalam Majlis Peguam tempatan boleh juga dilantik sebagai perkhidmatan perundangan dan kehakiman selepas- mengamalkan undang-undang lebih dari 10 tahun - lihat Tun Moharned Suffian, An Introduction to the Constitution ofcMalaysia, hlm. 102, yang disebut oleh Profesor Madya Dr. Mahmud Saedon Awang Othman dan Nik Ahmad Kamal Nik Mahmood, "The Ap- pointment of Qadi: Responsibilities, Conditions and Methodologies", dlm. I iUM Law Journal, 1989. Vol. 1, No. 2, hlm. 40.

C 9 Seksyen 11(2) Akta Profesion Undang-Undang 1976.

10 Sir Anthony Mason AC KBE, "The Appointment and Removal of Judges" di alamat www.ic.nsw.gov.au/FB/fbmason.htm, hlm. 6. Lihat juga pendapat yang diutarakan oleh YM Raja Aziz Addruce di mana beliau menyatakan bahawa secara umumnya pelantikan hakim hendaklah dibuat berdasarkan (1) Merit; (2) kepakaran undang-undang (dalam erti kata kelayakan profesional, pengalaman dan pengetahuan); (3) perilaku (dengan merujuk kepada kejujuran, integriti, fikiran terbuka, kerajinan, kemunasabahan, kesabaran); (4) skil peribadi (dalam perhubungan, bahasa, kemampuan untuk membuat

d analisis, ketahanan mental, skil kepimpinan, kemampuan untuk menerima teguran); dan (5) kesedaran dan kefahaman tentang apa yang diperlukan bagi seseorang hakim (dia hendaklah seorang yamg tidak memihak (apolitical), pendekatan sekular, tanpa takut dan tidak dipengaruhi oleh kesulitan peribadi (personal difficultites) atau pendapat dan hendaklah dia seorang yang bebas) - Lihat Raja Aziz Addruce, "Viewpoint", Insaf, 2001. XXX:I No. 3, hlm. iii.

11 Ibid. Pendapat ini adalah sama menurut Raja Aziz Addruce. 12 Ibid. Pendapat ini sama dengan pendapat Raja Aziz Addruce. 13 Ibid.

e 14 Ibid. 15 Dihujahkan bermaksud kemahiran, kepakaran, pengetahuan, dan pengalaman. 16 Ibid. 17 Lihat Perkara 122B(1) Perlembagaan Persekutuan yang menyatakan: "Ketua Hakim

Mahkamah Persekutuan, Presiden Mahkamah Rayuan dan Hakim-hakim Besar bagi Mahkamah-mahkamah Tinggi dan (tertakluk kepada Perkara 1 2 2 0 Hakim-hakim Mahkamah Persekutuan, Mahkamah Rayuan, dan Mahkamah Tinggi hendaklah dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong, bertindak atas nasihat Perdana Menteri, selepas berunding dengan Majlis Raja-Raja".

18 Menurut Kamus w o r d Advanced Learned Diclionary, Special Price Edition 2001. To advise bermaksud: "(1) to tell somebody what you think they should do in a particular situation; (2) to give somebody help and information on a subject that you know a lot about; (3) to officially tell somebody something". Sementara itu, consult bermaksud: "(1) to go to somebody for information or advice; (2) to discuss something with somebody to get their permission for something or to help you make a decision; 3) to look in or a t something to get information". ~ i h u j a h k a n berdasarkan maksud yang diberikan oleh kamus ini, perbuatan memberi nasihat (advice) adalah apabila seseorang itu memberi

g sesuatu maklumat dan pertolongan atas kehendak orang itu sendiri kepada orang lain. Seolah-olah orang yang memberi maklumat dan pertolongan itu adalah seorang yang prihatin, bertanggungjawab dan mempunyai banyak ilmu dan kemahiran tentang perkara yang dinasihatkan itu untuk kebaikan orang yang dinasihatkan itu. Manakala berunding (consult) bermaksud apabila seseorang itu dalam keadaan yang memerlukan pertolongan yang memer lukan dia menemui seseorang yang mungkin boleh menyelesaikan masalah yang dihadapinya atas kehendak orang yang memerlukan pertolongan itu bukan atas kehendak orang yang akan dirundingkan. Oleh itu,

h dihujahkan bahawa memberi nasihat (to give advice) terbit daripada orang yang

5 2 KANUN [SEPTEMBER 20031

mempunyai ilmu dan kemahiran tertentu, sedangkan memberi perundingan tidak a semestinya begitu. Berdasarkan hujah ini, memberi nasihat adalah lebih "kuat" sifatnya daripada memberi perundingan. Lihat Perkara 38(6)(b): "Ahli-ahli Majlis Raja-Raja boleh bertindak atas budi bicara mereka dalam apa-apa urusan berhubung dengan tugas berikut, iaitu: ... (b) memberi nasihat mengenai apa-apa pelantikan ...". Mengenai Yang di-Pertuan Agong, dalam melaksanakan kuasanya di bawah Perlembagaan, baginda perlu bertindak menurut nasihat yang diberikan oleh Jemaah Menteri (Perkara 40[1.]). Seterusnya, Perkara 40(1)(1A) pula menyatakan baginda dalam menjalankan fungsinya di bawah b Perlembagaan atau Undang-undang Persekutuan, jika baginda dikehendaki bertindak mengikut nasihat, atas nasihat atau selepas menimbangkan nasihat, baginda hendaklah menerima dan bertindak mengikut nasihat itu. Baginda mempunyai kuasa budi bicara, antaranya, menurut Perkara 40(2) dalam melantik Perdana Menteri, menahan kebenaran untuk membubarkan Parlimen atau meminta diadakan mesyuarat Majlis Raja-Raja apabila melibatkan keistimewaan dan kehormatan Raja-Raja. Walau bagaimanapun, menurut Dr. Cyrus Il Das, tindakan atau keputusan yang dibuat oleh Yang di-Pertuan Agong atas nasihat Jemaah Menteri atau Perdana Menteri, sekiranya terdapat apa-apa kesalahan undang-undang dalam menjalankan tugas itu (contohnya menyalahi prinsip C

keadilan semula jadi) keputusan atau tindakan itu boleh diubah melalui writ prerogatif yang tradisional dalam bentuk certiorari, mandamus, pencegahan(prohibition) dan sebagainya. Lihat Dr. Cyrus Il Das, 1999. "Governments & Crisis Powers a Study of the Use of Emergency Powers Under The Malaysian Constitution and Parts of The Com- monwealth", dlm. Current Law Journal, 1999. Kuala Lumpur: The Malaysian Current Law Journal Sdn. Bhd., hlm. 99 dan 100. Lihatjuga kata-kata Hakim Diplock dalam Teh Cheng Poh lwn Pendahwa Raya [I9791 2 WLR 623 dan Ketua Hakim Negara Suffian dalam Re Tan Boon Liat @Allen et al., [I9771 2 M U 108. Persoalannya adakah prinsip d ini boleh dipakai dalam pelantikan dan pemilihan hakim? Sekiranya terpakai sejauh mana pemakaiannya? Dalam kes "In the Matter of an Oral Application by Dato' Seri Anwar bin Ibrahim to Disqualify a Judge of The Court of Appeal", [200012 M U , 481. Dalam kes ini, Dato' Seri Anwar Ibrahim (DSAI) telah mencabar pelantikan salah seorang panel hakim Mahkamah Rayuan, iaitu YA Mokhtar Sidin, atas alasan bahawa DSAI telah mewakili Perdana Menteri dalam mesyuarat Majlis Raja-Raja tentang pelantikan hakim tersebut dan pelantikan itu tidak dipersetujui oleh Majlis Raja-Raja dan ini memungkinkan adanya unsur pertimbangan berat sebelah (bias) pada pihak hakim tersebut. Oleh itu, pada pandangan DSAI, hakim tersebut tidak layak menganggotai panel rayuan tersebut. Lamin Mohd. Yusuf, PCA, "The Appointment of Judges to The High Court, Court of Appeals and The Federal Court", Infoline, P P 5575110-12000, Bar Council, AprilIMei 2000, hlm. 24. Lihat juga penghakiman yang dibuat oleh YAA Lamin Mohd. Yusuf dalam "In the Matter of an Oral Application by Dato' Seri Anwar bin Ibrahim to Disqualify a Judge of The Court of Appeal", [2000] 2 M U , 481. Ibid. Ibid. Ibid. Ibid. Ibid. Ibid. Ibid. Ibid., Lihat juga Muhammad Kamil Awang, 2000. The Sultan and The Constitution, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 107. Ibid. Ibid. Ibid. Ibld. Ibld. r : L - & n.. A L A . . ~ A-:- D-*.: "P,.-- \ T - + - . W L - A - - - : - L - - - A - r c ..--- :-- r- -..- A T..J--,. D-

P e l a n t i k a n I l a k i m M a h k a m a h S iv i l d a n S y a r i a h d i M a l a y s i a

15 KANUN (31 Hairuddin Megat Latif dan Nuarrual Hilal Md. Dahlan 5 3

a hendaklah menggunakan kuasa budi bicara dalam melakukan sesuatu pelantikan. Me- nurut kes undang-undang Associated Provincial Picture Houses Lld. lwn Wednesbury Corporation [I9471 2 All ER 685, pihak berkuasa tempatan yang mempunyai dan menjalankan kuasa budi bicara adalah tertakluk dengan undang-undang, iaitu ia perlu dilakukan berdasarkan keadilan, tiada niat jahat dan tidak melibatkan ketidakjujuran. Persoalannya adakah raja-raja termasuk Yang di-Pertuan Agong tertakluk kepada prinsip undang-undang ini? Jelas sekali tindakan undang-undang hanya boleh dilakukan ke atas mereka berdasarkan Perkara 182 Perlembagaan Persekutuan yang

b hanya boleh dibicarakan di Mahkamah Khas dan memerlukan kebenaran daripada Peguam Negara (Perkara 18.1). Persoalan seterusnya, berkenaan dengan Perdana Menteri adakah nasihat yang diberikan itu adalah atas budi bicaranya? Sekiranya berdasarkan budi bicaranya, adakah tindakannya itu boleh dikawal oleh mahkamah? Dengan erti kata lain, bolehkah pihak tertentu mengambil tindakan undang-undang ke atasnya atas sebab menyalahi prinsip undang-undang kuasa budi bicara dan nasihatnya itu tidak sah? Dihujahkan bahawa, tiada mana-mana peruntukan undang- undang yang menyatakan dengan jelas tentang perkara ini. Apa yang jelas, sekiranya tindakannya melanggar undang-undang, ini boleh membawa kepada ketidakpercayaan

C ahli dewan rakyat terhadapnya. Sekiranya majoriti ahli dewan rakyat tidak percaya dengannya, beliau hendaklah meletakkan jawatan (Perkara 43[4]). Perlu juga diingat bahawa Perdana Menteri adalah seorang ahli parlimen. Seorang ahli parlimen boleh hilang kelayakan sekiranya, antara lain, dia telah diisytiharkan bankrap a tau memegang jawatan berpendapatan atau disabitkan kesalahan (kesalahan jenayah) oleh mana-mana mahkamah di Malaysia (lihat Perkara 48). Lihat juga pandangan Hakim Denning dalam masalah penyalahgunaan kuasa dan tiada badan atau undang-undang khusus yang mengawal Perdana Menteri. Lihat Lord Denning, 1982. What Next i n

d The Law, London: Butterworths, hlm. 312-313. 37 Lihat contoh hujah penulisan oleh M. Puthucheary, "Ministerial Responsibility in Ma-

laysia", dlm. The Constitution of Malaysia, Its Develvpm.ent: 1957-1977, disunting oleh Tun Mohamed Suffian, H.P Lee dan FA. Trindade, 1979. Kuala Lumpur: Oxford Uni- versity Press, hlm. 123-135. Lihat juga Lord Denning, 1989. W ~ a t Next i n The Law, London: Butterworths, hlrn 132-133. Lihat juga Kod Etika Hakim-Hakim 1994 (EU.[Bl 600) yang telah diluluskan dan dikuatkuasakan, bertujuan untuk mengawal etika mereka yang memungkin mereka diambil tindakan sekiranya melanggar etika itu. Walau

e bagaimanapun, tiada terdapat mana-mana kod etika yang dibuat oleh Parlimen ke atas jernaah menteri khususnya Perdana Menteri.

38 Sekiranya kita melihat kedudukan undang-undang Perlembagaan Inggeris juga ~nas ih tidak sempurna dan kerap mendapat kritikan daripada rakyat kerana pemakaiannya masih tidak menekankan prinsip keadilan dan kesaksamaan. Contohnya, lihat pandangan Lord Denning tentang Institusi Raja, Perdana Menteri, ahli parlimen, hakim, pihak media, dan sebagainya boleh telah melanggar tatasllsila dan prinsip keadilan kerana telah melampaui kuasa. Lihat Lord Denning, 1989. What Next in The Law, London: Butterworths, hlm. 309-331.

39 Lihat M. Puthucheary, "Ministerial Responsibility in Malaysia", dlm. The Constitution of Malaysia, Its Development: 1957-1977, disunting oleh Tun Mohamed Suffian, H.E Lee dan F.A. Trindade, 1979. Kuala Lumpur: Oxford University Press, hlm. 123-135.

40 Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun BidangKuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 3.

41 Al-Mawardi, Abil Hassan, Al-Ahkam al-Sultan& Maktabah at-Taufiqiah, Mesir, 1978, hlm. 80, dipetik daripada Mahmud Saedon A. Othman, ibid., hlm. 3.

42 AI-Quran, Al-Baqarah, ayat 201. g 43 Muhammad Salam Madkhur, 1984. Al-Qada Fil Islam: Darun Nahdah al-Arabiah, Mesir,

hlm. 51, yang disebut oleh Dr. Mahmud Saedon Awang Othman dan Nik Ahmad Kamal bin Nik Mahmood, "The Appointment of Qadi: Responsibilities, Conditions and Meth- odologies", dlm. IIUM Law Journal, Vol. 1, No. 2 1989, hlm. 33.

44 Dr. Mahmud Saedon Awang Othrnan dan Nik Ahmad Kamal bin Nik Mahmood, "The Appointment of Qadi: Responsibilities, Conditions and Methodologies", dlm. IIUM Law Journal, Vol. 1, No. 2, 1989, hlrn. 33.

45 Al-Qasas, ayat 26. h 46 Disebut oleh Mahmud Saedon A. Othman, 1990. K d i , Pelantikan, Perlucutan dun Bidang


Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan a Pustaka, hlm. 3.

47 Autah, Abdul, 1969.Al-Nizamal Qada'fil Islam, Mesir: Maktab al-Ahram, hlm. 26 yang disebut oleh Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantihan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 11.

48 Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lu'mpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 25.

49 Al-Ramli, Shamsuddin Muhammad bin Ali Abbas, Nihayah al-Muhtaj, Jilid 8, Mesir: b

Al-Islamiah al-Maktabah, dipetik daripada Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlrn. 26.

50 Muhaminad Salam Madkur, 1984. Al-Qada'Fi al-Islam, Kaherah: Maktabah al-Nahdah, hlm. 35 dipetik daripada Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantihan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidkan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 26.

51 Syeikh Muhammad Isa, Hamish, Al-Sharh al-Kabir, Kaherah, Jilid 4, hlm. 129, dipetik C

daripada Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 26.

52 Abdul Karim Zaidan (Dr.), 1993. Hakim, Sistem Kehakiman Islam, Jilid 1, terjemahan oleh Mohd. Saleh Haji Ahmad, Kuala Lumpur: Pustaka Haji Abdul Majid, 30-5c, hlm. 24.

53 Juga dinyatakan oleh Dr. Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al- Islamiah, Kaherah, hlm. 25. d

54 Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 31.

55 Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada'Fi Al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 24. 56 Ibid., hlm. 24. 57 Al-Syaikh Muhammad al-Syarbini, Mughni al-Muhtaj Ila Ma'rifat Ma'ani Alfaz al-

Minhaj, Jilid 4, hlm. 375, dipetik daripada Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 24. e

58 Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantihan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlrn. 32.

59 Ibid. 60 Ibid., hlm. 33. 61 Juga dinyatakan oleh Dr. Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-

Islamiah, Kaherah, hlm. 26 62 Al-Quran, Surah An-Nisa',: 141. 63 Ibid., ayat 144. f 64 Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantihan, Perlucutan dun Bidang Kuasa,

Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 26. Lihat juga Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada'Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 25.

65 Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada'Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 25. 66 Ibid., hlm. 25. 67 Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa,

Kuala Lumpur: Kernenterian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, g hlm. 26.

68 Al-Mawardi, Abu Hassan, 1966. Al-Ahkam al-Sultaniah wal al-Wilayah al-Diniyyah, Mesir, hlrn. 72, disebut dalam Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantihan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 27.

-. . . - .~ -. - . - - . . . ~ . . - - . . - - - . ~ . -

Pelantikan Hakim Mahkamah Sivil d m Syariah di Malaysia


a Malaysia dan Dewan Rahasa dan Pustaka, hlm. 27. 70 Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 25. 71 Ibid., hlm. 26. Lihat juga Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Pcrlr~cutan

dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 27-28.

72 Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 26.

73 Ibid., hlm. 28. b 74 Ibid., hlm. 28. Lihat juga Imam al-Ghazali dalam buku Al-Adab Fi Ad-Diin, (terjemahan

oleh Abdullah al-Qari b. Haji Salleh) menyatakan berkeadaan terhormat adalah satu daripada tatasusila hakim, hlm. 137.

75 Al-Mawardi, 1966. Al-Ahkam al-Sultaniah wa al-Wilayah al-Diniyaah, Mesir, hlm. 73, yang disebut oleh Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlrn. 27.

76 Kamaluddin, Ib. Humam, Fath al-Qadir, Jilid 7, Mesir, hlm. 253, disebut dalam Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala

C Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 37, dan dalam Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 29.

77 Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 38.

78 Juga dinyatakan oleh Dr. Abdul Karirn Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al- Islamiah, Kaherah, hlm. 29.

d 79 Dipetik daripada Mahmud Saedon, A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka, hlm. 39.

80 Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizami~l Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 29, Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi: Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlm. 40.

81 Al-Kasani, Badai'al-Sanai', Jilid 7, hlm. 3 dan Ib. Qudamah, Al-Mughni, Jilid 9, hlm.

e 41, disebut dalam Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizarrrul Qada' Fi al-Syariah al-Islamiah, Kaherah, hlm. 30.

82 Juga dinyatakan oleh Dr. Abdul Karim Zaidan, 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al- Islamiah, Kaherah, hlm. 31.

83 Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi: Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlm.41.

84 Ibid. 85 Ibid. 86 Ibid. 87 Ibid. 88 Ibid. 89 Ibid. 90 Tbid. 91 Al-Mawardi, Abil Hassan, 1966. Al-Ahkam'.al-Sultaniah wa al-Wilayah al-Dinniyah,

Mesir, hlm.73, yang disebut oleh Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi: Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlrn. 42.

g 92 Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi: Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlm. 42.

93 Ibid., hlm. 42. 94 Al-Autwah, Abdul, 1969. Al-Muhadarat fi Nizam al-Qada'Fi al-Islam, Mesir: Maktabah

al-Ahram, hlm. 7, yang disebut oleh Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi: Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlm. 43.

95 J u ~ a dinvatakan oleh Dr. Abdul Karim Zaidan. 1984. Nizamul Qada' Fi al-Syariah al-


96 Tbn Hazam, al-Muhalla, 1970. Matbaah al-Junzhuriah, Mesir, Jilid 9, yang disebut oleh a Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantikan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlm. 33.

97 Mahmud Saedon A. Othman, 1990. Kadi, Pelantihan, Perlucutan dun Bidang Kuasa, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, hlm. 33.

98 Ibid. 99 Ibid. 100 Ibid., hlm. 34. 101 Ibid., hlm. 35. 102 Ibid. 103 Ibid., hlm. 34. 104 Ibid. 105 Ibid., hlm. 36. 106 Lihat Dr. Wahbah Azzuhaili, 1985. Al-Fiqhul Islami Wa Adillatuhu, Jilid 6, Darul Fikr,

Beirut, hlm. 704. 107 Al-Quran, Surah An-Nisa' ayat 59. C

108 Lihat Muhammad Rawas Qalarji dan Hamid Sadik Qanbi, 1985. Mu'jam Lughatul Fuqaha', Arabi-Inggelizi, Beirut: Darul Nafaiz, hlrn. 97.

109 Menurut Muhammad Rawas Qaarji dan Hamid Sadik Qanbi, perkataan Hukum berasal daripada perkataan "Hukmu" yang bermaksud penghakiman (judgment). Selanjutnya ia dinamakan sebagai "apa sahaja perintah (hhitob) atau arahan Allah s.w.t. berhubung dengan perbuatan orang-orang yang mukalaf dengan cara paksaan (iqtida) atau pilihan (takhaiyir)". Ia juga boleh dimaksudkan sebagai "apa sahaja penetapan yang dibuat oleh hakim bagi menyelesaikan perselisihan antara orang yang bermusuhan". Perkataan "Mukallaf" pula bermaksud secara literalnya adalah "apa sahaja kewajipan (mulzamun) yang terdapat padanya sesuatu bebanan (masyakhah)". Maksudnya adalah "perintah (mukhataba) yang berupa hukum syariah yang dikenakan ke atas orang yang telah baligh dan berakal bagi dilaksanakan". Perkataan Syarak pula berasal daripada "Syar'u". Secara literalnya ia bermaksud "jalan"(sanna) atau mula (bada'a). Yang dimaksudkan di sini adalah "apa sahaja yang diterangkan oleh Allah s.w.t., kepada hambanya tentang agama (ad-din)". Maka bolehlah dirumuskan bahawa Hukum Syarak adalah apa-apa sahaja perintah yang Allah s.w.t. turunkan kepada manusia yang telah mukalaf. Ini bererti apa sahaja perintah yang terdapat dalam al-Quran dan Hadis Rasulullah s.a.w. Lihat Muhammad Rawas Qalarji dan Hamid Sadik Qanbi, 1985. Mu'jam Lughatul Fuqaha', Arabi-Inggelizi, Beirut: Darul Nafaiz, hlm. 95,184, 456 dan 260.

pelantikan hakim mahkamah sivil dan syariah di … filepelantikan seseorang hahm, secara...

Documents