nieuwe natuur nieuwe economie

10
Nieuwe natuur Over de potentiële economische baten van het Oostvaardersland nieuwe economie

Upload: triple-e

Post on 22-Mar-2016

223 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

omslag, inhoud en 1 hoofdstuk

TRANSCRIPT

Page 1: Nieuwe natuur nieuwe economie

Nieuwe natuurOver de potentiële economische baten

van het Oostvaardersland

• •nieuwe economie

Page 2: Nieuwe natuur nieuwe economie

lijkheden. Het moet bovendien eennationale ecologische verbinding vor-men, zodat het wild vanaf de Veluwenaar de Oostvaardersplassen kan ko-men en vice versa.

Tom Bade I Berend van Middendorp Gerben Smid

Flevoland bezit één van de rijkstenatuurgebieden van Europa. Met deOostvaardersplassen heeft het eenrobuust natuurpark van internationaleallure. Natuurbeschermers en land-inrichters worden vanuit heel Europageprezen om het unieke beheerregimedat hier heerst, waarbij de natuur-waarden en de soortenrijkdom vanhet gebied worden geroemd. De uitge-strekte moeraslanden vormen dan ookeen ideale habitat voor een keur aanbroed- en trekvogels. Doordat de na-tuur de natuur wordt gelaten, en dusbijvoorbeeld de karkassen van dodedieren niet worden geruimd, doen ookaaseters als de raaf en de gier het ge-bied aan.

Ten zuiden van de oostvaardersplassen.net ten zuidwesten van Zeewolde,ligthet Horsterwold. Dit bos is met 3-700hectare het grootste aaneengeslotenloofbos van Nederland. Hoewel hetnatuurgebied strak is begrensd, wordt

Nieuwe natuurnieuwe economie

binnen de kaders veel vrijheid gegevenaan de aanwezige natuur. Hierdoor ishet voor bezoekers mogelijk nog echtte struinen: los van de paden een eigenweg zoeken tussen de eiken, kastan-jes en populieren door. Daar waar deOostvaardersplassen voor de diereneen wildernis vormen, is dit in hetHorsterwold voornamelijk voor de be-zoekers het geval.

Binnenkort worden de twee ge-bieden verbonden dankzij hetOostvaarderswold. Niet alleen denaam wordt samengesteld vanuit detwee eerdergenoemde gebieden. Hetgebied vormt op meerdere maniereneen overgang: tussen de natuurtypen.maar ook tussen de belevingsmoge-

De afgelopen jaren is duidelijk ge-worden dat natuur een belangrijkedrager kan zijn voor de regionaleeconomie. In Flevoland is dezeboodschap geland en wordt actiefgekeken hoe de nieuwe natuur vooromzet en werkgelegenheid kanzorgen. Hiervoor zijn al verschillendescenario's ontwikkeld. In dit boekjewordt, op basis van de prestaties vanandere natuurgebieden in Nederland,inzicht gegeven in de economischepotentie van deze scenario's. Daar-mee moet duidelijk worden of hetOostvaardersland. zoals het gehelegebied zal heten, inderdaad die pijlerkan zijn voor de toekomstige economievan Flevoland.

Page 3: Nieuwe natuur nieuwe economie

4 Rekenen op de natuur

De natuur in Flevoland is niet gemiddeld. Hier ontstaat topnatuur. Het doel isnatuurlijk dat ook in economisch opzicht een meer dan gemiddelde prestatie wordtneergezet. Om een indicatie van de potentie van het Oostvaardersland te krijgenmaken we op basis van economische prestaties binnen bestaande natuurgebiedeneen berekening voor de drie economische scenario's. Om dit beeld te krijgen is hetnoodzakelijk dat we eerst eens gaan kijken naar datgene wat de natuur inNederland gemiddeld per hectare oplevert. Nederland is immers rijk aan natuur,maar vooral ook rijk van natuur.~ De vele verschillende soorten natuur die Nederland kent, genereren vaak opverschillende manieren economische baten. De omvang van deze economischebaten is afhankelijk van het soort natuur, van de omgeving, van de toegankelijk-heid en van het beheerregime, maar bovenal worden de kansen bepaald door deruimtelijke constellatie (de aanwezigheid van steden bijvoorbeeld). Door te kijkennaar natuurgebieden in Nederland, de economische effecten die zij genereren en dewijze waarop deze tot stand komen, is het mogelijk een inschatting te maken van dete verwachten geldstromen rondom het Oostvaardersland. De gebieden die hier alsbasis fungeren voor het in kaart brengen van de baten van het Oostvaarderslandzijn de Veluwe, het Ooster- en Westerzand, het Dwingelderveld, het Lauwersmeer.het Gooi en de Weerribben-Wieden.

Als het gaat om natuur in Nederland kan men niet om de Veluwe heen. Dit ishet grootste aaneengesloten natuurgebied van Nederland en gelegen tussen Zwolleen Arnhem. Het glooiende landschap is zeer afwisselend, met verschillende soortenbossen, stuifzanden en heidevelden. De exacte oppervlakte van de Veluwe is in veelverhalen verschillend. Dit wordt veroorzaakt door verwarring over het feit van watprecies tot de Veluwe behoort. De term wordt (al dan niet correct) gebruikt voorNationaal Park de Hoge Veluwe, het Nationaal Landschap Veluwe, het CentraalVeluws Massief of de gehele delta tussen Ilssel, Rijn en Gelderse Vallei. Voor ditonderzoek is de Veluwe het Nationaal Landschap, met daaromheen een kleine rand.Een gebied met een totale oppervlakte van 190.000 hectare. De afwisseling vanlandschapstypen zorgt ervoor dat de soortenrijkdom hoog is voor wat betreft deflora, maar zeker ook aangaande de fauna. Zokomen hier edelhert, damhert, wild

1I.,

:>0ro?;"ro::;ro::;o

"00-ro::Ie!.

~

27

Page 4: Nieuwe natuur nieuwe economie

~8

g~s::QJ

'TIc,oi=:- ~QJ~QJP<

zwijn, das en vos. Ook zijn er diverse grote grazers in het gebied aanwezig. Door deeeuwenlange bewoning van het natuurgebied zijn de cultuurhistorische waardenhoog. Het gaat dan onder meer om oude graven, essen en enken. Vele binnen- enbuitenlandse recreanten en toeristen weten de weg naar dit Nationaal Landschapde Veluwe te vinden. De Veluwe is voor het Oostvaardersland vooral een goedvoorbeeld hoe de buitenlandse toeristen kunnen worden aangetrokken.(I Het Ooster- en Westerzand is het meest onbekende natuurgebied dat hierwordt gebruikt. Dat is ook niet zo gek, want het bevindt zich in een omgevingwaarbinnen de concurrentie groot is. Gelegen in de gemeente Westerveld gaataandacht van buitenaf vrijwel automatisch uit naar de twee Nationale Parken diede gemeente ook rijk is: het Dwingelderveld en Drents-Friese Wold. Het Ooster- enWesterzand is echter eveneens rijk aan natuur- en cultuurhistorie. Op 2.400 hectarebevindt zich de Havelterberg, een stuwwal ontstaan in de ijstijd, die is begroeid metbos en heide. Hierin bevinden zich zowel vennetjes als stuifzanden. Hunebedden engrafheuvels maken de bijzondere geschiedenis van Drenthe inzichtelijk. De rand omhet gebied waarin zich bedrijvigheid voordoet, maakte het onderzoeksgebied 4.800

hectare groot. Het is met name de verborgen potentie van dit gebied waarin lessenvoor het Oostvaardersland zijn gelegen.Q Eén van die Nationale Parken in de buurt van het Ooster- en Westerzand is hetDwingelderveld. Op het Dwingelderveld vieren heide en stuifzanden hoogtij. Ditnatuurlijke cultuurlandschap geldt als één van de stilste en donkerste plekjes vanNederland. Het is om deze reden dat de sterrenwacht zich hier heeft gevestigd envervolgens tal van andere wetenschappelijke instellingen. Hierdoor heeft zichbinnen het natuurgebied, op een wel erg afgelegen plek, een groot wetenschappelijkcentrum gevormd dat het Dwingelderveld overstijgt. De telescoop die hier staat isonlangs weer in gebruik genomen. Maar het is niet alleen de wetenschap die de rusten de ruimte kan waarderen, want ook veel recreanten weten de weg te vindennaar het Dwingelderveld. Doordat ook de zorgsector er groot is, is het gebied eengoed voorbeeld van hoe natuur en landschap een rol speelt in het tot bloei komenvan de economie.~ ,'If In het uiterste noorden van Nederland bevindt zich Nationaal Park Lauwers-meer. Dit meer, dat zestig jaar geleden nog 'de Lauwerszee' heette, is vooral een'Walhalla' voor veel vogelsoorten. Zowel broed- als trekvogels komen naar hetgebied om te genieten van de rust en de ruimte die het gebied kenmerken. Delaatste decennia weten ook hier steeds meer recreanten en toeristen de weg naarhet meer te vinden. Eerder gebeurde dit omdat vanaf de rand van het meer de

Page 5: Nieuwe natuur nieuwe economie

veerboot naar Schiermonnikoog vertrekt, maar tegenwoordig bezoeken meer enmeer mensen het Lauwersmeer voor het meer zelf. Verschillende villawijken envakantiehuizen bedienen verschillende doelgroepen. De randen van hetLauwersmeer raken er zo langzamerhand vol van. Dit is verwonderlijk, gezien hetfeit dat het gebied behoorlijk geïsoleerd ligt. Aan de andere kant is dat misschienjuist wel de kracht van het park gezien de rust en stilte die hiermee gepaard gaan.De lessen die de casus Lauwersmeer te bieden heeft, betreffen met name het feit datalle economische activiteiten aan de randen van het natuurgebied liggen en datdeze economische activiteiten een grote vlucht kunnen nemen (zelfs zozeer, dat dekwaliteit van het gebied onder druk kan komen te staan).'* Wanneer we 'het Gooi' noemen, denken veel mensen buiten het gebiedmisschien vooral aan een bepaalde leefstijl en bepaalde bevolkingsgroepen die hethier heel goed hebben. Dat laatste is zeker het geval en is ook zeker te danken aan devele natuur die hier aanwezig is en die hier een bijzonder woon- en werkmilieuheeft doen ontstaan. Het meest bekend zijn daarbij de economische effecten van delandschappelijke kwaliteiten van het Gooi op het hier aanwezige onroerend goed.Wat dat betreft zijn de lessen van het Gooi voor het Oostvaardersland duidelijk,namelijk dat natuur een aantrekkelijke woon- en leefmilieu creëert.~ Tenslotte zijn er de Weerribben-Wieden. In het noordwesten van Overijsselligt misschien wel het meest Hollandse landschap van ons land. Rietvelden,bloemrijke graslanden, oude molens, binnenvissers en geknotte wilgen kenmerkenhet gebied. Dat alles onder luchten waarvan we dachten dat die alleen opschilderijen te zien waren. Het interessante van deze casus is dat de lokaleoverheden dezelfde pro actieve houding hadden als de provincie Flevoland tenaanzien van de ontwikkeling van de natuur en de wijze waarop dit positieveeffecten kan hebben op de regionale economie. In dit geval kwam dat niet zozeer totuitdrukking in meer natuur, alswel in een vergroting van het Nationaal Park. DeWeerribben waren al een Nationaal Park, maar de Wieden zijn hier aan toegevoegd,waarmee een Nationaal Park van ruim 10.000 hectare is ontstaan. En het einde isnog niet in zicht, want de Friese gemeente Weststellingwerf overweegt om hetgrote natuurgebied 'De Rottige Meente' ook toe te voegen aan het Nationaal Park.Dat alles vooral ook vanwege de economische kansen die dit biedt.

~ro,...ro~ro~.g I 29!CLro::s

~>ot

" ,.iA

Page 6: Nieuwe natuur nieuwe economie

32

g~.:

<IJ"D0.o.::<IJ.::<IJ

""<IJ~

Door de gebieden te vergelijken, ontstaat een beeld hoe verschillende soortennatuur in verschillende gebieden in Nederland vanuit verschillenderandvoorwaarden kunnep renderen. Dit renderen gebeurt op diverse manieren. Insommige gebieden vinden we vooral de zorg terug als benutter van de natuur,terwijl in andere gebieden toerisme en recreatie de dragende economischeactiviteiten zijn. Weer andere gebieden hebben hun economische baten vooral tedanken aan het omliggende onroerend goed. Triple Eheeft voor elk van dehierboven beschreven gebieden, in verschillende studies en volgens dezelfdemethodiek geanalyseerd welke geldstromen te relateren zijn aan de aanwezigenatuur.' Daarbij zijn alle cijfers en gegevens zo actueel mogelijk gemaakt. Daarnaastkunnen de hier gepresenteerde uitkomsten licht afwijken van de uitkomsten die inde gepubliceerde onderzoeken zijn gepresenteerd doordat ten behoeve vanvergelijkbaarheid en de daarvoor noodzakelijke onderlinge samenhang kleineaanpassingen zijn gemaakt in de afbakening van het onderzoeksgebied. Met deeconomische analyse ontstaat niet alleen een beeld van de omzet die in deverschillende gebieden wordt gerealiseerd, maar ook binnen welke sectoren en metwelke bedrijvigheid .~ De werkwijze om te komen tot een adequate vergelijking bestaat uit vierstappen. De eerste stap die we nemen is het gebied bepalen waar de economie vande natuurgebieden zich afspeelt. Dan zien we dat dit doorgaans de oppervlaktevan het natuurgebied is plus een rand eromheen, waarbinnen de bedrijvigheidzich geconcentreerd heeft. Het zal voor zich spreken dat in een groot gebied eenhogere omzet wordt behaald dan in een klein(er) gebied. Door de oppervlakte in deanalyse mee te nemen wordt het mogelijk om hiervoor te corrigeren. In de analysevan de Veluwe is overigens niet gekeken naar de grote attracties rondom (BurgersBush, Dolfinarium, Apenheul. e.d.) omdat deze het beeld teveel zouden verstoren.Hun activiteiten zijn slechts in zeer beperkte mate te herleiden tot de Veluwsenatuur.

1 a. Veluwe: Tom Bade & Olivier van der Schroeff, "De Veluwe verdient beter", 2007b. Gooi: Tom Bade, Dirk Faber & Olivier van der Schroeff: "Het Groene geld onder de Gooise Matras", 2006c. Ooster- en Westerzand: Tom Bade, Olivier van der Schroeff en Berend van Middendorp, "De Groene impact op

de lokale economie", 2007

d. Dwingelderveld: Tom Bade, Olivier van der Schroeff & Berend van Middendorp, "De groene impact op de lokaleeconomie", 2007

e. Lauwersmeer: Tom Bade & Berend van Middendorp, "Min of meer Lauwersmeer", 2008Weerribben-Wieden: Tom Bade, Reinier Enzerink & Gerben Smid, "Kop en Munt", 2008

Page 7: Nieuwe natuur nieuwe economie

Een tweede stap is een 'correctie' voor de recreatieve potentie van het gebied.Deze potentie wordt afgeleid van het aantal mensen die in de directe omgeving vanhet gebied wonen. In dit onderzoek is gekeken naar de bevolking in een straal van 20

kilometer rond het natuurgebied. Ook is gekeken naar de status van het gebied,waarbij wordt nagegaan ofhet een Nationaal Park, Nationaal Landschap, reservaat ofeen andere gebiedsaanwijzing betreft." Vervolgens is gekeken naar het soort toeristen dat het gebied bezoekt.Hiervoor wordt een schaal aangegeven, waarbij een 1aangeeft dat het gebied alleenbinnenlandse recreanten trekt, terwijl een 5wil zeggen dat zowel recreanten enbinnenlandse toeristen als ook buitenlandse toeristen het gebied bezoeken.Buitenlandse toeristen zullen bij bezoek aan een natuurgebied namelijk gemiddeldmeer geld uitgeven dan binnenlandse toeristen, die weer meer uitgeven danrecreanten (dagjesmensen). De schaal geeft zodoende aan of en in welke matetoerisme een rol speelt binnen de geldstromen. Als laatste worden de gebieden'gekarakteriseerd'. Dit gebeurt op twee vlakken. Aan de ene kant wordt de meest inhet oog springende eigenschap van de natuur genoemd. In het geval van de Veluweis dit "Wild". Het is namelijk het wild waar de Veluwe haar bekendheid aanontleent. Aan de andere kant wordt gekeken of de benutting van de natuurhoofdzakelijk plaatsvindt vanuit de recreatie, de zorg, of de kenniseconomie.Cf In tabel 4.1is het totaaloverzicht weergegeven voor de omzet. De Veluwe blijktvan de onderzochte gebieden het gebied waar verreweg het meeste wordt verdiend.Dit is niet heel vreemd, gezien de grote omvang van het onderzoeksgebied (190.000

hectare), het feit dat binnen het gebied onderrneer twee Nationale Parken zijn gelegenen dat zich, naast Nederlandse recreanten en toeristen, ook veel buitenlandsetoeristen naar het gebied begeven. Het geld wordt op de Veluwe voornamelijkverdiend binnen de niet-commerciële dienstverlening, wat in dit geval voornamelijkde zorg betreft. Deze sector is op de Veluwe bijzonder groot. De inkomsten vanuitrecreatie en toerisme zijn terug te vinden bij de horeca, de handel (voornamelijkdetailhandel die meer verdient, doordat een gedeelte van de clientèle wordt gevormddoor bezoekers van de natuur) en transport (vervoer ten behoeve van toerisme).

Toch is de opbrengst per hectare voor de Veluwe niet de hoogste. Hier wordtnamelijk per hectare ruim € 7,8 duizend omzet gedraaid, terwijl dit in het Gooi ruim€ 8,5 duizend is. De reden is dat zich relatief veel mensen in de omgeving van hetGooi bevinden. De recreatie die dit oplevert en de bescheiden stroom toeristen dienaar het gebied komen brengen veel geld mee dat vervolgens in het gebied wordtuitgegeven. Daarnaast is het Gooi niet alleen een aantrekkelijke woonregio, maar is

i'<lr1li'<r1l~r1l~o

'"0P-r1l

::s

~..•

33

Page 8: Nieuwe natuur nieuwe economie

36 I

g~QJ'0c,os::QJs::QJ."iQJP<

het voor verzorgings- en verpleeghuizen ook een aantrekkelijke vestigingslocatie,wat een extra stimulans voor de economie betekent.!ik De opbrengst in en rondom het Ooster- en Westerzand is de kleinste. Dit ligt inde lijn der verwachting. Het gebied ondervindt veel concurrentie van een drietalNationale Parken (Drents Friese Wold, Dwingelderveld en Weerribben-Wieden), ter-wijl het zelf vrij onbekend is. Hierdoor zijn het vooral lokale recreanten die hetgebied weten te vinden, maar heel veel mensen wonen er ook niet in de directeomgeving. In totaal wordt net duizend euro per hectare verdiend. HetDwingelderveld is het natuurgebied waarbinnen de zakelijke dienstverlening hetmeest actief is. Hier speelt de kennis economie een belangrijke rol in de lokale econo-mie. Dankzij de rust en de donkerte van de natuur is een sterke economische compo-nent ontstaan. Het Nationaal Park levert een belangrijke bijdrage aan de economievan de regio.

In tabel 4.2 is een zelfde overzicht gemaakt voor de werkgelegenheid. Watopvalt, is dat in de Weerribben-Wieden relatief veel mensen werken. Dit komt doorde arbeidsintensieve horecasector, die daardoor van groot belang is voor de werkge-legenheid in de kop van Overijssel. Verder komt het beeld overeen met dat van deomzetten. Deze analyse geeft aan hoe natuur in Nederland rendeert. Op basis van dekenmerken van de natuurgebieden en de omzetten per hectare is het nu mogelijkeen voorspelling te doen over de geldstromen, die ontstaan voor nieuwe natuurzoals het Oostvaardersland.

Page 9: Nieuwe natuur nieuwe economie

Veluwe Weerribben Lauwers- Ooster- en Gooi Dwingelder-

Wieden meer Westerzand veld-Totale omzet in EUR'ooo 1.488.583 104·305 36.128 4·993 120.046 48·446Horeca 348.161 53.186 7.572 3.°°9 62.763 14·840

Zakelijke dienstverlening 4.878 7.812 2.234 1.733 16.839

Niet -commerciële dienstverlening 1.061.345 27.422 17.592 1.984 35·733 16.270

Transport 7-384 752 2.829 8.525

Handel 66.815 15.133 5·9°2 11.291 497

Oppervlakte gebied in ha 19°.000 3°·200 5.5°0 4.800 14.000 6.100

Bevolking op max 20 km afstand 2·33°·120 258.790 104.380 257.570 1.265.34° 212.870

Status Nationale Nationaal Nationaal geen status Reservaat Nationaal

Parken Park Park ParkSoort recreatie 5 3 4 1 2 3Kenmerk gebied .wild nat rust onbekend bossen donkerKenmerk economie Zorg en Recreatie Zorg en Recreatie Kennis en Kennis en

recreatie recreatie recreatie recreatie

Omzet in EUR '000 per hectare 7,83 3,45 6,57 1,04 8,57 7,94

Gemiddelde omzet in EUR'ooo per hectare naar sector:

Horeca 1,83 1,76 1,38 0,63 4,48 2,43

Zakelijke dienstverlening 0,°3 0,26 0,41 0,12 2,76

Niet-commerciële dienstverlening 5,59 0,91 3,20 0,41 2,55 2,67

Transport 0,04 0,02 0,51 0,61

Handel 0,35 0,5° 1,07 0,81 0,08

TABEL4.1: Kenmerken natuurgebieden Nederland: kentallen omzet

Page 10: Nieuwe natuur nieuwe economie

Veluwe Weerribben Lauwers- Ooster- en Gooi Dwingelder-

Wieden meer Westerzand veldTotale werkgelegenheid 23·811 2.102 411 47 2·378 684

Horeca 7·900 1.424 194 22 1.717 29°

Zakelijke dienstverlening 5° 46 26 17 166

Niet-commerciële dienstverlening 14.802 277 162 25 351 215

Transport 36 76 18 34

Handel 1.024 279 12 259 13

Oppervlakte gebied in ha 190.000 30.200 5.500 4.800 14.000 6.100

Bevolking op max 20 km afstand 2·33°·120 258.790 104.380 257.570 1.265·340 212.870

Status Nationale Nationaal Nationaal geen status Reservaat Nationaal

Parken Park Park ParkSoort recreatie 5 4 3 1 2 2

Kenmerk gebied wild nat rust onbekend bossen donkerKenmerk economie Zorg en Recreatie Zorg en Recreatie Kennis en Kennis en

recreatie recreatie recreatie recreatie

Werkgelegenheid per hectare 0,13 0,°7 0·°7 0.01 0,17 0,11

.Gemiddelde werkgelegenheid per hectare naar sector:Horeca 0,04 0,°5 0,04 0,00 0,12 0,°5

Zakelijke dienstverlening 0,00 0,00 0,00 0,00 0,03

Niet-commerciële dienstverlening 0,08 0,01 0,°3 0,01 0,03 0,04

Transport 0,00 0,00 0,00 0,00

Handel 0,01 0,01 0,00 0,02 0,00

TABEL4.2: Kenmerken natuurgebieden Nederland: kentallen werkgelegenheid