1

АЛМАТЫ ҚАЛАCЫ БІЛІМ БАCҚАPМАCЫ

БІЛІМ БЕPУДЕГІ ЖАҢА ТЕХНOЛOГИЯЛАPДЫҢ

ҒЫЛЫМИ-ӘДІCТЕМЕЛІК OPТАЛЫҒЫ

УПPАВЛЕНИЕ OБPАЗOВАНИЯ ГOPOДА АЛМАТЫ

ГOPOДCКOЙ НАУЧНO-МЕТOДИЧЕCКИЙ ЦЕНТP

НOВЫХ ТЕХНOЛOГИЙ В OБPАЗOВАНИИ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІГІН БАҒАЛАУ БОЙЫНША

ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫМДАР

МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ОЦЕНИВАНИЮ

УЧЕБНЫХ ДОСТИЖЕНИЙ УЧАЩИХСЯ

Алматы – 2018 ж.

2

Құрастырушылар:

Темербекова М.Н., ҚББЖТҒӘО директорының әдістемелік жұмыстар жөніндегі

орынбасары;

Батырбаева М.А., ҚББЖТҒӘО-ның оқу ісі жөніндегі бөлімнің жетекшісі;

Атейбек С.Т., ҚББЖТҒӘО-ның оқу ісі жөніндегі бөлімнің әдіскері.

Пікір жазған:

Рыскулбекова А.Д., «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық

шеберлік орталығының Алматы қаласындағы филиалының аға менеджері.

Редакция алқасы:

1. Батырбаева М.А., ҚББЖТҒӘО-ның оқу ісі жөніндегі бөлімнің жетекшісі;

2. Кусаинова Р.Т., ҚББЖТҒӘО-ның білім беру сапасын бағалау және педагог

қызметкерлердің біліктілігін арттыруды ұйымдастыру бөлімінің жетекшісі;

3. Ежова Т.В., ҚББЖТҒӘО-ның ақпараттық талдау және баспа жұмыстары

бөлімінің жетекшісі;

4. Пашаева Г.А., ҚББЖТҒӘО-ның дарынды балалармен жұмыс жасау бөлімінің

жетекшісі;

5. Акмагамбетова Р.Ғ., ҚББЖТҒӘО-ның рухани-адамгершілік тәрбие және өзін-

өзі тану бөлімінің жетекшісі;

6. Сайлыбаев Ә.Ә., ҚББЖТҒӘО-ның ғылыми-әдістемелік және инновациялық

жұмыстар жөніндегі бөлімнің жетекшісі;

7. Алиакбарова Ж.А., мектепке дейінгі тәрбие және оқыту бөлімінің жетекшісі;

8. Сүлейменова Г.Ж., ҚББЖТҒӘО-ның ТжКББ бөлімінің жетекшісі.

Оқушылардың оқу жетістігін бағалау бойынша әдістемелік ұсынымдар –

Алматы, 2018 ж.

Методические рекомендации по оцениванию учебных достижений учащихся –

Алматы, 2018 г.

Оқу-әдістемелік құрал мұғалімдерге бағалаудың оқу үдерісіндегі маңызы мен кең

ауқымды қызметтерін жаңаша тұрғыдан түсінуге көмектеседі, бағалауды жүзеге асыру

бойынша нақты нұсқаулар беріледі. Ұсынылып отырған жинақ осыған қатысты туындап

отырған мәселелерді мектеп мұғалімдеріне таныстыру мақсатында дайындалған.

ҚББЖТҒӘО-ның сараптамалық кеңесінің 2018 жылғы 04 қазандағы №5 хаттамасымен

басылымға ұсынылды.

3

КІРІСПЕ

Білім беру үдерісінде оқушылардың бойында жобаланған

құзыреттерді қалыптастыру мен дамытуда оқу нәтижелерін бағалау

үдерісінің алатын орны ерекше. Себебі, бағалау оқыту үдерісінің

барысында, оның өн бойында жүретін үдеріс. Оның негізгі қызметіне

білім нәтижелеріне жету дәрежесін анықтау ғана емес, сол жобаланған

нәтижелерге қол жеткізу үшін оқушыларға педагогикалық қолдау

көрсету де жатады. Бұл оқу-әдістемелік құралдың негізгі міндеті –

мұғалімдерге оқыту үдерісінде бағалауды тиімді ұйымдастыруға қажетті

ұсыныс жасау.

Ұсынылған оқу-әдістемелік құралдағы теориялық материалды игеру

мұғалімдерге бағалаудың оқу үдерісіндегі маңызы мен кең ауқымды

қызметтерін жаңаша тұрғыдан түсінуге көмектеседі. Бағалауды жүзеге

асыру бойынша нақты нұсқаулар мұғалімдердің бағалау саласындағы

құзыреттерін арттыруға ықпал жасайды.

Білім алушылардың күтілетін оқу нәтижелері жетістігін бағалау

жүйесі білім беру мазмұнының ажырамас бір бөлігі болып табылады.

Жаңартылған орта білім беруді енгізу кезінде білім алушылардың оқу

жетістігін критериалды бағалау жүйесі қолданылады. Қазақстан үшін

жаңа критериалды бағалау жүйесі білім алушыларды оқуға

ынталандыруға, қызығушылығын арттыруға, дамытуға бағытталған. Егер

әр білім алушыға, оның ата-аналарына түсінікті анық, өлшемді бағалау

критерийлері берілсе, бұған қол жеткізуге әбден болады. Критериалды

бағалау жүйесі жалпы білім беретін мектептердегі білім алушылардың

оқу жетістіктерін бағалау тәжірибесіне өзгерістер енгізудің негізін

анықтайды. Бұл бағалау рәсімдерінің сапалылығын, олардың

халықаралық стандарттарға сәйкестігін, әр білім алушының оқудағы

қажеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. ЭЫДҰ мәліметі

бойынша (2014), критерий негізіндегі бағалаудың барынша нақты

сипаттамасы бар, ол қазақстандық мектептерде оқыту сапасын арттыру

үшін қажетті жағдайларды құруға мүмкіндік береді. Критериалды

бағалау жүйесін енгізудің мақсаты бағалау критерийлерінің негізінде

білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және

оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну.

4

1. ОҚУ НӘТИЖЕЛЕРІН БАҒАЛАУ ӘДІСНАМАСЫ

1.1 Бағалаудың мәні мен оның оқу үдерісіндегі рөлі

«Бағалау» сөзі латын тілінен тікелей аударғанда «жақын отыру»

деген мағына беретіні кездейсоқ емес, сол арқылы ол бағалаудың мәнін

білдіреді, мысалы, бір адам екінші адамның не айтып отырғанын немесе

не істеп отырғанын мұқият бақылайды немесе өзін-өзі бағалау

жағдайында оқу үдерісіне ой жүгіртеді.

Бағалау – оқу үдерісі мен нәтижесі туралы ауқымды түсініктен

тұратын педагогикалық үдерістің маңызды элементі. Ол - білім

алушылардың оқу бағдарламасы бойынша алған білім, білік, дағдысын

немесе олардың шығармашылық бағыттағы тұлғалық даму деңгейін

анықтауға, арттыруға және түзетуге көмектесетін тәсілдің бірі. Бағалау

оқушылардың оқу жетістіктерін әр түрлі сапалық және сандық бағалау

түрлері, құралдары, әдістері мен формаларынан тұратын жүйе ретінде іске

асырылады. Ол тек оқудың соңғы оқу нәтижесін қорытындылауда ғана

емес, сонымен бірге оқу және оқыту үдерісімен толықтай және үздіксіз

бірге жүріп отырады. Бағалау үдерісі оқу үдерісін жақсартуға ықпал

ететіндіктен бір-бірімен тығыз байланысты және оқыту әдістемесін

өзгертіп жаңартуға, оқу және оқыту тәжірибесін жетілдіруге көмектеседі.

Оқушылардың оқудың негізгі тұжырымдарын, логикасын және үдерісті

дұрыс түсінуі басты назарға алынады. Тұжырымдап айтқанда, бағалау –

оқу үдерісінің ажырамас бөлігі. Сондықтан бағалау – оқу бағдарламасы,

мақсаты, оқу мазмұны және әдістемелерімен тығыз байланысты болуы

керек.

Бағалау үдерісі оқудың жоғары нәтижелеріне жету үшін:

5

• түзетушілік, ынталандырушылық, жүйелілік сияқты қызметтерді

іске асыруды;

• «нені» және «қалай» бағалау арқылы оқу мақсаттарын айқындауды;

• оқушының дамуы мен жетістігі жайлы сандық және сапалық

деректерді үздіксіз жинақтауды;

• жинақталған мәліметтер оқыту мен оқу үдерісі туралы білуге және

оларды келешекте қалай жақсартуға болатынын түсінуге бағытталуын

көздейді.

Бағалау мен оқыту үдерісі мақсатының үйлесімділігі нақты күтілетін

нәтижені көруге көмектеседі. Себебі бағалау арқылы оқушылар мақсатқа

қол жеткізу үшін не қажет болатынын түсінуге мүмкіндік алып, сонымен

қатар олардың осыны істей алатындықтарына сенімін нығайтады.

Оқушылар дамуға қол жеткізіп, өзін-өзі реттей алады.

Оқушыларды бағалау үдерісіне тарту өте маңызды. Бұл үшін бірінші

кезекте олар сабақ мақсаттарын біліп, қажетті ақпараттарды түсінуі керек.

Оқушылар үшін оқу мақсатын айқын, нақты қою тиімді. Мақсат екіұшты

болмауы тиіс. Сабақ мақсатын түсінгенде ғана оқушылар ағымдағы

жағдай мен болашақтағы қалаулы жағдай арасындағы айырмашылықты

айыру арқылы қол жеткізген жетістіктерін бағалай алады. Мұғалім

оқушыларды бағалауға қатыстыру арқылы олардың зейіндерін оқуға

шоғырландырып, барынша нақты және тиянақты әрекеттерге жетелейді.

Осы ретте критерийлер арқылы бағалаудың тиімділігі зор. Бағалау

критерийлері алдын ала қойылған жағдайда оқушы мұғалімнің

араласуынсыз мақсатқа жету деңгейін өзі бағалай алады. Мысалы, А

деңгейіне жету үшін нақты үш критерийді орындай білуі керек. Оқушы

критерийлердің біреуін елеусіз қалдырған жағдайда оқу мақсатына

жететіндігіне сенімсіз болады, себебі, А деңгейін растайтын үш критерий

толық орындалмаған. Сондықтан оқушы мақсатқа жету үшін не арқылы,

6

қалай бағаланатынын білуі маңызды. Оқушылар үнемі мұғалімге нені

үйренгені және үйрене алмағаны туралы ақпарат беру арқылы мұғаліммен

бірге бағалау критерийлерін әзірлеуге дағдыланады. Бұл дағды олардың

мақсатқа жету деңгейін өзін-өзі бағалауына мүмкіндік береді. Мұғалім

оқушылардың тақырыпты түсіну деңгейі мен дағдыларының қалыптасуы

туралы деректер жинау үшін әр түрлі бағалау әдістері мен техникаларды

біліктілікпен қолдана білуі қажет. Қалыптастырушы бағалау арқылы

біліктілікпен жинақталған деректер деңгейлеп оқытуды іске асыруға, яғни

әр оқушының қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескеруге ықпал етеді.

Осы ретте Блум таксономиясы бойынша оқу мақсаттары көмектеседі [1].

Блум мұғалімге оқушылардың қажеттіліктеріне сәйкес оқу мақсаттары

мен міндеттерін жіктеуге мүмкіндік береді. Оқу мақсаттары оқыту

қызметінің үш саласын қамтиды: танымдық, аффективті және

психомоторлық. Бұл салалар «білемін», «сеземін», «шығарамын»

ұғымдарымен ұштасады. Блум бойынша қойылған мақсаттардың төменгі

сатысынан жоғары сатысына көшу үшін алдыңғы деңгейлердегі

тәжірибеге сүйенуді қажет етеді. Сондықтан, оқыту мен оқу үдерісіндегі

Блум таксономиясы бойынша бағалау мұғалімдерді оқудың барлық

саласын толық қамтуға уәждейді. Оқушылар мұғаліммен бірге бағалау

үдерісіне тартылған жағдайда жоғары деңгейде ойланады, себебі олар да

оқу үдерісі мен өмірлік тәжірибесіне қажетті өзіндік оқуын тексереді және

барынша құзыреттіліктерді қалыптастыруға мүмкіндік алады.

Критерийлерді түсіну жай ғана бастапқы нүкте болып табылады. Әуелде

сөздің мағынасын оқушылар мұғалімдердей түсінбейді. Оқушыларға

«Сапа критерийін» немесе «табыс критерийін» жай ғана ұсыну

жеткіліксіз. Оқушылар бұл критерийлердің өз жұмыстарына қатысты нені

білдіретінін түсінбейінше, ол критерийлерден пайда болмайды.

Сондықтан оқушы жұмыстарынан мысал келтіру - критерий мағынасын

7

тәжірибеде көрсетуге арналған стратегиялардың бірі болып табылады.

Мұндай мысалдар «үлгілі» болмауы керек. Оқушылар өздерінің ағымдық

стандартынан шамалы ғана жақсы жұмысты көре отырып, жақсырақ

оқиды. Бұл сабақтың тиімділігінің артуына мүмкіндік береді. Осы тұста

кері байланыс жан-жақты іске асырылады:

• біріншіден, оқушының мұғалім берген тапсырманы орындау

жауапкершілігі;

• екіншіден, таңдау мүмкіндігі болғандықтан тапсырманы орындауға

деген ұмтылысы;

• үшіншіден, құрдастарымен бірлесіп дайындаған бағалау

стандарттарының қолжетімділігін түсінгендіктен, оқушының басқалардан

қалыспай орындауға тырысуы. Басқаша айтқанда, оқушыда «мен

орындауым керек, мен орындай аламын, мен орындаймын» деген ұстаным

пайда болады. Бұл жағдайда оқушылар мұғаліммен серіктес бола алады, ал

дарынды оқушылар өздерінің шығармашылық әлеуетін жоғары дәрежеде

көрсете алады. Мұғалімнің бағалау құзыреттіліктері төмендегі бағыттарға

сәйкес қалыптасқан жағдайда оқушыларды бағалау үдерісіне табысты

тарта алады:

• оқушының өзін-өзі бағалау, өзін-өзі реттеу, кері байланыс беру

дағдыларын дамыту. Мұғалім оқушыны өз әрекетіне рефлексия жасауға

дағдыландыру арқылы өзін-өзі реттеуге ынталандырады. Сондай-ақ

мұғалімге кері байланыс бере отырып оқушы тақырып бойынша өзінің

әлсіз және күшті жақтарын түсіне алады. «Нені білгің келеді? Нені

жақсартуды қажет етесің?» деген сұрақтардың төңірегінде «Оқушы үні»

ескеріледі.

• бағалауды оқыту мен оқу үдерісінің бір бөлігі ретінде жоспарлау.

Кейбір мұғалімдер бір тарауды бірнеше сабақта өткізіп, оқушының

тақырыпты түсіну деңгейін тарау соңында бағалайды. Бұл мұғалімнің

8

бағалау құзыреттіліктерінің төмен екендігін көрсетеді. Бағалау үдерісін

толықтай оқыту үдерісімен қатар жүргізіп отыру маңызды. Мысалы,

мұғалім бір сабақты бірнеше кезеңге бөледі.

Оқушының білімінде тапсырма бойынша қамтылмаған аумақтар мен

жіберілген кемшіліктер анықталуы мүмкін. Бұл оқушы үшін оқу

барысында меңгере алмаған «бос аралық» болып саналады. Мұғалім әр

кезеңде тест жүргізу немесе сұрақтар қою арқылы оқушының түсінігін

бағалай отырып, қателіктермен жұмыс істеуіне, «бос аралықты» қайта

толтыруына қолайлы жағдай жасау керек. Осындай қысқа, аралық бағалау

нәтижелері негізінде мұғалім сабақ соңында оқушының білімін көлемді,

тұтастай бағалай алады.

• оқушыларға бағалау нәтижелерін хабарлауды дұрыс ұйымдастыру,

түсіндіру. Кейбір мұғалімдер оқушыларға сынақ нәтижелерін дұрыс

жеткізу, олардың ынта-жігерін көтермелеу және әрі қарай оқуына жоспар

құруға итермелеу үшін, оқушының бағалау нәтижесіне көңілі толмаған

жағдайда оған қолдау көрсету үшін кәсіби шеберлікті қажет етеді.

Оқушыларға нақты, әрі сипаттамалық кері байланыс беретін және оларды

бағалау үдерісіне қатыстыруды қамтамасыз ететін сыныптық бағалау

оқуды жақсартады [2].

Мұғалім бағалауды оқыту нәтижесіне жету құралы ретінде қолдануы

тиіс. Сыныптағы бағалау негізінде алынған ақпараттар арқылы мұғалім де,

оқушы да тең дәрежеде оқыту және оқу әрекеттерін анықтай алады. Бұл

ақпараттар әр түрлі жағдайда қалыптастырушы бағалау қызметін

атқарады:

− үлкен тарауды бастағанға дейін кіріспе, тест ретінде және жеке

оқушыны немесе жалпы топты оқыту барысында;

− қай оқушыларға көбірек тәжірибе қажеттігін талдау барысында;

9

− алынған нәтижелер негізінде нұсқаулықты үздіксіз қайталау

кезінде;

− өзінің оқыту тәжірибесінің тиімділігіне рефлексия жасау

барысында;

− оқушылармен олардың қабілеттерін және жақсартуды қажет ететін

тұстарын талқылау барысында;

− жұптық жұмыстарға ықпал ету, үлгермейтін оқушылармен қандай

оқушыларды жұптастыру қажеттігін ойлау кезінде қолданады.

Оқушыларды бағалау үдерісіне қатыстыру – ол нені оқу қажет немесе

не тексерілу керек деген соңғы шешімді оқушылардың өздері қабылдайды,

өздерінің білім деңгейін өздері белгілейді деген біржақты түсінік емес.

Оқушылар бағалауға қатыса отырып, бағалау нәтижесінде жинақталған

ақпараттарды өздерінің оқуын басқару үшін қолданатын болады және өз

бетінше үйренуде оқуды қалай жақсартамын, келесі қадамдарды қалай

жоспарлаймын, қалай әрекет етемін деген сұрақтардың шешімін табады.

Өзін-өзі бағалау үдерісіне қатыстырылған оқушылар табысты оқудың

белгілерін анықтай алады. Бұл жағдайда мұғалім оқушылардың мықты

жақтарын және оларды мықты ететін сапалық көрсеткіштер тізімінің

анонимді үлгілерін талдайды. Сонымен бірге жоғары табысқа жетелейтін

сапаны үйрену жолдары мен тұжырымдарын түсіндіре отырып, жақсы

жұмыс үлгілерін бағалау үшін есептік бағыттарды қолдану керек. Мұғалім

оқушыларды бағалауға бағыттауда бір критерийден бастап, оны басқа

бағыттарға кеңейту арқылы үдерістің тиімділігін арттыра алады.

Оқушыларға сапалы жұмыс үлгілерін анықтауға жағдай жасайды, өз

жұмыстарын бағалау арқылы одан әрі дамуына ықпал етеді. Мысалы,

оқушылар мұғалім ұсынған үлгі жұмыстармен танысуға, талдауға,

бағалауға мүмкіндік алады. Үлгі жұмыстардың сапасын жақсарту үшін

критерийлер қолдануға ынталанады. Сондай-ақ жұмысты жақсарту үшін

10

жұмыс үлгісін өздері қайта қарастырып, құрастыруды немесе үлгі

жұмыстың авторына жұмысты қалай жақсартуға қатысты хат арқылы

ұсыныс-кеңес беруді үйренеді. Мұндай бағалау тәсілдері оқушыларға

өздерінің жұмыстарын қайта қарастыруда өзіндік көмегін тигізеді.

Оқушылар оқу мақсатын түсінгендігінің негізінде тест тапсырмалары мен

практикалық тест құрастыруды үйренеді. Олар жұптаса жұмыс жүргізіп,

тест тапсырмаларының ішінде не болу қажеттігін талқылап, үлгі тест

тапсырмалары мен жауаптарын құрастыратын болады. Тұжырымдап

айтқанда, оқушылардың:

– мақсатқа жету үшін бағалау нәтижелерін қолдана алуы;

− өз білімдерін жақсарту жолдарына қатысты нақты шешім қабылдай

білуі;

− табысты оқу, өзін-өзі бағалау, өзара бағалау туралы өздерінің

түсінігін дамытуы;

− қалыптасқан оқу мақсаттарынан бөлек өздерінің қазіргі жағдайы

мен даму динамикасын басқалармен талқылай алуы оқу үшін бағалау

үдерісіне қатысу белсенділігін айқындайды. Бағалау үдерісіне қатысу

арқылы оқушылардың сабаққа ішкі уәжі, мақсаттылығы артады. Себебі

өздерінің дамуы жөнінде құрбыларымен талқылауға түсіп, жетістікке

қаншалықты жақындағандары туралы ой бөліседі. Олар өздері жайлы

тереңірек біліп, қандай материалды оқу қажеттігін түсініп, өз

жұмыстарының сапалы болуын қалай сипаттау керектігін үйренеді. Ата-

аналарына хат жазу, өз-өздеріне рефлексия жасау, өз жұмыстарының

өнімін құрастыруда қолданған үдерісті сипаттау үшін оқу мақсатына

жетудегі өз жетістіктері туралы мұғалімдермен және ата-аналармен

диалогқа түседі.

11

Бағалау - оқу туралы шешім қабылдауға және жақсартуға мүмкіндік

беретін, оқушының оқып үйренуі туралы ақпаратты жинау, суреттеу,

түсіндіру үдерісі ретінде қарастырылады.

Бағалау үдерісі үш кезеңнен тұрады:

1) ақпарат жинау;

2) оны талдау;

3) шешім қабылдау.

Мұғалімдердің осы деңгейлерде қаншалықты жұмыс істей алатынын

бағалауға болады. Ақпарат жинақтау барысында басты назар оқушының

оқу-танымдық қызметіне бағытталуы шарт. Бағалау үдерісінде алынатын

ақпарат:

• оқу үлгерімінің стандартқа сәйкестігі;

• оқытудағы кедергілер;

• оқушы жетістіктері;

• оқушы біліміндегі кемшіліктер;

•оқыту әдістемесіндегі кемшіліктер;

• әрі қарай не істеу керек? Бағалау үдерісінің талдау кезеңінде оқуда

пайда болған кемшіліктердің себеп-салдары сұрыпталады. Мысалы: оқыту

немесе оқу барысында қай жерде қателік кетті, оқу бағдарламасының

мазмұнының жеңіл немесе күрделілік деңгейі қандай, бүкіл сынып ішінде

тапсырманы түсінбеген оқушылардың үлесі қанша және тағы басқалар.

Ақпарат жинау нәтижесінен туындаған жоғарыдағы ақпаратты талдай

отырып, мұғалім: «Оқуды жақсарту үшін не істеуім керек?» немесе

«Оқушыларға қалай көмектесуге болады?» деген сұрақтардың шешімдерін

іздейді. Бағалау үдерісінде пайда болған кедергілердің шешу жолдарын

төмендегі бағыттарда қарастырған тиімді:

• оқу бағдарламаларын құрастыру;

• мұғалімдерді оқыту мен олардың құзыреттіліктерін арттыру;

12

• мектеп бағдарламаларын жетілдіру (толықтырулар мен түзетулер

енгізу);

• оқыту әдістемесіне өзгеріс енгізу. Жоғарыдағы бағыттарда жұмыс

жасау барысында мұғалім оқушылардың қажеттіліктеріне қарай жасаған

өз әрекеттеріне рефлексия жүргізіп отыруы керек. Ол оқушының

қажеттілігін түсінген жағдайда ғана әлсіз немесе үлгерімі орташа

оқушылармен қалай жұмыс істеу керектігін түсінеді. Мысалы,

«Оқушының оқу тұжырымы қалыптасқан ба?», «Оқушылар бағалау

үдерісі мен қисынын түсінді ме?». Осыған ұқсас сұрақтардың аясында

мұғалім оқушының қажеттілігіне қарай әрекет етуі маңызды. Бұл әрекет

оқыту мен оқу үдерісін ұйымдастыру тәжірибесін жаңартуға және

өзгертуге ықпал етеді. Нақтырақ айтқанда, бағалау - оқудың шешім

жолдары мен оқу үдерісін жақсарту мәліметін беретін оқушылардың

оқып-үйренуіне талдау жасау, ақпарат жинау үдерісі. Білім беру жүйесінде

сапалы оқыту құралдары мен әдістемелерін оқу үдерісінде тұтастай

қолданылуын қамтамасыз ететін теориялық зерттеулер кеңінен тараған.

Мектептерде оқу үдерісінің тиімді жүргізілуін реттеуге, дамытуға

байланысты көптеген тәжірибелер іске асырылуда. Бағалау үдерісі оқу

үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады, дегенмен бағалау үдерісі

қадам - қадаммен қалай іске асырылады? Бұл ретте Сингапур

мектептерінің бағалау тәжірибесінде кеңінен қолданылатын бағалауды

дамыту циклін Эдихуб үлгісінің негізінде [3] қарастыруға болады. Бұл

цикл бағалау үдерісін жетілдіруге, тиімді жүргізуге және дамытуға ықпал

етеді.

Эдихуб үлгісіндегі бағалауды дамыту циклі жоспарлау, дамыту,

қолдану кезеңдерінен тұрады.

13

1) Жоспарлау. Бағалауды жоспарлау кезеңінде бағалау нәтижелерін

кім және қалай қолданатындығын анықтау маңызды, бұл қолданылатын

бағалау түрлерін қарастыруға мүмкіндік береді. Жоспарлауда оқу мақсаты

айқындалады, дұрыс бағалау әдістері таңдалады. Сонымен бірге,

бағаланатын топтың ауқымын ескеру маңызды. Мысалы, мұғалім онлайн

бағалауды таңдады делік, бағаланатын оқушылар саны 2000, бұл жағдайда

оларға онлайн бағалау түрін қолдану тиімді ме?

2) Дамыту. Циклдің дамыту кезеңінде, пән бойынша бағалауды

жүргізу үшін жаттығулар, тапсырмалар, сұрақтарды таңдау және әзірлеу

іске асырылады. Бағалауға дейін бағалау үдерісін қаншалықты сапалы

қамтамасыз ететіндігіне талдау жасалады. Осылайша, мұғалім

пайдаланатын бағалау түрінің нақтылығына және сенімді екендігіне көз

жеткізуі керек.

3) Қолдану. Бағалауды қолдану деңгейінде, мұғалім бағалауды қалай

жүргізгеніне қорытынды жасайды. Бағалау үдерісіне баға береді.

Таңдалған әдістер бағалау барысында тиімді болды ма? Бағалау үдерісі

тиімді болмаған жағдайда, «қалай жетілдіруге болады?» немесе «басқаша

қалай іске асыруға болады?» деген сұрақтар аясында рефлексия жасайды.

Мектеп тәжірибесінде мұғалімдер тәлімгерлік, коучингтер немесе оқу

семинарларында оқу үдерісімен кіріктірілген бағалауды дамыту циклін

тереңірек талдау арқылы оқу мен оқытуды жақсартуға, табысты оқу

нәтижелеріне қол жеткізетіні сөзсіз.

Тұжырымдап айтқанда, бағалау – ол үздіксіз жүретін үдеріс, сабақтың

өн бойында оқушылардың жетістіктерін, даму үдерісін бақылау, кері

байланыс арқылы оқушыларға қолдау көрсету және білім алушылардың

өзін-өзі бағалауын қамтамасыз етеді. Бұл білім алушылардың табысты

14

оқуына қажеттілігі жоғары нақты кезеңдерден тұратын белгілі бір

құрылымы бар күрделі үдеріс.

Оқушылардың оқу нәтижелерін бағалау мектептің білім беру үдерісін

қамтамасыз ететін білім сапасын сипаттайды. Жалпы орта білім беру

ұйымдарының білім сапасы мектеп деңгейінде, ұлттық деңгейде және

бүгінгі заман талаптарына сәйкес халықаралық деңгейде де бағаланады:

− Халықаралық бағалау;

– Ұлттық бағалау;

− Мектепішілік бағалау.

Білім сапасын бағалаудың әрбір деңгейінің өзіндік ерекшеліктері

болғанымен, олардың шешетін міндеті ортақ білім сапасын ары қарай

дамыту мақсатында оның дәрежесін анықтау және оны жетілдіруге

қажетті ұсынымдарды дайындау болып табылады.

Халықаралық бағалау. Білім беру сапасын арттыру және бағалау

функцияларын атқарады. Мониторинг арқылы салыстырмалы зерттеулер

жүргізіледі. Отандық білім беру жағдайына қатысты күрделі

проблемаларды анықтау, оларды зерттеу және шет елдермен салыстыруды

қажет ететін ақпарат алу мүмкіндіктері жасалады. Бұл бағалау

оқушылардың қабілеттерін қолдану мүмкіндіктеріне, функционалдық

сауаттылықтарына баға беруге бағытталған, салыстырмалы түрде отандық

және шет елдік оқушылардың арасындағы айырмашылықтарды

түсіндіретін факторларды анықтауды қарастырады.

Ұлттық бағалау. Білім беру сапасының мемлекеттік жалпыға

міндетті білім беру стандарттарына, жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің

қажеттіліктеріне сәйкестігін белгілеудің институционалдық

15

құрылымдары, рәсімдері, нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып

табылатын білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі. Қазақстан

Республикасының жалпы орта білім беру жүйесінің білім сапасын

бағалаудың ұлттық жүйесіне Ұлттық бірыңғай тестілеу мен Оқу

жетістіктерін сырттай бағалау жатады.

Мектепішілік бағалау. Мектепішілік бағалау мектеп базасында

жүргізіледі. Бұл бағалау оқушылардың оқу жетістіктерін стандартты оқу

бағдарламасына сәйкес берілетін тапсырмалар негізінде іске асады.

Мектепішілік бағалау күнделікті, ағымдық, аралық, қорытынды немесе

жылдық болып жіктеледі, яғни, ол мектепішілік бағалаудың үздіксіз

жүретінін дәлелдейді. Оқушылардың оқу нәтижелері жыл сайын тіркеліп,

жақсартулар енгізіліп отырады. Сыныптардың білім сапасы бойынша

мониторинг жүргізіледі. Мектеп мұғалімдері оқушы жетістіктері бойынша

ата-аналарды ақпараттандыру жұмыстарын үздіксіз жүргізеді. Алынған

нәтижелер басқа мектептің оқу нәтижелерімен салыстырылады. Бүгінгі

таңда отандық мектепішілік бағалау жүйесіне мұғалімдердің жаңа

форматта біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламасы аясында

қалыптастырушы (оқу үшін бағалау) және жиынтық (оқуды бағалау)

бағалау түрлері енгізілуде. Бұл бағдарлама Кембридж Университеті Білім

беру факультетімен бірлесе әзірленген [3].

Біз бағалауды қолданудың барлығын үлкен екі категорияға

топтастыра аламыз:

– Оқу үшін бағалау және Оқуды бағалау. Аталған екі бағалау

түрінің де білім жүйесінде және сыныпта өзіндік атқаратын рөлдері бар.

Сіз оларды бірнеше жылдан бері өз тәжірибеңізде қолданып келесіз. Бұл

жерде сіз үшін жаңалық болатыны – әрбір бағалау түрінің кең ауқымдағы

16

түсінігі, оқушыларға қажет емес бағыттардан гөрі, көбірек көңіл бөлетін

тұстарда олардың атқаратын қызметі маңызды болуы мүмкін. Аталған

бағалау типтерінің білім беру жүйесіндегі рөлі әр түрлі.

Оқуды бағалау – оқудың өз нәтижесіне жеткенін анықтайтын

бағалау түрі. Оқуды бағалау оқушының қазіргі уақытта не оқып білгенін

жинақтау болып табылады. Негізінен, ол келешек оқытуға үлес қосуға

бағытталмаған, оның үстіне көпшілік көп мән беретін тестілеу әдісі оқыту

үдерісіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Оқу үшін бағалау керісінше үдеріс

жүріп жатқанда орын алады. Бұл бағалау түрін біз оқушы қажеттілігін

анықтау үшін, өзіміздің келесі әрекетімізді жоспарлау үшін, өз

жұмыстарын жақсарту үшін оларға кері байланыс жасау үшін және

оқушылардың жетістікке жету жолында өз жұмыстарын көріп бақылау

үшін қолдана аламыз. Әрқайсысы оқушының білім алуына өзіндік ықпал

жасап, келесі қадамда нені жасау қажеттігін анықтауға көмектеседі.

Оқуды бағалау – белгілі бір уақытта оқушы жетістігін жинақтап

көрсететін бағалау түрі. Ол оқу үдерісі аяқталған соң жүреді. Оқу үшін

бағалау оқып-үйрену үдерісі жүріп жатқан кезде мұғалімдер мен

оқушыларға өздерінің оқытуы мен оқуынан хабар беріп отыру үшін

қолданылады. Оның мақсаты – оқушы білімінің жиынтық бағасы

қойылмай тұрып, үдеріс жүріп жатқанда үйренуді қалай жақсартуға

болатынын анықтау. Оқу үшін бағалау оқушылардың уәжі мен

қызығушылықтарын арттыруда үлкен рөл атқарады. Ол оқушыларға

өздерінен күтілетін оқу нәтижесін көруді қамтамасыз етіп, өз оқуларын

бақылап, дамытып, жақсартып отыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ оқу

үшін бағалау оқушылардың білімі «қазір қай жерде?» және «қай жерде

болу қажет?» аралығындағы қалып қойған бос орындарды толтыру үшін

стратегияларды ұсына алады. Демек, оқу үшін бағалау – оқушының қалай

17

оқып жатқанын, оқуға ішкі уәжін зерделеу және қалыптастырушы кері

байланыс беру негізінде жетістікке жету сатысын анықтайтын бағалау

үдерісінің ең тиімді түрі. Оқу үшін бағалау мен оқуды бағалау өзара

байланысқан және өзара тәуелді үдерістер болғанымен, олардың оқу

үдерісінде шешетін өзіндік мақсат-міндеттерімен айқындалатын

ерекшеліктері бар (1-кесте).

Оқу үшін бағалау Оқуды бағалау

Үдеріс Оқу, қалыптастыру Өлшеу

Қатысушылар Оқушылар, мұғалімдер Оқушы/ ата-аналар/

қоғам

Сипаты Сипаттамалық Таңбалық (2,3,4,5)

Уақыты Күнделікті Нақты мерзімді

Нәтиже Үйрету, даму қорытынды шешім

1-кесте. Оқу үшін бағалау мен оқуды бағалаудың ерекшеліктері

Қалыптастырушы бағалау жүйесінде ақпарат сұрыптау, сабақ кезінде

жанжақты бағыттарда жұмыс істеу, оқушының ойлауы, олардың нені және

қалай үйреніп жатқаны, олардың білім алуында қандай түсінбеушіліктер

мен кедергілер орын алуы мүмкін жағдайлар қарастырылады. Жиынтық

бағалауға қарағанда қалыптастырушы бағалау сыныптағы мұғалімдер мен

оқушыларға оқыту мен оқуды жақсарту үшін тікелей және тез арада

қолдануды көздейді.

Оқушының функционалдық сауаттылығы мұғалімнің сауатты бағалау

деңгейіне тікелей байланысты. Бағалау сауаттылығының біртұтастығы

негізінен үш сатыға жіктеледі:

18

1) бағалау сауаттылығының маңызды бір критерийі – мұғалімнің

бағалау туралы теориялық білімі және тұжырымды білуі, түсінуі;

2) ақпарат жинақтау – оқушылардың жетістіктері немесе «біліміндегі

бос аралық» туралы дұрыс ақпаратты жинақтауы;

3) тиімді бағалау – мұғалімнің бағалаудың бірінші және екінші

сатысын жақсы меңгеруі, яғни бағалау тұжырымын терең түсіне отырып,

жинақталған ақпаратты оқушының білімін жақсарту үшін дұрыс қолдана

алуы.

Бұлар мұғалім үшін бағалау үдерісінің маңызды критерийлері болып

табылады. Бағалау үдерісінде осы қадамдардың біреуі жүзеге

асырылмаған жағдайда бағалау сауаттылығының мәні жоғалады. Мысалы,

тәжірибелі мұғалімнің пән бойынша кәсіби білімі мықты болғанымен,

оқушының жетістігі туралы ақпарат жинақтауда әлсіздік танытуы мүмкін.

Немесе оқушылардың жетістігі туралы құнды ақпарат жинақтағанымен,

оны оқушының білімін жақсарту бағытында қолдану құзыреттілігі төмен

болуы мүмкін. Мұндай жағдайда бағалау сауаттылығы теориясы іске

аспайды. Сауатты бағалау бағалау типтері, бағалау негіздемесі және

бағалау әдістерін де қарастырады. Мектептегі оқушылардың оқу

нәтижелерін бағалауды түсінуі үшін бағалау түрлері мен бағалаудың

мақсатын жақсы түсінуі керек. Бағалау жүйесі білім алушылардың оқу

нәтижелерін үздіксіз жинақтауға бағытталған қызмет түрлерін белгілейді.

Білім беру жүйесіндегі бағалау типтері:

− Аутентті (шынайы) бағалау;

− Орындаушылық бағалау;

− Топтық бағалау;

19

− Өзін-өзі бағалау;

− Обьективті және субьективті бағалау;

– Критерий бойынша бағалау;

– Нормативті бағалау;

− Ресми және бейресми бағалау;

– Ішкі және сыртқы.

Аутентті бағалау, ең алдымен, тәжірибеге бағдарланған білім беруде

қолданылады және оқушылардың шынайы өмірге барынша

жақындатылған күнделікті және кәсіби жағдайларда білімі мен

дағдыларының қалыптасуын бағалауды қарастырады. Құзыреттілік тәсіл

негізінде оқуда аутентті бағалау құзыреттіліктің қалыптасу деңгейін

анықтауға бағытталған.

Аутентті бағалау бағалаудың баламалы әдістерін пайдаланудың

көмегімен жүзеге асырылады, олардың қатарына: зерттеушілік және

проблемалық оқыту мәнмәтініндегі оқушылардың зерттеу жобалары,

ғылыми эксперименттер, ауызша таныстырылымдар, пікірталастар,

шығармашылық жұмыстар жатады. Бұлар оқушы әрекетінің тәжірибелік

нәтижелеріне бағыттала отырып, білім беру әрекетінің жоспарланған

нәтижесіне қарай өзін-өзі бағалауға бағыттау негізінде өзін-өзі жетілдіруге

және тұлға ретінде дамуға деген бастамасын, ұмтылысын ескереді,

ынталандырады. Осылайша, аутентті бағалау – қазіргі заманғы білікті

маманды дайындауда іске асырылатын аса маңызды құралдар мен

шарттардың бірі болып табылады. Аутентті бағалау мынадай

сипаттамаларға ие:

20

• Тапсырмалар бағаланып отырған саладағы қызметті орындаудың

барынша шынайы (түпнұсқалы) жағдайына арналып жасалады,

студенттердің оқу стилін дамыту үшін олардың күшті жақтарының

(бәлкім, бұрын көрінбеген) сәйкестендірілуі және біліктерінің қалыптасуы

үшін қажетті қабілеттері мен қызығушылықтарының дамуы үшін

жеткілікті орын қалдырады.

• Мұндай түрдегі бағалауда пайдаланылатын критерийлер жақсы

қалыптасқан қызметтік стандарттармен сәйкестікте, мінез-құлықтағы және

іс-әрекеттегі «негізгіні» бағалауға бағытталған (мысалы, әлеуметтік

маңызы бар тақырыпқа эссе жазу, өз ұстанымын сенімді түрде қорғау).

Аутентті бағалау үдерісінде оқушылардан көбінесе өз жұмыстарын

көпшілік алдында көрсету, баяндау, таныстыру күтіледі.

• Аутентті бағалау практикалық - бағдарланған білім беруде

пайдаланылады. Аутентті бағалауды іске асырудың өзектілігі тұлғалық-

бағдарланған білім беру жағдайында білім беру үдерісінің жүйелі

өзгерістеріне себеп болады. Бұл дискреттіліктен үздіксіздікке;

фрагменттіктен жүйелілікке; сандық бағалаудан сапалық бағаға;

бағалаудағы қаттылықтан иілгіштікке; бағалаудан өзін-өзі бағалауға

ауысумен байланысты [4].

Орындаушылық бағалау дағдылар деңгейін көрсететін

тапсырмаларға және оқушылар оқыған білімдерді жіктеуге негізделеді.

Қарапайым мысал, дене шынықтыруға арналған тапсырмаларды орындау:

• Қозғалыста допты (оң, сол) қолмен алып жүру;

• Бес-жеті адым жүгіріп келіп биіктікке секіру.

21

Топтық бағалау оқу үдерісіне қатысушылардың бірлесіп бағалауына

негізделген. Кейбір тапсырмалардың нәтижесін бағалауда оқушының жеке

бағалауына қарағанда топтық бағалау шынайы болуы мүмкін. Сондай-ақ

бұл бағалаудың нақты критерийлерін құруға, оқу проблемаларын түсінуге

және кері байланыс жасауға тиімді. Топтың мүшелері жақын арада

аяқталған жұмыстарға ерекше назар аударып, бір-біріне белгілі бір

критерийлерге сәйкес жұмысты бағалауға көмектесуге және жетілдіруге

арналған тәсілдерді ұсынуға дағдыланады.

Өзін-өзі бағалау оқушыларға өз жұмысын бағалауға бағытталған.

Оқушыларға оқу дәлелдемелерін жинауға, олардың мағыналарын өзінше

түсіндіруге, өз жұмыстарын салыстыруға және өзгерістер мен түзетулер

енгізуге көмектеседі. Оқушылар рубрикалар немесе тексеру парақтары

арқылы оқытудың нақты критерийлеріне және мақсаттарына сәйкес өзіне

баға қоя алады. Бұл мұғалімнің оқушылардан не күтетінін айқындап,

оқушыларды өздерінің жұмыстарының осы үмітке сәйкестігі туралы

ойлануға итермелейді. Өзін-өзі бағалау арқылы өз оқуындағы дамуды

қажет ететін әлсіз тұстарды анықтап, түзетілген жаңа мақсатқа қол

жеткізудегі алға басуды бақылай алады. Жасаған жұмыс барысына сәйкес

пікір, тапсырмаға қатысты өз күшін бөлуде терең ойлануға дағдыланады.

Объективті бағалау – тек жалғыз дұрыс жауабы болатын бақылау

формасы немесе «Бір жауапты тапсырмалар» деп те аталады. Дұрыс

жауаптардың ұпайының кілтін емтихан алушы немесе компьютер

анықтайды. Бұл бағалаудың тиімділігі – ұпайды шығару жеңіл, объективті

және сенімді. Жеңіл немесе күрделі тапсырмалардың нәтижелерін өлшеу

мүмкіндігіне қарай оның анық және жоғары деңгейде жасалу сапасын

анықтауға болады. Қазіргі кең тараған электрондық немесе онлайн

режиміндегі тапсырмаларға объективті бағалау жиі қолданылады.

22

Субъективті бағалау – берілген тапсырманың бір немесе одан да

көп жауаптары (немесе дұрыс жауап берудің бір немесе одан да көп

жолдары) болатын бақылау формасы. Оны «Бірнеше дұрыс жауабы бар

тапсырмалар» деп те атайды. Бағалаудың бұл түрі оқушылардан берілген

тапсырманың жауабын таңдаумен қоса, ол жайлы қосымша мәлімет

жазуды да талап етеді. Бірнеше дұрыс жауапты талап ететін бағалау

тапсырмалары емтиханның бір бөлігі ретінде де қарастырылады. Ол оқу

нәтижелерін, синтез бен анализдің жоғары деңгейін өлшей алады. Эссе

түріндегі тапсырмаларды құрастырып дайындау бірнеше жауапты талап

ететін тапсырмаларға қарағанда аз уақытты қажет етеді. Субъективті

бағалаудың қиындығы – ұпайларды есептеуде уақыттың қажеттілігі,

субъективтілік және күмән келтіретін сипатта болуы.

Кейбір зерттеушілердің объективті және субъективті бағалау

арасындағы айырмашылық қажетсіз және нақты емес, себебі «объективті»

бағалау деген термин жоқ деген пікірлері де бар. Негізінде, барлық

бағалаулар мәдени болжамдар (тобы, шығуы, тегі) секілді тиісті тақырып

пен мазмұнға негізделген болжамдардан жасалады.

Критерий бойынша бағалау оқушыларды алдын-ала белгіленген

критерийлермен бағалауды қарастырады. Критерий бойынша бағалау

оқушының құзыреттілігін (бір нәрсені жасай алу қабілеті) қалыптастыру

үшін жиі қолданылғанымен, барлық жағдайда тиімді қолданыла бермейді.

Критерий бойынша бағалаудың ең танымал мысалы: арнайы бекітілген

критерийлері бар жол ережесі бойынша енді үйреніп жатқан көлік

жүргізушісін бағалау: бағдаршам талаптарына сәйкес көлік жүргізу.

Нормативті бағалау. Нормативті бағалауды қолдану дегеніміз

белгіленген критерийлер бойынша бағалау емес. Бағалаудың мұндай типі

бағаланып отырған оқушыға қатысты қолданылады. Бұл оқушыларды бір-

бірімен салыстыру үшін өте тиімді. IQ тестілері нормативті бағалаудың ең

үздік үлгісі болып табылады. Танымал мектептер мен университеттерге

түсу емтихандары да студенттердің белгіленген нормалар бойынша

қабылдануын көрсететін нормативті бағалау тобына жатады. Бұл дегеніміз

23

– стандарттар жыл сайын өзгеріп отырады, ал критерий бойынша бағалау

керісінше жыл сайын өзгермейді (егер критерийлері өзгермесе).

Ресми немесе бейресми бағалау. Бағалау ресми және бейресми

болуы да мүмкін. 5-кесте.

Ішкі бағалауды мектеп (яғни, мұғалімдер) өзі белгілеп,

жоспарлайды. Іштей бағалау - біз өзіміздің бағалау құралдарымызды

(оқушылардың оқыту нәтижесіне қол жеткізгендігін пайыздық көрсеткіш

арқылы беруді) объективті және сенімді деп ойлаймыз. Дегенмен, оқушы

да, мұғалім де осы бағалау өлшемінің нақты емес екендігін біледі.

Оқушылар бағалаудың арқасында өз бағаларымен танысып, кері байланыс

алады.

Сыртқы бағалауды жоғары өкілетті орган белгілейді. Сыртқы

бағалау оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескере бермейді.

Бағалау үдеріс ретінде келесі компоненттермен сипатталады:

• Нақты мақсат;

• Күтілетін нақты нәтиже;

• Тиімді қарым-қатынас;

•Оқушылардың белсенді қатысуы. Бағалаудың нақты мақсаты

«Ақпаратты кім қолданады?», «Олар ақпаратты қалай қолданады?»,

«Қандай ақпарат немесе қай бөлігі өзгертуді қажет етеді?» деген

сұрақтарға берілетін жауаптар арқылы айқындалады. Бағалаудан күтілетін

нақты нәтижелерді анықтауда төмендегі мәселелер туындайды:

• Мұғалімдер ұсынған оқу нәтижелері түсінікті ме ?

• Қандай жетістіктер бағалануы тиіс?

• Оқыту әдістемесінде бағалаудың бұл нәтижелері көрініс таба ма?

Бағалауда қарым-қатынас тиімді жүргізілсе:

• Бағалау нәтижелері оқыту әдістемесін жақсарту үшін қолданылады.

24

• Оқу үшін бағалау немесе қалыптастырушы бағалау оқыту мен

оқуға табысты кері байланыс береді.

• Күтілетін оқу нәтижелері жетістіктермен толықтырылып отырады.

• Бірлескен бағалауда бағалар нақты әрі әділ болады.

Бағалауға оқушыларды қатыстыру. Біз оқушыларды бағалау

үдерісіне енжар қатысушылар ретінде көруге дағдыланып қалғанбыз.

Біздің алдымызда мынадай сұрақ туындайды: «Оқушылар бағалауды өз

жауапкершіліктерін сезіну үшін және өздерінің оқуын жақсарту үшін

қалай қолдана алады?». Бағалау тәжірибелері ақпараттардағы

қажеттіліктерге сәйкес болуы керек; Бағалау ақпараттары оқушының өзін-

өзі бағалауында және мақсат қойғанда қолданатындай толыққанды болуы

керек; Оқушылар мұғаліммен бірлесе отырып, бағалау критерийлері мен

тапсырмаларды құрастыра алады; Оқу мақсаты оқушыларға түсінікті

болуы керек; Оқушылар өз оқуының нәтижесін көріп, оған түзетулер

енгізіп отырулары керек [3].

2. КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Құзыреттілік, аутенттік, проблемалық-бағдарлы тәсілдер сияқты

оқудың сындарлылық тәсілі негізіндегі технологияларды кеңінен қолдану

- бағалаудың нормативті жүйесінің шектеулілігін көрсетеді және бұл жаңа

жүйе оқушыға оқу үдерісінің ғана емес, өз білімінің нәтижесін бағалаудың

да белсенді тарабы болуға мүмкіндік беретін жаңа жүйенің құрылуының

заңды екендігін көрсетеді. Оқу әрекетіне сындарлылық тәсілді

қолданудың мәнмәтінінде бағалаудың келесі ұстанымдары

қалыптастырылған:

1. Бағалау білім беру тәжірибесіне табиғи түрде кіріктірілген ұдайы

үдеріс болып табылады.

2. Бағалау тек критериалды бола алады. Бағалаудың негізгі

критерийлері ретінде оқу мақсаттарына сәйкес келетін күтілетін

нәтижелер көрініс табады.

25

3. Бағаның көмегімен тек оқушы іс-әрекетінің нәтижелері ғана

бағаланады, оның жеке қасиеттері онымен бағаланбайды.

4. Бағалау критерийлері және баға қою алгоритмі педагогтерге де,

оқушыларға да күні бұрын белгілі. Оларды педагогтер мен оқушылар

бірлесе отырып та жасай алады.

5. Бағалау жүйесі оқушылар өзін-өзі бағалауға қажетті дағдылар мен

әдеттерді игере отырып, бақылау-бағалау әрекетіне қатыстырылатындай

етіп құрылады.

«Критериалды бағалау» терминін алғаш Роберт Глейзер (1963)

қолданған, ол әдеттегі мінез-құлық моделінің жиынын анықтау үдерісін,

білім алушылардың оқу жетістігі деңгейінің шамасы мен

қолжетімділігінің арасындағы сәйкестікті сипаттады. Бұл білім алушы

әрекетін алдын ала анықталған критерийлерді тіркеп жинақтау арқылы

бағалауды білдіреді. Глейзер критериалды стандарттағы бағалаудың басқа

білім алушылар жетістігіне тәуелділік пен салыстыруға қатысы жоқ

екенін, сондай-ақ, әр білім алушының құзыреттілік деңгейі туралы

ақпараттануға бағытталғандығын атап көрсетті. Білім алушылардың оқу

жетістігін критериалды бағалау жүйесі оқыту, оқу, бағалаудың өзара

байланысына және оқу үдерісін ұйымдастырудың бірыңғай тәсілдерін

қамтамасыз етуге негізделген (Бойл және Чарльз, 2010). Бұл барлық

бағалау элементтері арасындағы өзара байланыс орнатуды, теориялық

негіздемені болжамдайды (оқу мақсаттары, бағалау түрлері, құралдары

мен нәтижелері).

Критериалды бағалау қағидаты жетекші қағидаттардың бірі болып

табылады, өйткені оқушы субъект болатын оқу әрекетінің негізгі тәсілдері

мен білім беру үдерісіне және іс-әрекеттің нәтижелеріне арналған талаптар

дәл сонда орналасқан.

Критериалды бағалау нақты анықталған, ұжым болып жасалған, білім

беру үдерісінің қатысушыларына алдын ала белгілі және белгілі бір

стандарт бойынша білім берудің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін

критерийлермен салыстыруға негізделе отырып, оқушылардың

құзыреттілігінің қалыптасуына жағдай тудыратын оқушылардың оқудағы

жетістіктерін бағалауды білдіреді [5, 6]. Критериалды бағалау оқу

26

бағдарламаларының мазмұнымен, бақылау шараларының түрлерімен,

оқушылардың жеке психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерімен

сәйкестікте; оқушылардың оқудағы жетістіктерінің аралық және

қорытынды бақылауын тұтас пайдаланудан тұратын қалыптастырушы

және жиынтық бағалаудың негізінде; оқушылардың оқу жетістіктеріне

бақылау үдерісіне саналы түрде сипаттама беретін; аталған технологияны

пайдаланудың тиімділігіне педагогикалық диагностика жүргізуде

орындалатын диагностикалық негізге сәйкестікте жүзеге асырылады [7].

Критериалды бағалау оқушылардың оқу-танымдық белсенділігін, олардың

шығармашылық және зерттеушілік ортасын, оқудағы дербестігін, ғылыми

ақпараттар ағынындағы бағдарын жүйелі рефлексия жасауға, осы

әрекеттің мағынасын іздеуге қатыстыру жолымен қалыптастыруға және

дамытуға қажетті жағдайлар мен мүмкіндіктерді тудыру мақсатын

айқындайды.

Білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалау жүйесі:

• оқыту мен бағалаудың тұтастығына негізделеді;

• білім алушылардың үлгерімін, ілгерілеуін қамтамасыз етудің

бірыңғай тәсілін қалыптастыруға бағытталады;

• оқу бағдарламасына сәйкес дағдыларды дамытуды, білім алу

дәлелдерін жинақтауды, оқу мақсаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз

етеді;

• оқу бағдарламасының мазмұны негізіндегі әр сынып үшін пән

бойынша бағалаудың формалары мен тәсілдерінің әртүрлілігін қамтиды.

Критериалды бағалаудың қағидаттары (принциптері)

Критериалды бағалау төмендегідей қағидаттарға (принциптерге)

сәйкес жүзеге асырылады:

• Оқыту мен бағалаудың өзара байланысы. Бағалау оқытудың

ажырамас бір бөлігі болып табылады, ол оқу бағдарламасындағы

мақсаттармен, күтілетін нәтижелермен тікелей байланысты.

27

• Шынайылық, сенімділік және валидтілік. Бағалау дәл және

сенімді ақпаратты ұсынады. Қолданылатын критерийлердің, құралдардың

оқу мақсаттарына жетуге, күтілетін нәтижелерді бағалайтынына

сенімділігі болады.

•Ашықтық және қолжетімділік. Бағалау түсінікті, айқын

ақпараттарды ұсынады, сондай-ақ, барлық оқу үдерісіне қатысушылардың

қызығушылығын, жауапкершілігін арттырады.

• Үздіксіздік. Бағалау білім алушылардың оқу жетістігінің

ілгерілеуін дер кезінде және жүйелі қадағалап отыруға мүмкіндік беретін

үздіксіз үдеріс болып табылады.

• Дамуға бағыттау. Бағалау нәтижелері білім алушылардың,

мұғалімдердің, мектептің, білім беру саласының даму бағытын анықтайды

және ынталандырады.

Критериалды бағалаудың әдістемелік негіздері

Мектепішілік басқарудың теориясы мен практикасында педа-

гогикалық бақылаудың бірнеше түрлері бар (2-кесте).

2-кесте. Педагогикалық бақылау түрлері

№ Бақылаудың

түрлері

Мазмұны

1 тақырыптық оқу бағдарламасының негізгі тақырыптары

бойынша оқушылардың білімі мен

біліктерін терең зерделеу (мұғалімнің

жұмыс жүйесін оқу тақырыбының аясында

зерделеу)

2 бетпе-бет шолу оқушылар ұжымының (мұғалімдер тобы

жұмысының табыстылығын) білімі мен

қабілетін жалпы мәселелер бойынша

жоғары деңгейде зерделеу

3 салыстырмалы оқушылардың, оқу топтарының, жекелеген

педагогтердің тұлғасын параллельді

28

зерделеу оқушылардың, оқу топтарының,

жекелеген педагогтердің тұлғасын

қатарластыра зерделеу

4 дербес нақты оқушы тұлғасын, жекелеген

педагогтің кәсіби қызмет жүйесін

жан-жақты зерделеу

5 сыныптық-

жалпылама

қорыту

нақты сыныптағы оқушылардың білімі мен

біліктерінің сапасын зерделеу

6 пәндік-жалпылама

қорыту

оқушылардың жекелеген оқу курстары

бойынша білімдері мен қабілеттерінің

сапасын зерделеу

7 кешенді

жалпылама

қорыту

нақты сыныптағы оқушылардың білімі мен

қабілеттерін (оқу сапасын) бастауыш, негізгі

орта немесе жалпы орта мектеп

деңгейлерінде жан-жақты зерделеу

8 жедел білім беру үдерісінде күтпеген жерден

пайда болған проблемаларды зерделеу

9 қалыптастырушы оқушылардан мұғалімге қарай кері

байланыс орнату үшін барлық оқу

уақытында жүзеге асырылатын бағалау

үдерісі

10 қорытынды

(жиынтық)

бағалау оқудың соңғы нәтижелерін

шығаруға бағытталады (аттестация)

Бақылаудың барлық түрлері бағалаудың жасап шығарылған

критерийлері негізінде жүзеге асырылады.

Критериалды бағалау технологиясы оқушылардың портфолиосын

жүргізу және бағалаудың аясында, бағалаудың екі құрамдас түрін:

29

қалыптастырушы және жиынтық бағалауды іске асыру арқылы жүзеге

асырылады.

Оқу жылы барысында оқудың ілгерілеуі, үлгерімі туралы мәліметті

жинау үшін бағалаудың екі түрі жүзеге асырылады: қалыптастырушы

және жиынтық бағалау (1-сурет).

ДккккккккккКККККкккккккредд

Criteria-based Assessment Model

Formative AssessmentExternal Summative

AssessmentInternal Summative

Assessment

Критериалды бағалаудың үлгісі

Қалыптастырушы

бағалау

Ішкі жиынтық

бағалау

Сыртқы жиынтық

бағалау

Критериалды бағалау жүйесі

Жиынтық бағалау өз кезегінде бөлім/ортақ тақырыптар бойынша

жиынтық бағалау, тоқсандық, орта білім беру деңгейі бойынша жиынтық

бағалаудың рәсімдерінен тұрады.

3. ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУ

3.1 Қалыптастырушы бағалау оқу үдерісінің маңызды бөлігі ретінде

Қалыптастырушы бағалау өзінің мақсаты арқылы анықталады.

Үйренудің дәлелдерін анықтай отырып, дәлелдерді оқушылардың үйрену

қажеттілігіне сәйкестендіреді және алған білімін қалыптастыруына

көмектеседі. Сыныптағы қалыптастырушы бағалау бейресмиден ресмиге,

қабылдаудан жоспарлауға, қысқадан ауқымдыға қарай өзгеріп отырады.

Сондай-ақ ол жеке оқушыға да, тұтас сыныпқа да бағытталуы мүмкін. Жеке

бір оқушыға бағытталған бейресми бағалауда, тез арада және қысқа уақытта

да бағалауға болады. Мысалы, топтық талқылау кезінде бір оқушының

берген жауабында түсінбеушілік орын алғанда мұғалім оған сұрақ қою

арқылы оның өз қателігін өзіне айқындатуға мүмкіндік береді. Бірақ

қалыптастырушы бағалау қарапайым және сұрақ қою үшін қолданылатын

30

жүйе ретінде ғана емес, ол – оқушылар білімінің тереңдігін анықтау және

мұғалімдер мен оқушыларға кері байланыс жасауға ықпал ететін мұқият

жоспарланған және алдыңғы қатарлы күрделі жүйе ретінде де қаралады.

Қалыптастырушы бағалау теориясы аясында білім алушыларды қолдау

үдерісінің негізі төмендегідей үш сұрақтан тұруы қажет: «білім алушылар

оқудың қай сатысында тұр?», «өз оқуында олар қайда ұмтылады?» және

«соған жету үшін оларға қандай көмек көрсету қажет?», бұл сұрақтар

оқудағы үш қатысушымен тікелей байланысады (мұғалім, сыныптас және

білім алушы), (Уильям және Томсон, 2007).

Мәліметтер қалыптастырушы бағалаудың бес негізгі стратегиялардан

тұратынын көрсетеді:

• Бағалау критерийлері мен күтілетін нәтижелерді түсіндіру;

• Білім алушылардың түсінгені туралы дәлелді көрсететін сыныптағы

өзара әрекет пен тиімді тәсілді қалыптастыру;

• Білім алушыларды нәтижеге жетуге ынталандыратын кері байланыс

беру;

• Білім алушыларды өзара оқу ресурстары, дереккөздері ретінде

қатыстыру;

• Білім алушыларды өз білімдерін өздері «жасаушылар/құрушылар»

ретінде қалыптастыру.

Қалыптастырушы бағалаудың нәтижелі болуында сынып, мұғалім және

оқушылардың қызметі мен сипаттамасы үлкен рөл ойнайды. Оқушылар

өздерін қауіпсіз сезінетіндей сыныпта жағымды атмосфера болуы тиіс. Бұл

жерде өз сыныптастары арасында бәсекелестікке жол бермей, мұғаліммен де

өз құрбыларымен де ынтымақтастықта әрекет ете алатындай қолайлы ахуал

болғаны абзал. Мұғалімдерде сыныптағы мұндай ортаны дамыту мүмкіндігі

болуы тиіс. Сондай-ақ берілетін білім мазмұнына сәйкес мұғалімнің терең

білімді болуы шарт (әртүрлі қабілетті оқушыларды сапалы оқытумен

қамтамасыз ету). Ол үшін мұғалім келесі құзыреттерге ие болуы тиіс: білім

стандартына сәйкес келетін білім тәжірибесі мен қажетті білік, дағдылар,

мұқият бақылаушы болу қабілеті, дер кезінде кері байланыс жасай алуы,

оқушылардың оқу жетістіктері негізінде оқуды реттеп отыра алуы және

31

табысты оқуға жету жөнінде нақты түсінігінің болуы. Қалыптастырушы

бағалау табыстылығы белгілі бір пәндік салада оқушылар білімінің нақты

траекториясын мұғалімнің түсінуіне тікелей байланысты. Қазіргі таңда

мұғалімдер мен зерттеушілер белгілі бір пән саласынан күтілетін бұл

траекториялардың немесе «оқу прогрессияларының» ресми анықтамасын

тауып, оны тарату мақсатында сыныпта бағалау әдістерінің әлдеқайда тиімді

нысандарын ұсынуды көздейді. Ал оқушылар өз тарапынан идеяларды

ұсыну, өздері жіберген қателерді көре білуге дайын болу, өзгелерге көмек

бере отырып, өзгелерден (мұғалімнен немесе сыныптасынан) кері

байланысты қабылдай алу, өзінің оқуы үшін жауапкершілікті сезіну,

күтілетін оқу нәтижелеріне қол жеткізуде өз құрбыларына қол ұшын беруге

әзір болу сияқты құзыреттерге ие болуы қажет. Осылай қалыптастырушы

бағалау тәжірибелі мұғалімдердің сыныпта оқушылармен әртүрлі қарым-

қатынасқа түсуі арқылы олардың нені түсініп, нені түсінбегендері жөнінде

үздіксіз ақпарат алып отыруына кепіл болады. Мұндай үлгідегі қарым-

қатынастар нәтижесінде бейресми бақылау түрі «нәтижені көздейтін,

мақсатқа бағытталған жоспарлы бақылау» түріне өзгереді [9]. Жоғарыда

аталған өзара әрекеттесуден оқушылардың үйренгенін көре отырып,

мұғалімдер оқушыларына тиімді кері байланыс береді, бұл оқушыларға

өздерінің алдағы әрекеттерін айқындап алуға ықпал етеді. Қалыптастырушы

бағалау оқыту үдерісі мен сыныптағы оқу аралығын байланыстыра отырып,

бағалаудың теңдестірілген жүйесін қалыптастырады. Түрлі уақытта

орындалатын, түрлі шараларды қамтитын мұндай үдеріс білім жүйесіндегі

әртүрлі қатысушыларға (оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар, мектеп

әкімшілігіне) әр түрлі мәлімет береді және бұл әрбір қатысушының өз

міндетін атқаруында табысты болуына кепіл бола алады.

Бұл қиындықтарды болдырмау үшін, келешектегі зерттеулерден

қалыптастырушы бағалау стратегиялары мен әдістерін теориялық тұрғыда

дамыту, сынақтан өткізу және ең тиімді нысандарын сұрыптай білу талап

етіледі. Сондай-ақ қалыптастырушы бағалаудың жеке мұғалімдерге,

оқушыларға және мектеп әкімшілігіне тигізетін әсері, қолданылатын

технологиялар мен оқу құралдарына, дамудың кәсіби сипатына да ықпалы

ерекше назар аударуды талап етеді.

Сыныпта оқу үшін бағалауды тиімді және нәтижелі жүзеге асыру үшін

әр мұғалім жоғарыда ұсынылған қалыптастырушы бағалау аспектілерін біліп

32

түсіну қажет. Қалыптастырушы бағалаудың жоғарыдағы берілген аспектілері

оқу барысында жүретін қалыптастырушы бағалауды жүзеге асырудағы

мұғалім мен оқушы рөлдерін нақты ажыратады және олардың атқаратын

қызметтерін айқын көрсетеді.

Оқыту мен оқу үдерісінде қалыптастырушы бағалау келесі

мақсаттарда жүзеге асады:

1. Тілдесу (қарым-қатынас);

2. Үйретіп жатқанымыздың бағасын білу;

3. Мәлімет жинақтау;

4. Сұрыптамау, деңгейге бөліп, жіктемеу.

Сыныптағы қалыптастырушы бағалау

Сыныптағы бағалауды тиімді оқыту мен табысты оқудың ең қолайлы

жолы деп қарастырып көріңіз. Кезінде өте кең ауқымды бағалау жүйесі

үкімет тарапынан мықты бақылауға алынған кездер де болды. Көптеген

мұғалімдер сыныптағы күнбе-күн бағалау үдерісіне оқушыларды тек білім

деңгейін анықтау мақсатында ғана емес, олардың ынтасын арттырып,

қызығушылықтарын ояту үшін қолдануға бағытталғанына түрлі зерттеулер

жүргізуде. Қазіргі күні мұғалімдер «оқу үшін бағалау» деген терминмен

аталып жүрген бағалаудың принциптері жоғары сапалы қалыптастырушы

бағалау оқушыларды жетістікке жеткізетінін дәлелдейтін айқын зерттеулерге

сүйенуде. Біз өз тәжірибемізде бағалауды себептер арқылы оқушының

нәтижеге жеткізетін индекстен гөрі мектептің нәтижесін көрсететін индекс

ретінде қабылдауға дағдыланып кеткенбіз. Өкінішке орай, дәстүрлі бағалау

жүйесінде оқушы білімінің үлкен табыс құралы болып табылатын бағалау

түрі назардан тыс қалып қойған [10]. Жалпы алғанда, мұғалім оқытады, одан

кейін сынақтан өткізеді. Мұғалім мен сынып бекітілген уақыт шеңберінде

тапсырманы орындай алмағандықтан, келесі тапсырмаға өтпей, тапсырманы

түсінбей қалған үлгерімі төмен оқушыларды артта қалдыра отырып, ілгері

жылжи береді. Мұндай бағалау жүйесі бағалаудың төмендегі ескірген екі

түсінігіне негізделеді: оқуды жақсарту үшін біз оқушының қобалжуын

жақсартуымыз қажет; жақсы оқитын оқушыларды үлгермейтін оқушылармен

жұптастыруымыз қажет.

33

Керісінше, оқу үшін бағалау үдерістің соңында немесе үдерістен кейін

емес, оқыту кезінде немесе оқу үдерісі кезінде жүзеге асады және ол барлық

оқушылардың оқуын және үйренуін үздіксіз жетілдіріп отыруға бағытталған

[11].

Қалыптастырушы бағалауды өз тәжірибесінде қолданатын мұғалімдер

бағалаудың бұл түрін күнделікті өз сабақтарында қолданады және оған

оқушыларды қатыстырып, олардың өз бетінше терең де тікелей білім алуына

және үйренуіне ықпал жасайды. Бұл оқушылардың сәтсіздіктері мен

кедергілерін айқындамай, ілгері жылжуы мен жетістіктерін анықтап,

олардың оқуға деген ынтасы мен өздеріне деген сенімділігін тудырады [12].

Оқу үшін бағалау моделінде бағалау – тек деңгейді анықтап беретін

бағалау мақсаты емес, оқушының оқып үйренуіне ықпал ететін оқу құралы

болып сипатталады. Сол себепті оқушыларды бағалау үдерісіне қатыстыруда

қалыптастырушы бағалау білімді сынау емес, оқыту үдерісіне көбірек

ұқсайды [13].

Мұғалімнің табысты кері байланысы. «Сенің көбірек оқуың керек!»

«Сен өте жақсы жазғансың!», «Жақсы жұмыс». Әдетте, мұғалімдер өз

оқушыларының еңбектерін қолдау немесе қолдамау мақсатында осындай

сөздерді жиі қолданады. Бірақ мұндай кері байланыс оқушыға берілетін

шекті баға іспеттес және оқушылардың оқуға деген ынтасына кері әсерін

тигізуі мүмкін. Кері байланыс оқушыларға олардың нені жақсы істегенін,

олардың қабілеттерін көрсетіп, сол қабілеттерін одан әрі қалай шыңдауға

болатынын көрсетуге бағытталады. Кейбір оқушыларға мұндай кері

байланыстың жазбаша жасалғаны тиімдірек, себебі олар оны оқып шығып,

ой елегінен өткізуіне мүмкіндік алады. Ал кейбір оқушылар, керісінше,

өздерінің нені жақсы орындағандарын мұғалімнің ауызша кері байланысынан

көргісі келеді [2]. «Оқушыларға сипаттамалық кері байланыс ұсыну өздерінің

қай деңгейде екендігін және оны реттеп, түзетуге мүмкіндік береді» [14].

Мұғалімнің табысты кері байланысы оқушыларға олардың қазір қай

жерде екендіктерін анықтауына және оқу мақсатына қаншалықты

жақындағандарын көруіне мүмкіндік береді. Сондай-ақ мұғалімдердің өз

оқушыларын қай сатыда көргісі келетінін де айқындап береді. Оқушыларға

оқу мақсатына жету үшін мақсаттың ауқымын әлі де кішірейтіп, нақтылауға

қатысты түрлі ұсыныс беріп, өздерінің қазір қай сатыда екені және қай

34

сатыда болу керектігін көрсету мақсатында мұғалімдер оқушыларға өздерін

жақсарту және дамытудың өзіндік стратегияларын ойлап табуды үйретеді.

Оқушылардың өзін-өзі бағалау дағдылары. Біз оқушылардың өз

оқуларын өздері реттеп, бағыттай алатындай болуын қалаймыз. Әйтсе де,

оқушылар бұл мақсатқа қалай қол жеткізетіні бізге әлі де түсініксіздеу.

Қалыптастырушы бағалау оқушылардың өзін-өзі бағалау дағдыларын дамыта

отырып, өздігінен үйренуші болып қалыптасуына көмектеседі. Оқу үшін

бағалау принциптері бір-бірімен тығыз байланысты. Оқушыларды бағалау

үдерісіне қатыстырудың өзі бағалауды әлдеқайда тиімдірек етеді. Олар

мұғалімнің табысты кері байланысын өз тәжірибесінде қолдана алатындай

өзін-өзі бағалауды үйренулері қажет.

Мұғалім сабақ үдерісіндегі өзгерістерді тек зерттеу басында ғана

анықтап қоймай, тұтастай үдеріс кезінде оқушыларға үздіксіз қолдау

көрсетіп отыру керек. Мұғалімдер оқушылармен оқу міндеттерін бөлісіп

отырулары керек:

• «Біз ... үшін оқып жатырмыз» немесе «Мен ... істей аламын» деп

басталатын ұғымдардағы мақсаттарды бөлісу;

• Оқушыларға мақсатты дауыстап оқып, оған қатысты ашық сұрақтар

қоюды талап ету;

• Оқушылардан не талап етілетінін ажыратып алу – тапсырмаларды

аяқтау, нені үйрену қажеттігін түсіндіру. Себебі, олай етпеген жағдайда

күтілетін оқу мақсатына қатысты оқушыларда түсінбеушілік болуы мүмкін.

Оқушыларға келесі әрекет қандай екенін, оның алдыңғы әрекетпен

байланысын, алдағы оқу қажеттілігін оқушыларға үнемі хабарлап отыру

керек;

• Сыныптағы оқу мақсаттарын айқындап алу қажет.

1-сұрақ. Мен қай жердемін? Оқушылар өз жұмыстарын жоғары сапалы

үлгі жұмыстармен салыстырып көре алады және айырмашылықтарды

ажыратуға тырысады. Олар анықталған оқу мақсатына ұқсас өздерінің

білетін және істей алатын әрекеттерінің дәлелдемелерін топтастыру үшін

мұғалімнің қалыптастырушы бағалаудағы кері байланысын қолдана алады.

Анықталған оқу мақсатына сәйкес оқушылар өздерінің жеке алған

35

білімдеріне рефлексия жасау үшін мұғалімнің сұрақтарын да пайдалануға

болады. Бұл стратегиялардың барлығы оқушыларға өз әрекеттерін айқындап

алуға, өздерінің қай жерде екенін, қай жерде болулары керектігін және

күтілетін нәтижеге жетудің басты ортасы қай жер екенін анықтап алуға көп

көмегін тигізеді.

2-сұрақ. Мен «бос жерлерді» қалай толтырамын? Оқу үшін бағалау

оқушыларға не істеу, өзінің қазіргі орнынан түпкілікті оқу мақсатына қалай

жылжу керектігін білу үшін көмектеседі. Оқу нәтижесіне қол жеткізу үшін

оқушылар сол мақсаттарды құруға, бағалау нәтижелерін талдауға және келесі

нәтижеге жеткізетін әрекеттерді жоспарлауға өздері де қатысып отырулары

керек. Оқушылар бос орындарды толтыру үшін сұрақ-жауап стратегиясын

қолдануды үйренулері керек. Сапаны жақсарту үшін өз жұмысымда нені

өзгертуім қажет? Бұл өзгерістерді жасау үшін маған қандай арнайы көмек

қажет? Мен кімнен көмек ала аламын? Маған қандай ресурстар қажет?

Оқу үшін бағалаудың 7 стратегиясы: Мен қайда бара жатырмын?

1. Оқу мақсатының анық және түсінікті көрінісімен қамтамасыз ету;

2. Үздік және сәтсіз шыққан жұмыстар үлгілері мен мысалдарын

қолдану;

Мен қай жердемін?

3. Тұрақты сипаттамалық кері байланыс ұсыну;

4. Оқушыларды өзін-өзі бағалауға және мақсатқа жетуге үйрету;

Мен «бос орынды» қалай толтырамын?

5. Бір уақытта бір мақсатты ғана сапалы жоспарлайтын сабақ жоспарын

құру;

6. Оқушыларды мақсатты қайта қарастыруға үйрету;

7. Оқушыларды өздеріне рефлексия жасауға үйрету және өздерінің

оқуын қадағалап, бөлісе білуге үйрету.

Мен қайда бара жатырмын? 1-стратегия. Оқу мақсатының анық және

түсінікті көрінісімен қамтамасыз ету; Сабақты жүргізбес бұрын, бағалау

үдерісіне дейін немесе тапсырмалар орындау алдында оқушылармен

36

сабақтың мақсатын, міндетін, күтілетін нәтижені алдын-ала талқылап алу

қажет. Оқушыларға түсінікті тілді қолданыңыз және олардың дұрыс түсініп

жатқанына сенімді болыңыз. «Біз бұл тапсырманы неге орындап

жатырмыз?», «Біз не үйреніп жатырмыз?» деген сұрақтарды жиі қолданыңыз.

Оқушылармен оқу нәтижелерін талқылауда олар түсіне алатындай достық

қарым-қатынас орнатуға тырысыңыз. Оқушылардан оқу нәтижесіне жету

үшін қандай жаттығу мен тапсырма орындаған табыстырақ екенін сұраңыз.

Сосын олардың ойлары сіз таңдаған тапсырмалар мен рубрикаларға

қаншалықты сәйкес келетінін оларға көрсетіңіз. Үлгі тапсырмаларды

оқушылардың түсінуі үшін жазбаша нысанда беруге тырысыңыз. Үлгі

критерийлерді оқушылармен бірлесіп құрастырыңыз.

2-стратегия. Үздік және сәтсіз орындалған жұмыстардың үлгілері мен

мысалдарын қолдану; Оқушыларға анонимді түрде мектептен тыс саладан

немесе өз тәжірибеңізден алынған ең жақсы және сәтсіз орындалған үлгі

жұмыстарды қолданыңыз. Жұмысты ең алдымен өз тәжірибеңізде жиі

кездесетін проблемалар немесе оқушыларда ортақ кездесетін проблемаларға

қатысы бар ең жақсы және әлсіз жақтарын көрсететін жұмыстан бастаңыз.

Оқушылардан сол жұмыстардың сапасын анықтауды сұраңыз және

анықталған жұмыс сапасының себептерін түсіндіруді сұраңыз. Тек анонимді

жұмыстарды қолданыңыз. Егер сіз үлгі жұмыстар мен мысалдарды

қолданатын болсаңыз, оқушыларда сапалы орындалған жұмыстың қандай

болатыны жөнінде өзіндік түсінік қалыптасады.

Үлгі жұмыстарды өзіңіз де құрастыруға тырысыңыз. Оқушыларға

шынайы бастаманы көрсетіңіз, өзіңізде кездескен проблеманы көрсетіп, оны

шешудегі өзіңіздің әрекеттеріңізді таныстырыңыз. Бірақ оны жою жолдары

мен дамытуды айтпаңыз. Себебі олар өздері сол тапсырмамен жұмыс

істегенде сіздің шешіміңізбен салыстыруға тырысады және қандай әрекет

жасау керектігін білмей алаңдайды.

Мен қай жердемін? 3-стратегия. Тұрақты сипаттамалық кері байланыс

ұсыну Тәжірибе үшін жұмыстарды бағалаудан гөрі сипаттамалық кері

байланыс беріңіз. Сипаттамалық кері байланыс берілген тапсырмада

жасырын тұрған арнайы оқу мақсатына сай оқушыларға жұмыстың сәтті

және сәтсіз жақтарын анықтап көрсетуі тиіс. Оқушыларға берілген кері

байланыс табысты болу үшін, оқушыларға нені дұрыс орындап жатқанын

37

және тағы да қай бағытта жұмыс істеу қажеттігін нақты көрсетіп отыру

керек. Бұл жерде тиімді болатын әдіс – «Екі жұлдыз, бір тілек» – Үйренуші

нені орындады? Келесі қадамдары қандай? Барлық үйренушілер, әсіресе

көмекті қажет ететіндер, өздерінің нені дұрыс жасап жатқанын білгісі келеді.

Мұғалімдер оларға әлде де жақсартуды қажет ететін тұсын айтпас бұрын

оқушының сәтті орындаған жақтарын көрсетуі қажет. Есте сақтау қажет,

оқушыларға жақсартуды қажетсінетін өздерінің осал тұстарының барлығын

бір мезетте білу маңызды емес. Орындалған тапсырмада оқушының еңбегі

мен қабілетіне сәйкес ескерпеңіздің көлемін тарылтып беруге тырысыңыз.

Сосын бір уақыттағы кері байланысқа оқушы қалай әрекет ететінін байқаңыз.

Егер сіз барлық проблеманы көрсетпесеңіз, оқушы абыржып қалады деп

уайымдамаңыз. Оқушылар бір уақытта жауап бере алатындай әрбір сұрақты

жеке-жеке зерделеп алыңыз және олардың сәтсіз тұстарын жақсарту үшін

өзіңіздің алдағы әрекеттеріңізді жоспарлайсыз. Оқушыларға сипаттамалық

кері байланыс беру – жетістікке жетудің маңызды бөлігі болып табылады.

Кері байланыс арқылы оқушылар «Мен қазір қай жердемін?», «Мен қай

жерде болуым керек?» деген сұрақтарға жауаптар бере алады. Сіз сондай-ақ

оқушыларыңызды өзіңіз күтетін өзін-өзі бағалауда ойландыруға

итермелейтін модель құрастыра аласыз.

4-стратегия. Оқушыларды өзін-өзі бағалауға және мақсатқа жетуге

үйрету. Оқушыларды өзін-өзі бағалау және мақсатқа жету жолдарын

үйрету – оқушыларға берілетін көмектің және «Мен қазір қайдамын?»

сұрағына жауап берудің екінші бөлігі. Өзін-өзі бағалау – үйренудің ең

маңызды бөлігі. Бұл жерде жақсы оқитын «дұрыс» оқушылардың немесе

уақыттың аздығына сәйкес оқушылардың шектеулі бөлігіне ғана берілетін

өзін-өзі бағалау мүмкіндігімен шатастырмаған жөн. Көмекті қажетсінетін

оқушылар да «дұрыс» оқушылар тобына жатады.

Оқушылардың өзін-өзі бағалауы төмендегі жайттарды қамтиды:

• Оқушылардың өз мүмкіндіктері мен жақсарту аясын анықтап алу.

Сіз белгілі бір тапсырманы орындауға бермес бұрын, олар кері

байланысқа дейін өз ойлары мен тұжырымдарын қалыптастырып алу үшін

осы нұсқаулықты беріңіз. Сонда сіздің кері байланысыңыз әлдеқайда

мағыналы әрі табыстырақ болады.

38

• Сабақтың соңында журналға оқушылардың нені үйренгенін және әлде

де түсінбеген сұрақтарын жазбаша түсіріңіз.

• Бекітілген критерийлерді қолдана отырып, белгілі бір шеберлік

деңгейін көрсететін үлгі жұмысты олардың портфолиосына таңдап алыңыз

және оның неліктен маңызды екенін түсіндіріңіз.

• Сыныптастарға сипаттамалық кері байланыс жасауды ұсыныңыз.

• Оқушының жақсартуды қажет ететін тұстарын және келешектегі

оқуына мақсатты анықтап алуы үшін өзіңіз берген кері байланысты,

сыныптастардың кері байланысын және өзін-өзі бағалауын қолданыңыз.

Мен «бос орынды» қалай толтырамын? 5-стратегия. Бір уақытта бір

мақсатты ғана сапалы жоспарлайтын сабақ жоспарын құру Егер сіз оқу

нәтижесіне жетуде сапаның бірнеше аспектісімен жұмыс жасап жатсаңыз, өз

жұмысыңызға кедергілерді өз қолыңызбен тұрғызып жатырсыз. Мысалы,

математикалық теңдеуді шешуде бір стратегияны бір компонент деп алу

талап етіледі. Ғылыми зерттеу лабораториясында да тұжырымдаманы бір

компонент ретінде талап етеді. Кіріспе бөлімді жазу да бір компонент ретінде

қарастырылады. Сапа компоненттерін тағы бір шолып шығып, олардың

әрқайсысын жеке-жеке өз уақытында қолдануға тырысыңыз. Сабақтың

барлық бөліктері соңында бірігулері керек екенін оқушылардың түсінгеніне

көз жеткізіңіз. Өзіңіз түсіндірген компонент бойынша артынша кері

байланыс жасаңыз. Бұл оқушыларға бір уақытта қай бағытта жұмыс жасау

қажеттігін түсінуге көмектеседі. Мұндай үдерістің көмекті қажетсінетін

оқушыларға ықпалы зор болады. Бұл – сізге берілетін уақыт және

оқушыларға күш беретін құрал болып табылады.

6-стратегия. Оқушыларға мақсатты қайта қарастыруды үйрету.

Оқушыларға орындалған жұмысқа, әрекетке қалай жауап беру керектігін

көрсетіңіз және өздеріне қарапайым мысалды қайта қарап шығуды

ұсыныңыз. Ең алдымен, сапаның бір аспектісін жақсарту үшін қайта

қарастыруды қажет ететін жұмысты таңдаудан бастаңыз. Сосын оқушыларды

жұптастырып, өз ақыл-кеңестерін қолданып, жұмысты өздері қарап шығуды

тапсырыңыз. Немесе үлгі жұмыстың авторына жұмысты жақсартуға қатысты

ұсыныстарымен хат жазуды тапсырыңыз. Өз жұмысыңызды оқушыларға

талдауға беріңіз және қандай түзетулер қажет ететінін анықтауларын

39

сұраңыз. Олардың кеңесін қолданып өз жұмысыңызды қайта қарап шығыңыз.

Сосын оны қайта қарастыру үшін оқушыларға қайта беріңіз. Бұл жаттығу

оқушылардың алынған білімдері мен тәжірибелеріне сүйеніп, өздерінің

жұмысын қайта қарауға үйретеді. Соңында берілген аспект бойынша шешуші

кері байланысты өзіңіз жасаңыз.

7-стратегия. Оқушыларды өздеріне рефлексия жасауға үйрету және

өздерінің оқуын қадағалап, бөлісе білуге үйрету. Оқушыларды өздерінің

табысты әрекеттеріне рефлексия жасап, ойлануға итермелеңіз. Өздерінің

оқып-үйренгендеріне рефлексия жасап, жетістіктерімен бөлісу – оқуды

күшейтіп, өздерін оқушы ретінде дамытуға көмектеседі. Мұндай формадағы

жаттығулар оқушыларға өздерінің мүмкіндігі мен қабілетін өздері байқауға,

оған қалай жеткенін көруге, жеткен жетістіктерін бақылай алуға мүмкіндік

береді. Өздерінің үйренгеніне рефлексия жасау арқылы, оқушылар өздерінің

түсінігін тереңдете алады және ұзақ уақыт есінде сақтайды. Қосымша айта

кететін жай, жұмысты орындап жатқан мұғалім емес, оқушылар екенін естен

шығармаңыз.

Төменде оқушылардың орындауы қажет деп танылатын бірнеше

сәттерді ұсынамыз:

• Оқушылардың проблеманы қалай шешкенін және қандай әрекеттер

ойлап тапқанын нақтылап көрсететін әрекеттерді жаздыртып қойыңыз;

• Өздерінің қазір дамудың қай сатысында екенін және келешекте қай

жерде болу қажеттігін көрсетіп өз ата-аналарына хат жаздыртыңыз;

• Өз дамуларына рефлексия жасатыңыз. «Мен биылғы оқу жылында

жақсы оқырманға айналдым. Мен бұрын былай істеуге дағдыланғанмын,

бірақ қазір мен ... істей аламын».

• Өздерінің оқығаны мен үйренгенін мұғаліммен, ата-аналарымен бөлісу

мақсатында конференцияға қатысу үшін және жоспарлауға көмегіңізді

беріңіз. Бұл стратегиялар сыныпта уақыт өте келе орын алып жатқан

жетістіктерді көрсете алады. Оқушылар алғашқы қадамдардан (оқу

нәтижесін түсіну мен күтілетін бағалау нәтижелерінен) тәжірибесі болмаса

кейінгі орын алатын қадамдарда (мыс: өзін-өзі бағалауда) қиындықтарға тап

болуы мүмкін. Бұған қоса оқушыларға оқу нәтижелері түсініксіз болса, өз

жұмыстарын қалай бағалау қажеттігін білмесе немесе өздерінің қай тұстарын

40

жақсарту қажеттігін анықтай алмаса, өз жетістіктері туралы басқалармен

пікірлесу де оларға қиынға түседі. Оқу үшін бағалаудың барлық идеясы

жоғарыда аталған «Мен қайда барамын?», «Мен қай жердемін?» және

«Мен «бос орындарды» қалай толтырамын?» деген үш сұрақтың

аясындағы жеті стратегияның негізінде жүзеге асатынын естен шығармаңыз

[3].

Б. Блум таксономиясы негізінде оқытудың күтілетін нәтижелерін

әзірлеу технологиясы және бағалау

Білім беру жүйесіндегі қазіргі қайта жаңарулар білім берудің

гуманитарлық парадигмасымен анықталады, соған сәйкес табысты

әлеуметтенуге, оның ішінде даму үстіндегі «білім қоғамының» және

«жалпыға ортақ еңбек қоғамының» мәнмәтініндегі кәсіби әлеуметтенуге

бағытталған тұлғаның зияткерлік дамуына ерекше рөл беріледі. Зияткерлік

дайындыққа қойылатын ортақ талаптар - жалпы зияткерлік метатанымдық

құзыреттіліктердің жиынын меңгеруді болжайды, олардың қалыптасуы ойлау

дағдыларына бірізділікпен үйрету үдерісінде мүмкін болады. Оқуға деген

сындарлылық тәсіл оқыту үдерісін жобалау үшін алгоритмдеуге оңай

илігетін орташа сындарлылық ұстанымдар барынша қолайлы деп болжанады.

Сындарлылық көзқарастың даму сипаты гуманистік дәстүрлердің

идеалдарына ілесе отырып, табиғилыққа сай оқытуға арналған жағдайлар

мен мүмкіндіктердің қалыптасуына жағдай жасайды. Бұл көзқарастың басты

сипаты – шынайы, өмірлік мәнмәтінге жақындатылған іс-әрекетке қатысу.

Мұндай оқыту барысында оқушылардың жеке ұстанымының құндылығы

және ойлаудың дербес стилінің рөлі артады; кәсіби мәнмәтінде белгіленген

ережелер жүйесімен қоғамның қолданыстағы үлгілеріне жақындатылған

техникаларды пайдалануды болжайды; бақылау-бағалау шараларының оқыту

үдерісіне ықпалдасуын талап етеді. Қазіргі кәсіби мамандарға қажетті

зияткерлік қасиеттерді қалыптастыратын жұмыстың осылай

ұйымдастырылатын түрлері педагогтен болжанып отырған оқытуды тиімді

жоспарлауды және тиімді мақсатты тұжырымдауды талап етеді. Мақсатты

бағдарлану педагогке оқушылардың зияткерлік-дамытушылық іс-әрекет

тәжірибесінің қалыптасуын болжайтын нәтижеге қарай жылжу деңгейін

анықтауға және зияткерлік-дамытушылық оқытудың «дидактикалық толық»

үлгісінің құрылымындағы қазіргі заманғы түзетуді енгізуді қамтамасыз етуге

мүмкіндік береді. 1956 жылы Бенджамин Блум бір топ психологтермен

41

бірлесе отырып, зияткерлік мінез-құлық деңгейлерінің жіктелуін жасап

шығарды, ол заманауи педагогикалық практикада маңызды рөл атқарады.

Блум оқушылардан алынатын тест сұрақтарының шамамен 95%-ы

оқушылардың зияткерлік мінез-құлықтарының барынша төмен деңгейін ғана

көрсететіндей етіп құрылғанын, атап айтқанда ақпаратты ғана жеткізетінін

анықтады. «Блум танымдық домен аясындағы алты деңгейді атап көрсетті: ең

төменгі деңгей ретінде – қарапайым есте сақтаудан немесе фактілерді

танудан барынша күрделі және абстрактілі ментальді деңгейге дейін,

олардың ішіндегі ең жоғарғысы – бағалау ретінде жіктеледі»,- деп атап

көрсетті. Биггс пен Тан ресми түрдегі (сипаттамалы) және функционалдық

білімдерді бөліп қарастырады. Зерттеушілер ресми білімді тексеруге және

елестетуге болатын заттар туралы білім деп қарастырады. Функцио налдық

білімдердің басты сипаттамасы - оларды іс-әрекетте пайдалана отырып,

түсіну мен практикалық қызметке негізделеді. Биггс пен Танның

пайымдауынша, бұл – аутентті және дербестендірілген оқытуда

проблемаларды шешу, жобаларды жасау және іске асыру кезеңінде

оқушылардың тәжірибесі аясында пайда болатын білімдер. Демек, оқыту

үдерісінің өзін құрылымдау оқыту үдерісіндегі алдын ала анықталған мақсат

пен қызмет түрлерінің негізінде орындалады.

Қазіргі білім беру саласында профессор Б. Блумның жетекшілігі арқылы

бір топ америкалық психологтер мен педагогтердің жасаған үлгісі оңтайлы

деп саналады. Танымдық саладағы оқу мақсаттарының аталған таксономиясы

тарауларға бөлінген жіктеу кестесін білдіреді, ол иерархиялық түрде

рәсімделіп, күрделілігіне байланысты оқу мақсаттарының (білу, түсіну,

қолдану, талдау, жинақтау, бағалау) тәртібін көрсетеді. Сонымен қатар,

ақпаратты меңгеру деңгейін ғана емес, оқу ақпаратын танымдық құрылымдар

жүйесіне ауыстыруды жүзеге асыруға себеп болатын зияткерлік іс-қимылдар

жиынтығын да көрсетеді.

Қазіргі білім беру парадигмасы Б. Блум таксономиясының жаңартылған

нұсқасын қолдану арқылы білім, білік, дағдылардың және құзыреттіліктердің

тұтас қалыптасуына бағыттала отырып, білімнің іргелілігі мен тәжірибеге

бағытталғандығын үйлесімді қамтиды. Осылайша талдау мен бағалау

нәтижесінде оқытудың жаңа теориясы мен тәжірибесі қалыптасады.

Мақсатты тұжырымдау барысында білімнің нақты, тұжырымдамалық және

42

рәсімдік деңгейлері және төменгі санаттардың («есте сақтау», «түсіну»,

«қолдану») когнитивтік үдерістері белсенді іске қосылады.

Аталған ойлау дағдылары оқудың бастапқы кезеңдері үшін өте қажет.

Бірақ, жоғары деңгейлі зияткерлік дағдылардың дамуы үшін іргетас қызметін

атқаратын білімнің алғашқы үш деңгейі меңгерілген кезде одан ары қарайғы

жылжулар тежеліп қалады. Өзіндік ойлау үдерістерін түсінуді болжайтын

метакогнитивтік білім санаты, әдетте, зияткерлік даму үстіндегі қызметтің

табыстылығына тікелей әсер еткенімен, мақсатты тұжырымдау үдерісіне

қатыспайды. Осыған ұқсас жоғары деңгейдегі ойлау қабілеттері сирек және

тиімсіз пайдаланылады. Сындарлылық бағыттағы білім беру үдерісінде

таксономияны қолданудың ерекшеліктері - білім беру үдерісі бірыңғай

тақырыпқа бағытталған жекелеген оқыту эпизодтарына бөлінетін аутентті

зияткерлік-дамытушылық оқу әрекетіне қатысуға оқушыларды алдын ала

дайындау кезеңінде көрініс табады. Осылайша пікірталастарға қатысу

дағдыларына баулу барысында ұсынылған кесте болашақ оқу қызметіне

талдау жүргізуге және табыс критерийі мен оқу шараларының жиынтығын

жасауға көмектесе алады. Блум таксономиясы дидакти калық қағидаттармен

сәйкестікте кіріктірілген оқыту үдерісі мен бағалау үдерісін циклдік үдеріске

біріктіретін құрал ретінде көрініс табады, оның негізінде педагог

оқушылардың болжанып отырған зияткерлік қызметінің тұтас көрінісін

алады, бұл оған дер кезінде түзету мен нақтылауды, аса маңызды кәсіби мәні

бар зияткерлік және тәжірибелік құзыреттіліктерді меңгеру үдерісіне кедергі

келтіретін қиындықтарды жоюға және оларды қадағалап отыруға мүмкіндік

береді. Осылайша нәтижелерді бағалау кезеңінде таксономия бағалау әдістері

мен тәсілдерінің жасалуына жағдай тудырады. Әдетте, нәтижелерді бақылау

және есепке алу кезеңінде педагогтер тапсырмаларды бір танымдық деңгей

аясында жасап шығарады. Сонымен, Блум таксономиясының жаңартылған

нұсқасы танымдық саладағы педагогикалық мақсаттардың таксономиясы

ретінде факторлардың біршама кең жинағын ескере отырып, зияткерлік

дамытушылық оқыту үдерісіне ықпал етеді және әртүрлі білім мен білікті

меңгеру деңгейі мен тереңдігін біршама дәл бақылауға мүмкіндік береді.

Саналы оқу үдерісін жоспарлау, жүйелеу және басқарудың сенімді құралы

бола отырып, мұғалім қызметінің аталған циклдік алгоритмі тудыратын тәсіл

тұрғысында іске асырылатын оқуда табысты қолданылады, соның арқасында

білім берудің барлық деңгейлерінде келешекте талап етілетін әлеуетке ие

43

болады және бағалау үдерісімен біріктірілген қазіргі оқу үдерісінің

философиялық-психологиялық негіздемесі болып табылады

(3-кесте).

Блум таксономиясын оқу мақсаттары және оқу нәтижелерімен салыстыру

және тұлғаның қызметінің сипаттамасы

Оқу

мақсаттарындағы

зат есімдер

Оқу

нәтижелерінің

қызметіндегі

етістіктер

Тұлға қызметінің сипаттамасы

Білу Есте сақтаңдар

Әңгімелеңдер

Атаңдар

Анықтаңдар

Мұғалімнің деңгейінде ұғыну және

қабылдау, еске түсіру және

жадының жұмысы

Түсіну Сипаттаңдар

Түсіндіріңдер

Жіктеңдер

Талқылаңдар

Мағынаны түсіну қабілеті,

нәтижелерді түсіндіру және

болжау қабілеті

Қолдану Қолданыңдар

Таңдаңдар

Пайдаланыңдар

Жасап

шығарыңдар

Шұғылданыңдар

Шынайы әлемнің проблемаларын

шешу үшін жаңа жағдайдағы

қағидаттар мен дағдыларды

пайдалану

Талдау Салыстырыңдар

Салғастырыңдар

Шешіңдер

Сынаңдар

Талдау жасаңдар

Материалды оның құрамдас

бөліктеріне бөлу. Әлсіз және

күшті тараптарды ажырату

қабілеті

Бағалау Кінәлаңдар

Бағалаңдар

Қорғаңдар

Талқылаңдар

Баға беріңдер

Белгіленген критерийлер негізінде

осы мақсат үшін материалдың

(өтініш, мәтін) құндылығы туралы

пікір айту мүмкіндігі

44

Жинақтау Тудырыңдар

Жасап

шығарыңдар

Құрастырыңдар

Ойлап

шығарыңдар

Құрыңдар

Жобалаңдар

Ұсыныңдар

Бөліктерді жаңа біртұтас нәрсеге

айналдыру қабілеті

Оқу мақсаттарының таксономиясы Мақсаттардың айқын жіктелуін

пайдалану педагогке төмендегідей мүмкіндік береді:

• бірінші кезектегі тапсырмаларды анықтауға және жұмысты

жоспарлауға;

• оқушылармен бірге жүргізілетін тиімді жұмысты ұйымдастыруға;

• оқытуды даралап - саралауға;

• оқушылардың оқуына көмектесуге;

• бағалау үдерісін барынша әділетті жасауға. Білім беруді жаһандандыру

және ақпараттандыру жағдайында Блум таксономиясының өміршеңдігі мен

жаңа оқылымда өзектену қажеттілігі Web 2 феноменінің пайда болуы

арқасында Блум таксономиясын АКТ құралдарының көмегімен қолдануға

ауысу жүріп жатқандығын атап айтсақ болады. Атақты пирамида оқушылар

әрекетінің сипаттамасын ғана емес, сол әрекеттер нәтижесінің өнімдерін де

сыйғыза алатын болып шықты. Әрі бұл өнімдер сандық форматта мүлдем

басқа түрге ие – маркермен жазылған плакаттар, стикерлер емес,

компьютердің көмегімен орындалған мультимедиялық таныстырылымдар,

бейне материалдар, подкасттар, сызбалар мен диаграммалар және т.б. [4].

4. ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ

Жиынтық бағалаудың мәні мен мақсаты оқу модулін зерделеуді

аяқтау барысында түйінді құзыреттердің қалыптасушылық деңгейін анықтау

болып табылады. Бақылау тапсырмаларының мазмұны материалды зерделеу

үдерісінде іріктелген түйінді құзыреттердің барлық маңызды тетіктерін

қамтитындай етіп іріктеледі. Жиынтық бағалау әртүрлі анықтаушы

45

жұмыстарды (тесттер, жобалар, бақылау жұмыстары және т.б.) орындаудың

нәтижелері бойынша жүргізіледі. Анықтаушы жұмыстарға қойылған бағалар

пән бойынша есептік мерзім ішіндегі қорытынды жиынтық бағаларды

анықтау үшін негіз болып табылады.

Жиынтық бағалау өз кезегінде екі түрге бөлінеді:

1) ішкі жиынтық бағалау;

2) сыртқы жиынтық бағалау.

Ішкі жиынтық бағалау критерийлерге негізделген бағалау болып

табылады және барлық пәндер бойынша әр сабақтың, тараудың, тоқсанның

соңында жүргізіледі.

1. Барлық пәндер бойынша сабақта, тарауда, тоқсанда зерделенген оқу

мақсаттарына жетуді бағалайды.

2. Қалыптастырушы ретінде пайдалану – алынған ақпарат ретінде

оқуда, жоспарлауда және оқушыларды бағалауда пайдаланылады.

3. Жиынтық пайдалану – қалыптастырушы, құрылымдық бағалау.

4. Мұғалімдердің кәсіби қоғамдастығында жұмыс істейтін

педагогтермен әзірленеді.

Ішкі жиынтық бағалау критерийлері болып табылатындар:

1. Білу және түсіну

2. Қолдану

3. Сын тұрғысынан ойлау және зерттеу

4. Қатысым және рефлексия

5. Тәсілдердің техникалары

6. Оқылым, жазылым, тыңдалым және айтылым

7. Тестілік ерекшеліктер

46

Сыртқы ЖБ

1. Оқу нәтижелерінің қорытынды деңгейін бағалайды.

2. Оқу бағдарламаларын бағалайды және тест алады.

3. Емтихан материалдары жасалады.

4. Емтихан өткізу.

5. Қорытынды балл мен бағаларды қою.

6. Қорытынды нәтижелерді ұсынады және емтихан өткізілгеннен кейін

шолу жасалынады.

7. Педагог қызметкерлерді бағалауда педагогтің құзыреттілік моделі

бойынша Еуропалық біліктілік шеңберімен келісілген Ұлттық біліктілік

шеңберінің талаптары ескеріледі.

8. Жиынтық бағалау барлық мүдделі тұлғалар үшін танысуға қол

жетімді критерийлер бойынша қойылады. Есептік кезең ішінде оқушы

модульді зерделеуге бөлінген оқу сағаттарының жалпы санына байланысты

әр критерий бойынша екі бағадан кем алмайды. Анықтаушы жұмыстар

критерийлердің ең жоғарғы санын пайдалану арқылы құрастырылады. Әрбір

топтың жеткен деңгейін өлшеу мақсатында критерийлер мұқият іріктеледі.

Жетістіктердің әрбір деңгейі белгілі бір баллмен белгіленеді және сипаттама-

дескрипторды сақтайды, бұл бір жағынан - сандық бағаны жеткен деңгейдің

сөздік сипаттамасына жеңіл аударып жіберуге мүмкіндік береді, екінші

жағынан – баға қою үдерісін жеңілдетеді және осы үдерістегі эмоционалдық

фактордың рөлін азайтады. Есептік мерзімнің соңында анықтаушы

жұмыстардың нәтижелері бойынша әрбір критерий бойынша орташа балл

қалыптасады. Орташа баллдың қорытындысы бойынша жалпыға бірдей

қабылданған бес баллдық жүйеге сәйкестікте қорытынды бағаға

ауыстырылады.

Нәтижесінде әрбір сабақ, тарау, оқу модулі, курс бойынша нақты

жоспар құрылады, онда бағдарламаның әр тарауы үшін болжанып отырған

қорытынды нәтижелер көрсетіліп, сол материалдарды меңгерудің күтіліп

отырған мерзімдері белгіленеді. Критериалды бағалаудың (ЖБ) барлық

тараулар бойынша қорытынды бағалары шығарылған қорытынды нәтижелері

47

арнайы құрастырылған бағалау парағына енгізіледі, оның қосымшасында

пәндік критерийлер мен жетістіктердің ең жоғарғы деңгейі жазылады.

5. СИСТЕМА ОЦЕНИВАНИЯ УЧАЩИХСЯ

Система оценивания учащихся является эффективным инструментом не

только измерения достижений учащихся, но и повышения качества

образования. Поэтому под системой оценивания понимается не только та

шкала, которая используется при выставлении отметок, но, прежде всего, сам

механизм осуществления диагностико-развивающей деятельности учителя и

ученика как полноправных участников образовательного процесса.

Оценивание – это также отражение процесса взаимодействия между

государством и школой, учителем и учеником, школой и родителями. Только

в том случае, когда система оценивания соответствует целям и задачам

образовательного процесса, она становится эффективным механизмом

повышения его качества (Чепекова, 2009). Как известно, задача оценки сама

по себе достаточно сложна. Её влияние на процесс обучения зависит от

нескольких причин:

• Задача оценки (формативная или суммативная)

• Тип целей оценки (когнитивная, аффективная, поведенческая, влияния)

• Уровень оценки (реакция, усвоение, поведение, влияние на

организацию)

• Вид целей обучения (декларативное знание, процедуральное обучение,

поведенческое)

• Тип учебного мероприятия (в учебном классе, технологичное,

смешанное)

• Размер и тип групп участников (индивидуально, малая группа,

большая группа) целью оценивания является:

• Определение сложности обучения (например, тестирование с целью

определения пробелов в знаниях обучающихся).

48

• Обратная связь, свидетельствует о достижениях учащихся (может

варьироваться от неформальной до официальной в виде официальных

письменных отчетов для родителей, дирекции и т.д.).

• Мотивация. Становится для обучающихся стимулом для изучения

материала. Прогнозирование и отбор. Система ЕНТ для продолжения

обучения на более высоком уровне.

• Стандартизация после соответствующего контроля (присуждение

квалификационной категории). Или другим примером можно считать

проведение международного тестирования PISA (Международная программа

по оценке образовательных достижений учащихся). Результаты тестирования

позволяют расставить страны по уровню. На уровне педагогических

работников это аттестация.

Критериальное оценивание – это процесс соотнесения реально

достигнутых обучающимися результатов обучения с ожидаемыми

результатами обучения на основе четко выработанных критериев. Целью

критериального оценивания является получение объективной информации о

результатах обучения обучающихся на основе критериев оценивания и

предоставление ее всем заинтересованным участникам для дальнейшего

совершенствования учебного процесса. Разработанная система

критериального оценивания, которая интегрирует лучший казахстанский и

международный опыт, позволяет перейти к реализации следующих задач:

1. Функционирование объективной и прозрачной системы оценивания,

способствующей повышению качества образовательных услуг.

2. Формирование единых и качественных механизмов оценивания,

соответствующих международным подходам и стандартам.

3. Повышение компетентности учителей в оценочной деятельности.

4. Создание условий для привития навыков самостоятельного обучения

и повышения ответственности обучающихся за свое обучение.

5. Совершенствование работы со слабоуспевающими обучающимися.

6. Создание банка образцов заданий, позволяющих оценивать

достижение обучающимися ожидаемых результатов, в том числе навыков

высокого уровня (анализ, синтез, оценка).

7. Предоставление объективной, непрерывной и достоверной

информации:

49

- обучающимся о качестве их обучения; учителям о прогрессе

обучающихся;

- родителям о степени достижения результатов обучения;

- органам управления о качестве предоставляемых образовательных

услуг.

8. Использование электронного журнала для оптимизации процессов

сбора и предоставления информации.

9. Применение мониторинга усвоения учебной программы в разрезе тем

и разделов на уровне каждого ученика, отдельной школы, всех школ района,

области и на уровне страны.

10. Проведение анализа для улучшения стандартов, учебных программ и

принятия других управленческих решений. Рекомендации по оцениванию

дополнительно представлены в сборниках заданий для формативного

оценивания и методических рекомендациях по суммативному оцениванию в

разрезе классов и предметов.

6. ПРИНЦИПЫ КРИТЕРИАЛЬНОГО ОЦЕНИВАНИЯ

Критериальное оценивание основывается на следующих принципах:

• Взаимосвязь обучения и оценивания. Оценивание является

неотъемлемой частью обучения и непосредственно связано с целями учебной

программы и ожидаемыми результатами. Следовательно, поиск ответов на

вопросы: чему и как обучать, каковы потребности учеников и как помочь им

в достижении результатов обучения необходимо осуществлять в практике

оценивания.

• Объективность, достоверность и валидность. Оценивание

предоставляет точную и надежную информацию. Существует уверенность в

том, что используемые критерии и инструменты оценивают достижение

целей обучения и ожидаемых результатов. Объективность, достоверность и

валидность в комплексе определяют качество оценивания. Наиболее

содержательную характеристику представляет валидность оценивания,

которая указывает, что именно мы измеряем и насколько верно мы проводим

оценивание. Реализация данного принципа предполагает: четкое понимание

и определение того, что предполагается оценить; составление и обоснование

критериев оценивания; разработку заданий и планирование процедур.

50

• Ясность и доступность. Оценивание предоставляет понятную и

прозрачную информацию, повышает вовлеченность и ответственность всех

участников образовательного процесса. Данный принцип предполагает, что

цели и процедуры в оценивании должны быть понятными, инструкции

четкими и ясными, результаты полезными и доступными. В процессе

оценивания не должно возникать никаких сомнений в его целесообразности

и правильности. В свою очередь, достижение доверия и взаимодействия

между участниками образовательного процесса будет повышать их

вовлеченность и позитивно влиять на результаты обучения.

• Непрерывность. Оценивание является непрерывным процессом,

позволяющим своевременно и систематически отслеживать прогресс

учебных достижений обучающихся. Постоянство процесса оценивания

обеспечивается через фокус на формативное оценивание, установление

графика суммативного оценивания и использование механизмов выставления

баллов, что обуславливает взаимосвязь между процедурами и создает единую

систему оценивания.

• Направленность на развитие. Оценивание инициирует и определяет

направление развития системы образования, школы, учителей и

обучающихся. Оценивание, основанное на сборе и анализе информации

о том, какими знаниями и навыками обладают обучающиеся, позволяет

принимать обоснованные решения о дальнейших шагах в образовательном

процессе.

Содержание системы критериального оценивания

Содержание системы критериального оценивания определяется

стандартами, процессами, инструментами и результатами оценивания.

Структура критериального оценивания

Для сбора данных об успеваемости и прогрессе в обучении в течение

учебного года осуществляются два вида оценивания: формативное

оценивание и суммативное оценивание (Рисунок 1). Суммативное

оценивание, в свою очередь, включает процедуры суммативного оценивания

за раздел/сквозную тему, четверть и уровень образования.

51

Рисунок 1. Структура критериального оценивания

7. ФОРМАТИВНОЕ ОЦЕНИВАНИЕ

Подходы к оцениванию могут отличаться в зависимости от содержания

предмета и вида оценивания. Формативное оценивание является

неотъемлемой частью процесса обучения и проводится регулярно учителем в

течение четверти. Формативное оценивание обеспечивает непрерывную

обратную связь между обучающимся и учителем без выставления баллов и

оценок. При формативном оценивании обучающийся имеет право на ошибку

и ее исправление. Это позволяет определить возможности обучающегося,

выявить трудности, помочь в достижении наилучших результатов,

своевременно корректировать учебный процесс.

Критериальное оценивание

Формативное оценивание

проводится непрерывно учителем на

уроке без выставления баллов и

оценок

Суммативное оценивание

по итогам выставляются баллы

и оценки

Суммативное оценивание

за уовень образования

Проводится внешней

организацией после

основной и старшей школы

Оценка по итогам учебного года

Итоговая оценка в аттестат

Суммативное оценивание

за раздел/сквозную тему

Проводится учителем 2-3

раза в каждой четверти с

выставлением баллов

Суммативное оценивание

за четверть

Проводится учиетелм по

завершении каждой

четверти с выставлением

баллов

Оценка по итогам каждой четверти

52

Целью формативного оценивания является корректировка

деятельности учителя и учащихся в процессе обучения. Корректировка

деятельности предполагает постановку задач учителем или совместно с

учащимися для улучшения результатов обучения. Формативное оценивание

дает возможность учителю отслеживать процесс продвижения учащихся к

целям их учения и помогает учителю корректировать учебный процесс на

ранних этапах, а ученику – осознать большую степень ответственности за

свое образование.

Формативное оценивание:

• используется в повседневной практике (поурочно, ежедневно);

• применяется в форме, приемлемой как для учащихся, так и для

учителя (Шакуров и др., 2012).

В то же время следует отметить, что формативное оценивание не новое

явление в образовании. Текущее оценивание выполняло часть функции

формативного оценивания, но данное оценивание превращалось зачастую в

самоцель и реализовывалось на уровне лишь фиксации знания-незнания,

умения-неумения и так называемой накопляемости отметок в журнале.

Таким образом, под формативным (текущим) оцениванием понимается

определение текущего уровня усвоения знаний и навыков в процессе

повседневной работы на уроке и/или дома, осуществление оперативной

взаимосвязи между учеником и учителем в процессе обучения. Оно

позволяет учащимся понимать, насколько правильно они выполняют задания

в период изучения нового материала и достигают целей и задач обучения

(Концепция, 2012). Формативное оценивание используется в повседневной

практике (ежеурочно, ежедневно). При данном виде оценивания обязательно

должна осуществляться обратная связь, обеспечивающая прогресс в

обучении. Формативное оценивание помогает учителю отслеживать

успеваемость в классе. Таким образом, оно несет в себе формирующую,

стимулирующую и мотивирующую функции. Если представить, что дети –

цветы, то суммативное оценивание растений – это просто их измерение.

Может быть интересно сравнить и проанализировать результаты измерений,

но это никак не влияет на рост растений. Формативное оценивание

эквивалентно уходу за растением и его поливу, соответствующему

потребностям растений, что непосредственно влияет на их рост. Процесс

53

формативного оценивания представляет собой циклическую структуру,

иллюстрирующую то, что оценивание выступает как непрерывный процесс,

интегрированный с методикой преподавания и учения, нацеленных на

устранение пробелов в знаниях у учащихся. Когда устраняется один пробел,

открывается другой по ходу продвижения на следующую стадию обучения, и

формативное оценивание призвано снова и снова устранять подобные

пробелы в обучении.

Учителям в своей деятельности необходимо руководствоваться

следующими принципами оценивания:

• Значимость. Сосредоточение на оценивании наиболее значимых

результатов обучения и деятельности учащихся.

• Адекватность. Отслеживание соответствия оценки знаний, умений,

навыков, ценностей, компетентностей целям и результатам обучения.

• Объективность и справедливость. Осуществление тщательной

разработки конкретных критериев оценки. Критерии предупреждают

опасность использования оценки и отметки как инструмента давления на

учащегося.

• Интегрированность. Осуществление оценивания как запланированной

и тщательно продуманной составной части процесса обучения.

Открытость. Сообщение учащимся критериев и методов оценивания

заранее, перед выполнением работы. Учащиеся могут участвовать в

разработке критериев оценки.

Доступность. Стремление к простоте и ясности форм, методов, целей и

самого процесса оценивания для всех участников образовательного процесса.

Систематичность. Последовательное и систематическое осуществление

процедур оценивания.

Доброжелательность. Создание условий для партнерских отношений

между учителем и учащимся, стимулирующих рост достижений,

направленность на развитие и поддержку учащихся. Открытость. Сообщение

учащимся критериев и методов оценивания заранее, перед выполнением

работы. Учащиеся могут участвовать в разработке критериев оценки.

54

Доступность. Стремление к простоте и ясности форм, методов, целей и

самого процесса оценивания для всех участников образовательного процесса.

Систематичность. Последовательное и систематическое осуществление

процедур оценивания.

Доброжелательность. Создание условий для партнерских отношений

между учителем и учащимся, стимулирующих рост достижений,

направленность на развитие и поддержку учащихся.

Критерии формативного оценивания

Все виды оценивания, а формативное оценивание в особенности,

предполагают использование тщательно разработанных критериев для

организации оценивания работ/ работы учащихся. Оценивание с

использованием критериев позволяет сделать данный процесс прозрачным и

понятным для всех участников образовательного процесса. Критерии

способствуют объективации оценивания. Основой для разработки критериев

оценки учебных достижений учащихся являются учебные цели. Критерии

могут быть подготовлены учителем или с участием учащихся. Совместная

разработка критериев (учитель – учащийся) позволяет сформировать у

учащихся позитивное отношение к оцениванию и повысить их

ответственность за достижение результата. При разработке критериев оценки

важно всегда помнить о целях и содержании урока. Критерии, разработанные

для оценивания промежуточных работ (формативное оценивание), должны

описывать и оценивать только то, что заявлено в цели. Примерные

процедуры совместной (учитель – учащиеся) разработки критериев

1. Объявите учащимся цели и задачи урока перед началом изучения

темы, главы, раздела.

2. Попросите каждого учащегося написать один-два критерия, по

которым будут оцениваться работы.

3. Запишите на доске критерии, предложенные учащимися.

4. Убедитесь, что все учащиеся поняли предложенные критерии.

5. Расположите критерии по степени важности.

6. В процессе обсуждения выберите приоритетные критерии.

55

7. Если предполагается выставление отметки, определите

количественное выражение (баллы) каждого критерия или произведите его

градацию (разбивку на уровни выполнения задания). В дальнейшем работы

учащихся необходимо оценивать только в соответствии с разработанными

критериями.

Содержание критериев должно быть понятным учащимся и родителям,

т.е. изложено понятным и доступным языком. Критерии оценки необходимо

довести до сведения учащихся (расположить на стендах, на учебной доске, в

рабочей тетради учащихся). Критерии помогают учащимся более объективно

оценивать качество собственной работы. Умение оценивать на основе

критериев остается с человеком на всю жизнь. Помните: знакомить учащихся

с критериями оценки необходимо перед выполнением задания. Эффективно

разработанные критерии оценки и их градация ясно демонстрируют

учащимся, что и как будет оцениваться, а также служат хорошим

руководством для учащихся в процессе выполнения работы. Градация

критериев – это описание различных уровней достижения ожидаемого

результата. Чем конкретнее представлены критерии оценки, тем лучше

учащийся будет понимать, что ему нужно сделать для успешного

выполнения задания (Шакуров и др., 2012).

8. ПРОЦЕСС ФОРМАТИВНОГО ОЦЕНИВАНИЯ

Формативное оценивание является процессом, который оказывает

непосредственное влияние на рост и развитие учебных достижений и

обеспечивает обратную связь между учителем и обучающимся.

Формативное оценивание приобретает все более значимую роль в

международной практике и определяется в целом как оценивание,

используемое для адаптирования преподавания и обучения к потребностям

обучающихся (Блэк и Уильям, 1998; Эшкрофт и Форман Пэк, 1994; Тарас,

2005). Вместе с тем, анализ литературы свидетельствует о том, что описание

структурных элементов формативного оценивания трактуется неоднозначно

и может меняться в зависимости от решаемых целей и условий применения

(таблица 4).

56

Авторы Структура формативного оценивания

ОЭСР/

Международная

конференция

Центра по

исследованиям

в области

образования и

инноваций

(2008)

Международная конференция Центра по

исследованиям в области образования и инноваций

(2008)

• Создавать культуру в классе

• Формулировать цели обучения

• Использовать разнообразные методы обучения

для удовлетворения различных потребностей

обучающихся

• Использовать различные подходы к оценке

понимания материала обучающимися

• Предоставлять обратную связь обучающимся и

адаптировать процесс обучения к выявленным

потребностям • Активно вовлекать обучающихся в

процессе обучения

Блэк и Уильям

(2010)

• Проектировать эффективное обсуждение в классе,

применять вопросы и задания, которые могут быть

использованы в качестве свидетельств о

результатах обучения

• Предоставлять обратную связь, которая

направлена на развитие обучающихся

• Разъяснять критерии оценивания и ожидаемые

результаты

• Способствовать становлению обучающихся в

качестве создателей собственного обучения

• Использовать обучающихся в качестве

источников и ресурсов взаимообучения

Кларк (2013) Развивать культуру обучения

• Привлекать обучающихся на этапе планирования

• Составлять критерии оценивания вместе с

обучающимися, которым известны цели обучения

• Использовать дискуссии и обсуждения на уроках

• Способствовать эффективной обратной связи от

обучающихся, сверстников и учителя.

Таблица 4. Структура формативного оценивания

57

Планирование и организация формативного оценивания

Для того чтобы спланировать эффективный и соответствующий

потребностям обучающихся процесс формативного оценивания, учителю

предоставляется возможность самостоятельно определять форму,

содержание и частоту, а также инструменты формативного оценивания.

Учителю необходимо включить в процессы обучения и формативного

оценивания все цели обучения согласно учебной программе. Для этого в

помощь учителю подготовлены сборники заданий для формативного

оценивания, включающие критерии оценивания по целям обучения, образцы

заданий с дескрипторами. Сборники формативного оценивания

используются в качестве источника для подбора заданий при планировании

урока и не требуют распечатывания.

Для самостоятельной разработки заданий формативного оценивания

учителю рекомендуется: • изучить учебную программу, учебный план и

провести анализ целей обучения;

• составить критерии оценивания на основе целей обучения согласно

учебной программе;

• распределить критерии оценивания по уровням мыслительных навыков

для обеспечения дифференцированного подхода в составлении заданий;

• разработать задание в соответствии с критериями оценивания и

уровнями мыслительных навыков;

• составить к заданию дескрипторы, которые описывают основные этапы

его выполнения.

Согласно теории формативного оценивания (Уильям, 2007)

предполагается три позиции организации с учетом участников процесса:

оценивание учителем, самооценивание и взаимооценивание. Оценивание

учителем. Многое из того, что отражено в данном руководстве,

характеризует процесс оценивания учителем. Поэтому от того, насколько

хорошо учитель сможет понять предложенные рекомендации, адаптировать,

применять и совершенствовать, их зависит успешность его практики

формативного оценивания. Самооценивание В школе необходимо прививать

навыки и накапливать у обучающихся опыт самооценивания. Основное

58

внимание при организации самооценивания обучающихся уделяется

стимулированию саморегуляции и самостоятельного обучения.

Самооценивание обучающихся способствует самоанализу сильных и слабых

сторон в процессе обучения. Важно научить обучающегося объективно

определять, что он знает и какими навыками владеет, определять

собственные пробелы, чего в результате желает достичь. Однако существуют

случаи, когда самооценка обучающихся чрезмерно завышена, либо занижена.

Это снижает общий положительный эффект от проведения самооценивания

на уроках. Учителя могут помочь таким обучающимся быть более

объективными. Например, учитель может использовать наводящие вопросы

(Таблица 5).

Цель проведения

самооценивания

Вопросы

Проанализировать

свое обучение

Каковы сильные/ слабые стороны Вашего

обучения?

Как Вы оцениваете свои достижения /

результаты / прогресс?

Принять

ответственность за свое

собственное обучение

Что Вы сделали для того, чтобы обучиться /

достичь ожидаемых результатов?

Как Вы думаете, Ваша оценка справедлива?

Выявить пробелы в

знаниях и навыках

Все ли Вы выполнили из предложенных

заданий? Если нет, то почему?

Что было самым трудным при выполнении

заданий?

Определить цели для

будущего обучения

Что бы Вы сделали для улучшения работы?

Что Вам необходимо сделать для достижения

ожидаемых результатов?

Отслеживать

изменения в

собственном обучении

Что Вы теперь знаете из того, что не знали

раньше?

Таблица 5. Примеры вопросов для самооценивания

Кроме этого, при самооценивании учитель может оказать помощь

обучающимся через поиск доказательств, обсуждение результатов

самооценки, использование дескрипторов, демонстрацию образцов лучших

работ и др. Взаимооценивание Взаимооценивание предоставляет множество

возможностей для проведения эффективного формативного оценивания. Оно

направлено на то, чтобы обучающиеся помогали друг другу улучшить свою

59

работу. При этом взамооценивание приносит пользу не только ученику,

который получает обратную связь, но и тому ученику, который ее

предоставляет. Д. Уильям (2015) отмечает, что ученики, предоставляющие

обратную связь и изучающие работы одноклассников, в дальнейшем

значительно улучшают свои собственные результаты. Это достигается за

счет того, что они начинают глубже понимать и применять критерии

оценивания, а также иметь представление о том, как выглядит «хорошая»

работа. Поэтому в организации взаимооценивания уделяется большое

внимание разработке критериев и заданий для оценивания, возможна

демонстрация образцов работ обучающихся. Взаимооценивание

способствует приобретению таких значимых навыков, как сравнение,

аргументирование, коммуникация, поиск доказательств и критическое

мышление. Отмечается потенциал взаимооценивания в повышении

ответственности, мотивации и вовлеченности обучающихся. Получая

возможность выступить в роли эксперта и советника, обучающиеся

сравнивают собственное понимание с видением сверстников. Все это делает

взаимооценивание важным компонентом формативного оценивания.

Следует отметить роль учителя в процессе взаимооценивания обучающихся.

Учителю необходимо достичь понимания обучающимися целей

взаимооценивания, развития и сохранения культуры в классе,

предоставления четких ожиданий от взаимооценивания. Учителю важно не

только инструктировать и сопровождать процесс взаимооценивания, но и

отслеживать возможные последствия. Здесь необходимо задаваться такими

вопросами, как, позволяет ли взаимооценивание улучшить результаты

учеников, повышает ли оно взаимодействие между ними и др.

Методы формативного оценивания

В практике формативного оценивания можно использовать различные

методы (представлены как стратегии, техники, приемы и т.д. в некоторых

источниках) для измерения уровня усвоения, прогресса обучающихся,

предоставления обратной связи: «Две звезды и одно пожелание», «Сигналы

рукой», «Светофор», «Индекс карточки для обобщения», «Одноминутное

эссе», «Речевые образцы», «Трехминутная пауза», «Словесная оценка»,

викторины, опросы и др . (Приложение 4). Методы формативного

оценивания можно использовать на разных этапах организации учебной

деятельности, как в процессе объяснения темы, выполнения заданий, так и во

60

время предоставления обратной связи обучающимся. Для учителя самое

главное понять цели использования этих методов, достичь их эффективного

влияния на обучение. Неотъемлемым элементом формативного оценивания

является постановка вопросов (опрос, диалог, беседа и др.) как со стороны

учителя, так и между обучающимися. Поэтому важно овладеть

эффективными техниками постановки вопросов, развивать культуру

использования диалога в классе. Существует множество классификаций

типов вопросов. Наиболее часто используется классификация по степени

развернутости ответа: открытые и закрытые вопросы. Открытые вопросы

требуют анализа и оценки информации, стимулируют воображение и

творческие способности. Закрытые вопросы требуют краткого ответа,

например, название факта, периода событий, определения понятия и др.

При правильной постановке вопроса можно заинтересовать и дать

возможность высказаться и обменяться информацией, развивать диалоговое

обучение, акцентировать внимание на ключевых моментах, поддерживать

инициативность в обучении. Таким образом, вопрос должен быть

сформулирован так, чтобы ученик захотел и мог на него ответить или был

заинтересован в поиске ответа и обучении.

Таким образом, вопрос должен быть сформулирован так, чтобы ученик

захотел и мог на него ответить или был заинтересован в поиске ответа и

обучении.

Методы формативного оценивания могут использоваться при

организации индивидуальной, парной и групповой работы. Формативное

оценивание в индивидуальной работе Формативное оценивание

предоставляет уникальную возможность обучающимся осмыслить

результаты собственной учебной деятельности. Это позволит

позиционировать их как «создателей» своего обучения и повысить

ответственность за полученные результаты. Для реализации формативного

оценивания в индивидуальной работе учителю необходимо систематически

наблюдать за деятельностью обучающегося и фиксировать промежуточные

результаты. При фиксировании результатов следует обращать внимание как

на положительные стороны, так и на недостатки работ обучающегося.

Следует помнить, что обсуждение результатов индивидуальных работ

необходимо проводить непосредственно с обучающимся. Также важным

61

является предоставление возможности обучающимся высказать собственное

мнение. При планировании дальнейшей работы с обучающимся следует

учитывать его потребности и возможности. Формативное оценивание в

парной работе Парная работа является одной из эффективных форм

формативного оценивания. Оцениваться учителем может общая работа в

паре, работа пар друг с другом и работа внутри пары. При таком

взаимодействии активнее проявляются саморегулируемое поведение,

рефлексия и взаимопомощь вне зависимости от уровня подготовленности

обучающихся. При организации и планировании формативного оценивания

в парной работе необходимо, чтобы обучающиеся понимали, что они несут

равную ответственность за выполнение задания и его результат. Поэтому

важно научить их согласовывать свои действия и взаимодействовать друг с

другом, обмениваться мнениями и давать конструктивную обратную связь.

Формативное оценивание в групповой работе При формативном оценивании

учитель может организовать работу в группах как эффективный способ

оценивания определенных навыков. Обучающиеся заранее должны быть

ознакомлены с критериями оценивания. Во время групповой работы учитель

наблюдает и слушает обсуждения обучающихся в каждой группе: некоторые

обучающиеся смогут быстро продемонстрировать достижение цели обучения

в соответствии с критериями оценивания. Далее учителю необходимо

наблюдать и задавать вопросы обучающимся, которым необходима

дополнительная поддержка, например:

- Что Вы думаете об этом?

- Можете ли Вы мне пояснить, что в вашей группе обсуждалось?

Если обучающиеся выполняют практическое задание, то вопросы могут

относиться к этому заданию, например:

- Что Вы сейчас делаете?

- Как Вы думаете, что будет дальше?

- Заметили ли Вы в этом задании что-нибудь особенное? Во время

групповой работы учитель должен контролировать работу всех групп и

каждого отдельного обучающегося. Наблюдение за группой можно

совместить с участием при выполнении задания.

62

В этом случае обучающимся можно предложить:

• сформулировать новую идею;

• сравнить две (или более) идеи;

• оценить идеи;

• сделать выводы на основе групповых обсуждений;

• ответить на вопросы. Все вышеперечисленные пункты представляют

доказательства достижения определенной цели обучения.

Способы форматированного оценивания

1. Фронтальный опрос

Начинается уже на этапе после получения слушателями задания.

Учитель должен задать вопросы и оценить ответы на них:

• Есть ли вопросы по заданию?

• Необходима ли Вам какая-либо дополнительная информация?

• Задумывались ли Вы о…?

• Что Вы имеете в виду?

• Хотите ли Вы что-нибудь добавить?

• Есть ли у Вас другие варианты?

• Готовы ли Вы записать Ваши разработки на доске?

• Сколько еще времени Вам необходимо?

Для получения информации о стадии осмысления пройденного задания,

учитель может задать вопросы:

• Чему Вы научились?

• Что все это для Вас значит?

• Работает ли этот принцип на практике?

63

• Как можно связать все то, о чем мы говорили?

• Приобрели ли Вы какие-либо новые взгляды о…?

• Каковы были основные моменты обсуждения?

• Какие уроки мы можем еще извлечь?

• С чем Вы это связываете?

Основная роль учителя – быть консультантом для обучающегося. Так

как обучающийся стремится к улучшению своей деятельности, учитель

должен способствовать этому: дать совет и стимулировать обучающегося к

улучшению приобретенных навыков.

Вопросы, задаваемые учителем и способствующие формативному

оцениванию:

• Что Вам больше всего понравилось?

• Что было наиболее трудным?

• Как Вы можете применить это у себя дома?

• Можно ли это сделать в ближайшие две недели?

• Что Вы думаете, будет наиболее трудным при осуществлении этого?

• Если Вы делали уже это, то, что Вы можете изменить?

• Что Вы нашли для себя значимым в этой работе?

• Ожидаете ли Вы какого-либо сопротивления по возвращении?

• Что Вы можете сделать для преодоления этого сопротивления?

• В каких областях Вы хотели бы попрактиковаться больше?

• Есть ли у Вас еще вопросы?

• Как можно сделать это лучше?

Приведенная выше техника формативного оценивания применяется в

том случае, если:

64

– изучен некоторый объем нового материала;

– необходимо сделать промежуточный вывод;

– некоторые слушатели перестали реагировать на указания по

выполнению задания.

Вне зависимости от содержания ответов, которые прозвучат в качестве

обратной связи, учителю следует:

– отметить, что выполнено хорошо;

– при наличии ошибок предоставить конкретные рекомендации по

улучшению работ/результатов.

2. Стратегия «Знаю/хочу знать/Узнал»

Кроме устной обратной связи часто применяется стратегия критического

мышления «Знаю/Хочу знать/Узнал». В этом случае учитель может ответить

учащимся не только в устной форме, но и в письменной. П.Блэк и Д.Уильям

(1998) корректировку процесса обучения с учетом результатов оценивания

обозначают как обязательный компонент формативного оценивания.

Поэтому необходима работа, которую можно выделить в следующий пункт

[5].

Предоставление обратной связи

В результате формативного оценивания обучающимся предоставляется

обратная связь. Обратная связь используется на различных этапах урока и

позволяет учителю осуществлять непрерывное взаимодействие с

обучающимися, в результате которого происходит корректирование и

дальнейшее планирование процесса обучения.

При предоставлении обратной связи учителю рекомендуется:

• отметить сильные стороны работы обучающегося;

• избегать слов «неверно», «неправильно» без пояснения того, что

выполнено неправильно;

• давать рекомендации, каким образом можно исправить недочёты или

улучшить работу обучающегося;

65

• исключить использование негативных комментариев, включающих

иронию, высмеивание ответа обучающегося, например, «глупый ответ», «как

ты мог до этого додуматься». При предоставлении обратной связи учителю и

обучающемуся необходимо ориентироваться на вопросы, представленные в

таблице.

Полноценные ответы на данные вопросы будут свидетельствовать об

эффективности обратной связи.

Учитель Ученик

• На какой стадии обучения

находится обучающийся?

• Куда он стремится в своем

обучении?

• Что необходимо сделать, чтобы

помочь ему достичь ожидаемых

результатов в обучении?

• На каком этапе обучения я

нахожусь?

• Каким образом я достигну

результата?

• Над чем мне необходимо

работать, чтобы восполнить

пробелы?

Таблица 6. Вопросы для проверки эффективности обратной связи

Обратная связь может предоставляться при необходимости в устном,

письменном, графическом или в любом другом виде. Данный процесс не

требует документирования.

Анализ результатов формативного оценивания

Один из этапов формативного оценивания – это проведение анализа

результатов работ обучающихся. Анализ результатов формативного

оценивания позволяет получить информацию о трудностях, с которыми

столкнулись обучающиеся, и принять решения о необходимых мерах по их

преодолению. Например, анализ результатов проверочных работ позволит

выявить:

• группы детей, для которых определенные задания представляют

сложность;

• отдельных обучающихся, испытывающих трудности по теме, разделу;

66

• наиболее трудные, проблемные для обучающихся вопросы, задания,

темы. Чтобы анализ результатов положительно влиял на практику учителя,

рекомендуется:

• определять реальную, значимую и практико-ориентированную

проблему, требующую решений и действий;

• проводить анализ для достижения конкретных целей и выполнимых

задач; • основывать анализ на фактах и доказательствах;

• рассматривать критически варианты решений, т.е. анализировать

сильные и слабые стороны, достоинства и недостатки, планируемые и

альтернативные решения проблемы;

• составить детальный план действий, как именно надо изменить

собственную практику, чтобы устранить ее недостатки и решить проблему;

• придерживаться краткого и понятного стиля в фиксировании

результатов анализа (дневник, статья, презентации и др.);

• делиться результатами своей деятельности с коллегами;

• проводить анализ систематически, сохраняя преемственность и

ориентируясь на потребности обучающихся и помощь коллег. Для сбора и

анализа данных учителю рекомендуется ведение листов наблюдения,

журналов, дневников и других форм регистрации результатов формативного

оценивания. Это позволит значительно повысить эффективность

деятельности учителя и качество обучения. Следует отметить, что анализ

результатов формативного оценивания осуществляется по усмотрению

учителя и не предполагает сбор и предоставление отчетной документации.

Таким образом, для реализации процесса формативного оценивания

учителю необходимо:

• уделять внимание сохранению культуры в классе и привитию навыков

продуктивного взаимодействия;

• повышать качество и разнообразие используемых методов

формативного оценивания;

• применять эффективные формы предоставления обратной связи;

67

• составлять план урока, отражающий процесс применения

формативного оценивания;

• проводить анализ уроков (качество работ обучающихся, качество

инструментов оценивания, обратная связь от обучающихся, коллег, беседа с

родителями и др.) для рефлексии и улучшения практики.

Практика применения формативного оценивания

Формативное оценивание – мощный инструмент в руках учителей и

учащихся, и чем ближе к повседневному обучению, тем сильней. Оценивание

класса ближе к тому, что учителя и ученики делают ежедневно, более всего

способно к обеспечению понятной и точной обратной связи в обучении. И

оно направлено на развитие способности учеников контролировать и

адаптироваться к собственному учению. формативное оценивание в руках

учителей Многие стратегии формативного оценивания обращаются к

информационным потребностям учителя, помогая критически оценивать

вопросы для хорошего преподавания:

• Кто понял и не понял урок?

• Каковы преимущества и потребности этого ученика?

• На какие недоразумениям я должен обратить внимание?

• Какую обратную связь я должен дать ученикам?

• Какие корректировки я должен внести в преподавание?

Как я должен сгруппировать учащихся?

• Какую дифференциацию я должен осуществить?

Вне сомнения, что учителя смогут увеличить действие хорошей

информации в течение преподавания, несмотря на то, что и как хорошо

ученики изучают. Действительно, часть из значительных достижений

относится к формативному оцениванию, благодаря расширенному опросу и

методам диалога. Информация о многих сильных программах и методах

помогает учителям охватить, интерпретировать и воздействовать на

достижения ученика. Семь стратегий оценивания для обучения Эти семь

68

стратегий выполняют три условия, выраженные как вопросы с точки зрения

ученика: Куда я иду? Где я сейчас? Как я могу преодолеть пробелы? Эти

стратегии, как видно, не кажутся новыми – они отражают методы, которые

были вокруг в течение многих лет

То, что может быть новым, является их намеренным использованием,

фокусирующемся на ученике как лице влияющем и принимающем решения в

классе. Куда я иду?

Стратегия 1. Предоставьте учащимся ясное и понятное видение цели

обучения. Мотивация и достижения учащихся увеличиваются, когда

преподавание управляется ясно определенной целью. Действия, которые

помогают ученикам ответить на вопрос «Что такое обучение?»,

подготавливают почву для всех дальнейших формативных действий

оценивания.

Стратегия 2. Используйте примеры и модели сильной и слабой работы.

Тщательно выбранные примеры диапазона качества могут создать и

усовершенствовать у учащихся понимания цели обучения, помогая им

ответить на вопросы, «Что определяет качественную работу?» и «Как

избежать некоторых проблем?».

Где я теперь? Стратегия 3. Предложите регулярную описательную

обратную связь. Эффективная обратная связь показывает студентам, где они

находятся на своем пути к достижению намеченного обучения. Оно отвечает

на вопросы учеников, «Что является моим преимуществом?», «Над чем я

должен продолжать работать?» и «Что я делаю неправильно и что я могу

сделать с этим?»

Стратегия 4. Учите учеников самооценивать и устанавливать цели.

Информация, предоставленная в эффективной обратной связи, моделирует

разновидность оценочного мышления, чтобы ученики делали сами.

Стратегия 4 обучает учеников идентифицировать свои достоинства и

недостатки и устанавливать цели для дальнейшего обучения. Это помогает

им ответить на вопросы, «Что у меня получается?», «Над чем мне нужно

поработать?» и «Что мне нужно делать в следующем?», «Как я могу

преодолеть пробелы?»

69

Стратегия 5. Разработка урока, чтобы сосредоточиться на одной из

целей обучения или аспекте качества за раз. Когда информация об оценке

идентифицирует потребность, мы можем приспособить преподавание к цели

этой потребности. В этой стратегии мы поддерживаем учащихся, сужая

фокусирование на уроке, чтобы помочь ученикам справиться с определенной

целью обучения или обратиться определенно на неправильные

представления или проблемы.

Стратегия 6. Учите учеников сосредоточиться на повторении. Это

дополнение к Стратегии 5 – когда понятие, умение или компетентность

оказывается трудным для учеников, мы можем позволить им практиковать

его в меньших сегментах и дать им обратную связь на простых аспектах,

которые они практикуют. Эта стратегия позволяет ученикам внимательно

пересматривать свою начальную работу с фокусом на управляемое число

обучения целей или аспектов качества.

Стратегия 7. Вовлеките учащихся в самопроверку и позвольте им

отслеживать и разделять свое обучение. Долговременная память и

увеличение мотивации, когда учащиеся отслеживают, размышляют и

общаются насчет своего обучения. В этой стратегии ученики оглядываются

назад, размышляя над своим учением и разделяя свои успех с другими. Эти

семь стратегий – не рецепт, который будет сопровождаться шаг за шагом,

хотя они действительно основываются друг на друге. Скорее это

последовательность действий, которые будут усиливать смысл

самоэффективности учеников (вера – та сила, которая приводит к

улучшению), их мотивации, чтобы попробовать, и в конечном счете, их

успех. Они предоставляют информацию об использовании оценивания,

которая отличается от традиционного метода, связывая оценивание с тестом

и тесты с уровнем. Эти методы оценивания не приведут к большему

количеству уровней. Скорее они нацеливают нас думать более широко: какое

это оценивание и что оно способно выполнить.

Суммативное оценивание проводится для предоставления учителям,

обучающимся и родителям информации о прогрессе обучающихся по

завершении разделов/сквозных тем учебных программ и определенного

учебного периода (четверть, триместр, учебный год, уровень среднего

образования) с выставлением баллов и оценок. Это позволяет определять и

70

фиксировать уровень усвоения содержания учебной программы за

определенный период.

Цель суммативного оценивания – констатирование уровня

усвоенности знаний и сформированности умений и компетентностей у

учащихся к определенному периоду времени и определение соответствия

полученных результатов требованиям стандарта.

Эффективное формативное и суммативное оценивание позволяет

увидеть, насколько достижения обучающихся соответствуют поставленным

целям обучения. Результаты формативного и суммативного оценивания

используются учителями для планирования учебного процесса, рефлексии и

улучшения собственной практики преподавания. Формативное оценивание

сфокусировано на предоставлении обратной связи при выполнении

обучающимися конкретных задач или действий на уроке. Процесс

суммативного оценивания за раздел/сквозную тему позволяет выявить

уровень накопленных знаний и навыков обучающихся по завершении

конкретного раздела/сквозной темы. Цель данного вида оценивания

заключается в своевременном определении и устранении пробелов по темам

раздела/сквозной темы. Суммативное оценивание за четверть и суммативное

оценивание за уровень образования проводятся для определения уровня

освоения учебных программ. Содержание суммативного оценивания за

четверть и за уровень образования будет включать репрезентативную

выборку из ожидаемых результатов обучения. Дифференцированное

отношение к целям оценивания позволяют контролировать и анализировать

результаты применения оценочных процедур. Нельзя допускать

нежелательных последствий, т.е. оценка не должна приводить к привитию

неадекватных привычек в обучении, таких как запоминание, заучивание

материала без понимания и применения. Достижение высоких результатов

на суммативном оценивании очень значимо как для обучающихся, так и для

учителей. Вместе с тем существует риск «натаскивания» и сосредоточения

процесса обучения исключительно на требованиях суммативного

оценивания, что может препятствовать освоению полного объема учебной

программы, так как любое суммативное оценивание включает только часть

содержания учебной программы. Учитель должен ясно понимать различия в

целях и использовании результатов оценивания. Оценивание, проводимое в

классе должно обеспечивать успешное ежедневное обучение. Если такое

71

оценивание будет эффективным, то положительные результаты на экзаменах

будут естественным следствием.

9. ПРОЦЕСС СУММАТИВНОГО ОЦЕНИВАНИЯ

Суммативное оценивание проводится для определения и фиксирования

уровня усвоения содержания учебной программы за определенный период

обучения. В процессе фиксирования осуществляется сбор доказательств,

демонстрирующих знания и навыки обучающихся согласно содержанию

учебной программы. Суммативное оценивание проводится в течение

четверти (суммативное оценивание за раздел/сквозную тему), в конце

четверти (суммативное оценивание за четверть) и по завершении уровня

образования (основное среднее, общее среднее). Решение о

баллах/уровнях/оценках по результатам суммативного оценивания

принимается учителем в соответствии с критериями оценивания и

дескрипторами или схемами выставления баллов. Результаты обучающихся

необходимо использовать для коррекции и совершенствования процесса

обучения. Методическому объединению по предмету рекомендуется

составить План суммативного оценивания на учебный год с указанием

периодов и форм проведения суммативного оценивания.

Суммативное оценивание за раздел/сквозную тему

Суммативное оценивание за раздел/сквозную тему проводится по

завершении раздела или сквозной темы согласно учебным программам и

учебным планам. В результате данного вида суммативного оценивания

обучающимся выставляются баллы, которые учитываются при выставлении

оценок за четверть. Учитель самостоятельно определяет, в какой форме

(контрольная, практическая или творческая работа, проект, устный опрос,

эссе и др.) и на каком уроке проводится суммативное оценивание за раздел.

Разработка заданий суммативного оценивания за разделы/сквозные темы

осуществляется учителем с учетом содержания и уровня сложности

пройденного программного материала. Задания должны соответствовать

целям обучения, критериям оценивания и уровням мыслительных навыков. В

методических рекомендациях по суммативному оцениванию представлены

72

образцы заданий для проведения суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему, рубрики для информирования родителей, которые

носят рекомендательный характер. Следует помнить, что качественное

оценивание помимо хороших инструментов также зависит от правильно

установленной и проведенной инструкции к процедуре оценивания.

Обучающиеся должны хорошо понимать цель оценивания, точно знать, что

от них требуется и в какие сроки. На данном этапе, учитель также может

воспользоваться образцами оцененных работ, чтоб обучающийся понимал,

как выглядит «хорошая работа» и как будет проводиться суммативное

оценивание за раздел/сквозную тему.

Планирование и организация суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему Планирование и организация суммативного

оценивания за раздел/сквозную тему проводится согласно инструктивным

документам. Количество процедур суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему соответствует учебной программе и определяется для:

• естественно-научных предметов – по разделам; • социально-гуманитарных

предметов – по сквозным темам; • языковых предметов – по видам речевой

деятельности: слушание, говорение, чтение и письмо.

Количество разделов и целей обучения может быть разным в

зависимости от предмета. По некоторым предметам, согласно долгосрочному

плану, может быть представлено для изучения от 1 до 5 разделов в течение

одной четверти. В случае изучения 1 раздела суммативное оценивание за

раздел проводится 1 раз во второй половине четверти, не менее чем за 2

недели до конца четверти. В связи с тем, что максимальное количество

суммативного оценивания за раздел не должно превышать 3 в четверти, в

случае изучения 4 и более разделов учитель объединяет разделы с учетом

количества целей обучения. По языковым предметам суммативное

оценивание за раздел проводится два раза в четверти. В каждом суммативном

оценивании за раздел проверяется два вида речевой деятельности (говорение,

слушание, чтение, письмо). При этом навык говорения рекомендуется

оценивать во время суммативного оценивания за первый раздел. Оценивание

навыка говорения можно проводить на уроках в течение недели, в которую

запланировано проведение суммативного оценивания. Предполагается, что

ответ каждого обучающегося может занимать от 1 до 5 минут.

73

Проведение последней суммативной работы за раздел планируется на

период не менее чем за 1 неделю до конца четверти. Время на выполнение

суммативного оценивания за раздел определяется учителем с учетом

включенных заданий и в среднем затрачиваемого времени на их выполнение.

Суммативное оценивание за раздел/сквозную тему рекомендуется

организовать так, чтобы оно занимало не более 15-20 минут. Ограничение в

15-20 минут – условное, и было введено с целью демонстрации того, что речь

идет о небольших оценочных работах, занимающих только часть урока.

Цели обучения, представленные в учебной программе, позволяют определять

содержание суммативной работы. В содержание суммативной работы за

раздел/сквозную тему рекомендуется включать те цели обучения, которые

позволят продемонстрировать достигнутый уровень знаний и навыков по

изученному разделу.

При определении содержания и составлении заданий для суммативного

оценивания за раздел/сквозную тему учитель может использовать образцы,

предложенные в методических рекомендациях по суммативному

оцениванию. Кроме этого, учителю предоставляется возможность

самостоятельно разработать инструменты оценивания. Для этого в помощь

учителю предлагается следующий алгоритм (Рисунок 6):

1) изучить учебную программу и цели обучения за раздел/сквозную

тему;

2) определить те критерии оценивания в соответствии с целями

обучения, которые будут проверяться в суммативном оценивании, и

соотнести их с уровнями мыслительных навыков; 3) составить одно или

несколько заданий, охватывающих содержание целей обучения, проверяемые

критерии и соответствующий уровень мыслительных навыков;

4) составить дескрипторы к каждому заданию;

5) составить рубрики (описание уровней в соответствии с критериями

оценивания) к суммативному оцениванию за раздел/сквозную тему для

предоставления результатов суммативного оценивания обучающимся и их

родителям.

74

Таким образом, при планировании суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему учитель определяет критерии оценивания,

отражающие цели обучения, и соотносит их с соответствующим уровнем

мыслительных навыков.

Анализ результатов суммативного оценивания за раздел/сквозную тему

Учителю рекомендуется проводить анализ результатов суммативного

оценивания за раздел/сквозную тему. Такой анализ позволит определить

уровни учебных достижений класса и предоставить обучающимся

своевременную обратную связь. Кроме того, учитель может при

необходимости пересмотреть планы уроков, задания и методы дальнейших

процедур формативного и суммативного оценивания. В целом анализ

результатов суммативного оценивания за раздел/сквозную тему проводится

для своевременного выявления и устранения пробелов в обучении

обучающихся. Как известно, большая часть обучающихся начинают и

продолжают свое обучение с определенным набором пробелов, различных по

характеру, количеству, качеству и др. В свою очередь, упущение

характеризуется как неисполнение должного, недосмотр, ошибка по

небрежности, а недостаток – как несовершенство, изъян, погрешность или

неполное количество чего-либо. Следовательно, рассматривая характер

пробелов в обучение можно сказать, что некоторые обучающиеся имеют

легко устраняемые незначительные пробелы, признаваемые как упущения,

другие – серьезные пробелы, т.е. недостатки. Для выявления пробелов

Рисунок 2. Алгоритм составления заданий для суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему

Таким образом, при планировании суммативного оценивания за раздел/сквозную тему

учитель определяет критерии оценивания, отражающие цели обучения, и соотносит их с

соответствующим уровнем мыслительных навыков. Примеры целей обучения и критериев

оценивания показаны в таблице 6.

Цели

обучения

Критерии

оценивания

Уровни мыслительных

навыков

Разноуровневые задания

Дескрипторы, баллы

Рубрики

Раздел

75

учителю необходимо составлять/подбирать качественные (валидные)

задания, планировать процесс суммативного оценивания за раздел/сквозную

тему на уроке так, чтобы способствовать своевременной диагностике уровня

освоения материала каждым учеником. При этом необходимо с

осторожностью относиться к поспешным выводам при рассмотрении

пробелов и предоставлении рекомендаций. Выводы не могут основываться

на результате только одной небольшой задачи или единичного наблюдения.

Необходимо помнить, что обучение это процесс, который происходит в

головах у учеников, который бывает трудно интерпретировать и

спрогнозировать, поэтому для правильного формулирования заключения

(оценочного суждения) требуются очень надежное и валидное основание.

Основанием могут служить наблюдения за формативным оцениванием и

результаты ученика при суммативном оценивании за раздел/сквозную тему.

Кроме этого, в качестве дополнительного основания с целью повышения

надежности при принятии решений об устранении пробелов учителю можно

обсудить с учеником возникшие трудности и узнать его мнение о

сложившейся ситуации, мерах, которые ему могут помочь. В традиционной

системе оценивания учителя, обучающиеся и родители в силу сложившихся

стереотипов привыкли к определению и интерпретации пробелов с точки

зрения количественных показателей. Если учитель поставил «5» или «4» - это

значит, что пробелов нет, или они незначительны; «3» - существуют

пробелы, которые нужно и можно восполнить; «2» - серьезные пробелы,

требующие серьезных дополнительных усилий. Такая интерпретация

возможно удобна и достаточна некоторым родителям, которые будут

надеяться на самостоятельное восполнение пробелов со стороны своих детей

и учителей школ, либо прибегнут к внешней помощи, например,

репетиторов. Однако для обучающихся и учителей такой подход к

оцениванию бесполезен. В процессах суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему для выявления пробелов в обучении очень важно

определить не только в чем именно у обучающихся трудности, но и то,

какого характера они и почему возникли. Для устранения пробелов в

обучении обучающихся необходимо уметь предоставлять конструктивную

обратную связь по итогам суммативного оценивания за раздел/сквозную

тему и предпринимать действия, как со стороны учителя (корректирование

процесса преподавания), так и обучающихся (дополнительное и/или

самостоятельное обучение), направленные на восполнение знаний и навыков.

76

Для свода информации и анализа результатов суммативного оценивания за

раздел/сквозную тему предлагается использовать показатель «Процент

выполнения заданий». Этот показатель демонстрирует долю набранных

обучающимся баллов относительно максимально возможного балла.

Результаты выполненной работы по суммативному оцениванию за

раздел/сквозную тему должны быть понятными для обучающегося и

мотивировать его к дальнейшему обучению. Обратная связь должна

содержать информацию о достигнутом уровне учебных достижений

обучающихся. Форму информирования обучающихся и родителей учитель

определяет самостоятельно. Рекомендуется предоставлять данную

информацию в форме рубрики (Приложение 6). Рубрика составляется по

итогам суммативного оценивания за раздел/сквозную тему и отражает

уровень учебных достижений в разрезе каждого критерия. При ознакомлении

обучающихся с результатами суммативного оценивания за раздел/сквозную

тему можно предоставить работу обучающегося и рубрику с пометками об

его уровне учебных достижений.

9. ПЕДАГОГТЕРДІҢ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ

ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ЖҰМЫС ТӘЖІРИБЕЛЕРІНЕН

Критериалды бағалау арқылы оқушылардың жазылым дағдысын

қалыптастыру

Рыскелдиева Гүлмира Дәулетқазықызы,

Шона Смаханұлы атындағы №62 гимназияның

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Құрметті әріптестер! Бүгінгі таңда барлық елдер жоғары сапалы білім

жүйесімен жұмыс істеуде. Деңгейлік бағдарлама аясында енгізілетін

критериалды бағалау – бұл алдын ала белгілі критерийлермен оқушылардың

оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген үдеріс. Осы үдерісті сабаққа және

тоқсан соңындағы білімдерін тексеру мен бағалауға тиімді енгізудің жолдары

деңгейлік бағдарламаның «Оқыту үшін бағалау және оқу үшін бағалау»

модулінде көрініс тапқан.

77

ДккккккккккКККККкккккккредд

Criteria-based Assessment Model

Formative AssessmentExternal Summative

AssessmentInternal Summative

Assessment

Критериалды бағалаудың үлгісі

Қалыптастырушы

бағалау

Ішкі жиынтық

бағалау

Сыртқы жиынтық

бағалау

Критериалды бағалау жүйесі

Егер балаға оның белгілі бір деңгейге жеткендігін айтса, онда бұл оған

үздік нәтижеге жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл

ретте егер баламен бірге оның жұмысында мұндай бағалауға не әкелгенін

және бағалау өлшемдерін түсіндіруге талдау жасаса, онда бұл балаға өзінің

нәтижесін жақсарту үшін кейін не істеу керектігін түсінуге мүмкіндік

береді. Критериалды бағалау моделінің шеңберінде оқушылардың оқу жылы

бойындағы ілгерілеуін қамтитын бағалаудың үш түрі бар. Оның екі түрі -

қалыптастырушы бағалау және ішкі жиынтық бағалау мектептегі бағалауды

жүргізу мақсатында өзара бірлестікте қолданылады. Сыртқы жиынтық

бағалау ол мектептерден тыс белгіленеді және өткізіледі.

Алматы қаласы Алмалы ауданы Шона Смаханұлы атындағы

№62 гимназия ұжымында 98 мұғалім қызмет атқарады. Бүгінгі таңда

24 мұғалім Кембридж бағдарламасы бойынша деңгейлік курс аясында

біліктіліктерін арттыруды сәтті аяқтап, сертификатталып, алған білімдерін

іс жүзіне асыруда. Деңгейлік бағдарлама бойынша сертификатталған

мамандардың көмегімен гимназияда «Серпін» қоғамдастығы құрылған. Осы

мамандардың ішінде бірінші (ілгері) деңгейлі он маман жұмыс жасайды.98

мұғалім осы он көшбасшымен арнайы топ құрған. Сауалнама нәтижесінде,

өзекті мәселенің біреуі бағалау болғандықтан, біз ең алғашқы коучинг,

семинарларымызды бағалау тақырыбына арнадық. Сол қоғамдастықтың бір

78

мүшесі ретінде осы жаңа жүйедегі бағалау тәсілдерін қалай практикаға

енгізіп жатырмыз? Міне, осы ой төңірегінде жасалған жұмыстармен

бөліспекшімін. Ең алдымен, қалыптастырушы бағалау туралы айтсақ, бұл

күнделікті сабақта қолданылатын бағалау. Ол туралы Андраде былай дейді:

«Егер оқушылар жасай алса, онда олар бағалай алады, егер бағалай алса, онда

олар жақсарта да алады». Қалыптастырушы бағалау аты айтып тұрғандай

баға күтілетін нәтиже жолында өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы

қалыптасады. Енді осы критериалды бағалауды түсіну үшін семинарлар,

шеберлік сыныптарын, коучингтер өткізіп, түсінік жұмыстарын жүргіздік.

Рубрика, критерий, дескриптор ұғымдарына тоқталдық. Рубрика оқушы

не үшін оқитынын көрсетеді. Критерий оқушының неге үйренгенін

көрсетеді. Дескрипторлар оқушының қалай оңды жақсы нәтижеге қол

жеткізе алатынын көрсетеді.

Мысалы, қазақ тілі сабағында берілетін тапсырма және бағалау

жүйесіне тоқталатын болсақ, критерийлер оқушыны өзін-өзі нақты бағалауға,

білімін жақсартуға жетелейді. Бағалау критерийлері оқу мақсатына

енгізіледі. Оқушыға монолог жазу тапсырылғанда, ең алдымен бағалау

критерийлері мен соған сәйкес бағалау шкаласы көрсетіледі.

Бағалау критерийлері:

1. Көлемі 0,5 бет болу керек;

2. Ішкі әсер басым болу керек;

3. Салалас құрмалас сөйлемдер болу керек. 8-9 ұпай – «5»,

5-7 ұпай – «4», 3-4 ұпай – «3», 0-2 ұпай – «2».

79

9 ұпай және «5» бағасын алған сегізінші сынып оқушысы

Өмірәлі Ербұланның жазған жұмысы:

МОНОЛОГ

Мен ағашпын, қурап барамын. Осыған дейін адамдар, сендердің

амандықтарыңды ойлап келдім. Көрген күнім мынау. Өзімнің өткізген

уақытыма қарадым, сендер үшін бәрін жасаппын, ал сендер маған түк

істемепсіңдер. Адамның тізесіндей-ақ болғанымда мені ешкім елеген жоқ,

кішкене өсіп ем жазда көлеңкем керек болып қалды. Жеміс бердім, адам

болса сол жемісімді дәмсіз деп бетіме лақтырып жіберді. Ең болмаса бір

ожау су құйса одан да дәмдірек болушы еді ғой. Оған да көңдім емес пе?

Енді, міне, бұтақтарым біреудің қорасында отын болып жатыр. Мен сонша

қай жерден мүдірдім екен? Не істеп қойдым? Тағы не қорлық көрмекпін?

Бәрібір де мен адамға қурағанымша қызмет көрсетпекпін. Әй, әйтсе де

сендер осыны түсінер ме екенсіңдер? Білмеймін... (Асты сызылған сөйлемдер

салалас құрмалас сөйлемдер)

80

11-сынып. Қазақ тілі

Тапсырма: Табиғатқа суреттеме

Бағалау критерийлері:

Көркемдегіш құралдар (теңеу, эпитет, кейіптеу) болу керек.

Суреттеу мәтіні болу керек.

Көркем әдебиет стилінде жазылу керек. 8-9 ұпай – «5», 5-7 ұпай – «4»,

3-4 ұпай – «3», 0-2 ұпай – «2».

Тып-тыныш ұйықтап жатқан тауларды арайлап атқан таң оятады.

Ақ бөрікті тауларым сол күнге сәлем бергендей күлгін түске боялып жалт-

жұлт етеді. Таңғы салқын жел тау баурайындағы шөпті тербетіп, гүлдерді

мың бұралта билетеді. Таң атқалы аз уақыт өтті, бірақ шуақты күннің жылы

дидарынан бүкіл табиғат ұйқыдан тұрғандай. Тау етегіндегі өзен де сылдыр-

сылдыр етіп, қуанып күлгендей болды. Сол өзен бойында үлкен бір ағаш бой

көтерген-ді: өте үлкен, бұтақтары кең жайылып тұр. Осы таулардың иесі

шығар. Өте сыйлы, абыройлы көрінеді. Жапырақтары жел лебімен теңселіп,

бірдеңе айтып отырғандай сыбырласады. Ағаш маңы жап-жасыл шөп,

қымбат жібек матадай ұстасаң үлпілдек әрі жұмсақ. Сол шөптегі маржан шық

күн көзінде жалт-жұлт етеді. Жақын арада үлкен бір түйе пішінді таста сұр

жылан күнге қыздырынып жатыр. Жылан көпшілікке сұрқай суық көрінсе де

мен үшін олар өте әдемі: моншақтай жасыл көздері, айырға ұқсас тілі,

жалтыр денесіндегі табиғат берген сұлу суреттер де өзіне жарасымды.

Көзіңді бір сәт аспанға көтерсең қандай ғажап! Мұхит тұңғиығындай

көк аспан, үлпілдек жеңіл бұлттар, шуақ шашқан күн. Арман-ай!

Сағыныш-ай! Туған аулымды сағыныппын. Күннің жылуы да аялы

алақандай жып-жылы, оның анамдай басымнан сипап, маңдайымнан

сүйгенін сезіндім.

81

Қорытынды: Мәтін суреттеу тұрғысында өте жақсы жазылған.

Көркемдегіш құралдардан теңеу, эпитет, кейіптеулерді молынан қолданған.

Бағасы: 9 ұпай – «5»

Кейіптеулер: Тып-тыныш ұйықтап жатқан тауларды арайлап атқан

таң оятады. Ақ бөрікті тауларым сол күнге сәлем бергендей күлгін түске

боялып жалт-жұлт етеді. Таңғы салқын жел тау баурайындағы шөпті

тербетіп, гүлдерді мың бұралта билетеді. Таң атқалы аз уақыт өтті,

бірақ шуақты күннің жылы дидарынан бүкіл табиғат ұйқыдан тұрғандай.

Тау етегіндегі өзен де сылдыр-сылдыр етіп, қуанып күлгендей болды. Сол

өзен бойында үлкен бір ағаш бой көтерген-ді: өте үлкен, бұтақтары кең

жайылып тұр. Осы таулардың иесі шығар. Өте сыйлы, абыройлы көрінеді.

Жапырақтары жел лебімен теңселіп, бірдеңе айтып отырғандай

сыбырласады. Күннің жылуы да аялы алақандай жып-жылы, оның анамдай

басымнан сипап, маңдайымнан сүйгенін сезіндім.

Эпитеттер: ақ бөрікті таулар, таңғы салқын жел, шуақты күн, жылы

дидар, жап-жасыл шөп, маржан шық, сұр жылан, жалтыр дене, үлпілдек

жеңіл бұлттар, шуақ шашқан күн, көк аспан.

Теңеулер: күнге сәлем бергендей, бүкіл табиғат ұйқыдан тұрғандай,

қуанып күлгендей, бірдеңе айтып отырғандай, қымбат жібек матадай,

түйе пішінді тас, моншақтай жасыл көз, айырға ұқсас тіл, мұхит

тұңғиығындай, аялы алақандай.

Теміржан Әйгерім

11 «А» сынып оқушысы

82

«Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен оқушылардың білімін тексеру мен

бағалаудағы жаңаша ізденістер» тақырыбындағы семинарды аудан

көлемінде өткіздік. Ашық сабақтарда оқушылардың білімдері нақты

критерийлермен бағаланды. Атап айтқанда, «Публицистикалық стиль»

тақырыбымен өткен Ұ. Үсенованың 9 «Б» сыныптағы сабағында

оқушылардың жеке жазылым бойынша жазған өмірбаяндары нақты

өлшемдермен бағаланса, С. Қайыпжанқызының 8 «В» сыныбында өткен

«Себеп-салдар салалас» тақырыбындағы сабағында шығармашылық

жазылым бойынша тапсырмалар, Г. Исованың 7 «А» сыныптағы «Өзгелік

етіс» сабағында оқушылардың жазған күнделіктері, М. Хамзаның

5 «А» сыныбындағы «Лексикадан өткенді қайталау» сабағындағы топтар

бірін-бірі және оқушылардың ертегі жұмыстары критериалды бағаланды.

Жалпы гимназия болып әкімшілік бақылау жұмысын екінші тоқсанның

қорытындысы бойынша жаңаша үлгідегі тапсырмалармен алып көрдік. Көп

мәселелер болды. Бұрын оқушылардың білімін тесттік жүйеде, яғни бір

дұрыс жауабын белгілеумен ғана шектелген тапсырмалармен алса, енді жаңа

жүйе бойынша «білу», «түсіну», «қолдану» деңгейлерін де тексеруге

тапсырмалар алып тәжірибеден өткіздік. (Таныстырылымдар арқылы

қорытындысы туралы айтылады).

Қорытынды: Бәсекеге қабілеттілік білімді ұрпағымызбен анықталады.

Сондықтан ойымды халықаралық зерттеулер қорытындысымен аяқтағым

келіп тұр. «Қазақстанда орта мектептерде оқыту тиімді емес. ТIMSS және

PISA деректері көрсеткендей қазақстандық орта мектептік жүйе теориялық

білімді жеткізіп, оқушылардың есте сақтауы, талдау жасауы және ақпарат

алуы тұрғысында ғана тиімді. Бұл оқушылардың шешу алгоритімін қолдану

және математикалық пайымдау немесе рефлексия және мәтіндерді оқу

кезіндегі бағамдау сияқты жоғары деңгейдегі ойлау дағдыларын игеру және

қолдану мүмкіншіліктерін қамтамасыз ету үшін біршама жеткіліксіз болып

83

табылады». Ұлттық білім беру саясатына шолу. Қазақстандағы орта

білім, ЭЫДҰ (М. Милованович, 2014) Осы мәселелерге байланысты қазір

қай білім мекемесін алмайық, жаңашыл қадамдарға аяқ басты, тек сол істерде

бізге ауызбіршілік, қоғамдастық керек, сондықтан өрісіміз кеңейе берсін!

Жаңашыл істер, тың бастамаларыңызға сәттілік тілеймін.

Оценивание учебных достижений учащихся

при использовании групповой формы работы на уроках

«Художественный труд»

Шапкина С.К., методист ГНМЦНТО

Ермилова Е.В., преподаватель Искусства НИШ ХБ г. Алматы

Если учитель использует групповую форму работы на уроке, то ему

необходимо оценить не только полученный продукт созданный группой, но и

весь процесс его выполнения, так умение работать в группе – важная

компетенция, которую нужно формировать у учащихся, и, следовательно,

создавать условия для ее формирования. Формативное оценивание в данном

случае становится частью процесса обучения, потому что групповая работа

предполагает обсуждение, постановку вопросов, предоставление обратной

связи.

Оценивание работы групп учитель может проводить по следующим

направлениям:

– оценка деятельности каждой группы учителем;

– оценка деятельности некоторых учащихся учителем;

– самооценивание/взаимооценивание, совместное оценивание групповой

работы учителем и учащимися.

До начала работы в группе учитель сообщает учащимся о том, как будет

осуществляться оценивание:

учителем;

совместно с лидерами групп;

84

только учащимися.

Учителю необходимо заранее разработать и подготовить форму для

наблюдения. Это может быть таблица, карта наблюдения и другие формы

например:

Вариант 1

7 класс

Тема урока: Современные техники и достижения науки в искусстве.

Микрорисунки природы.

Цель обучения:

7.1.1.1. Демонстрировать знания и понимание

визуальных элементов окружающего мира ( композиция,

цвет, форма, фактура, пропорции) в различных контекстах, стилях и

направлениях.

Задание:

В группе рассмотрите представленные репродукции искусства и

ответьте письменно на вопросы и представьте ответы:

«Звездная ночь» Ван Гог Уличная магия Джулиана Бивера «Эбру-Арт»

1. Какие произведения искусства вам понятны?

2. Как вы думаете, созданы данные работы?

3. Какие цвета, формы вы наблюдаете в работах?

4. Чем они отличаются друг от друга?

5. На какой основе они изготовлены?

85

1______________________________________________________________

2______________________________________________________________

3______________________________________________________________

4______________________________________________________________

5______________________________________________________________

После того, как учащиеся закончат письменный анализ, презентуют

проделанную работу, для определения уровня понимания темы урока

учитель оценивает индивидуальный вклад в работу группы каждого ученика,

используя таблицу, например:

Ф.И.

учаще

гося

Активное

участие в

обсужден

ии

вопроса

Помощь

участника

м группы

Умение

вести

обсужден

ие

Участие в

распределени

и

обязанностей

в группе и

выполнять

свои

обязанности

Участник

группы,

имеющего

лучшие

достижени

я

(отметить)

Вариант 2

8 класс

Тема урока: Изучение материалов и техник изготовления национальных

предметов быта (торсык, круглый стол)

Цель обучения: 8.1.6.1 - Определять и обоснованно выбирать

конструкционные, природные и искусственные материалы и способы

обработки и отделки с учетом их свойств и назначения проектируемого

объекта

№

группы

Раскрытие

материала,

задания,

темы

Сотрудничеств

о в группе

Распределение

обязанностей в

группе

Общий

балл

I + + -

II + + +

III - - +

86

Задание: Учащиеся объединяются в группы, для этого они выбирают

себе карточку, на оборотной стороне которой будет находиться одно из

четырех изображений предметов, относящихся к:

казахской национальной одежде;

казахским ювелирным изделиям;

казахской национальной посуде;

казахской мебели (юрте).

Каждая группа учащихся, за определенный промежуток времени,

составляет по три вопроса (толстые и тонкие вопросы), относящихся к

данному виду казахских национальных предметов быта, изображенных на

своих карточках, и предлагает другой группе ответить на них.

№ группы Умение

работать в

группе

Умение

определять

цели учебной

деятельности

Умение

проводить

контроль и

коррекцию

выполняемого

задания

Общий

балл

I

II

III

Примерная шкала наблюдения:

0 баллов – группа не выполняет предъявленные критерии

1 балл – группа не выполняет предъявленные критерии с помощью

учителя

2 балла - группа не выполняет предъявленные критерии

самостоятельно

После презентации работ группой учитель может добавить следующие

колонки: «Раскрытие материала», «Умение представлять работу в команде»

и другие. Далее следует этап подведения итогов работы групп и обсуждения

полученных результатов. На этом этапе учитель может задать учащимся

следующие вопросы:

�Какие положительные стороны были отмечены в работе каждой группы?

��С какими трудностями столкнулись группы при выполнении задания? Как можно их преодолеть?

87

В ходе ответов на первый вопрос учитель совместно с учащимися

отмечает достоинства в работе каждой группы и может представить общие

результаты оценочной работы.Полученные результаты групповой работы

позволяют учителю принять определенное решение:

��в случае, когда результаты положительные, он принимает решение

продолжить изучение темы или расширить объем знаний по данной теме;

��в случае, когда результаты невысокие, он должен предложить

ученикам выполнить дополнительные задания, упражнения или использовать

другие методы обучения с целью более глубокого освоения темы.

Вариант 3

Оценивание отдельных достижений в группе. Для этого до урока учитель

определяет, за какими учащимися он будет вести наблюдение и кого ему

необходимо оценить.

Учащиеся Ученик

А

Ученик

В

Ученик

С

….

Предлагает креативные идеи

Активно участвует в работе группы

Помогает участникам группы

Примерная шкала наблюдения:

0 баллов – не проявляет инициативу в работе

1 балл – средний вклад в работе группы

2 балла – высокий вклад в работе группы

Вариант 4

Оценивание совместно с лидерами групп. В течение урока лидеры

проводят наблюдение за участниками группы и оценивают их деятельность

по 3-х бальной системе:

1 балл – низкий вклад в работе группы

2 балла – средний вклад в работе группы

3 балла – высокий вклад в работе группы

88

Оцени свою работу в паре:

Утверждение Полнос

тью

согласен

Частич

но

согласен

Не

согла

сен

Затруд

няюсь

ответить

Мое участие в выполнении

задания

При обсуждении имею свою

точку зрения

Всегда предлагаю

креативные идеи в группе

Если не согласен, я не

спорю, предлагаю другое

решение

Работать в паре труднее, чем

одному

Мне интереснее и полезнее

работать в паре

Все ли члены группы принимали участие в работе?

Ученик А

Ученик В Ученик С Ученик D Ученик …

Активно участвовал в обсуждении творческой идеи

Ученик А

Ученик В Ученик С Ученик D Ученик …

На вопросы учителя давал полные ответы

Ученик А

Ученик В Ученик С Ученик D Ученик …

Высказывали свою точку зрения.

Ученик А

Ученик В Ученик С Ученик D Ученик …

89

Самооценивание

Самооценивание – это деятельность обучаемых, направленная на сбор и

анализ информации о своих сильных и слабых сторонах, а также о своих

возможностях и проблемах.Когда учащиеся владеют навыками

самооценивания и взаимооценивания, то вопроса о надежности и

адекватности оценки не возникает. Необходимо обучать учащихся тому, что

оценивание должно происходить на основе критериев, а не на основе эмоций.

Сущность самооценивания и взаимооценивания заключается в следующем:

дети могут оценить себя только тогда, когда у них есть цели, которых они

должны добиться в процессе учения, и понятные критерии оценки.

6 класс (для мальчиков)

1 четверть

Раздел долгосрочного плана: визуальное искусство

Учителю необходимо заранее подготовить на формате А-3 таблицу

«Экран моих оценок», на перемене учащиеся могут поставить себе оценку

(самооценивание) за выполнение домашнего задания, готовность к уроку,

оценку своей деятельности в выполнении практического задания или другие

варианты согласно реализации целей обучения. Это может создать

мотивацию, как на начало урока, так и мотивировать на дальнейшую

деятельности.

90

Список

класса/

группы

Цели обучения

6.1

.3.1

- С

амо

сто

яте

льн

о в

ыб

ир

ать

и п

ри

мен

ять

ист

оч

ни

ки

ин

форм

аци

и д

ля и

сслед

ован

ия и

раз

ви

тия т

во

рч

ески

х и

дей

6.1

.2.1

- Д

емон

стр

ир

оват

ь зн

ани

е и

пон

им

ани

е о

соб

енн

ост

ей

про

изв

еден

ий

иск

усс

тва,

рем

есла

и

ди

зай

на

каз

ахск

ой

нац

ио

нал

ьной

и

м

иро

вой

ку

льт

ур

ы

6.2

.1.1

- О

пр

едел

ять

, вы

би

рат

ь и

исп

ольз

оват

ь ви

зуал

ьны

е

элем

енты

окру

жаю

щег

о м

ира

и

вы

раз

ите

льн

ые

сред

ства

иск

усс

тва

для п

еред

ачи

сво

их

ид

ей и

чу

вст

в

6.1

.6.4

- Э

ксп

ери

мен

тир

оват

ь и

исп

ольз

оват

ь те

хн

ики

,

худ

ож

еств

енн

ые

мат

ери

алы

,

дем

он

стри

ру

я з

нан

ие

сво

йст

в

мат

ери

ало

в и

пр

акти

чес

ки

е

нав

ыки

раб

оты

;

6.1

.6.2

- Р

асп

озн

ават

ь р

яд

соврем

енн

ых

и н

етрад

иц

ион

ны

х

мат

ери

ало

в и

оп

ред

елять

, как

он

и

мо

гут

бы

ть э

фф

екти

вн

о

об

раб

ота

ны

и и

спо

льз

ован

ы

6 класс

3 четверть

Раздел долгосрочного плана: Дизайн и технология

Тема урока: обработка отдельных деталей.

Вариант 1

Критерии оценки обработки отдельных деталей Количество

баллов

Раскладка деталей на ткани выполнена с учетом

направления долевой нити

1

Величина припуска соответствует требованиям 1

Ширина припуска на швы не меняется по всей длине

соответствующего среза

2

Срезы ровные 1

Итого:

91

Вариант 2

Критерии оценки обработки отдельных деталей Количество

баллов

При сметывании деталей использование ниток

контрастного цвета

1

Номер иглы соответствует толщине ткани 1

Длина стежков соответствует выполняемой операции 2

Машинная строчка ровная 3

Итого:

6 класс

4 четверть

Раздел долгосрочного плана: Культура питания

Тема урока: Технология экспресс- приготовления блюд

Вариант 3

Критерии оценки обработки отдельных деталей Количество

баллов

Оформление блюд 1

Вкусовые качества блюд 1

Соблюдение СГТ и ПТБ при приготовлении экспресс-блюд 2

Соответсвие технологическому процессу приготовления

блюд

3

Итого:

Оценивание учебных достижений учащихся по предмету математика

Шуринова Елена Кадырбулатовна,

учитель математики гимназии №1

В нашей стране проводится обучение по обновленному содержанию,

учителя проходят курсы. После прохождения курсов в течении года работала

в 5 классах. Мне пришлось научиться правильно проводить оценивание

учебных достижений учащихся. Для этого нужно ознакомиться с

руководством по критериальному оцениванию. «Одним из значимых

92

показателей эффективности среднего образования является уровень учебных

достижений обучающихся, который демонстрирует, как образовательная

деятельность в школе функционирует, развивается, влияет на обучающихся и

их результативность. Поэтому от того, насколько качественно выстроена

система оценивания учебных достижений обучающихся, зависит уровень

потенциала в повышении качества образования».

Мне нужно развивать интерес учащихся к учебной деятельности через

применение формативного оценивания, также научить учащихся оценивать

результаты своей деятельности на уроках математики. Стало понятно, что

именно оценивание самих учащихся своих знаний и знаний сверстников,

играет важную роль в их пересмотре взглядов на обучение. Применяя

формативное оценивание на уроках, убедилась, что оно помогает

отслеживать успеваемость в классе. Сформулируем понятие формативного

оценивания.

«Формативное оценивание – вид оценивания, который проводится в

ходе повседневной работы в классе, является текущим показателем

успеваемости обучающихся, обеспечивает оперативную взаимосвязь между

обучающимся и учителем в ходе обучения, обратную связь между учеником

и учителем и позволяет совершенствовать образовательный процесс».

Формативное оценивание провожу регулярно в течение четверти. Оно

обеспечивает непрерывную обратную связь между учащимся и учителем без

выставления баллов и оценок, где обучающийся может ошибаться и

исправляться. Это способствует возможности учащегося выявить трудности,

помочь в достижении наилучших результатов, своевременно корректировать

учебный процесс.

Для формативного оценивания необходимо, чтобы учащиеся:

1) знали и понимали цели обучения;

2) знали и понимали критерия оценивания;

93

3) активно участвовали в процессе обучения

4) должна быть обратная связь с учениками

5) проводили анализ своей работы (рефлексия)

Теперь пройдемся по каждому пункту:

Как сделать чтобы ученик понимал цели обучения?

Цели формулируются в виде вопросов, чтобы учащийся четко знал, к

какому результату он должен прийти. Результаты должны быть конкретные,

измеримые, т.е. формулируются с помощью глаголов и отвечают на вопрос

учебный цели.

Например, учащиеся будут:

- определять, что показывает отношение двух чисел;

- показывать, где применяется отношение двух чисел.

Критерии оценивания

Практика показывает, что разработка критериев делает процесс

оценивания прозрачным и понятным для всех. Совместная разработка

критериев оценивания позволит развивать правильное отношение к

оцениванию. Приходим к выводу, что

- хорошо продуманные критерии оценивания позволяют увидеть

глубину понимания учебного материала.

- критерии и их градация показывают учащемуся, как производится

оценивание его знаний и что от него хотят.

Например, учащийся:

- знает понятие отношение двух чисел;

- правильно читает запись;

- находит отношение двух чисел;

- верно решает задачи.

Активное участие учащихся в процессе обучения

Учащийся должен понимать, для чего ему нужны знания, где он может

их применить, для этого он должен активно участвовать в процессе

94

обучения, т.е. искать условия и границы применимости знаний на практике,

преобразовывать, расширить и дополнять их с помощью различных ресурсов.

Обратная связь

Для чего нужна обратная связь?

Дает представление о том, как идет процесс обучения ученика,

показывает его достижения и пробелы в знаниях. Обратная связь должна

быть по теме четкой, понятной. Обсуждение проходит в атмосфере

взаимоуважения и доброжелательности, представляет время для того, чтобы

ученики дали верный ответ, исправили ошибки, обеспечивает успех

обучения. Приведем примеры обратной связи:

В занятии для меня было:

Самым

полезным_________________________________________________

Самым приятным

__________________________________________________

Самым интересным

______________________________________________

Анализ своей работы (рефлексия)

Чтобы учащиеся могли понимать цель своего обучения и достижения

успеха на уроке, нужно им научиться самооцениванию, для этого можно

использовать таблицы самооцениванию и взаимооцениванию, вопросы для

размышления, приемы критического мышления и т.д.

Например, Посчитайте количество баллов и обведите ту оценку,

которую заработали за урок. (звездочка, квадратик, треугольник).

Достигли ли мы своей цели? (подчеркните)

Закончите предложение…

сегодня я узнал…

было трудно…

я понял, что…

теперь я могу…

у меня получилось …

95

На уроках использую взаимооценивание, самооценивание. Эти виды

оценивания удобно применять при проверке домашнего задания, а также

усвоение материала. Оценивание провожу по критериям. Хочу здесь сказать,

что при самооценивании не все ученики себя объективно проверяли, часто

баллы были завышены и не соответствовали критериям. При проверке мною

работ учащихся, находила несоответствие критериям, объясняла учащимся

их ошибки. Поняв свои погрешности, учащиеся стали более объективно

оценивать себя. Оценивание является формативным, помогает ученикам

правильно научиться оценить результаты своей работы.

Суммативное оценивание провожу при прохождении раздела и в конце

четверти, составляю варианты заданий.

Суммативное оценивание проводится для предоставления информации о

прогрессе обучающихся по завершении разделов/сквозных тем учебных

программ и определенного учебного периода с выставлением баллов и

оценок. Это позволяет определять и фиксировать уровень усвоения

содержания учебной программы за определенный период.

Например, Суммативное оценивание за раздел «Десятичные дроби и

действия над ними»

Тема: Изображение десятичных дробей на координатном луче.

Сравнение десятичных дробей. Умножение десятичной дроби на натуральное

число. Умножение десятичных дробей Деление десятичной дроби на

натуральное число. Деление десятичных дробей Умножение и деление

десятичных дробей на 10; 100; 1000;... и на 0,1; 0,01; 0,001;.... Решение

текстовых задач. Последовательности, состоящие из дробей.

Цель обучения: 5.1.2.26 сравнивать десятичные дроби

5.1.2.28 выполнять умножение десятичной дроби на натуральное число и на

десятичную дробь;

96

5.1.2.30 выполнять деление десятичной дроби на натуральное число и на

десятичную дробь;

5.1.2.29 применять правила умножения десятичной дроби на 10, 100, 1000 и

0,1; 0,01; 0,001

5.1.2.31 применять правила деления десятичной дроби на 10, 100, 1000 и 0,1;

0,01; 0,001

5.5.1.5 решать текстовые задачи с помощью арифметических действий над

дробями

Критерий оценивания

Обучающийся

Располагает десятичные дроби в порядке возрастания / убывания

Выполняет умножение десятичных дробей

Выполняет деление десятичных дробей

Решает текстовые задачи, применяя арифметические действия над

десятичными дробями.

Уровень мыслительных навыков. Применение

Время выполнения 15 минут

97

ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР

Құрастырушылар:

Қарымсакова Жанат Қабденқызы,

№142 ЖББМ директорының

бастауыш сыныптар бойынша орынбасары

Сейсенбаева Күлшат Нұрғалиқызы,

№142 ЖББМ бастауыш сынып мұғалімі

«Математика» пәнінен І тоқсанға арналған жиынтық бағалау

т а п с ы р м а л а р ы

(2-сынып)

1. Бос орындарды толтыр.

[3]

2. Есепті шығар.

Балалар анасына тоқаш пісіруге көмектесті. Жанар 38 тоқаш, ал Сымбат

9 тоқаш артық пісірді. Сонда Сымбат неше тоқаш пісірді?

[4]

3. Амалдарды орында.

1 м – 48 см =

43 кг + 18 кг =

53 л – 14 л = [3]

26 = +

37 = онд бірл

9 онд 6 бірл =

98

4. Салыстыр. >, <, = таңбаларының тиістісін қой

1 ц 99 кг

68 см 1 м

18 л 81 л

8 см 8дм

[5] 100 см 1м

99

«Математика» пәнінен І тоқсанға арналған жиынтық бағалау

тапсырмалары бойынша балл қою кестесі

№ Жауап балл Қосымша ақпарат

1 20+6 1

3 онд. 7 бірл. 1

96 1

2 Жанар- 38 т

Сымбат-?, 9 т арт

1

38+9 1 Өрнектің дұрыс

құрастырылғаны үшін балл

қойылады

38+9=47 (т) 1 Өрнектің мәнін табу үшін

балл

беріледі

Жауабы: Сымбат 47

тоқаш пісірді

1

3 52 см 1

61 кг 1

39 л 1

4 > 1

< 1

< 1

< 1

= 1

Барлығы: 15

балл

«Математика» пәнінен 3-тоқсанға арналған

жиынтық бағалау тапсырмалары

1-7-сұрақтарға қысқа жауап беріңіз:

1. Сандарды салыстырыңыз.

5 7 2 20 11 10 20 15

[4]

100

2. Амалдардың орындалу ретін белгілеңіз және санды өрнектердің мәнін

табыңыз.

10 – 5 + 4 (к + х) –а

[2]

3. Есептеңіз.

1+ 6 = 8 - 0= 0 + 9 =

[3]

4. Сағатта көрсетілген уақытты анықтаңыз және жазыңыз.

[1]

5. Сөйлемдерді аяқтаңыз:

Минуттан кіші уақыт өлшем бірлігі, бұл - __________________

[1]

Айдан үлкен уақыт өлшем бірлігі, бұл - ________________

[1]

6. а = 2 деп алып, өрнектің мәнін есептеңіз.

6 + а 9 – а

[2]

101

7. Өрнектерді салыстырыңыз. >, <, = таңбаларының тиістісін

қойыңыз.

3 + с 3 - с 8 – 3 5 + 3

[2]

8-сұрақтың толық шешімін көрсетіңіз

8. Есепті шығарыңыз:

Балалар ақ параққа көбелектердің суретін

салды.

Арман 3 көбелектің, Айжан 5 көбелектің

суретін салды. Балалар барлығы неше

көбелектің суретін салды?

[4]

Балл қою кестесі

№ Жауап Балл Қосымша ақпарат

1 < 1

< 1

> 1

< 1

2 ¹ ²

10 – 5 + 4

1 Амалдардың орындалу

ретін көрсететін сандар

амал таңбаларының

үстіне жазылады ¹ ²

(к + х) –а

1

3 7 1

8 1

9 1

4 8.30 1 8 жарым деген жауап та

қабылданады

5 секунд 1

жыл 1

6 6+2=8 1

102

9-2=7 1

7 > 1

< 1

8 Арман- 3 к

?

Айжан -5 к

1

3+5 Амал таңбасын дұрыс

таңдайды

1

3+5= 8 Өрнектің мәнін дұрыс

табады

1

Жауабы: 8 көбелек салды 1

Барлығы: 20

«Математика» пәнінен 4-тоқсанға арналған

жиынтық бағалау тапсырмалары

1-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Сәуле дүкенге барып 20 теңгеге сағыз сатып алды. Егер Сәуленің

қолында төмендегідей монеталар бар болса , ол сағыз сатып алу үшін

сатушыға қандай монеталарды бере алады?

Екі нұсқасын жазып көрсетіңіз. Бірдей монеталарды бірнеше рет

қолдануға болады

1-нұсқа ____________________________________________________

2-нұсқа _____________________________________________________

[2]

2-сұрақтың толық шешімін көрсетіңіз.

Есепті шығарыңыз.

Апам нанды 5 тілімге, ірімшікті 9 тілімге кесті. Сонда ірімшіктің

тілімдері нан тілімдеріне қарағанда нешеуі артық?

[4]

3-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Берілген диаграммаға қарап сөйлемдерді толықтырып жаз.

103

Раушан райхан қызғалдақ

Әсел анасына арнап қызғалдақ, райхан, раушан гүлін

жинады.

[3]

4-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Суреттерге мұқият қараңыз. Нәтижесін тиісті тұжырыммен сәйкестендіріңіз.

- =

Жиындардың бірігуі Жиынның бөлігін айырып алу

[1]

5-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Суреттерге мұқият қараңыз. Тең жиындардың нөмірін теріп жазыңыз.

104

1 2 3 4

Тең жиындар: _______________________________

[1]

6-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Берілген суреттегі заттардың пішіні қандай геометриялық фигураларға

ұқсайды? Бағытпен сәйкестендіріңіз.

[2]

7-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Өрнектерді салыстырыңыз. >, <, = таңбаларының тиістісін қойыңыз.

15 см + 4см 20см – 3 см

5 кг + 5кг 20кг - 8 кг

[2]

8-сұраққа қысқа жауап беріңіз.

Бір жазық фигураның және бір кеңістік денесінің суретін салыңыз

______________________________

_______________________________

[2]

9-сұраққа қысқа жауап беріңіз

Амалдарды орындаңыз

100л - 40л = 20 кг + 60 кг = 1дм - 7 см =

105

[3]

Балл қою кестесі

№ Жауап балл Қосымша ақпарат

1 10+10

10+5+5

10+5+2+2+1

5+5+5+5

2+2+2+2+2+2+2+2+2+2

2 балл 1.Көрсетілген нұсқалардағы

монета жинаудың кез келген

екі тәсілі қабылданып,

әрқайсысы 1 балмен

бағаланады

2. 20 теңгені жинауға қатысты

басқа да дұрыс тәсілдер

қабылданады

2 Нан- 5 т

Ірімшік -9 т, ? артық

1 балл

9- 5 - амал таңбасын дұрыс

таңдайды

1 балл

9- 5 = 4 (т) - өрнектің мәнін

дұрыс есептейді

1 балл

Жауабы: 4 ірімшік тілімі

артық

1 балл

3 Раушан -5 тал 1 балл Диаграммаға қарап гүлдердің

санын анықтап, торкөздерге

санын жазады Райхан -3 тал 1 балл

Қызғалдақ- 4 тал 1 балл

4 Жиынның бөлігін айырып алу 1 балл

5 1, 4 жиындар 1 балл Тең жиындарды анықтайды

6 Бейбітшілік және келісім

сарайының пішінін

пирамидамен сәйкестендіреді

1 балл

Бөшкенің пішінін

цилиндрмен сәйкестендіреді

1 балл

7 > 1 балл

< 1 балл

8 Жазық фигураның суретін

салады

1 балл

Кеңістік денесінің суретін

салады

1 балл

9 60л 1 балл

80 кг 1 балл

3см 1 балл

106

Барлығы: 20 балл

ІІІ - ТОҚСАН БОЙЫНША 1 – СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА

АРНАЛҒАН ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН

ТАПСЫРМАЛАР

Калдыбаева Б.О., Стамкулова А.Т.,

№117 ЖББМ қазақ тілі мұғалімдері

«Салт-дәстүр және ауыз әдебиеті» ортақ тақырыбы бойынша

жиынтық бағалау

IІ - нұсқа

Тапсырма

Тыңдалым

1. Мәтінді оқы. Тапсырмаларды орында.

Мынау - домбыра. Менде домбыра бар. Мен домбыра үйірмесіне

барамын. Мен домбыра тартамын.

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап бер:

А) - Мынау не?

________________________________________________

В) - Сенде домбыра бар ма?

____________________________________________

Жазылым

2. Сөйлемдерді суреттер арқылы толықтырып жаз:

Бұл - _____________________

Бұл - ____________________

107

Бұл - _____________________

Бұл - ____________________

Бағалау критерийі БЖБ №2

Бағалау

критерийі

Тапсырма

№

Дескриптор Балл Балл

Білім алушы

Мәтінді

түсінеді,

сұрақтарға

жауап береді

1 мәтіндегі затты атайды 2

не бар екенін біледі 2

суреттерді сәйкестендіреді 2

Сөйлемдерді

суреттер

арқылы

толықтырып

жазады

2 бірінші сөйлемді дұрыс

толықтырды

1

екінші сөйлемді дұрыс

толықтырды

1

үшінші сөйлемді дұрыс

толықтырды

1

жазуда каллиграфиялық

нормаларды сақтайды.

1

Барлығы: 10

108

«Салт-дәстүр және ауыз әдебиеті» ортақ тақырыбы бойынша жиынтық

бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға

арналған рубрика БЖБ №2

Бағалау

критерийі

Тапсырма

№

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен Орта Жоғары

Мәтінді

түсінеді,

сұрақтарға

жауап

береді

Мәтінді

түсінеді,

сұрақтарға

жауап бере

алмайды

Мәтінді

түсінеді,

сұрақтарға

жауап беруде

қателеседі

Мәтінді

түсінеді,

сұрақтарға

дұрыс жауап

береді

Сөйлемдерді

суреттер

арқылы

толықтырып

жазады

Сөйлемдерді

суреттер

арқылы жазудан

қиналады

Сөйлемдерді

суреттер

арқылы

жазудан

қателіктер

жібереді

Сөйлемдерді

суреттер

арқылы дұрыс

жазды

Суммативное оценивание по математике

за раздел «Действия с числами» 3 четверть

Т.Г. Медведева, Е.В. Медведева,

Е.С. Исакова, В.Я. Кащаева,

учителя начальных классов ош №117

Критерии оценивания: – ученик сравнивает однозначные и двузначные

числа в пределах 20;

– ученик определяет порядок действий в

выражениях в два действия

и находит значения этих выражений;

– ученик находит значения выражений используя

переместительное

свойство сложения.

Время выполнения: 15 минут

109

Задания:

1. Сравни числа. Поставь знаки >, < , =

20 10 6 6

3 12 17 15

2. Расставь порядок действий. Найди значение выражений.

6 + 2 – 4 = 7 – (2 + 3) =

3. Запиши выражения, используя переместительное свойство сложения.

Найди значение выражений.

3 + 5 = 1 + 4 = 6 + 2 =

Критерий

оценивания

№

задания

Дескриптор Балл

Ученик сравнивает

однозначные и

двузначные числа в

пределах 20

1

сравнивает круглые двузначные

числа (ставит знак >)

1

сравнивает одинаковые

однозначные числа (ставит

знак <)

1

сравнивает однозначное число и

двузначное (ставит знак =)

1

сравнивает двузначные числа

(ставит знак >)

1

Ученик определяет

порядок действий в

выражениях в два

действия и находит

значения этих

выражений

2

записывает порядок действий в

выражении без скобок

1

записывает значение выражения

без скобок

1

записывает порядок действий в

выражении со скобками

1

записывает значение выражения

со скобками

1

Ученик находит

значения выражений

3

записывает первое выражение,

используя переместительное

1

110

используя

переместительное

свойство сложения.

свойство сложения

записывает значение первого

выражения

1

записывает второе выражение,

используя переместительное

свойство сложения

1

записывает значение второго

выражения

1

записывает третье выражение,

используя переместительное

свойство сложения

1

записывает значение третьего

выражения

1

Всего баллов 14

Рубрика для предоставления информации родителям

по итогам суммативного оценивания за раздел «Действия с числами»

Критерий Низкий Средний Высокий

Ученик

сравнивает

однозначные и

двузначные числа

в пределах 20

Затрудняется в

сравнении

однозначных и

двузначных чисел

в пределах 20

Допускает

ошибки в

сравнении

однозначных и

двузначных чисел

в пределах 20

Верно сравнивает

однозначные и

двузначные числа

в пределах 20

Ученик

определяет

порядок действий

в выражениях в

два действия и

находит значения

этих выражений

Затрудняется в

определении

порядка действий

в выражениях в

два действия и

нахождении

значения этих

выражений

Допускает

ошибки в

определении

порядка действий

в выражениях в

два действия и

нахождении

значения этих

выражений

Верно определяет

порядок действий

в выражениях в

два действия и

нахождении

значения этих

выражений

Ученик находит

значения

выражений

используя

переместительное

Затрудняется в

нахождении

значения

выражений

используя

Допускает

ошибки в

нахождении

значения

выражений

Верно находит

значения

выражений

используя

переместительное

111

свойство

сложения

переместительное

свойство

сложения

используя

переместительное

Суммативное оценивание по обучению грамоте

за сквозную тему «Традиции и фольклор» 3 четверть

2 вариант

Е.С. Исакова, В.Я. Кащаева,

учителя начальных классов ОШ №117

Виды речевой деятельности: слушание, говорение, письмо.

Критерии оценивания:

– ученик использует слоговое чтение с переходом на чтение целыми

словами;

– ученик составляет рассказ по серии картинок;

– ученик составляет и записывает каллиграфически верно

предложение;

– ученик составляет схему предложения.

Время выполнения: 15 минут

Задания:

1. Прочитай текст.

Вес-на.

Ста-ло теп-ло. Та-ет снег. По-тек-ли ру-чей-ки. Де-ти иг-ра-ют во дво-ре.

Пус-ка-ют ло-доч-ки из бу-ма-ги. Од-на ло-доч-ка на-мок-ла и у-то-ну-

ла. Ми-ша бе-жал за сво-ей ло-доч-кой и у-пал в лу-жу.

О чём этот рассказ?

2. Составь рассказ по картинкам.

112

3. Составь предложение и запи

Лошадь, полю, скачет, по.

4. Составь схему предложения.

Критерии №

задание

Дескриптор Балл

Ученик использует

слоговое чтение с

переходом на чтение

целыми словами

1

читает по слогам, переходит на

чтение целыми словами

1

определяет основную мысль

текста

1

Ученик составляет

рассказ по серии

картинок

2 составляет рассказ по

картинкам

1

Ученик составляет и

записывает

каллиграфически верно

предложение

3

составляет предложение из

слов

записывает предложение

каллиграфически верно

1

1

Ученик составляет

схему предложения 4 составляет схему предложения 1

Всего баллов 6

Рубрика для предоставления информации родителям по итогам

суммативного оценивания за сквозную тему «Традиции и фольклор»

Критерий Низкий Средний Высокий

Использует

слоговое чтение с

переходом на

чтение целыми

словами

Затрудняется в

чтении по

слогам,

определении

основной мысли

текста

Допускает

ошибки в

чтении по

слогам,

определении

основной мысли

текста.

Верно читает

по слогам,

определяет

основную

мысль текста

Составляет Затрудняется в Допускает Верно

113

рассказ по серии

картинок

составлении

рассказа по

картинкам

ошибки в

составлении

рассказа по

картинкам

составляет

рассказ по

картинкам

Составляет и

записывает

каллиграфически

верно

предложение

Затрудняется в

составлении

предложений из

слов

Допускает

ошибки в

составлении

предложения из

слов

Верно

составляет

предложение из

слов

Составляет схему

предложения

Затрудняется в

составлении

схемы

предложения

Допускает

ошибки в

составлении

схемы

предложения

Верно

составляет

схему

предложения

Задания суммативного оценивания

за 1 четверть по предмету «Литературное чтение»

1 вариант

Т.Г. Медведева, А.Н. Кыдырдосова, В.Я. Кащаева,

учителя начальных классов ОШ №117

Виды речевой деятельности: слушание, говорение, письмо.

Критерии оценивания:

– ученик определяет тему текста и устно отвечает на вопросы;

– ученик определяет тему текста и находит правильные предложения;

– ученик определяет жанры устного народного творчества.

Время выполнения: 40 минут

Задания:

1. Прослушай текст и ответь на вопросы устно.

Папа целый день с Антоном работают в огороде. Они вскапывают грядки

лопатами. Грядки будут разные: большие и маленькие, широкие и узкие.

Они нужны для моркови и капусты, для редьки и свёклы, для редиски,

помидоров и огурцов. В земле очень много червяков. Антон наполняет

червяками большую банку. Завтра они с папой пойдут на рыбалку. Червяки

очень хорошая наживка для любой рыбы.

114

Вопросы:

1. Где работают папа с Антоном?

2. Что они делают?

3. Для чего нужны грядки?

4. Что они нашли в земле?

5. Куда они пойдут с папой?

6. Наживка для рыбы это - …

[ 6 ]

2. Прочитай текст и выполни задания.

Яша и Гриша учились в деревне. Школа была недалеко, но надо было

ходить через лес. Яша и Гриша всегда ходили вместе. Но раз Гриша

остался после уроков. Ему надо было писать газету. Яша ушёл один.

К вечеру поднялась метель. Гриши всё не было. Яша взял свою собаку и

пошёл искать Гришу. А Гриша в это время сбился с дороги и не знал, где

деревня. Вдруг выскочила собака, а за ней и Яша. Все вместе вернулись

домой.

Выбери правильные предложения по тексту и отметь их

Яша и Гриша учились в деревне.

Школа была очень далеко.

Гриша остался после уроков.

К вечеру начался сильный дождь.

Яша заблудился в лесу.

Яша взял собаку и пошёл искать Гришу.

Все вместе вернулись домой.

[ 4 ]

115

загадка

скороговорка

закличка

считалочка

3. Соедини произведение с жанром устного народного творчества.

[ 4 ]

Критерий

оценивания

№

задания

Дескриптор Балл

Ученик определяет

тему текста и устно

отвечает на

вопросы

1 определяет тему текста и устно

отвечает на вопросы (за каждый

правильный ответ – 1 балл)

6

Ученик определяет

тему текста и

находит

правильные

предложения

2 определяет тему текста и находит

правильные предложения,

выделив их

4

Ученик определяет

жанры устного

народного

творчества

3 определяет жанры устного

народного творчества

4

Всего баллов: 14

116

Summative Assessment for the Cross curricular unit “Travel”

«My pets»

А.Н.Кыдырдосова,

учитель английского языка ОШ №117

Duration: 15 minutes

Task 1. Read words and draw lines to the pictures. (Прочитай и соедини с

картинками.)

Task 2. Can your color the animals? (Можешь ли ты раскрасить картинки?)

bus on foot plane car

bike

grey mouse yellow tiger white and black cat

cat

117

Task 3. Read words and draw lines to the pictures. (Прочитай слова и соедини

с картинками.)

Farm animals Wild animals

Assessment

criteria

Task Descriptor

Mark

Read and

follow basic

classroom

instructions

spoken slowly

and distinctly

1 Connect “car” with the 1st picture 1

Connect “bus” with the 2nd picture 1

Connect “plane” with the 3rd picture 1

Connect “bike” with the 4th picture 1

Connect “on foot” with the 5th picture 1

Read and color

the animals

2 Color the mouse “grey” 1

Color the tiger “yellow” 1

Color the cat “black and white” 1

Read words

and draw lines

to the pictures

3 Connect horse with the 1st picture 1

Connect cow with the 2nd picture 1

Connect sheep with the 3rd picture 1

Connect bear with the 4th picture 1

Connect wolf with the 5th picture 1

Connect fox with the 6th picture 1

Total marks 14

sheep

fox

cow

wolf

bear

horse

118

Рубрика для предоставления информации родителям по итогам

суммативного оценивания

за раздел «Travel » My pets

Критерий Низкий Средний Высокий

Обучающийся

правильно читает

задание и

понимает

предложение и

соединяет с

нужной

картинкой.

Выбирает вид

транспорта

Затрудняется

при выборе

картинок, а

также при

выборе вида

транспорта

Допускает

ошибки при

выборе

картинок

транспорта

Верно понимает

задание. Знает

соответствие

картинок и слов

Раскрашивает

изображения

Затрудняется в

описании и

выборе цвета.

Не усвоил тему

«My pet»

Затрудняется

при выборе

цвета

Знает цвета на

английском языке

Обучающийся

правильно

понимает

предложение и

соединяет с

нужной

картинкой

Затрудняется в

описании и

сравнении

картинок.

Затрудняется

при выборе

распределения

животных

«Домашние»

«Дикие»

Допускает

ошибки при

соединении

картинок,

затрудняется в

выборе

правильной

картинки

Верно выполняет

задание и знает

слова на тему «My

pet»

Summative Assessment for the Cross curricular unit “Traditions and

Folklore”

“My food”

А.Н.Кыдырдосова,

учитель английского языка ОШ №117

Duration: 15 minutes

1. Listen to the teacher and put the right number. (Послушай учителя и

расставь номера)

119

1. I’ve got some cheese for you.

2. I don’t like chicken. Yuk!

3. I like milk. Yum!

4. I’ve got some eggs for you.

5. I like juice. Yum!

6. Oh no! I don’t like bananas.

2. Finish sentences. (Закончи предложения)

1. I am thirsty. Can I have some __________

2. I am hungry. Can I have some __________

3. Write about your favorite food and draw it. (Напиши и нарисуй своё

любимое блюдо)

My favorite food is __________

120

Assessment

criteria

Task Descriptor

Mark

follow basic

classroom

instructions

spoken slowly

and distinctly

1 Put number 1 for cheese 1

Put number 2 for chicken 1

Put number 3 for milk 1

Put number 4 for eggs 1

Put number 5 for juice 1

put number 6 for bananas 1

Name the

pictures

2 Name the first picture “juice” 1

Name the second picture “eggs” 1

Write about

favorite food

and draw

3 Write the sentence “My favorite food

is …”

1

Draw your favorite food 1

Total marks 10

Рубрика для предоставления информации родителям по итогам

суммативного оценивания за раздел «Traditions and folklore » My food

Критерий Низкий Средний Высокий

Обучающийся

правильно читает

задание и

понимает

предложение и

соединяет с

нужной

картинкой

Неверно находит

правильный

ответ. Не усвоил

тему My food

Затрудняется при

выборе

правильного

ответа

Верно, понимает

задание. Знает

соответствие

картинок и слов

Обучающийся

внимательно

читает задание и

отмечает

правильный ответ

Неверно читает

задание. Не

внимательно

слушает учителя

Затрудняется при

выборе

правильного

ответа

Верно, читает

задание и

находит

правильный

вариант ответа

Обучающийся

пишет и рисует

любимое блюдо

Неверно

выполняет

задание

Затрудняется при

написании

правильного

ответа

Верно,

выполняет

задание и знает

слова на тему

My food

121

Specification of Summative Assessment for tem 3

А.Н.Кыдырдосова,

учитель английского языка ОШ №117

Duration – 35 minutes

Task 1. Put the correct number after listening to the text by the teacher. Color in

accordance. (Послушай учителя и пронумеруй картинки. Раскрась.)

1. I get to school by bike. It is blue. 4. I get to school by car. It is yellow.

2. I get to school by train. It is green. 5. I get to school by plane. It is

pink.

3. I get to school by bus. It is red.

Task 2. What is your favorite sport, food, color? Look and tick. (Ответь на

вопросы и выбери картинку.)

My favorite sport is …..

My favorite food is …..

My favorite color is …

122

Task 3. Listen and translate. (Послушай и переведи.)

My name is Damir. I have a pet. It is a dog. His name is Taimas. He is big.Taimas

can run and jump. I love my pet.

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____

Task 4. Answer the questions according to the text. (Ответь на вопросы тексту.)

Who is Damir’s pet?

What is his dog s name?

What can a dog do?

Assessment

criteria

Task Descriptor

Mark

follow basic

classroom

instructions

1 Put number 1 for bike and color it blue 2

Put number 2 for train and color it green 2

Put number 3 for school bus and color it 2

hamster

horse

dog

cat

Polly

Taimas

Barbos

dance

fly

dance and run

run and jump

123

spoken slowly

and distinctly

red

Put number 4 for car and color it yellow 2

Put number 5 for plane and color it pink 2

Answer the

questions

correctly

2 Answer “What is your favorite sport?”

correctly

1

Answer “What is your favorite food?”

correctly

1

Answer “What is your favorite color?”

correctly

1

Translate the

text correctly

3 Translation « Меня зовут Дамир. У

меня есть домашний питомец. Его

зовут Таймас. Он большой. Таймас

умеет бегать и прыгать. Я люблю

своего питомца»

2

Answer the

questions

according to

the text

4 Answer “dog” on the 1st question 1

Answer “Taimas” on the 2nd questions 1

Answer “run and jump” on the 3rd

questions

1

Total marks 18

Биология пәні бойынша жиынтық бағалау

8-сынып

Турлашева А.М.,

Алматы қаласы

ҚББЖТҒӘО химия-биология пәндері бойынша әдіскері

Жиынтық бағалау оқушылардың, мұғалімнің немесе мектептің

мәртебесіне немесе болашағына ықпал ететін (яғни,анықтайтын мәнге ие)

шешім қабылдау үшін қолданылған жағдайда өлшемдердің сенімділігін

қамтамасыз ету керек, яғни ақпараттың мазмұнын қатаң қадағалау қажет.

Бөлім және ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары

тоқсан бойынша жоспарланғандықтан, бұл оқушылардың оқу мақсатына

жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді және оларға жиынтық бағалауды

өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар

124

тапсырмалар ұсынылады. Сондай-ақ,оқушылардың оқу жетістіктерінің

мүмкіндік деңгейлері (рубрикалар) сипатталып, дескрипторлары мен

балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде беріледі.

8 сынып Бөлімі: Жасушалық биология

Тақырыбы: Өсімдіктер және жануарлардың ұлпаларын жіктеу

Оқыту мақсаттары: 8.4.2.1- өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларын

классификациялау.

Бағалау критерийі:

-Ұлпалардың құрылысын зерделейді.

-Ұлпалардың қызметін сипаттайды, ерекшеліктерін табады.

-Ұлпалардың қызметіне баға береді.

-Өсімдік және жануарлар ұлпаларын біледі.

-Бір-бірінен ажыратады. Ерекшеліктерін зерделейді.

Ойлау дағдыларының деңгейі:Білу,түсіну және қолдану

№ Топпен жұмыс тапсырмалар (4 топ): Дескриптор

(Білім алушы)

Балл

1 Терминологиялық диктант

1)Жасушаның сұйық бөлігі қалай аталады?

2)Жасушадағы қандай заттың пайыздық үлесі ең

жоғары?

3)Қандай органикалық зат жасушаның негізгі

құрылыстық материалы болып табылады?

4)Қандай зат энергияға бай келеді?

5)Хромосомалар жасушаның қай бөлігінде болады?

6)Органикалық заттардың ыдырауы мен тотығуы

қандай органоидте жүреді?

7)Қандай органоидте нәруыздар синтезделеді?

8)Жасушаның беті немен қапталған ?

9) Жасуша тіршілігіне алуан түрлі маңызды рөл

атқаратын бейорганикалық қосылыс?

Терминологиялық

диктант

сұрақтарына

жауап жазады

9

125

2

1) Терінің зақым тимеген аймағын,тері

тыртығымен салыстырыңдар. Тері

тыртығы неліктен күн сәулесіне

күймейтінін және терінің сау аймағынан

ерекшеленетінін түсіндіріңдер

2)Құлақ қалқаны мен бұғана сүйегін сипап

салыстырып көріңдер.Осы ұлпалардың

қасиеттері мен қызметтерін анықтаңдар.

ПРАКТИКАЛЫҚ СҰРАҚ

Топпен біріге

оқушылар

практикалық

сұраққа жауап

жазады

2

3 1)МЫНА СУРЕТ ҰЛПАНЫҢ ҚАНДАЙ ТИПІНЕ ЖАТАДЫ?

2)ТҮРЛЕРІН АТАП КӨРСЕТ?

3)ҚАНДАЙ ҚЫЗМЕТ АТҚАРАДЫ?

№1;2;3;4;

Оқушылар

суретке қарап

ұлпаның

түрін,құрылысын

сипаттайды

3

4 1)МЫНА СУРЕТ ҰЛПАНЫҢ ҚАНДАЙ ТИПІНЕ ЖАТАДЫ?

2)ТҮРЛЕРІН АТАП КӨРСЕТ?

3)ҚАНДАЙ ҚЫЗМЕТ АТҚАРАДЫ?

№1;2;3;4;

Оқушылар

суретке қарап

ұлпаның

түрін,құрылысын

сипаттайды

3

5 1)МЫНА СУРЕТ ҰЛПАНЫҢ

ҚАНДАЙ ТИПІНЕ ЖАТАДЫ?

2)ТҮРЛЕРІН АТАП КӨРСЕТ?

3)ҚАНДАЙ ҚЫЗМЕТ

АТҚАРАДЫ?

№1;2;3;4;

Оқушылар

суретке қарап

ұлпаның

түрін,құрылысын

сипаттайды

3

126

6

1)Мына сурет ұлпаның қандай типіне жатады?2)Түрлерін атап көрсет?3)Қандай қызмет атқарады?

№1;2;3;4;

Оқушылар

суретке қарап

ұлпаның

түрін,құрылысын

сипаттайды

3

7 ВЕНН ДИАГРАММАСЫ

ЭПИТЕЛИЙ МЕН ДӘНЕКЕР

№1;2;3;4;

Венн

диаграммасында

берілген эпителий

ұлпасы мен

дәнекер ұлпасын

салыстырады

және ортақ

қасиеттерін

жазады

3

8

ВЕНН ДИАГРАММАСЫ

ДӘНЕКЕР МЕН БҰЛШЫҚ ЕТ

№1;2;3;4;

Венн

диаграммасында

берілген дәнекер

ұлпасы мен

бұлшық ет

ұлпасын

салыстырады

және ортақ

қасиеттерін

жазады

3

9 ВЕНН ДИАГРАММАСЫ

БҰЛШЫҚ ЕТ ПЕН ЖҮЙКЕ

№1;2;3;4;

Венн

диаграммасында

берілген бұлшық

ет ұлпасы мен

жүйке ұлпасын

салыстырады

және ортақ

қасиеттерін

жазады

3

127

10 ВЕНН ДИАГРАММАСЫ

ЖҮЙКЕ МЕН ЭПИТЕЛИЙ

№1;2;3;4;

Венн

диаграммасында

берілген жүйке

ұлпасы мен

эпителий ұлпасын

салыстырады

және ортақ

қасиеттерін

жазады

3

11

ӨСІМДІКТЕР МЕН ЖАНУАРЛАР

ҰЛПАЛАРЫН САЛЫСТЫРУ

Өсімдік

ұлпаларының

атауы:

Атқаратын

қызметі

Жануарлар

ұлпасының

атауы

Атқаратын

қызметі

№1;2;3;4;

Өсімдіктер мен

жануарлар

ұлпасын

салыстырады

5

12 ҰЛПАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ

Ұлпа атауы Құрылысы Қызметі Организімде

орналасуы

Көлденең

жолақты

бұлшық ет

Біріңғай салалы

бұлшық ет

Дәнекер

Эпителий

Жүйке

№1;2;3;4;

Ұлпалардың

құрылысы,

қызметі,организм

де орналасуын

сипаттайды

5

128

13

СӨЙЛЕМДЕРДІ АЯҚТАҢДАР.1)Ішкі мүшелердің қуыстарын астарлап жататын және дененің

сыртқы жабыны болып табылатын ұлпа____________________

2)Құрылысы және қызметтері бойынша әр түрлі болып келетін

ұлпа______________

3)Қозғыштық және жиырылғыштық қасиеттеріне ие

ұлпа_____________________

4)Жұлын мен мидың негізгі бөлігін құрайтын ұлпа

_____________________

Эпителий

Дәнекер

Бұлшық ет

Жүйке

Көлденең жолақты(1)

Безді(2)

Көп қабатты (3)

Шеміршекті(4)

Нейрон(5)

Бір қабатты(6)

Біріңғай саласы(7)

Сүйек(8)

№1;2;3;4;

Оқушылар

сөйлемді

толықтырып және

сәйкестендіреді

5

14 СӘЙКЕСТЕНДІР

Эпителий Дәнекер Бұлшық ет Жүйке

№1;2;3;4;

1)Безді өзек

2)Сүйек ұлпасы

3)Көлденең жолақты

4)Синапс

5)Аксон

6)Шеміршек

7)Біріңғай салалы

8)Дендрит

9)Қан

10)Лимфа

11)Тербелмелі

кірпікшелер

12)Нейрон

13)Май ұлпасы

Ұлпаларды

сәйкестендіреді

5

Не білдің? Не үйрендің? Не білгің келеді

Оқушының жұмыс істеуі Мен көп

нәрсені

үйрендім

Мен аз нәрсе

үйрендім

Мен ештеңе

үйренбедім

Топпен бірге жұмыс

істегенде

3 2 1

Өз бетімше жұмыс істегенде 3 2 1

Барлығы

Әр оқушы өзін

бағалауды және

топты бағалауды

үйренеді.

Оқушылар

өздеріне ненің

ұнағанын, ненің

ұнамағанын ,

қандай

ұсыныстары бар

екенін ауызша

айтады

Жалпы балл саны 55

129

8 сынып

Бөлімі: Бөліп шығару

Тақырыбы: Шығару жүйесі мүшелерінің құрылысы. Терінің құрылысы

мен қызметі,оның маңызы.Тері аурулары және гигиенасы.

Оқыту мақсаттары:

8.1.5.1 - адамның зәр шығару жүйесі мүшелерінің құрылысы мен

қызметін сипаттау.

8.1.5.2-бүйректің құрылымдық бөліктерін танып-білу.

8.1.5.3-терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы маңызын

сипаттау.

8.1.5.4-тері ауруларының алдын алу шараларын қарастыру.

Бағалау критерий: Зәр шығару жүйесі мүшелерінің құрылысы мен

қызметін сипаттайды.Бүйректің құрылымдық бөліктерін анықтайды.Терінің

құрылысын талдау,қызметтерін жүйелеу.Терінің ағза үшін маңызын

анықтайды. Тері ауруларын бір-бірінен ажырата алады, аурудың туындау

себептерін анықтайды, ауруды сипаттап береді.

Ойлау дағдыларының деңгейі: Білу,түсіну және қолдану.

Орындау уақыты:15-20мин

Тапсырмалар Дескриптор Балл

1 Суретте берілген зәр шығару жүйесін

жазыңыз

Зәр шығару жүйесі

Оқушы суретте берілген

зәр шығару жүйесінің

бүйрек құрылымы,нефрон

құрылысының

құрылымын, атқаратын

қызметін толықтырып

жазады

5

2 Зәр шығару реттілігін тап

А)Қуық,несепағар,нефрон,бүйрек

Ә)Бүйрек,қуық, несепағар,нефрон

Б)Несепағар,нефрон,бүйрек,қуық

В) Нефрон,бүйрек,несепағар,қуық

С) Бүйрек,қуық, нефрон,несепағар

Зәр шығару реттілігін

табады

4

3 Мына суреттерге қарап өз ойыңды қағаз

бетіне жаз

А)Ненің әсерінен ауру түзіледі?

Тері ауруы ненің әсерінен

түзіледі, аурулардың

белгілері, алдын алу

шараларын сипаттайды

3

130

Ә)Аурудың белгілері

Б)Алдын алу шаралары

4 2) Эпидермисте жасуша құрамында ....

пигменті болады.

А) Тері асты май жасұнағы

Ә) Дерма Б)Эпидермис В)Меланин

Эпидермисте жасуша

құрамында қандай

пигменті бар екенін

анықтайды

1

5 3) .... өлі жасушадан тұрады

А) Меланин Ә)Дерма Б)Эпидермис

В) Тері асты май жасұнағы

Тері құрылысы қандай өлі

жасушадан тұратынын

анықтайды

1

6 Суреттегі терінің құрылысын толықтыр

Терінің құрылысын жаз №1;2;3;4;

Суреттегі терінің

құрылысын толықтырады

7

7 Венн диаграммасында берілген тапсырманы

орында Венн диаграммасы

Медицина және ата-бабаларымыздан келе

жатқан емдік қасиеттер

№1;2;3;4;

Венн диаграммасында

берілген тапсырманы

орындайды

3

131

8 Кестені толтыр.

Микроб,жәндік,вирус,паразиттік

саңырауқұлақ қандай аурулар тудырады?

Микро

б

Жәнд

ік

Виру

с

Паразиттік

саңырауқұ

лақ

Кестеде берілген-микроб,

жәндік, вирус,паразиттік

саңырауқұлақтардан

қандай аурулар туатынын

жазады

4

Жалпы балл саны 28

132

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ

1. Bloom B.S.: Taxonomy of Educational Objectives.–New York,

McKay,1956.

2. Black, P. &William, D. “Inside the Black Box: Raising Standards

Through Classroom Assessment” Phi Delta Kappan, [Қара жәшік ішінде:

сыныптағы бағалау арқылы білім сапасын арттыру] 80(2) 139-148.

3. Камалова С.Т. Сыныпта оқушылардың оқу нәтижелерін бағалау:

оқу-әдістемелік құрал. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ

Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014. – 44 б.

4. Айтпукешев А.Т., Құсайынов Ғ.М., Сағынов Қ.М.

Оқыту нәтижелерін бағалау: Әдістемелік құрал. – Астана: «Назарбаев

Зияткерлік мектептері» Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014. – 108 бет

5. Формативное (формирующее) оценивание: методическое

пособие / Е.Н. Кохаева. – Астана: АОО «Назарбаев Интеллектуальные

школы» Центр педагогического мастерства, 2014. – 66 с.

6. Формативное (формирующее) оценивание: методическое

пособие / Е.Н. Кохаева. – Астана: АОО «Назарбаев Интеллектуальные

школы» Центр педагогического мастерства, 2014. – 66 с.

7. Негізгі және жалпы орта мектеп мұғалімдеріне арналған

критериалды бағалау бойынша нұсқаулық: Оқу-әдістемелік құрал./

О.И.Можаева, А.С.Шилибекова, Д.Б.Зиеденованың редакциялауымен –

Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2016. - 54 б.

8. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» Дербес білім беру ұйымы

оқушыларының оқу жетістіктерін критериалды бағалаудың жүйесін енгізу

тұжырымдамасы – Астана, 2012.

9. Назарбаев Зияткерлік мектебі. «Оқу жетістіктерін бағалаудың

жаңа тәсілдері» //Электрондық ресурс. – Қолжетімдік тәртібі:

obuchenie.sadu-kz.com›?news=153.

10. Оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі.

Әдістемелік нұсқаулық. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім

академиясы, 2013. – 80 б.

11. Қуанбек Боқаев. Тестілеу қалай пайда болды? //

http://anatili.kz/?p=9410

12. Liljedahl,P. (2010) Бағалаудың төрт негізгі мақсаты.

http://www.peterliljedahl.com/wp-content/uploads/NR-4-Purposes.pdf

13. Shepard, L.A. (2000) [Мәдениетті қалыптастырудағы бағалаудың

рөлі] Educational Researcher, 29 (7), 4-14

14. Assessment Reform Group: (1999) Оқыту үшін бағалау. Қара

жәшік сыртында. England: University of Cambridge. 18. Stiggins, R. J (1999).

133

15. Stiggins, R. J (1999). Assessment student confidence and school

success. [Оқушылардың сенімділігі мен мектеп жетістігін бағалау] Phi Delta

Kappan, 81(3), 191-198

16. Davies, A. (2000). Сыныптағы бағалауды жүргізу. Merville. British

Columbia Canada: Connections Publishing. 20. John Hattie and Helen Timperly

“The power of feedback”

17. Педагогикалық бағалау психологиясы //Электрондық ресурс. –

Қолжетімдік тәртібі: knowledge.allbest.ru. 28. Беспалъко, В.П. Слагаемые

педагогической технологии. Текст. / В.П.

134

ҚОСЫМША / ПРИЛОЖЕНИЕ

Техники формативного оценивания

Техника Процедура использования техники

Индекс карточки

для обобщения или

для вопросов

Учитель периодически раздает учащимся карточки с

заданиями, указанными на обеих сторонах:

1 сторона: Перечислите основные идеи из

пройденного материала (раздела, темы) и обобщите

их.

2 сторона: Определите, что вы еще не поняли из

пройденного материала (раздела, темы), и

сформулируйте свои вопросы.

Сигналы рукой Учитель просит учащихся показывать сигналы,

обозначающие понимание или непонимание

материала (в ходе объяснения учителем каких-либо

понятий, принципов, процесса и т.д.).

Предварительно следует договориться с учащимися

об использовании этих сигналов:

я понимаю __________ и могу объяснить

(большой палец руки направлен вверх)

я все еще не понимаю _________ (большой

палец руки направлен в сторону)

я не совсем уверен в

_______________(помахать рукой) Посмотрев на

сигналы, учитель опрашивает учащихся каждой

группы. По итогам полученных ответов учитель

принимает решение о повторном изучении,

закреплении темы или продолжении изучения

материала по программе.

Светофор У каждого ученика имеются карточки трех цветов

светофора. Учитель просит учащихся показывать

карточками сигналы, обозначающие их понимание

или непонимание материала, затем он просит

учащихся ответить на вопросы: К учащимся,

которые подняли зеленые карточки (все поняли):

– что вы поняли?

К учащимся, поднявшим желтые или красные

карточки:

– что вам не понятно?

По итогам полученных ответов учитель принимает

решение о повторном изучении, закреплении темы

или продолжении изучения материала по программе.

135

Одноминутное эссе Одноминутное эссе – это техника, которая

используется учителем с целью предоставления

учащимся обратной связи о том, что они узнали по

теме. Для написания одноминутного эссе учитель

Что самое

Какие вопросы

остались для тебя непонятными? В зависимости от

обучающей среды и формата одноминутное эссе

может быть использовано по- Во время

урока: урок разбивается на несколько этапов,

отслеживается поэтапное усвоение материала

В конце урока, чтобы

проинформировать учащихся о том, что они будут

делать на следующем уроке.

Речевые образцы

(подсказки)

Учитель периодически дает учащимся речевые

образцы (выражения, подсказки), помогающие

строить ответ. Например: Основной идеей

(принципом или процессом) является

_________________, потому что__________ и т.д.

Проверка

ошибочности

понимания

Учитель намеренно дает учащимся типичные

ошибочные понятия или предсказуемые ошибочные

суждения о каких-либо идеях, принципах или

процессе. Затем он просит учащихся высказать свое

согласие или несогласие со сказанным и объяснить

свою точку зрения.

Индивидуальные

беседы с

учащимися

Учитель проводит индивидуальные беседы с

учащимися для проверки уровня их понимания.

Трехминутная

пауза

Учитель предоставляет учащимся трехминутную

паузу, которая дает учащимся возможность обдумать

понятия, идеи урока, связать с предыдущим

материалом, знаниями и опытом, а также выяснить

непонятные моменты.

я изменил свое отношение к……….

я узнал больше о ………….

я удивился тому, что……

я почувствовал …

я относился к …………

Измерение

температуры

Данный метод используется для выявления того,

насколько ученики правильно выполняют задание.

Для этого деятельность учащихся останавливается, и

учитель задает вопрос: «Что мы делаем?» Ответив

136

на этот вопрос, учащиеся предоставляют

информацию об уровне понимания сути задания или

процесса его выполнения. В некоторых случаях (при

работе в парах и в группах) учитель просит одну

пару или группу учащихся продемонстрировать

процесс выполнения задания. Другие пары или

группы наблюдают, что от них требуется сделать.

Мини-тест Мини-тесты призваны оценивать фактические

знания, умения и навыки учащихся, т.е. знания

конкретной информации, определенного материала.

Это тесты, предполагающие выбор:

из множества предложенных ответов;

из правильного/ неправильного ответа;или

предполагающие краткий ответ.

Элективный

(выборочный) тест

Учитель раздает каждому учащемуся карточки с

буквами «A, B, C, D», просит учеников ответить

одновременно, т.е. поднять карточку с правильным

ответом. Учитель обязательно должен предложить

ученикам подумать 20 секунд и только после этого

представить ответ. Учитель обсуждает с учащимися

разные варианты ответов и просит их объяснить свой

выбор. Ответы позволяют учителю определить

уровень и качество понимания учащимися изученной

темы и принять решение: продолжить объяснение

данной темы или двигаться далее.

Формативный тест Учитель произвольно делит учеников на малые

группы (по 4-5 учащихся в группе). Каждый

учащийся получает лист с вопросами теста и лист

для ответов. Учащимся предоставляется время на

обсуждение вопросов теста в малых группах. После

обсуждения учащиеся заполняют лист ответов

самостоятельно. Баллы каждого учащегося

подсчитываются отдельно. Необходимо

предупредить учащихся, что они могут быть не

согласны с членами группы, и отметить тот ответ,

который они считают правильным. Консенсус (т.е.

единое мнение) в группе при обсуждении ответа на

тот или иной вопрос не требуется.

Дневники/

журналы по

самооценке

Дневники/ журналы по самооценке создаются для

того, чтобы учитель и учащийся могли дать оценку

приобретенным в течение урока знаниям, умениям и

навыкам, компетентностям, а также тому, каким

способом приобретены эти знания, умения и навыки

137

и их объем. Дневники помогают учителю получить

представление об уровне прогресса учащегося и

предпринять соответствующие шаги для улучшения

образовательного процесса.

Формативный

опрос

Это форма проверки, следующая сразу за

презентацией материала или за каким-либо видом

деятельности на уроке. Учитель задает

дополнительные уточняющие вопросы: «Почему?

Каким образом? Как?…».

Как, чем_________________ похожи или

отличаются от ___?

Каковы характеристики (части)

_______________________?

Каким образом мы можем показать,

проиллюстрировать ___ ?

Какова основная идея, концепция, мораль в

_____________?

Каким образом ______________соотносится с

____________?

Какие идеи, детали вы можете добавить к

_______________?

Приведите пример по

(к)_____________________________?

Что неверно в

______________________________________?

Какое заключение вы можете сделать

___________________?

На какой вопрос мы пытаемся ответить

_________________?

Какую проблему мы пытаемся решить ?

Что вы предполагаете сделать

__________________________?

Что могло произойти, если бы

_________________________?

Какие критерии вы использовали бы для оценки

__________?

Какие доказательства или подтверждения вы

можете привести в поддержку

_____________________________________?

Как можно подтвердить или опровергнуть

_______________?

Как это можно рассматривать с точки зрения

138

_____________?

Какие альтернативы нужно иметь в виду

________________?

Какие подходы или методы можно использовать в

_________?

Упражнение на

проверку усвоения

нового материала

Учитель создает таблицу из четырех окошек

(квадратов) с надписями:

«Предсказать», «Объяснить», «Обобщить» и

«Оценить». После объяснения нового материала он

просит учащихся выбрать определенный квадрат.

При этом учитель поясняет, что таким образом

каждый учащийся выбирает себе тип задания,

который ему нужно будет выполнить по изучаемой

теме. Затем, в зависимости от выбора квадрата,

учитель задает вопрос.

Например:

(1) Если учащиеся выбрали квадрат «Обобщить», то

учитель может дать следующее задание:

«Перечислите основные идеи из нового

материала».

(2) Если учащиеся выбрали квадрат «Объяснить»,

то учитель может задать следующий вопрос: «Как

вы понимаете изученный термин (понятие)?»

Внутренний и

внешний круг

Учащиеся образуют два круга: внутренний и

внешний. Дети стоят лицом друг к другу и задают

друг другу вопросы по пройденной теме.

Учащиеся из внешнего круга передвигаются и

создают новые пары. Продолжается та же работа с

вопросами.

Обобщение в одном

предложении

Попросите учащихся обобщить изученную тему в

одном предложении,которое отвечало бы на вопросы

«кто? что? где? когда? почему? И как?».

Обобщение в одном

слове

Учитель дает учащимся задание: «выберите

(подберите) слово, которое наиболее точно обобщает

тему».

Письменные

комментарии

(письменная

обратная связь)

Обязательный элемент оценивания – предоставление

обратной связи. Проверяя письменные работы

учащихся, учитель делает свои комментарии в

соответствии с критериями оценки и уровнем

достижения результата. Комментарии должны быть

ясными и нести обучающий характер. Проверяя

письменную работу, можно выделять правильные

(интересные) части одним цветом, а требующие

139

доработки – другим. Комментарии к письменным

работам могут включать напоминания (что следует

добавить), подсказки или примеры.

Словесная оценка

(устная обратная

связь)

Самый распространенный вид оценки. Учитель

похвалил учащегося за хорошее выполнение

упражнения и, таким образом, провел устную

обратную связь, соответственно, учащийся может

понять, что данный материал или информацию он

успешно освоил. Учитель указал учащемуся на

ошибки в выполнении упражнения. Он не поставил

за работу никакой отметки, но оценил ее. В

результате учащийся может судить о том, что ему

необходимо сделать для достижения более высоких

результатов.

Самооценивание Процесс, в ходе которого учащиеся собирают

информацию о своем учении, анализируют ее и

делают выводы о своем прогрессе. Обязательное

условие проведения самооценивания – наличие

критериев оценивания работы, с которыми учащиеся

должны быть ознакомлены в начале изучения темы и

до начала выполнения работы.

Две звезды и

желание

(взаимооценивание)

Применяется при оценивании творческих работ

учащихся, сочинений, эссе. Учитель предлагает

проверить работу одноклассника. Когда учащиеся

комментируют работы друг друга, они не оценивают

работы, а определяют и указывают на два

положительных момента – «две звезды» – и на один

момент, который заслуживает доработки, –

«желание».

Оценивание учебных достижений учащихся при использовании

групповой формы работы

Самые частые вопросы, задаваемые учителями:

– Как оценивать достижения учащихся при использовании групповой

формы работы?

– Что при оценивании групповой формы работы можно отнести к

формативному оцениванию?

При использовании групповой формы обучения важен не только

продукт, который получится у группы, но и то, как он создавался. А это

означает, что оцениванию подлежит как результат работы, так и сам

процесс, потому что умение работать в группе – важная компетенция,

140

которую нужно формировать у учащихся, и, следовательно, создавать

условия для ее формирования. Формативное оценивание в данном случае

становится частью процесса обучения/ учения, потому что групповая работа

предполагает обсуждение, постановку вопросов, предоставление обратной

связи. Учителю важно помнить, что оценивание групповой работы не может

и не должно сводиться к обязательному выставлению отметки. Оценивание

работы групп имеет несколько направлений:

• оценка деятельности каждой группы учителем;

• оценка деятельности некоторых учащихся учителем;

• самооценивание/взаимооценивание, совместное оценивание

групповой работы учителем и учащимися. Для организации групповой

работы требуется выполнение ряда условий, которые учитель должен с

самого начала объяснить учащимся: • Сообщение цели групповой

работы и ее соответствие обучающим целям изучаемой темы.

• Определение критериев оценки задания (для оценки процесса работы

в группе и оценки результата работы группы).

• Сообщение о том, кто будет осуществлять оценивание (сам учитель;

учитель совместно с учащимися; только учащиеся; специальное жюри).

• Определение сроков и формы предоставления работы группы (если

группа формируется на выполнение долгосрочного, более одного урока,

задания).

• Сообщение о принципах оценивания:

− обязательное оценивание индивидуального вклада в работу группы

(если таковой будет оцениваться);

− оценивание работы группы в целом (один за всех – все за одного,

если таковая будет оцениваться).

В случае, когда учитель запланировал выставление отметок за

групповую работу, не рекомендуется ставить разные отметки за работу

группы, так как это противоречит концепции групповой работы. Но даже в

таком случае учителю следует поощрять выдающуюся работу группы и

обсуждать уклонение некоторых учащихся от работы в группе. Особенно

это удобно делать, когда участники группы имеют четко определенные

обязанности.

Оценивание работы групп

Учитель разрабатывает форму наблюдения (примерная форма представлена

в таблице), обсуждает и утверждает ее¸ с учащимся (рекомендуется

141

использовать форму «Оценивание работы групп» на протяжении

продолжительного периода времени: четверти, полугодия).

Оценивание работы групп

Номер

групп

ы

Сотрудниче

ство в

группе

(распределе

ние и

выполнение

обязанносте

й)

Поведение

(не мешать

работе

других

групп, не

отвлекаться

от

выполнения

задания, не

кричать)

Раскрытие

материала,

задания,

темы

Умение

слушать.

Презентации

других групп,

задавать

вопросы,

делать

дополнения

Общи

й

балл

1

2

3

4

После оглашения задания учитель ведет наблюдение за деятельностью

групп и заполняет форму.

В процессе выполнения задания учитель заполняет первые два столбца

– «Сотрудничество в группе» и «Поведение». На этапе, когда группы

представляют свои работы, учитель дополняет колонку «Поведение» и

заполняет следующие две колонки – «Раскрытие материала» и «Умение

слушать и задавать вопросы» (каждая группа на каждом этапе может

получить несколько плюсов или минусов). Далее следует этап подведения

итогов работы групп и обсуждения полученных результатов. На этом этапе

учитель может задать учащимся следующие вопросы:

• Какие положительные стороны были отмечены в работе каждой

группы?

• С какими трудностями столкнулись группы при выполнении задания?

Как можно их преодолеть?

В ходе ответов на первый вопрос учитель совместно с учащимися

отмечает достоинства в работе каждой группы и может представить общие

результаты оценочной работы. Второй вопрос позволяет обратить внимание

учащихся на возникшие проблемы и совместно определить пути их

преодоления. Полученные результаты групповой работы позволяют

учителю принять определенное решение:

• в случае, когда результаты положительные, он принимает решение

продолжить изучение темы;

142

• в случае, когда результаты невысокие, он должен предложить

ученикам выполнить дополнительные задания, упражнения или

использовать другие методы обучения с целью более глубокого освоения

темы.

Оценивание индивидуальной деятельности ученика

а) При групповой форме работы учитель может осуществлять оценку

достижений отдельных учащихся. Для этого он использует форму

«Оценивание вклада отдельного учащегося при групповой работе». Учитель

предварительно (до урока) намечает, кого он собирается оценивать

(2-6 учащихся).

Оценивание деятельности отдельного учащегося при групповой работе

ФИО учеников 1

ученик

2

ученик

3

ученик

4

ученик 5

ученик Участвует в

распределении

обязанностей в группе

и выполняет свои

обязанности

Предлагает идеи

Активно участвует в

обсуждении группы

(развивает, обобщает

предложенные идеи,

информацию)

Помогает участникам

группы

Внимательно слушает

и задает вопросы

Умеет вести

обсуждение (вежливо

возражает, добивается

согласия по вопросам,

вызвавшим споры)

Работает в группе,

сосредоточившись на

поставленном

учебном задании

Общий балл

143

Учитель наблюдет за ходом выполнения задания в группах, особенно

внимательно следит за деятельностью отобранных учащихся и делает

отметки в форме.

По итогам выполнения работы представляет учащимся результаты

наблюдения, обязательно предоставляет обратную связь каждому

выбранному учащемуся и при необходимости может выставить отметки.

Учитель может провести оценивание деятельности и результативности

работы некоторых учащихся с использованием взаимооценивания. Для

этого учитель просит учащихся оценить вклад друг друга в работу группы.

При выполнении этой работы необходимо обратить внимание учащихся на

критерии оценки.

При использовании групповой формы обучения учитель должен с

самого начала этой деятельности объяснить учащимся: итоговая отметка

будет отражать индивидуальные учебные достижения ученика.

Самооценивание при групповой форме работы

Вовлечение учащегося в процесс оценивания позволяет ему стать

равноправным партнером учителя в процессе оценивания и, соответственно,

нести ответственность за свое обучение. В некоторых случаях при

использовании групповой формы обучения ученику необходимо дать

возможность самому оценить свои учебные достижения. Для этого

используется форма самооценивания, которую учащемуся предлагается

заполнить самостоятельно после окончания групповой работы.

Самооценивание / взаимооценивание учащихся

Самооценивание – это процесс, направленный на сбор и анализ информации

о своих сильных и слабых сторонах, о своих возможностях и проблемах.

Использование формативного оценивания предусматривает использование

приема самооценки учеником или оценки одноклассниками. Эти приемы

способствуют повышению эффективности формативного оценивания. Когда

учащиеся владеют навыками самооценивания и взаимооценивания, то

вопроса о надежности и адекватности оценки не возникает. Необходимо

обучать учащихся тому, что оценивание должно происходить на основе

критериев, а не на основе эмоций. Сущность самооценивания и

взаимооценивания заключается в следующем: дети могут оценить себя

только тогда, когда у них есть цели, которых они должны добиться в

процессе учения, и понятные критерии оценки. Самооценивание учащихся

Для ученика оценочная информация о его достижениях состоит из

следующих элементов:

поставленной цели;

144

разработанных или предложенных критериев;

характеристики достигнутого уровня на данный момент;

понимания того, каким образом можно сократить разрыв между

поставленными целями и достигнутым уровнем.

Для эффективного самооценивания необходимо:

понимание учащимся, как оценивается его работа, деятельность;

развитие навыков критического мышления;

развитие объективизма;

концентрирование внимания учащихся на своих целях. Навык

самооценивания у учащегося должен формироваться из оценок своей

работы по целому ряду критериев. В этом случае он будет учиться видеть

свою работу как сумму многих умений, каждое из которых имеет свой

критерий оценивания. Ученик сможет проследить свой прогресс.

Самооценка ученика должна предшествовать оценке учителя. Для

воспитания адекватной самооценки применяется сравнение двух

самооценок: прогностической (оценки предстоящей работы) и

ретроспективной (оценки выполненной работы).

Учителю необходимо:

• Регулярно напоминать ученикам о целях и критериях оценки работы.

• Планировать время на самооценивание.

• Представлять цели урока, критерии оценки на стендах, доске и т.п. с

тем, чтобы учащиеся четко видели свое направление к цели. Пример:

учитель перед проверкой работы напоминает ученикам критерии оценок,

предлагает на их основе проверить и доработать самостоятельно свою

работу.

Ниже представлены примерные формы самооценки при групповой

работе. При использовании первой формы учитель предлагает учащимся

самостоятельно оценить свою работу в группе. Форма (таблица) позволяет

ученику более детально оценить свою работу в группе и сравнить ее с

оценкой учителя.

Имя______________________________________ Дата _____________ Класс

_______ Вид деятельности ________________________________

Как часто, работая в группе, ты предпринимал следующие действия?

(Обведи слово, которое наиболее точно отражает твой уровень участия в

работе и сотрудничества).

1.Я задавал вопросы для получения информации или уточнения

никогда

иногда

часто

2.Я высказывал свое мнение

никогда

145

иногда

часто

3.Я выслушивал точку зрения других учеников в моей группе

никогда

иногда

часто

4.Я комментировал высказывания других учеников в моей группе

никогда

иногда

часто

5.Я привлекал других членов моей группы к участию в обсуждении

никогда

иногда

часто

6.Я выполнял ту роль, которую мне поручил учитель или группа

никогда

иногда

часто

7. В работе группы мне больше всего понравилось:

_________________________________________________________________

______________________________________________________________

8. Самым трудным в работе этой группы было_______________________

______________________________________________________________

9. Моя цель на следующую групповую работу:

______________________________________________________________

________________________________________________________________

После заполнения таблицы ученик делает вывод о своей роли в группе.

При необходимости определяет цель на следующий этап работы. В таблице

отмечаются общие впечатления ученика от групповой работы и его роли в

ней.

В следующей таблице дает цифровую отметку каждому пункту. Баллы

в колонку «Возможные баллы» выбираются учителем произвольно

(желательно использовать 10-балльную систему, чтобы не путать со

школьной пятибалльной, отметочной). Если в линии «Итого» разница в

баллах, выставленных учащимся и учителем, больше 10, то учителю

необходимо проанализировать результаты с целью понимания разногласий

и провести беседу с учащимся.

146

Учащийся

________________________________________

_ (имя, фамилия, класс)

Возможны

е баллы

Полученные

баллы

Я

са

м

Учител

ь

Выполнял все свои обязанности в группе

вовремя и качественно

Работал в группе, сосредоточившись на

поставленном учебном задании

Стимулировал других учащихся и помогал им

в выполнении поставленного учебного задания

Внимательно слушал других

Предлагал аргументированные идеи

Вел обсуждение (вежливо возражал, добивался

согласия по вопросам, вызвавшим споры)

Комментировал и дополнял информацией

высказывания других учеников в группе

Итого:

Опыт учителей, использовавших эту форму, свидетельствует о том, что

со временем при использовании подобных форм оценки разница между

баллами, выставленными учителем и самим учеником, заметно

сокращается.

Самооценивание – это не только оценивание своей работы, но и

самостоятельное определение проблем и путей их решения. Ниже

представлена примерная форма (таблица ниже) самостоятельной работы

учащихся, с помощью которой они могут обозначить свои проблемы по

изучаемому материалу, проанализировать их и определить пути их

решения.

«Запись идей»

Имя________________________ Дата________________

Обозначение проблемы

Что я знаю Что мне необходимо понять (узнать)

147

Решение и заметки

Объяснение и подтверждения

Участие ученика в процессе обучения и оценивания является важным

компонентом формативного оценивания. Поэтому учащимся необходимо

быть активными участниками и процесса оценивания своих

образовательных результатов, для того чтобы научиться оценивать самих

себя и, таким образом, лучше понимать, что им необходимо для того, чтобы

улучшить свои результаты. (Блэк и Уильям, 1998; Мертлер, 2003). Блэк и

Уильям (1998) отмечают, что ученик является завершающим пользователем

информации, полученной в результате оценивания.

Взаимооценивание учащихся

Оценка одноклассниками является полноценным обучающим приемом

оценивания. Кроме того, взаимное оценивание дает учащимся возможность

закреплять изученный материал посредством оценивания работ друг у

друга. Преимущество взаимооценивания состоит в том, что учащиеся учатся

отмечать сильные и слабые стороны других работ и, таким образом,

анализируют собственный прогресс.

Техника формативного оценивания «Две звезды и желание» (взаимооценивание и предоставление обратной связи) может применяться

при оценивании творческих работ учащихся, сочинений, эссе. Техника

заключается в следующем: Учитель предлагает проверить работу

одноклассника. Когда учащиеся комментируют работы друг друга, то они

не оценивают работы, а определяют два положительных момента – «две

звезды», – и один момент, который заслуживает доработки – «желание».

Обратная связь учащихся может быть озвучена или представлена в

письменной форме. Работа возвращается учащемуся, для доработки

«желания» предоставляется время (например, 2-3 дня). Следующую

проверку проводит учитель, после проверки учитель может выставить за

работу отметку. Учителя, которые используют эту технику даже с

пятилетними учащимися, поражаются тому, какие справедливые

комментарии дают ученики друг другу и, поскольку обратная связь исходит

от одноклассника, а не от того, кто стоит выше ученика (учителя), то

комментарии воспринимаются очень позитивно. Кроме того, они

воспринимаются как стимул учиться лучше, что-то исправить в работе,

148

добиться успеха и т.д. Учителя также отмечают, что обратная связь,

предоставляемая учащимися друг другу, бывает очень часто точной, прямой

и безболезненной, вряд ли сами учителя могли бы сделать такие

комментарии. Исследования также показывают, что обратная связь полезна

обоим партнерам: тому, кто ее дает, и тому, кто принимает, потому что

анализируя работу своего одноклассника, учащийся понимает критерии

успешности в контексте чьей-то работы, а это вызывает меньшую

эмоциональную напряженность для ученика.

Преимущества взаимооценивания:

• взаимооценивание имеет интерактивный характер;

• ученик или группа учеников, которые оценивают работу, презентацию

и пр. другого ученика или группы, извлекают пользу для себя, как и тот,

чью работу оценивают. Работу оценивают по заранее определенным

критериям. При оценивании работ других есть возможность увидеть

ошибки в своей работе и при необходимости исправить их;

Взаимооценивание помогает улучшить социальные и

коммуникативные способности;

Активно занимаясь взаимооцениванием в ходе учебного процесса,

ученики лучше понимают необходимость и роль оценивания и оценки.

Во избежание конфликта между учащимися при использовании

приема взаимооценивания учителю необходимо быть особенно

внимательным. Он должен напоминать учащимся о том, что проверяется

подготовленная работа, а не учащийся или группа учащихся.

Не рекомендуется часто использовать методы взаимооценивания.

НАБЛЮДЕНИЕ УРОКА

Как распознать формативное оценивание на уроке? Что, по вашему

наблюдению, говорит об использовании на уроке формативного

оценивания?

Эти вопросы могут задавать себе как сами учителя, которые начинают

использовать техники формативного оценивания на своих уроках, так и

администраторы или руководители органов управления образования,

которые посещают уроки, чтобы увидеть прогресс в обучении. При

наблюдении урока с целью получения информации об эффективности

оценивания и о качестве применения формативного оценивания необходимо

фокусироваться только на вопросах, как и для чего учитель использует

различные методы и техники оценивания, в том числе формативного. Важно

также понять, как результаты оценивания влияют на дальнейшие шаги

учителя, как и какие рекомендации, учитель предоставляет учащимся на

149

основе полученных результатов, как оценивание влияет на процесс

обучения учащихся. Ниже представлена форма (таблица), где перечислены

действия учителя и ученика при использовании на уроке техники

формативного оценивания.

Что делает учитель: Что делают ученики:

С помощью вопросов проверяет,

насколько хорошо учащиеся поняли

цели и задачи урока, т.е. что от них

ожидается к концу урока.

С помощью вопросов и заданий

разного типа проверяет, насколько

успешно учащиеся достигают того,

что заявлено в цели урока.

Представляет и обсуждает

критерии оценки задания.

Оценивает работы или ответы

учащихся, опираясь на критерии

оценки.

Обязательно предоставляет

учащимся время на обдумывание

ответа, прежде чем получить ответ.

Ответ ученика сопровождает

вопросами «Почему?» «Каким

образом?».

Использует различные методы и

инструменты оценивания

применительно к разным группам

учащихся (например: эссе,

групповые презентации, проекты,

мини-тесты и т.п.).

Предоставляет ученику

позитивную обратную связь

относительно качества выполнения

задания: объясняет, что выполнено

правильно, а в чем есть недоработки,

предлагает способы улучшения, а не

просто констатирует выполнение

отметкой или словами «хорошо –

плохо».

Дает дифференцированные

задания ученикам или группам на

Участвуют в обсуждении или

составлении критериев оценки.

Задают учителю и друг другу

вопросы.

Оценивают свои работы, опираясь

на критерии оценки.

Оценивают работы друг у друга,

опираясь на критерии оценки.

Участвуют в отборе и выполнении

заданий.

150

основании результатов оценки.

Наблюдает за тем, как учащиеся

справляются с заданиями.

По результатам наблюдения или

выполнения учениками заданий и их

ответов на вопросы принимает

решение, куда и как двигаться

дальше.

Форма наблюдения урока

Цель наблюдения: Использование методов/ техник формативного

оценивания

Дата:___________________ФИО учителя: ___________________

Оценивание учащихся (отмечается по мере того, как это будет

происходить)

1.Учитель четко и доступно изложил цели и задачи урока и его место в

изучаемой теме.

Абсолютно Согласен Согласен

частично

Не было

2.Учитель проверил, насколько хорошо учащиеся поняли цели и задачи

урока и место урока в теме.

Абсолютно Согласен Согласен

частично

Не было

3. Во время объяснения нового материала учитель фокусирует

внимание учащихся на ключевых вопросах.

Абсолютно Согласен Согласен

частично

Не было

4.Учитель использует следующие техники формативного оценивания

во время объяснения, закрепления материала:

151

Вопросы на проверку текущего понимания материала (по ходу урока)

Мини-

Вопросы/ заметки учащихся о том, что о

Мини-

Другие техники формативного оценивания

5.Учитель использует техники формативного оценивания

учащихся

6.Учитель объясняет ученикам критерии оценки по заданию

8. Учитель оценивает достижение целей урока посредством…(Отметьте

9.На уроке (Отметьте все подходящие варианты)

оценивания

10. Учитель дает дифференцированные задания разным ученикам или

группам учеников на основании результатов оценки

11. Учитель комментирует (дает обратную связь) ответы учеников или

результаты выполнения задания

12. Если да, то комментарии учителя:

Содержат рекомендации по улучшению работ

иногда

После наблюдения урока необходимо провести обсуждение с

учителем, для того чтобы совместно с ним отметить его достижения в

152

использовании формативного оценивания и проблемы, работая над

которыми учитель в дальнейшем будет совершенствовать свое мастерство в

оценивании учебных достижений учащихся. (По материалам книги:

Формативное (формирующее) оценивание: методическое пособие /

Е.Н. Кохаева. – Астана: АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» Центр

педагогического мастерства, 2014. – 66 с.)

153

МАЗМҰНЫ

СОДЕРЖАНИЕ

Кіріспе.......................................................................................................................................................... ......... 3

1. Оқу нәтижелерін бағалау әдіснамасы.......................................................................... 4

1.1. Бағалаудың мәні мен оның оқу үдерісіндегі рөлі.......................................... 4

2. Критериалды бағалау технологиясы............................................................................. 24

3. Қалыптастырушы бағалау............................................................................................................. 29

3.1. Қалыптастырушы бағалау оқу үдерісінің маңызды бөлігі

ретінде.........................................................................................................................................................

29

4. Жиынтық бағалау................................................................................................................................

44

5. Система оценивания учащихся

47

6. Принципы критериального оценивания................................................................... 49

7.

Формативное оценивание.............................................................................................................

51

8.

9.

10.

Процесс формативного оценивания.....................................................................................

Процесс суммативного оценивания.......................................................................................

Педагогтердің критериалды бағалауды жүзеге асыру бойынша

жұмыс тәжірибелерінен.........................................................................................................................

55

71

76

11.

Пайдаланылған әдебиет...............................................................................................................

132

12. Қосымша / Приложение........................................................................................................................ 134