orkestra klasik india

MZU3117 MUZIK MALAYSIA

TAJUK 12 Muzik Ensembel Lain – Muzik dan Orkestra Klasik India

SinopsisDalam tajuk ini anda akan mempelajari tentang Muzik dan Orkestra Klasik

India.

Hasil Pembelajaran

1. Menghuraikan ciri-ciri muzik yang diperdengarkan dari segi melodi, harmoni, irama, tekstur, bentuk, dinamik dan warna ton. (1.2)

2. Mengenal pasti, mengklasifikasi dan membanding beza alat muzik yang digunakan dari segi fungsi dan jenis. (1.5)

3. Menghayati pelbagai jenis muzik tradisi tempatan. (3.2)

4. Mensintesis maklumat daripada pelbagai sumber untuk mengaitkan teori dan pengalaman. (6.3)

Kerangka Tajuk Ini

62

Muzik dan Orkestra Klasik India

Melodi, Irama dan BentukAlat-alat Muzik


12.1 PengenalanSeni muzik mempunyai peranan yang penting dalam kehidupan, agama,

sosial dan kesenian penduduk di negara India, mahupun penduduk berketurunan

India di Malaysia. Pelbagai tradisi muzik rakyat dan muzik popular telah dibawa

ke Malaysia oleh penghijar India sejak beberapa abad yang lalu. Tradisi muzik

klasik yang dibawa ke Malaysia masih dipelihara dan dipersembahkan di istitusi-

institusi swasta di sini yang menaungi pengajaran muzik instrumental dan vokal

klasik India. Antaranya seperti Temple of Fine Arts yang terdapat di Malaysia dan

Singapura. Sehingga kini ia masih dipersempahkan di konsert-konsert muzik,

tarian dan drama India, khususnya di kawasan bandar di Malaysia. walaupun

muzik klasik India telah wujud dan dipersembahkan di Malaysia selama

beberapa abad, tradisi muzik ini masih mengekalkan ciri-ciri muzik India yang

tidak tercemar dengan tradisi muzik lain.

Muzik rakyat wujud di India pada zaman perabadan Lembah Indus pada

kira-kira tahun 2000 sebelum Masihi. Ia bermula dengan canta-canta yang

dikenali sebagai Rig Veda dan dipersembahkan di kuil-kuil Hindu. Muzik vokal

Vedik ini termasuklah canta dan lagu suci. Canta-canta dan lagu suci ini

melibatkan masyarakat dari tiga kasta tertinggi dalam agama Hindu manakala

kasta Hindu keempat, iaitu kasta sudra mempelajari mitologi Hindu dan agama

melalui mitos Ramayana dan Mahabharata serta cerita-cerita Purana. cerita dan

63


mitos ini dinyanyikan oleh penyair (bard) yang berjalan dari kampung ke

kampung atau dipersembahkan di pentas.

Akibat tradisi cerita dan mitos yang dipentaskan, sebuah manual bagi seni

persembahan ditulis antara abad kedua sebelum Masihi dan abad kelima Masihi.

Naskah berjodol Natyasastra ini dikarang oleh Bharata dan ia umpama sebuah

manual bagi mementaskan cerita yang melibatkan muzik, tarian dan drama.

Hampir semua konsep dan istilah muzik klasik India diterangkan dalam naskah

ini termasuk konsep pic, sruti, jeda, skel, mod, melodi, raga, irama, tala dan lain-

lain.

Secara asasnya, muzik tradisi India boleh dibahagikan kepada dua iaitu,

muzik Hindustani yang berkembang di istana-istana Mogol di utara India pada

zaman dahulu; dan muzik Karnatak di bahagian selatan India yang masih

mengekalkan pengaruh Hindunya. walaupun kedua-dua gaya muzik ini berasal

daripada prinsip-prinsip teori yang sama, tetapi kedua-duanya memaparkan

bentuk, raga, tala dan alat muzik yang berbeza.

12.2 Alat-alat Muzik

12.2.1 Muzik Karnatak Melodi utama biasanya dihasilkan oleh suara penyanyi dalam

karya tertentu. Namun ia boleh digantikan dengan alat muzik lain

seperti vina, venu, nagasvaram, violin atau gottuvadyam.

Melodi kedua biasanya dihasilkan oleh alat violin (kecuali apabila

nagasvaram menghasilkan melodi utama).

Rentak dihasilkan oleh alat-alat daripada dua kategori iaitu

mridangam atau tavil daripada keluarga membranofon; dan alat

daripada keluarga idiofon seperti kanjira, ghatam dan morsing.

Harmoni secara dron dihasilkan oleh alat tambura, ottu atau kotak

sruti.

64


12.2.2 Muzik Hindustani Melodi utama biasanya dihasilkan oleh suara penyanyi, sitar,

surbahar, sarangi, bamsri, shahnai, violin dan kadangkala alat

sarod.

Melodi kedua dihasilkan oleh alat sarangi, harmonium atau

surmandal digunakan.

Rentak dihasilkan oleh alat-alat genderang daripada keluarga

membranofon iaitu tabla/baya.

Harmoni secara dron dihasilkan oleh alat tambura, sur peti atau

sur.

65

Pemain vina (kiri) dan nagasvaram (kanan) dengan alat muzik masing-masing


66

Pemain mridangam (kiri), alat muzik tavil (tengah) dan kanjira

Pemain tambura dan alat sur peti


Keluarga Nama alat Gambar Diskripsi

Kordofon

Vina

Lut yang dipetik 7 tali logam, berfret Alat tipikal dalam muzik

Karnatak

Gottuvadyam

Lut yang dipetik 7 tali logam, tanpa fret Alat tipikal dalam muzik

Karnatak

Violin

Alat muzik barat Dimainkan menegak

Sitar

Tujuh tali logam Beberapa tali tambahan

yang bergetar Mempunyai fret Dua tali menghasilkan

melodi, tali lain membunyikan dron

Alat tradisi Hindustani

Sarod

Empat hingga lima tali logam

Beberapa tali tambahan yang bergetar

Tidak mempunyai fret Alat tradisi Hindustani

67



Kordofon

Sarangi

Alat lut yang digesek Mempunyai tiga hingga

empat tali serta beberapa tali tambahan

Alat tradisi Hindustani

Tambura

Alat lut yang dipetik Berperanan

membunyikan dron Digunakan dalam muzik

Karnatak dan Hindustani

Surmandal

Alat ziter yang digunakan oleh penyanyi Hindustani

Berbentuk papan manakala tali-tali dipetik dengan jari

68



Erofon

Bamsri, Venu

Alat flut yang menghasilkan melodi utama dalam lagu Karnatak dan Hindustani

Bamsri – alat flut Hindustani, mempunyai tiub yang agak panjang

Venu – alat flut Karnatak dengan tiub yang lebih pendek

Nagasvaram

Dikenali Shehnai di Utara India

Alat paip berlidah, 72 sentimeter panjang, berbentuk kon, dua lapisan pelidah

Juga dimainkan bagi mengiringi perarakan di kuil-kuil Hindu

Ottu

Membunyikan dron bagi mengiringi Nagasvaram

Ditiup secara teknik ’circulate breathing’ supaya pic dron tidak berhenti sehingga tamat lagu

Shehnai

Panjang 40 sentimeter berbentuk kon

Mempunyai 7 lubang jari Juga ditiup secara teknik

’circulate breathing’ Terdapat dalam muzik

Hindustani

69



Erofon

Sur peti

Sejenis harmonium dengan belos yang dipam dengan tangan

Menghasilkan dron serentak dengan shehnai

Harmonium

Alat erofon dengan rid-rid bergetar secara bebas

Organ daripada muzik Barat

Digunakan dalam ensembel muzik Hindustani

70



Membranofon

Mridangam

Sejenis dram dalam muzik Karnatak

Berbentuk tong panjang 2 muka kulit

Muka kulit diperbuat daripada lapisan kulit lembu, kambing dan lapisan pes gandum

Ditiunkan mengikut register tertentu

Tavil

Sejenis dram dalam muzik Karnatak

Berbentuk tong panjang 2 muka kulit

Muka kulit tidak ditiun Satu muka kulit dipukul

dengan tangan manakala satu lagi dipukul dengan pemukul kayu

Tabla/Baya

Sepasang dram kecil satu muka kulit

Tabla berbaluh kayu dimainkan dengan tangan kanan

Baya berbaluh logam, ditiun satu oktaf lebih rendah daripada tabla, dimainkan dengan tangan kiri

Alat genderang utama di utara India (Hindustani)

Naghara

Sepasang dram berbentuk kendi

Satu muka kulit, dipukul dengan pemukul kayu

Mengiringi muzik shehnai dalam tradisi muzik Hindustani

71



Idiofon

Kanjira

Tamborin yang mempunyai piring logam kecil dan dipukul dengan tangan

Menghasilkan rentak Alat tambahan dalam

ensembel Karnatak

Ghatam

Periuk tanah liat yang dipukul dengan pergelangan tangan, jari dan kuku jari

Menghasilkan rentak pelbagai timbre

Alat tambahan dalam ensembel Karnatak

72


12.3 Muzik Klasik IndiaAhli muzikologi India telah menulis bahawa muzik klasik India bertumpu

kepada melodi dan irama. Harmoni fungsian (functional harmony) dan nada (key)

tidak diberi perhatian. Karya-karya klasik diimprovisasikan dan konsep raga/rag

dan tala/tal merupakan asas bagi improvisasi itu.

12.4 MelodiMelodi dalam muzik India berasaskan rag (tradisi Hindustani) atau raga

(tradisi Karnatak). Rag/raga berasaskan skel heptatonik dan mempunyai

beberapa ciri yang penting. Rag/raga terdiri daripada beberapa pic yang berturut-

turut seakan-akan skel dengan corak menaik yang tertentu dan corak menurun

tertentu yang biasanya berbeza daripada corak menaik tadi (lihat contoh a).

konsep vadi dan samvadi dalam rag/raga merujuk kepada pic yang terpenting

(vadi) dan pic berlainan yang kedua pentingnya (samvadi), dan semua rag

mempunyai nama tertentu. Contoh di bawah adalah 2 buah rag Hindustani.

Rag Bimpalasi (waktu petang)

Rag Sindhi-Bhairavi (waktu pagi)

Daripada The sounds of India, Ravi Shankar, sitar (An Introduction to Indian

Music). Album CBS CS 9296.

73


Setiap rag/raga mengutamakan motif melodik tertentu dan bunga atau

perhiasan melodik (gamaka) tertentu yang dimainkan pada pic tertentu (lihat rag

Sindhi-Bhairavi, corak menaik dalam contoh 2). Akan tetapi, dalam pic sa dan pa

daripada ibu skel rag/raga tertentu tidak pernah dibungakan. Setiap rag/raga

juga mempunyai ’rasa’ atau sentimen serta bhava atau emosi tertentu.

kemungkinan ada sembilan sentimen dan emosi seperti sentimen dan bhava

lucu/ketawa, radang/marah, berani/kuasa, dahsyat/takut, tenang/diam dan lain-

lain lagi. Setiap rag/raga juga dihubung kait dengan jantina dan waktu hari dan

malam seperti yang ditentukan dalam contoh 2 di atas.

12.5 IramaTal (muzik Hindustani) atau tala (muzik Karnatak) merujuk kepada ’ukuran

masa’ dan irama dalam muzik klasik India. Tal/tala merupakan pusingan dalam

masa yang mengandungi bilangan bit tertentu. Sebuah tal/tala tertentu diulangi

pada keseluruhan lagu dan merupakan asas untuk menyusun masa dalam lagu

itu. Beberapa konsep yang berhubung kait dengan tal/tala termasuklah: akshara,

iaitu unit masa yang terkecil seperti bit dalam muzik atau sukukata dalam puisi;

anga yang merupakan bahagian tertentu dalam tala daaripada 1 hingga 9 bit

panjang; dan matra, iaitu satu unit metrik dalam tala yang biasanya terdiri

daripada 4 akshara.

Dalam tradisi muzik Karnatak jangka masa tala tertentu dan peraturan bit-

bit dengan tekanan yang kuat dan lemah disusun dan menyebabkan sistem

klasifikasi tala sangat kompleks. Kumpulan tala utama dikenali sebagai suladi

tala yang mengandungi 35 buah tala sepenuhnya. Peraturan tekanan yang kuat

dan lemah dalam setiap tala menonjolkan jenis irama yang aditif. Sebuah tala

yang paling digemari dalam muzik Karnatak dinamakan Aditala yang mempunyai

8 bit. Dalam Aditala 8 bit dibahagi kepada tiga anga, iaitu anga 4-bit dengan

tekanan yang kuat pada bit pertama, anga 2-bit dan anga 2-bit lagi dengan

tekanan yang kuat pada bit pertama setiap anga itu. Aditala ini ditunjukkan dalam

contoh 3a.

74


Walaupun kumpulan suladi tala mengandungi tala yang panjang hingga

29 bit, ada juga beberapa tala yang tertua yang terdiri daripada 64 atau 72 bit

dalam sebuah pusingan masa. Tala yang panjang ini jarang dimainkan masa kini

dalam muzik Karnatak.

Contoh 3. Tal/tala dalam muzik klasik India.

a) Aditala (muzik Karnatak)

b) Tintal (muzik Hindustani)

Tempo dalam muzik adalah perlahan (vilambita), sederhana (madhya)

yang lajunya berganda dua tempo perlahan, dan cepat (druta) yang lajunya

berganda dua tempo sederhana.

12.6 Bentuk (Form)Pada umumnya bentuk (atau form) lagu Karnatak dan Hindustani terdiri

daripada dua bahagian utama:

(i) bahagian alapana (tradisi Karnatak) atau alap (tradisi Hindustani)

merupakan bahagian pertama. Muzik dalam bahagian alapana/alap tidak

menggunakan irama yang bermeter dan biasanya alat dram tidak dimainkan.

Dalam bahagian ini rag/raga tertentu dalam lagu diperkenalkan secara

improvisasi. Pemain mendedahkan rag/raga tertentu secara perlahan dengan

memainkan semua pic dan motif melodik satu demi satu. Pada masa ini irama

75


bersifat bebas, iaitu irama tidak bermeter dan tal/tala tidak ada. Bahagian

alapana/alap ini biasanya berkembang secara berperingkat-peringkat menuju ke

bahagian pendek yang dipanggil tanam (tradisi Karnatak) atau jor (tradisi

Hindustani). Dalam bahagian pendek ini pemain mula memainkan bit yang

berturut-turut dalam muzik, tetapi tal/tala masih tidak ada juga. Pada penghujung

alapana/alap kadangkala pemain berhenti sebentar untuk mentiunkan semula

alat muzik.

(ii) bahagian kedua dalam lagu Karnatak dan Hindustani terdiri daripada

komposisi tertentu. Dalam bahagian ini rag/raga dan tal/tala ada dan biasanya

alat dram dimasukkan ke dalam persembahan pada masa ini. Ada pelbagai

bentuk atau form yang boleh digunakan sebagai kritana atau kriti, varnam dan

tillana digemari, manakala bentuk yang sangat panjang, iaitu ragam-tanam-

pallavi kerap kali dimainkan sebagai salah sebuah komposisi utama dalam

program tertentu. Dalam tradisi Hindustani bentuk thumri, khyal dan gat sering

didengar, manakala bentuk vokal dhrupad jarang dipersembahkan pada masa

kini.

Walau bagaimanapun terdapat pemuzik dari Malaysia yang berketurunan

India yang mempersembahkan konsert muzik klasik. Pada masa ini ada juga

pemuzik dan penari yang diundang dari negara India untuk mempersembahkan

muzik dan tarian klasik. Kadang-kala artis-artis India ini mengajar kesenian

mereka kepada pelbagai persatuan swasta kesenian India yang terdapat di

Malaysia dan juga Singapura. Walaupun pelbagai jenis muzik India seperti muzik

klasik, popular, dan muzik filem dipersembahkan di Malaysia khususnya di

kawasan bandar, tradisi muzik ini masih mengekalkan ciri-ciri muzik India yang

tidak dicemari dengan ciri-ciri muzik tempatan.

76


Bincangkan dalam kumpulan secara OLL

Simpankan hasil perbincangan dalam folio anda.

RUJUKAN

Matusky, Patricia dan Tan Sooi Beng (1997). Muzik Malaysia: Tradisi Klasik, Rakyat dan Sinkretik. Pulau Pinang: The Asian Centre.

Matusky, Patricia dan Tan Sooi Beng (1997). Pengantar Muzik Malaysia, Buku 1, Pulau Pinang: The Asian Centre.

77

orkestra klasik india

Education