pedras / piedras

56
Pedras / Piedras

Upload: lamanh

Post on 07-Jan-2017

264 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Pedras / Piedras

Pedras / Piedras

Typewritten Text
ISSN:1731-0997
Typewritten Text
Typewritten Text
Page 2: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

2

{editorial & crónica}

Crónica Kamyka

Jakub JankowskiProfessor de Língua Portuguesa da Universidade de Varsóvia

Não gosto de Julio Cortazar. Ou deveria escrever: não gosto de livros de Julio Cortazar. Ou ainda mais precisamente: não gostei dos livros dele que li até agora. Com uma excepção:

Historias de cronopios y de famas.

Imaginem uma máquina - um conjunto de alavancas, volantes, pedais, comutadores, engrenagens. Uma máquina movimentada por uma força qualquer. Idealmente funcional, de materiais impecáveis, de entranhas que colaboram como numa equipa. Uma máquina que perpetuamente movimenta este mundo que infelizmente não é ideal. Já está?

Aqui entram na nossa parábola, como sempre e pela razão

cronicamente inefável, uns idealismos que eu digo que são uns pequenos anarquistas. Ou os meus fantasmas e os meus desejos que nada os separa. Desejos de questionar, de destruir, de abrandar o ritmo-loucura. Mas são pequenos como doze pontos pretos sobre o papel A4. Sendo assim, têm de dar como água mole na pedra dura. Com paciência (ou com tranquilidade como diz Paulo Bento). Acham que eu sou anarquista? Pois sou. E idealista. Às vezes penso que a única coisa que pode salvar aquela máquina que perpetuamente movimenta este mundo, que infelizmente não é ideal, é uma desconstrução cabal e depois uma reconstrução do nada. Deste nada que alguns ousam chamar os nossos sonhos.

Revoluções falharam. Eu sou cronopio.

Na infância, sempre que uma pedra voa, há uma cabeça em risco. E assim foi a minha primeira experiência com pedras, mais concretamente com um seixo polido acastanhado. Hoje não sei onde

pára essa pedra. Deve continuar no fundo do rio para onde ressaltou da minha cabeça.

Este pequeno episódio foi talvez a minha primeira constatação do poder das pedras. Para a sorte de muitas cabeças, interessei-me muito mais pela sua capacidade de saltar na água e, assim, o arremesso de pedrinhas tornou-se num dos meus passatempos preferidos à beira-rio.

A segunda lição com pedras veio pelo romance Aparição de Vergílio Ferreira. Todo o livro se alicerça na luta com as pedras, como metáfora da luta mais importante na vida - aquela contra a banalização:

"E, todavia, como é difícil explicar-me! Há no homem o dom perverso da banalização. Estamos condenados a pensar com

Das pedras

José Carlos DiasLeitor do Instituto Camões na Universidade de Varsóvia

palavras, a sentir em palavras, se queremos pelo menos que os outros sintam connosco. Mas as palavras são pedras. (...) O mais forte em nós é esta voz mineral, de fósseis, de pedras, de esquecimento. Ela germina no homem e faz-lhe pedras de tudo"

Ora, o número 17 da ¿? foi inteiramente inspirado neste nobre elemento mineral de recursos expressivos inesgotáveis. Poderão ler sobre as pedras que se atiram e as pedras que constroem; pedras que vivem e pedras que curam; a pedra como memória, como força ou como riqueza. Este número conta ainda com a colaboração especial não de uma pedra, mas de um pedro, mais concretamente do Pedro Brito, desenhador português que esteve em Varsóvia em Novembro último e a quem estamos redondamente agradecidos pela capa que nos desenhou.

Mas ficou ainda por tratar tanta coisa: os pedreiros-livres, a Medusa, os fósseis, uma tipologia detalhada de pedregulhos e calhaus; ainda as descobertas científicas de Newton, que ele próprio comparou a encontrar pedras coloridas durante passeios pela praia. Histórias para outras cabeças contarem.

Com a sorte variável rolo-meÀs vezes do caminho despista-me

Às vezes abrando em lama qualquerMas à frente rolo-me sempre

E rolando esta tenho féEmbora possam escarnecerQue um seixinho como eu

De avalancha pode ser a causa

(Seixo/Kamyk: letra- Piotr Banach, tradução- Kamyk)

Page 3: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

3

El Sendero Pedregoso a la Selva

Jan RydzakEstudante do 3º ano, Filologia Ibérica, Especialização Portuguesa, Universidade Marie-Curie Skłodowska, Lublin

Raúl Sandoval Se’wáchari lanza el áspero pedazón de granito de su mano despellejada. Zarpa de su muelle de cicatrices para el piélago de columnas y divisiones de parecido perfecto y

al salir del calor de su mano, le descarna la palma aun más y el lanzador de piedras siente el arroyo de sangre tibia adentrándose en la manga de su chaqueta de cuero. La piedra planea por el vacío en cámara lenta, da cien vueltas seguidas por otra centena relámpago en el sol quemante de la autopista a dos pasos de Cali. Los rastros de rojez que lleva brillan en los rayos de la Estrella del Día y por un latido del corazón la granada sin mecha permanece así

colgada, flotante, suspendida, para que la admiren todos. Y luego el humo de los neumáticos ardientes se entrelaza con el gas lacrimógeno y envuelve la piedra en un velo espeso de gris. Pero ella dale que dale con su zumbar peculiar por el aire con la persistencia de un viejo arrastrando su captura huesuda, destrozada por las mordeduras del tiburón. Un pum gracioso también se da por el aire y resuena de los amarillentos muros enfermizos que aún ostentan la sangre tostada de La Violencia.

Y el mundo se queda callado.

La piedra rebota en el plástico blindado de un escudo

antimotines y vuelve a la tierra que la parió. Se aleja en pequeños saltitos de resignación. Vacila por un instante en las barras de una alcantarilla y ya se cae hacia las tinieblas de sus entrañas y Raúl Sandoval ya se cae con un agujero en la frente sobre la acera soleada de Cali.

Y así, en un entorno de fanfarronadas del longevo Presidente Álvaro Uribe, por un lado, y las fanfarronadas de los miles de manifestantes indígenas descontentos, así se desdobla el centésimo capítulo de zarandeos y tremores en la historia contemporánea de la República de Colombia. El contingente de policías armados hasta los dientes acompañó a la repentina procesión de autóctonos en pie de guerra hasta el culminante encuentro con el Presidente ¡en persona!, el cual lanzó un monólogo surrealista desde lo alto de un puente. Digo surrealista no sólo porque se pareció a Nuestro Señor sermoneando a sus discípulos en el Monte, sino también porque las sirenas de los campesinos, artesanos, cazadores y peones del Valle del Cauca ahogaron las palabras suyas. En los tiempos bíblicos habrían sido cencerros ensordecedores. Me apresuro a añadir que el cine mudo va bien en Colombia.

Pero las mordazas las pusieron otros. Antes de que estallara la reciente serie de marchas que procuran reivindicar las tierras prometidas, no por ninguna entidad celestial, sino por Uribe y su cohorte hacía buen tiempo, el orgulloso estadista acababa de salir empapado de una oleada de flores y alabanza y júbilo común a continuación del chaparrón de puñetazos que le dio a la Colombia insurgente. Y ése ha sido de lo más devastador para los guerrilleros. Acusa al gobierno colombiano de tener ambiciones totalitarias. Ridiculiza su estrechez de miras en el campo internacional y su estrechez de lazos con el gigante capitalista norteamericano. Reprocha su desobediencia al viraje a la izquierda que se está observando en América del Sur. Pero igual que truenan los cañones truenan las voces, la eficiencia de los dirigentes del cotarro gubernamental de Colombia en el combate contra el terrorismo organizado resulta indudable. “Venga, sí que se apañan,” dirán. “Pero aquellos que tachas de terroristas son gente de buenas intenciones con vistas a tachar todo tipo de injusticias del mundo.”

La verdad es que no es así. El continente revolucionario está salpicado de ciudadanos que no tolerarán otra revolución popular sin apoyo alguno en el pueblo. Mientras tanto, las FARC (Fuerzas Revolucionarias Armadas de Colombia), acorraladas y frustradas por la masa aplastante de militares abastecidos por las carteras del Reino de Barras y Estrellas,

{cronica}

“ Pero las mordazas las pusieron otros.

Antes de que estallara la reciente

serie de marchas que procuran reivindicar

las tierras prometidas, no por ninguna

entidad celestial, sino por Uribe y su cohorte

hacía buen tiempo"

Page 4: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

4

siguen en crisis, en estancamiento, e incluso de luto, habiendo perdido a dos de sus principales líderes en los últimos seis meses. Las FARC, según pregona el telediario, son el tema número uno. Sólo que ya no se explayan sobre su último ataque osado, sino sobre las hazañas del ejército colombiano-estadounidense, hazañas que liberaron a 15 secuestrados, incluyendo a la más famosa, Íngrid Betancourt, candidata al puesto de Presidente de Colombia, raptada hace más de seis años. Las FARC habían pedido la liberación de todos los guerrilleros farquistas encarcelados en Colombia como rescate. ¡Qué ingenioso! Qué pena que los revolucionarios de hoy se hayan enraizado en el pasado y que no se les ocurra echar mano de tácticas más modernas que en los 60, cuando florecieron las FARC.

Pero para Colombia el rescate de aquellos que se habían adentrado en la selva amazónica, que está bajo el control parcial de los terroristas, constituye una nueva etapa, no sólo en la lucha sangrienta contra la guerrilla y sus pandillas correspondientes, sino también en el proceso de pacificar y estabilizar el minimundo colombiano. Aquellas quince personas fueron, por un lado, tan sólo quince personas, y las fuerzas militares siguen fracasando en el intento de intimidar a las FARC hasta la rendición incondicional. Pero sí que fueron un símbolo. Un símbolo de lo débil que es la organización marxista y también un símbolo de la pérdida de dinamismo que ha experimentado desde finales de los 90. Es más, el liderazgo práctico del grupo no pertenece a nadie, ya que los cuerpos de los dos dirigentes principales, Raúl Reyes y Tirofijo, se ven un poco indispuestos, habiendo sido agujereado el primero e inmovilizado para siempre el segundo por un paro cardíaco. Se han quedado con unos pocos rebeldes dudosos, algunos de ellos activos desde los 60 y otros demasiado jóvenes como para acordarse de los primeros.

Por si fuera poco, cada día trae novedades que por alguna razón no despiertan rugidos de entusiasmo entre los rebeldes, enlatados en la selva infernal en que se metieron ellos mismos hace tantas décadas. He aquí un muestrario del porqué. La crema y nata de la cúpula dirigente va entregándose a las manos acogedoras del Ejército Colombiano. Los desertores se están multiplicando como hormigas de fuego, llévandose de tanto en tanto uno de los rehenes y recibiendo galardones a cambio. El escalón más fiel a los ideales de Che va tirando sus ametralladoras al río y echándose a la fuga. Y sudan mucha tinta antes de abalanzarse sobre los soldados omnipresentes, apelando a su piedad.

Se han olvidado totalmente de los objetivos que guiaban la revolución a principios de la década hippie. Las FARC crecieron con vigor no porque muchos chavales y niñas pobres de Colombia quisieran dar rienda suelta a su frustración y cometer actos inmencionables contra el gobierno y el pueblo, sino porque las FARC se fundamentaban en el repartimiento justo de las tierras, la igualdad y la laicización de la vida cotidiana, reformas a fondo hasta en la enseñanza. El cambio de enfoque se hace claro al contemplar los graffiti en los muros de un edificio universitario: “Porque las montañas son nuestra universida: FARC-EP”. Tampoco se ve con buenos ojos la

colaboración de los rebeldes con los carteles colombianos, por cierto también debilitados, que venden aquella copiosa cocaína colombiana a la que se le ha escapado por muy

poco la Denominación de Origen Colombia. Su apoyo a los campesinos y plantadores de coca es un cuento de hadas, pues no se puede decir que representen al pueblo. Antes bien a los descendientes de Pablo Escobar, antaño el sexto hombre más rico del mundo gracias al narcotráfico, hoy en día un tanto huesudo.

Si bien los luchadores camuflados se han puesto a garrapatear “SOS” en vez de “FARC-EP” en las pancartas que adornan sus campamentos, aún tienen escopetas capaces de atizar el fuego. Para los campesinos son la espada que los está presionando contra la pared de las fuerzas policiales. Han corrido ya ríos de tinta sobre lo apremiante que es la situación de los Nasa, de los Wayuu, de los Embera. La Derecha, que cuenta con un dominio abrumador con respecto a la Izquierda agonizante, ya se ha empeñado en acusar a los indios de colaborar con los que creen en la revolución bolivariana y a los que se les ha ocurrido la brillante idea de darle un incentivo en forma de una metralleta y un pasamontañas. Por pura casualidad, las FARC ya les han metido mano a las chabolas destartaladas de los indígenas. Andan secuestrando, asesinando, reclutando y cundiendo bienestar y felicidad por donde van. Relacionar las exigencias terrestres de los que tienen un montón de piedras (como mucho) como bienes propios en su paraíso terrenal con las divagaciones farragosas de la guerrilla es una bobada. Una bobada muy en boga. Pero a Sus Majestades el Alto Mando ya se les han anidado moscas detrás de ambas orejas y han echado sus raíces con mucha alegría. Cuidado que no les entren en la boca, Muy Señores Míos.

{continuação do artigo anterior}

“ El cambio de enfoque se hace claro al

contemplar los graffiti en los muros de un

edificio universitario: “Porque las montañas

son nuestra universida: FARC-EP”. Tampoco se ve con buenos ojos la colaboración de los

rebeldes con los carteles colombianos,

Page 5: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

5

{cronica}

Los farquistas van deambulando como un Rambo octogenario por los tobagones y columpios de un parque de recreo en el que a nadie se le antoja jugar con ellos. Sus ametralladoras de la época de la Revolución Cubana no van bien al enfrentarse a las voraces máquinas de erradicación de los militares que tanto peso le quitan a la Señora Muerte. Incluso el comandante en jefe de los bolivarianos del mundo, Hugo Chávez, se ha desentendido de su relación con las FARC. El único jefe de gobierno que sigue soñando con una América Latina unificada y homogénea tendría mucho que perder si apoyara a una organización terrorista moribunda. Pero aun así, un aislado Álvaro Uribe tuvo la desfachatez de tacharlo de partidario moral y económico de los bandoleros, una de las razones por las cuales Uribe se vio agobiado en el congreso hispanoamericano que siguió a la intervención ilegal de Colombia en Ecuador. Aquella operación, que acabó por conducir a la muerte de Raúl Reyes y unos cuantos compañeros y visitantes suyos, llevó a Colombia, Ecuador y Venezuela, estados que antaño izaban conjuntamente la bandera del superpaís de la Gran Colombia, al borde de la guerra. Su resolución pacífica fue un punto a favor de todos aquellos que no anhelan atestiguar la creación de un nuevo estanque de sangre enlas fronteras y estos, supongo, son muchos.

Después del triste fin de Tirofijo, las FARC enviaron un mensaje grabado leído en su conjunto por Timochenko, uno de los guerrilleros farquistas que no esconden su cara, ya sea por audacia o por descuido. Aquella grabación, de gran hilaridad y reveladora de la indiscutible vocación cómica del insurgente, desveló el retraso y confusión de la fracasada revolución colombiana. Timochenko estaba de pie, no quitando ojo de encima de su papel, ante un fondo de selva y banderas farquistas. Pero su aislamiento no fue de lo peor. Cuando empezó a hablar y a lo largo del vídeo, su voz trémula tuvo un toque de patetismo que pareció comunicar: “Soy un aprendiz en el taller de un orador apático y estoy dando mis primeros pasos. Así que no me

juzguéis” A nadie le ha tocado todavía el papel de aclararle a Timochenko que Marco Antonio no es y que se está equivocando a nivel de todos los tiempos verbales: lo han juzgado, lo juzgan ahora y lo juzgarán. Y ningún chillido de ¡Viva la Revolución! le va a socorrer.

Las FARC y sus rostros más reconocidos son actores de una categoría que deja bastante que desear. Sus discursos encajarían bien en compañía de las espirales psicodélicas de los 60, pero en la víspera de la segunda década del siglo XXI, se convierten en un acto grotesco que hace llorar y reírse a carcajadas a la vez. Compare con la sensatez equilibrada de otro caudillo contemporáneo, el Subcomandante Marcos, quien ha reunido a los mayas desamparados de la Península de Yucatán bajo la bandera del Ejército Zapatista de Liberación Nacional (EZLN), e incluso ha llegado a montar su “Otra Campaña” cuasielectoral en la que pretende plasmar la realidad de la pobreza mexicana. Las FARC, en cambio, parecen ir quitándoles a sus presos la venda de los ojos y poniéndosela en los suyos, siguiendo en el intento de derrumbarle al gobierno con un tirachinas. He aquí el tiro de gracia: para sus comandantes, es el último descenso en picada que terminará por rendir frutos dudosos. El conejo se les va a escapar y ellos se quedarán con el pico clavado en la tierra. Lo que es un problemilla, dicen muchos depredadores.

Mientras tanto, Colombia sangra con cada vez menos fuerza. La guerrilla nacionalista de derechas, las Águilas Negras, permanece escondida en el mundo de la ciencia-ficción y se plasma en una escasa representación de guerrilleros despistados que andan sin objetivo porque su presa farquista va retrocediendo y perdiendo adherentes. Todo parece significar que el sino de las FARC ya está decidido. Han perdido su tesoro más preciado y su presupuesto va disminuyendo. Los ideales por los que han luchado fallecieron con sus dirigentes. Han perdurado durante más de cuarenta años, siendo una de las organizaciones revolucionarias más longevas del mundo. Pero no han logrado nada. Han permanecido colgados en un gancho sin habilidad de desarrollarse desde su inicio, que en sí fue una secuela de La Violencia, episodio violento y aterradora en la historia de Colombia. Están en la cuerda floja. El Omnipotente Globo Mágico predice que las FARC se disolverán cuando se les agoten las fuentes, tal vez convirtiéndose en un partido político, tal como lo hicieron los sandinistas de Nicaragua. Pero lo más probable es que depongan sus armas para siempre y acepten la rendición total.

Otras lluvias de piedras se precipitarán sobre las cabezas de las fuerzas armadas, de las fuerzas policiales, tiradas por otras manos que se esconderán en seguida. Por su parte, las aves de rapiña corpulentas lanzarán sus propias rocas, que llevarán a otros bichos de la selva a una cita prematura con el ataúd. Habrá estrellas y estrellados. Así, en el follaje, así va cayendo el último bastión de la revolución colombiana. La Torre de Pisa de América Latina. Sus escombros pedregosos humeantes servirán de base para la reconstrucción. Y por el bien de todos, mejor que sea así.

“ El Omnipotente Globo Mágico

predice que las FARC se disolverán cuando se

les agoten las fuentes, tal vez convirtiéndose en un partido político,

tal como lo hicieron los sandinistas de

Nicaragua.

Page 6: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

6

Menhires e outras pedras

Marta StebnickaAlumna de Galego, Universidade de Varsóvia

OS MEnhirES Da COruña.

A un tiro de pedra da Torre de Hércules hai outro lugar insólito: un parque escultórico. Xunto ao Atlántico érguese unha ducia de pedrafitas furadas semellantes ás de Stonhenge. Esta composición megalítica é obra do escultor galego Manolo Paz e está titulada “Familia de Menhires por la Paz”, a súa función é recordar os fusilamentos do ano 1936.

aS PEDraS DE abalar

Se viaxamos dende A Coruña rumbo ao suroeste pode que nos encontremos cun fenómeno bastante curioso e característico desta terra meiga. Hai na Costa da Morte unhas pedras misteriosas que non se someten a lei de gravidade: son as pedras de abalar, ou abaladoiras. Non, non é que leviten, é que eses enormes penedos ovalados están asentados enriba doutros e deberían ter caído xa hai séculos, e sen embargo mantéñense no seu lugar poñendo en dúbida as leis de Newton e contradicindo o sentido común. Hai quen di que foron os xigantes os que as colocaron deste xeito... Iso non cho sabe ninguén, mais é certo que dende a antigüidade as pedras abaladoiras eran veneradas. Os autóctonos atribuíanlles propiedades máxicas e curativas – as prodixiosas penas curan practicamente todo

tipo de doenzas dende as dores lombares ata os problemas da potencia, e aínda por riba gratis.

aS fraSES fEitaS COa PEDra *

Nun país onde hai pedra de sobra abundan tamén as expresións e frases feitas relacionadas con ela. Por exemplo, a mítica actitude galega fronte á vida pódese expresar suspirando “menos dá unha pedra”, o que quere dicir “éche o que hai”. Así mesmo, un galego enxebre paralizado polo abraio queda de pedra, ou sexa, petrificado, e un galego que actúa con moita determinación non deixa pedra por mover, especialmente se o seu obxetivo é abrandar as pedras, aínda que sexa arrincando as pedras con dentes (dende logo, menudas dentaduras que deben de ter estes galegos!). Un obreiro conductor do buldozer non deixa pedra sobre pedra para que outro arquitecto galego poida poñer a primeira pedra. Manolo, se é malicioso (cousa rara nesa tribu), para facerlle dano a outro paisano sen que aquel saiba quen foi, tira a pedra e agacha a man pero se é pouco sensato resulta que tira pedras sobre o seu propio tellado. Mais ao final o paisano, vendo o arrepentimento doutro, perdóallo, porque é ben sabido que os galegos non son de pedra.

*segundo o Gran Dicionario Século 21 da Lingua Galega.

{história}

Page 7: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

7

Non se sabe con certeza cando apareceu o home en Galicia. Unhas teorías, as que se basean na tipoloxía dos utensilios atopados no primeiro

xacemento excavado, din que hai uns 120000 anos, é decir, no Paleolítico Inferior, e outras, baseadas nas datacións radiocarbónicas (non sabemos se máis ou menos realistas ou simplemente máis precavidas), apuntan que hai uns 35000.

Sexa como for, dende que apareceron os primeiros homes, estes souberon aproveitar este recurso natural.

Nun principio (sexa no Paleolítico Inferior, Medio ou Superior) empregabamos a pedra para fabricar pequenas ferramentas simples para cortar, esfolar ou romper a vexetación, os animais e os alimentos; como se facía no resto do mundo. Non foi ata xa comezado o Neolítico cando empezamos a construir os primeiros megalitos, cando xa se nos pode considerar especialistas no traballo da pedra. Expertos en pedra. Segundo os historiadores podemos atopar no territorio galego máis de 20000 monumentos megalíticos.

As mámoas (o nome recibírono debido á forma de mama que forman no terreo) son cámaras sepulcrais de dimensións variadas que poden chegar ata os 40 metros de diámetro por varios de altura, e o normal é que anden polos 15/30 metros de diámetro por 2 de altura. Consisten en varias pedras grandes chantadas formando un espacio poligonal cuberto por unha rocha, e todo isto soterrado cun pequeño corredoiro de entrada á cámara. O curioso é que nunca aparecen illadas senón que forman verdadeiras necrópoles. Malia coñecer ben estes monumentos e ter atopado moitos deles pouco se sabe dos homes que os contruíron. Suponse que tiñan que ser especialistas no traslado e manexo de pedras de grandes dimensións aínda que segue a ser un misterio o número de persoas e tempo necesarios para construír unha mámoa.

Outro tipo de monumentos megalíticos son as pedras fitas e os círculos líticos. Se ben se conservan gran número de mámoas non tivemos tanta sorte con este outro tipo de megalitos. A única pedra fita que se conserva en Galicia actualmente é a Lapa de Gargantáns, en Moraña, este monolito de case dous metros de altura presenta a superficie labrada, aínda que actualmente só se aprecian varias cazoletas.E falando de labrar na pedra… Outra manifestación pétrea

son os petroglifos, que parece que comezaron a facelos nos comenzos da Idade de Bronce, quizáis un pouco antes. Estes gravados rupestres atópanse maioritariamente na provincia de Pontevedra e xeralmente son representacións seminaturais, cervos, serpes, ou motivos xeométricos, espirais, labirintos… O seu significado? É aínda un enigma para nós. Pode que foran marcacións do territorio, símbolos da fecundidade, leccións de caza ou simplemente arte. O mellor é non aventurarse con teorías baseadas no nada.

E dende entón seguimos a empregar este agasallo da natureza. Casas, capelas, igrexas, catedrais, rúas, prazas, peiraos, monumentos. Na actualidade a pedra segue a ser un dos recursos máis empregados en Galicia. Basta dicir que a producción galega de granito representa máis da metade do total español, e un tres por cento da producción mundial para decatarse da importancia que ten na economía galega. Na economía, na arte, na arquitectura e en todos os aspectos da vida dos galegos.

Expertos en pedra

Ana Somoza CornesLectora de galego na Universidade de Varsóvia

{história}

Page 8: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

8

{cultura}

a Procura da vida eternaentre a alquimia e a medicina

Magdalena Żebrowska

Estudante do 3º ano, Filologia Ibérica, Especialização Portuguesa, Universidade Marie-Curie Skłodowska, Lublin

O Mercúrio dos Filósofos ou seja a Pedra Filosofal constituía o maior objectivo dos alquimistas. Como diz a lenda, a pedra filosofal era capaz de transmutar qualquer metal vulgar

em ouro ou prata. Tinha propriedades extraordinárias e mágicas, apresentava-se como remédio para as maiores preocupações humanas, entre as quais a morte. Era fonte de vida eterna, uma vida sem doenças e sem tristeza. Desta forma, os alquimistas terão demonstrado a sua preocupação pela saúde e pela necessidade de desenvolvimento da medicina. Hoje em dia, o Mercúrio dos Filósofos reside na esfera dos sonhos e das lendas, mas isso não quer dizer que a história das pedras acabe já aqui. Existem algumas pedras que realmente têm valor curativo e não há nenhuma magia nisso. A terapia com recurso a certos minerais e pedras preciosas, chamada litoterapia ou gemoterapia, é uma variante da medicina alternativa. O mais interessante deste método de tratamento é que ele é usado há milhares de anos. Muitos povos da Antiguidade, como os babilónios ou os romanos, estavam convencidos do valor curativo das pedras. Criam que algumas pedras preciosas poderiam melhorar tanto a saúde física como a psíquica.

O topázio, a safira, o diamante e muitas mais pedras têm diversas qualidades e ajudam no tratamento de doenças desde a febre até outras maleitas mais graves como a depressão. Minerais bem eleitos, como o quartzo branco, podem eficazmente diminuir a radiação negativa da televisão ou do computador. O âmbar, por exemplo, é capaz de reduzir o stress e acalmar. Ajuda também a combater a depressão e infecções. Antigamente âmbar em pó era adicionado ao mel e assim utilizado como remédio para a disenteria e para a indigestão.

A turquesa é o seguinte mineral de propriedades muito interessantes. Como curiosidade vale a pena referir o alto valor simbólico que esta pedra tem na Rússia onde tradicionalmente é a pedra do casamento. Na Arábia, contudo, está relacionada com a meditação. Para os índios americanos constitui uma pedra sagrada e mística. Estes são apenas alguns exemplos da presença da turquesa na tradição e cultura dos povos. Com respeito ao seu poder curativo, ela é considerada como uma pedra protectora com propriedades muito fortes. A turquesa é eficaz no tratamento das doenças pulmonares ou asma. Além disso, caso o seu portador tenha algum problema de saúde, a pedra avisá-lo-á mudando de

cor, normalmente tornando-se mais clara ou cinzenta.O rubi, por outro lado, é a pedra da coragem e da lealdade. Na Idade Média era a pedra protectora da castidade. Quanto ao seu valor curativo, o rubi pode ser usado no tratamento de anemias, exaustão ou envenenamento do sangue.

A esmeralda funciona como símbolo do amor e da paz. Antigamente, foi muitas vezes usada como amuleto pelas mulheres grávidas para protecção contra o aborto espontâneo. Hoje em dia a esmeralda pode ser utilizada contra as doenças como a depressão, epilepsia, febre ou distúrbios pancreáticos.

Como se pode notar, não falo apenas do valor curativo das pedras, mas também do seu significado simbólico, das suas virtudes ou de ideias abstractas. Vale a pena ainda mencionar que alguns cristais estão ligados aos signos do zodíaco. Por exemplo, a ágata ou o olho-de-tigre deveria trazer sorte aos nativos de Gémeos. A ágata dá-lhes vitalidade e autoconfiança, enquanto o olho-de-tigre traz optimismo e alegria. Várias pedras possuem qualidades distintas, das simbólicas às úteis, no tratamento das doenças.

Muitas vezes é ainda aconselhável usar uma pulseira ou um berloque com um dado cristal. Contudo é preciso que nos lembremos de que os minerais ou as pedras transmitem vários tipos de energia, tanto positiva como negativa. Em todas as fontes, que eu encontrei, sublinha-se o dever de as limpar todas as semanas, para que actuem eficazmente. Para libertarem energia benfeitora é preciso deixar a pedra em água com sal grosso durante um dia inteiro e depois lavá-la em água corrente. Depois é importante expô-la ao sol para que se energize. Só depois destas actividades uma pedra ou um cristal pode ser utilizado no nosso meio. Aconselha-se também a realização destes tratamentos acompanhado por um especialista, não vá a terapia revelar-se prejudicial.

Pode-se notar que as maneiras naturais de curar, como a litoterapia, começam a ser usadas novamente e têm cada vez mais partidários. Talvez não tenham tanta força curativa como os medicamentos convencionais, mas certamente poderão melhorar o nosso tão imprescindível bem-estar de cada dia. O ritmo da vida hoje em dia dá-nos demasiado stress e preocupações, portanto se calhar seria melhor pararmos por um momento e procurar a nossa própria pedra filosofal.

Page 9: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

9

{cultura}

Pedras preciosas

Monika SzablińskaEstudante do 3º ano, Filologia Ibérica, Especialização Portuguesa, Universidade Marie-Curie Skłodowska, Lublin

Quem não conhece a cena do famoso filme de Howard Howks Os Homens Preferem as Loiras na qual Marilyn Monroe dança num vestido cor-de-rosa, adornada de jóias e cantando que os

diamantes são os melhores amigos das raparigas?

Em tempos muito antigos as pedras preciosas tinham o seu valor, o seu significado e a sua expressividade em várias culturas. Serviam como adornos, amuletos ou moeda de troca. As pedras, assim como as cores ou as flores, contam sempre alguma história e ajudam a compreender e interpretar uma obra. O seu encanto e aspecto mágico, sem dúvida, estão relacionados com essas pequenas peças que aos olhos do homem se convertem em objectos fascinantes que têm o poder de transformar a pessoa que a possui em rei. Basta lembrarmo-nos do filme Em Busca da Esmeralda Perdida ou Indiana Jones e os Salteadores da Arca Perdida para nos apercebermos não só do valor material mas também da aura misteriosa que emana destas dádivas da terra.

Na joalharia as gemas mais importantes são os berilos (a verde esmeralda, a azul água-marinha, a rosada morganita, o amarelo-esverdeado heliodoro), os crisoberilos (a alexandrita também conhecida como Olho de Gato), os corindos (o vermelho rubi, a azul safira, a incolor leucossafira chamada também safira branca), os diamantes, as olivinas (o verde crisólito), os quartzos (a violeta ametista), a opala leite, o olivino amarelado topázio, a turmalina, a turquesa, os zircões. Como pedras preciosas consideram-se também as pérolas, o âmbar, o azeviche e o coral.

As pedras preciosas marcam presença também na Bíblia. Cada um dos doze povos de Israel é representado por uma pedra preciosa; no Apocalipse – a muralha de jaspe é um portão de pérolas. Na mitologia grega, Afrodite usa um belo cinto com pedras preciosas e na mitologia nórdica, temos o famoso Brisingamen, o colar da deusa nórdica Freya.

Podemos referir ainda a presença das pedras preciosas na arte da Pintura. No retrato do Antonio di Jacopo Pollaiuolo – um pintor italiano da época do Renascimento vemos um perfil duma mulher jovem, formosa, com um coque decorativo, adornado por pérolas, rubis e ouro. A joalharia com flores feitas de rubis e pérolas mantém o corte. O cabelo loiro parece fugir sem esta decoração. O brilho do alfinete de peito e do colar atraem os olhos dos observadores e acentuam a beleza do corpo e a linha do pescoço. E o que nos dizem estas jóias? Graças a elas, podemos precisar o estado civil e social da mulher. Sabemos que os adornos eram reservados às mulheres já casadas há seis anos. Nessa altura, a mulher já não era uma donzela mas também ainda não era uma matrona. As donzelas e as noivas usavam o

cabelo solto enquanto as casadas deveriam tê-lo amarrado. Este tipo de apresentação provavelmente tinha a função de mostrar a riqueza e a posição das famílias aos pretendentes.

Muitos patrícios investiam nas jóias como uma riqueza mó-vel. Eram dádivas que a mulher recebia do seu marido. O casamento era o acontecimento mais importante na vida da mulher. Além do seu valor material, as gemas tinham um valor simbólico. As pérolas eram normalmente os ornamentos das noivas e das santas, pois associavam-se à Virgem, tornando-se um símbolo de pureza. Este mesmo valor tinham as safiras. Por outro lado, às esmeraldas atribuía-se o poder de conservar a beleza. Pensava-se também que atraíam a fortuna e garantiam o sucesso no matrimónio. Acompanhando as esmeraldas, ofereciam-se frequentemente rubis que fortaleciam o corpo e protegiam da tristeza.

Sem dúvida que as gemas podem ser consideradas como um objecto que reúne em si diferentes valores: sociais, culturais e simbólicos. Representam riqueza, exibem beleza e ilustram a pureza, a dureza, a imortalidade, a fertilidade, entre outros. São o símbolo da passagem da escuridão à claridade, da imperfeição à perfeição. Mas também, por vezes, aparecem como metáfora do orgulho ou da vaidade.

Segundo o Dicionário dos Símbolos de Władysław Kopaliński as pedras preciosas têm o seguinte significado:

a ágata – a saúde, a riqueza e a longevidadea alexandrita – o amor correspondido e prometidoa ametista – o amor puro e profundoO berilo – a felicidade, a juventude eternaa calcedónia – a alegriaO crisólito – a alegria do coraçãoO diamante – a permanência do sossegoa granada – a potência, a vitóriaa zircão – a modéstia, a espertezaO jaspe – a coragem, a sabedoriaa pedra-lua – a felicidadeO olho-tigre – a protecção dos perigosO ónix – a felicidade no matrimónioa opala – a inocência mas também o presságioa pérola – a pureza, a inocênciaO rubi - a saúde, a concordância, a dignidade, o poder de Deusa safira – a bondade, a religiosidade, a constância, a verdade a esmeralda - a imortalidade, a boa memóriaO topázio – as lembrançasa turquesa – a prosperidade, a alegria da vida

Há ainda uma outra perspectiva que atribui às gemas um poder curativo. Mas sobre isso leiam o artigo do lado.

Page 10: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

10

Pedras vivas

Katarzyna OsińskaEstudante do 4º ano, Estudos Luso-brasileiros, Universidade de Varsóvia

As coisas não são sempre o que parecem ser – podia afirmar o botânico inglês William John Burchel, que, durante uma viagem pela província do Cabo Setentrional na África do Sul, em 1811,

inclinou-se sobre a terra para observar atentamente uma pedra rara. Grande foi a sua surpresa quando reparou que o calhau era na verdade... uma planta. Eis a breve história do descobrimento do género botânico hoje conhecido como Lithops, a designação que vem da fusão de duas palavras gregas: lithos – pedra e ops – forma.

Chamadas popularmente de pedras vivas ou plantas pedra, são originárias das zonas desérticas da África do Sul, Namíbia e Botswana. Devem o seu nome ao facto de imitarem o seu habitat natural, assemelhando-se, através do fenómeno do mimetismo, a uns pequenos seixos. O alvo desta adaptação inteligente ao meio ambiente foi a defesa contra uns pequenos bichos, habitantes das mesmas áreas, que de bom grado se contentariam com a água acumulada nas folhas carnudas das plantas.

Além das já mencionadas, existiam várias outras denominações locais usadas para os vegetais deste género. Os africanos chamavam-nos beeskloutjies, que quer dizer cascos de gado (cattle hoof) e skaappootjies – ou seja – cascos de ovelha (sheep hoof). Outro nome popular era plantas de barriga (belly plants), inventado provavelmente porque para encontrá-las e distingui-las de pedras verdadeiras era preciso andar de rastos, com a barriga na terra. Por fim, em algumas partes da Namíbia, elas são ainda conhecidas sob a designação de ombuma yombwa, cuja tradução literal para o português seria a seguinte: testículos de cão (dog testicles).

Praticamente sem caule, o corpo da plantinha está quase todo escondido em terra, expondo só a plana superfície das folhas. Esta é a sua adaptação ao clima seco e quente do deserto. Devido às raras e poucas precipitações no meio desértico, estes vegetais vivem sempre no limite da sobrevivência. Têm forma de óvulo e são constituídas por duas folhas semelhantes acopladas. Espessas e carnudas, elas são apropriadas a acumular grandes quantidades de água. Divide-as uma fissura de onde, uma vez por ano, brota uma flor. Branca ou amarela, em forma de margarida, abre-se à noite e dura entre três e cinco dias. Quando a flor murcha, as novas folhas surgem da fissura, enquanto as velhas secam e franzem-se em torno da planta.

Assim como as pedras no deserto, as algumas dezenas de espécies de Lithops diferem em cores e padrões: podem ser manchadas, estriadas ou pontuadas e a paleta das suas cores

estende-se do verde ao esbranquiçado, ao violáceo e ao rosa; do vermelho e brônzeo ao cinzento. Há tanta variedade que provavelmente não existem duas plantas idênticas.

As pedras vivas tornam-se cada vez mais populares entre os coleccionadores de cactos e outras plantas suculentas.

{botânica}

Page 11: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

11

O seu cultivo não é muito difícil desde que se respeitem algumas regras básicas. Primeiro, é essencial que o solo seja semelhante ao natural - muito permeável, composto sobretudo por cascalho e areia, sem adubo. A planta deve ficar num lugar claro e com uma boa ventilação, mas a sua exposição excessiva aos raios do sol pode queimá-la.

A questão mais problemática é, porém, a irrigação. Visto que o Lithops provém do hemisfério sul, mesmo quando cultivado no hemisfério norte, está acostumado à sua própria sucessão de estações de ano. Por isso, floresce geralmente em pleno Outono e tem de ser regado (com poucas porções de água!) só no Verão, na fase de crescimento, depois do aparecer de um novo par de folhas (que na maioria das vezes, acontece em Maio). Durante o resto do ano, a irrigação é desnecessária e desaconselhável. As temperaturas mais favoráveis ao bom crescimento situam-se entre os 18 e os 20 graus no Verão e entre os 10 e os 15 graus no Inverno.

Quanto à proliferação, faz-se geralmente através de sementes, que é a maneira mais fácil; mas pode-se também efectuá-la pela ramificação de estacas. Tanto sementes como estacas compram-se nas lojas de jardinagem ou via Internet. Na rede encontram-se também várias dicas sobre o cultivo destas curiosas plantas e uma inesgotável fonte de imagens das colecções dos felizes plantadores (consulte http://www.lithops.info/en/gallery/images.html).

CLASSIFICAçãO CIENTÍFICA

reino: PlantaeDivisão: MagnoliophytaClasse: MagnoliopsidaOrdem: Caryophyllalesfamília: AizoaceaeGénero: Lithops

fontes principais:http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A2654732http://pt.wikipedia.org/wiki/Lithops

Page 12: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

12

Óleo de Pedras uma chance para o Brasil?

Marek Cichy

Estudante do 4º ano, Estudos Luso-brasileiros, Universidade de Varsóvia

{ensaio}

A palavra não é nova. Estudos arqueológicos mostram que a utilização do petróleo iniciou-se 4000 anos antes de Cristo, sob diferentes denominações, tais como betume, asfalto, alcatrão, lama, resina,

azeite, nafta, óleo de São Quirino, nafta da Pérsia, entre outras – quem nos diz é o professor José Roberto Canuto, geólogo da USP1. A palavra petróleo vem do latim: petra e oleum, correspondendo à expressão “pedra de óleo”.

Desde há milhares de anos, a humanidade reconhece a importância deste óleo, mas a sua verdadeira carreira

começou no século XX, com o seu uso prolífico como fonte da energia, especialmente no transporte rodoviário. A posse das reservas do “ouro preto” começou a trazer lucros impensáveis, mas também inimigos, guerras fratricidas, corrupção, sofrimento. Até as guerras mais recentes, como no Iraque ou na Geórgia, tiveram (e têm) como um dos motivos a luta pelo controlo deste recurso natural e das suas vias de transporte.

O Brasil é um país que até há pouco não era auto-sustentável quanto ao petróleo, e que obteve esta auto-sustentação só graças a imensos investimentos em biocombustíveis (especialmente o etanol obtido da cana do açúcar). Neste contexto, a descoberta, em Novembro do ano passado, de uma jazida de óleo e gás natural de aproximadamente 5 - 8 bilhões de barris mudou a perspectiva. O facto de que esta reserva, chamada Tupi, é só uma de várias na Bacia dos Santos ainda aumentou a significância deste achado. Com este volume de recursos petrolíferos (e os preços crescentes),

o Brasil pode tornar-se um exportador do óleo, um papel até agora desempenhado, antes de mais, pelos países do Golfo Pérsico. Além disso, os recursos de gás natural existentes no mesmo sítio podem tornar o país independente das importações da Bolívia - de onde vem metade do gás usado no Brasil e onde um conflito interno recente (a rebelião das províncias contra o governo federal) pregou um susto aos brasileiros.

Há, porém, dúvidas (como sempre). Estas têm duas raízes: uma técnica e outra política. Os recursos da reserva Tupi e outros campos estão situados no mar, uns 200 quilómetros do litoral do país, na chamada “camada pré-sal”, quer dizer, debaixo duma faixa de sal, uma faixa do solo marítimo e, naturalmente, debaixo do mar. Resumindo, deve-se chegar a uns sete mil metros debaixo da superfície do Atlântico para extrair esta riqueza toda. A Petrobrás, a empresa público-privada de petróleo, graças à qual a Tupi e as reservas vizinhas foram descobertas, tem recordes mundiais na produção de petróleo em águas profundas (1.877 metros). Mesmo assim, precisa de desenvolver mais a tecnologia para que a extracção seja mais rentável. Fica-nos agora a questão política: dizendo o mais simplesmente possível, o que é que os brasileiros vão fazer com toda essa grana? Inspirações no mundo não faltam. Como no Médio Oriente, vão vender o petróleo e construir auto-estradas vazias de 12 faixas, usando a riqueza também como meio de controlar o resto da nação? Como na África, vão cair numa guerra fratricida pelo controlo dos terrenos petrolíferos? Ou vindo do mesmo continente, vão financiar todos os extremos esquerdistas da América ou como Łukaszenko, vestir-se de vermelho e fazer um engraçado talk show aos domingos às 11:00 de manhã? Estas várias razões não são muito atractivas.

O presidente Lula afirmou que os recursos do pré-sal serão utilizados para reduzir a pobreza no país, além de investimentos em educação. Não admira; os políticos

– oficialmente - sempre demonstram ter pretensões semelhantes. Os vários estados da federação e até os ministérios, porém, já começaram uma luta silenciosa por uma fatia do bolo de lucros. Por exemplo, segundo a Folha de S. Paulo, o novo ministro da Cultura, Juca Ferreira, afirmou sobre a sua pasta: “(...) chegamos a 0,6% [do Orçamento] . É pouco. Queremos 1%, que é um patamar satisfatório e civilizado”, sugerindo o pré-sal como uma fonte deste aumento. E não é o único a dizer isso.

Quem ganhará? Veremos o que o Brasil fará destas pedras.

1 Artigo "Petróleo" da página Web do Instituto de Geociências da Universi-dade de São Paulo (http://www.igc.usp.br/Geologia/petroleo.php)

“O Brasil é um país que até há pouco não era auto-sustentável

quanto ao petróleo, e que obteve esta auto-

sustentação só graças a imensos investimentos

em biocombustíveis (especialmente o etanol

obtido da cana)."

Page 13: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

13

a Jangada de Pedra

Marcin RaimanEstudante do 2º ano, Filologia Portuguesa, Universidade de Cracóvia

{ensaio}

A pedra é um corpo duro e compacto que conforme seu tamanho, forma e estrutura pode servir-nos de várias maneiras, como por exemplo instrumento, jóia ou material de construção.

Apesar de ter essas conotações positivas ao longo dos séculos a pedra adquiriu também uma simbologia negativa (podemos citar como exemplos as expressões: atirar a primeira pedra e estar com a pedra no sapato).

A jangada é uma ligeira construção de madeira usada como transporte sobre a água. Ao nosso ver parece impossível construir uma jangada de pedra funcional e útil, mas para a imaginação do escritor não. A Jangada de Pedra é um romance de José Saramago, adaptado para o cinema por George Sluizer. Antes de conhecermos essa história fictícia e o motivo do título tentaremos definir o significado do sintagma jangada de pedra. A impossibilidade desta composição podia exprimir um diferente plano, pois uma jangada de pedra jamais serviria para uma viagem. Muitas vezes falamos sobre a nossa vida como se fosse uma viagem (como por exemplo nas expressões: escolheu o caminho de Deus, atingiu um fim), podemos imaginar que alguém nos diz: A minha vida é como uma viagem numa jangada de pedra. Com esta frase pode-se ressaltar a grave situação da pessoa que usou tal comparação. O mesmo sentido teriam as palavras de um amante dizendo: O nosso amor já não é o mesmo, é uma jangada de pedra que desce a pique. Podemos então concluir que a jangada de pedra num sentido metafórico negativo teria uma chance de familiarizar-se na língua.

Passando agora para o título do livro e do filme podemos tentar explicar o significado do mesmo e ver qual seria o papel da pedra. Para nos situarmos no enredo mencionaremos alguns acontecimentos importantes. Uma fenda enorme aparece ao longo da fronteira entre Espanha e França, a Península Ibérica parte à deriva e começa a sua viagem no Oceano Atlântico. Nesse momento a Jangada de Pedra tem um significado mais concreto – a Península é uma grande rocha que flutua na água. Com os protagonistas do romance ocorrem factos sobrenaturais que aparentemente não têm explicação. São cinco pessoas que unidas pelos acontecimentos estranhos se sentem culpadas pela catastrófica separação geográfica de Portugal e Espanha do restante continente europeu. Catastrófica porque a colisão entre a Península e o Arquipélago de Açores é muito provável. Começa o desespero dos cidadãos, a evacuação das aldeias e das cidades. Destacam-se assim os traços negativos da jangada de pedra acima mencionados – a colisão significa o fim do mundo, o naufrágio da jangada. Mas finalmente a nossa

jangada ibérica muda o seu curso e evita os Açores. Assim a população retorna às suas casas. A Península pára entre a América do Sul e a África formando uma enorme ilha – acaba aqui a viagem da jangada e começa uma nova vida para os portugueses e espanhóis.

A Península parece-nos uma grande pedra angular que serve como fundamento para uma nova realidade (convém acrescentar que a separação da Península no romance pode bem ser uma alusão à unificação europeia onde os países ibéricos tinham sido postos de lado). Podemos também analisar a jangada de pedra como uma metáfora de existência humana composta de um elemento estático (a pedra) e outro dinâmico (a jangada). Nesse caso o título teria um significado mais universal, contendo uma verdade que se refere a todos nós. Podemos também achar essas diferentes fases (dinâmica e estática) na vida dos protagonistas, exigindo uma análise mais profunda.

Talvez a jangada de pedra seja o símbolo dos povos ibéricos, que hoje não possuem mais o controle das “novas” terras descobertas? Que hoje são “jangadas” que já não podem funcionar? Deixo a interpretação aberta, não traindo nada mais da fábula cheia de acontecimentos inesperados!

“ Com os protagonistas do romance ocorrem factos sobrenaturais

que aparentemente não têm explicação. São cinco pessoas que unidas pelos

acontecimentos estranhos sentem-se culpadas pela

catastrófica separação geográfica de Portugal e Espanha do restante

continente europeu."

Page 14: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

14

{ensaio}

...Não se domam as pedrasZbigniew Herbert

Para o Casimiro de Brito

Duas pedras poéticas......e uma lápide inacabada

Anna Kalewska

Professora de Literatura Portuguesa da Universidade de Varsóvia

A primeira pedra poética é bastante conhecida. Leiam algures, por favor, Kamyk, The pebble, La piedra1, A pedra (cinzelada poeticamente em 1961) do poeta polaco Zbigniew herbert

(1924-1998) representado pelo seu alter-ego filosófico chamado o Senhor Cogito (ausente do poema mas palpável pelo remorso de tentar avivar uma pedra, tema central da composição poética em questão). Crítico de muitos

–ismos, Herbert sentiu-se bem nas culturas clássicas do Mediterrâneo, facto patenteado na colectânea de ensaios de 1962 que o faziam famoso no mundo inteiro: Um bárbaro no jardim. Nas situações da escolha moral, soube optar sempre pela fidelidade a si próprio. Aconchegando uma pedra nas mãos, não acreditou que o seu calor fosse verdadeiro. Por isso mesmo concebeu esta substância dura e compacta que forma as rochas (e os corações, segundo uma expressão feita na maioria das línguas) do poema homónimo como uma «criatura/ perfeita/ igual a si mesma/ vigia das duas fronteiras/exatamente repleta/ do seu senso de pedra».

O dever poético e existencial de Zbigniew Herbert era parecido com a vocação de Jorge de Sena: dar testemunho do seu tempo, registar as verdades incómodas (ou as “pedras na consciência”), defender a independência de espírito, sentir com acutilância todas as sensações experimentáveis por um homem, sentir até o cheiro («aroma») da pedrinha inocente e fria «que nada recorda/ não assusta nada nem desperta o desejo». Uma pedra, uma partícula de matéria negra adiada pelo caminho mereceu a atenção do sujeito lírico que o apertou no punho, num gesto mais simples de solidariedade para com a natureza «indomável, justa e digna», aliás surda e muda, inanimada e portadora de escrúpulos de existência. Uma simples pedra marcou mesmo a experiência individual (a vidência e a vivência mundi) do poeta Herbert, falecido há dez anos, considerado clássico por uns e romântico por outros.

Que sentes quando tomas uma pedra na mão? Um arrepio glabro, um fascínio quase mórbido pelo pormenor tectónico despistado e esquecido numa calçada de Lvóvia onde nasceu o poeta? Ou a admiração pelos pedreiros-mestres, obreiros de onduladas calçadas portuguesas em ritmo de mosaicos romanos ... Acredita-se, por aqui, que as pedras não vendem felicidade e não devem ser levadas àpara casa a não ser que morra alguém prematuramente.

As pedras herbertianas, porém – os astros petrificados! – sabem «fitar-nos com um olho sereno e muito claro», construtoras do recurso poético chamado prosopopeia (quase, porque a pedra herbertiana só está fitando o seu interlocutor sem querer falar com ele). Já sabem que

A pedra é criatura perfeitaigual a sim mesmavigia das suas fronteirasexatamente repletado seu senso de pedracom aroma que nada recordanão assusta nada nem desperta o desejosua ardência e friezasão justas e dignasme acabrunha o remorsoquando a tomo nas mãose um falso caloratravessa o seu corpo sublime

- não se domam as Pedrasaté o fim elas nos fitamcom um olho sereno e muito claro2.

João Cabral de Melo neto (1920-1999) marcou, de parceria com Drummond de Andrade (quão lapidar também!), o ponto mais alto da poesia brasileira no último quartel do século XX. Poeta da concretude, da precisão vocabular recorrente, estreou-se em 1942 com A Pedra do Sono, livro de envergadura surrealista, que depois deixou cair por terra, tornando-se um pertinaz defensor da concisão imagética, do verso racional, despojado dos arrebatamentos do imaginário romântico. Um aderente da Educação pela Pedra, uma educação a Demóstenes

(...) por lições;para aprender da pedra, frequentá-la;captar sua voz inenfática, impessoal;(pela de dicção ela começa as aulas).a lição de moral, sua resistência friaao que flui e a fluir, a ser maleada; a de poética, sua carnadura concreta;a de economia, seu adensar-se compacta;lições da pedra (de fora para dentro,cartilha muda), para quem soletrá-la.

Page 15: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

15

*Outra educação pela pedra: no Sertão(de dentro para fora, e pré-didática).No sertão a pedra não sabe lecionar,e se lecionasse não ensinaria nada;lá não se aprende a pedra: lá a pedra,Uma pedra de nascença, entranha a alma3.

A educação pela pedra significa, pois, sob o martelo poético de JCMN «a lição de moral (...), a de poética, a de economia, tudo masculina-mente (sim?) «carnudo», «concreto», «adensado» e «compacto», melhor ainda, «inenfático» e «impessoal». Nada de pieguices, a pedrinha-pintinho morto no aconchego do coração ficou no poema anterior, falando agora o poeta com ela nas mãos .... Deveras não é bem assim. Lidos e analisados os dois poemas, um pequeno objecto de xisto entrou profundamente na nossa alma. Estamos onde se acumula o pó.

Zbigniew Herbert e João Cabral de Melo Neto foram talvez as mais originais e consistentes (por sua vez, «indomáveis» e «inenfáticas») personalidades poéticas que jamais usaram a pena na Polónia e no Brasil. O último representante do classicismo mediterrânico cultivado numa língua eslava e o epígono da geração dos poetas brasileiros surgidos a partir da Semana de Arte Moderna em 1922.

Um prémio da Fundação Kościelski (1965) e nunca um Prémio Nobel da Literatura, ao contrário de todas as expectativas. Um Prémio Camões (1990), lucidamente dissecado por Arnaldo Saraiva4. Ambos os pedreiros de poesia ensinam-nos que este ofício – assim como o de talhar pedras - «abre um calor no corpo», serve de «cartilha muda», faz sentir e ensina a ... catar feijão (como disse JCMN no poema homónimo). Uma palavra é uma pedra ou «um grão imastigável, de quebrar dente» (catando sempre feijão com JCMN). O esforço que o poeta pede ao seu leitor que quer atento e activo no acto de leitura seria igual a o de tentar domesticar uma pedra e tentar senti-la viva quando já se sabe que o nosso esforço revitalizante não se refere a

uma ideia panteísta, porque o humano/divino animado e o divino/humano inanimado não é imanente a dois universos poéticos. Escrevemos, algures, que a última encarnação será em matéria morta, a das pedras.

Vamos então «catar feijão» ou buscar as pedras poéticas com o mesmo objectivo hermenêutico. Onde? No Mar na Poesia da América Latina (1999). Os poemas – como as pedras – lá se encontram encantadas em duas línguas ibéricas pedindo a decifração e a descodificação à mercê da realidade latino-americana. Deixemos esta inscrição lapidar (que também é uma palavra poética gravada numa pedra) inacabada, invocando «a lápide dos naufrágios» de Vicente Huidobro (1893-1948) ou o Monumento ao Mar em que o poeta chileno medita sobre a condição humana, embalando a sua alma nas pacíficas e tranquilizantes ladainhas aquáticas:

Paz à constelação cantante das águasEntrechocadas como os ombros da multidãoPaz no mar às ondas de boa vontadePaz à lápide dos naufrágiosPaz aos tambores do orgulho e às pupilas tenebrosasE se eu sou o tradutor das ondasPaz a mim também5. .....................................

Da leitura das duas pedras poéticas e de uma lápide comemorativa aos naufrágios sul-americanos (inacabada) deduz-se uma teoria dos «talhos» poéticos impostos pela vontade de domar ou transformar os dogmas, os totalitarismos e as contingências opressoras da vida humana num epigrama imortalizador («não morrerei de todo», escreveu Horácio nas Odes, 3, 30, 6) ou numa duradoira inscrição, em prosa ou verso, na face de um monumento. A frequente metáfora da “palavra cinzelada como pedra” e a continuação das pedras poéticas nas lápides comemorativas e epigramas em verso vai buscando a sua própria essência em outras narrativas de viagens por terras das palavras.

Varsóvia, 15 de Novembro de 2008

1 http://amediavoz.com/herbert.htm (data de acesso: 14.11.2008)

2 Z. Herbert: Kamyk/A Pedra, in Cz. Miłosz, T. Różewicz, W. Szymborska, Z. Herbert, Quatro poetas poloneses, trad. e pref. H. Siewierski e J. S. Naud, Governo do Paraná – Secretaria de Estado da Cultura, Curitiba 1994, p. 114 (volume bilingue polaco/polonês e português/brasileiro).

3 J. Cabral de Melo Neto: A Educação pela Pedra, in (sel., introd. e notas) J. H. Bastos, Antologia de Poesia Brasileira do século XX. Dos Modernistas à Actualidade, Antígona, Lisboa 2002, p. 123.

4 A. Saraiva: João Cabral: Dar a ver e a se ver no extremo, in (org.) P. Petrov, Meridianos Lusófonos. Prémio Camões (1989-2007), Roma, Lisboa 2008, pp. 39-43.

5 V. Hidobro: Monumento ao Mar, in (sel. dos textos e ensaio) I. Aguiar Barcelos, O Mar na Poesia da América Latina, trad. J. Agostinho Baptista, Assírio e Alvim, Lisboa 1999, p. 327 (volume bilingue espanhol e português).

“ Zbigniew Herbert e João Cabral de Melo

Neto foram talvez as mais originais

e consistentes (por sua vez, «indomáveis»

e «inenfáticas») personalidades poéticas

que jamais usaram a pena na Polónia e no Brasil.”

Page 16: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

16

Page 17: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

17

Page 18: Pedras / Piedras
Page 19: Pedras / Piedras
Page 20: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

20

Page 21: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

21

Page 22: Pedras / Piedras

Epitáfio de Pêro Coelho

pêlomuy ilustre e bequisto

estudãte de galego-português da nobreUniversidade

Marie-Curie Sklodowska

de LublinPolónia

Dom Jan R ydzak

˜l

Page 23: Pedras / Piedras

N ua tarde primaveril de páss’ros a cantar nas ramarias das árvores, o jove

D. Pedro, filho de El-Rey, estava a lamber as pontas dos dedos, que apenas tinhon leixado uu osso mordiscado de frango no prato. O carmesi líquido do vinho completava todollos prazeres da natureza que rodeavon o príncipe. O rouxinol a pregoar a sua novidade jovial nas folhas do carvalho. A relva coberta de orvalho alimetado pelas gotinhas matinais. O grupo de carrascos a arrancarem os coraçons de doys condenados, pelo peito e pelas costas.

Que fremosa hé a vida de uu príncipe herdeiro!

P ... êro Coelho. Uu .. daqueles infames que assassinaron Inês de

Castro, nobre galega que ia entrar no panteom de figuras meio-lendárias de Portugal depois da morte. Foron o martírio da donzella e o seu relacionameto amoroso cõ o futuro D. Pedro I, o Cruel, as razons pelas quais hé universalmente reconhecida oje em dia. A morte angustiosa de Pêro Coelho foi o cume da vingança flamejante do futuro rey. Mas a nembrança do assassino nunca se enraíza na memória comu do povoo.

As.s vítimas ficon lá para senpre. Foi ela que sobreviveu em esplendor e grória e

non o malfeitor-fantoche. E ele, que deu o golpe de misericórdia que non tinha de dar? Atirado nua cova colectiva e encoberto por toneladas de terra? Sepultadas as suas cinzas no pedestal de ua coluna qualquer? Non se sabe. Nunca se saberá. Mas talvez a inscriçom d’formada na sua lápide seja....

˜ ˜

˜

˜

˜

~

˜

˜

˜

˜

˜

Page 24: Pedras / Piedras

Marzo/Abril 200824 ¿?

˜

˜

˜

˜

˜

˜

˜

˜˜

˜

˜ ˜

~ Majestoso Pinho que se soergue na meia-luzVós sod’s único amigo nesta terr’enveneada!Testemunho da jazida nesta vácua paliçada

Que por Rocha vem marcada, ne merece cruz.Encostades-te à orla dum fictício quebra-marChupa-te o Sol de fora, farta-se da robustezBichos f’rozes correm dentro, expondo veias à nudezTolhem teus ramos, casca vieron a d’sflorar. Sabe ele que fiz eu Mas nada disse Mestre Sol o corrompeu Queimant’ sangrou cupins e saiva De mi se esqueceu.

Sol, de flechas que perfuram toda malfeit’riaAfastades o negrume inundante de PlutomE fizeste-lo entom, revelando o brasom

Aos olhos nobres da que faleceu aquele dia.Ó Sol brilhante de Portugal que tantos fieis já pariste’!E tantos mais – non fui soo eu que errei e que pequeiMas p’lavra e vingança real é desta terra leiPois Rei é Sol e Sol é Rei, nenhu dos dois desiste. Sabe ele que fiz eu Mas nada disse Com mãos pen’trantes acendeu A lâmina do malfeitor E logo se esqueceu.

Ó Punhal, cons’lheiro leal sedento de sabor!Maldiçom, traidor zeloso d’apetite insaciável!A bainha tinidora vislumbrou o act’ louvável!

Vai de cá, viscos’ bandido d’asqueroso f’dor!Degolastes dez p’scoços mortos n’holocaustoNulha ren non parou a tua insesata c’biçaMas aquela isubmissa esbarrou com a justiçaE doravante nunca mais gozará do fausto. Sabe ele que fiz eu Sabe ele muito be Mas nada disse F’rrugem velou horrenda rem A pele dela perverteu Deitado no briacho manso De mi se esqueceu.

N. este pedregulho cingido pela folhage Uu segredo desprezível qu’outros non relatarom‘Laborado foi p’ra mim, p’ra fazer recordaçom

Dos actos putrefactos que eu cometi na viageEntalhas desbotadas, chronica de uu ningueBradam culpas e calúnias dua naçom degoladaCousa feita soo por mi que por mi foi malogradaAo d’rramar o sangue da mha ilustre refe Algures vel nenhures na campina de capins O entalhador deitou a lápid’ nu vago se-fi Sabe ele que fiz eu Mas nada disse Ao relvado concedeu A putrefacta narraçom E de mi se esqueceu.

Relva, a que engoliu o maldito fio vermelhoSaturada p’la peçonha do néctar vital de DeusInda ostendades rastros dos joelhos brancos seus

Em tuas raízes deformadas eu agora m’espelho.Non crescedes maculada sobre meus ossosGrama, folhas ‘trora verdes jamais se levantaromNa planura descampada governada p’lo EscorpiomMurcha, frouxa, ‘marelada d’geres os destroços Sabe ela que fiz eu Mas nada disse Ne suspiro d’asco deu Balançando-se no vento De mi se esqueceu.

V. ento, f’zedes estremecer os anjos e as almas Qu’envolvestes o agoiro dessa aurora malditaPortador de Marathónas com notícia lá escrita

Do fim m’donho da Inês entregue à real palma.Inimigo meu sod’s, vassalo do sob’ranoAcel’rastes os cavalos caçand’home na mazorcaConduziron-me ao pé da misericordiosa forcaMas o m’narca concebeu um fim mais desumano. Sabe ele que fiz eu Mas nada disse Pelos pinhos escorreu Com bramiduivos silenciosos De mi se esqueceu.

˜

˜

˜ ˜

˜

˜

˜

˜

˜ ˜

Page 25: Pedras / Piedras

Março/Abril 2008 25¿?

˜

˜Ribeirom de mansidom e água cristalinaTambe soubestes mui más cousas no teu tort’oso rumoDespertando-te na madrugá de orvalhoso fumo

Leito d’lágrimas cinzentas brota p’la campina.Fremosura armonyos’ d’alturas de outroraQuasi faz’ esquecer-se da mágoa que lhe subjazPorém a espada arraigada nuu arbusto de lilásFaz’ do ‘rroio serpeante cousa qu’apavora. Sabe ele que fiz eu Mas nada disse Avermelhado, percorreu A terra, lar de tantos vates De mi se esqueceu.

T. rovadores, poetas, vates, bardos ambulantes! Vosso alaúd’ de cordas belas mesmo be fecundasMeu ataúde acodiam de contorçons moribundas

Venhom cá cõ notas, b’ladas, cantares flamantes!Menestreis que faronejam da marteyra assiPor que razom deitaron-me, no poço d’esquecimento?Ó solidom que inda piora meu perpétuo tormento!Seerá qu’o abandono é predestinado a mi? Sabe eles que fiz eu Mas nada dize Vozes-povo, vozes-céu Penas febris que m’assombran Voz que se esqueceu.

C. oveiro, qu’entristecido vais andand’ à luaAquele que te consolades que a Jhesu encaminhaNo vacilante lume pardo da rangida lanterninha

Mas á lugares onde non passava tua charrua.Mha lápide cõ desdém deitastes n’ervas vespertinasDesfizestes-te da pá poluída qu’jaz comig’ no furoInstrumento d’esconder o irreverente perjuroÀ esper’ de recompensa vais pr’àurora purpurina. Sabe ele que fiz eu Mas nada disse D’olhos acesos cedeu À mão de ferro cortesã E de mi se esqueceu.

C. ortesons da corte clandestina da Rainha!Castigando cúmplices rechearon-se as barrigasPor baix’ da másc’ra do jograr travam só suas intrigas

Cõ protecçom inabalável d’àsa da galinha.Trip’laçom da caravela se popa ne proaGlutons d’fronte o povo nosso remon contra a maréIçando véus de pano alvo em nome da Santa FéVejon que engano sofre gentes de Lixboa! Sabe todos que fiz eu Mas nada dize Falsos juízes p’rante o réu Deron beijos na mão extinta ‘Té o jograr s’esqueceu.

E. vós, Rainha abatid’ aprisionad’ na tumbaAgarrad’s no esposo teu, mão-de-pedra tão agresteEngaiolada, d’olhar fixo para a ‘bóbada celeste

Reverencian tua esplendorosa catacumba.Teus olhos esculpidos sempre lacrimejonDe luto pelo coraçon jovial que eu mandei ‘rrancarRei-Deus resolveu ao cafre esta mesma pena darRainha, cujos olhos d’funtos inda m’apedrejon! Sab’ melhor do que fiz eu Mas sendo tão manchada A doçura da voz perdeu E já non suss’rrou nada. Mas sei mui be, non m’absolveu

Açucena g’legaA cachoeira envolveuOs sonhos que navegaEu jazo cá, e ela jazNaquela catedralE ela non tem pedras láMas mármore glacial Pois nada disse.Em flor, em flor desvaneceuE que alívio é p’ra miQue de mi non s’esqueceu?

˜

˜

˜˜

˜˜

˜

˜

˜˜

˜

˜˜

˜

Page 26: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

26

Con un diamante1 en la mente

Katarzyna Hajost-Żak

En 1953 muere el Gran Amigo de la U.R.S.S. Iosif Stalin, y hablando de amigos, en el mismo año Marilyn Monroe anuncia que “Diamonds Are A Girl´s Best Friend”. Y si partimos de la premisa de

que Gentlemen prefer Blondes, entonces habrá que llegar a la conclusión que Women prefer Diamonds. Y como mujer diré que cierto es.

Por eso las mujeres queremos desesperadamente conseguir uno que brille en nuestro dedo anular y creer que el amor es eterno como lo son los diamantes. No obstante, la eternidad

de estas gemas, las más caras del mundo, es efecto del encanto del agente James Bond, o más bien de Sean Connery, quien nos convenció de que Diamonds are Forever. Su colega, el teniente Columbo, derrumba este mito en Ashes to Ashes y descubre que el delincuente escondió el diamante en el cadáver que pasa por un horno crematorio, donde la temperatura es de 800°C y no de 900°C, como suele ser en estos casos, ya que a una temperatura superior a 800°C el diamante entraría en reacción con el oxígeno, formando dióxido de carbono, y desaparecería igual que el cuerpo.

A pesar de su lado científico, el diamante sigue siendo una piedra misteriosa y simbólica, y cuando una mujer mira su dedo anular lo último que quiere reconocer es que lo que lleva no es más que un trozo de carbón que, igual que el matrimonio, cuesta mucho. Ignoramos la historia sangrienta de la gema y el hecho de que la mayoría de las culturas antiguas asociaba el diamante con el dolor y la muerte. Hechizadas por su brillo, precio y color olvidamos todas las desgracias que han traído

los diamantes a sus dueños a lo largo del tiempo. La historia más espectacular y más tremenda está relacionada irónicamente con el Hope: un diamante azul de 44 quilates que trajo la muerte a todos los que lo poseyeron. En 1669 el joyero ruso Tavernier trae de la India el diamante intensamente azul y se lo cambia a Luis XIV por un título de nobleza y un dineral. Tavernier es hallado muerto devorado por las ratas. Luis XIV, impactado por la noticia, guarda el diamante en un cofre y quizá por ello logra vivir 77 años. Pero María Antonieta, esposa de Luis XVI no puede resistir la tentación y un día luce el diamante azul. Tanto ella, como su marido son sentenciados a muerte en la guillotina. El diamante es robado del palacio y llega a manos del tallador holandés Wilhelm Fals, que muere pocos meses después. Su hijo, asustado por la maldición, vende la gema al francés Beaulieu, pero el primero de todas formas se suicida y el segundo vendel diamante a Jorge IV de Inglaterra. Sea por el diamante incrustado en su corona, sea por herencia, el rey padece una enfermedad mental y muere.

Poco antes de su muerte en 1830, aparece sir Henry Hope, quien al comprar el diamante decide romper la maldición y organiza una ceremonia para exorcizar la joya. Cuando está seguro de que la piedra no puede causarle más problemas, le da su nombre, pero por más esperanza que tenga Hope, el diamante permanece encerrado en su caja fuerte.

En 1901 Hope vende el diamante al norteamericano Colot, quien, como era de esperar, primero pierde su fortuna y luego muere. Los siguientes dueños del Hope, el príncipe ruso Kanitowski y el multimillonario griego Montarides, mueren también. Abdul Hamid, su siguiente propietario, pierde el trono turco y fallece en la cárcel. La tragedia sigue y la maldición del Hope hace quebrar al dueño del diario Washington Post.

En 1958 el diamante Hope fue depositado en el Smithsonian Institut de Washington para admiración de los curiosos que quieren conocer el diamante maldito.

Como consuelo para todas las que empiezan a mirar con temor el anillo de compromiso aconsejo ignorar todo lo expuesto más arriba y pensar que existen diamantes románticamente rosados que, según los aborígenes de Australia, deben su color al hecho de que dentro se encuentra el corazón de un pez imposible de pescar. Señoras y señoritas, puede que los diamantes no sean eternos pero seguro que con ellos se puede pescar cualquier pez. 1 Diamante: mineral que suele hallarse debajo de un corsé. Se disuelve en solicitato de oro. Ambrose Bierce, Diccionario del Diablo.

“ Poco antes de su muerte en 1830,

aparece sir Henry Hope, quien al

comprar el diamante decide romper la

maldición y organiza una ceremonia para

exorcizar la joya. "

{prosa}

Page 27: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

27

uma fotografia e nada mais

Agnieszka StępniowskaEstudante do 5º ano, Estudos Luso-brasileiros, Universidade de Varsóvia

{fotografia}

Era uma vez uma pedra que jazia à beira do mar. Um homem viu a pedra e fotografou-a. Desta maneira simples começa a história fabulosa de uma imagem.

O homem era Gérard Castello-Lopes, fotógrafo autodidacta que começou a fotografar por volta de 1955. Passados alguns anos abandonou quase por completo a fotografia, excepção feita às fotografias que documentassem a vida da família. Até que um dia foi desafiado por António Sena a expor fotos dos anos 50/60 na sua recém-inaugurada Galeria Ether. “Ether/vale tudo menos tirar olhos”, oficialmente registada em Maio de 1982, era uma associação com o objectivo de estudar e divulgar a fotografia portuguesa. A primeira exposição de Gérard Castello-Lopes na Ether realizou-se no final de 1982, na Rua Rodrigo da Fonseca 25, em Lisboa.

Uns anos depois Gérard Castello-Lopes mostrava a António Sena várias fotografias suas. Entre elas estava uma imagem de uma pedra que parece muito pesada mas ao mesmo tempo parece estar no ar. António Sena adorou a fotografia e pensou em fazer uma exposição exclusivamente com esta fotografia. Apesar de ser contra o costume da Ether fazer-se duas exposições do mesmo autor, achou que a fotografia merecia a sua própria exposição. A galeria Ether tinha duas salas. Uma no rés-do-chão e outra igual, mas muito baixa, no andar de cima. Foi decidido que a fotografia da pedra fosse exposta na sala de cima. Ia cobrir uma parede toda. A ampliação de cerca

de 1,7 m de altura veio de Paris. Foi feita pelo mesmo impressor que trabalhava para Henri Cartier-Bresson.

A exposição abriu no início de 1989. No rés-do-chão da galeria não havia nada. As pessoas da associação que andavam a receber os visitantes só deixavam uma pessoa ver a exposição de cada vez. Não podia haver duas pessoas a ver a fotografia ao mesmo tempo.

Para ver a exposição, era preciso subir as escadas para chegar ao primeiro piso. Passados alguns momentos de espera durante a subida solitária, a pessoa encontrava-se numa sala pequena, baixa, estreita e comprida, envolta em penumbra. No fundo do espaço escuro ficava exposta a grande fotografia, iluminada com muito cuidado, de tal maneira que a pedra parecia mesmo entrar na sala. Muito provavelmente o espectador teria já uma imagem, uma expectativa do que ia ver, mas qualquer que fosse a sua reacção, surpresa, pasmo ou decepção, não podia partilhar logo as suas sensações com ninguém. Estava só com a imagem. Não podia ser distraído pela presença de outras pessoas; teria de continuar a contemplá-la e a reflectir naquele lugar como que fora da realidade. O silêncio e a iluminação especial deviam ter criado um ambiente misterioso, próprio para um objecto tão extraordinário como esta enorme pedra que parecia levitar no ar. Uma maravilha.

As pessoas que cirandavam pela recepção ficavam encantadas a observar o festival de caras que desciam as escadas alteradas. Que impressões teriam levado consigo desta experiência?

Passado algum tempo a única prova da exposição foi levada para uma ilha no meio do Atlântico. Ficou na encosta dum cabeço, ao ar livre. É engraçado pensar que a imagem de uma pedra, instalada directamente na terra, exposta ao sol, ao vento e à chuva, acabou por experimentar o mesmo que a própria pedra capturada na fotografia. No entanto, sendo muito mais frágil desfez-se no decorrer de um ano.

A imagem não desapareceu. Poderemos vê-la sempre reproduzida no catálogo/cartaz da exposição. Da pedra, dessa é que eu não sei nada.

É o encanto da fotografia.

Agradecimentos a António Sena, António Júlio Duarte e Michał Kubiak

“ O silêncio e a iluminação especial

deviam ter criado um ambiente misterioso,

próprio para um objecto tão extraordinário como

esta enorme pedra que parecia levitar no ar.

Uma maravilha.”

Page 28: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

28

Page 29: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

29

Foto

grafi

a de

Mic

hał K

ubia

k

Page 30: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

30

las piedras nunca mueren

Gerardo BeltránProfesor de la Universidad de Varsovia

...un dia portavamos piedras en un karro i pasi por el krematorio ande vide un grupo de mansevos ke estavan

avlando ladino. Eran unos mansevos de Salonik ke lavoravan en los fornos krematorios.Les dishe ke yo

tambien lo avlava i eyos m’ayudaron1.

El destino natural de un muerto es la desaparición -dice Louis-Vincent Thomas. Y se pregunta: ¿Qué ha quedado de los miles de millones de difuntos que ha producido la humanidad? Después de absorber

durante algún tiempo los pensamientos de sus descendientes, el muerto entra poco a poco en el olvido, como demuestra de vez en cuando alguna tumba abandonada. El olvido absoluto viene con la extinción del linaje o de los testigos de la vida del difunto1.

Hay, sin embargo, testigos permanentes, que no sólo nunca mueren (y por lo tanto cuyo linaje no se extingue), sino que tampoco pierden nunca la memoria: las piedras.

La “eternidad” de las piedras –desde el punto de vista humano- parece ser uno de los orígenes de la costumbre judía de poner pequeñas piedras sobre las tumbas de los muertos. Por una parte, estas pequeñas piedras testifican la presencia del deudo. Por otra, simbolizan la memoria permanente del linaje y, no menos importante, la eternidad del alma –a través de ese linaje e incluso más allá. En este sentido, la duración de las piedras se contrapone a la brevedad de las flores, utilizadas en los ritos funerarios de otras culturas: el cuerpo se corrompe rápidamente, como se marchitan las flores, pero las piedras, como el alma, nunca mueren.

Hay otros elementos relacionados con esta costumbre. Depositar piedras sobre la sepultura implica aceptar la muerte, pues es una forma de contribuir al enterramiento. Además, para recoger las piedras hay que agacharse y acercarse al suelo, con lo que el visitante es consciente de que su propia vida es limitada y de que él también retornará a la tierra.

Desde el punto de vista legal, “arrojar” piedras sobre la tumba sirve como forma ritual de limpiar el alma del difunto a través de un castigo sustitutivo del que le hubiera correspondido en caso de haber muerto en estado de impureza. Lo anterior tiene también una dimensión psicológica al servir también para descargar ya sea la ira que produce el “abandono” por parte del difunto, ya sea los sentimientos de culpa por lo

irreversiblemente no hecho o no dicho (o dicho o hecho) por parte del deudo.

Ya los hombres primitivos consideraban que cualquier error en el ritual funerario podía afectar el proceso de descomposición del cuerpo y, por lo tanto, la integración del muerto a la comunid ad de los antepasados, de aquí los fantasmas, espíritus, vampiros, etc.2 En este sentido, las piedras impiden el paso de los malos espíritus y ayudan a que las almas de los muertos se queden en el lugar que les pertenece.

Las piedras sobre las tumbas aseguran también que el lugar no sea profanado y sirven también como refugio o cobijo. Uno de los apelativos del Eterno es precisamente Tsur (“Roca” en hebreo), con lo que se coloca sobre el muerto una protección permanente. La frase hebrea “tehé nishmató tsrurá bitsor hajaím” (“quede su alma ligada a la vida eterna”) incluye la palabra tsror, que puede traducirse como “piedrita”, lo cual amplía su sentido.

{tradición }

Page 31: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

31

Finalmente, queda algo del calor de los vivos en las piedras que han tenido en sus manos antes de colocarlas sobre la tumba. Y, desde luego, el calor que las mismas piedras son capaces de producir:

una PiEDrade Dora Teitelboim3

Una piedra; una dura, muda piedra,criatura del cuerpo de la lava.Pisoteada por cada generación.Nunca acariciadapor madre alguna.Nunca besó a nadie con sus labios.Una memoria con recuerdos muertoscomo un nido con pájaros quemados.Un silencio congelado,comprimido estrato sobre estrato.

Un llanto acalladode millones de años,mudez de millones de años.Incluso ella,al ser rozada por otra piedra,puede dar a luz un pimpollo de fuego.

(traducción del yídish: Eliahu Toker)

1 Louis-Vincent Thomas, “Sposoby obchodzenia się z trupem”, en Antropologia kultury (red. Andrzej Mencwel), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Varsovia, 2005, p. 234.2 Ibíd.3 Dora Teitelboim nació en 1914 en Brest-Litovsk (Breść Litewski), ciudad que formó parte de Polonia durante el periodo de entreguerras. Desde 1950 vivió en París y en 1972 emigró a Israel. Escribió en yídish. Murió en 1992.

Page 32: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

32

{poesia}

GLIWICE-VARSÓVIA III

o olharvelho e pesadoele levatantos a um diavelho e distanteele lembraa mulherque precisavade sie de queaindaeleprecisava

CRACÓVIA-BERLIM II

estoua cada quadroda paisagemque passaque registrode nósque passamosque registroua cada páginade mim

EM CASA XXXII

a pedra tinha em

auto-relevo um retrato

de sic

carol beltrão

*Carol Beltrão é professora e poeta. E nsina no Instituto de Estudos Ibéricos e Ibero-americanos da Universidade de Varsovia.

Page 33: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

33

antes de arivar a Saloniki

Margalit Matitiahu

{poezia}

Margalit Matitiahu (מרגלית מתתיהו) nació en 1935 en Tel Aviv. Sus padres, descendientes de judeoespañoles de León, procedían de Salónica. Estudió Filología Hebrea y Filosofía en la Universidad de Bar Ilán. Escribe en hebreo y en judeo-español. El poema que aquí se presenta pertenece a Kamino de Tormento, publicado por la editorial El Toro de Barro (Cuenca) en el año 2000.

Antes de la partensia al portal de tu chikesVine madre miaA batir enriva la piedra de tu kaza eternelI dezirte ke me voAnde se krio tu almaAnde tu padre planto en ti simiente de poezia.Me aserko de tu sufriensa kayadaI de las piedras ke no tienen luzMa todo no fue en vanoVo a murmurear en tu oreja de tiera.

Page 34: Pedras / Piedras

*Gerardo Beltran es traductor y poeta. Profesor de el Instituto de Estudos Ibéricos e Iberoamericanos, de la Universidade de Varsovia.

a MiraDa DE una PiEDra En la VEntana

Por la ventana entran las piedras de la callesobre las que he caminado tantas veces.Mis pasos entran también por la ventanay soy entonces una piedra de la calle.

¿Qué mirada decide mi existencia?¿La mía, la de la piedra,la que resume la ventana?

Mi vecina sale de su casa:también camina,también tiene ventanas.Recorre el empedradocomo quien pasa por la vida sin fijarse.Las piedras la miran en silencio.

Por la ventana entran tambiénlas ventanas de otras casasy soy entonces mi vecina y su ignoranciade las piedras.

Tal vez las piedras son miradas detenidas,las ventanas, piedras ausentes de las casas,mi vecina,nadiey yo una piedra que mira desde abajohacia un reflejo olvidado en mi ventana.

{poesía}

***

El ViEntO Y la PiEDra

La piedraes el viento detenido.

El viento,la locura de la piedra.

Gerardo beltrán

Page 35: Pedras / Piedras

{poesía}

*Abel Murcia es traductor y poeta. Director del Instituto Cervantes de Cracovia.

la VErDaD Y la PiEDra

Hay rincones del mundo donde rezan las piedras,donde el verde perenne congela su mirada y absorto se transforma y disfraza de estatua.Yo busqué en esas piedras verdades de otros tiempos,verdades permanentes, verdades sin astucias,verdades que dolieran como duele el silencio,como duele la calma, como duele la nada.Y no las encontré. Siempre había un resquicioque llevaba a la duda, una arista quebrada,una breve fractura que lo negaba todo,un fugaz equilibrio que quebraba el vacío,un no sé qué será que no acaba de sery que no permitía alzar a los altaresuna razón final o la luz en un túnelque jamás entendí.

Yo he buscado en las piedras un oculto sentido,la constancia del tiempo, la firmeza del ser,el reflejo continuo de esa otra mitadapenas conocida por la mitad que soy.

El desierto es un mar de piedras de otros tiempos.

***

No pertenezco a ningún paisaje.David Carrión

Debajo del agua, quietas las piedras.Sobre las piedras discurre el agua.¿Qué piensa el agua?¿Qué saben las piedras del movimiento?¿En qué piensan las piedras?¿Qué prisa tiene el agua?¿Adónde corre?

¿Quién acaricia a quién?¿Contra qué tacto chocaqué superficie?

Del silencio del agua,de la piedra en silencio,el murmullo del río.

La piedra es agua quieta,el agua, veloces piedras.

abel Murcia

Page 36: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

36

Y le digo a la roca...

Eduardo lizalde*

Sim, escrevo versos, e a pedra não escreve versos...

Mas é que as pedras não são poetas, são pedras... (Alberto Caeiro)

...la roca apasionada (Carlos Pellicer)

Y le digo a la roca:muy bien, roca, ablándate,despierta, desperézate, pasa el puente del reino,sé tú misma, sé mía, dime tu pétreo nombrede roca apasionada.

Y no sabe decirlo, no cabe un alfiler de labiosen su cuerpo sin rostro.Pero yo sé su nombre. roca, le digo,y comienza a ablandarse.

Aun la palabra roca no viene de las rocas.La palabra es más densa que la roca,resquebraja la roca,es el cardillo armado, que sabe de su imagen,el agua enternecida con lo que refleja.

Es cierto, la palabra viene del poeta.La palabra rocano es criatura del marmoly no viene del hombre a la maneraque el pájaro aparenta ser invención del árbol.

El mundo del poetano concede el sufragioni a las más altas rocas.Pero el mundo sin rocas del poetaprocede, en fin, del mundo de la roca.

*Poeta mexicano nacido en la Ciudad de México en 1929. El poema que aquí se presenta proviene del libro Cada cosa es Babel, UNAM, 1966.

{poesía}

Page 37: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

37

Pedres en el paisatge

Xavier FarréLector de català a la UJ de Cracòvia

PEDrES En El PaiSatGE

Què em lliga a aquest paisatge àrid?Les pedres recorren el seu propi camí, seguintels solcs dels camps. La buidor és completa.Sol, silenci, molt de sol, massa silenci.

Saps què pot amagar cada pedra? Un escorpí,o un escurçó. El buit d’una fiblada.Saps què pot amagar cada pedra? Temps,hores i hores d’espera pacient. Al sol.

I decepcions, una espera frustrada, sempreel sol és el mateix. Una espera que bada.I d’aquí la mort sense atènyer el final.

El final. Una espera pacient. Hores i hores.La mort en una serp, en un escurçó.Saps què et pot descobrir cada pedra?

PiEDraS En El PaiSaJE

¿Qué me ata a este paisaje árido?Las piedras recorren su propio camino siguiendolos surcos de los campos. El vacío es completo.Sol, silencio, mucho sol, demasiado silencio.

¿Sabes qué puede esconder cada piedra? Un escorpióno una víbora. El vacío de una punzada.¿Sabes qué puede esconder cada piedra? Tiempo,horas y horas de paciente espera. Al sol.

Y decepciones, una espera frustrada, siempreel mismo sol. Una espera ociosa.Y de aquí la muerte sin alcanzar el final.

El final. Una espera paciente. Horas y horas.La muerte en una serpiente, en una víbora.¿Sabes qu te puede descubrir cada piedra?

traducción: Abel Murcia y Gerardo Beltrán

{poesía}

Page 38: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

38

{traducción}

na Cova dos CarcamánsUm dos contos da obra máis orixinal de Castelao: Cousas

Ania Mucha, Zuzanna Anczewska, Karolina Łukasiewicz, Magdalena Mąka, Magdalena Duszczyk, Marta Sidoro-

wicz, Milena Górnicka, Ania Szewczyk, Weronika Krzalińska, Aneta JuchniewiczAlumnas de Galego 1, Universidade de Varsovia

na COVa DOS CarCaMánS

Na „cova dos carcamáns” vive —según contan— unha dona encantada que vén a peitearse de mañán cedo nas pedras da beiramar, i eu gustaba de ir mata-lo tempo naquela medoñenta soedade, agardando que calquera día aparecese diante dos meus ollos a fremosura que tantos mariñeiros ollaran. I en axexo da dona encantada pasei días e días sentado no curuto da mesma pedra.

Fun esquecéndome do encanto e afíxenme á soedade medoñenta e ó bruído das ondas do mar. Aínda levo nos ouvidos o son das ondas que escachaban nas pedras e a resposta que facían no fondo da „cova dos carcamáns”.

Os meus ollos poucas veces esculcaban nas lonxanías; pousábanse mellor no fondo das augas, onde eu podía avista-

-lo mundo que criou mitos no maxín popular.

Non sei por qué; mais eu sempre detiña o meu ollar nunha pedra redonda como un cráneo, toda cuberta de argazo verde. E as miñas visitas xa non tiñan outro ouxeto que olla-la pedra redonda.

Un día de mareas vivas tanto devalou o mar que a pedra botou fóra das augas o seu curupete e nunca tanto se asemellou a un cráneo cuberto de cabelos verdes. Cando unha onda solagaba a pedra, o pelo desfiañábase debaixo do mar, aboiando como o cabelo dunha muller afogada. No recuar das ondas a pedra saía das augas e o cabelo aplacábase i entón aparecía peiteada con raia ó médeo, talmente como unha cabeza de muller.

Moitas veces ollei como as ondas do mar xogaban co cabelo verde e os meus ollos encantados non se fartaban endexamais.

Nun serán de brétema déronme tentacións de colle-la pedra e desfacerlle os cabelos para dar acougo ó meu espírito.Arriscándome moito puden chegar pertiño da pedra redonda e, alongando o brazo, apañei os cabelos e turrei por eles para riba.

A pedra era levián i erguina no aire como un verdugo que amostra unha cabeza cortada. Cando me lembro, aínda sinto un arrufío nas costas. O que eu tiña pendurado polos cabelos non era unha pedra, non; era... ¡unha caveira humán!

Cicais a caveira da dona encantada, que debeu morrer, porque xa fai moito tempo que non vén peitearse de mañán cedo nas pedras da beiramar.

W JaSKini WraKÓW

W Jaskini Wraków mieszka – jak powiadają – pewna czarująca dama, którą można zobaczyć rozczesującą włosy wczesnym rankiem na skałach przy brzegu morza. I ja zwykłem chadzać tam dla zabicia czasu dręczony przerażającą samotnością, czekałem, aż któregoś dnia pojawi się przed moimi oczami owa piękność, którą widziało już tylu marynarzy. I oczekując na czarującą damę, spędzałem dni siedząc na szczycie wciąż tej samej skały.

Powoli zapominałem o otaczającej ją magii i oswajałem się przejmującą strachem samotnością, którą potęgował huk morza. Wciąż mam uszach hałas rozbijających się o skały fal i echo odpowiadające mu z wnętrza Jaskini Wraków.

Moje oczy już nie spoglądały w dal, zatapiałem raczej wzrok w głębinach wód, gdzie mogłem dostrzec zaklęty świat legend i mitów.

Nie wiem dlaczego, ale moją uwagę przykuwał zawsze kamień na kształt czaski, cały pokryty zielonymi glonami. I moje wizyty nie miały już innego celu jak tylko przypatrywanie się temu okrągłemu kamieniowi .

W dzień odpływu, poziom wody obniżył się tak, że kamień wychylił się na powierzchnię wody. Jeszcze nigdy dotąd tak bardzo nie przypominał on czaszki porośniętej zielonymi włosami. Kiedy fala uderzała o kamień, glony falowały pod wodą, niczym włosy kobiety-topielca. Natomiast gdy fale cofały się, kamień wyłaniał się z wody a włosy wygładzały się i układały, przypominając tym samym uczesanie z przedziałkiem na środku, dokładnie takie, jakie noszą kobiety.

Często oglądałem jak morskie fale igrają z zielonymi włosami i widok ten zachwycał moje oczy nie męcząc ich wcale.

Pewnego mglistego wieczoru ogarnęło mnie nieodparte pragnienie aby chwycić ten kamień i ułożyć włosy dla uspokojenia mojego ducha. Narażając się na niebezpieczeństwo, mogłem zbliżyć się do okrągłego kamienia i, wyciągając ramiona, chwycić za włosy i za ich pomocą wyciągnąć go do góry.

Był bardzo lekki i mogłem trzymać go w powietrzu niczym kat obciętą głowę. Nawet dziś, kiedy o tym myślę, przechodzą mnie dreszcze. To, co trzymałem w dłoni, nie było wcale kamieniem, nie… to była ludzka czaszka!!!

Być może była to czaszka owej pięknej damy która pewnie umarła, ponieważ już od dłuższego czasu nie widziano jej czeszącej się o poranku na nadmorskich skałach.

Page 39: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

39

longa noite de pedraa obra-prima de Celso Emilio Ferreiro

Milena Górnicka

Alumna de Galego, Universidade de Varsovia

CElSo EMIlIo FErrEIro naceu en Celanova en 1912 e dende a súa infancia entrou en contacto coa literatura galega sobre todo cos poetas do rexurdimento. De entre eles, destacou a influencia de Curros Enríquez, tamén celanovés.

Nos anos precedentes á Guerra Civil Española traballou como xornalista e fundou, xunto con Xosé Velo Mosquera as Mocedades galeguistas. Durante a Guerra estivo en Asturias onde foi movilizado, en contra dos seus ideais políticos, polo no bando franquista. Alí foi onde coñeceu a Moraima, musa de moitos dos seus poemas, e que logo sería a súa muller.

No ano 1962 publicou Longa noite de pedra que marcou o inicio dunha nova etapa na vida do autor adicada á política: militou no Partido Comunista e despois fundou a Unión do Pobo Galego.

En 1966 emigrou a Venezuela, onde colaborou coa Hermandade Gallega e fundou o Patronato da Cultura Galega. Ó volver da emigración instalouse en Madrid e en 1977 foi candidato ó Senado polo Partido Socialista Galego, anque sen éxito.

Faleceu o 31 de agosto de 1979 en Vigo.

Longa noite de pedra, publicado en 1962, tivo moita difusión tanto fóra coma dentro de Galiza. o poema inicial dá título á obra, e interpretouse, nun principio, como símbolo da situación do país durante a dictadura. Actualmente son vistos como versos que naceron dunha experiencia vivida polo autor que pasou varios días entre reixas na súa vila natal en 1937.

En longa noite de pedra, a pedra simboliza o frío, a escuridade, o medo (as olladas son de pedra), a pasividade dos opresores (os corazós dos homes que ao lonxe espreitan)… Todo o que o rodea é escuridade, tristura, frialdade, soidade.

lOnGa nOitE DE PEDra

No meio do caminho tinha uma pedratinha uma pedra no meio do caminho

tinha uma pedrano meio do caminho tinha uma pedra.

Carlos Drummond De Andrade

O teito é de pedraDe pedra son os murosi as tebras.De pedra o chani as reixas.As portas,as cadeas,o aire,as fenestras,as olladas,son de pedra.Os corazós dos homesque ao lonxe espreitan,feitos estántaménde pedra.I eu, morrendonesta longa noitede pedra.

DŁuGa nOC Z KaMiEnia

Dach jest z kamienia.Z kamienia są jego mury i mrokiZ kamienia podłogai kraty.Drzwi,łańcuchy,powietrze, okna,spojrzenia,są z kamienia.Ludzkie sercaktóre w oddali się czajązrobione sąrównież z kamienia.I ja umieramw tą długą nocz kamienia.

{traducción}

Page 40: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

40

não sejas de pedra, deixa-me entrartradução e ensaio a propósito de um poema de Szymborska

Katarzyna Sajdakowska & Iwona Śniadecka

Estudantes de Literatura Portuguesa da Universidade de Varsóvia

COnVErSa COM a PEDra

Bato à porta da pedra.- Sou eu, deixa-me entrar.Quero passar para dentro de ti,olhar à volta,aspirar-te como o ar.

- Vai-te - diz a pedra. –Sou hermeticamente cerrada.Mesmo reduzidas a pedaçospermaneceremos hermeticamente cerradas.Mesmo trituradas em areiaNão deixaremos ninguém entrar.

Bato à porta da pedra.- Sou eu, deixa-me entrar.Venho por curiosidade simples.A vida é a sua única oportunidade.Intento atravessar o teu palácio, e depois ainda visitar a folha e a gota de água.Tenho pouco tempo para tudo isso.A minha mortalidade há-de comover-te.

- Sou de pedra – diz a pedra –e por necessidade tenho de permanecer séria.Vai-te embora.Não tenho músculos de riso.

O foco de interesse desta edição repousa nas pedras. Existem muitos símbolos, lendas e crenças que vivem no imaginário colectivo de

vários grupos culturais e que dizem respeito às pedras. Nós, no entanto, queremos explorar a riqueza do tema tomando como ponto de partida o nosso lapidário nacional. Pois, poder-

se-ia abordar este tema sem ouvir a voz da nossa Nobel de Literatura, Wisława Szymborska, já que ela escreveu o belo poema "Rozmowa z kamieniem" em que fala com uma pedra? Uma tal omissão pareceu-nos inadmissível. Portanto, decidimos traduzi-lo para português e conversar um pouco com ele. Eis o fruto do nosso trabalho. Apreciem!

YrOZMOWa Z KaMiEniEM

Pukam do drzwi kamienia. - To ja, wpuść mnie. Chcę wejść do twego wnętrza, rozejrzeć się dokoła, nabrać ciebie jak tchu.

- Odejdź - mówi kamień. - Jestem szczelnie zamknięty. Nawet rozbite na części będziemy szczelnie zamknięte. Nawet starte na piasek nie wpuścimy nikogo. Pukam do drzwi kamienia.

- To ja, wpuść mnie. Przychodzę z ciekawości czystej. Życie jest dla niej jedyną okazją. Zamierzam przejść się po twoim pałacu, a potem jeszcze zwiedzić liść i krople wody. Niewiele czasu na to wszystko mam. Moja śmiertelność powinna Cię wzruszyć.

- Jestem z kamienia - mówi kamień - i z konieczności muszę zachować powagę. Odejdź stąd. Nie mam mięśni śmiechu.

{tradução}

Page 41: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

41

Bato à porta da pedra.- Sou eu, deixa-me entrar.Ouvi dizer que existem em ti enormes salas vazias,desconhecidas, inutilmente lindas surdas, sem eco de passos quaisquer.Admite que tu própria sabes pouco disso.

- Salas enormes e vazias – diz a pedra,Mas não há espaço nelasFormosas, talvez, mas além do gosto dos teus sentidos carentes.Podes conhecer-me, mas nunca me experimentarás.Com toda a minha superfície volto-me para ti,Mas todo o meu interior está de costas viradas.

Bato à porta da pedra.- Sou eu, deixa-me entrar.Não estou à procura de um abrigo para sempre.Não sou infeliz.Não sou desalojada.O meu mundo merece a minha volta.Entrarei e sairei de mãos vazias.E como evidência da minha autêntica presença Não apresentarei nada a não ser as palavrasEm que ninguém dará fé.

Não entrarás. – diz a pedra Falta-te o sentido de participaçãoMesmo a vista afiada até omni-visão Não te servirá de nada sem o sentido de participaçãoNão entrarás, tens só a intenção desse sentidoApenas tens o germe, a imaginação.

Bato à porta da pedra.- Sou eu, deixa-me entrar.Não posso esperar dois mil séculosPara entrar sob o teu tecto.

- Se não me acreditas – diz a pedra – Dirige-te à folha, dir-te-á o mesmo.À gota de água, dirá o que a folha disse. Por fim, pergunta a um cabelo da tua cabeça. Um riso me transborda, um riso, um riso enorme do qual não consigo rir-me.

Bato à porta da pedra.- Sou eu, deixa-me entrar.

- Não tenho porta – diz a pedra

Pukam do drzwi kamienia. - To ja, wpuść mnie. Słyszałam że są w tobie wielkie puste sale, nie oglądane, piękne nadaremnie, głuche, bez echa czyichkolwiek kroków. Przyznaj, że sam niedużo o tym wiesz.

- Wielkie i puste sale - mówi kamień - ale w nich miejsca nie ma. Piękne, być może, ale poza gustem twoich ubogich zmysłów. Możesz mnie poznać, nie zaznasz mnie nigdy. Całą powierzchnią zwracam się ku tobie, a całym wnętrzem leżę odwrócony. Pukam do drzwi kamienia.

- To ja, wpuść mnie. Nie szukam w tobie przytułku na wieczność. Nie jestem nieszczęśliwa. Nie jestem bezdomna. Mój świat jest wart powrotu. Wejdę i wyjdę z pustymi rękami. A na dowód, że byłam prawdziwie obecna, nie przedstawię niczego prócz słów, którym nikt nie da wiary.

- Nie wejdziesz - mówi kamień. - Brak ci zmysłu udziału. Nawet wzrok wyostrzony aż do wszechwidzenia nie przyda ci się na nic bez zmysłu udziału. Nie wejdziesz, masz zaledwie zamysł tego zmysłu, ledwie jego zawiązek, wyobraźnię. Pukam do drzwi kamienia.

- To ja, wpuść mnie. Nie mogę czekać dwóch tysięcy wieków na wejście pod twój dach.

- Jeżeli mi nie wierzysz - mówi kamień - zwróć się do liścia, powie to, co ja. Do kropli wody, powie to, co liść. Na koniec spytaj włosa z własnej głowy. Śmiech mnie rozpiera, śmiech, olbrzymi śmiech, którym śmiać się nie umiem. Pukam do drzwi kamienia.

- To ja, wpuść mnie.

- Nie mam drzwi - mówi kamień.

Page 42: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

42

Uma conversa pouco vulgar, pois como revela o próprio título, o eu lírico fala com uma pedra

– a representante da natureza inanimada, por excelência. A sua tentativa de travar relações

com a pedra pode simbolizar o desejo eterno do homem de conhecer e compreender o mundo que o rodeia e em que vive. De tal modo, busca respostas para a razão de ser das coisas, a arché e o logos, forças que dirigem o mundo. Quer descobrir a verdade última que está por trás de tudo, isto é, achar a pedra filosofal. Os protagonistas conseguem conversar; contudo, o diálogo não resulta na aproximação dos dois, que continuam isolados por uma barreira estrutural e pertencendo a dois mundos distintos. No final do poema a pedra e o eu lírico parecem estar tão distantes um do outro quanto no início.

A pedra insiste em recusar o acesso a si, apontando para duas razões fundamentais. A primeira, de carácter transcendental, tem origem nos próprios limites da nossa faculdade cognitiva. Os nossos sentidos impossibilitam-nos a plena experimentação do mundo. Como o explica a pedra: falta ao homem ‘o sentido de participação’.

O segundo motivo encontra-se na confissão da pedra de não ter a porta. Perante tal razão o sujeito lírico parece desistir e é nesta altura que o poema acaba. Assim, podemos deduzir que o poema termina pela incapacidade de a autora achar um contra-argumento. Sem porta não há nenhuma via de acesso. Tudo isso parece significar a ausência de qualquer espaço de contacto. Não existe ponte alguma entre os dois universos e toda a tentativa de comunicar estará inevitavelmente condenada ao fracasso.

Desilusão – este é o sentimento que deixou em nós o texto. O tom pessimista permeia-o. Mas aventuremos mais umas ideias e considerações acerca dele. A nossa conversa com o poema de Szymborska não acaba aqui. Pode constituir um perfeito ponto de partida para reflexões existenciais. O exemplo da pedra e do seu interlocutor pode retratar um dos maiores problemas da sociedade contemporânea. Um fenómeno muito complexo e, ao mesmo tempo, vastamente encontrado, o resultado do insucesso na comunicação, do desconhecimento e da incompreensão do outro. Trata-se da solidão do homem.

De facto, apesar de vivermos no meio da multidão, no mundo em que o contacto é aparentemente fácil de estabelecer e manter graças às inúmeras novas tecnologias de comunicação, muitas pessoas sentem algum tipo de isolamento social. Hoje em dia, especialmente em grandes aglomerados urbanos, sente-se o anonimato que enfraquece laços sociais, afasta os indivíduos e cria certa indiferença para com os outros. As pessoas à nossa volta parecem anónimas e fechadas, como pedras.

Portanto, a solidão, não se manifesta só na dimensão física, no afastamento espacial dos outros, mas também, e quiça sobretudo, na solidão de ideas, valores, sentimentos que os outros não partilham, não querem ou não conseguem compreender. Ou ainda, será que nós a medo de não sermos bem compreendidos ou magoados,

escolhemos ficar fechados? Fugimos do mundo procurando um nosso universo individual, e assim tentamos opor-nos a uma superficialidade quotidiana. Pode ser. De todos os modos, por várias razões, muitas das nossas relações, no fundo, não passam de um simples convívio superficial, sem alguma proximidade mais honesta e profunda.

Assim, apesar de haver uma multidão de pessoas ao nosso redor, sentimo-nos cada vez mais solitários. Poderiamos,

{continuação do artigo anterior}

Page 43: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

43

então, atrever-nos a dizer que as relações interpessoais sofrem actualmente uma notável decadência e que estamos condenados à solidão?

Para respondermos a esta pergunta, voltemos mais uma vez ao poema de Szymborska e pensemos bem se nós próprios, no nosso dia-a-dia, nos achamos no lugar da pessoa que bate à porta ou, como a pedra, recusando o contacto? Se for o segundo caso, ou podemos continuar fechados e “inutilmente lindos”, ou tentar tomar uma atitude mais

aberta possibilitando assim o estabelecimento das relações baseadas no conhecimento recíproco e encontrando nestas relações a plena realização. O ser humano, pois, é como uma ilha despovoada que se deve habitar.

Querido leitor, posso ouvir alguém a bater à tua porta. Não o deixas esperar tanto! Levanta-te depressa e vai lá. Deixa-o entrar! Aproveita a posição privilegiada em que te achas – o simples facto de que, comparado à pedra, tu tens uma porta :-)

{tradução}

Page 44: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

44

Piedras e más piedras

laWina

spadła nam na głowy lawinakamieni kamyków kamyczków

można powiedzieć że poeciukamienowali poezjęsłowami

tylko jąkałaDemostenes dobrzewykorzystał kamykiobracał jew jamieustnej aż do krwizostał jednym z wielkichoratorówświata

PSja też potknąłem sięo kamień już na początku drogi

{traducción}

aValanCha

nos cayó en la cabeza una avalanchade piedras piedritas piedrititas

se puede decir que los poetasapedrearonla poesíacon palabras

sólo el tartamudoDemóstenes utilizóadecuadamente las piedraslas hacía giraren la cavidadbucal hasta sangrarse convirtió en uno de los grandesoradoresdel mundo

PSYo también tropecécon una piedra ya al principio del camino

traducción: Gerardo Beltrán

tadeusz różewicz

Page 45: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

45

{traducción}

KaMYK

kamyk jest stworzeniemdoskonałym równy samemu sobiepilnujący swych granic wypełniony dokładniekamiennym sensem o zapachu który niczego nie przypominaniczego nie płoszy nie budzi pożądania jego zapał i chłódsą słuszne i pełne godności czuję ciężki wyrzutkiedy go trzymam w dłonii ciało jego szlachetneprzenika fałszywe ciepło

– Kamyki nie dają się oswoić do końca będą na nas patrzećokiem spokojnym bardzo jasnym

la PiEDra

La piedra es un serperfecto

igual sí mismoguarda sus fronteras

exactamente repletade pétreo sentido

su aroma no recuerda nadano espanta a nadie ni despierta deseo

su ardor y su fríoson justos y dignos

siento un duro reprochecuando la apreso en mi manoy su cuerpo nobleasimila un falso calor

- Las piedras no se dejan amansarhasta el final nos miraráncon su ojo tranquilo muy claro

traducción: Karol Kmieć

PEDra la pedra és una creació perfecta igual a si mateixa vigilant de les seves fronteres repleta exactament del sentit petri amb una olor que res no evoca res no atemoreix ni desperta desig el seu entusiasme i fredor són justificables i plens de dignitat sento un remordiment pesat quan la sostinc a la mà i el seu cos noble absorbeix una escalfor falsa

-les pedres no es deixen ensinistrar fins a la fi ens observaran amb un ull tranquil molt clar.

traducció: Xavier Farré

Zbigniew herbert

Page 46: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

46

nicolas behr*

{traducción}

ribEirÃO DO OurO

atravessar o ribeirão,pulando entre as pedras, é fácil

difícil é tirar aquelas pedras do lugar

viver é tirar pedras do lugar

recordar é tentar colocá-las de volta

(Menino Diamantino, 2003)

arrOYO DE OrO

atravesar el arroyo,saltando entre las piedras, es fácil

difícil es sacar aquellas piedras de su sitio

vivir es sacar piedras de su sitio

recordar es intentar colocarlas de nuevo

(traducción: Gerardo Beltrán)

StruMYK ZE ZŁOta

przejść przez strumykskacząc po kamieniach jest łatwo

trudno jest wyciągać te kamienia z ich miejsc

życie to wyciąganie kamieni z ich miejsc

wspominanie to próba odłożenia ich [z powrotem na miejsce

(traducción: Magdalena Smorczewska)

*Nicolas Behr (Nikolaus von Behr) nació en Cuiabá, Brasil, en 1958. Se ha dedicado a la pub-licidad y a la ecología. El poema aquí presentado proviene de la Micro-antologia publicada dentro de la serie Livro na Rua (série Escritores Brasileiros contemporâneos 12), Thesaurus Editora, Brasilia, 2005 (ver www.nicolasbehr.com.br)

Page 47: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

47

traduções não são como pedras

Jakub Jankowski (coordenação)Professor do Departamento de Estudos Portugueses da Universidade de Varsóvia

{tradução}

Traduções não são como pedras: imóveis, intransferíveis, imutáveis. E Nós não somos de pedra. Em 2006 foi publicada a Mensagem de Fernando Pessoa, traduzida por Henryk

Siewierski e Agostinho da Silva. Eles gozam de prestígio e nós sentimos respeito perante pedras de tamanha grandeza. Nós gozamos da vida e das possibilidades de reformar palavras- E agora, aqui, sentimo-nos como pedrinhas, como seixos (que

podem travar a máquina grande de movimento). Mas, e também por isso, deixamos aqui a nossa versão de

"Mar Português": despreocupada, rimada, selvagem, isto é, Nossa. E quem somos Nós, estão a perguntar? Somos adeptos das palavras do profeta “tudo vale a pena se a alma não é pequena”. E sim, temos telhados de vidro e mesmo assim vamos à pedrada (mas não estamos, nem estivemos, pedrados ao inundar este mar). Defendam-se!1

Mar POrtuGuÊS

Ó mar salgado, quanto do teu salSão lágrimas de Portugal!Por te cruzarmos, quantas mães choraram,Quantos filhos em vão rezaram!Quantas noivas ficaram por casarPara que fosses nosso, ó mar!

Valeu a pena? Tudo vale a penaSe a alma não é pequena.Quem quer passar além do BojadorTem que passar além da dor.Deus ao mar o perigo e o abismo deu,Mas Nele é que espelhou o céu.

MOrZE POrtuGalSKiE (wersja: Henryk Siewierski/Agostinho da Silva)

O słone morze, ile twej soliSpłynęło łzami Portugalii!By cię przemierzyć, ile matek płakało,Ilu synów daremne słało modły!Do ilu dziewcząt nie wrócił narzeczony,Byśmy mogli posiąść twoje wody!

Czy warto było? Wszystko wartoDla duszy, jeśli nie jest mała.Kto Bojadoru przylądek chce minąć,Dalej niż cierpienie musi popłynąć.Bóg morzu dał i strach i przepaść,A przecież jest zwierciadłem nieba.

MOrZE POrtuGalSKiE (wersja: My1)

O słone morze, ile z twej soliTo łzy Portugalii!Aby przemierzyć Ciebie, ileż matek płakało,Iluż synów daremnie błagało!Ileż niewiast pozostało we dworzeAbyś było nasze, o morze!

Czy warto było? Wszystko wartoJeśli człowiek ma duszę otwartą.Kto chce Bojador przemierzyćMusi z bólem się zmierzyć.Bóg niebezpieczeństwem i otchłanią morze naznaczył,Ale człowiek w lustrze wody niebo zobaczył.

1 Esta tradução nasceu durante um Verão muito caloroso e foi concebida nas aulas do português (A2) no Curso de Verão em Julho de 2008 por: Aleksandra Bej, Agnieszka Gaspaska, Ada Kafara, Joanna Krysińska, Łukasz Weremiuk i Maria Rączkowska Parabéns a todos!

Page 48: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

48

El amor es una piedra molida

Gerardo BeltránProfesor de la Universidad de Varsovia

De piedra ha de ser la cama / de piedra la cabecera la mujer que a mi me quiera / me ha de querer de a deveras. Ay, ay, ay, corazón por qué no amas1.

{¡qué bonito es el amor!}

Cuenta Rabi Yosef Yitzjak de Lubavitch que durante una discusión entre los discípulos de Rabi DovBer de Mezeritch sobre la conveniencia de difundir las enseñanzas

esotéricas de su maestro, y después de haber encontrado una copia de sus escritos en un montón de basura, Rabi Schneur Zalman de Liadi refirió una parábola:

“Hubo una vez un gran rey que tenía sólo un hijo. Deseando que su hijo creciera en sabiduría y poder lo mandó a explorar tierras e islas distantes. Ahí el príncipe aprendería sobre la naturaleza de plantas y animales extraños, así como de tierras bravas y peligrosas, para capturar bestias y aves exóticas.

“Un día le llegaron noticias al rey de que su hijo, que estaba entonces en una isla lejana, había caído gravemente enfermo y los médicos no podían encontrar ninguna cura para su enfermedad. El rey publicó un edicto en todo el reino y ofreció una cuantiosa recompensa. Pero todos los grandes médicos, todos los sabios famosos guardaron silencio, pues no conocían ningún remedio para la enfermedad del príncipe.

“Entonces llegó un hombre que sabía de un remedio probado para dicha enfermedad. Describió cierta piedra preciosa que, si uno la molía hasta obtener un polvo muy fino, la mezclaba con un vino magnífico y se la daba de beber al príncipe, éste se curaría.

“Esta gema, sin embargo, era extremadamente rara y no se podía obtener ni en el reino ni más allá. El único ejemplar que existía era la pieza central de la corona real. Remover esta gema significaría destruir la corona –la posesión más preciosa del rey y símbolo por excelencia de su soberanía.

“En un principio, los ministros del rey se regocijaron al descubrir la gema. Pero tan pronto se dieron cuenta de que removiendo la piedra de la corona –la misma corona con la que su rey había sido coronado- su gloria entera se desvanecería, se afligieron enormemente. A pesar de eso, se vieron en la obligación de informar al rey de que habían encontrado la gema.

“El rey se alegró muchísimo. Ordenó que extrajeran la gema, que la molieran hasta obtener un polvo finísimo y que prepararan inmediatamente la poción para su hijo.

“Pero en ese momento llegaron noticias terribles al palacio: la condición del príncipe se había deteriorado tanto que sus labios se habían sellado. Estaba tan enfermo que no entraba nada en su boca, ni siquiera líquidos. Los expertos y los sabios reunidos en el palacio estaban seguros de que, en esas circunstancias, el rey ordenaría que no se moliera la gema y que de esta forma se preservaría el esplendor de la corona real.

“Qué sorprendidos quedarían al escuchar que el rey les ordenaba que machacaran la gema y que prepararan la poción lo más pronto posible y la vertieran en la boca del príncipe.’Muelan, viertan, derramen la gema entera’, dijo el rey. ‘Quién sabe, a lo mejor una única gota entra en su boca y mi hijo se cura’”2.

No hay nada que agregar:

El amor es una piedra molida que busca una grietaen unos labios cerrados.

1 Cuco Sánchez2 Parábola tomada de Chabad.org

Page 49: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

49

De pele e pedra

Daniela CapilléLeitora de Língua Portuguesa na Universidade estatal de Ierevan, Arménia

Ela acordou d e manhã muito cedo, com os

olhinhos pequenos meio ressaqueados e olhou o grande relógio na parede, que, uma hora adiantado, já marcava as 8 e meia. Resvalou do sofá-cama lentamente, apertada entre a mesa e o armário, preparou um café armênio e ficou assim por alguns minutos, tomando o café fervente e observando pela janela o sol nascer, fazendo uma sombra de sonho ao longo das curvas do Ararat.

Todos os dias são um pouco insanos nesta cidade de pedra. Muito trabalho, muitos passos entre um sítio e outro, os pés caminhando rápido, chutando as pedrinhas que vão encontrando pelos caminhos esburacados. Muitas baforadas que já se transformam em fumaça ao saírem da boca, muitos suspiros, muitas saudades... E o dia corre com perninhas ligeiras.

O tempo já havia mudado e o outono dourado abrira a porta a um frio nostálgico de filme dos anos 50. As pessoas na rua iam perdendo a cor, cada vez mais encapuzadas e cinzentas, com seus abrigos negros. Era já quase como andar por uma cidade de corvos.

E justo no meio dessa mudança triste de climas que, numa dessas manhãs que começam sem luz, acordou mais feliz que de costume. Logo ela, que se sente sempre um pouco interna. Então colocou a mão na testa, medindo a própria temperatura. Soltou um gemido rouco de quem acaba de começar o dia e de fato começou a viver a vida fresca e esfumaçada que marca os fins de ano nestas terras longe do Equador.

E ela então tinha que se policiar para não sorrir demais, não aparentar muito que havia um bichinho lhe fazendo cócegas nas entranhas. Principalmente quando andando nessas idas e vindas do trabalho, passou por um enterro de um morto tão importante que haviam fechado a rua, para que lhe dessem adeus.

Mas ela não se importava. Apesar de tudo, não se importava em sentir-se tão bem sem nenhum motivo

especial. Nem mesmo com todas as coisas no mundo indo tão mal. A crise financeira, a reforma ortográfica, a violência, o desemprego, ó, meu Deus, com tanto fado e tão pouco tango... como podia ela sentir-se tão bem? Mas não lhe importava nada, porque estava vivendo só para si e viver para si é ser um pouco louco.

E viver numa cidade de pedra é tentar encontrar vida nos cantos mais impensáveis, nas esquinas, embaixo dos tapetes, nas xícaras de café. O tom rosado dos edifícios, os momumentos, as estátuas dos músicos importantes, tudo tem como uma vida secreta que só se pode conquistar aos poucos, com muito trabalho e com olhos que atravessam essa matéria dura e conseguem encontrar o calor dentro dessas paredes grossas.

E nessa busca, o que resulta mais difícil é justamente encontrar vida e calor nas pessoas que transitam pela cidade e que são mais de pedra que os edifícios. Àsperas, cheias de arestas, difíceis de serem tocadas. Por isso ela cheirava a própria pele, buscando reconhecer o que há de humano em si mesma e tentando farejar por aí algo parecido.

Ela andava animada com suas descobertas por entre as pedras e com a felicidade repentina de sentir as pequenas coisas, já aprendendo a acostumar-se com essa frieza de espírito dos habitantes da vila, quando numa noite, ao voltar para casa, encontrou um gato no meio da rua. Não como o gato de pedra negra de Botero, ao pé da Cascada, mas algo vivo, tocável. E foi a primeira vez que viu algum ser quente aproximar-se tanto. Ela o levou consigo, para o calor do seu pequenino apartamento de paredes de pedra, e ao tocar-lhe o pêlo, sentiu que dentro dela mesma já se despertava a ânsia doce dos felinos.

Passou as mãos por todo aquele pêlo negro, enquanto ele

{¡qué bonito es el amor!}

Page 50: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

50

brincava em sua barriga, esfregando a cabeça na pele macia cheirando a óleo de ameixa. Um gatinho pequeno e querido, caminhando por seu corpo, lambendo-lhe o sal, roçando-lhe a pele com o rabo. Ela então cheirou-lhe, tateando sua pele, seu pêlo, seus cantos, descobrindo como é o corpo do outro, mas , principalmente, relembrando-se a si mesma, num jogo de novidades e reencontros, brincando de sentir as coisas juntos, como dois filhotes que correm atrás de uma bola de lã.

Quando a luz começou a entrar pela janela no quarto, ela preparou um café, e ficou observando o começar do dia, o desenho do Ararat, com o copo entre as mãos, esquentando os dedos, enquanto o pequeno gato coçava a própria cabeça em sua pele, esperando a hora de calçar as botas e partir.

Porque viver nesta cidade é, acima de tudo, acostumar-se com as coisas rápidas. Que o tempo corra sem nenhum sentido, que as pessoas corram para outras direções. É saber que você mesmo está sempre mudando, sempre descobrindo, tateando as coisas e as pessoas em busca das sensações perdidas e também das novas. É falar coisas sem sentido e sentir as coisas sem as ver.

É pensando em tudo isso que ela suspira todas as manhãs, antes mesmo que nasça o sol. E então resvala do sofá-

cama, apertada entre a mesa e o armário, começando o dia. Cheira a própria pele, reconhecendo-se a si mesma, tentando não esquecer nada, ninguém, nenhum momento. E vai ao longo do dia, pouco a pouco, polindo essas pedras duras, esculpindo todas as pequenas coisas doces que possa provar nesta vida.

Ela fecha os olhos para recordar cada rua, os arcos dos edifícios, as calçadas, a cidade toda, sempre mutante, sempre em construção. A poeira no ar, os cheiros, os montes que cercam esta capital perdida no meio do cáucaso, os homens fumandos por todos os lados, as mulheres em seus saltos altos, as crianças brincando pelos pátios sem nenhuma supervisão e nenhum perigo. Os cães de rua que se reúnem em grupos, como velhos amigos que se ajudam e que riem juntos, apesar de ser tão difícil viver nessas épocas de frio. E os gatos que vagam pela cidade em busca de alguém que lhes toque o pêlo e que os acolha por uma noite.

E é impossível não suspirar e não sentir algo doce na língua. Ela toma seu café armênio, observando o Ararat, apertando os olhinhos míopes à procura da arca. Depois olha o fundo do copo tentando ler a borra. E apesar de não saber como ler as borras de café armênio no fundo dos copos, ela sabe muito bem que o que ainda a espera é algo que não se pode perder.

{¡qué bonito es el amor!}

Page 51: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

51

Piedra, Papel o TijeraEjercicios de léxico para todos los niveles

§Raquel HoRcHe laHeRa

Profesora de Lengua Española, Universidad de Varsovia

El título de este artículo hace referencia a un juego muy popular entre los niños, que no requiere de mayores recursos que sus propias manos. Decimos “Piedra, papel o

tijera” y mostramos nuestra mano con una de las tres posiciones que representan a cada uno de los elementos mencionados. Si optamos por la piedra, sacaremos un puño, si nuestra elección es el pa-pel, enseñaremos la mano abierta, y si escogemos la tijera, lo simbolizaremos mostrando dos dedos, emulando, precisamente, una tijera. Cada uno de los tres elementos tiene un valor y supera y se ve superado por cada uno de los otros componentes. La piedra golpea a la tijera para vencer, la tijera corta el papel para ganar y el papel envuelve a la piedra para imponerse. De este modo, la piedra

gana a la tijera pero pierde ante el papel, la tijera vence al papel pero se ve derrotada por la piedra, y el papel triunfa sobre la piedra y sucumbe ante la tijera.

En este artículo vamos a hacer una explotación didáctica relacionada con estos tres elementos, así como con todo el léxico relacionado con otros tipos de materiales. Esta explotación di-dáctica está graduada según los distintos niveles marcados por el Plan Curricular del Instituto Cervantes que se ajustan a lo propuesto por el Marco Común Europeo de Referencia. El usuario podrá, de este modo, optar por la realización de los ejercicios que se ajusten al nivel de lengua que posee.

{didáctica}

Ficha de trabajo nº 1

Nível A1/A2

1. Calle2. Carta3. Casa4. Clip

5. Cuaderno6. Cuchara7. Cuchillo8. Iglesia9. Libro10. Llave

11. Monumento12. Obelisco13. Periódico

14. Plaza15. Revista16. Sobre

17. Tenedor18. Tijeras

A. Piedra

B. Papel

C. Metal

Page 52: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

52

Ficha de trabajo nº 5

Nível C2

A. CauchoB. ChapaC. CorchoD. DiamanteE. GresF. HormigónG. PlatinoH. RasoI. Yeso

1. Tapón, caja, tabla, lámina.2. Edificios, pilares, construcciones.3. Esculturas, tizas, tabiques.4. Contactos eléctricos, joyería.5. Joyería, troqueles. 6. Carrocería de automóviles, lámina, tapón.7. Sábanas, camisón.8. Azulejos, pavimentos.9. Neumáticos, llantas, ropa.

1. Es costumbre de villanos tirar la piedra2. La gotera3. Menos 4. Quien esté libre de pecado5. Cuando el río suena6. Sólo los necios y los tontos tiran piedras

A. da una piedraB. contra su propio tejadoC. cava la piedraD. piedras traeE. que tire la primera piedraF. y esconder la mano

a. No eres muy inteligente si haces cosas que te perjudican a ti mismo.b. La persistencia puede lograrlo todo.c. Los rumores se suscitan por algún motivo.d. No podemos juzgar a otras personas porque todos tenemos algo por lo que callar.e. Es de malas personas hacer o decir algo y no declararse como el autor de dicho acto.f. Cualquier cosa que obtengamos es superior a nada.

Diccionario de la Real Academia Española (DRAE) en www.rae.esPlan Curricular del Instituto Cervantes: niveles de referencia para el español. 3 volúmenes, editorial Instituto Cervantes, biblioteca nueva, Madrid, 2006.

Ficha de trabajo nº 4

Nível C1

1. A-1,3,8,11,12,14/B-2,5,913,15,16/C-4,6,7,10,17,182. 1.Madera 2.Piel 3.Plástico 4.Metal 5.Tela 6.Papel 7.Cristal3. A-1/B-8/C-2/D-7/E-6/F-3/G-9/H-10/I-4/J-54. A-8/B-1/C-5/D-10/E-7/F-2/G-9a/H-6/I-4/J-11/K-3/L-9b/M-125. A-9/B-6/C-1/D-5/E-8/F-2/G-4/H-7/I-36. 1-F/2-C/3-A/4-E/5-D/6-B7. 1-F-e/2-C-b/3-A-f/4-E-d/5-D-c/6-B-a

Page 53: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

53

Ficha de trabajo nº 2

Nível B1

Ficha de trabajo nº 3

Nível B2

1. Material que usamos para hacer mesas: ……………………………………… (aaMdre) 2. Material que usamos para hacer bolsos: ……………………………………… (iPle)3. Material que usamos para hacer bolígrafos: ………………………………… (stPlioác)4. Material que usamos para hacer cubiertos: ………………………………… (eMatl)5. Material que usamos para hacer ropa: ……………………………………… (ealT)6. Material que usamos para hacer libros: ……………………………………… (ePlap)7. Material que usamos para hacer ventanas:……………………………………(trCalis)

A. Acero B. AlgodónC. AluminioD. CartónE. CueroF. HierroG. LanaH. NailonI. OroJ. Plata

1. Aleación de hierro y carbono.2. Metal plateado y muy ligero.3. Metal de color negro o gris que se oxida al contacto con el aire.4. Metal precioso de color amarillo brillante.5. Metal precioso de color blanco y brillante. 6. Pellejo de los animales curtido y preparado para sus diversos usos.7. Material compuesto por varias hojas de papel.8. Tejido hecho con la planta del mismo nombre.9. Pelo de las ovejas y otros animales.10. Material sintético que se emplea en la fabricación de diversos tejidos.

A. BarroB. BronceC. CementoD. CeraE. Cerámica

F. Cobre G. HuesoH. LadrilloI. Mármol

J. Pana K. PlomoL. PlumaM. Poliéste

1. El tercer puesto consiguió una medalla de …………………2. Yo tenía un novio electricista que pelaba los cables para obtener ………………… y después venderlo.3. El ………………… es uno de los metales más pesados.4. El suelo de la iglesia de mi pueblo es de …………………5. El albañil tuvo que volver a hacer ………………… para terminar el muro.6. El tercer cerdito del famoso cuento infantil construyó la casa de …………………7. En el museo había una sala dedicada exclusivamente a la ………………… romana.8. El niño subió con los pantalones sucios y llenos de …………………9. Para el disfraz de troglodita tuve que comprar un ………………… para ponérmelo en la cabeza y, como mi hermano iba de indio, le compré una …………………10. Han tenido que cambiar la figura de ………………… de Leticia Ortiz porque se ha operado la nariz.11. En los 80 se llevaban los pantalones y las chaquetas de …………………12. La fibra sintética que lleva la mayoría de las prendas en la actualidad se denomina ……………………

Page 54: Pedras / Piedras
Page 55: Pedras / Piedras
Page 56: Pedras / Piedras

Novembro/Dezembro2008

56

Director José Carlos DiasCoordinador de la Secció Catalana:Xavier FarréCoordinador de la SecciónEspañola e Djudeoespanyola:Gerardo BeltránCoordinadora da Seccion Galega Ana Somoza CornesCoordenadora da SecçãoPortuguesa: Ana Carolina BeltraoCronistas / Columnistas:Jakub JankowskiJan RydzakColaboradores: Abel MurciaAneta JuchniewiczAnna KalewskaAnna MuchaAnna SzewczykAgnieszka StępniowskaDaniela CapilléIwona ŚniadeckaKarol KmiećKarolina ŁukasiewiczKatarzyna Hajost-ŻakKatarzyna OsińskaKatarzyna SajdakowskaMagdalena DuszczykMagdalena MąkaMagdalena ŻebrowskaMarcin RaimanMarek CichyMaria BoguszewiczMarta SidorowiczMarta StebnickaMilena GórnickaMonika SzablińskaRaquel Horche LaheraWeronika KrzalińskaZuzanna AnczewskaFotoreporteros:Jakub JankowskiMichał KubiakPoetas de serviço:Abel MurciaAna Carolina BeltrãoGerardo BeltránXavier FarréColaboração agradecidamente usurpada:Eduardo LizaldeEliahu TokerMargalit MatitiahuRabi Schneur Zalman de LiadiRabi Yosef Yitzjak de LubavitchCapa:Pedro BritoCartonistasJakub Jankowski & Kyuss "Wretch"Design Gráfico:José Carlos DiasTiragem: 200 exemplaresImpressão: Zakład Graficzny Uniwersytetu WarszawskiegoEditora:Instituto de Estudos Ibericose Ibero-americanos da Universidade de Varsóvia

Apoios: