ABSTRAKT:

Najočuvaniji i najznačajniji delovi prirodne baštine Srbije su proglašeni za zaštićena prirodna dobra.Zaštićeno je 5 nacionalnih parkova i to su:1. Nacionalni park Fruška gora2. Nacionalni park Tara3. Nacionalni park Đerdap4. Nacionalnik park Šar-planina5. Nacionalni park Kopaonik

Njihov položaj, uticaj na životnu sredinu, značajni lokaliteti, ugrožene vrste flore i faune, održivi razvoj.mere zaštite.

UVOD

Prisustvo velikog broja različitih tipova staništa i raznovrsnog biljnog i životinjskog sveta koji je na njima sagradio svoje zajednice, učinilo je da Srbija bude Evropa u malom sa ekosistemima od submediteranskog do subarktičkog tipa.

Najočuvaniji i najznačajniji delovi prirodne baštine Srbije su proglašeni za zaštićena prirodna dobra. Pored brojnih opštih i specijalnih rezervata prirode, spomenika prirode, predela izuzetnih odlika i parkova prirode, zakonom je zaštićeno i 5 nacionalnih parkova. To su Nacionalni park Fruška gora, Nacionalni park Tara, Nacionalni park Kopaonik, Nacionalni park Đerdap i Nacionalnik park Šar-planina.Srbija se odlikuje bogatom i raznovrsnom prirodnom baštinom koja se ogleda kroz širok spektar geološke, geomorfološke, pedološke, klimatske, hidrološke i biološke raznovrsnosti.

Nacionalni parkovi se mogu svrstati u najmanje dva tipa: *američki *evropski.

Američki tip odgovara prvom parku Jelouston koji je formiran za turizam i rekreaciju građana Evropski tip, odgovara parku Engaden u Švajcarskoj, ima karakteristike rezervata. U rezervatima se živi svet potpuno slobodno razvija i živi, a samo je zaštićen od svakog uticaja čoveka. Nacionalni parkovi u našoj zemlji odgovaraju evropskom tipu, odnosno modelu rezervata, a istovremeno se u njima intezivno razvija turizam sa svim pratećim dešavanjima od gradnje objekata preko dozvoljenih kapaciteta i seče šuma pa čak do organizovanja automobilskih trka

1

NACIONALNI PARK FRUŠKA GORA

Naziv nacionalnog parka potice od naziva istoimene planine, a naziv Fruska gora nosi u svom pridevskom obliku etnik Frug u znacenju "Roman", te na taj nacin ime ove planine cuva uspomenu na jednu etnicku zajednicu koja je davno nestala iz ovih krajeva. Površine 25.393 ha, obuhvata planinski venac Fruške gore što iznosi oko 25% od ukupne površine planine, ali pošto on obuhvata čitavo planinsko bilo, o značaju Nacionalnog parka se me može govoriti odvojeno od planine u celini. Ako bi se Fruška gora posmatrala, među planinama Srbije, prema visini, nivou atraktivnosti, složenosti reljefa i ekosistema, metodom relativnih uporednih odnosa, videlo bi se da ona spada među niske i jednostavnije planine. No, iako niska planina, jednostavne morfologije, ona obiluje raznovrsnošću flore, šumskim i travnim ekosistemima i retkim biljnim vrstama, mozaičnim pejzažima i čestim vidikovcima cine ovu planinu veoma interesantnom i vaznom za razlicite naucne oblasti. Stoga je to planina značajnih prirodnih i rekreativnih mogućnosti. Ako se uzmu u obzir i relativna regionalna merila vrednovanja, njena rekreativna uloga je u monotonoj ravničarskoj Vojvodini još značajnija. Takva njena uloga potvrđena je i kod ustanovljavanja ovog Nacionalnog parka 1960. godine sa ciljem obezbedjnja trajne zastite i unapredjenja. Zahvaljujuci jedinstvenim i veoma brojnim fosilnim ostacima flore i faune, Fruska gora se naziva i "ogledalom geoloske proslosti".

Usamljeni ‘ostrvski’ niskoplaninski venac Fruške gore, dužine 78 km i širine 15 km, proteže se severnim delom Sremske ravnice do obale Dunava, pravcem pružanja zapad~istok. Fruška gora je ostatak starog kopna paleozojske starosti, pa je u osnovi sastavljena od kristalastih škriljaca i eruptivnih stena~andezita, filita, dacita, a delom od serpentina, laporaca, peščara i lesa. Padine planine su pri površini pokrivene lesnim naslagama i jezersko~marinskim sedimentima. Zbog takvog geološkog sastava i male visine planinski venac ima blage oblike reljefa, a planinsko bilo se postepeno izdiže sa krajnjeg zapadnog ogranka i najviše je u središnjem pa istočnom delu planine. Sa ovog bila, blago zaobljenih temena, nižu se manja kupasta uzvišenja~čotovi sa kotama iznad 450 m n.v. od Ravnog visa (451m), prako najvišeg vrha~Crveni čot(539m), Brankovca(477m), Kraljeve stolice(507m), do kote 516m na istočnom kraju planinskog bila. Planinske strane ovog venca većim delom su malog nagiba i postepeno prelaze u ravnicu, a na pojedinim delovima su strmijeg pada i izbrazdane čestim jarugama i manjim potocima. Na Fruškoj gori je razvijena dosta gusta mreža izvor male izdašnosti, pa je zato na njoj zastupljen veliki broj manjih potoka i rečica. Registrovano je 187 izvora i 56 manjih vodotoka, od kojih 39 otiču prema Dunavu, a 17 prema Savi. Mala izdašnost izvora uslovljena je geološkim sastavom porloge, a dužina vodotoka položajem Fruške gore između Dunava i Save. Na njenim padinama i podnožju nalazi se i 15 manjih veštačkih akomulacija.

2

Teritorija nacionalnog parka obiluje raznovrsnom florom i vegetacijom sa oko 1450 biljnih vrsta i podvrsta i dobro očuvanim šumskim ekosistemima. U flori dominiraju trajni stepski i šumo~stepski florni elementi. Među njima je veliko učešće retkih vrsta, kao što su lovorasti jeremičak, pljevika, stepska višnja, žednjak, 32 vrste orhideje i druge. Od 215 zaštićenih biljnih vrsta u Srbiji 38 je sa Fruške gore. Na višim delovima iznad 300 m n.v. dominiraju kompaktni šumski ekosistemi mešovitih listopadnih hrastovo~grabovih, lipovih i grabovo~bukovih šuma sa travnim proplancima i vidikovcima. Najveće je prisustvo lipe čije se površine šire na račun drugih vrsta i zahtevaju oko 30% šumskih površina. Šume i šumska zemljišta zauzimaju 90% teritorije nacionalnog parka ali su šume dosta degradirane, jer izdanačke šume zauzimaju oko 80% šumskih površina, a šumsko zemljište se postepeno pretvara u obradivo, pod voćnjacima i vinogradima. Stoga su na padima zastupljeni razbijeni ostaci šuma, vinogradi, voćnjaci, livade i ratarske kulture. Prirodni ambijent, u celini, čine veliki privredno aktivni i pitomi brdsko~planinski predeli raznovrsnih ekosistema, mozaičnih i dekorativnih pejzaža, značajnih rekreativno~turističkih mogućnosti. Rekreativne vrednosti šumskih ekosistema povećava i položaj planineu prostranoj ravnici, jer se zbog promenljivih lokalnih strujanja vazduha popravlja rekreativna vrednost lokalne klime. Pod posebnom zaštitom nalazi se 39 prirodnih dobra, od toga 30 rezervata i prirodnih spomenika koji su obuhvaćeni režimom prvog stepena zaštite, površine oko 1000ha ili 4% teritorije ovog parka. Najveći deo planinskog bila obuhvaćen je I I stepenom zaštite, a upravo duž bila nalaze se najznačajniji turistički lokaliteti, pa su pojedini od njih izdvojeni kao anklave, sa trećim~liberalnim režimom zaštite, a međusobno su saobraćajno povezani. Posebnu vrednost i biser Fruske gore predstavlja 17 pravoslavnih manastira, poznatih po specificnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Fruska gora takodje krije i brojne arheoloske lokalitete iz praistorijskog i istorijskog perioda. Ovaj ansambl izuzetno značajnih kulturnih dobra uklonjen u prirodni ambijenta Fruške gore najlepši je spoj prirode i spomenika kulture, i on sigurno pretstavlja snažan prirodno-turistički i kulturno-turistički potencijal ovog nacionalnog parka. Glavne prirodne i kulturne vrednosti Nacionalnog oarka Fruška gora su složeni i bogati šumski ekosistemi, pitomi i dekorativni pejzaži, rezervati prirode sa brojnim retkim vrstama i lovnom divljači, kao i bogato kulturno~istorijsko nasleđe. Od prirodnih vrednosti Fruške gore, na granici nacionalnog parka treba spomenuti poznatu banju Vrdnik i izletište Čortanovci koji su značajni za turizam nacionalnog parka. Nacionalni park Fruška gora suočava se sa problemima degradacije prirode i ozbiljnim zagađenjem životne sredine u pojedinim delovima. Pored navedenih degradacionih procesa šumske vegetacije sečama i pretvaranjem šumskih površina u obradive izgradnjom vikendica, veće problema pretstavlja eksploatacija mineralnih sirovina površinskim kopovima na 20 lokacija.

3

Najveći problem pretstavljaju eksploatacija laporaca i rad Beočinske cementare koja ozbiljno zagađuje životnu sredinu aerozagađenjima koja su cesto merena u dolini Beočinskog potoka i dostizu vrednost cak i deset puta iznad maksimalno dozvoljenih količina(naročito u periodu duvanja severnog vetra), a to su ozbiljni i trajni problemi ovog Nacionalnog parka. Fruška gora se ne vodi kao planinsko turističko mesto, već se u turističkoj statistici, kao planinska mesta, vode turistički lokaliteti: Brankovac(477m), Irški venac(451m) i Vrdnik(200m), naselje u podnožju planine, pa nema ni evidenciju o stvarnom turističkom prometu Fruške gore.

Na formiranje specifične i disperzivno organizovane turističke ponude Fruške gore, odnosno Nacionalnog parka uticali su i razvoj lovnog turizma i prostorno razređeni Fruškogorski manastiri kao turistički motivi sa elementima turističke ponude.Ovako zonalno razuđena materijalna baza uslovljena je i morfološkim sklopom planine kao glavnim prirodnim rekreativnim faktorom. Stoga su pojedinačni objekti i organizovani turistički lokaliteti skoro linijski poređani dominantnim položajima duž planinskih bila, počev od lovišta Vorovo na zapadnom ogranku do rekreativno-izletičkog lokaliteta Stražilovo na samom istočnom delu planinskog bila, u dužini oko 50 km. Tim dugim planinskim vencem poređani su svi važniji turistički lokaliteti i objekti, ovim redom: 1) ograđeno lovište Vorovo sa lovačkom kućom, planinarskim domom i vilom ’Vorovo’, 2) muzej Rohalj baze, 3) lovište Ravne(u ataru mali hotel i lovačka kuća), 4) lokalitet Letenka, odmaralište - škola u prirodi, 5) lokalitet Crveni čot - Osovlje(planinarski dom i uslužni objekti), 6) lokalitet Brankovac(hotel i vidikovac), 7) lokalitet Zmajevac(planinarski dom i vidikovac), 8) Iriški venac - glavni turistički lokalitet sa više smeštajnih i uslužnih objekata i 9) lokalitet Stražilovo(spomenik,planinarski dom, bungalovi). Iriški venac se izdvaja među ovim lokalitetima saobraćajno~turističkim položajem i opremljenošću, kao i sa povoljnijim mogućnostima da se razvije u manji turistički centar.

Svi ovi lokaliteti povezani su poprečnim saobraćajnicama, kao i uzdužnim starim makadamsko-asvaltnim putem čitavom dužinom planinskog bila. Ovim putnim pravcem je trasirana i jedinstvena fruškogorska planinarska transverzala na kojoj se organizuje Fruškogorski maraton.

4

Ovi lokaliteti zbog linijskog prostornog razmeštaja i međusobne povezanosti obrazuju jedinstvenu -tzv. Fruškogorsku turističku zonu. Prema podacima stručne službe na teritoriji nacionalnog parka evidentirano je ukupno 33 objekta za smeštaj, različitih vrsta, i to:

- 10 odmarališta raznih preduzeća i organizacija,- 9 planinarskih domova, takođe raznih vlasnika,- 8 šumarskih kuća,- 3 vile zatvorenog tipa,- 2 manja hotela, od njih jedan zatvoren, a drugi izbeglice i - 1 manji motel.

Specifičan i vrlo značajan deo turističke ponude Nacionalnog parka, kao što je istaknuto, čine spomenici kulture i lovišta. Naime, 17 fruškogorskih manastira su srpska Sveta gora. Oni su snažni motivi turističke posete i specifični sadržaji turističke ponude. Rasuti su po obroncima Fruške gore, na terasama i u udolinicama bogatih i pitomih pejzaža okruženi voćnjacima i vinogradima. Manastiri sa konacima i bogatim prirodnim okruženjem su važni turistički motivi organizovanih turističkih poseta. Nacionalni park Fruška gora je jedinstveno lovište kojim se gazduje po posebnoj Lovnoj osnovi Nacionalnog parka. U njemu je zastupljena divljač kao i u sličnim brdskim područjim. U ovom lovištu, međutim, postoje i veliki ograđeni lovni revir Vorovo(oko 1500ha) koji je pored obezbeđivanja reproduktivnog uzgoja za lovište , namenjen i lovnom turizmu. Prema stanju iz 2000. godine u lovištu je bilo 400 jelena lopatara, 150 muflona, 365 srna, 250 divljih svinja. Lopatar i muflon su alohtone vrste koje se gaje u ograđenom lovištu. Zec, jarebica, fazan i lisica su prisutne na prosečnom nivou vrste. Srna je najznačajnija gajena divljač, ali je jako proređena pa se planira uzgoj do kapaciteta matičnog fonda na oko 500 jedinki, kao i obnavljanje uzgoja običnog jelena. Lovište ima zadovoljavajuću tehničku opremljenost i lovočuvarsku službu, pa se može računati sa racionalnom organizacijom gazdovanja i odgovarajućim obimom lovnog turizma. Nacionalni park Fruska gora je član Federacije nacionalnih parkova Evrope - EUROPARC

5

NACIONALNI PARK TARA

Sve su redje ovakve oaze netaknute prirode, a jedna od njih je planina Tara. Planinska goropad, reka Drina, gledana sa brojnih vidikovaca lici na tanku, zelenu liniju uvucenu u kanjonski masiv. Prozracno bistra, zelena voda, u kanjonima zastrašujuca, u dolinama pitoma privlaci lepotom svojih obala i bogatstvom vodenog sveta ljubitelje prirode i ribolova bili su neki od bitnijih faktora da se ovo podrucje nadje pod zaštito, i dobije status Nacionalnog parka 1981god. Planinsko područje Tare nalazi se na krajnjem zapadu Srbije. Sa severne i zapadne strane ograničeno je dolinom Drine, sa jugozapada dolinom Rzava, sa juga plitkom kremanskom udolinom koja ga odvaja od zlatiborske površi. Na istoku i severoistoku ovo područje se spušta preko zaravni Ponikve do prevoja Kadinjače i doline Pilice. U ovim prostornim okvirima područje Tare predstavlja jedinstvenu planinsku geografsku celinu, dužine je oko 45km, širine do 18km a prosečne visine oko 1200m. Podrucje se nalazi izmedu 43° 52' i 44° 02' severne geografske širine i 19° 15' i 19° 38' istocne geografske dužine. Podrucje Nacionalnog parka Tara nalazi se na 19.200 ha, dok se pod šumama nalazi oko 13.000 ha. Ceo prostor Nacionalnog parka obuhvata: planinu Taru, Crni vrh, Zvezdu, Stolac, kanjon Drine sa PeruĆcem i okolinu Bajine Bašte. U reljefu Tare se izdiže veći broj uzvišenja, a sa ivičnih delova spuštaju se duboko usečene doline manjih, ali brzih reka, velikog pada. Najprostraniji i najlepši deo ovog planinskog područja je površ Ravne Tare, prosečne visine oko 1100m na koje se lepotom pejzaža, izdvajaju Kaludjerse Bare i Mitrovac. Na njenom južnom delu izdiže se planinski masiv Zborište 1544m nadmorske visine, dok se prema istoku površ Kaluđerskih Bara (1055m) spušta u nižu nagnutu površ Ponikve (oko 900m). Prema severozapadu područje se izdiže u viši nivo Tare, preko planinskih visova-Visa (1326m), Omara (1286m) i Crnog Vrha (1261m). Prema severozapadu se spušta do prevoja Predov krst (1075m), odakle se ponovo izdiže u planinski masiv Zvijezda, koji je ograničen laktastom krivinom Drine. Najviši visovi ovog masiva su Smiljevac (1445m) i Veliki kraj (1332m). Na zapadu se nalaze najviši visovi Bature (1519m) i Mrke kape (1545m) i planinski masiv Veliki Stolac (1675m) koji se nalazi na teritoriji Republike Srpske. Ovo državno razgraničenje razlog je što i ovaj deo Tare nije obuhvaćen nacionalnim parkom. U ovim krajevima dominiraju kraški oblici reljefa. Najpoznatiji i najreprezentativniji su, do 1000m visoki krečnjački kanjonski odseci Drine, zatim duboke i kratke kanjonske doline Rače, Dervente i Brusnice. Sa tih ivičnih planinskih vrhova i kanjonskih odsečaka otvaraju se vidikovci impresivnih utisaka, a dubokim i suženim dolinama teku reke velikog pada, brze, hučne i bistre, pune brzaka, slapova i vodopada.

6

Pored trijaskih krečnjaka teren izgrađuju i paleozojiski škriljci, peščari, laporci i druge stene, pa je takav sastav doprineo da se obrazuje raznovrstan reljef - prostranih površi, planinskih masiva i dubokih rečnih masiva sa refugijalnom klimom. Ovi prirodni uslovi omogućili su da se na ovom planinskom području razvije i održi veoma raznovrstan i bogat biljni i životinjski svet, pa stoga šumski ekosistemi Tare spadaju u među najvrednije u Evropi. Bogatstvu šuma najviše su doprinosili u prošlosti periferni položaj, saobraćajna izolovanost i slaba naseljenost područja, a u drugoj polovini prošlog veka bilo je obezbeđeno racionalno gazdovanje šumskim bogatstvom. Racionalnost gazdovanja bilo je olakšano time što je 64% teritorije nacionalnog parka, ili 12 260ha šuma i šumskog zemljišta bilo u društvenom vlasništvu na kome su se nalazile najkvalitetnije šume.

Pored šumarstva, stočarstva i lova na Tari je danas turizam postao najrazvijenija privredna grana. Na planini Tari nije došlo do većih ekoloških poremećaja, jer su izgrađeni objekti disperzno razmešteni u manjim grupama, ili pojedinačno na većem broju lokaliteta, pa je Tara danas jedan od najbolje očuvanih planinskih predela u Srbiji. Područje je saobraćajnopovezano regionalnim i lokalnim putevima koji se vezuju za susedne magistralne pravce. Od njih se kroz nacionalni park odvajaju lokalni putevi pa je na taj način u parku postignuta funkcionalna prostorna organizovanost saobraćajnica i objekata i nužna ekološka očuvanost prostora. Time je nacionalni park Tara sačuvao status ekološki najočuvanijeg i najorganizovanijeg nacionalnog parka SrbijeOve prirodne vrednosti trebalo je trajno sačuvati, a najadekvatniji oblik njihove zaštite i očuvanja je Nacionalni park. Na prostoru Nacionalnog parka dominiraju pitomi i dekorativni pejzaži blago zatalasanog predela Ravne Tare. Oni su predstavljeni kombinacijama otvorenih cvetnih livada, mešovitih listopadnih i četinarskih šuma sa travnim proplancima i vidikovcima. Tako kvalitetan rekreativno turistički ambijent upotpunjen je i vrlo stimulativnim klimatom koji proističe iz veoma povoljne nadmorske visine od 1000 – 1100m. Stoga je ovaj deo Tare najviše angažovan za turističku izgradnju, rekreativni boravak i sportsko – rekreativne aktivnosti.

Pored ovih eko-turističkih vrednosti Nacionalni park se odlikuje brojnim prirodnim raritetima. Među takvim su i prirodna staništa Pančićeve omorike – jedinstvenog tercijalnog relikta i endemita, nenadmašne vitkosti, visine i lepote u šumskim ekosistemima. Zatim oko 40km dugi kanjon Drine, čiji vertikalni krečnjački odseci Tare dosežu visinu do 1000m. On se naročito svojom desnom stranom, nadmoćno izdvaja (posle kanjona Tare) od drugih kanjona izuzetnim dimenzijama, složenom atraktivnošću, markantnim, reprezentativnim i impresivnim vizurama koje se otvaraju sa brojnih vidikovaca retkom florom, složenim ekosistemima, čestim pećinama, procepima i vrelima.

Od vidikovaca najmarkantniji je uređeni vidikovac Kozje stene sa koga se otvara impresivni pogled na ujezereni kanjon i hidroelektranu Perućac. Posle kanjona Drine ističe se kanjon Rače.

7

Takođe su značajni kanjoni Dervente i Brusnice. Kroz kanjon Dervente je prosečen put sa obale Drine do prevoja Predov Krst, dok su kanjon Brusnice i područje Brusnica saobraćajno izolovani pa se na ovom području nalazi najpoznatije sklonište medveda. U Nacionalnom parku Tara zastupljena je raznovrsta flora sa preko 1000 biljnih vrsta i bogata šumska vegetacija. . Najznačajnije među njima su: Pančićeva omorika, mečja leska, tisa, božikovina, jeremičak, dervetantanski različak, božur, plava i žuta lincura, paprat rebrača, zlatan, crna čemerika i druge. Takođe zbog povoljnih stanišnih uslova na Tari je zastupljena i bogata fauna. U njoj se nalaze mnoge retke i proređene vrste, kao što su medved i divokoza, alpska rovčica, suri orao, orao zmijar, sivi soko, kao i bogata lovna divljač: srna, divlja svinja, lisica, kuna, divlja mačka i druge.Tara se odlikuje i sa10 prirodnih rezervata i 5 spomenika prirode i prisustvom značajnog kulturno istorijskog nasleđa među kojima se posebno ističe manastir Rača – spomenik kulture od velikog značaja. Stoga je prostornim planom Nacionalnog parka u zoni sa prvim stepenom zaštite obuhvaćeno 2960ha ili 15.43%, u drugom stepenu zaštite 7721ha ili 40.27% i u trećem stepenu zaštite 8494ha ili 44,27% od ukupne površine Nacionalnog parka. I baš zbog velikog prostranstva najsloženijih i najkvalitetnijih šumskih ekosistema koji su i staništa retkih biljnih i životinjskih vrsta u ovom Nacionalnom parku je najveći procenat (15.4%) teritorije pod strogim režimom zaštite.

ZAŠTIĆENE BILJNE VRSTE

Panciceva omorika

Panciceva omorika je endemo-reliktna vrsta naših krajeva, potomak iskonskih vrsta koje su u Evropi za vreme tercijara pre ledenog doba pokrivale velike prostore i povezivale evropske vrste cetinara sa vrstama koje danas žive u severoistocnoj Aziji i na severozapadu Severne Amerike.

Zahvaljujuci posebnim uslovima na Balkanskom poluostrvu, omorika je mogla da se održi do danas, kao predstavnik izumrle vegetacije.Naziv Panciceva omorika dobila je po istaknutom jugoslovenskom velikanu prirodnih nauka, Josifu Pancicu, koji je najzaslužniji za otkrice omorike.

Panciceva omorika kao reliktni biser autohtonih šumskih vrsta drveca Srbije, predstavljala je i dalje predstavlja predmet interesovanja svetskih istraživaca ne samo zbog njene izuzetne lepote vec i zbog njenih bioloških i drugih osobina.

8

Omorika zahvata uski areal u srednjem toku reke Drine, gde se javlja na vrlo strmim, kamenitim obroncima.Kao pravi stanovnik stenjaka, svojim uskim habitusom i vitkim stablom ukrašava litice Tare i predstavlja u prirodno-naucnom smislu jednu od najvažnijih vrsta drveca u Evropi.Kao drvo omorika dostiže visinu do 30 pa cak i 40 metara, a u precniku debljine je 60 m. Ima pravo i vitko stablo sa piramidalnom krošnjom.

Omorika raste na vrlo stenovitim i siromašnim terenima . Sem na krecnjaku raste i na drugim tipovima zemljišta. Razvija se podjednako dobro na suvim i mocvarnim zemljištima, podnosi mraz, kao i suva leta.Biljne zajednice Panciceve omorike javljaju sena veoma razlicitim tipovima zemljišta.

Šume omorike i smrce su uglavnom rasprostranjene na krecnjaku i to vecinom na velikim nagibima i to najcešce na hladnijoj ekspoziciji.. Pored smrce omorika može da opstaje sa jelom, belim i crnim borom i bukvom. Omorika je glavna odlika kako flore tako i vegetacije planine Tare.Panciceva omorika je najinteresantniji endemoreliktni predstavnik Tare, kojoj je na ovom planinskom masivu, od tercijera pa sve do danas, bio obezbeden kontinuitet postojanja. Ova vrsta i njena staništa postala su predmet nacionalnog ponosa, ali i predmet interesovanja citave svetske naucne javnosti.

U sastav flore ulazi 1013 determinisanih vrsta. Usled povoljnih ekoloskih uslova mnoge od njih predstavljaju prirodne vrednosti kao što su:

Centaura Derventana, derventanski razlicak izuzetno atraktivna biljna vrsta sa ljubicastim cvetom cije je prirodno nalazište u klisuri Dervente u kanjonu Drine. Spada u endemicnu vrstu.

Jeremicak je takode endemicna vrsta, opojnog mirisa, stavljena pod zaštitu države. Moguce ga je pronaci u svim borovim zajednicama, crnog, belog bore i crnjuši i to najcešce na lokalitetima Kaluderske Bare, Miloševac, Gavran, Brus, Pasak i dr. On je tercijarni relikt.

Zelenika (božikovina) zimzeleni žbun ili do 10 m nisko drvo mediteranskog i atlanskog rasprostranjenja. Moguce ga je naci na prelazima izmedu potiske subalpske klime od 850 do 900 m nadmorske visine na severoistocnoj strani masiva Tara. Takode tercijarni relikt zakonom zašticena vrsta.

Žuta lincura vrlo retka gotovo iscrpljena vrsta na ovom podrucju. Kao omiljeni narodni lek masovno je vaden koren tako da je blizu potpunog išcezavanja zbog cega je stavljen pod strogu žastitu. Ima je na lokalitetima Miloševac, Zborište, Gavran, Dikava, Đurdevo brdo.

9

Velika plava lincura je takode vrlo retka i sada je ima samo na višim istaknutim krecnjackim stenacima. Ima je na svim sastojinama smrce i jele i to na Mitrovcu, Baturi i Zvezdi. Takode zakonom zašticena vrsta.

Paprat rebraca veoma redak relikt. Ima je u bukovim šumama strmih padina Tare.

Crna cemerika je vrlo retka a na Tari se nalazi na Zvezdi, Dugom dolu, Stocu.

Tisa hiljadu godisnje drvo cija pojedinacna i retka stabla dosezu i do 25 m. Predstavlja antropološki endem. Moye se naci u kanjonskim nepristupacnim mestime Grlca (Nevesinjski potok), Brusnice, Džanici, Kanjon Belog Rzava. Zbog svojih karakteristika zakonom zašticena.

Šume prašumskog tipa - u nekim delovima kanjona nalaze se nepristupacna mesta gde covek nije mogao da eksploatiše drvece i one su iskonski takve i ne menjaju se.

Reliktne zajednice oraha koji je iskonski živeo i ostatak je istorijske prošlosti. Može se naci na likalitetima Kanjon Race, Derventa, Aluški potok. Polidominantna yajednica Crveni potok i svi kanjoni.Na obroncima šuma zastupljeno je preko 250 jestivih i 3 otrovne pecurke (zelena pupavka).

Polazeći od činjenica da je Nacionalni park Tare jedno od najbolje očuvanih i uređenih prirodnih planinskih područja u Srbiji, da poseduje brojna i raznovrsna prirodna dobra sa svojstvima visoko atraktivnih i reprezentativnih turističkih motiva, može se pouzdano tvrditi da poseduje respektivne turističke potencijale. Prirodni i materijalni uslovi na ovom planinskom prostoru predstavljaju odličnu osnovu za razvoj turizma, prvenstveno rekreativno odmarališnog, kao i aktivnih oblika sportsko rekreativnog turizma: izletničkog, planinarskog, lovnog, ribolovnog i programiranog ekološkog turizma školskog tipa i sličnih eko-turističkih oblika i seoskog turizma. Na Tari postoji i određena sportska infrastruktura za zimske sportove – 3 manja ski lifta na Mitrovcu, žičara na Kaluđerskim Barama i ski staze i ski liftovi na Radmilovcu i Šljivovici, kao i sportski tereni pored hotelskih objekata. Vodosnabdevanje kvalitetnom vodom obezbeđeno je jedinstvenim vodovodom sa akumulacije Kruščica na Belom Rzavu. Ovaj nacionalni park je uspeo do sada da održi prihvatljive ekološke odnose između zaštićene prirode i ostvarenog razvoja. Nacionalni park Tara je primer kako se adekvatnim ekološkim menadžmentom i saradnjom nadležnih ministarstava, kompetentnih stručnjaka i lokalnog stanovništva može primeniti održivi razvoj. Na taj način ovaj park prirode postaje svima dostupan, a da time ne budu narušene retke biljne i životinjske vrste i njihove zajednice, prelepi predeli i kanjoni i da sve to bude sačuvano za buduće generacije

10

NACIONALNI PARK ĐERDAP

Nacionalni park Đerdap se nalazi u jugoistocnom delu Evrope, u severoistocnom delu Republike Srbije, na samoj medjunarodnoj granici sa Rumunijom.Ukupna površina Nacionalnog parka iznosi 63.608 ha, a zaštitnom zonom obuhvaceno je 93.968 ha.Park se prostire na oko 100 km desne obale Dunava od Golupca do Karataša kod Kladova i obuhvata uzani šumoviti brdsko planinski pojas, širine 2-8 km uz Dunav, koji se izdize iznad Dunava od 50 - 800 metara nadmorske visine. Ovo podrucje - podrucje Đerdapske klisure nacionalnim parkom proglašeno 1974. godine. Osnovna njegova odlika je velika šumovitost (preko 64%) i izrazito bogatstvo i raznovrsnost flore, faune geomorfoloških oblika i bogatstvo kulturno-istorijskih spomenika od najstarijih epoha do danas. Oko 9% odnosno 5500 ha površine Nacionalnog parka Đerdap cini deo Dunava koji pripada SR Jugoslaviji. To Nacionalni park Đerdap cini i recnim nacionalnim parkom. Dolina Dunava sastavljena je od tri kanjonsko-klisurske doline :

• Golubacka, dugacka 14.5km, najmanje širine 230m • Gospodjin Vir duzine 15km i najmanje širine izmedu 220m • Kanjon Velikog i Malog Kazana duzine 19km i najmanje širine 150m

I tri kotline :

• Ljupkovska • Donjomilanovacka • Oršavska

Kanjonske doline usecene su u krecnjake juznih Karpata.

Đerdap, Gvozdena vrata, hiljadama godina je izazov za putnike, trgovce, ratnike i mirotvorce. To su vrata izmedju dva vazna kulturna i ekonomska dela sveta, izmedju donjeg i srednjeg Podunavlja. Đerdap je oduvek bio prirodno strateško mesto ogromnog znacaja, i u ratu i u miru. Zato je duz Đerdapa veliki broj istorijskih spomenika.

11

REZERVATI PRIRODE

Rezervat Golubacki grad - Specijalni rezervat prirode

Rezervat prirode "Golubacki grad" cini zaledinu kulturno istorijskom spomeniku pod istim nazivom i predstavlja površinu pod niskim šibljacima jorgovana (syringa vulgaris), visokim šibljacima jorgovana, grabica i jasena (Syringeto-fraxineto-carpinetum orientalis), ostacima šuma jorgovana, hrasta medunca i grabica (Carpineto orientalis-quercetum mixtum), šuma toplih hrastova (Quercetum confertae ceris pubescente tosum ) i bukovih šuma sa orahom ( Fagetum montanum juglandetosum ).

Zajedno sa spomenikom kulture "Golubacki grad" cini jednu od naucno najzanimljivijih celina na podrucju Nacionalnog parka.

Rezervat Bojana - Specijalni rezervat prirode

Rezervat prirode "Bojana" cini zašticena cista orahova sastojina (Juglans regia) okruzena visokom mešovitom sastojinom bukve i oraha (Fagetum montanum juglandetosum), a sem toga na citavoj površini javljaju se u vidu pojedinacne ili grupimicne primese još i mecija leska (Corylus colurna), maklen (Acer monspesulanum), crni jasen (Fraxinus ornus), grabic (Carpinus ornus) i grab (Carpinus betulus).

Rezervat Bosman-Sokolovac - Opšti rezervat prirode

Kao osnovni razlog što je rezervat prirode "Bosman - Sokolovac" stavljen pod zaštitu je taj što se na ovom podrucju nalaze zajednica niskih šuma i šibljaka (Syringeto-monsspesuleto-colurnetum), reliktna zajednica mešovitog sastava sa karakteristicnim vrstama (Acereto-fraxineto-colurnetum-mixtum) i osiromašena zajednica bukve i mecije leske (Fagetum montanum- colurnetosum ). Istovremeno ovo podrucje predstavlja i znacajno geološko nalazište mezozojske liaske faune.

Rezervat Coka Njalta sa Pesacom - Opšti rezervat prirode

Rezervat prirode "Coka Njalta sa Pesacom" predstavlja veliki tipicni refugijum reliktnih i retkih vrsta drveca i njihovih zajednica. Raznovrsni kraški geomorfološki oblici u ovom "istocnom kršu" se prema Petrovicu (1978), odlikuju baš ovim smenjivanjem raznih geomorfoloških oblika na malim rastojanjima ( vrtace, škarpe, ostenjaci, sipari, okomite stene, šiljate stene, deluvijalni nanosi, itd.), što je dovelo do formiranja razlicitih staništa, mikro i nanostaništa, a samim tim i do formiranja razlišitih zajednica, mikrocenotickih grupacija vrsta i velikog biodiverziteta, narocito na stenjacima.

12

Zbog svojih veoma zanimljivih prirodnih odlika ovaj park je atraktivno turističko mesto. U svojoj ukupnoj turistickoj ponudi Nacionalni park Đerdap se predstavlja kao posebna i zaokružena turisticka celina po mnogo cemu jedinstvena u Evropi i svetu. Atraktivnost turistickih motiva, vezanih za Đerdapsku klisuru sa njenim morfološkim i hidrografskim osobenostima se, bez preterivanja, ne može ni uporediti sa slicnim fenomenima u nacionalnim parkovima Evrope. Tu je i privlacnost derdapskih pejzaža, koja se zasniva ne samo na reljefnoj raznolikosti i hidrografskim obeležjima, vec i na širokom spektru kombinovanja razlicitih floristickih i vegetacionih oblika.

Sa svojim kulturno - istorijskim nasledem i nekim stvorenim vrednostima novijeg porekla, odredenim oblicima prvredivanja i veoma specificnim folklornim obeležjima pruža posetiocima tokom cele godine posve retke, privlacne i neponovljive turisticke sadržaje.

Izletnicki turizam

-Obilazak mnogobrojnih kulturno istorijskih spomenika; -Obilazak rezervata prirode; -Obilazak pecina ("Rajkova pecina", "Gradašnica", "Dubocka""Ceremošnja""Ravništarka"); -Obilazak spomenika prirode ("Vratnjanske kapije" "Valja prerast"); -Škola u prirodi; -"Staze zdravlja"; -Foto safari -Izleti brodom -Posete Hidroelektrani Đerdap, Ribokombinatu Kladovo, Rudniku bakra Majdanpek, --Zlatari Majdanpek i dr.

Nauticki turizam

-Jedrenje; -Motonautika; -Veslanje; -Sportska takmicenja na vodi;

Stacionarni turizam

-Hotel "Lepenski Vir" Donji Milanovac; -Hotel "Golubacki grad" Golubac; -Hotel "Đerdap" Kladovo; -Omladinski kamp Karataš; -Moteli u Dobri i Tekiji; -Smeštajni objekti na Omanu i Plocama;

13

Manifestacioni turizam

-Regate u jedrenju i veslanju ("Đerdap kup"); -Lov soma "na bucku" ("Zlatna bucka Đerdapa -Tekija); -Ribolovni kotlici ("Zlatni kotlic" - Golubac); -Folklorni festivali ( "Jorgovan fest", "Seoska olimpija

Podrucje Đerdapa oduvek se odlikovalo brojnošcu i izuzetnom raznovrsnošcu životinjskog sveta, o cemu svedoce zapisi brojnih putopisaca. Ova raznovrsnost divljaci održala se i do današnjih dana, tako da u stoletnim bukovim i hrastovim šumama Nacionalnog parka Đerdap i sada slobodno u prirodi žive vrlo brojni jeleni, srndaci, divlje svinje, jazavci, kune, zecevi, divlji golubovi, grlice i dr., dok stenovite litice Đerdapskog Kazana krase divokoze, orlovi i sokolovi. Medved i ris i danas krstare šumovitim prostranstvima Nacionalnog parka Đerdap, dok su vukovi, šakali, lisice i divlje macke još uvek brojni. Prostrano Dunavsko jezero naseljavaju mnoge vrste ptica mocvarica, a okolna polja pružaju sve potrebne uslove za život sitne divljaci (jarebica, fazana izeceva)

Dunav i Dunavsko jezero mestimicno siroko i preko 2 km obuhvataju 5500 ha površine Nacionalnog parka Đerdap. To veliko vodeno prostranstvo sa svojim tajnovitim virovima i mocnim brzacima utocište je jednom posebnom svetu, populaciji najraznovrsnijih vrsta riba.Koliku je važnost riba kao živo bice imala za ovo podrucje najbolje govori podatak da ju je još pre 8.000 godina "Covek sa Lepenskog Vira" proglasio svojim božanstvom.Prelepa Đerdapska klisura sa svim svojim tajnama pruža velike mogucnosti i najprobirljivijim ljubiteljima kako privrednog tako i sportskog ribolova. Pastrmka, keciga, smud, som, šaran, štuka, deverika i dr. veliki su izazov za sportske ribolovce da u vrtlozima Đerdapske klisure iskažu svoje umece. Uz odgovarajuce dnevne, nedeljne ili sezonske ribolovne dozvole, ribu je moguce loviti sa obale ili sa camca uz nesebicnu pomoc lokalnih alasa.

14

NACIONALNI PARK ŠAR-PLANINA

Teritorijom nacionalnog parka Šar-planina površine 39000 ha obuhvaćeni su glavni planinski venci Šare, visokoplaninski masiv Ošljak, deo Jezerske planine i Ostrovica, pa se ocene o opštim prirodnim odlikama Šarplanine odnose i na nacionalni park. Ovaj nacionalni park ustanovljen je pokrajinskim zakonom 1986. g. sa privremeno ustanovljenim granicama, pa je 1993. g. Zakonom o nacionalnim parkovima Srbije potvrdjena ustanovljena povrsina u odnosu na privremene granice s tim da se naknadno utvrde konačne granice i površina. U tom smislu Zavod za zaštitu prirode 1994 godine pripremio je predlog trajne granice sa manjim proširenjima teritorije. Međutim u toku razmatranja tog predloga došlo je do zahteva za radikalno proširenje nacionalnog parka i na jugozapadni deo Šare do Dragaša. Zavod je nastavio dodatna istraživanja na ovom području,ali su ona prekinuta 1998. prekinuta pa je NP i dalje zadržao prvobitnu površinu od 39000 ha. Zatim je došlo i do prekida službene komunikacije sa pokrajinom.

Teriotorija Nacionalnog parka Šar-planina po prirodnim odlikama spada među geografski, hidrografski, klimatski, i ekolški najsloženija i najraznovrsnija visokoplaninska područja. U njemu dominiraju markantni visokoplaninski masivi i venci manjim delom Ljubotena (2.946 m ), crnog vrha (2.584), Kobilice (2.526), i Kara Nikole(2.408), zatim masivi Ošljaka (2.212), i dela Jezerske planine (2.092), i Ostrovice. Takav sklop reljefa, geološki sastav i klima uslovili su razvijene oblike glacijalnog reljefa i brojna glečerska jezera karakterističan klimat , od toplije submediteranske do oštre visokoplaninske , a u zavisnosti od tog tipa i visinsku zonalnost biljnog sveta od submediteranskih flornih elemenata u dolini bistrice do arktoalpijskih, pa spada medju floristički najbogatije balkanske planine.Otuda i prisustvo velikog broja reliktnih i endemičnih vrsta.Među njima najznačajnije su borovi molika i munika, zatim planinski javor, tisa, alpska ruža i mnoge druge.

Sa 147 vrsta leptira, Šar-planina je najbogatije područje Evrope, a sa preko 200 vrsta ptica (orao bradan, beloglavi sup, suri orao, tetreb), ona je stecište 60% ornitofaune Srbije. Na nepreglednim prostranstvima Šar-planine, mogu se videti endemične i reliktne vrste sitnih glodara, kao što su dinarska voluharica, kuna zlatica, kuna belica, vidra, ali i divlja mačka, ris, medved i divokoza. Bogato kulturno-istorijsko nasleđe predstavljaju 34 srednjevekovne crkve i manastiri, poput manastira Sv. Petra Koriskog iz 13. veka i manastira Sv. Arhangela iz 15. veka nadomak Prizrena, a turistima je na raspolaganju i ski-centar na Brezovici.

15

Za ovo područje karakteristična je asimetrična zonalnost vegetacijskih pojaseva gde su u nižim jugozapadnim delovima i u dolini Bistrice dominantne mešovite hrastove šume, dok su na severnim ekspozicijama na istim visinama dominantne bukove šumske zajednice.iznad njh su mešovite bukovo-četinarske šume-bukve, smrče, jele i endemičnih i reliktnih borova molike i munike. Iznad pojasa četinarskih šuma zastupljena je prelazna vegetacija bora krivulja, kleke i sličnih vrsta, a iznad gornje šumske granice na Š ari je zastupljen vrlo prostran pojas visokoplaninske zeljaste i žbunaste vegetacije u vidu pašnjaka i livada pogodnih za razvoj stočarstva.

Na ovom složenom visokoplaninskom području zastupljeni su brojni predeli, ekosistemi, lokaliteti i objekti izuzetnih vrednosti i fenomenalnih pojava. Neki od njih su zaštićeni kao rezervati prirode, spomenici prirode i prirodne retkosti. Takvi su vrlo česti morfološki i geološki procepi i sklopovi reljefa sa vrlo čestim izvorima, vrelima, i slapvima, markantni lednički oblici reljefa-cirkovi, valovi i morene i u njima lednička jezera, bogati ekosistemi i pejzaži, naročito visokoplaninski vidikovci. Brojna lednička jezera rasuta su po Šari na makedonsko i srpskoj strani.

Najznačajnija među njima su Livadicko na 2173 m visine, neposredno ispod Ljubotena, veliko Jazinčko jezero u jazinačkom cirku. Izdvojena su i 4 stroga rezervata prirode (Ošljak, Popovo prase, Golem bor i Rusenica), i više kompleksa molikovih i munikovih šuma u prvom stepenu zaštite.

16

NACIONALNI PARK KOPAONIK

Nacionalni park Kopaonik, smešten je u središnjoj Srbiji.Preko pitomog podrđa uzdiže se do Pančićevog vrha visokog 2017 m n.v. Istoimeni Nacionalni park površine od 11810 ha, obuhvata najviše i najlepše delove ovog masiva. Oivičen rečnim dolinama Ibra, Jošanice, Sitnice, Laba, Rasine, Toplice, Kopaonik sa svojim divljim klisurama, prostranim pašnjacima, kamenim blokovima i liticama predstavlja odličan vidikovac. Floru Kopaonika čini preko 1500 biljnih vrsta, od čega 91% endemit.

Najinteresantnija su 3 lokalna endemita koja se javljaju isključivo u planinskom pojasu (semprevivum kopaonikensis-kopaonička čuvarkuca, viola kopaonikensis- kopaonička ljubičica, cardamine pancicii- pančićeva režuha). Počev od podnožja planine, zonalno se smenjuju šumski ekosistemi vrbovo-topolovih šuma u dolinama reka, termofilna zajednica crnog bora i više vrsta hrastova. Iznad njih se širi pojas žbunaste vegetacije izgrađen od planinske kleke.Kopaonik se odlikuje i po živorodnom gusteru koji nastanjuje samo najviše planine Evrope kao i tercijalna vrsta dnevnog leptira (colias balcanica). Od preko 120 vrsta ptica često se mogu videti suvi orao, planinska i šumska ševa, drozd kamenjar, jarebica kamenjarka. Među sisarima izdvajaju se patuljasti miš, patuljasta rovčica, divlja mačka, mrki medved.Od lokalite se izdvaja lokalitet Kozije stene sa reliktnim četinarskim zajednicama (vresom- kopaoničkom ljubičicom). Prirodni rezervati nacionalnog parka su sledeći lokaliteti:Kozje stene, Vučak, Mrkonja, Jankova bara, Gobelja, Barska reka, Samokovska reka, Metođe, Jelak, Suvo rudište i Duboka. Kopaonik-prostrano planinsko razvršje prosečnih visina od 1600m (Kadijevac) do 1800m (Jaram i Pajino preslo) nadmorske visine. Kopaonik je bogat raznovrsnim rudama, pri vrhu planine su dva radioaktivna izvora: Marina voda i Krčmar voda, a u njenoj podgorini tri poznate banje: Jošanička, Lukovska i Kuršumlijska. Dominantnost visokoplaninske mase Kopaonika potencirana je položajem između dubokih dolina i kotlina, kao i visinom zaobljenih vrhova koji se izdižu sa Ravnog Kopaonika i predstavljaju najlepše vidikovce sa kojih se dogleda čitava južna i središnja Srbija. Na Kopaoniku zastupljeni raznovrsna flora, bogati šumski ekosistemi, retke relikatne i endemične vrste, a najviše planinskom delu oštra planinska klima. Na njemu je srednja godišnja temperatura 3.7C, a srednja januarska -5.2C(1951-1970), dok je prosečna godišnja količina padavina 1.000mm. Iz tih razloga na Kopaoniku je javlja visok snežni pokrivač koji se održava 4 do 6 meseci godišnje, pa su povoljni orografski i klimatski uslovi planine omogućili uspešan razvoj zimskog sportskog turizma.

Zbog povoljnih prirodnih uslova na Ravnom Kopaoniku su zastupljeni svi značajni prirodni resursi, ali i ćudi visoke planine, pa je na ovom delu Kopaonika došlo do razvoja brojnih privrednih i drugih delatnosti koje su nadas toliko

17

skoncentrisane i isprepletene da jedna drugoj ozbiljno smetaju, a najviše održavanju zaštitne funkcije nacionalnog parka.Pod posebnom zaštitom Nacionalnog parka je 698 hektara - izdvojenih u: 11 rezervata prirode i 26 prirodnih spomenika, 12 geomorfoloških, 6 geoloških, 7 hidroloških i 15 objekata svrstanih u nepokretna kulturna dobra.Prirodni rezervati nacionalnog parka su sledeci lokaliteti: Kozje stene, Vucak, Mrkonja, Jankova bara, Gobelja, Barska reka, Samokovska reka, Metode, Jelak, Suvo rudište i Duboka. Posebno značajne i atraktvine prirodne retkosti Kopaonika predstavljaju pojedini hidrografski objekti. Najatraktivniji i najinteresantniji među njima je vodopad Jelovarnik na Jelovarskom potoku koji izvire ispod planinskih vrhova istočnog dela Kopaonika sa visine 1670m i sa rečicom Duboka čini izvorišni deo reke Toplice. Potok je dužine oko 3kim, vrlo bujičavog toka i velikog pada, pa je na njegovom središnjem delu obrazovan vodopad Jelovarnik složenog kaskadnog tipa, visine okok 60m i prosečnog pada 60 stepeni. Pri visokom vodostaju ima oblik jedinstvenog snažnog vodopada, a pri niskom letnjom (sa zabeleženih 20 l/s) obrazuje vise kaskadnih preliva, što mu povećava estetski vizuelni doživljaj, iako se gubi celina vodopada. Zbog slabe pristupačnosti skoro je nepoznat pa ga je potrebno učiniti dostupnim turističkim posetama. Po značaju ne zaostaje ni vrelo i reka Duboka. Vrelo Duboka je najveće na Kopaoniku, izdašnost do 250 l/s, a reka Duboka je velikog pada i bujavičava. Pri niskom proticaju voda joj se u donjem toku gubi u ponorima, pa na jednom delu toka korito ostaje suvo, što je takođe retka pojava.

Zanimljivu prirodnu retkost čini i serija od 7 dosta jakih izvora na istočnim padinama Srebrnca, a ispod Gvozdca(1425m), koji obrazuje bezimeni potok sa 16m visokim slapom, kao i Semeteško jezero na zapadnoj ivici NP. Jezero je poznato po lepom ambijentu i plovećim trisetnim ostrvima koja predstavljaju retku prirodnu pojavu.

Strme padine, prevoji i zone izvorišta stavljaju pod zaštitu, pa su svi takvi tereni u Prostornom planu NP obuhvaćeni I stepenom zaštite, čija površina zajedno sa posebnim zaštićenim prirodnom dobrima iznosi 898ha ili 5,9% teritorije NP. U II stepen zaštite, sa ograničenim uslovima korišćenja i utvrđenim namenama, nalazi se 3611ha, ili 30,6% ukupne teritorije NP. Slaba strana ovog koncepta je to što se utvrđeni režimi zaštite i namene površina malo poštuju.U ovom NP mali je procenat teritorije u zonama I i II stepenom zaštite, ali je problem u tome što pojedine privredne i skoro sve turističke aktivnosti delom zahvataju ili tangiraju prostore sa II stepenom zaštite, pa je skoro nemoguće održati utvrđene režime zaštite prirode. Postoje III stepena zaštite. U I stepen zaštite, koji prostorno čini najmanju površinu u okviru naciolnanog parka, zabranjene su sve aktivnosti osim naučno-istraživačkih. Oni mogu biti u različitim delovima parka, u zavistnosti od prisustva prirodnih vrednosti, retkosti ili ugroženosti neke vrste. Druga zona zaštite podrazumeva mere kojima se dozvoljavaju samo određene aktivnosti- u cilju zaštite prirodnih vrednosti, spomenika kulture i tradionacionalog života. Zabranjena je izgradnja industriskih

18

objekata, ali je dozvoljen uklađen ekoturizam sa merama zaštite ili pak obnjavljanje postojećih sela i zaseoka u tradicionalnom duhu. Za treću zonu zaštite propisane su mere koje omogućavaju igradnju prilaznih puteva parku, ulaznih kapija, razvoj domaćinstva, izgradnja naučno-istaživačkih stanica, razvoj turističkih objekata, parkinga i sl.

Mere za zaštitu naconalnih parkova

Prema našem zakonu nacionalni parkovi su proglašeni za zaštićena prirodna dobra i postoje tri zone u okviru njih.

Prva zona obuhvata teritoriju u okviru koje se zabrabjuju bilo kakve aktivnosti osim one koja se odvija u naučne svrhe i služi samom parku,

Druga zona zaštite : Omogućeno je održivo korišćenje. I ooućene su na primer neke šumarske aktivnosti.

Treća zona obuhvata prostore u kojima je omogućen i turističko-rekreativni sadržaj

19

ZAKLJUČAK

Na osnovu svih pronadjenih podataka i saznanja do kojih smo došli,shvatili smo da je stavljanje nekog prirodnog rezervata ili dobra pod zaštitu države jako dobar odgovor na ljudsku ne zainteresovanost za očuvanjem životne sredine i njenim poboljšanjem.Naravno ne treba „celu“ drzavu zaštititi ali pojedine karakteristične oblasti kojima preti izumiranje i totalno uništenje moramo sačuvati jer su ustvari oni ogledalo društva i na taj način pokazujemo svetu da ne zaostajemo za drugima!

20

Literatura:

1) Grupa autora 1994 zastita prirode i turizam u nacionalnim parkovima SR Jugoslavije

2) Turizam u zaštićenim prirodnim dobrima Srbije, Steva Nikolić 2006, posebna izdanja 21, Zavod za zaštitu prirode Srbije

3) Zbornik radova posebna izdanja broj 14, Zavod za zastitu prirode Srbije

4)Nacionalni parkovi i njihova dobra,M. Marković 2002, Zavod za zastitu prirode Srbije

5) http://sr.wikipedia.org/

6) http://skijanje.co.yu/Ski_Centri/Kopaonik/nac_park.htm

21