panel 46 philosophy and religion - faculty of humanities ... · pdf...

|Proceedings of 13th International Conference on Humanities & Social Sciences 2017 (IC-HUSO 2017) 2nd-3rd November 2017, Faculty of Humanities and Social Sciences, Khon Kaen University, Thailand

IC-HUSO 2017

1. Suicide and First Buddhist Precept 2434

Yutasin Aramsri

2. Death Of Socrates : The Real Existence 2436

PhaPojanun Kumpol, Khamhaeng Visuddhangkoon

3. A Criticism on Dhammic Socialism of Buddhadasa Bhikkhu 2446

Jakapan Sangthong

4. The Significant Implication of the Kiyomizu Temple Scenes 2461

in the Noh Play- “Tamura”

Wanatsanan Sookthon

Panel 46 : Philosophy and Religion

2434 Proceeding of 13th International Conference on Humanities & Social Sciences 2017 (IC-HUSO 2017),

2nd-3rd November 2017, Faculty of Humanities and Social Sciences, Khon Kaen University, Thailand |

IC-HUSO 2017

Suicide and First Buddhist Precept

Yutasin Aramsri

1Philosophy and Religion Program, Faculty of Philosophy and Religion 1Kasetsart university, Thailand

[email protected]

Abstract

Ethics is divided into two disciplines. First, Metaethics, study of the meaning of good. Second, Normative ethics, study of good action and ought be done. Suicide is a topic of ethics. From disciplines of ethics, suicide can divided into what is the meaning of suicide? and what is

the normative status of suicide?

The aim of this article is to examine the Buddhist perspective on suicide through the basic

ethical framework. Primary, this article question Buddisht prespective that Can Buddhist

prespcetive give the meaning of suicide? And Is suicide immoral?

From literature review, this article found no information on the first question. The second

question finds the claim that suicide is morally wrong because violates first percept, on the other

hand, suicide is morally right because not violates first percept, and suicide is beyond evalutated

with first percept.

For the first question, this article proposes that the elements of first percept can be used to

define the meaning of suicide. The conclusion is that behavior B of person S is suicide if and only

if (1) S is intentionally made B and (2) S dies with behavior B

For the second question, this article criticizes claim that suicide is morally wrong that first

premise make Buddhist suicide is ‘golden rule’. Moreover, this article criticize claim that suicide

is morally rignt that presupposition is it can evaulate suicide by first precept. Finally, this article

study Tipitaka and conclusion is first precept only consider other and suicide is not cause in first

precept. So, suicide is beyond evalutated with first percept.

Keywords: First Buddhist percept, Precept, Suicide


2435

IC-HUSO 2017

การฆาตวตายกบศลขอ 1 ในพระพทธศาสนา

บทคดยอ

จรยศาสตรแบงออกเปน 2 สาขาคอ อภจรยศาสตรศกษาเกยวกบความหมายของความด และจรยศาสตรเชงบรรทดฐานศกษาเกยวของกบการกระท าทดหรอสงทควรกระท า การฆาตวตายซงเปนหวขอหนงทางจรยศาสตรทสามารถแบงการศกษาตามสาขาของจรยศาสตรไดเปนความหมายของการฆาตวตายคออะไร และสถานะเชงบรรทดฐานเกยวกบการฆาตวตายคออะไร

เปาหมายของบทความนคอพจารณามมมองของพระพทธศาสนาตอการฆาตวตายผานกรอบทาง จรยศาสตร เบองตนท าการตงค าถามกบพระพทธศาสนาวา พระพทธศาสนาสามารถใหความหมายของการฆาตวตายไดหรอไม และการฆาตวตายผดศลธรรมหรอไม

จากการทบทวนวรรณกรรมไมพบขอมลเกยวกบค าถามแรก สวนค าถามสองพบการอางเหตผลทสรปวาการฆาตวตายผดศลธรรมเพราะผดศลขอ 1 ในขณะเดยวกนกพบขอโตแยงตอการอางเหตผลนวาการฆาตวตายไมผดศลธรรมเพราะไมผดศลขอ 1 และการฆาตวตายอยนอกเหนอการประเมนดวยศลขอ 1

ส าหรบค าถามแรก บทความนเสนอวาสามารถใชองคประกอบของศลขอ 1 มาก าหนดความหมายของการฆาตวตายได ขอสรปทไดคอ พฤตกรรม B ของบคคล S เปนการฆาตวตาย เมอและกตอเมอ (1) S ตงใจท า B และ (2) S ตายดวยพฤตกรรม B

ส าหรบค าถามสอง บทความวพากษการอางเหตผลทสรปวาการฆาตวตายผดศลธรรมวาขออางหลกท าใหการฆาตวตายตามทศนะพระพทธศาสนากลายเปน ‘กฎทอง’ และวพากษการอางเหตผลของขอสรปวาการฆาตวตายไมผดศลขอ 1 วาวางอยบนฐานคตวาสามารถประเมนการฆาตวตายดวยศลขอ 1 ได หลงจากนนบทความพจารณากรณตาง ๆ เกยวกบการฆาตวตายและการบญญตศลขอ 1 ในพระไตรปกฎ ขอสรปทไดคอการบญญตศลขอ 1 มงพจารณาการฆาผอน ไมมกรณทกลาวถงการฆาตวตาย จงท าใหสรปไดวา การฆาตวตายอยนอกเหนอการประเมนดวยศลขอ 1

ค าส าคญ : การฆาตวตาย, ศล, ศลขอ 1

2436 Proceedings of 13th International Conference on Humanities & Social Sciences 2017 (IC-HUSO 2017)


IC-HUSO 2017

Death Of Socrates : The Real Existence

PhaPojanun Kumpol1, Khamhaeng Visuddhangkoon2

1Program Eastern Religion and Philosophy

1,2Faculty of Humanities and Social Sciences 1,2Khon Kaen University, Thailand

1E-mail: [email protected], 2E-mail: [email protected]

Abstract

This article is titled “Socratic death: the Real existence” is intended to point out that even

though death is uncertain on uncertainty and death is inevitable that is what all humans cannot

escape. But in the very essence of the death of the last of Socrates, it has given the worldview

beyond of the temporal world by seeking the truth and prompted to contemplate the correct norm

of the noble practices of the citizens and the morals of the group. Socrates reveals that death is not

a scary thing, as just in period of dying he continues to debate philosophical issue calmly, but the

escape from responsibility to matters of law is ridiculous. Access to complete knowledge is the

truth that leads people to live properly, even though he himself have to die. But the imagination of

the thirst for the pursuit of the Truth remains forever.

Keywords: Socrates, Virtue, Scare.

1 Phd. Student of Eastern Religion and Philosophy Program, Khon Kaen University, Thailand 2 Assistant professor at Eastern Religion and Philosophy Department, Faculty of Humanities and Social Sciences,

Khon Kaen University, Thailand


2437

IC-HUSO 2017

ความตายของโซคราตส : การด ารงอยอนเทยงแท

บทคดยอ

บทความนทมชอเรองวา “ความตายของโซคราตส : การด ารงอยอนเทยงแท” มวตถประสงคเพอ

ชใหเหนวาถงแมความตายจะเปนสงทแนนอนบนความไมแนนอน และเปนสงทมนษยทกคนไมอาจหลกหนพนไปได

กตาม แตในสาระแหงความตายอนเปนวาระสดทายของโซคราตสนนกลบไดใหโลกทศนทอยเหนอโลกยวสย ดวย

การแสวงหาสจธรรม และไดกระตนเตอนใหใครครวญบรรทดฐานทถกตองมนคง ของการปฏบตทสงสงกวาศลธรรม

ของพลเมองและกลม โซคราตสแสดงใหเหนวาความตายไมใชสงนากลว ดงทในชวงเวลาทใกลจะตองตายอยแลวโซ

คราตสยงอภปรายปญหาขอปรชญา ไดอยางสขมเยอกเยน แตการหลบหนจากความรบผดชอบตอขอกฏหมาย

ตางหากเปนสงนาถกเยยหยน การเขาถงความรทสมบรณอนเปนสจธรรมท าใหมนษยด าเนนชวตไดอยางถกตอง

แมตวเองตองตายกตาม แตมโนภาพของผกระหายในการแสวงหาสจธรรมยงคงอยตลอดไป



IC-HUSO 2017

บทน า โซคราตสเกดในป พ.ศ.73 ในสมยนนมขอทนาสงเกตอยางหนงวาบรรดาเหลานกปราชญในยคนนมไดรอะไรจรง จงไดเทยวตงค าถามทวๆไปวา นนคออะไร นคออะไร และขอใหนยามใหฟง เชน ในบทละครเรอง “เมฆ” ซงอรสโตฟานสแตงขนเพอลอเลยนโซคราตส โซคราตสกเทยวไปถามวาคณธรรมคอ อะไร นกปราชญคนนนกวาความเคารพบดามารดา คนนกวาความบ าเพญหนาทตอครอบครว คนโนนกวาความซอสตยตอมตร อกคนหนงกวาความภกดตอรฐ และยงมค าตอบอนๆท านองเดยวกน โซคราตสกตอบวา นนเปนการใหตวอยางคณธรรมชนดนนชนดน มไดตอบวา คณธรรมคออะไร พวกทถกถามกยอนถามโซคราตสวา คณธรรมทวา คออะไรกนเลา โซคราตส ตอบวา “ไมทราบ แตขาพเจากยงดกวาทาน ทานไมรกอวดอางวาร ขาพเจาไมร กยอมรบวาไมร แลวกพยายามหาความรตอไป” โซคราตส ถกกลาวหาวาเปนเหมอนปลากระเบนไฟฟา ท าใหคนรสกงงงวยไปหมด และในทสดกมเรองการเมองแทรกเขามาดวย เพราะโซคราตสตตงพวกประชาธปไตย โซคราตสจงถกฟองในขอหาวาเปนบคคลไรธรรม ท าใหเยาวชนเสอมเสย และละเลยเทวดา ท าตวเหนหางจากพระเปนเจา ในเมอบานเมองบชากบทงปฏบตสงใหมๆในทางศาสนา นยวาโซคราตสไดยนเสยงพระผเปนเจา แตถาขออภยหรอขอความกรณาตอศาล กคงไมตองเสยชวต แตโซคราตสไมยอมขอ และไมยอมหน ยอมตายดวยความกลาหาญและมอารมณอนสงบ ในวนทจะตองตายนน พวกมตรสหายทงหลาย รวมทงเฟโด แตไมรวมเพลโต ไดไปหาและสนทนากน ซงเพลโตไดเรยบเรยงการสนทนานนขนใหชอวา “เฟโด” บรบทแวดลอม โซคราตสใชชวตอยในชวงเวลาของการเปลยนแปลงในนครรฐเอเธนส จากจดสงสดของอาณาจกรเอเธนสถงยคเสอมภายหลงการพายแพใหกบกรงสปารตา (Sparta) สถานการณในเมองเอเธนสภายหลงการพายแพใหกบสปารตานน ชาวเมองเอเธนสผยงมความเชอในเทพเจาผปกปองเมองตางๆ มองวาการพายแพของเอเธนสเปนเพราะเทพเจาเอเธนา (Athena) ผเปนเทพปกครองเมองเอเธนสนนประสงคจะลงโทษเมองเอเธนส เพราะผคนในเมองเสอมศรทธาในศาสนา ดงนนในชวงเวลานบคคลใดกตามทมพฤตกรรม สอไปในทางปลกระดมใหผคนในนครรฐเหนหางจากพระเจา บนทอนความเลอมใสศรทธาในศาสนาดวยแลว กจะถอวาเปนภยคกคามตอความมนคง โซคราตสไดเขามาสเสนทาง อนเปนภยคกคามตอความมนคงของนครรฐอยางไมไดตงใจอยางทตวเองกคาดไมถง ในยคสมยนนตางจากยคปจจบนทมองคความรใหศกษามากมายหลายสาขา แตในสมยของโซคราตสผคนยงไมเขาใจในศาสตรตางๆ มากนก ประกอบกบความเชอในเทพเจายงฝงแนนอยในจตใจมาชานาน โซคราตสมความสงสยในสงทเขาไมร เขาเปรยบเหมอนคนเขลาทตองการแสวงหาค าตอบ แนวคดหลกๆ ของเขากไมมอะไรมากไปกวาการท าความเขาใจในธรรมชาตและความเขาใจในตวมนษย แตมนกเรมขจรขจายไปทว เรมมสานศษยและผตดตามทศรทธาแนวคดของเขามากขนๆ เวลาไปไหนมาไหนกมกจะมลกศษยเดนตามเปนพรวน วธการสอนของเขาไมใชเพยงการบรรยาย แตเขาใชวธการทเรยกวา วภาษวธ (Dialectic) คอการสอนดวยการถาม-ตอบ เขาจะตงประเดนขนมาเพอเปดใหซกถามและตอบขอสงสย ถกเถยงกนไปอยางนจนสนขอสงส ยเพอใหบรรลถงความจรง


2439

IC-HUSO 2017

การทใครสกคนลกขนมาคดอะไรทไมเหมอนคนทวไป ตงค าถามในสงทไมมใครคดสงสย ท าใหโซคราตสถกมองวาเปนคนหวสมยใหม ดวยการเรยนรใน ‘สงทยงไมร’ โซคราตสจงไดดนรนแสวงหาสจธรรมแทนทจะไปสนใจเปาหมายตามปกตของมนษย ทเปนความสขทางโลกยวสย และดวยเหตนจงท าลาย ‘จตส านกแหงตวตนตามสภาพการณลงไดในทนท’ เพราะไมเพยงแตโซคราตสจะเปนมลเหตใหหมชนทงหลายหนมาใครครวญบรรทดฐานทางศลธรรม บนพนฐานทเรงเราสงคมใหปกปองวถชวตแบบประชาคมเทานน แตเขายงไดยอมรบในพระเจา (daimon) หรอมโนธรรม และบรรทดฐานทถกตองมนคงของการปฏบตทสงสงกวาศลธรรมของพลเมองและกลม โซคราตสปฏเสธพระเปนเจาแหงรฐทมการอนญาตใหมกฎหมายตางๆ เพอพระเจาผซงมความเปนอมตะ หรอหลกการของสงศกดสทธทเปนมลฐานส าคญของสรรพสง เนองดวยเหตวาการสบสวนของเขาไดน าเขาไปสการพจารณาวารฐและครอบครวเปนเชนดงปจเจกชน และยงน าเขาไปสมพนธกบตวเขาเองดวย ดงค ากลาวทวา “เพอการเปนสมาชกของครอบครวและรฐในฐานะปจเจกบคคล ความมอยแหงสมพนธภาพของบคคลอนๆทมตอเขานน ถอเปนเนอหาสาระทไมตางกน” (Kierkegaard, 1968: 160, 173-174) โซคราตสไดโจมตอยางประจกษแจงตอทศนะทวา ครอบครวและรฐอยสงกวาความเปนปจเจกชน และสงผลใหลกษณะส าคญแหงชวตของปจเจก จ าตองเปนผลพวงอยางทสดจากสมาชกภาพของเผาพนธมนษย หรอกลาวอกนยหนงไดวา ดวยการท าใหอตวสยสวนบคคลไดมจดเรมตนทเปนสากล โซคราตสจงไดปลดปลอยตนเองจากจดยนทางโลกยวสยเชงธรรมชาต เขาสามารถมอสระ และปรากฏเปนการไมถกลงโทษกไดในโมงยามแหงการพพากษาลงโทษทางอาญา เพราะเหตวาเขาไดท าลายความเกยวของเชงเหตผลระหวางอาชญากรรมทถกใหรายตอเขา กบการปฏบตตอสงคมดวยความตายในฐานะเปนการคว าบาตรอยางสงสด มนอาจเปนไปไดวาความตายเปนความดอยางหน ง และไมใชเปนการบนดาลโทสะจากสงคมไปสการท าลายลางเสยเลยทเดยว (Kierkegaard, 1985: 181) ทศนะคตของเขาเกยวกบความไมรทางปรชญาเชงประชดประชน แมวาจะอยเหนอทาทซงมพนฐานบนอพภนตรภาพกตาม กไมสามารถน าเขากาวหนาขนไปส อตรภาพไดไกลเกนกวาการขยายความเขาใจทจ ากดของเขาได ในขณะทมนไดกดกนเขาออกจากการพฒนาความรสกนกคดทเครงครดของขอบงคบทางศลธรรมตอครอบครวและรฐ ทง ๆ ทความออนนอมของโซคราตสทมตอความไมรของเขา ตอมโนคตของเขาเกยวกบพระเจาและความเทยงธรรมอนศกดสทธ เขากยงมความเปน “ภววสย” (objectivity) แตไมใช “ความศรทธาอนแรงกลาตอศาสนา” (pious) เขามความเชยวชาญในการใชสตปญญาเชงเสยดสของการด ารงอย ทท าใหตวเขามแนวทางการด าเนนชวตเปนเชนดงการทดสอบทนาสนใจ และรสกมอสระทจะท าโดยไมมคณธรรมสอนใจหากเขามความปรารถนา ดงนนแลวโซคราตสจงยนกรานตอค าถามทมไปยงการด ารงอย เขาไมมการครนคดแบบกะเกงความจรงในอนทจะมชยเหนอความตาย เขาไมอาจพบอตรภาพอนแทจรงทสงสงไดมากไปกวาตวเขาเองหรอเผาพนธมนษย อตตรภาพอนแทจรงทสงสงกคอ สงจ าเปนหากปญหาความหมายของชวตและความตายจ าตองไดรบการแกไข (Kierkegaard, 1968: 305-311)



IC-HUSO 2017

ดวยเหตทโซคราตสใชวธคนหาความจรงดวยการตงค าถามน จงท าใหคสนทนาทเปนผมอ านาจไมพอใจ แตคนวยหนมสาวกลบมความสนใจและหอมลอมโซคราตส (คนหนมคนหนงกตอ เพลโต) นอกจากนยงมพวกโสพสต (นกปรชญาอกสาขาหนงของกรก) กไมพอใจโซคราตสดวย จงมการตงขอกลาวหาฟองโซคราตสตอศาลประชาชน โซคราตสถกน าตวขนศาลเมออายได 70 ป (ซงผพพากษากเปนกลมคนทพวกโซฟสต กบชนชนสงทเปนศตรกบโสกราตสนนเอง) นกการเมองฝายประชาธปไตยชออนตส นกกวชอเมเลตส และนกพดชอไลคอน รวมกนเปนโจทยยนฟองใน 3 ขอหา คอ 1) ไมยอมรบนบถอเทพเจาประจ าชาต 2) สรางเทพเจาองคใหมขนเอง และ 3) มอมเมาจตใจเยาวชน (พระราชวรมน,ประยร ธมมจตโต,2544: 116) ในสองขอหาแรก ศาลประชาชนตดสนวาโสกราตสไมมความผด แตในขอหามอมเมาจตใจเยาวชน โซคราตส ถกตดสนวา ผด โซคราตสถกจ าคก อย 30 วนกอนการประหารชวต ดวยการดมยาพษแฮมลอก ความตายของ โซคราตส รงเชากอนการประหารชวตโซคราตส (Socrates 470 - 399 B.C.) นกปรชญาผเปนแรงบนดาลใจของนกปรชญาทงหลาย ไครโตเพอนผศรทธาในตวตนของโซคราตสไดเขาไปหาเขาถงหองพกภายในคก ไครโตนงรอเพอนทก าลงหลบอยนานโดยไมยอมปลก ภายในนนกเตมไปดวยความหนกใจกบเรองทตนก าลงจะเอยปากกบเพอนรกในวนน เพราะสงทเขาตองการจะขอรองโซคราตสในวนนกคอ การขอใหโซคราตสหนคดตามแผนการทเขาไดเตรยมการเอาไวเปนอยางดดวยการหลบหนไปเมองเธสซาล ซงกฎหมายเอเธนสบงคบไปไมถง ซงกอนหนานคนอนๆ ทตองโทษกท ากน สงทไครโตเปนกงวลไมใชความลมเหลวหรอความผดพลาดในการพาโซคราตสหน หากแตสงทเขาเปนกงวลอยคอ เขาควรจะท าอยางไรจงจะท าใหเพอนผยงใหญของเขาคนน ยอมหนคดตามค าขอรองของเขา โซคราตสถกกลาวหาดวยขอกลาวหา และกระบวนการพจารณาคดทเปนไปอยางไมเปนธรรม ซงน าไปสบทลงโทษทรนแรงคอการประหารชวตโดยการบงคบใหดมยาพษ ถงแมไครโตเพอนสนทของเขาจะพยายามชกชวนใหเขาหนอยางไร แตในทายทสดแลวโซคราตสกเลอกทจะเผชญหนากบความตายอยางองอาจมากกวาจะเลอกการหลบหนคด โซคราตสมเหตผลอะไรทเลอกจะไมหนคด เนอหาดงกลาวปรากฏอยในบทสนทนาชอ ไครโต (Crito) เขยนโดยเพลโต (Plato 427 - 347 B.C.) ซงมผสนใจศกษาบทสนทนาเรองดงกลาวในประเดนทเกยวกบเรองทฤษฎพนธสญญา (Social Contract theory) หรอเปนทศนะหนงในเรองความสมพนธระหวางบคคลและรฐ ในทนผวจยมความเหนวา เหตผลและการตดสนใจของโซคราตสนนเปนสงนาสนใจ และควรเรยนรเปนอยางยงวา เหตใด “การหนคด” จงเปนหนทางทพงหลกเลยงส าหรบผทรกในความจรงและมงมนทจะเปลยนแปลงสงคมใหดขน ผวจยเหนวาเหตผลทโซคราตสไมยอมหนคด อาจจะสามารถสรปออกมาเปนขอๆ ได 4 ประการ ดงตอไปน 1) เราไมควรเชอในเสยงของคนสวนมาก ขออางแรกทไครโตใชในการเกลยกลอมเพอใหโซคราตสยอมหนคด คอการทเขาอางวา คนโดยทวไปตางเหนวาโซคราตสไมไดรบความเปนธรรมในการพจารณาคด และการลงโทษขนรนแรงดงเชนทเปนอย พรอมทงเหนพองตองกนวา โซคราตสควรทจะหนคดไปยงเมองอน ทกฎหมายของเอเธนสจะไมสามารถบงคบใชไปถงได เปนทนาสนใจวา เอเธนส (Athens) รฐทเปนอดมคตของแนวคดแบบประชาธปไตยเอง กเคยประสบกบปญหาเรองการใชเสยงขางมากในการตดสนความถกตองเชนกน และโซคราตสเองกเคยตงขอสงสยตอความ


2441

IC-HUSO 2017

ถกตองของเสยงขางมากมาเนนนานแลว เมอเสยงสวนมากเลอกทจะท าในสงทไมชอบธรรมหรอสนบสนนความไมชอบธรรม เราควรตดสนสงทไมชอบธรรมนนวาเปนสงทชอบธรรมหรอไม ส าหรบโซคราตสแลวเขามความเหนวา “ในบางความเหนของคนโดยทวไป (คนสวนมาก) นนควรใหความใสใจ นอกนนกไมควรจะไปสนใจ ขณะนขาพเจาจะถามทานวา ขอความนเปนธรรมหรอไม ไครโต ทานยงคงจะเปนผทมชวตรอดอยในวนพรงน ในความเปนไปไดทานและคนทวไป ไมควรก าหนดขอตดสนทจะน าพาไปสหายนะเชนน ลองพจารณาดเถด ทานไมคดหรอกหรอวา มนจะเปนสงทดเหมาะสมทจะกลาววา เราไมควรใหคณคากบความเหนของคนโดยทวไป แตควรใหคณคากบในบางความเหนของคนบางคน ทานจะกลาววาอยางไร นไมใชขอความทเปนธรรมหรอกหรอ” (Plato, 2003 : 84-85) ในทศนะของโซคราตสการตดสนความด-ชว เปนสงทตองตดสนโดยเหตผล มากกวาอารมณความรสก การตดสนของคนสวนมากอาจโนมนาวใจใหเราเหนวาสงทไดตดสนเปนสงทชอบธรรม แตคนสวนมากกเลยงไมพนเชนกนทจะใชอารมณความรสกในการตดสนความด–ชว ดงนนความชอบธรรมจงไมสามารถตดสนไดดวยจ านวนของผทใชอารมณความรสก หรอเปนการตดสนในเชงปรมาณ แตควรจะเปนการตดสนในเชงคณภาพ ซงเปนเรองของคณธรรมและเหตผลทด ดงทโซคราตสยกตวอยางของนกกฬาทควรบรหารรางกายและรบประทานอาหารตามค าแนะน าของผเชยวชาญ มากกวาการฟงความเหนของคนทวไปทไมมความร โซคราตสไดเตอนสตไครโตไวดวยความรกและเปนหวงเพอน ทจะไมหลงผดไปกบความเบาปญญาทวาดวยเรองความชอบธรรมในแบบผดๆ ครงนวา “เพอนรก เราไมควรทจะสนใจวาคนโดยทวไปจะกลาวอะไรเกยวกบเรา แตเราควรสนใจวา ผทเขาใจในเรองความเปนธรรมและความไมเปนธรรม จะกลาวถงเราวาอยางไร ในขนตนนหลกการททานวามานน คงไมใชหลกการทถกตองเปนแน ททานเสนอวาเราควรสนใจในความนยมของผคนโดยทวไป ในเรองความเปนธรรม ความมเกยรต และความด หรอในสงตรงกนขาม” (Plato, 2003 : 86) 2) ส าหรบมนษยนน จตวญญาณส าคญกวารางกาย ไครโตสารภาพกบโซคราตสวา ตนเองรดวาความตายเปนสงทไมสามารถท ารายคนอยางโซคราตสได แตสงทเปนเปาหมายในการพยายามชวยโซคราตสหลบหนคดกคอ เขากลวทจะเสยเพอนทดอยางโซคราตสไป โซคราตสไดกลาวกบไครโตวา “สวนใดของตวเราละ ทจะถกท าใหเสอมไดโดยการกระท าทไมเปนธรรม และสวนใดทจะสามารถท าใหรงโรจนดวยความเปนธรรม ชวตจะเปนอยไดอยางดนน ขนอยรางกายซงเปนสงทเสอมสลายไดจรงหรอ หรอเราควรจะเชอวา ไมวาความเปนธรรมหรอความไมเปนธรรมจะเกดขนอยางไร กไมไดส าคญเทยบเทากบการไดมอยของรางกายเชนนนหรอ” (Plato, 2003 : 86) โซคราตสใหเหตผลวา เหตใดคนคนหนงจงควรเสยสละชวตของตนเพอความจรง เนองจากคนทดนนความจรงเปนสงทมคาเพยงพอ ทจะท าใหเขาสามารถแลกเปลยนกบการคงอยของชวตหรอรางกายได และหากการยนยนความจรงเปนไปดวยจตใจทแนวแนบรสทธ หรอไมมวตถประสงคอนใดแอบแฝง ชวตและเรองเลาเกยวกบตวเขาผนนกจะกลายเปนต านานและแรงบนดาลใจใหกบทกคน ซงเปนทเชอไดวา หากโซคราตสหนคดตามค าขอรองของไครโต ชวตและเรองเลาของโซคราตสกจะไมควรคาทจะน าไปสการจดจ าใดๆ กบใครได



IC-HUSO 2017

นอกจากนโซคราตสเองกไมสามารถตอบค าถามตวเองไดวา เหตใดจงเลอกทจะท าลายความเปนรฐโดยการหลบหนคดเพอรกษาชวตหรอรางกาย ในเมอสงทโซคราตสก าลงยนยนอยนนคอ ความเปนรฐทดกวาตามความเชอของเขา หากเขาหนคดไปกยอมจะหมายความวา การเปลยนแปลงไปในทางทดขนของรฐ มคณคาดอยกวาการเปนอยของรางกายตนเอง ในทศนะของโซคราตส การมชวตอยจงไมไดหมายถงการหายใจเขา–ออก หรอการมชวตอยของรางกายเทานน แตการมชวตอยจะตองเปนชวตทสามารถอยอยางมเกยรตและมศกดศรในตวเอง ดงทเขากลาววา “สงทส าคญอยางแทจรง ไมใชการมชวตอย แตคอการอยอยางมชวตทด” (Plato, 2003 : 87) และชวตทดทโซคราตสกลาวถงนนกไมใชสงอนใด นอกจากการรกษาสถานะของจตวญญาณของตนใหสงสง และคงคณคา โดยปราศจากการรบกวนจากเสยงเรยกรองของความถกตองชอบธรรม 3) เราไมควรท าสงทไมชอบธรรมไมวาในสถานการณใด ไครโตมความเหนวา การทโซกราตสเลอกทจะทงชวตของตนกบเรองทไมถกตองชอบธรรมนนเปนสงทไมควรกระท า และการยอมรบโทษของเขากอาจจะกลายเปนการสนบสนนใหการกระท าทไมเปนธรรมของฝายตรงขามประสบความส าเรจ ซงโซคราตสกตอบในประเดนนวา “เราควรกลาวหรอไมวา ไมมหนทางใดทบคคลควรกระท าในสงทไมชอบธรรม หรอการกระท าทไมชอบธรรมสามารถยอมรบในบางสถานการณ หากเปนจรง เรองทเราเหนพองกนเรอยมากอนหนาน อาท เกยรตยศ และความชอบธรรม กจะเปนเรองไรสาระไปโดยสนเชง หรอเราควรจะโยนเอาสงทเหนพองกนนนทงไปเอาในวนสดทายทเหลอเวลาอกไมมากน ไครโต ในชวงเวลาของเราทงสอง ทเราไดใชเวลาเนนนานหลายปในการอภปรายโตแยงถกเถยงกนในเรองน เปนแตเพยงการละเลนของเดกคหนงไปแลวหรอ แนนอนวาในเรองความจรงนนเปนสงทเราไดกลาวถงกนบอยครงวา ไมวาคนทวไปจะเหนอยางไร ไมวาผลของมนจะรนรมยหรอทกขยากเพ ยงไร ขอเทจจรงกคอ ผทกระท าในสงทไมชอบธรรมในทกกรณนนตางเลวและไรเกยรต นนคอความเหนของเราทงสองไมใชหรอ ไครโต” (Plato, 2003 : 88) โซคราตสเหนวา การตอบโตความไมชอบธรรมอนหนง ดวยการกระท าทไมชอบธรรมอกอนหนงเปนสงทไมควรกระท า ดงนนการทไครโตรองขอใหเขาตอบโตขอกลาวหาและกระบวนการยตธรรมทไมเปนธรรม ดวยการหนคดจงเปนสงทโซคราตสเหนวา เปนการกระท าทไรเกยรตและไมชอบธรรม และในทางตรงขาม การเลอกทจะหนคดตางหากจงจะท าใหตวเขากลายเปนสวนหนงของสงทไมชอบธรรม เนองจากเทากบเปนการยอมใหตนเองไดกลายเปนสวนหนงของสงทไมชอบธรรมไปดวย และคนทกระท าในสงทไมชอบธรรมจะสามารถยนยนในสงทชอบธรรมไดอยางไร ในเมอกบตวเองกไมสามารถทจะรกษาความชอบธรรมใดๆ เอาไวได ในทายทสดแลว ไครโตกไมสามารถใหเหตผลกบการรองขอใหโซคราตสหนคดได ภายหลงจากบทสนทนาเรองไครโตไมกชวโมง โซคราตสกรบโทษและเผชญหนากบความตายอยางองอาจ ซงเปนการตายทเสมอนกบการเปดประตทน าไปสการก าเนดใหมอนเปนนรนดรของนกปรชญาผยงใหญตลอดกาล ในทางกลบกนหากเขาเลอกทจะหนคดตามค ารองขอของไครโต สงทเขายนยนกอนหนานนมาทงชวตกจบสนลงในวนทเขาหลบหนคดออกจากเอเธนส


2443

IC-HUSO 2017

4) โซคราตส ไมกลวความตาย ไมวาอยในสภาวะใด เมอมาถงตรงนผวจยจงอยากจะเปรยบเทยบ กบแนวคดของไฮเดกเกอร เพอใหเหนความแตกตางไดอยางชดเจนในประเดนเรองการกลวความตายน ผวจยจงมความเหนวาไฮเดกเกอรมค าใหการทอยในใจอนเปนหลกฐานของเพลโตทเกยวของกบความตายของโซคราตส ไมวาจะอยางไรกตามกลาวโดยความเปนจรงแลว ในบทสนทนาทชอ เฟโด (Phaedo) โซคราตสแถลงการณเจตนารมณวา การยดหลกการทางปรชญา หมายถง การฝกอบรมในขณะใกลตาย ซงน าเขาไปสความเกยวของกนเชงวภาษวธทแนนอนกบจดเนนของไฮเดกเกอร ทมตอการคาดหมายลวงหนาของความตายในฐานะเปนเงอนไขทตองมากอนส าหรบมนษยภาวะทถกตอง (authentic Dasein) ขณะนใน อโพโลจ (The Apology) หรอการแกตาง โซคราตสจนตนาการไปวาใครบางคนสามารถจบกมเขาใหตกอยในภยนตรายอยางบาระห าไรเหตผลในชวตของเขา โดยอาศยการแสวงหาอาชพดานปรชญาของเขา โซคราตสกลาววา: แตวาบางทอาจมบางคนกลาววา “เธอไมละอายใจบางเลยหรอ โซคราตส ทจะมการไลตดตามตวดวยการตามจบมาด าเนนคดอยางนนหรอ ซงในขณะนเธออยในอนตรายทจะตองถกท าใหเขาสกระบวนการตายเปนผลในทสด?” แตฉนกอยากตอบกลบเขาไปดๆ : เธอไมตองพดดหรอกกบทานผคม หากเธอคดวาเขามาเอาเธอไปดวย แมนวาจะมคณความดอนนอยนดกควรจะถอเอาอนตรายของชวตและความตาย มากกวาทจะค านงถงสงนเทานน เมอเขาท าสงตางๆ ไมวาสงตางๆทเขาท าไปนนถกหรอผดกตาม และมนจะเปนการกระท าของคนทดหรอเลวทรามกตาม (Thomas G. West, 1979: 28b) โซคราตส ชใหเหนอยางชดเจนวา การวางทาทในเชงปรชญามนยบงถงการเอาชนะความกลวตาย แตโซคราตสไดอางองเอาขอโตแยงทางจรยธรรมส าหรบประเดนน เขาเฝาสงเกตดวาหากมนษยมงความสนใจไปทขอเทจจรงวาเวลาเหลอนอยลงทกท กอาจจะเตอนใหเราไดนกถงชวงเวลาทมชวตทสนลงส าหรบโอกาสทดทมใหเพอชวตทมหลกศลธรรมจรรยา และจมปลกอยในสงทเขาเรยกวา “ความโหดราย” (wickedness) โซคราตส กลาวกบคณะผพจารณาคดของเขาวา “ชากอน ทานสภาพบรษทงหลายมนไมเปนการยากล าบากอะไรเลยทจะหนจากความตาย หากแตมนยากยงกวานนอกทจะหลกหนความโหดรายเพราะเหตวาวงไดรวดเรวกวาความตายนก และในตอนนเนองดวยวาขาพเจากเชองชาอดอาดและชราภาพมากแลว ขาพเจาจงถกจบไดโดยงายจากผทวงชากวา (อยางเชน ความตาย) และผทกลาวหาขาพเจาเปนผทฉลาดและคลองแคลวดวยเพราะเปนความโหดรายทวงเรว กวา ” (Thomas G. West, 1979: 39a) ขอโตแยงทสองของโซคราตสคอ การกลวความตายถอเปนการตงสมมตฐานลวงหนาวา ความตายเปนความชวรายอนเปนธรรมชาตภายใน แตมนษยไมมความรเกยวกบสงนน โซคราตสไดบอกกลาวกบคณะผพจารณาคดของเขาวา: ในอนทจะกลวความตาย ชาวเอเธนสทงหลายมนไมใชสงอนใดเลย นอกเสยจากเปนการทบคคลคดนกขนมาเองทงทมนไมมอยในใจเรา ส าหรบการคดค านงของบคคลทรบรในสงทเขามอาจรไดเลย ขณะเดยวกนไมมใครรไดเลยไมวาความตายจะไมไดเปนทสดแหงค าอวยพรทงปวงทมตอมนษยหรอไม แตพวกเขากลวมนราวกบวาพวกเขารวามนเปนความชวรายทยงใหญทสด และมนกไมใชรปแบบทนาประฌามอยางทสดในความไมร ทเกดขนในความคดค านงของบคคลทรบรในสงทเขามอาจรไดเลย ใชหรอไม? (Thomas G. West, 1979: 29a-b)



IC-HUSO 2017

ส าหรบโซคราตส ในชวงเวลานนปรชญาคอ แผนการในการเอาชนะความกลวตาย แตมนจะแสดงใหรไดหรอไม ในฐานะทไฮเดกเกอรไดชน าการไรความกลาทมากอนความวตกกงวลอยางยงตอความตาย ? คนเราสามารถมองเหนไดงายๆวาท าไมไฮเดกเกอรบางทจงคดเชนนน อนทจรงแลวใน เฟโด โซคราตสรบภาระหนาทในการพสจนความเปนอมตะของวญญาณไมนอยกวาหาครง ทมความคลายคลงกบแนวคดแบบจตนยมทไมเชอในสงทมอาจสมผสได ทไดฝงแนนอยกบโลกทศนของไฮเดกเกอรเหมอนเปนยาขมส าหรบจตนยมเชงวฒนธรรม มนมความปลอดภยทจะคาดคะเนวาเขาอยากจะปฏเสธประเดนน ในฐานะการกระท าทนายกยองในเชงปรชญาทตอตานความกลวตาย การแสดงเหตผลตางๆนานาของเพลโตไดสงเสรมใหหลกหน ออกจากความเปนจรงอยางไรความกลาหาญ แตในในอโพโลจ (The Apology) โซคราตสเผชญหนากบความตายโดยปราศจากขอถกเถยงใดๆเกยวกบอมตะภาพของวญญาณ อนทจรงแลวโซคราตสตระหนกดถงสงทไฮเดกเกอรเรยกวา “การวงตรงไปสความตาย” (running towards death) ซงยนยอมใหโซคราตสไดมความกลาหาญเดดเดยวเกนปกตในการรบมอกบผ ทกลาวหาเขา แตไมเหมอนกบความแนวแนของไฮเดกเกอรในการคนหาชวตอนแทจรงกอนความตาย หรอในความเขาใจอนถองแทตอภาวะใกลตายทไมมก าหนดเวลาของมนษย โซคราตสไมไดท าใหชวต (หรอความมขดจ ากดของชวต) ดโดยไมมค าถามหรอโดยขาดคณสมบต เหมอนอยางเชนการคอยทาอยในระหวางจะสญเสยชวตทแจงเตอนใหทราบถงการตดสนใจของเขา จากมมมองของโซคราตสความวตกกงวลเกยวกบการสญเสยชวต กคอ การผลกลบขวทนากลวของการควบคมตนเอง (sophrosune) เชงปรชญาในการเผชญหนากบความตายทน าไปสการการจดล าดบความส าคญทไมเหมาะสมของชวต (ความมอยในโลก) ทสงเกนกวาจรยธรรม ถาคนเราเชอหรอเจรญรอยตาม โซคราตส ชวตหรอการสญเสยชวต (ใกลตาย) กจะไมใชสงทส าคญทสด ในตอนสดทายของอโพโลจ (The Apology) โซคราตสไดกลาวทงทายวา “จนถงบดน เวลาไดเดนทางมาถงการสนสดแลว ขาพเจาเดนทางไปสความตาย และพวกทานกด าเนนชวตตอไป แตจะมหลกประกนอะไรส าหรบพวกเราทจะมชวตทดกวา ไมมใครทลวงรได มแตพระเจาเทานนทร ” (Thomas G. West, 1979: 42a) มนปรากฏใหผวจยเหนเหมอนกบวาทศนคตของโซคราตสในการเตรยมตวทจะดมถวยยาพษแฮมลอก อยางทไดปรากฏในภาพอนคนตาทโซคราตสไดกลาวอ าลาหมมตรสหายในวนสดทายของเขา ซงแสดงออกถงทศนคตทางปรชญาทสกงอม อนแสดงออกถงความกลาหาญในการเผชญหนากบความตายทใกลเขามาทกขณะ แตกยงมจตใจเดดเดยวและสงบเยอกเยนในความเกยวพนกบความกงวลเชงภววทยา ซงเกยวของกบการสญเสยทไมอาจหลกหนพนของชวตหรอการด ารงอยของมนษย ในวาระสดทายแหงชวตของโซคราตส ไครโตไดกลาวในเชงประวงเวลาใหโซคราตสไมตองรบขอถวยยาพษจากอาณตตสญญาผท าหนาทผสมยาพษ โดยกลาวกบโซคราตสวา “พระอาทตยยงไมลบเหลยมเขาเลยโซคราตส ขาพเจารดวาคนสวนมากดมยาพษลา เมอไดรบค าเตอนกมกจะกนดมอยางฟมเฟอยถงกบบางทเสพกามมากดวยไมมใครเรงรอนกนเลย นกยงมเวลาอกมาก” โซคราตส กลาวตอบวา “ไครโต บคคลททานวาท าเชนนนกควรแลว เพราะเขาคดวาประวงเวลาไวไดก าไร แตขาพเจาไมคดวาจะไดก าไรอะไรขนมาถาจะยด เวลาดมยาพษออกไป การกระท าเชนนนกเทากบท าตนใหเปนทนาเยยหยนตอหนาตอตาตนเองเทานน เพราะจะมประโยชนอะไรกบการหวงแหนชวตไว ในขณะทไดสละไปแลว.....” (เปลโต, 2543: 90) เมอไครโตไดฟงดงนนจงแจงใหผมหนาทน าถวยยาพษมายนใหโซเครตสกรบเอาอยางยมแยมแจมใส ไมแสดงอาการสะทกสะทาน แตกไดตอรองกบผเตรยมยาพษวาจะหลงยาพษถวายพระผเปนเจาบางไดไหม ซงกไดรบการปฏเสธ จากนนโซคราตสจงกลาวกบไครโตวา


2445

IC-HUSO 2017

“ขาพเจาเขาใจละ แตขาพเจากตองขอใหพระผเปนเจาอวยชยใหแกขาพเจ าในการเดนทางจากนไปสปรโลก นแหละคอ ค าสวดของขาพเจา ขอใหเปนไปตามค าสวดนเถด วาแลวโซคราตสกยกถวยขนจรดรมฝปาก ดมยาพษลงไปอยางเตมใจและอยางเบกบาน” (เปลโต, 2543: 91) ดงนน การด ารงอยอนเทยงแทจงหมายถง การมชวตอยางมเกยรตและศกดศร ทอยบนพนฐานของการใชเหตผลในการเขาถงสจธรรมความจรง สจธรรมความจรงเปนสงทโซคราตสถอวาเปนความรทสมบรณ อนจะไปสการด าเนนชวตทถกตองชอบธรรม การรกษาความศกดสทธของขอกฏหมายถอเปนการยนยนในสจธรรมรปแบบหนง ความตายท าใหรางกายเสอมสลายแตสจธรรมความจรงยงคงอยและอยเหนอความตาย ทควรคาแกการจดจ า ยงดเสยกวาการมลมหายใจทไรเกยรตและศกดทยอมละทงสจธรรมอนชอบธรรม สรป โซคราตสเชอวา ปญญาคออ านาจ ทจะน ามนษยสสจจะ รอดพนจากอวชชา การแสวงหาสจธรรมและคณธรรมอนเปนหลกในการด าเนนชวตคอความหมายทแทจรงของการมชวตอย หลกจรยธรรมทส าคญของโซคราตสคอ ความรคอคณธรรม คณธรรมคอความร ถาคนเรารอยางถองแทวา อะไรคอคณธรรม อะไรคอความด กจะหนไปประพฤตด เพราะคณธรรมจะคอยควบคมจตส านกไมใหคนหลงผดไปท าความชว อยางไรกตามการทคนจะมคณธรรมไดกตองรจกตวเองเสยกอน ดงนน โซคราตสจงสอนใหคนรจกส ารวจตวเองเพอจะไดรจกตวเองใหดขน เพราะชวตทไมเคยถกส ารวจ คอชวตทไรคณคา หลกการของโซคราตสคอ ถาความยตธรรมถกท าลาย ความอยตธรรมเขามาแทนท กไมมเหตผลทจะมชวตอยตอไป เพราะการมชวตอยเทานนไมเพยงพอ แตควรมชวตอยอยางด ชวตทดคอชวตอนงาม ชวตทถกตองตามท านองคลองธรรม วาระสดทายของโซคราตสถกบนทกไวในเรอง เฟโด (Phaedo) โดย เพลโต (Plato) ศษยเอกของโซเครตส ซงเผยใหเหนเหตผลทโซเครตสเลอกทจะตายดกวาจะหนอ านาจของกฎหมาย เอกสารอางอง เปลโต. (2543). เฟโด: วาระสดทายของโสกราตส. (ส.ศวรกษ, ผแปลและเรยบเรยง).พมพครงท 7. กรงเทพฯ :

ส านกพมพศยาม. พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต). (2544). ปรชญากรก: บอเกดภมปญญาตะวนตก. พมพครงท 5. กรงเทพฯ :

ส านกพมพศยาม. Kierkegaard, A. Soren. (1968). The Concept of Irony, SV XIII, Trans. Lee Capel. Bloomington:

Indiana University Press. Kierkegaard, A. Soren. (1985). Philosophical Fragments, SV IV, Johannes Climacus. Trans

Howard and Edna Hong. Princeton: Princeton University Press. Thomas G. West. (1979). Plato’s Apology of Socrates: An Interpretation,with a New Translation.

Copyright by Cornell University, published by Cornell University Press. Plato. (2003). The last days of Socrates. Trans. Hugh Tredennick and Harold Tarrant, London:

Penguin books.



IC-HUSO 2017

A Criticism on Dhammic Socialism of Buddhadasa Bhikkhu

Jakapan Sangthong

Humanities, Faculty of Liberal Arts

Ubon Ratchathani University, Ubon Ratchathani

E-mail : [email protected]

Abstract

Most people believe that. If the good people is the governor, the society will be good too.

Because the good governor are concern about the welfare of the people. So we should encourage

the good people to be a governor. Similarly, Bhikkhu Buddhadasa the most important Buddhist in

Thailand, as he called "Dharma Raja" who certainly make a good society but in the only system

of “ Dhammic Socialism” . The study also found that the heart or the essence of the concept of

Dhammic Socialism, such as 1) Do not take excess. 2) Dedication to others 3) Generous to the

human being. This article criticizes the concept of Dhammic Socialism divided into three parts

including. 1) the essential concept framework of Buddhadasa Bhikkhu’s Dhammic Socialism. 2)

a criticism in dhammic socialism of Buddhadasa Bhikkhu. 3) the valuation of Bhikkhu

Buddhadasa’s Dhammic Socialism can make a good social.

Keywords: Bhikkhu Buddhadasa, Dhammic Socialism


2447

IC-HUSO 2017

ขอวจารณเรอง ธมมกสงคมนยมของทานพทธทาสภกข

บทคดยอ

คนสวนใหญมกเชอวา ถาใหคนดเปนผปกครอง สงคมจะดตามไปดวย เนองจากผปกครองทเปนคนดจะ

ค านงถงประโยชนสขของประชาชนเปนทตงดงนน เราจงควรสงเสรมใหคนดเปนผปกครองหรอควรมผปกครองท

เปนคนด เชนเดยวกนกบทานพทธทาสภกขปราชญทางพทธศาสนาคนส าคญของไทยทเหนวาการมผปกครองทด

หรอค าททานเรยกวา “ธรรมราชา” ยอมท าใหเกดสงคมทดไดอยางแนนอน หากแตสงคมนนตองอยภายใตการ

ปกครองในระบบ “ธมมกสงคมนยม” ดวยเชนกน จากการศกษาพบวาหวใจหรอแกนของแนวคดเรองธมมกสงคม

นยมของทานพทธทาสไดแก 1.การไมเอาสวนทเกน 2.การเสยสละเพอสวนรวม 3. การเออเฟอเผอแผแกเพอน

มนษย บทความชนนวพากษแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาสแบงออกเปน 3 สวน

ดงน สวนแรกกลาวถง ความหมายของแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาส สวนทสอง ขอ

วจารณแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาส สวนทสาม การประเมนคาวาการมผปกครอง

ทดแบบธรรมราชาชวยท าใหเกดสงคมทดไดจรงหรอไม



IC-HUSO 2017

บทน า

โดยทวไปคนสวนใหญมกเขาใจกนวา ถาใหคนดเปนผปกครองแลวสงคมจะดตามไปดวย เนองจากผปกครองทดจะค านงถงประโยชนสขของประชาชนเปนทตง เมอค านงถงประโยชนสขของประชาชนเปนทตง สงคมยอมจะพฒนาเจรญกาวหนาตามไปดวย ดงนน จงควรสงเสรมใหคนดเปนผปกครองหรอควรมผปกครองทเปนคนด อยางไรกตามความเชอดงกลาวยงไม ไดมขอพสจนหรอหลกฐานทยนยนไดแนนอนวา การทสงคมจะเจรญกาวหนาหรอถดถอยขนอยกบผปกครองเปนปจจยทส าคญทสด หากยอนกลบไปพจารณาประวตศาสตรการเมองไมวาจะเปนสงคมใดสมยใด ผปกครองมกตกเปนผรบผดชอบจากการปกครองของตนวาประสบความส าเรจหรอลมเหลวมากกวาปจจยอนๆ สะทอนใหเหนความเชอของคนสวนใหญทเหนวาผปกครองคอปจจยทส าคญทสดในการท าใหสงคมเจรญกาวหนามากขน

ส าหรบความเชอดงกลาว ผเขยนคดวาเปนความจรงเพยงสวนเดยว และไมจ าเปนตองจรงเสมอไป กลาวคอ แมขออางเหตผลทวาการทมผปกครองทเปนคนดจะท าใหสงคมดจะนาเชอมากกวาการมผปกครองทไมด แตการทสงคมหนงจะพฒนาเจรญกาวหนาไดนน จ าเปนตองอาศยหลายปจจยมากกวาคณธรรมของผปกครอง ยกตวอยางเชน สภาพเศรษฐกจ การเมองการปกครอง วถชวตความเปนอยในสงคม วฒนธรรม ความเชอ การศกษาของประชาชน รวมถงปญหาหรอความขดแยงในสงคม เปนตน สงเหลานลวนเปนบรบทหรอปจจยแวดลอมทมผลตอการพฒนาของสงคมใดสงคมหนงดวยกนทงสน ค าถามทนาสนใจกคอ เพราะเหตใดคนสวนไทยใหญจงใหความส าคญกบคณธรรมของผปกครองมากกวาปจจยอนๆ ทานพทธทาสปราชญทางพทธศาสนาคนส าคญของไทยเปนตวอยางหนงทเหนวาการมผปกครองทดหรอค าททานเรยกวา “ธรรมราชา”ยอมท าใหเกดสงคมทดไดอยางแนนอน หากแตสงคมนนตองอยภายใตการปกครองในระบบ“ธมมกสงคมนยม”ดวยเชนกน

บทความชนนวพากษแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาสแบงออกเปน 3 สวนดงน สวนแรกกลาวถง ความหมายของแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาส สวนทสอง ขอวจารณแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาส สวนทสาม การประเมนคาวาการมผปกครองทดแบบธรรมราชาชวยท าใหเกดสงคมทดไดจรงหรอไม โดยผเขยนวเคราะหจากหนงสอเรองธมมกสงคมนยมของทานพทธทาสเปนหลก


2449

IC-HUSO 2017

1. ความหมายของแนวคดเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทานพทธทาส

การทจะเขาใจแนวคดทางการเมองของทานพทธทาสไดนน จ าเปนตองเขาใจแนวคดเรองธมมกสงคมนยมเปนพนฐาน ทานพทธทาสเหนวาระบบการเมองแบบสงคมนยมนาจะเปนทางออกของปญหาสงคมมนษยทดกวาระบบอนๆ ยกตวอยางเชน ระบบเสรประชาธปไตย คอมมวนสต ทนนยม หรอแมแตสงคมนยมแบบมารกซสต ทานพทธทาสกลาววา “โลกจะตองมระบบการปกครองทไมเหนแกตวคนและใหประกอบไปดวยธรรมะ ระบอบการปกครองในโลกทไมเหนแกตวคนตวบคคลคอมอใครยาวสาวไดสาวเอานจะเปดโอกาสใหระบบการปกครองนนประกอบอยดวยพระธรรมหรอพระเจาแลวแตจะเรยก ไมมชอเรยกอยางอนกเรยกไวกอนวา ระบบธมมกสงคมนยม” (พทธทาสภกข, 2523 : 449)

จากทศนะขางตนสะทอนใหเหนมมมองของทานพทธทาสเพอวพากษวจารณและปฏเสธลทธการเมองของโลกตะวนตกขางตน โดยเสนอรปแบบการปกครองของสงคมพทธศาสนาแบบดงเดมท ทานเชอวาดกวา อปมาพระพทธเจาเปนธรรมราชาปกครองสงคมสงฆดวยระบบธรรมมกสงคมนยม สอดคลองกบสแวเรอร นกวชาการทศกษาพทธศาสนาและแนวคดของทานพทธทาส เหนวา “จากผลงานของทานพทธทาสภกข ดเหมอนทานจะรงเกยจสงคมนยมทไมประกอบดวยธรรมของฝายคอมมวนสตในขอทเปนเผดจการอนโหดเหยมทไมเคารพความแตกตางจากปจเจกบคคลอยางเพยงพอ สวนเสรประชาธปไตยนนกไมประกอบดวยธรรมตรงทใหปจเจกมความเปนอสระทจะตามใจกเลสของตนมากเกนไป” (โดนลด สแวเรอร, 2542 : 35)

ขอสงเกตค าวาสงคมนยมของทานพทธทาสมความหมายเฉพาะตวแตกตางจากความหมายทวไปกลาวคอ ทานเหนวา “สงคมนยม แปลวา เหนแกเพอนมนษย ไมเหนแกตวเอง ไมเหนแกตวกคนเดยวเหนแกเพอนมนษย จงจะเรยกวาสงคมนยม... ธมมกสงคมนยม ระบอบทถอเอาประโยชนของสงคมเปนหลก และประกอบไปดวยธรรมะ” (พทธทาสภกข, 2523 : 449) กลาวโดยสรปวา ธมมกสงคมนยมของทานพทธทาส หมายถง ระบบการปกครองโดยธรรมทค านงถงประโยชนของคนในสงคมเปนทตงหรอเปาหมายสงสด ผปกครองตองมธรรมะเปนแนวทางในการปกครองหรอเรยกวาธรรมราชา อยางไรกตามเพอใหเกดความเขาใจธมมกสงคมนยมทชดเจนมากขน เราควรพจารณาแนวคดพนฐานทสนบสนนทศนะดงกลาวของทานพทธทาสดงน

1.1 การเมองในฐานะเปนกฏธรรมชาต

แมวาทานพทธทาสจะนยามธมมกสงคมนยมในมมมองทางศาสนา แตเปนการเขาใจการเมองในฐานะเปนกฏธรรมชาต (Natural Laws) เชนเดยวกบหลายส านกคดทางปรชญาการเมองของตะวนตกทเสนอวาใหกลบไปสสภาวะดงเดมตามธรรมชาตของมนษย สแวเรอรไดพยายามอธบายในประเดนนวา “ธมมกสงคมนยมในทศนะของทานพทธทาสเปนสงทมอยแลวของสงตางๆ มเนอหาสอดคลองกบวถธรรมชาต…แสดงถงภาวะศลธรรมดงเดมของ



IC-HUSO 2017

ปจเจกบคคลและสงคมและโดยทสภาพดงเดมของโลกทเกยวกบมนษยยงหางไกลภาวะสมบรณอย ธมมกสงคมนยมจงเปนอดมคตทสงคมควรจะท าใหเกดขนมา” (โดนลด สแวเรอร, 2542 : 37) สอดคลองกบททานพทธทาสกลาววา “สงทเรยกวาการเมอง เรามความหมายหรอบทนยามโดยเฉพาะตามแนวทางของศาสนา แตกคงจะมใจความทตรงกนโดยหลกทวๆไปวา การเมองนนคอการจดอยางถกตองตามกฎของธรรมชาต เพอคนมากจะอยรวมกนอยางผาสก (พทธทาสภกข, 2521 :316)

ค าถามกคอ หากเรานยามการเมองวาเปนกฎธรรมชาตแลว กฎธรรมชาตทวานมลกษณะเปนอยางไร ทานพทธทาสไดอธบายวา “นกการเมองทงหลายจะไมยอมรบวา จะตองมการจดอยางถกตองตามกฎของธรรมชาตเพราะดเหมอนเขาจะไมพดถงกฎธรรมชาตกนเสยเลย เขาพดถงปรชญาบาง อดมคตบาง ตามลทธนนๆ แลวกตามความคดเหนของเขาเอง” (พทธทาสภกข, 2521 : 316) ดงนนจงอาจตความไดวา การเมองเปนกฎธรรมชาตททานพทธทาสกลาวถงนนไมไดเปนอดมคต ปรชญา หรอลทธการเมองใดทถกสรางขนโดยมนษย แตเปนระบบการเมองดงเดมทเกดขนเองตามธรรมชาต และกฎธรรมชาตททานพทธทาสกลาวถงนคอ กฎศลธรรม นนเอง

1.2 การเมองในฐานะทเปนกฎศลธรรม

ทานพทธทาสพยายามเชอมโยงใหเหนวา การเมองทดนนตองมาจากกฎธรรมชาต เพราะหากวาเปนกฎทมนษยสรางขนแลวจะน ามาซงความเดอดรอนวนวายในสงคมได เนองจากมนษยทวไปนนมกเลสตณหามกจะค านงถงประโยชนของตนเองและพวกพองมากกวาคนในสงคมสวนรวม ดงนนถาใหมนษยเปนผตงกฎหรอสรางลทธการเมองใดตามความเชอของตน ยอมเกดปญหาตางๆตามมา ยกตวอยางเชนในสงคมลทธคอมมวนสต และสงคมเสรประชาธปไตย เปนตน ทานพทธทาสไดกลาววา “แตเรายนยนวาเปนเรองทมหวใจเปนศลธรรมโดยตรง ถาไมอยางนนแลวมนจะถกตองไมได คอ มนจะไปตามความตองการของคนบางหมบางคณะเทานนเอง มนกเลยเปนการเมองททจรต หรอเปนการเมองทปลอมเทยมสรางความยงยากขนในหมมนษย แทนทจะสรางสนตภาพ ฉะนน เมอจะเอาความถกตองกนกตองเลงถงการถกตองจรงๆคอ ถกตองตามกฎเกณฑของธรรมชาต” (พทธทาสภกข, 2523 : 449)

ดงนนสงททานพทธทาสเสนอกคอ การนยามการเมองในฐานะทเปนกฎศลธรรม ในแงนเมอการเมองในฐานะทเปนกฎศลธรรม การเมองยอมปลอดจากความเปนอตวสยของมนษย (Subjective) ทมอคตล าเอยงและค านงถงผลประโยชนของตนเองกอนผอน และนเองทท าใหกฎศลธรรมเปนกฎธรรมชาตทมความเปนภววสย (Objective) ทไมขนกบมนษยดงททานพทธทาสไดกลาววา “เรองการเมองนกตองเปนเรองเพอคนมาก ถาคนนอยกไมจ าเปน เมอคนมนมากขนจะอยรวมกนอยางผาสกไดอยางไร มนกตองจดไปดวยเจตนาทบรสทธ ไมใชเพอประโยชนของตวผจดเอง ดงนน เรองการเมองทบรสทธกเปนเรองของศลธรรม” (พทธทาสภกข, 2521 :316)


2451

IC-HUSO 2017

ในหนงสอเรองธมมกสงคมนยมของทานพทธทาสไดใหความหมายของกฏศลธรรมหมายถง "การทรงตวอยอยางปรกตตามธรรมชาต โดยมจดมงหมายเปนไปเพอใหเกดความสงบ” (พทธทาสภกข, 2520 : 41-48) ในแงการเมอง กฎศลธรรมยอมจะสรางใหสงคมเกดความปกตสขโดยธรรมชาต น ามาซงความสงบสขไมเกดความวนวายในสงคม ดงนนแนวคดธมมกสงคมนยมจงเสนอวามนษยทงหลายควรอยดวยกฎศลธรรมนซงเปนกฎธรรมชาต เพอน าไปสการเปนสงคมการเมองทมความสงบสข อยางไรกตามประเดนทนาสนใจกคอ กฎศลธรรมนซงเปนกฎธรรมชาตนน าไปสการเปนสงคมการเมองทมความสงบสขไดอยางไร ทานพทธทาสไดยกตวอยางแนวคดธมมกสงคมนยมผานสงคมพทธศาสนาในสมยพทธกาล ผเขยนไดวเคราะหเพอใหเกดความเขาใจเปนรปธรรมมากขนดงน

1.3. ลกษณะของธมมกสงคมนยมในพทธศาสนา

ทานพทธทาสยกตวอยางโครงสรางในระบบสงฆะของพทธศาสนาวาสามารถสะทอนใหเหนความเปนธมมกสงคมนยมไดเปนอยางด ทานกลาววา “พระพทธองคทรงบญญตระบบวนย จะท าใหเราเหนไดทเดยววาเปนระบบทผกพนกนไวเปนพวกเปนหมไมแยกออกจากกนไป รไดตรงค าวาสงฆนนเอง ค าวาสงฆะ พระสงฆ ตวหนงสอ แปลวา หม หรอ พวก มนไมไดแปลวา เดยว คนเดยว เมออยเปนหมเปนพวกมนกตองมอะไรทจะเปนเครองยดเหนยว หรอมหลกธรรมจะอนใดอนหนงทจะท าใหคณะสงฆตงอยไดเปนหนวยเดยว จากสวนประกอบของหนวยหลายรอยหลายพนหลายหมนหนวย ดงเขาเปนสงคมทถกตองทอยรวมกนอยางผาสก” (พทธทาสภกข, 2542 : 94)

จะเหนไดวาทานพทธทาสใหความหมายหรอความส าคญของการเมองโดยการเรมตนทสงคมมากวาทปจเจกบคคล แมวาอดมคตของพทธศาสนาจะสอนใหมนษยเอาชนะกเลสเพอบรรลธรรมซงเปนเรองของแตละบคคลกตาม แตเมอมองในภาพใหญแลว การทภกษแตละรปมาอยรวมกนภายใต “สงฆะ” เดยวกน โดยมระบบกฏเกณฑตามทพระพทธเจาบญญตใชรวมกนแลว ยอมหมายความวาพระพทธศาสนายอมรบการอยรวมกนของภกษเชงสงคมมากกวาใหภกษอยตามล าพงแบบปจเจก ค าถามทส าคญตอมากคอ อะไรคอหลกธรรมทพระพทธเจาบญญตไวเปนเสมอนกฏเกณฑในการปกครองสงฆะทสะทอนใหเหนมมมองของสงคมนยมทวานน

ประการแรก การไมเอาสวนทเกน ทานพทธทาสกลาววา “อยางระเบยบวนยในพระพทธศาสนานกใหสนโดษ พอด รจกพอดในการเปนอย...พระสงฆนจะเอาอะไรเกนไมไดถาเกนกวาทจ าเปนแลวจะผดวนยทงนน นเปนหลกทวไปทควรจะทราบไวเปนชนหนงกอนวา ถาพระสงฆไปเอาอะไรทเปนของเกนจ าเปนแลว จะผดวนยทงนน แลวบางอยางจะผดธรรมะดวย แลวบางอยางกจะผดวนยอนรายแรงดวย” (พทธทาสภกข, 2542 : 16) จะเหนไดวาการทภกษสามารถครอบครองปจจยในการด ารงชวตไดจ ากดเทาทสามารถด ารงชวตตามวนยสงฆไดนน สะทอนใหเหนการสละทรพยสมบตทเปนสวนเกนในการด ารงชวตออก เมอไมมใครครอบครองทรพยสมบตทเปนสวนเกนนกยอมตกเปนของผ อนทขาดแคลนหรอมความจ าเปน เมอนนสงคมกจะไมมคนจนทขาดแคลนเพราะทกคน



IC-HUSO 2017

ด ารงชวตอยบนความสนโดษ ดงททานพทธทาสสรปในตอนทายวา “อดมคตอนนทวาไมเอาสวนเกนของภกษสงฆน คอรากฐานทแทจรงของสงทเรยกวาสงคมนยม (พทธทาสภกข, 2542 : 103)

ประการทสอง การเสยสละเพอสวนรวม ทานพทธทาสกลาววา “นอกจากนนกยงมระเบยบวนยอะไร ตางๆทวางไวชดเจนวาตองชวยเหลอซงกนและกน อดมคตของโพธสตว นนมมากอนพทธศาสนากว าได ตองชวยเหลอผอน เสยสละเพอผอน แมชวตของตวกสละได นกเพราะวาเหนแกสงคมในพทธศาสนากยอมรบอดมคตอนน ยอมนบเนองเขาไวในพระพทธศาสนา นนกเพราะมเจตนาของสงคมนยมมากในทกดานในทกแงทกมม” (พทธทาสภกข, 2542 :103) นอกจากจะไมเอาสวนทเกนทวาแลว พระวนยยงก าหนดไวชดเจนวาพระสงฆมหนาทตองชวยเหลอเกอกลผอนอกดวย สะทอนอดมการณโพธสตวทเหนประโยชนของสวนรวมมากกวาสวนตนอกดวย

ประการทสาม การเออเฟอเผอแผแกเพอนมนษย ทานพทธทาสยกตวอยางเปรยบเทยบระหวางเศรษฐในสมยพทธกาลกบนายทนในสงคมทนนยมเสรประชาธปไตยและชนชนในทนในสงคมนยมแบบมารกซสตวา“ขอใหดเศรษฐผมอ านาจทางเศรษฐกจ ถาเปนเศรษฐทางพทธศาสนาละกประหลาดเหลอประมาณ เพราะค าวา เศรษฐ นนหมายถงผทมโรงทาน ถาไมมโรงทานกไมใชเศรษฐ ถาเปนมหาเศรษฐกยงมโรงทานมาก นายทนสมยนมโรงทานอยางนหรอเปลา? ถาไมมกไมใชความหมาย เดยวกนกบเศรษฐพทธบรษทในครงพทธกาลอนเปนสงคมนยมรอยเปอรเซนต” (พทธทาสภกข, 2542 : 71) จะเหนไดวา แมวาสงคมในสมยพทธกาลจะเปนสงคมทมชนชนเจานายและชนชนทาสหรอแรงงาน แตชนชนทสงกวากลบดแลชนชนทต ากวาเสมอนเปนลกหลาน ไมมการเอารดเอาเปรยบ ขดรดเหมอนพวกนายทนแบบลทธเสรประชาธปไตยหรอสงคมนยมแบบมารกซสตททานพทธทาสวจารณวาเปนสงคมนยมทแตกตางกบสงคมนยมในพทธศาสนาอยางสนเชง

กลาวโดยสรปหลกธรรมหรอแนวทางปฏบตทงสามประการขางตนไดแก 1. การไมเอาสวนทเกน 2.การเสยสละเพอสวนรวม 3. การเออเฟอเผอแผแกเพอนมนษย ถอเปนหวใจหรอแกนแทของแนวคดเรองธมมกสงคมนยมของทานพทธทาส ซงจะสอดคลองกบแนวคดเรองธรรมราชาในประเดนดงตอไปน

1.4 ความหมายของธรรมราชาของทานพทธทาส

ในหนงสอเรองธมมกสงคมนยมของทานพทธทาส แมจะไมไดกลาวถงแนวคดเรองธรรมราชามากเทากบ ธมมกสงคมนยม อยางไรกตามผเขยนไดสรปแนวคดทเกยวของกบธรรมราชามาพอสงเขปดงน

หากแปลตามค าศพท “ธรรมราชา” แปลไดวาราชาทมคณธรรมซงธรรมของผปกครองทดของทานพทธทาสคอ ทศพธราชธรรม 10 ประการ ค าถามกคอ ธรรมราชาในทนคอผปกครองทอยในระบบธรรมมกสงคมนยมเทานนหรอไม หากเปนผปกครองทอยในการปกครองระบอบอนททานพทธทาสโจมต ยกตวอยางเชน ระบบเสรประชาธปไตย คอมมวนสต ทนนยม หรอสงคมนยมแบบมารกซสต ผปกครองทมทศพธราชธรรมนยงถอเปน


2453

IC-HUSO 2017

“ธรรมราชา” ในทศนะของทานพทธทาสหรอไม ผเขยนเหนวาไม เนองจาก แนวคดเรองธรรมราชาของทานพทธทาสนนอยบนพนฐานของระบบการเมองแบบธมมกสงคมนยมเปนกรอบในการนยามความหมายของธรรมราชาอยกอนแลว ดงนนในแงน ธรรมราชาของทานพทธทาสจะเกดขนในรปแบบสงคมการเมองแบบอนไมไดเลย เนองจากสงคมการเมองแบบอนไมเออหรอสนบสนนใหเกดธรรมราชาในความหมายของทานพทธทาสได ทานพทธทาสกลาววา “ทนมาดค าวา ทศพธราชธรรม...นคอสงคมนยมทมประโยชนทสด เพราะพระมหากษตรยทรงปฏบตตามทศพศราชธรรม” (พทธทาสภกข, 2542 : 76)

ทานพทธทาสไดเนนย าถงแนวคดดงกลาวดวยการยกตวอยางกษตรยทเปนธรรมราชาในอดตวาอยในรปแบบของสงคมนยม ดงน “พระราชาทประกอบไปดวยทศพธราชธรรมเปนสงคมนยมอยางพระเจาสมมตราชองคแรกในโลกกตาม กระทงพระเจาอโศกมหาราช กระทงพอเมองยคกรงสโขทย แมกระทงยคกรงศรอยธยากยอมจะตองมอย แตคนมองไมเหนระบบพระราชาทประกอบดวยทศพธราชธรรมเปนสงคมนยมบรสทธน ไมใชระบบทตองเลกและไมใชระบบสมบรณาญาสทธราชยทเขาเกลยดชง ระบบนบางทจะแกปญหาของโลกไดดกวาระบบใด” (พทธทาสภกข, 2542 :76) ดงนนค าวา“ระบบน”ของทานพทธทาสจงไมใชระบบสมบรณาญาสทธราชย แตเปนระบบธรรมมกสงคมนยมนนเอง

อยางไรกตามผเขยนเหนวา ความหมายของธรรมราชาในทศนะของทานพทธทาสมความแตกตางจากธรรมราชาในแบบพทธศาสนาทวไป กลาวคอ ทานพทธทาสไดเสนอระบบการปกครองแบบใหมททานเรยกวา “ธมมกสงคมนยมเผดจการ” เนองจากทานเชอวาระบบสงคมนยมประกอบดวยศลธรรมมากกวาระบบอนๆ ทานพทธทาสขยายความค าวา“เผดจการ”ในความหมายเชงบวกหมายถงการบงคบไมใหคนท าความชวแตใหท าแตความด ดงททานไดกลาววา“ทศพธราชธรรมคออยางน พระราชาองคไหนทประกอบดวยทศพธราชธรรมอยางนจะมปญหาอะไรอก ทจะไมเรยกวามวญญาณแหงสงคมนยมเหลอประมาณ แลวท าไมจะตองเลกระบบ พระราชาระบบน ถาพระราชาระบบนเผดจการ กจะเปนอยางทพระเจาอโศกเผดจการ เผดจการไมยอมใหท าผดท าชว เผดจการใหท าดกไปไดเรวเทานนเอง” (พทธทาสภกข, 2542 :76)

จะเหนไดวา ทานพทธทาสใหเหตผลสองประการในการสนบสนนแนวคดเรองธมมกสงคมนยมเผดจการ ประการแรก การปกครองทเปนเผดจการในความหมายของการบงคบใหคนไมท าชว ท าแตความดเปนสงทยอมรบได ประการทสองผปกครองทเปนเผดจการเปนสงทยอมรบได หากผปกครองนนมคณธรรม (ทศพธราชธรรม) ตวอยางทสนบสนนเหตผลดงกลาว นอกจากกรณของพระเจาอโศกจกรพรรดทนบถอศาสนาพทธพระองคแรกดงทยกมาขางตนแลว ทานพทธทาสยงเหนวาแมแตพระพทธเจายงทรงเปนเผดจการ “พระพทธเจาเองทรงมหลกการหรออดมคตของสงคมนยม แตพระองคทรงใชวธปฏบตแบบเผดจการนน กเปนอยางทพดมาแลววา ประชาธปไตยมนโอเอไมท าประโยชนใหทนเวลา เมอเหนวาอยางนถกตองแลวมนตองมการบงคบและใหท าทนท วธปฏบตงาน



IC-HUSO 2017

ของพระพทธเจา ทานจงเปนเผดจการตองท าอยางนและตองท าทนท ฉะนนจงมวนยหลายขอท ไมยอมผดเพยนแกเวลา หรอไมยอมใหแกตวใหยกเวนอะไรท านองนน” (พทธทาสภกข, 2542 :68)

2. ขอวจารณแนวคดเรองธมมกสงคมนยมกบธรรมราชาของทานพทธทาส

จากทศกษาพบวามผวพากษวจารณโตแยงแนวคดดงกลาวของทานพทธทาสไวคอนขางหลากหลาย ในทนผเขยนขอเสนอขอวจารณหรอขอโตแยงทศนะของทานพทธทาสในประเดนทแตกตางจากทมอยดงน

1. ความไมลงรอยกนของแนวคดเรองธมมกสงคมนยมกบธรรมราชา

ผเขยนเหนวาความสมพนธของแนวคดทงสองสมพนธกนแบบองอาศยซงกนและกน กลาวคอ ทานพทธทาสเชอวาเปนระบบการเมองแบบธมมกสงคมนยมจะสนบสนนใหเกดผปกครองทเรยกวาธรรมราชา ในทางกลบกนเพราะมผปกครองแบบธรรมราชาจะสนบสนนใหเกดธมมกสงคมนยมขนมาดวยเชนกน หากพจารณาจากหนงสอเรองธมมกสงคมนยมของทานพทธทาสพบวา แนวคดหลกททานเสนอไวเปนพนฐานคอธมมกสงคมนยม ในขณะทแนวคดเรองธรรมราชานนทานไดอธบายไวเปนสวนเสรม อกทงยงกลาวไวนอยมากเมอเทยบกนทงในเชงปรมาณและเชงคณภาพ ในหนงสอเรองธมมกสงคมนยมของทานพทธทาส สงนยอมสะทอนใหเหนวาทานใหความส าคญธมมกสงคมนยมมากกวาธรรมราชา ทส าคญไมใหความส าคญกบผถกปกครองเลย

มมมองดงกลาวกอใหเกดปญหาตามมาสองประการ ไดแก ประการแรก ธรรมมกสงคมนยมจะเปนความคดเชงอดมคตคอนขางมากและไมอาจเกดขนไดจรงในโลก เนองจากทานพทธทาสเหนวาการเปนผปกครองทดยอมเปนสวนหนงของการปกครองทดอยแลว ดงนนเมอสรางใหเกดสงคมทดแลว การเกดขนของผปกครองทดกไมนาจะเปนสงทยาก ในประเดนนผเขยนไมเหนดวย เพราะเชอวาหากปราศจากผปกครองทดแบบธรรมราชาแลว การสรางสงคมทดแบบธมมกสงคมนยมยอมเปนไปไมได เนองจากไมมผปกครองสนบสนนใหเกด ดงนนหากพจารณาในทางปฏบตแลว ธมมกสงคมนยมจะเกดขนไมไดเลยหากไมมผปกครองทเปนธรรมราชาเสยกอน อกทงทานพทธทาสไมไดเสนอวธการทเปนรปธรรมเพยงพอในการสรางรฐทดนนว าตองท าอยางไร ดวยเหตนจงมผวจารณแนวคดธมมกสงคมนยมของทานวาเปนโลกอดมคตทไมมทางเกดขนไดจรงในโลกปจจบน

ประการทสอง แนวคดเรองธรรมมกสงคมนยมไมไดใหความส าคญกบผถกปกครอง กลาวคอ สมมตวามธรรมราชาทสมบรณแบบ พยายามปกครองดวยทศพธราชธรรมจรง ธรรมราชาผนนจะสรางใหเกดสงคมในอดมคตตามทศนะของทานพทธทาสไดอยางไร เนองจากในทศนะของทานพทธทาสไมไดก าหนดวาประชาชนผถกปกครองจะตองประกอบดวยธรรมอะไรบาง ในขณะผปกครองทตองมธรรมถง 10 ประการ สะทอนใหเหนวาในทศนะทาง


2455

IC-HUSO 2017

การเมองของทานเหนวามนษยแตละคนมความไมเทาเทยมทงในแงของชนชนและในแงของระดบศลธรรม นอกจากนนการททานไมเหนความส าคญของผถกปกครองกลบยงท าใหสงททานเสนอเกดปญหา กลาวคอ หากมผปกครองทด ระบบการปกครองทด แตผถกปกครองไมดมธรรมทไมสอดคลองหรอเปนปฏปกษกบผปกครองแลว ระบบการปกครองนนกประสบความส าเรจตามเจตนารมณไดยาก

ผเขยนเหนวาทานพทธทาสไมไดใหความส าคญหรอความหมายของผถกปกครองเทาทจ าเปน แนนอนวาผถกปกครองยอมไมควรมบารมธรรมมากไปกวาผปกครอง (มฉะนนผปกครองกจะอยในสถานะทดอยกวาและปกครองไมได) แตการททานพทธทาสไมไดก าหนดบทบาทหรอสถานะของผใตปกครองใหชดเจนผานหลกธรรมทตนควรประพฤตปฏบตเชนเดยวกบผปกครอง ถอเปนการปฏเสธความเปนปจเจกของผถกปกครอง ส าหรบผขยนเหนวามความส าคญไมนอยไปกวาผปกครองและระบบการปกครองทด เนองจากหากขาดผถกปกครองแลวจะมผปครองและระบบการปกครองทดไปเพออะไร

2. ความแตกตางเชงบรบทในการน ามาประยกตใชในสงคมปจจบน

ในสวนแรกของบทความ จะเหนไดวาทานพทธทาสไดยกตวอยางแนวคดธมมกสงคมนยมผานสงคมพทธศาสนาในสมยพทธกาลเพอเปนตวอยางและตวแทนในการเขาใจลกษณะทเปนรปธรรมของทศนะเรองธมมกสงคมนยมและธรรมราชาของทาน แมวาตวอยางดงกลาวจะดนาเชอถอตามททานอาง ยกตวอยางเชน พระวนยทหามไมใหพระสงฆครอบครองทรพยสวนตวเกนกวาทจ าเปน อดมคตของโพธสตวทมมากอนพทธศาสนาทตองชวยเหลอและเสยสละผอนกอนค านงถงตนเอง และการเออเฟอเผอแผแกเพอนมนษยของเศรษฐหมายถงผทมโรงทาน เปนตน แมตวอยางจะใชอธบายสงคมททานพทธทาสอยากใหเปนกจรง แตอาจถกโตแยงจากความแตกตางใน 3 ประเดนดงน

ประการแรก ความแตกตางเชงเวลาและพนท ตวอยางททานพทธทาสชใหเหนเปนตวอยางทเกดขนในสมยพทธกาล ไมสามารถน ามาปรบใชในโลกปจจบนได เนองจากมความแตกตางของเชงเวลาหลายพนป อกทงสภาพบรบทเชงพนทของสงคมสมยพทธกาลกบปจจบนมความแตกตางกนอยางมาก จงดเหมอนวาทศนะททานเสนอ หากเปนจรงตามทอางกนาจะสอดคลองกบบรบททางสงคมสมยพทธกาลเทานน ไมนาจะเกดขนไดจรงเหนอกาลเวลาหรอน ามาใชในทกยคทกสมยได

ประการทสอง ความแตกตางของศลธรรมของผปกครอง ตวอยางททานพทธทาสยกขนมาคอสงคมของสงฆทเปนธมมกสงคมนยมทมพระพทธเจาเสมอนเปนผปกครอง หรอธรรมราชา ตอใหสงททานเสนอจะเกดขนจรง สงนนกไมอาจเกดขนในสงคมใดไดอก เนองจากเปนไปไมไดทจะมพระพทธเจาเปนผปกครองหรอธรรมราชาเหมอนดงเชนสมยพทธกาล ดงนนแมวาสงททานเสนออาจจะจรงในสงคมทพระพทธเจาเปนธรรมราชา กไมไดหมายความวาจะตองเปนจรงส าหรบสงคมมนษยปจจบนทไมอาจหาพระพทธเจามาเปนผปกครองไดอกแลว



IC-HUSO 2017

ประการทสาม ความแตกตางของศลธรรมของผถกปกครอง ทานพทธทาสยกตวอยางสงคมของพระสงฆซงแตกตางกบสงคมของมนษยทวไป กลาวคอ พระสงฆมพระธรรมวนยในการควบคมการประพฤตปฏบต ในขณะทมนษยทวไปไมม เนองจากแนวคดของทานพทธทาสวางกรอบของธมมกสงคมนยมและธรรมราชาอยบนมาตรฐานหรอระดบของธรรม ดงนน แมวาสงททานเสนออาจจะจรงในสงคมของสงฆทพระพทธเจาเปนผบวชให กไมไดหมายความวาจะตองเปนจรงส าหรบสงคมมนษยทวไปทมมาตรฐานหรอระดบของธรรมตางกน

3. ความขดแยงในตวเองและขดแยงหลกธรรมของพทธศาสนา

ประการแรก ผเขยนเหนวาสงททานพทธทาสเสนอมความขดแยงในตวเองบางประการ ประเดนหนงทเหนไดชดและมเปนแนวคดทส าคญของทานกคอ แนวคดเรอง“ธมมกสงคมนยมเผดจการ”ซงหากดโดยผวเผนจะเหนไดวาขดแยงกน ดงทไดกลาวมาแลววาทานพทธทาสใชค าวาเผดจการในหมายหมายเช งบวก หมายถง การท าทเดดขาด รวดเรวฉบไว ทนททนเวลา หากมองในแงของการท าใหเกดประสทธภาพในการท าใหเกดผลส าเรจนนยอมเปนเรองทเขาใจได ดงค ากลาวของทานพทธทาสทวา “ถาคนดเผดจการนนแหละยงด ถาคนเลวกใชไมไดแลว เมอระบบสงคมนยมด มนตองมเครองมอเปนเผดจการ พระราชาทมทศพธราชธรรมจะเปนผเผดจการทดทสดเลย” (พทธทาสภกข, 2523 : 83)

จะเหนไดวา การใชค าวา“เผดจการ”กบทศนะเรองธรรมราชานขดแยงกนเองกบหลกทศพธราชธรรมซงเปนธรรมของผปกครอง ไดแก มทวะ คอความออนโยน และขนต คอความอดทน หากเรานยามวามทวะ หมายถง ความออนโยน ไมดอดง ถอตว มสมมาคารวะออนนอมถอมตน และ ขนต หมายถง ความอดทน การรกษาปกตภาวะของตนไวได ไมวาจะถกกระทบกระทงดวยสงอนเปนทพงปรารถนาหรอไมพงปรารถนากตาม ในแงนการใชอ านาจบงคบบญชาทเดดขาด รวดเรวฉบไวตามใจของผปกครอง แมวาจะเปนเรองทถกตองกตาม ยอมกระทบกระเทอนถงความรสกของผใตปกครองไมมากกนอย ทานพทธทาสกลาววา “เมอเหนวาอยางนถกตองแลวมนตองมการบงคบและใหท าทนท วธปฏบตงานของพระพทธเจา ทานจงเปนเผดจการตองท าอยางนและตองท าทนท” ดงนนทาทหรอการวางตนของผปกครองลกษณะนจงขดแยงกบทศพธราชธรรมทเปนธรรมของราชาไปโดยปรยาย

ผเขยนเหนวาทศนะดงกลาวสะทอนใหเหนมมมองเชงประโยชนนยมทค านงถงสวนรวมของสงคมเปนเปาหมาย (Ends) ทส าคญกวาวธการ (Means) โดยไมค านงวาวธการจะเปนแบบใด แมวาเปาหมายจะเปนสงทถก แตวหากวธการไมเหมาะสมยอมไมควรน ามาใช ยกตวอยางเชน มหลายกรณในพทธประวตทพระพทธเจาทรงเลอกใชวธการทออนโยนแทนทจะใชอ านาจบงคบในการปกครองคณะสงฆ เปนตน


2457

IC-HUSO 2017

ประการทสอง ผเขยนเหนวาสงททานพทธทาสเสนอมความขดแยงกบหลกธรรมในพทธศาสนาเรองกรรมซงเปนหลกการใหญของพทธศาสนา ยกตวอยางเชน แนวคดเรองการไมเอาสวนเกนของทานพทธทาส (ดในหนาท 4) ทเหนดวยกบการสละทรพยสมบตทเปนสวนเกนในการด ารงชวตออก เมอไมมใครครอบครองทรพยสมบตทเปนสวนเกนนกยอมตกเปนของผอนทขาดแคลนหรอมความจ าเปน เมอนนสงคมกจะไมมคนจนทขาดแคลนเพราะทกคนด ารงชวตอยบนความสนโดษ ผเขยนเหนวาตวอยางดงกลาวขดแยงกบแนวคดเรองกรรมในแงของการกอกรรมและรบผลแหงกรรมทตนกระท าของปจเจกบคคลทถอเปนกฎของความเปนสาเหต(Causation)ของพทธศาสนา นนหมายความวา คนจนทขาดแคลนสามารถอยเฉยๆไมตองดนรนท ามาหากนกไดเนองจากมเศรษฐตงโรงทานไวสงเคราะหชวยเหลอคนจนโดยทไมตองท าอะไร เปนตน

อยางไรกตามผเขยนเหนวาขอโตแยงดงกลาวเปนการอางเหตผลทสามารถตงค าถาม หรอแสดงทาทไมเหนดวยตอแนวคดของทานพทธทาสได แมวาทานพทธทาสจะเองจะออกตวตงแตแรกวาทานไมใชนกปรชญา และไมเหนดวยกบวธการทางปรชญาทดไรสาระหาความจรงแทไมได แตในขณะเดยวกนจากงานของทานเรองธมมกสงคมทเปนการรวบรวมค าสอนชองทานนกไมตางกบงานทางปรชญาทมการวพากษวจารณระบบเสรประชาธปไตย คอมมวนสต ทนนยม และสงคมนยมแบบมารกซสต โดยไดเสนอระบบการปกครองเชงอดมคตขนมาแบบหนง ส าหรบผเขยนเหนวาทศนะดงกลาวของทานพทธทาสเปนปรชญาการเมองทพยายามตงค าถามวารฐทดคออะไร ผปกครองทดเปนอยางไรนนเอง ดงนน ในฐานะทเปนแนวคดเชงปรชญานเอง ผเขยนจะไดประเมนคาวาการมผปกครองทดแบบธรรมราชาของทานพทธทาสชวยท าใหเกดสงคมทดไดจรงหรอไมตอไป

3. การประเมนคาวาการมผปกครองทดแบบธรรมราชาชวยท าใหเกดสงคมทดไดจรงหรอ

จากขอวจารณทานพทธทาสทงสามประเดนขางตน จะเหนไดวาทศนะททานพทธทาสเสนอนนมปญหาเมอน าไปปฏบตจรงบางประการ แมวาในเชงอดมคตแลว ผเขยนเหนวาเปนแนวคดทางการเมองทนาสนใจแนวทางหนง เนองจากเปนลกษณะการเมองการปกครองทมพนฐานอยบนหลกการทางพทธศาสนาทสงคมไทยนบถอมาชานาน จงนาจะเปนขอเสนอทเหมาะสม และสอดคลองกบบรบทของสงคมการเมองไทยมากกวาระบอบการเมองแบบตะวนตกดงททานพทธทาสโตแยง ดงนนหากประเมนคาวาการมผปกครองทดแบบธรรมราชาชวยท าใหเกดสงคมทดไดจรงหรอไม ผเขยนขอแบงการประเมนเปน 3 ประเดน ดงตอไปน

ประการแรก การมผปกครองทดแบบธรรมราชาไมไดชวยท าใหเกดสงคมทดไดดวยตวเอง กลาวคอ ธรรมมกสงคมเปนสงคมทตองพงพงหรอพงพาผปกครองอยตลอดเวลา การมผปกครองทเปนคนดทคอยชวยเหลอผใตปกครองอยตลอดเวลาดวยหลกทศพธราชธรรมนน ไมไดท าใหประชาชนเขมแขงหรอสามารถด ารงชวตดวยตนเองได การทสงคม



IC-HUSO 2017

ใดสงคมหนงมพลเมองในลกษณะนจ านวนมากยอมสงผลใหสงคมนนเปนสงคมทออนแอ เปนสงคมทตองไดรบการสงเคราะหจากผปกครองตลอดไป ยกตวอยางเชนกรณของเศรษฐทตงโรงทานชวยเหลอคนจนเปนตน

ยงไปกวานน ผเขยนเหนวาการมผปกครองทดแบบธรรมราชาเปนเหมอนวาทกรรม (Discourse) ทสรางขนมาเพอออกแบบใหผใตปกครองไมสามารถพงพาตนเองได เมอไมสามารถพงพาตนเองไดกยอมถกปกครองไดโดยงาย ในทางกลบกน หากประชาชนมความเขมแขงสามารถพงพาตนเองไดแลว ธรรมราชาจะไมมความส าคญหรอมความจ าเปนในการด ารงชวตของผใตปกครอง จงอาจกลาวไดวา ธรรมราชาภายใตระบบธรรมกสงคมนยมจงเปนการสถาปนาอ านาจของราชาทกดขมอยเหนอราษฎรโดยอาศยธรรมะเปนเครองมอนนเอง

ประการทสอง การมผปกครองทดแบบธรรมราชาไมไดชวยท าใหเกดสงคมทดได เนองจาก การเปน “ผปกครองทด”นน ไมไดมความหมายวาดในเชงศลธรรมแตเพยงอยางเดยว แตหมายถงดในแงประสทธภาพหรอความสามารถในการปกครองดวยอกดวย ในแงน การมผปกครองทเปนคนดแบบธรรมราชาจงไมถอเปนผปกครองทดในความหมายน หากผปกครองทเปนคนดนนไมสามารถบรหารบานเมองใหพฒนาเจรญกาวหนาได ดงนน การมผปกครองทดแบบธรรมราชาจงไมไดชวยท าใหเกดสงคมทดไดเสมอไป ตรงกนขาม การมผปกครองทไมใชคนดในแบบธรรมราชา แตมความสามารถในการบรหารบานเมองยอมสามารถพฒนาสงคมใหเจรญกาวหนาตอไปได

หากพจารณามมมองเชงประโยชนนยม (Utilitarianism) เปนกรอบในการประเมนขางตนจะเหนไดชดเจนวา เมอเปรยบเทยบกนระหวางผปกครองทงสองแบบดงกลาว ผปกครองประเภทหลงทเปนคนเกงทมความสามารถในการปกครองบานเมองยอมเปนทตองการของประชาชนมากกวาผปกครองทเปนคนดแบบธร รมราชา เนองจากผปกครองทเปนคนเกงยอมสรางประโยชนใหกบสงคมสวนรวมไดมากกวาและยงยนกวาผปกครองแบบธรรมราชา ดงนน ผเขยนจงเหนวาผปกครองทเปนคนเกงตางหากทเรยกไดวาเปนผปกครองทด เนองจากเปนผปกครองทสามารถท าหนาทของตนในการดแลรบผดชอบสงคมใหเจรญกาวหนา ประชาชนด ารงชวตไดอยางเปนปกตสขได

ประการทสาม การมผปกครองทดแบบธรรมราชาอาจชวยท าใหเกดสงคมทดไดอยางมเงอนไข กลาวคอ ทานพทธทาสเหนวาธรรมราชาสามารถท าใหเกดสงคมทดไดอยางแนนอน หากแตสงคมนนตองอยภายใตการปกครองในระบบธมมกสงคมนยมดวยเชนกน นนหมายความวา ธรรมราชาไมไดมคาในของมนเองตวเอง (Value in itself) แตจะมความหมายหรอเกดผลส าเรจไดกตอเมอมระบบธมมกสงคมนยมเปนเงอนไข หรอเครองมอในการสนบสนนใหการมผปกครองทดแบบธรรมราชาท าใหเกดสงคมทดขนได ดงนนการมผปกครองแบบธรรมราชาจะประสบความส าเรจเฉพาะในระบบการเมองการปกครองแบบธมมกสงคมนยมเทานน ไมสามารถน าไปใชกบสงคมทมระบบการปกครองแบบอนได


2459

IC-HUSO 2017

เพอใหเหนภาพทชดเจนผเขยนขอยกตวอยางระบบการเมองแบบเสรประชาธปไตย แมวาจะมผปกครองทด แตถาประชาชนขาดสทธการมสวนรวมในการปกครองประเทศ และหลกการเสรภาพในการด ารงชวตแลวซงเปนหลกทวไปในการปกครองรปแบบนแลว สงคมการเมองแบบเสรประชาธปไตยยอมลมเหลว ดงนนการมผปกครองทดยอมไมอาจน าไปสการมสงคมทดไดเชนกน

กลาวโดยสรป ผเขยนขอประเมนวาการมผปกครองทดแบบธรรมราชาไมไดชวยท าใหเกดสงคมทดไดจรงตามการประเมน 2 แรก และเหนวา การมผปกครองทดแบบธรรมราชาอาจชวยท าใหเกดสงคมทดไดแบบมเงอนไขตามการประเมนในขอท 3 อยางไรกตามผเขยนเหนวาทศนะเรองธรรมราชาและธมมกสงคมของทานพทธทาสทปรากฏอยในหนงสอเรองธมมกสงคมนยม สามารถตอบค าถามส าคญตามทไดเกรนไวในบทน าวา เพราะเหตใดคนไทยสวนใหญจงใหความส าคญกบคณธรรมของผปกครองมากกวาปจจยอนๆ

ค าตอบทไดกคอ เนองจากทานพทธทาสมองเหนสงคมมนษยผานกรอบของสงคมสงฆในสมยพทธกาลทมพระพทธเจาประดจธรรมราชา ซงแนนอนวาในบรบทสงคมตอนนน ผทมบทบาทหรอมอ านาจเดดขาดสงสดในการปกครองคอ พระพทธเจา ในแงนยอมสงผลตอทศนะของทานทเหนวา ผปกครองคอสงทส าคญทสดของระบบการปกครองทอยเหนอปจจยในการปกครองดานอนๆ ยกตวอยางเชน รปแบบการปกครอง ศลธรรมในการปกครอง รวมถงผใตปกครอง ดงนนดวยระบบตรรกะของการอปมาอปไมยเชนนเองจงไมแปลกททานพทธทาสจะเปนหนงของคนไทยสวนใหญทเชอขออางวา การมผปกครองทเปนคนดยอมท าใหเกดสงคมทด โดยการอนมานการอางเหตผลดงน

ขออางท 1 : ผปกครองทดจะค านงถงประโยชนสขของประชาชนเปนทตง

ขออางท 2 : เมอผปกครองทดค านงถงประโยชนสขของประชาชนเปนทตง สงคมยอมจะพฒนาเจรญกาวหนาดวย

ขอสรป : ดงนน จงควรสงเสรมใหมผปกครองทเปนคนดหรอควรมคนดเปนผปกครอง

กลาวโดยสรป จากขอวจารณและการประเมนทศนะเรองธรรมราชาและธรรมกสงคมนยมของทานพทธทาสในบทความขางตน ผเขยนไดใหเหตผลโตแยงขออางดงกลาววาไมเปนความจรง เนองจากการมผปกครองทเปนคนดไมไดเปนสาเหตจ าเปน (Necessary Conditions) ของการเกดสงคมทด กลาวคอ การทสงคมจะดไดนนอาจมาจากการมผปกครองทเปนคนดหรอไมกได และถามาจากการมผปกครองทเปนคนดกตอเมอตองอยในธรรมกสงคมเทานน แตถามาจากการมผปกครองทไมเปนคนดกตอเมอผปกครองตองเปนคนเกง ในแงนตอใหมผปกครองทไมเปนคนดกอาจท าใหเกดสงคมทดไดเชนกน ในทายทสดผเขยนกยงเหนวา คนสวนใหญกพรอมทจะเชอหรอแมกระทงอยากทจะเชอขออางเหตผลทวา การทมผปกครองทเปนคนดจะท าใหสงคมดจะนาเชอมากกวาการมผปกครองทไมดดงทศนะของทานพทธทาสกตาม



IC-HUSO 2017

บรรณานกรม

พทธทาสภกข. (2520). "ธรรมสจจะของธรรมชาตกบอดมคตทางการเมอง" ธรรมสจจสงเคราะห(ธรรมโฆษณ). สราษฏธาน : ธรรมทานมลนธ.

พทธทาสภกข. (2521). "ธรรมสจจะของธรรมชาตกบอดมคตทางการเมอง" ธรรมสจจสงเคราะห(ธรรมโฆษณ). สราษฏธาน : ธรรมทานมลนธ.

พทธทาสภกข. (2523). "ถาจะใหธรรมะครองโลกตองมระบบการเมองแบบธมมกสงคมนยม" เมอธรรมครองโลก (ธรรมโฆษณ). สราษฏธาน : ธรรมทานมลนธ.

พทธทาสภกข. (2542). ธรรมมกสงคมนยม. โดนล เค สแวรเรอร บรรณาธการ. กรงเทพ : ประยรวงศพรนทตง จ ากด.

พทธทาสภกข. (2549). การเมองคออะไร? หนทางรอดของมนษยคอธรรมมกสงคมนยม. กรงเทพฯ : ส านกพมพแปลนโมทฟ

นต มณกาญจน. (2533). ธรรมะกบการเมอง-เปนไปไดจรงหรอแคเพอฝน : บทวเคราะหระบบการเมองแบบธรรมมกสงคมนยมของทานพทธทาสภกข . วารสารมนษยศาสตรสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษน (เมษายน-กนยายน). สงขลา : ส านกพมพมหาวทยาลยทกษน.

ปรชา ชางขวญยน. (2537). ความคดทางการเมองของทานพทธทาสภกข : ธมมกสงคมนยม. วารสารพทศาสนศกษา (พฤษภาคม-สงหาคม). กรงเทพ : ส านกพมพจฬาลงกรมหาวทยาลย.

ปรชา ชางขวญยน. (2540). ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา. กรงเทพ : ส านกพมพจฬา-ลงกรมหาวทยาลย.

ปเตอร เอ แจกสน. (2556). พทธทาสภกข พระพทธศาสนานกายเถรวาท และการปฏรปเชงนว-สมยในประเทศไทย. มงคล เดชนครนทร (แปล). กรงเทพ : ส านกพมพจฬาลงกรมหาวทยาลย.

สวรรณา สถาอานนท. (2537). มรดกทางปญญาของทานพทธทาส : พนฐานสพทธศาสนาสมยใหมในสงคมไทย. วารสารพทธศาสนศกษา (มกราคม-เมษายน). กรงเทพ : ส านกพมพจฬาลงกรมหาวทยาลย.

สวรรณา สถาอานนท. (2536). ปรชญาพทธทาสกบมหายานธรรม. โครงการเผยแพรผลงานวจยจฬาลงกรมหาวทยาลย. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรมหาวทยาลย.


2461

IC-HUSO 2017

The Significant Implication of the Kiyomizu Temple Scenes in the Noh Play-

“Tamura”

Wanatsanan Sookthon

Japanese and Communication Program, Faculty of Liberal Arts

Ubon Ratchathani University, Thailand

E-mail: [email protected]

Abstract

The aim of this article is to study on how a description of the Kiyomizu temple appearing

in the Noh play called “Tamura” implies to the play and reflects a society during the Kamakura-

Muromachi periods (1185-1573). This study is a documentary research and the description is used

for presenting the contents. This article found that this Noh play describes a history of the

Kiyomizu temple in its first act and depicts things associated with the temple, such as the Otowa

waterfall, Jishu shrine, sakura flowers and Avalokitesvara (Kannon) in the whole story. In relation

to this, it implies a unity of the story which all roles, scenes and theme are related to the

Buddhism combining with the Shinto’s belief of gods. In the meantime, it creates images for an

audience to easily catch up the story. For the implication to the society, although the Buddhism

gained in popularity and had an influence during the Kamakura-Muromachi periods, the Shinto

still seemed exist. Both religions could not be separated from each other. Also, the description of

the Kiyomizu temple encourages the audience to feel admiration of the temple and want to visit

there to worship.

Keywords: Kiyomizu Temple, Noh Plays, Tamura



IC-HUSO 2017

นยยะส ำคญของฉำกวดคโยะมส ในบทละครโน เรอง “ทะมระ”

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอศกษาบทบรรยายวดคโยะมส ทปรากฏเปนฉากในบทละครโน เรอง “ทะมระ” (『田村』) วาการใชวดคโยะมส (清水寺) เปนฉากแฝงนยยะส าคญตอบทละครอยางไร และมนยยะส าคญทสะทอนสงคมในสมยคะมะคระ – มโระมะช (ราวค.ศ.1185 – 1573 ) ประการใดบาง โดยงานวจยชนนเปนการวจยเอกสาร (Documentary Research) และน าเสนอขอมลดวยการพรรณนา ผลการศกษาพบวาบทละครโนเรองนมการบรรยายเกยวกบประวตความเปนมาของวดคโยะมสในองกแรก และมการสอดแทรกการกลาวหรอบรรยายถงสงทเกยวพนเชอมโยงกบวดคโยะมส เชน น าตกโอโตะวะ (滝) ศาลเจาจฌ (地主権現) ดอกซากระ และพระอวโลกเตศวรโพธสตว (เจาแมกวนอม) ในบทตลอดทงเรอง โดยมนยยะส าคญตอเนอเรองในแงของการสรางเรองใหเปนเอกภาพ ทงเรองของตวละครเอก ฉาก และแกนเรองลวนมความเกยวพนเชอมโยงสอดคลองเปนเรองเดยวกน คอการสะทอนแนวคดพทธศาสนาทผสมผสานกบแนวคดเทพเจาในศาสนาชนโต และการสรางจนตภาพใหผชมจนตนาการตามไดงาย นอกจากนยงมนยยะส าคญทสะทอนใหเหนวาสงคมในสมยคะมะคระ – มโระมะชนน แมพทธศาสนาจะไดรบความนยมและมอทธพลตอสงคมมากเพยงไร แตแนวคดดงเดมแบบชนโตกยงคงอย โดยทงสองแนวคดความเชอนมอาจแยกออกจากกนได อกทงการบรรยายฉากวดคโยะมสยงมนยยะในแงของการกระตนใหผชมเกดความชนชมในสถานทและเกดศรทธาจนตองการเดนทางไปไหวสกการะ ณ วดแหงน อกดวย

ค ำส ำคญ : วดคโยะมส, บทละครโน, ทะมระ


2463

IC-HUSO 2017

1. บทน ำ

ละครโน (能) เปนศลปะการแสดงโบราณของประเทศญปนทไดรบการยอมรบวามเอกลกษณเฉพาะตวและยงคงสบทอดมาจนถงปจจบน ทงการแสดง ดนตร เวท หนากาก เครองแตงกาย ลวนมเอกลกษณโดดเดนแตกตางจากศลปะการแสดงอนๆ รวมทงบทละครโน หรอ โยเกยวก (謡曲) กเชนเดยวกน (เสาวลกษณ สรยะวงศไพศาล, 2533 : 234)

บทละครโนนนมลกษณะเฉพาะทแตกตางจากบทละครทวๆไป เชน บทละครโนจะมขนาดสนมาก ไมเนนเนอเรอง ไมมความขดแยงระหวางตวละคร เปนตน โดยบทละครโนจะมโครงสรางทคอนขางแนนอน กลาวคอ ในองกแรกตวละครรอง1 จะปรากฏตวบนเวท และแนะน าตนเองวาเปนใคร พรอมกบบอกวาตอนนตนตงใจจะท าอะไร ซงสวนใหญจะตงใจเดนทางไปยงสถานทส าคญหรอมชอเสยงแหงใดแหงหนง พรอมบรรยายการเดนทางของตน เมอเดนทางมาถงสถานทแหงนนตวละครเอก2 จะปรากฏตวขนเพอบอกเลาเรองราว ประวตเกยวกบสถานทนน สวนในองกทสอง ตวละครเอกจะปรากฏตวอกครงเพอขบรองบทร าพงความในใจกอนจะรองบททเรยกวา คเซะ (クセ) ซงเปนแกนของละคร แลวรายร าประกอบดนตรและเสยงประสาน (เสาวลกษณ สรยะวงศไพศาล, 2528 : 29)

การเลาถงสถานทในบทละครโนถอไดวาเปนเอกลกษณเฉพาะอยางหนง กลาวคอ บทละครโนมกจะอางองสถานททมชอเสยง สถานทส าคญ หรอมต านานเรองเลาในยคกอนหนาบทประพนธ (สมยคะมะคระ – มโระมะช) สถานทดงกลาวสวนใหญเปนสถานททมอยจรง และละครโนจะผกเรองใหตวละครเอกมความเกยวพนกบสถานทนน ๆ เนองจากเวทละครโนเปนเวททมลกษณะเรยบงาย ไมวาจะท าการแสดงละครโนเรองใดกตาม เวทจะไมมการตกแตง หรอสรางฉากประกอบใด ๆ ดงนนบทบรรยายถงฉากสถานทจงมความส าคญอยางยงในการสรางจนตภาพและอรรถรสในการรบชม

สถานททนยมน ามาเปนฉากในบทละครโน คอ สถานททางธรรมชาตทมต านานเรองเลา เชน ภเขา แมน า และสถานททเกยวพนกบความเชอและศาสนา เชน วด ศาลเจา เปนตน วดและศาลเจาทมชอเสยงทปรากฏในบทละครโนมเปนจ านวนมาก แตสถานททยงคงปรากฏอยในปจจบนและยงคงไดรบความนยมส าหรบผคนในการไปสกการะมอยไมมากนก หนงในนนคอ วดคโยะมส หรอ คโยะมสเดะระ (清水寺) คนไทยหลายคนอาจรจกวดนในนามวดน าใส ซงปจจบนตงอยในเขตจงหวดเกยวโต

1 ตวละครรอง หรอเรยกวาตวละครวะก (ワキ) เปนตวละครทท าหนาทเกรนน าเรองเพอใหตวเอกไดออกมารายร าและเลาเรองราวของตน สวนใหญเปนพระธดงค ตวละครวะกจะไมมบทรองและไมสวมหนากากอยางตวละครเอก จะมเพยงบทเจรจาเทานน 2 ตวละครเอก หรอเรยกวา ฌเตะ (シテ) เปนตวละครทสวมหนากาก มบทขบรอง และรายร า สวนใหญตวละครเอกในบทละครโนจะเปนวญญาณทยงยดตด อาลยอาวรณ หรอผกพนกบสถานทจงไมอาจหลดพนได ในองกแรก ฌเตะจะปรากฏตวในรางแปลงของมนษย เพอบอกเลาความเปนมาและขอใหตวละครรองทเปนพระสวดอทศใหตนไปสสขต ตอมาในองกหลงจงเผยรางวญญาณทแทจรง ออกมารายร าและบอกเลาเรองราวหรอความในใจ



IC-HUSO 2017

บทละครโนทปรากฏการน าวดคโยะมสมาเปนฉากมหลายเรอง แตเรองทยงคงปรากฏอยและยงมการน ามาแสดงบนเวทในปจจบนเหลอเพยงไมกเรอง หนงในนนคอบทละครโน เรอง “ทะมระ” (『田村』) ทน าเสนอเกยวกบต านานเรองเลาประวตความเปนมาในการสรางวดคโยะมส ผสมผสานกบต านานเรองเลาของ ซะกะ โนะ อเอะ โนะ ทะมระ มะโระ (坂上田村麻呂) ซงเปนบคคลทมตวตนจรงในประวตศาสตร และเปนตวละครเอกของเรอง อกทงเปนบทละครโนเรองเดยวทมการหยบยกประวตความเปนมาของวดและสถานทตาง ๆ ในวดมาน าเสนอ

การน าวดคโยะมส ซงเปนวดทมชอเสยงเปนทรจกกนดมาเปนฉากนน นอกจากเพอใหผชมสามารถจนตนาการตามไดงายแลว ยงอาจแฝงความส าคญอนๆ เอาไว ดงท เสาวลกษณ สรยะวงศไพศาล (2533: 234) กลาววา บทละครโนนนนอกจากจะมคณคาในฐานะเปนงานศลปะของภาษาและการแสดงแลว ยงนบไดวามคณคาทางประวตศาสตรในฐานะทเปนผลงานซงสะทอนความรสกนกคด ความเชอ ความหวง ศลธรรม และภมปญญาของชนชาตญปนในสมยมโระมะช ไดดกวาวรรณกรรมชนใด ๆ

อกทงพทธศาสนามบทบาทและอทธพลตอทรรศนะ ความเชอ ศลปะ วฒนธรรม และงานวรรณกรรมในชวงสมยคะมะคระ – มโระมะช เปนอยางมาก การน าวดคโยะมสมาใชเปนฉากบรรยายในบทละครโน จงไมใชเพยงเพอผกเรองราวของสถานทใหเชอมโยงกบเรองราวของตวละครเอกเทานน แตยงอาจมมตความส าคญอนๆ รวมอยดวย

ดงนนบทความชนนจงมงศกษาบทบรรยายวดคโยะมส ทปรากฏเปนฉากในบทละครโน เรอง “ทะมระ” (『田村』) วามนยยะส าคญตอบทละครอยางไร และมนยยะส าคญทสะทอนสงคมในสมยคะมะคระ – มโระมะชประการใดบาง โดยศกษาจากตวบทละครโน ทปรากฏในหนงสอรวมเลมบทละครโน “ โยเกยวกฌ 1” (『謡曲集Ｉ』) ของส านกพมพโชงะกกง (小学館) ตพมพครงท 5 ป ค.ศ. 2012 ทงนส านวนแปลไทย ผวจยเปนผแปล


2465

IC-HUSO 2017

2. บทละครโนเรอง “ทะมระ”

บทละครโนเรอง “ทะมระ” ไมปรากฏหลกฐานแนชดวาใครเปนผประพนธ เปนบทละครโนประเภทฌระโน (修羅能)3 ทตวละครเอกเปนวญญาณนกรบ ซงในเรองนคอ “ซะกะ โนะ อเอะ โนะ ทะมระมะโระ” (坂上田村麻呂)4 หรอ “ทะมระมะร” (田村丸) เปนผทมความเกยวของกบต านานประวตความเปนมาในการสรางวดคโยะมส โดยเนอเรองแบงเปน สององก และมไอเคยวเงน (アイ狂言)5 คนกลางองกแรกและองกทสอง

เนอหาในองกแรกเรมจากตวละครรอง (วะก) พรอมดวยตวละครผตดตาม (วะกทซเระ) เปนพระธดงคจากเมองอะสมะ โนะ กน (東国) มายงเมองหลวง (เกยวโต) และเดนทางไปสกการะวดคโยะมส เมอไปถงไดพบกบเดกหนมคนหนงถอไมกวาดในมอ จงเขาไปสอบถามและไดทราบวาเดกหนมเปนผดแลศาลเจาจฌ (地主権現) ในเขตวดแหงน เขาเลาประวตความเปนมาของวดวา “ซะกะ โนะ อเอะ โนะ ทะมระมะโระ” (เรยกโดยยอวา “ทะมระมะโระ” หรอ “ทะมระมะร”) เปนผสรางขน และพาพระธดงคชมสถานทตาง ๆ ภายในวด จนกระทงพระอาทตยลบขอบฟา แสงจนทรฉายกระทบกลบดอกซากระ เดกหนมจงกลาวกลอนขนพลางชนชมทวทศน กอนรางจะหายลบเขาไปในวหารทะมระ อนเปนสถานททเกยวพนกบ “ทะมระมะโระ” ผสราง

ตอมามการแสดงไอเคยวเงนคนกลางโดยเลาวาพระธดงคไดพบกบชาวบานคนหนงบรเวณประตวด ชาวบานไดบอกเลาต านานความเปนมาของวดและกลาววาเดกหนมทพระธดงคไดพบนาจะเปนวญญาณของ “ทะมระมะโระ” ทจ าแลงแปลงกายมาเปนมนษย ขอใหพระธดงคไดโปรดสวดภาวนาอทศใหแกดวงวญญาณของ “ทะมระมะโระ” ดวย

3 บทละครโนจดแบงออกเปน 5 ประเภท ไดแก ประเภทท 1 หรอ วะกโน (脇能) ตวละครเอกเปนเทพเจา บทละครประเภทนมกมเนอหาเกยวกบศาสนาและพธกรรมตามแบบแผน ใชเพอการแสดงบชาเทพเจาหรอศาลเจา ประเภทท 2 หรอ ฌระโน (修羅能) ตวละครเอกจะเปนวญญาณของนกรบ องคแรกจะมาในรางแปลงของชาวบาน และองคทสองจะแตงชดนกรบเตมยศ ประเภทท 3 หรอ คะทซระโน (鬘能) ตวเอกเปนหญงสาวทสงางาม สวนใหญมกเปนวญญาณ แตองคแรกจะมาในรางแปลงของมนษย ในกรณทตวละครเอกยงมชวตอย บทละครมก จะมเพยงองกเดยว ประเภทท 4 หรอ สะทสโน (雑能) ตวละครเอกมกเปนวญญาณทไดรบความทกขทรมานไมสามารถหลดพนจากหวงแหงทกขนน หรอ หากเปนตวละครทยงมชวตกมกจะมเรองใหทกขทรมานใจ ตกทกขไดยาก หรอ เสยสตจตฟนเฟอน เปนตน ประเภทท 5 ห รอ ครโน (切能) ตวละครเอกมกเปนสตวประหลาด ปศาจ หรอเทพยดาชนรองๆ เชน พญามงกร เปนตน 4 เปนบคคลจรงในประวตศาสตร เปนนกรบมชวตในชวงปลายสมยนาราถงสมยเฮอน ตอนตน(ราวค.ศ.758 – 811)ไดรบการแตงตงจากจกรพรรดใหด ารงต าแหนงเซอไทโชกน (征夷大将軍)เปนคนแรก ซงเปนต าแหนงพเศษทางการทหารเพอปราบปรามชนกลมนอย ตอมาเมอ มนะโมะโตะ โนะ โยะรโตะโตะ (源頼朝)ตงรฐบาลคะมะคระขน ไดน าต าแหนงนกลบมาปกครอง โดยเรยกวาต าแหนง โชกน 5 การแสดงเคยวเงน คนละครโนระหวางองกแรกและองกทสอง โดยมากจะเปนตวละครชาวบานหรอคนในละแวกสถานททตวละครรองไป เลาเรองราวในองกแรกอกครง และแนะน าใหตวละครรองสวดอทศใหแกดวงวญญาณของตวละครเอก โดยทงหมดใชภาษาเคยวเงน ซงเปนภาษาพดในการเลาเรองท าใหผชมในสมยนนเขาใจเรองราวไดมากขน



IC-HUSO 2017

องกทสอง กลาวถงยามวกาล ขณะทพระธดงคก าลงสวดภาวนาอทศใหแกดวงวญญาณอยนน รางวญญาณนกรบของ “ทะมระมะโระ” ทแทจรงกปรากฏกายขน แลวเลาเหตการณทไดรบราชโองการจากจกรพรรดใหเปนผน าทพไปปราบปรามปรปกษ ทเขาซสกะ (鈴鹿山) และรกษาบานเมองใหสงบสข เขาไดสกการะขอพรจากพระอวโลกเตศวรโพธสตวปางพนกร หรอ เจาแมกวนอมพนมอ เมอไปรบท าใหไดรบพลงความชวยเหลอ ราวกบมมอพนมอตอกรกบศตร ท าใหเอาชนะศตรได แลวกลาวสรรเสรญพระเมตตาบารมของเจาแมกวนอม ซงตอนทกลาวสรรเสรญพระเมตตาบารมของเจาแมกวนอมชวยใหไดรบชยชนะเหนอศตร เปนบทรองร าพงความในใจของตวละครเอกทเรยกวา คเซะ ซงถอวาเปนแกนของบทละครโนเรองน

ภาพท 1 การแสดงละครโนเรอง “ทะมระ”

ทมา : 謡蹟めぐり謡曲初心者の方のためのガイド, 2001.

3. ผลกำรศกษำ

ผเขยนไดแบงผลการศกษาออกเปน 2 ประเดน คอ 1) การบรรยายเกยวกบประวตความเปนมาของวด คโยะมส และ 2) การกลาวหรอบรรยายถงสงทเกยวพนเชอมโยงถงวดคโยะมส

3.1 กำรบรรยำยเกยวกบประวตควำมเปนมำของวดคโยะมส

บทละครโนสวนใหญแลว จะปรากฏบทบรรยายสถานทในตอนตนขององกแรก ซงเปนชวงทตวละครรอง (วะก - สวนใหญจะเปนพระธดงค) ออกมาแนะน าตววาไดเดนทางมายงสถานททมชอเสยง และพบกบตวละครเอก (ฌเตะ) ซงเปนวญญาณ แตปรากฏกายในรางจ าแลงแปลงเปนมนษย ตวละครเอกจะแนะน าและพาตวละครรองไปยงสถานททมชอดงกลาว พรอมบอกเลาประวตความเปนมาของสถานทนน ซงในเรอง “ทะมระ” เองกมลกษณะตามขนบแบบแผนการล าดบเรองแบบเดยวกน โดยไดอางองต านานการสรางวดของ “ ซะกะ โนะ อเอะ


2467

IC-HUSO 2017

โนะ ทะมระมะโระ” ทปรากฏในหนงสอรวบรวมเรองเลา “คนจะก โมะโนะงะตะรฌ” (『今昔物語集』)6 เลมท 11 ผสมผสานกบประวตความเปนมาของวด โดยมการบรรยาย ดงน

シテ「そもそも当時清水寺せいすいじ

と申すは、大同だいどう

二年の御草創ごさうさう

、坂の上の田村丸たむらまる

の御願ごぐわん

なり。昔

大和やまと

の国子島寺こしまでら

といふ所に、賢心げんしん

といへる沙門しやもん

、生身しやうじん

の観世音くわんぜおん

をノ

拝まんと誓ひしに、或あ

る時

木津川こづがは

の川上より、金色こんじき

の光さししを、尋ね上のぼ

つッ

て見れば、一人いちにん

の老翁らうをう

あり、かの翁おきな

語つッ

ていはく、われはこれ行叡居士ぎやうえこじ

といへり、汝なんぢ

一人いちにん

の檀那だんな

を待ち、大伽藍だいがらん

をノ

建立こんりふ

すべしと

て、東ひがし

をさして飛び去りぬ。されば行叡居士ち言つッ

ぱ、これ観音薩埵くわんノんさッた

の御再誕おさいたん

、また檀那

を待てとありしは、これ坂の上の田村丸」

地謡「今もその、名に流れたる清水きよみづ

の、深き誓ひも数々に、千手せんじゅ

の御手みて

のとりどり、さまざ

まの誓ひあまねくて、国土こくど

万民ばんみん

をノ

漏らさじの、大悲だいひ

の影ぞありがたき。げにや安楽世界よ

り、今この娑婆しゃば

に示現じげん

して、われらがための観世音、仰あふ

ぐもおろかなるべしや、仰ぐもおろ

かなるべしや」 (PP. 118 – 119)

ตวละครเอก「เดมทวดนมชอวาวดเซนซอ7 สรางขนในปไดโดท 28 จากการภาวนาอธษฐานของ “ซะกะ โนะ อเอะ โนะ ทะมระมะร” ในอดตมพระภกษนามวา “เคนชน” อยทวดแหงหนงชอวาวดโคะฌมะ ในเมองยะมะโตะ ไดตงจตอธษฐานวาอยากจะกราบไหวสกการะพระอวโลกเตศวรโพธสตว (เจาแมกวนอม) ในตอนนนเอง ตนแมนาโคะส ไดมแสงสทองสาดสองอาไพ เมอเลยบเคยงสอบถามเดนทวนกระแสธารไปทางตนนา พบชายชราคนหนงทนน ชายชราคนนนไดกลาววาตนเองคอพระ นามวา “เกยวเอะ โคะจ” ทานจงรอคอยผมศรทธาทจะมาอปถมภและจงสรางวดใหยงใหญ เมอกลาวจบรางชายชรากหายลบไปทางทศตะวนออก เมอเปนดงนชายชราทเรยกตนเองวาพระ “เกยวเอะ โคะจ” คงจะเปนรางแปลงจาแลงมาขององคเจาแมกวนอมทเสดจมายงโลกน พระองคตรสใหรอผมศรทธาทจะมาอปถมภ คนผนนกคอ “ซะกะ โนะ อเอะ โนะ ทะมระมะร”」

คอรส「จนกระทงถงตอนน วดคโยะมสซงมชอเสยงสบมา คอชอเสยงเลาขานเกยวกบองคเจาแมกวนอม ณ วดแหงน มผคนมาขอพรอธษฐานมากมายตอเจาแมกวนอม พระองคไดทรงใชกรพนกรชวยเหลอคมครองใหสมหวง แผจตอธษฐานปกปองมวลมนษยและสรรพสตว ปวงประชาในเมองนใหรมเยนเปนสข กราบขอบพระคณเจาในพระเมตตากรณาอนยงใหญ ราวกบองคเจาแมกวนอมเสดจลงมาจากสรวงสวรรค

6 เปนหนงสอรวบรวมเรองเลาทเลาสบตอกนมาในชวงตนศตวรรษท 12 ไมปรากฏผแตง เนอหาสวนใหญเกยวกบเรองราวทางพทธศาสนา มทงหมด 31 เลม โดยเลมท 1 – 5 เปนเรองเลาของอนเดย เลมท 6 – 10 เปนเรองเลาของจน และเลมท 11 – 31 เปนเรองเลาของญปน 7 การอานออกเสยงแบบอนโยะม (音読み) หรอการออกเสยงตามแบบเสยงจน 8 ตรงกบ ค.ศ. 807



IC-HUSO 2017

ปรากฏกายบนโลกมนษยนเพอชนาชวยเหลอสรรพสตว พวกเราควรไหวสกการะบชาพระองคทาน ตอใหไหวสกการะสกกครงกคงไมเพยงพอ」 (หนา 118 – 119)

โคะซะอ ซนจน (壺齋散人, 2008: ออนไลน) ไดแสดงความเหนเกยวกบบทละครโนเรอง “ทะมระ” วา แมบทละครโนเรองนจะจดอยในประเภทฌระโน (修羅能) ทตวละครเอกเปนนกรบ แตเรองนกลบมบรรยากาศทเนนการเฉลมฉลอง ใหความรสกแจมใส เปนบทละครทมค าอวยพร สรรเสรญ อนเปนมงคล ในบทละครโนนนคงประวตความเปนของวดตามทปรากฏในหนงสอรวมต านานเรองเลา “คนจะกโมะโนะงะตะรฌ” แตมการปรบชอตวละคร พระเอนจน (延鎮)9 เปน เคนชน (堅心) แทนเทานน

สาเหตทพระเอนจน หรอ เคนชน เชอวา พระเกยวเอะ โคะจ คอรางจ าแลงแปลงเปนมนษยของเจาแมกวนอม เพราะลกษณะของสถานทตงวดคโยะมสนนรายลอมดวยภเขามากมาย คลายกบเขา โปตลกะ (Mount Potalaka)10 ซงเชอวาเปนดนแดนศกดสทธและเปนทสถตของเจาแมกวนอม (高野圭介, 2017: ออนไลน) หากพจารณาบทบรรยายจะพบวาการกลาวถงประวตความเปนมาของวด เปนเพยงองคประกอบหนงเทานน และบทบาทของตวละครเอก “ทะมระมะโระ” ในฐานะผสรางวดนนไมไดถกเนนสกเทาไหร หากแตใจความส าคญคอการน าเสนอพระเมตตากรณาอนใหญหลวงของเจาแมกวนอมทมตอสรรพสตวมากกวา ซงเนอหาในองกหลงแมจะมการน าเสนอเรองราวของ “ทะมระมะโระ” ทไดรบค าสงจากจกรพรรดใหไปปราบปรามกลมกบฏ แตใจความส าคญยงคงเปนการกลาวสรรเสรญพระเมตตาของเจาแมกวนอมทคมครองใหเขาไดรบชยชนะ ซงการใชค าบรรยายฉากทงดงาม เชนประโยคทวา “春宵一刻

しゅんせういっこく

、値千金あたひせんきん

、花に清香せいきやう

、月に影かげ

” (ชวขณะหนงในคาคนฤดใบไมผลชางลาคากวาสงใด ทงมวลบปผาทสงกลนหอมอบอวล ทงจนทราทสองแสงนวลตระการตา) แสดงถงความละเมยดละไมในการเลอกใชถอยค า (石井倫子, 2009: 125) อาจเพราะบทละครโนเรองน เปนบทละครโนทตวละครเอกเปนนกรบทชนะในสงคราม (勝修羅物)11 การไดรบชยชนะถอเปนเรองด ดงนนการใชค าในการบรรยายฉากจงลวนเปนไปในแงด เปนมงคล และเปนค าทงดงาม เปนเครองบงชถงชยชนะ

3.2 กำรกลำวหรอบรรยำยถงสงทเกยวพนเชอมโยงถงวดคโยะมส

ในบทละครโนเรอง “ทะมระ” มการบรรยายเกยวกบวดคโยะมส ไมเพยงแคในชวงตนเรองเทานน แตมการสอดแทรก และกลาวถงสงทเกยวพนเชอมโยงกบวดตลอดทงเรอง เชน

1) นาตกโอโตะวะ (音羽滝) วดคโยะมสนนตงอยในเขตภเขาโอโตะวะ (音羽山)12 ท าใหมน าตกธารขนาดเลก เรยกวา น าตกโอโตะวะ ไหลผานบรเวณวด และกลายเปนทมาของชอวด “คโยะมส” ทแปลวา “น า

9 พระในนกายฮซโซ (法相宗) หรอนกายโยคาจาร มชวตในชวงสมยนาราถงชวงตนสมยเฮอน เชอวาเปนหนงในผกอตงวดคโยะมส 10 ภเขาในอนเดย 11 ปจจบนมบทละครโนประเภทนหลงเหลออยเพยง 3 เรองเทานน คอ “ทะมระ” “อะบระ” (『箙』) และ “ยะจมะ”(『八島』) 12 อยทางทศตะวนออกของกรงเกยวโต


2469

IC-HUSO 2017

สะอาด” หรอ “น าใส” ซงในบทละครโนเรอง “ทะมระ” ไดกลาวอางองถงทงเขาโอโตะวะและน าตกโอตะวะ ในตอนตนเรอง ดงน

ワキ・ワキツレ「頃ころ

も早はや

、弥生半やよひなか

ばの春の空、弥生半ばの春の空、影ものどかにめぐる日

の、霞かす

むそなたや音羽山おとわやま

、滝の響きも静かなる、清水寺に着きにけり、清水寺に着きにけ

り」 (P.112)

ตวละครรองและตวละครผตดตาม (พระธดงค) 「ถงฤดกาลใบไมผลแลว ทองฟาในชวงฤดใบไมผลกลางเดอนสาม แสงตะวนคอยๆออนแรงลง เบองหนาทหมอกพราพรางตาคอเขาโอโตะวะเหรอ เสยงนาตกไหลกชางเงยบงน อาตมามาถงวดคโยะมสแลว」 (หนา 112)

ตอมามการกลาวถงน าตกโอโตะวะ ในตอนทตวละครเอกแนะน าสถานทตางๆในบรเวณวดและเลาประวตความเปนมาของวดใหพระธดงคฟง ดงน

シテ「…（略）青陽せいやう

の影緑みどり

にて、風のどかなる、音羽おとは

の滝の白糸しらいと

の、繰り返し返しても、面

白やありがたやな、地主権現の花の色も殊こと

なり。」(P.120)

ตวละครเอก「...(ยอ) สสนของฤดใบไมผลคอความเขยวขจ สายลมพดเออยๆ แววเสยงนาไหล สายนาจากนาตกโอโตะวะทไหลลงเบองลางราวกบเสนดายสขาว ตอใหมองพศอยางไรกชางเปนเรองนารนรมย เปนเรองนาขอบใจ ความงามของสสนดอกไมแหงศาลเจาจฌกชางวเศษสดเชนกน」 (หนา 120)

และในองกทสอง เมอตวละครเอกปรากฏกายในรางวญญาณทแทจรง ไดมการกลาวถงน าตกโอโตะวะดงน

シテ「あらありがたの御経やな、清水寺きよみづでら

の滝つ波、まこと一河いちが

の流れを汲んで、他生たしやう

の縁と

なる旅人たびびと

に、言葉を交かは

す夜よ

声こゑ

の読誦、これぞすなはち大慈大悲だいじだいひ

の、観音くわんノん

擁護をうご

の結縁けちえん

なる

(P.124)

ตวละครเอก「อา..ชางเปนบทสวดทนาขอบใจยงนก ธารนาจากนาตกแหงวดคโยะมส ไหลรวมกนราวกบเปนธารนาเดยวกน ดงเชอมชะตากรรมในภพชาต(ขาและทานมกรรมรวมกนมาแตปางกอน) สงผลใหพระธดงคผเดนทาง ไดมาอานบทสวดในคนน สงนคงกลาวไดวาเปนพระเมตตาธรรมอนกรณาของพระอวโลกเตศวรโพธสตว (เจาแมกวนอม) ททรงปกปกษคมครองใหไดผกสมพนธรวมกน」 (หนา 124)



IC-HUSO 2017

จากขอความขางตนทยกมาจะเหนไดวา ในบทละครโนมการบรรยายเกยวกบน าตกโอ โตะวะตามทศนยภาพทเปนจรง กลาวคอ ลกษณะของสายน าตกโอโตะวะทมขนาดเลกมาก ท าใหเหนสายน าราวกบเสนดาย และเสยงน าตกไหลทแผวเบาจนแทบไมไดยน รวมทงการหยบยกเอาลกษณะเดนของน าตกโอโตะวะ ทน าตกนนแยกเปน 3 สายตกลงมาไหลรวมกนเปนสายน าเดยว มาเปรยบเทยบใหเกดภาพของตวละครทมาจากตางท ตางภพชาต แตกลบไดมาพบเจอกน เปนการน าเสนอภาพความงามของสถานทไปพรอมๆกบการผกเรองใหสมพนธกบแกนเรองหลกทตองการน าเสนอ ซงตรงกบความเหนของ โนะมระ เคนโช (中野顕正, 2017: ออนไลน) ทกลาววาบทละครโนเรองนน าต านานการสรางวดคโยะมสมาเปนแกนเรองหลก โดยน าเสนอความศรทธาตอเจาแมกวนอมและเทพทสถต ณ บรเวณวด การใชสถานททปรากฏในวดอยาง น าตกโอโตะวะ และศาลเจาจฌ มาผกกบเนอเรอง เพอแสดงใหเหนความเปนมาของสถานท วาภายในวดแหงนทกแหงลวนเปนสถานทศกดสทธ ควรแกการเคารพบชา

2) ศาลเจาจฌ หรอ จฌกนเงน (地主権現) จฌกนเงน (地主権現) นน หมายถง สถานทหรอศาลทสรางขนเพอสกการะ บชาเทพทสถต ณ พนทนน ซงอยภายในอาณาบรเวณวด (デジタル大辞泉の解説 cited in 朝日新聞社&VOYAGE GROUP, 2017: ออนไลน) ในปจจบนเมอกลาวถงศาลเจาจฌ หลายคนจะนกถงศาลเจาของเทพโอกน นฌ (大国主)13 ทตงอยภายในเขตวดคโยะมส ซงเรองราวของเทพโอกนนฌไมไดเกยวพนหรอถกกลาวถงในบทละครโนเรองนเลย อยางไรกตามตวละครเอกในองกแรกไดปรากฏกายในรางแปลงเปนเดกหนมผดแลศาลเจาจฌ โดยมบทบรรยายทเกยวกบศาลเจาจฌ ดงน

シテ「おのづから、春の手向たむげ

となりにけり、地主権現ぢしゅごんげん

の、花盛り。」(P.117)

ตวละครเอก「ตามธรรมชาตแลว ดอกไมในฤดใบไมผลนนผลบานเพอเปนดอกไมสาหรบบชา สาหรบศาลเจาจฌแหงนดอกไมทกาลงบานสะพรงคอดอกซากระ 」 (หนา 117)

ตอมามการกลาวถงศาลเจาอกครง ในตอนทตวละครเอกไดแนะน าสถานทตางๆภายในวดแกพระธดงคและไดชนชมความงามของทวทศน ดงบทบรรยายตอไปน

地謡「あらあら面白の地主ぢしゅ

の花の気色けしき

やな。桜の木こ

の間ま

に洩も

る月の、雪もふる夜嵐よあらし

の、誘ふ

花とつれて散るや心なるらん」(P.120)

คอรส「อา...ภาพทวทศนดอกไม ณ ศาลเจาจฌนนนาสนใจกวาอะไรยงนก แสงจนทรทสาดสองลอดผานระหวางตนซากระ สายลมยามคาคนพดกลบซากระใหปลววอนลอยคลงดจหมะ สายลมนเองททาใหกลบซากระปลดปลวไปพรอมกบทาใหจตใจของฉนระสาระสาย」 (หนา 120)

13 เปนเทพทปรากฏในหนงสอบนทกประวตศาสตรและต านานเทพของญปน “โคะจก”(『古事記』) ในยคนารา (ค.ศ. 712) เชอวาเปนเทพแหงการเยยวยารกษา ส าหรบศาลเจาโอกนนฌ ทวดคโยะมส นนขนชอเรองการขอพรใหความรกสมหวง


2471

IC-HUSO 2017

จากขอความขางตนจะเหนไดวา มบทบรรยายดอกซากระทบานสะพรงในฤดใบไมผลมากกวาการกลาวบรรยายลกษณะอนในศาลเจาจฌ ทงนเพราะแกนเรองหลกนนน าเสนอศรทธาทมตอเจาแมกวนอม ซงเปนพระโพธสตวทคอยชวยเหลอ ปกปองคมครองมวลมนษย ตามความเชอในพทธศาสนามหายาน แตศาลเจานนสะทอนความเชอเรองเทพเจา ตามแนวคดในศาสนาชนโต อกทงเทพโอกนนฌ ไมไดมความเกยวพนกบเนอเรองแตประการใด จงเปนเรองแปลกทบทบรรยายมการกลาวถงศาลเจาจฌ

อยางไรกตาม สาเหตทบทละครโนยงคงใหความส าคญโดยการกลาวถงศาลเจาจฌนน ผวจยเหนวาเกยวพนกบตวละครเอก “ทะมระมะโระ” เพราะตามแนวคดเกยวกบเทพเจาในศาสนาชนโตนนมองวา คะม (神) หรอเทพเจา ลวนอยในฐานะประเสรฐสด เปนผปกปองคมครองบานเมอง หรอสถานทตางๆ เทพเจาแตละองคจะมบทบาทหนาทแตกตางกนไป เชน เทพเจาผเปนบรรพบรษ เทพเจาประจ าถนและชมชน เทพเจาแหงอาหาร เทพเจาแหงพชและสตว ตลอดจนเทพเจาแหงธรรมชาตทมจ านวนมากมายเกนทจะนบได (เพญศร กาญจโนมย, 2540: 9 -10) และยงเชอวาคะมนนสามารถเปลยนสภาพได เชน จากมนษยเปนคะม (พพาดา ยงเจรญ, 2535: 43) จากแนวคดดงกลาวท าใหพจารณาไดวา “ทะมระมะโระ” นนไมใชวญญาณนกรบธรรมดา และไมไดเปนเพยงผกอสรางวดเทานน แตถอเปนคะม หรอ เทพเจาองคหนงดวย เพราะประวตความเปนมาของวดคโยะมสมความเกยวของกบ “ทะมระมะโระ” อยางลกซง ทงนมต านานเลาวาจกรพรรดซะงะ (嵯峨天皇)14 ไดเดนทางมาทศาลเจาจฌ เพอไหวบวงสรวงขอบคณดวงวญญาณของ “ทะมระมะโระ” อกดวย (Kyoto-jishujinja, 2006 : ออนไลน) จงอาจกลาวไดวา “ทะมระมะโระ” นนไดรบการยกยองนบถอเปนเทพเจาทสถต ณ สถานทนดวย

ดงนน การบรรยายสถานทเกยวกบศาลเจาจฌจงเกยวพนกบตวละครเอกโดยตรง และเปนการสะทอนแนวคดการผสมผสานระหวางศาสนาพทธและศาสนาชนโตของชาวญปนในยคคะมะคระ – มโระมะช

3) ดอกซากระ เหตการณในบทละครโนเรอง “ทะมระ” นนเกดขนในชวงฤดใบไมผล ทดอกซากระก าลงบานสะพรง ซงการบรรยายถงดอกซากระ และชนชมความงามของดอกซากระนนถกสอดแทรกตลอดทงเรอง สาเหตทดอกซากระมความเกยวพนเชอมโยงกบวดคโยะมสนน เปนเพราะในวดคโยะมส มสถานททมชอเสยงเรองความงามของดอกซากระเปนอยางมาก เรยกวา “มกรมะ คะเอะฌ โนะ ซากระ”(御車返しの桜) หรอเรยกสนๆวา “จฌ ซากระ” (地主桜) โดยต านานเลาวาในสมยเฮอน15 จกรพรรดซะงะ ไดเสดจมาเพอสกการะศาลเจาจฌในชวงฤดใบไมผล ระหวางทางไดทอดพระเนตรเหนความงดงามของซากระหลากหลายพนธทบานสะพรง จนตองเวยนรถเทยมววและขบวนเสดจกลบมาชมถง 2 -3 ครง (Kyoto-jishujinja, 2006 : ออนไลน)

14 จกรพรรดล าดบท 52 ของญปน มพระชนมชพอยในชวงค.ศ. 786 -842 15 ราวค.ศ. 794 – 1185



IC-HUSO 2017

อกทงชาวญปนเชอวาดอกซากระนนมความเกยวพนกบเทพเจา เพราะทมาของชอดอกซากระนนนาจะเพยนเสยงมาจาก เทพเจานามวา “โคะโนะฮะนะ โนะ ซะกยะ ฮเมะ” (木花開耶姫) ทปรากฏในหนงสอบนทกประวตศาสตรและต านานเทพของญปน อยาง “โคะจก” (『古事記』) และ “นฮงโฌะก” (『日本書紀』) และอกต านานเชอวา “ซะ” (サ) มาจากชอเทพเจาแหงการเกษตรนามวา “ทะ โนะ คะม” (田の神様) สวน “กระ” (クラ) มาจากค าวา “มกระ” (御座) หมายถง ทสถตของเทพเจา (桜のおはなし, 2013) จะเหนไดวาทมาของชอเรยกดอกซากระ ลวนเกยวพนเชอมโยงกบแนวคดเรองเทพเจาทงสน ซงการบรรยายถงดอกซากระในบทละครโนเรอง “ทะมระ” นน เปนดอกซากระทบานสะพรงในศาลเจาจฌ จงอาจอนมานไดวา มความเกยวพนถงเทพเจา ทสถตยงสถานทดงกลาว คอ “ทะมระมะโระ” นนเอง โดยมการบรรยายถงดอกซากระ ดงน

ワキ・ワキツレ「急ぎ候ふほどに、これは都清水寺せいすいじ

とかや申すげに候。これなる桜の盛りと

見えて候。人を待ちて詳くは

しく尋ねばやと思ひ候。」 (P.116)

ตวละครรองและตวละครผตดตาม (พระธดงค)「อาตมาเรงรบเดนทางจนมาถงทน สถานททนาจะมชอวาวดเซนซอ แลเหนซากระ ณ ทแหงนบานสะพรง อาตมากาลงรอใครสกคนเพอทจะไดถามถงรายละเอยดของสถานทน」 (หนา 116)

และเมอตวละครเดกหนม (ตวละครเอก) ปรากฏกายขน ไดบรรยายเกยวกบดอกซากระ ดงน

シテ「それ花の名所などころ

多しといへども、大悲だいひ

の光色ひかりいろ

添そ

ふ故ゆゑ

か、この寺の地主の桜にしくはな

し。さればにや大慈だいじ

大悲の春の花、十悪ジふあく

の里に香かう

ばしく、三十三身さんジふさんじん

の秋の月、五濁ごぢょく

の水に影

清し。」

シテ「ちやはぶる、神のお庭の雪なれや。」(P.117)

ตวละครเอก「เดมทสถานททขนชอเรองดอกไมนนมหลายแหง แตอาจเพราะพระเมตตากรณาของพระอวโลกเตศวรโพธสตว(เจาแมกวนอม) ทสาดแสงยอมกลบดอกซากระในวดคโยะมส ดอกซากระทนจงงดงามกวาสถานทไหนๆ คงจะเปนเพราะเหตน เพราะ เจาแมกวนอม ตองการแผพระเมตตาไปชวยเหลอโปรดเหลาสรรพสตว กลนดอกซากระจงไดหอมอบอวลลอยไปไกลกระทงหมบานทมคนผดกศลกรรมบถ16 เจา

16 การกระท าผดทางกาย วาจา ใจ 10 ประการ ไดแก ฆาสตว (殺生) ลกทรพย (偸盗) ตณหาราคะ (邪淫) กลาวเทจ (妄語) ยยงปลกปน (両舌) วาจาราย (悪口) เพอเจอเรองทไมจรง (綺語) ละโมบโลภมาก (貪欲) โมโหโกรธแคน (瞋恚) และ หลงผด ไมอยในท านองคลองธรรม (邪見)


2473

IC-HUSO 2017

แมกวนอม นนอวตารรางถง 33 ราง17เพอมาชนาเหลาสรรพสตว ดงเชนดวงจนทรในฤดใบไมรวงทสะทอนเงาอนใสสะอาดในนาทเตมไปดวยความสกปรกโสมมในวงวนมนษย 」

ตวละครเอก「ดอกไมทรวงหลน ในเขตเทพเจาศกดสทธน ดราวกบหมะ (หนา 117)

ตอมาในองกทสอง เมอตวละครเอก ในรางวญญาณของ “ทะมระมะโระ” ปรากฏกายขนหลงจากท พระธดงคสวดอทศใหนน มการกลาวถงดอกซากระ ดงน

ワキ「不思議やな花の光にかかやきて、男体なんたい

の人の見え給ふは、いかなる人にてまします

ぞ。」 (PP.124 – 125)

ตวละครรอง「นาประหลาดเหลอเกน ทดอกไมมแสงเรองรองเปนประกายขนมา อาตมาเหนรางชายคนหนง โยมทานนเปนใครมาจากไหนหรอ」 (หนา 124 – 125)

ในขอความขางตน แมจะไมไดระบวาเปนดอกซากระโดยตรง แตจากการกลาวถงดอกซากระในบทบรรยายอนๆกอนหนา ท าใหอนมานไดวาดอกไมทมแสงเรองรองคอดอกซากระ

จากขอความตวอยางทยกมาขางตนทงหมดจะเหนวา บทละครโนเรอง “ทะมระ” นนมการกลาวปพนเกยวกบดอกซากระมาตงแตตนเรอง กอนคอยๆ เชอมโยงภาพการบรรยายฤดกาลทงดงามกบสงศกดสทธในวด คโยะมส เชน การกลาวชมวาดอกซากระทงามไดนนเปนเพราะพระเมตตาธรรมของ เจาแมกวนอม หรอ การกลาวถงดอกซากระทรวงหลนในเขตสถานททมเทพเจาสถตอย หลงจากนนจงเชอมโยงใหทงหมดเปนเรองเดยวกน กลาวคอ ทงดอกไม และสงศกดสทธ ตางเกยวพนกบตวละครเอก จะเหนไดจากขอความทวา “ดอกไม (ซากระ)มแสงเรองรองเปนประกายขนมา อาตมาเหนรางชายคนหนง โยมทานนเปนใครมาจากไหนหรอ” โดยเชอมโยงตวละครเอกวญญาณของ “ทะมระมะโระ” ขณะทปรากฏกายขนดอกซากระไดสองแสงเรองรอง แสดงใหเหนวา “ทะมระมะโระ” เปนเทพเจาทสถตยงดอกซากระในเขตวดคโยะมสนนเอง

4) พระอวโลกเตศวรโพธสตว (เจาแมกวนอม) ดงทไดกลาวไปแลววาเนองจากแกนเรองตองการน าเสนอศรทธาตอเจาแมกวนอม ท าใหบทละครโนเรองน มการกลาวถงเจาแมกวนอมและพระเมตตาธรรมของพระองคตอสรรพสตวตลอดทงเรอง ซงการใช วดคโยะมส เปนฉากนนเพราะประวตความเปนมาของวดเกยวพนกบเจาแมกวนอมอยางลกซง ปรากฏทงนามธรรมและรปธรรม กลาวคอ ในต านานเรองเลาซงเกยวพนกบความเช อเรองอทธฤทธอภนหารของเจาแมกวนอมทจ าแลงแปลงกายเปนมนษย (พระเกยวเอะ โคะจ) เจาแมกวนอมเปนผ

17 ตามบนทกในบทท 25 ชอวา “ฟมงบง” ของสทธรรมปณฑรกสตร (法華経普門品) มการกลาวถงเจาแมกวนอมวาทรงสามารถแบงภาคอวตารรางได 33 ราง (三十三観音) เพอชน าโปรดสรรพสตว ผใดทนกถงพระเมตตาธรรม คณความดของพระองค เจาแมกวนอมจะเสดจไปชวยเหลอผนน



IC-HUSO 2017

ชน าใหพระเอนจน (เคนชน) เปนผสรางวด นอกจากนภายในวหารหลก (本堂) ของวดคโยะมสเองนนกมรปปนเจาแมกวนอมพนมอประดษฐานเปนพระประธานของวด ซงไมวาในแงมมใด การใชวดคโยะมส เปนฉาก คงมอาจละเวนการกลาวถงเจาแมกวนอมได ทงนในบทละครโนเรอง “ทะมระ” มการกลาวถงเจาแมกวนอมโดยระบนามพระองคโดยตรง ซงมการใชหลากหลายค า เชน “観世音

かんぜおん

” (ยอมาจากค าวา “観世音菩薩かんぜおんぼさつ

” หมายถง พระอวโลกเตศวรโพธสตว) “観音薩埵

かんのんさつた

” (พระโพธสตวกวนอม) และ ค าวา “観音かんのん

” (เจาแมกวนอม) หรอการเอยนามพระองคโดยออม เชน “清水

しみず

の一仏いちぶつ

” (พระพทธองคเดยวกนกบวดคโยะมส) “仏力” (พลงของพระพทธ) และ “歓喜微笑かんぎみしょう

” (พระพกตรทปรดาแยมสรวล) เปนตน นอกจากนการบรรยายฉากกลวนใชค าทสอความหมายถงเจาแมกวนอม เชน ค าวา “千金

せんきん

” ในประโยคทวา “春宵一刻

しゅんせういっこく

、値千金あたひせんきん

”(ชวขณะหนงในคาคนฤดใบไมผลชางลาคากวาสงใด) ในทน “千金せんきん

” มความหมายวา “มคามาก ล าคามหาศาล”(漢辞海, 2009 : 198 ) ซงหากพจารณาตามอกษรคนจ คอ “千” นนหมายถง หนงพน และ “金” หมายถง ทองค า ชใหเหนนยยะถง องคเจาแมกวนอมพนมอ ซงเปนพระประธานของวดคโยะมสนนเอง

4. อภปรำยผล

จากการศกษาบทบรรยายฉากเกยวกบประวตความเปนมาของวดคโยะมส และ การกลาวหรอบรรยายถงสงทเกยวพนเชอมโยงถงวดคโยะมสนนจะเหนไดวาบทละครโนเรอง “ทะมระ” ไดใชฉากวดคโยะมสในการผกเรองราวทงหมดใหเปนเอกภาพ ทกอยางลวนเชอมโยงเปนเหตเปนผลกน กลาวคอ การใชต านานของวดผกกบเรองราวของตวละครเอก “ทะมระมะโระ” และเชอมโยงแนวคดเกยวเทพเจา ใหเขากบสถานททปรากฏตามจรงในวดอยาง ศาลเจาจฌ และ จฌซากระ โดยมนยยะแฝงวาตวละครเอกนนอาจเปนเทพเจาองคหนงทสถตในเขตวดแหงน ความงามของทศนยภาพ เชน ดอกซากระ ทปรากฏสสายตาเปนเพราะพลงอานภาพของเทพเจาตามแนวคดในศาสนาชนโต และพระเมตตาธรรมของเจาแมกวนอมในพทธศาสนามหายาน เพราะวดคโยะมสนนมต านานความเปนมาเกยวพนกบเจาแมกวนอม อกทงวดยงมรปปนเจาแมกวนอมปางพนกรประดษฐานในวหารหลกของวดอกดวย นอกจากนการกลาวบรรยายถงน าตกโอโตะวะ ยงเปนการสรางความเชอมโยงการผสมผสานแนวคดระหวางพทธศาสนาและศาสนาชนโตเขาไวดวยกน ดงปรากฏในบทวา “清水寺

きよみづでら

の滝つ波、まこと一河いちが

の流れ

を汲んで、他生たしやう

の縁となる旅人たびびと

に” “ธารนาจากนาตกแหงวดคโยะมส ไหลรวมกนราวกบเปนธารนาเดยวกน ดงเชอมชะตากรรมในภพชาต(ขาและทานมกรรมรวมกนมาแตปางกอน)” ซงชใหเหนวาตวละครเอกทเปนวญญาณนกรบและนบไดวาเปนเทพเจาองคหนง ไดมาพบเจอกบตวละครรองซงเปนพระธดงค ตางศาสนา ตางแนวคดความเชอ แตสามารถเขากนเปนอนหนงอนเดยวได จงแสดงใหเหนวาบทละครโนเรอง “ทะมระ” ไมไดน าเสนอศรทธาตอเจาแมกวนอมเทานน แตยงสะทอนแนวคดของพทธศาสนาควบคกบศาสนาชนโตอกดวย


2475

IC-HUSO 2017

มะทสอ โยะชกะส กลาววา ตงแตกลางสมยศตวรรษท 12 เปนตนมา ศาสนาพทธในญปนมนกายใหมเกดขนมากมาย ทงนกายเกาทมมาแตเดมและนกายทเกดขนใหมตางแขงขนกนเพอสรางศรทธาในหมประชาชน แนวคดเกยวกบพทธศาสนาในสมยนนจงไดรบการตความอยางกวางขวางและถกปรบเพอใหเขากบสงคมและแพรหลายสประชาชน (松井義和, 1991 : 16) จงอาจกลาวไดวาสงคมในสมยคะมะคระ – มโระมะชนน แมพทธศาสนาจะไดรบความนยมและมอทธพลในสงคมมากเพยงไรกตาม แตเพอใหเขากบแนวคดดงเดมอยางชนโตทยงคงฝงรากในสงคมจงมการปรบใหแนวคดทงสองสอดคลองกน และกลาวไดวาสงคมญปนในสมยนนมแนวคดพทธศาสนาและศาสนาชนโตทมอาจแยกออกจากกนได ดงนนการใชฉากวดคโยะมสจงมความส าคญทงตอการสรางเรองเพอใหเปนเอกภาพและการสะทอนแนวคดพทธศาสนาและศาสนาชนโต

อกประการหนงทส าคญซงมอาจมองขามไดในการจ าลองทศนยภาพความงามตามธรรมชาตทมอยจรงมาใสในบทละคร การบรรยายฉากคอนขางละเอยด มการกลาวถงทศนยภาพรอบๆวด การใชค าทสวยงามเพอเนนความงามของทวทศนในฤดกาล อาจเปนเพราะภาพความงามของวดคโยะมสเปนทจดจ า ท าใหผชมสามารถจนตนาการตามบทบรรยายไดงาย อกทงการรบชมละครโนทมการบรรยาย บอกเลาเรองราวสถานททมชอเสยงตางๆ เชน วดและศาลเจาในสมยนน อาจกอใหเกดแรงกระตนในการเดนทางทองเทยวตอผชมในอกทางหนง ดงท มะเอะดะ อซะม (前田勇, 2001: ออนไลน) กลาววา “การเดนทางไปสกการะ หรอเพอแสดงศรทธาตอพทธศาสนาในสมยกอนนนถอเปนการทองเทยวอยางหนง และเปนจดเรมตนการเดนทางเพอทองเทยวของสามญชนเรมขนในชวงยคเฮอน และไดรบความนยมเรอยมาจนถงสมยมโระมะช โดยเฉพาะวดและศาลเจาตางๆ” จงอาจกลาวไดวาบทบรรยายฉากวดคโยะมสถกใชเพอแสดงศรทธาตอศาสนาและกระตนใหผชมเกดความชนชมในสถานทและศรทธาจนตองการเดนทางไปไหวสกการะ ณ วดแหงน



IC-HUSO 2017

รำยกำรอำงอง ภำษำไทย พพาดา ยงเจรญ .(2535). ประวตอำรยธรรมญปน .ทพกรงเ มหานคร :โครงการต าราคณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เพญศร กาญจโนมย. (2540). สงคมและวฒนธรรมญปน. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. เสาวลกษณ สรยะวงศไพศาล. (2528). ศกษำบทละครโน. เอกสารประกอบการเรยนการสอนวชาบทละครญปน 1,

สาขาวชาภาษาญปน ภาควชาภาษาตะวนออก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เสาวลกษณ สรยะวงศไพศาล. (2533). ฟฌกะเดน – ทฤษฎกำรละครญปนของเสะอะม. กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพบ ารงสาสน. อรรถยา สวรรณระดา. (2554). ประวตวรรณคดญปน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ภำษำญปน 石井倫子. (2009). 能・狂言の基礎知識. 東京 : 角川選書.

小山弘志と佐藤健一郎. (2012). 謡曲集1. 東京 : 小学館.

佐藤進. (2009). 漢辞海(第2版) . 東京 : 三省堂.

松井義和. (1991) . 日本人の考え方・日本論への案内. 東京: 国際交流基金日本語国際センター.

ออนไลน

朝日新聞社&VOYAGE GROUP.(2016).自主権現. Retrieved September 12, 2017, from

https://kotobank.jp/word/地主権現-519295.

壺齋散人. (2008). 日本語と日本文化「田村：坂上田村麻呂と清水寺縁起（能・謡曲鑑賞）」.

Retrieved August 11, 2017, from

http://japanese.hix05.com/Noh/2/yokyoku202.tamura.html.

桜のおはなし.(2013).「桜」の語源. Retrieved September 9, 2017, from http://www.yamashin-

sangyo.co.jp/cherry_sub/sakura_2.html.

中野顕正. (2017). 曲目解説「田村」のみどころ. Retrieved August 28, 2017, from

http://www.tessen.org/dictionary/explain/tamura.

前田勇 ) .2011 .( 日本人の庶民観光の始まりは「お参り」. Retrieved August 5 , 2017, from

https://www.athome academy.jp/archive/ culture/ 0000000133 _all.html

Kyoto-jishujinja. (2006). 御車返しの桜-自主桜. Retrieved September 10, 2017, from

http://www.jishujinja.or.jp/

panel 46 philosophy and religion - faculty of humanities ... · pdf...

Documents