08+$0('�$%'$*,û /87$-8û,�%52'

"SVJETLOST", SARAJEVO – 1977.

2

6$'5ä$- I. U SJENCI RASCVETALIH DJEVOJAKA NA SUNCU......................................................4

SUSRETI................................................................................................................................4 OSNOVNI PRINCIP SVESVIJETA......................................................................................4 SJAJ U TRAVI.......................................................................................................................5 LJUBAV I ELEKTRONIKA .................................................................................................5 ZABORAV.............................................................................................................................6 POVRATAK ..........................................................................................................................7 ZAROBLJENIK AMORA .....................................................................................................7 %(721�,�260,-(+�ä(1( ...................................................................................................8 TUGA .....................................................................................................................................8 U SJENCI RASCVALIH DJEVOJAKA NA SUNCU ..........................................................9 THE END ...............................................................................................................................9 ä(/-(�,�92/-$ .....................................................................................................................9 61$*$�=(0/-,1(�7(ä(..................................................................................................10 SMJENE ...............................................................................................................................10 KRAJ FLAMINGA ..............................................................................................................10 PRIJEVARA.........................................................................................................................11

II. BOJIM SE............................................................................................................................12 BOJIM SE.............................................................................................................................12 STRAH .................................................................................................................................12 IDEAL ..................................................................................................................................13 RASTIMO, RASTIMO... .....................................................................................................13 DEZOKSIRIBONUKLEINSKA KISELINA ......................................................................14 RIBE .....................................................................................................................................14 KAMENI SPOMENIK.........................................................................................................15 MALODUŠNOST ................................................................................................................16 SLABOST ............................................................................................................................16 KUGA...................................................................................................................................17 7-(/(612�2%-$â1-(1-(�ý29-(.$.............................................................................17 IZGUBLJENI PRIJATELJ...................................................................................................18 SILAMA DOGMATIZMA ..................................................................................................18 NEMILOSRDNI...................................................................................................................19 JADI MULA MUSTAFE BASESKIJE ...............................................................................19 OTPORI................................................................................................................................20 BJEKSTVO ..........................................................................................................................20 5(/$7,91267�61$*(�=(0/-,1(�7(ä( .....................................................................20 35(,08û6792�8�/-(327,..............................................................................................21

III. HLJEB ................................................................................................................................22 HLJEB ..................................................................................................................................22 7,-(672�ý29-(.$............................................................................................................22 .2�û(�.2*$ ......................................................................................................................22 STRAH .................................................................................................................................23 GROZA ................................................................................................................................24 OSVETA HLJEBA...............................................................................................................24 POBJEDNIK ........................................................................................................................24

,9��1(2679$5(1(�ä(/-(...................................................................................................25 TETRIJEB ............................................................................................................................25 DOGMATICIMA.................................................................................................................25

3

STROFE ...............................................................................................................................26 .$â0,5�ä,927$ ...............................................................................................................26 SLOBODAR.........................................................................................................................27 GLOGOVE GLAVE ............................................................................................................28 PIONIRIMA .........................................................................................................................28 1(2679$5(1$�ä(/-$ ....................................................................................................29 ä579$ .................................................................................................................................29 COGITTO ERGO SUM .......................................................................................................30 PSALME DAVIDOVE ........................................................................................................30 0$/2*5$ $1,18 ..........................................................................................................30 CRNA JAMA .......................................................................................................................31

9��'59(û(�,�ý29-(............................................................................................................32 '59(û(�,�ý29-(.............................................................................................................32 681ý(9,�6,67(0, ............................................................................................................32 ONIMA KOJI STOJE NA PUTU PROGRESU ..................................................................33 U TAMI ................................................................................................................................34 PRAVI RAT .........................................................................................................................34 ŠTA DA SE RADI?..............................................................................................................34 NA VELIKDAN...................................................................................................................35 HORIZONTI ........................................................................................................................35 PROMAŠAJ .........................................................................................................................36 1(02û�02û, ....................................................................................................................37 35,52'$�,�ý29-(. ..........................................................................................................37

VI. U TRAGANJU ...................................................................................................................38 PRIPREMA ..........................................................................................................................38 POLENOV PRAH................................................................................................................38 AMBLEM.............................................................................................................................39 PRVA DARIVANJA............................................................................................................40 NAJVIŠI DOMET................................................................................................................40 SAVJEST..............................................................................................................................41 PODVALA ...........................................................................................................................41 PRAUZROK I PRAIZVOR .................................................................................................42 VJEŠTINA KOZE PASE ....................................................................................................42 NA JEDNOM NEBESKOM TIJELU ..................................................................................44 65(û1, ................................................................................................................................44 LJUBAV...............................................................................................................................45 AMANET .............................................................................................................................45 BANDIT NA NEBU ............................................................................................................45 UPORNOST TRAGANJA...................................................................................................46 PODJELA ULOGA..............................................................................................................46 3526-(ý$1�ý29-(. .......................................................................................................47 SA APSURDOM NE MIRIMO SE......................................................................................47 POVRATAK ........................................................................................................................48 /87$-8û,�%52' ...............................................................................................................52 67(9$1�7217,û ...............................................................................................................53 3-(61,ý.$�2%-$9$ ........................................................................................................53 08+$0('$�$%'$*,û$ ................................................................................................53

4

I. U SJENCI RASCVETALIH DJEVOJAKA NA SUNCU

SUSRETI Jablani su se njihali u struku kad si ti hitala ulicom meni Ljiljani su se u bašti otvarali da te pozdrave SX]DYLFH�WH�QD�YUDWLPD�GRþHNLYDOH ãLUHüL�UXNH�L�VMHQL vodeüi te uz stepenice 'RNOH�üH�JUDGRYL�åGHUDWL�VHRVND�JUREOMD a ]DWLP�SRYUD DWL Zemlja se slegla poslije tebe i ja je više ne poznajem ni ona mene Sovuljage zloslutne su mi društvo i suha politika bez maske i vala Kamenje u kaldrmi je zaraslo u travi QH�GRþHNDY�GD�WL�RSHW�OMXEL�VWRSDOD Usahli bunari tuge u vrtu mome zatrpani kamenjem i zemljom i slamom pritiskaju me i grudi lome

OSNOVNI PRINCIP SVESVIJETA

Zatnuo sam tvoj osmjeh iznad samig ulaza visoko nad samim vratima da mi svijetli L�X�VDPRüL�GD�PH�JULMH RWRSOMDYDMXüL�VQMHJRYH�PRMLK�VMHüDQMD U jastuku sam ušio tvoje šapate NRMH�üX�XUH]DWL�X�SOHPHQLWL�PHUPHU prikovao sam skamiju za pod u kojoj si posljednji put sjedila. ljuske od lješnika spalio i pepeo zavezao u svetu urnu $�WL�L�QH�VOXWLã�GD�VL�VYLMHW�]DGXåLOD i obogatila ljudsku misao

5

GRND]XMXüL�MRã�MHGQRP da�MH�EH]RVMHüDMQRVW�RVQRYQL�SULQFLS�VYHVYLMHWD

SJAJ U TRAVI

âWR�QH�PRåHPR�RSHW�GD�YUDWLPR�YMHWURYH što su odnijeli šapate naših zaklinjanja i da im udahnemo WUHüX�GLPHQ]LMX âWR�QH�PRåHPR�RSHW da sakupimo iskre naših smijanja rasute na sve strane i da njima ponovo osvijetlimo naše sobe Trave su se sklanjale u dvorištu iza kamenja NDG�VL�WL�WUHEDOD�GD�SUR Hã�VXQFRNUHWL�VH�RNUHWDOL�L�VPLMHãLOL�VH VUHüQL�GD�WH�SR]GUDYH�QD�SRYUDWNX JUXGYH� XU HYND�VX�L]YLUDOH�L]D�RJUDGH meke kao tvoje lice 3HüLQH�VX�VH�RWYarale da nas skriju VOLYDMXüL�YRGX�VD�]LGRYD da nas zaštite golubovi su izlijetali iz njih i nestajali da ne bi presvisli od zavisti

LJUBAV I ELEKTRONIKA

/MXEDY�X�þRYMHNX�UHJXOLãH�WDNR]YDQL diodni sistem (anode i katode) Kako se elektroni u cijevi mogu kretati u stvari samo od katode do anode VWUXMD�NUR]�FLMHY�PRåH�WHüL�VDPR u jednom smjeru istinski Jer je za proticanje struje kroz cijev sem emisije elektrona NRMD�VH�SRVWLåH�]DJULMDYDQMHP�NDWRGH potrebna i potencijalna razlika L]PH X�DQRGH�L�NDWRGH

6

Zatim i temperatura katode ima znatnog uticaja Promjenom temperature katode mijenja se i njena emisiona sposobnost 2EODVW�XVSRVWDYOMDQM�VWXMH�LSDN�MH�RJUDQLþHQD I dok raspodjela energije slobodnih elektrona odgovara Fermi-Dirakovoj funkciji �MHGQDþLQD������ dotle raspodjela brzih emitovanih elektrona ogovara Maskvel-Bolcanivoj funkciji raspodjele energije SRPRüX�NRMH�VH�L]YRGL�VOLMHGHüL�L]UD] (za zavisnist struje od napona u ovoj oblasti): Ua 11600Ua Ur T Ia = Ir e =Ir e gdje je Ir e emisiona struja RGQRVQR�VWUXMD�]DVLüHQMD 1RYLMD�LVWUDåLYDQMD�GRND]DOD�VX da se ni anoda ni katoda ne nalaze u srcu kao što se prvobitno mislilo YHü�VX�VPMHãWHQH�QHJGMH�X�SUHGMHOX�PR]JD SRYH]DQH�VD�þLWDYLP�RUJDQL]PRP po kome su rasturene takozvane erogene zone NRMH�UHDJXMX�VODELMH�LOL�MDþH u zavisnosti od snage diodnog sistema RG�WHPSHUDWXUH�WDNR H VODELMH�LOL�MDþH i emitovanja i primanja elektrona Te u ljubavi uopšte uzev QHNR�VH�UDGXMH�L�VPLMH�QHNR�SODþH

ZABORAV

Zaboravila si i izdala naša grudvanja po mekom somotskom snijegu naših srca 'UDJXOML�WYRJD�VPLMHKD�YLãH�QH�]YHþH QH�þXMH�VH�SMHVPD�WYRMLK�EHGDUD VYHWDþNLK Zarastao je u bradu moj podvig kad sam ko Vronski nekad EDFLR�RJUWDþ�VYRM�RG�WUL�KLOMDGH�UXEDOMD preko bare GD�EL�WL�PRJOD�SUHüL

7

da ne ukvasiš nogu Ako te neko ipak zapita Za ovo ili za pjesnika ne reci da znaš MHU�VX�VDVHþHQH�]HOHQH�ãXPH�NUDM�JUDGD L�VDJRUMHOH�YHüH L�LVSDULOH�X�WLKRM�YRåQML GMHþLMLK�NROLFD u parku

POVRATAK

I sad je sve jasno kao u šumi u brdu kad pozne ledene kiše svale gusto lisje sa njih =DYUãHQH�VX�YHü�VYH�ERUEH i vjetrovi vratili se u svoje mješine i ti opet meni Toplo je sad u tvome zagrljaju kao pod omorikom usred zime SRNULYHQH�SDPXþQLP�ORSWDPD�VQLMHJD Za nama su ostali dani u tami zaborava ko selo u dolini pod zimskom maglom

ZAROBLJENIK AMORA

1HGRVWLåQL�IDQWDVWD ukrotitelj zvijeri najamnik poezije (WR�ãWD�MH�XþLQLOD�RG�PHQH� jedna mala kneginja u crnom dominu i u mufu A to još nije sve Natašo moje ljubavi NRQDþQR�SRELMH HQ Postadoh trubadur tvoje ljepote

8

Nepravedno =DVMHQMXMXüL�PXGURVWL�PQRPH� koje nam dariva Atena Palada ERåDQVND

%(721�,�260,-(+�ä(1( Zazidan betonskim blokovima VHELþQRVWL�L�SDNRVWL sluganstva i tupavosti nemam snage da ih raznesem QHPDP�SULMDWHOMD�GD�SRGPHWQH�OH D ni oštre kiseline da ih istopi Tada je sinuo usred dana tvoj osmijeh X�NRMHP�VX�VODVW�L�VXQFH�L�þDUROLMD što mute um i griju srca I blokovi kameni su se isopili i pretvorili u bijele dvore mermerne X�þDãL .DG�VL�WL�SUYL�SXW�SUHVNRþLR�SUDJ�PRMH�VREH

TUGA

Sreo sam je To je bila jesenja prokisla bašta X�NRMRM�MH�WUDYXOMLQD�QDEXMDOD�]JD]LOD�OMLOMDQH�L�UXåH 1L�]HOHQRJ�OLãüD�YLãH gustog QL�OHSWLUDVWRJ�FYLMHüD�PHNRJ Ni slatkih plodova koje smo brali još zelene ni vitkih prutova na njoj što su znali da ošinu po grudima i po mašti 6DPR�VX�QMHQH�RþL�RVWDOH�MRã�XYLMHN�LVWH ubjedljivo zelene L]�NRMLK�OLåH�SODPHQ crn

9

U SJENCI RASCVALIH DJEVOJAKA NA SUNCU Izravnjavljeni sastanci haraju po mojoj duši mila lica bole SHNX�VODWNH�ULMHþL 5DNOMDVWH�VWULMHOH�QH�PRJX�GD�L]YXþHP� iz srca QL�RVXQþDQH�ãHWQMH�L]�VMHüDQMD QHL]OMHþLYH VXVQMHåLFD�X�GXãL okrastaloj briše severac beslovesni Djevojke laju na mene nebu i suncu sam sve dalji

THE END ,�YL HK U šumici kraj grada GYD�UD]JROLüHQD�åHQVND�EHGUD NR�GYLMH�RJURPQH�QDUDQGåH nabubrele (ispod njh farmerice spale) na jednom piše the na drugom end Otada više ne idem na vikend

ä(/-(�,�92/-$

7H]DXULVDQMH�UD]EMHåDOLK�PLVOL prerezalo je rešetke mojih zatvora Tvoj osmijeh je otkravio ]DOH HQR�NDPHQMH�PRMLK�]DERUDYD Pa ipak Stresoh okove mojih strasti WH�V�PDþHP�X�UXFL�VWLMLP�NDR�SREMHGQLN A nakon toga PDUãLUDMX�PRMH�åHOMH druge moje X�þHWYRURVWUXNLP�UHGRYLPD

10

61$*$�=(0/-,1(�7(ä(

Ima labudova pa ne vole da im rastu krila Tako L�]D�VYDNL�VOXþDM neka su nam potkresana krila WHåL�üHPR�ELWL Ima prijatelja NRML�EL�PL�GDULYDOL�QHVHELþQR ogrlicu od krvi i nabili oko vrata Imam tako prijateljicu što mi godinama izdašno zeleni otrov sa usana L�WDNR�PH�RGUåDYD

SMJENE

3ULMHWHüH�RELOMH�QMHQH�QHREX]GDQH�NRVH +ODGDQ�WDODV�VQLMHåQH�SUDãLQH�SR�OLFX Ubijene ptice pod prozorom 1L�VQMHJRYL�VH�PH X�VRERP�YLãH�QH�WUSH te prvi mora da nestane da bi napravio mjesta drugom I tako redom

KRAJ FLAMINGA

Flamingo pustolovina nosi pod krilom nazukle vjetrove /DEXGRYL�QMHåQRVWL þXSDMX�PH�VYRMLP�NOMXQRYLPD /HåLm golemom otoku mojih sanja bludim pogledom po nedoglednim sahranama ljubavi i znam GD�üH�SULMH�RELMDOHWL�$IULND QR�ãWR�üH�SDVWL�WRSOH�NLãH�QD�QMK U grudima nosim jato gavranova oblaci zlatoruni u prijateljstvu sa suncem što nadgledate nadošle verige na zemlji ne dajte da jelenima i srnama opasu pašnjake SRQRüQH�DYHWL

11

I vi modre kiše QH�GDMWH�GD�þREDQL�X�VYRMRM�EH]D]OHQRVWL (?) SRVLMHNX�PODGD�åLWD L]�NRMLK�üH�SRWHüL�VX]H L�þLML�üH�SLVDN�LVDKQXWL XPMHVWR�GD�VH�þXMH�GR�QHED zanosna pjesma ljubavi

PRIJEVARA

(Bodleru) Belzebupe Raskidam ugovor i stobom 5LMHþ�RGUåR�QLVL =DOXG�VDP�GUåDR�VYHWH�NQMLJH�SRG�QRJDPD Jer tebi se molih 2þH�QDãLK�åHOMD Majko naših strasti 7L�ãWR�SRURNH�L�PUåQMX�VLMHã Ti koji mi se iz prikrajka smiješ Smiluj se I X L�X�PHQH Raskošan VWDQ�üX�WL�SULSUHPLWL Tebi i tvojoj presvijetloj sviti 8 L 8 L�X�WUEXK�NDR�NRG�RQH�OXGH�åHQH 8 L�X�JODYX�NDR�RQRPH�EDNDOX Ili u veliki prst od noge 7L�NRML�VL�L]OLMHþLR�PQRJH 2�X L 8 L�X�PHQH ,�WL�VL�REHüDR Na treskavicu si me vodio Dvoru tvome raskošnom Na vatrenim konjma smo letjeli Prolazili pored groblja

12

II. BOJIM SE

BOJIM SE Bojim se Bojim se da mi ono što mi je danas crno ne postane jednog dana svijetlo i crno i da labudovi ne budu crni %RMLP�VH�GD�MHGQRJ�GDQD�VPH H�PDþNH� QH�LVSULMHþH�se ispred nas s golubovima u zubima i svilenim pticama Bojim se da ono što bih još da zgazim da sutra sa njm ne suzim

STRAH

Bojim se nemilosrdnih svitanja bojimse natruhlih podneva ERMLP�VH�QD]XNOLK�YHþHUL Bojim se mrlja na patosu kad polete Bojim se odvratnih mirisa QHSRVWRMHüLK Bojim se kad zagrizem u sopstveno meso neisušeno Bojim se disanja pakostih jutarnjih ãWR�PL�VWHåX�JUXGL�X�QRüL ILNVLUDMXüL�PH�VYRMLP�FUQLP�RþLPD Bojim se smrznutih zeba što padaju ispod krovova ERMLPVH�WHãNLK�XJRMHQLK�PDþNL što sa predumišljajem vrebaju ptice QD�GUYHüX iste boje Bojim se kiša neraqzumnih i ssnjegova naduvenih Bojim se soha nezauzetih

13

IDEAL

âWD�GD�UDGL�þRYMHN�NRML�MH�XPUR� još kad su procvetale prve lale a nije pokopan Ubijen u zametku a nesahranjen lebdi avet bez dimenzija bestjelesan i beskrvan L�X�EHVWHåLQVNRP�VWDQMX ,�QHPDWHULMDO�QH�PRåH ni zvuk ni šum ni zavist QL�PUåQMX�GD�RVMHWL� A po zemlji je srebro blistavo jutarnje srebro prosuto zlato prosuta krv po nebu palih junaka 7UHSWH�OMXELþLFH�GMHþLMK�Vnova u svom bezazlenom smiraju I više ništa Iza toga opet poraz koji se teško spušta na sve ko oštri i ledeni mraz

RASTIMO, RASTIMO...

Rastimo. Rastimo. Rastimo. 7UR]XEDF�VHELþQRVW�UHåH stara prijateljstva pucaju po šavovima oprobana drugarstva iz kojih curi gusta bijela krv Segmenti ulizištva zato napreduju jedna za drugim i uspješno s obje strane V�GREURP�UDþXQLFRP Rastimo Rastimo Rastimo dobijamo u znanjima i pameti gubimo u nevinosti

14

Do jedne crte Ali koliko ih je preko te crte kad ljudi opet postaju djeca?

DEZOKSIRIBONUKLEINSKA KISELINA

%RJRPROMND�SURåGLUH�VYRJD�PXåLMDND L]�OMXEDYL�3UHWLþHPR�VH izmakli za tri konjske glave u neprepoznavanjima 6�SRH]LMRP�ãWR�QLMH�SRPDNOD�SURJUHV�þRYMHND ni za jednu amebu 1H]DGUåLYR�VYRM�SXW�QDVWDYOMD nepoznat nama a ipsk u nama dezoksiribonukleinska kiselina

RIBE

,]EDþHQ�L]�VYHPLUD i poboden ovdje usred poluostrva dvadeset hiljada milja udaljen od mora toliko od vazduha toliko od vetra usred poluostrva zaraslog u bradu Akonkagva me više ne zanima 1L�.LOLPDQGåaro Maksima Gorkog znam naizust Ostali ga uzalud dobacuju: Gomile realizama Mrve umjetnosti 6�JDãQMDþRP�X�UXFL�VYDNL�GDQ silazim u grad ,�YUDüDP�VH�XYHþH�SUD]QX� 7HOHYL]LMVND�PL�RSUHPD�OHåL�X�]DSHüNX u komade Iza igle na radiju vrebaju na me EOX]�L�GåH] S privrednim bosovima nisam u dobrim odnosima 6YLMHW�X�NRPH�åLYLP�VX�ULEH Velike prije svega i male Srebrne i glatke L�VD�UD]MDSOMHQLP�þHOMXãWLPD Ribe u gradu 5LEH�X�NXüL

15

Ribe u postelji 5LEH�X�GåHSX 5LEH�GDQ�L�QRü Odvratna nevidljiva sila ispija mi krv i�VUå�L]�NLþPH� VYXQRü

KAMENI SPOMENIK

.DPHQL�VSRPHQLþH Prekini svoja putovanja i promijeni tvoj hod uhodani Preleti varljive ravnine jednim jedinim letom i ispenji se na najviši vrh planine zabluda i pogledaj s niva 2EL L�JUDGRYH i u njma pristaništva i trgove i parkove Zastani GD�EL�WL�VYDNR�LVSULþDR�VYRMX�SULþX Pa ksd se vratiš YLGMHüHã�GD�VL�SURPLMHQLR�VYRM�OLN i bio ljepši za jednu meru ljudskiji A onda opet izroni L�L]�PUDþQLK�VDQMD�L�GXELQD iznesi nove bisere još krupnije i ljepše i predaj ih þRYMHNX Djevojke lijepe SUROD]H L�SRUHG�WHEH�L�RVPMHKLYDüH�WL�VH D�WL�üHã�åLYMHWL�V�QMPD i u njihovim srcima Jer ste umrli dok je još svjetlost bila u vama D�QLVWH�VDþHNDOL�VPUW

16

MALODUŠNOST

Obezušena uvjerenja RVDND HQLK�NULOD� åGHUXüL�VYRMD�]DYHWQD�KWMenja klecam YXNXüL�]D�VRERP�VYRMD�]DJUFQXWD�NOLNWDQMD JD]H L�XELMHQH�SWLFH�PRMLK�QDGD /HåH�X�EODWX�UXQD�PRMLK�RVWYDUHQMD iskvašena i teška i ne više bijela Plove u nedogled labudovi mojih misli YUDüDMXüL�VH�L�RGOD]HüL�SRQRYR L�QH�XVSLMHYDMXüL�GD�VH�VSXVWH na zemlju i da mi pozajme svoja krila Niko me više ne obilazi VDPR�SRFUQMHOR�VXKR�GUYHüH SURYODþHüL�VH�NUR]�VQLMHJ SUXåD�PL�VYRMH�WDQMXãQH�L�NUKNH�UXNH GD�EL�XYHüDOR�NORYQRYH mojih jeza

SLABOST

Kvazari i pulsari udaljavaju se strelovitom brzinom i glasD�LP�YLãH�QH�þXMHP Sišao sam sa zemlje i zbog njenog poslušnog obrtanja SUHVWDR�GD�MH�ELþXMHP Veliki reditelj svemira L�XNURWLWHOM�VD]YMHå D mnogih i bijede ljudske sive Rušilac vasione (popud strašnog Šive) Pa ipak jadno-jadno slab L�EH]�ULMHþL spram nHGRVWLåQH�WXSRVWL vremena koje me mlavi UDVSLQMH�QD�NUVW�L�þHUHþL nezasitno u ljudskoj patnji i krvi

17

KUGA

/HMOHFL�X�PDMX�QH�GRODåDKX od umora Djeca se po progonima ne igrahu od zmija 3þHOH�QD�YRüNDPD�XPLUDKX� od otrova L�YRüNH�EH]�SþHOD� Goveda se po aharima zavaljivahu od gladi Ograde u namete propadahu i nade od snijega 3UHG�NXüDPD�VWUDåDUL�VWDMDKX�VNRþDQMHQL od straha 0XOH�VD�PUWYDFD�þRKH�QH�X]LPDKX RG�XåDVD a mrtvace više ne zakopavahu od jada Pjesnici više ne pjevahu

7-(/(612�2%-$â1-(1-(�ý29-(KA

Veliki kiseli mrak spustio se na grad i na nas još kad sam prolazio pored mjesta na brodu RGDNOH�VPR�SRþLQMDOL�NOL]DQMH natrag $�PUDN�MH�ELR�OMXW�L�WHåDN i otrovan i mi smo padali po ulicama kao snoplje i ostali na njih OHåHüL I sad mi tumaramo gradom mrtvi D�åLYL nepokopani

18

IZGUBLJENI PRIJATELJ

Jedan zub JRGLQDPD�YHü�NDNR�PL�VH�OMXOMD i ne mogu da ga izvadim A danas jednim prstom povukoh i izvukoh ga bez boli i bez krvi A bio je veliki kao u starog lava i sada sam plijen onih koji mi dotle�JPLåDhu oko nogu

SILAMA DOGMATIZMA

6MHWLWH�VH�YDãLK�OD D�NRMH još stoje zavezane za obale i prazne þHNDMXüL�QD�XWRYDU $�UHNOL�VWH�LK�GD�üH�WH�LK�SXQH�LVWRYDULWL GD�EL�LK�VSåLOL Sjetite se vaših postelja u svili koje ste popunili $�UHNOL�VWH�GD�üHWH�LK�L]EDFiti na smetlište Vijekovi su prošli a vi ne umirete vaše gvozdene ograde koje nosite sa sobom ne rasturite Sjetite se šta vam je reklo vrijeme L�ãWD�üH�YDP�UHüL 9MHWDU�üH�UD]QLMHWL�YDãH�VMHPH koje ste bacili u mora (sjeverna) A ikre vaše iz toplih mora L]EDFLYDüH�QD�NRSQD JGMH�üH�VH�VPU]DYDWL�L�XJLQXWL Pa ipak da se razumijemo ýLVWLPR�OLãüH�RSDOR�L�VYHKOR DOL�QH�þXSDPR�L�GUYHüH�PODGR zrelo

19

NEMILOSRDNI

I slušah pisak trava u polju SRG�]DKXNWDOLP�]DPDVLPD�NRVDþD ,�MHND�GUYHüD SRG�WHãNLP�XGDUFLPD�GUYHüD I gledah 6X]H�NRG�PODGRJ�åLWD LVSRG�EULWYH�þREDQþDGL u prolazu ,�NDNR�WHþH�NUY�RG�UXMD koji se spremao da zakiti goru a mi smo ubrali da bi zakitili 1DãD�OXWDQMD�L�GUKWDMH�FYLMHüD ãWR�RþHNXMH�UXNH NRMH�üH�JD�RWUJQXWL�RG�VYRMLMHK Preklinjanja behara proVXWRJ�LVSRG�YRüNL GD�VH�YUDWL�VYRMLP�WXþNRYLPD ,�VNULYDQMD�þRYMHND od svoje sopstvene misli

JADI MULA MUSTAFE BASESKIJE

(Mula Mustafa Baseksija je ostavio za sobom dnevnik dogadaja u Sara-

jevu u razmaku od 1750-1803)

Ocitah lekciju iznenadenoj kukuruzovini koja se godinama nadmece samnom neubedljivo ]DODåXüL�VH�VDORP�XWRYOMHQLK�ãDUDQD 8�VUFX�RVWDGH�åDO� WUDJLþQR�RVYMHGRþHQ�QHL]PHQOMLYRãüX�DPHED� i podmitljivim betonskim koljem te slomih kotiledone mojih nada i arhegonije mojih snova Ispevši se na vrh Kordiljijera jednim pogledom shvatih postanak svijeta L�QMHJRY�ORJLþNL�QHVWDQDN� potamnjeh slavu Ptolemeja Tad zgrabih nasumce šaku zvijezda i bacih je dolje

20

u ambis XåLYDMXüL�XQDSULMHG�X�SDNRVWL *UDEHåOMLYFL�üH�]ERJ�QMLK obrubljivati glave jedni drugima L�NLWLüH�V�QMLPD�VYRMH�NROLEH� ponosno Mejljivo sastavi kronogram u pofalu JODYRVMHüDPD�OMXGVNLK�VUFD

OTPORI

9MHþLWR�SR�NUDMHYLPD i s kose na kosu s glavice na glavicu V�üXYLND�QD�üXYLN I opet uvijek na meti þHWYUWDVWLK�VMHNLUD uspješnih

BJEKSTVO

ObHH]EH HQR�SULVOXãNLYDQMH progoni moju volju za rad GUDåHüL�MH�L� L]D]LYDMXüL�SVH�RVYHWH Rasute misli skrivaju se još dublje VOLMHåXüL�VYRMLP�UDPHQLPD Rafali mojih bjesova ispunjavaju zrak ]DVOXåQR ,]GDãQR�QDVLSDMXüL�YLQD�X�PRMH�VWDYRYH .RQFHQWULþQD�YDWUD VODåH�QD�JRPLOX� lobanje mojih ideja prazne

5(/$7,91267�61$*(�=(0/-,1(�7(ä(

Rano sam se odigao od zemlje da bih se pomiješao s plavim visinama koje provjeravaju vrhove kamene ohole RVWDYOMDMXüL�QMLYH�OMXEDYL�SXVWH LOL�SUHSXãWDMXüL�LK�GUXJLPD

21

Pa umjesto raskih slasti koje su me vilinski mamile sebi brzo sam bio opasan vatrom i ledom ,�åDU�VHELþQRVWL i oštro kamenje pakosti raznijeli su mi snagu Predomisliv se ipak,bez poze RGOXþLK�GD�RGPRWDP�NRQRSDF L�VSXVWLK�VH�QD��ãLURND�SOHüD åLYRWD�SUR]H izgubivšL�VH�X�QMHQLP�NDåQMDYDQMLPD hrapavim

35(,08û6792�8�/JEPOTI

3HPMHãWDMXüL�EUGD�L�SODQLQH SURQD RK�]ORNREQL�SXW�WUDJDQMD L�VWLOMHüLPD�QDVXNDQ�QD�VSUXGRYLPD�EROD XVSMHK�GD�VH�RVORERGLP�þDPRYLQH�GXKD (trnovit put bolji ali bolji) SHYDOL]D]HüL�ERåDQVNL�XP I tu zaostadoh JD]HüL�SRGYRGQH�L]YRUH�EOLMHGH� pomiren unaprijed sa spoticanjem O kako su snaga i slabost raskoš i jad mladost i starost u bliskom srodstvu i krhki i kako ulaze jedni u druge ,]GUåDY�GXJR u ispitivanju RGOXþLK�GD�SRUXãLP�]JUDGX od proticanja neuspjha i iskivih vasionu navalivši se svom snagom na jednom njenom kraju da bi izazvao njena urlanja i njena proklinjanja Sad je to za mene bio opet novi vidik jer je prosijecanje puta kroz neprohodne prijedele i novo SUHLPXüVWYR�X�OMHSRWL

22

III. HLJEB

HLJEB

To nije hljeb 7R�MH�þXGRYLãQD�VLSD�LOL�RGYUDWQL�RNWRSRG što sa bezbroj svojih pipaka mami VWHåH� i pipa L�SRGPXNOR�X�]DVMHGL�YUHED�L�þHND I svakog dana u svojoj utrobi samelje sve što je najljepše NRG�þRYMHND

7,-(672�ý29-(.$

ýRYMHkje zamiješen sa brigom NDåX ,�VD�UDGRãüX naravno ,�VD�VYHWORãüX�XPD kao što pre znamo i sa pregalaštvom ,�VD�XSRUQRãüX�GD�þXYD� osvojeno L�GD�QH�X]PLþH ,�VD�YHOLþDQVWYHQRP�WHåQMRP�]D�WUDåHQMP i pustolovinom duha da bi se sjedinio s bogom Ali i sa hljebom ]DPLMHãDQ�MH�þRYMHN i to mu ne da da se odigne od zemlje

.2�û(�.2*$

Mrzim hljeb kad god se okrenem kud god se okrenem hljeb šta god pomislim hljeb

23

-XþH�KOMHE� 'DQDV�KOMHE�å Sutra hljeb Hljeb mi je nabio brnjicu na usta 1H�þXMHP� ne vidim Zbog hlMHED�VDP�SUHVWDR�GD�RVMHüDP Nalazim se deset hiljada metara pod vodom X�FDUVWYX�YMHþLWH�WDPH i tišine YMHþLWR�QLMHP� jurim u potjeri za hljebom usta su mi otvorena samo za hljeb Zbog hljeba sam gluh zbog hljeba sam slijep Zbog hljeba nisam lijep Mrzim hljeb Ne podnosi ni on mene Uspio sam da doprem do same jazbine izdaje Na njenim vratima bilo je napisano hljeb

STRAH

Veliki bijeli hljeb SULEOLåDYDR�VH�N�PHQL QH]DGUåLYR GD�PH�VYRMLP�PUVNLP�NDQGåDPD�ãþHSD i smota i stvari

24

GROZA 1RüDV�VDP�VQLR�þXdovište

NDNR�NUXåL�L]QDG�PHQH u vrelom kotlu þRYMHN�VD�GUXJH�SODQHWH

Bio je veliki kao hljeb strašan kao hljeb strašan kao hljeb lijep kao hljeb mrzak kao hljeb ,�V�ELþHP�X�UXFL il s teškim hrastovim maljem kao hljeb juri za mnom

OSVETA HLJEBA 7UþDR�Vam za hljebom

krupnim koracima D�RQ�QLMH�SUHVWDR�GD�PL�L]PLþH i da me mami

A kad sam mislio da sam ga sustigao L�LVSUXåLR�UXNX�]D�QMLP� iznenada se izmakao L�MD�VDP�VYRP�GXåLQRP�SDR� nasred ulice 2QGD�MH�RQ�NUXåLR�L]QDG�PHQH nekoliko trenutaka visoko Zatim se pretvorio u kamen L�VYRP�VYRMRP�WHåLQRP�VUXþLR�VH�QD�PHQH L�]JQMHþLR�PL�VUFH

POBJEDNIK ,]D�WRJD�VDP�XþLR�

8þLR�XþLR�L�XþLR i najednom je preda me stao hljeb

Imao je miroljubiv izgled smiješio se na mene I otada smo prijatelji -HU�VOXåL�PH hrani me i brani L�SRPDåH�PL�X�XþHQMX i u penjanju

25

IV.�1(2679$5(1(�ä(/-(

TETRIJEB (Emiru Vaizu)

Pijesnici vode porijeklo od tetrijeba Jer tetrijeb kad pjeva zaturi glavu unazad ]DåPXUL i sav se preda pjesmi i ništa nezna za drugo niti oka otvara QLWL�KRüH�GD�]QD I tada je najlakše ubiti

DOGMATICIMA

1H�SUL]QDMHP�YDãH�JXãþLMH�SLMXNH za mjerila uzmite vrijeme drugih Otvorite vaše duše L�SRNDåLWH�YDãD�VUFD NDG�QD�XNURüHQRM�X]LFL�YRGLWH�YDãH�SVH i iz apoteNH�NXSXMHWH�ãHüHU�]D�QMLK Bojte se MHU�VX�NDPLOH�QDãLK�SXWRYDQMD�GUXNþLMH od vaših (Mi u rat nosimo zastave bijele D�YUDüDPR�LK�FUYHQH krvlju natopljene) kuglica gvozdenih u kojima su stisnuto vaša znanja i bezvodno X�VWDQMX�GXåH�GD�L]GUåH od vaših strijeOD�VWDNOHQLK�RþLMX Svakoga dana baštinim bolove bijednih upijam iskustva mnoga na šte srca 2�NDPR�VUHüH�GD�PL�QLNDG�QLVWH�JXUQXOL u ruke paletu i svoje hrapave boje da bih vam urezao slike na platnu L�RYMHNRYMHþLR lovori bi se smiješili na me V�EHULüUWQH jeseni

26

L�OMXELþLFH�PRGUH� radosno otvarale svoje latice zime bi se studene skrile preda mnom 2�NDPR�VUHüH�GD�PL�QLNDG�QLVWH�RWNULOL rite svojih misli (iako nehotice) Nikad ne bih na vrata nosio svileni gajtan þHNDMXüL�GD�JD�]DWHJQHWH�

STROFE

,]L LWH�L]�SOLüDND pošto ste se nakvasili QH�JODGLWH�YHü�ELþXMWH�VYRMX�PLVDR da bi uvidjeli da ste na posljednjem brijegu -HU�QHüH�YDP�SþHOH�QD�VYRMLP�QRåLFDPD�GRQRVLWL med i cvijetni prah nego krv D�X�DKDULPD�üH�YDP XPMHVWR�QMHåQRJ�EOHMDQMD�MDJDQMDFD proplakati pokopana djeca neutješno 3URPLMHQLWH�ULWPRYH�YDãHJD�åLYRWD a u cenzurama vašim umjesto kame nek bljesne misao ili ih skratite Slikujte bar vaše epohe DNR�LK�QH�PRåHWH�L]PLMHQLWL i rasturite bez milosti strofe licemjerstva

.$â0,5�ä,927$ (Birokratiji)

Tamna�QRü�L�SUD]QD rudnici zlata plamte na zemlji Na glatkom plavom mermeru QHPDMXüL�ãWD�GD�UDGH 9HQHUD�L�0MHVHF�GUåHüL�]D�UXNH SUHWLþX�MHGQR�GUXJR�SOHãXüL po unaprijed napisanoj muzici X�SUYLP�þDVRYLPD�QDMYHüH�SUHGVWDYH�QD�VYLMHWX Ima li išta ljepše na zemlji od pravog prijateljstva L�SURYMHUHQRJ�QD�XåDUHQLP�QDNRYQMLPD�VUFD o koje su se razbijale dušmanske sjekire

27

Pa ipak WR�QH�]QDþL�GD�RVX XMHPR�üHSDQLFH MH]LYR�ELMHOH�L�SURUDþXQDWH premnogo UDVWDYOMHQH�RG�VYRMLK�åLOD SUHVWDOH�GD�XYODþH�X�VH�SODYHWQLOR�QHED KDãPLUL�QMLKRYLK�åLYRWD L�QRåHYL�VNULYHQL�LVSRG�QDVORQD�QMLKRYLK�VWROLFD XþLQLOL�VX�LK�QHVSRVREQLP�]D�WR RNUHüXüL�LK�SURWLY�QHQDSLVDQH�NRUHRJUDILMH

SLOBODAR

(Emiru Vaizu u spomen)

3RQHNDG�NDåHP Da mi je ko Emir Vaiz nekad þHWUQDHVW�JRGLQD�GD�JRYRULP po ulicama L�SR�GXüDQLPD SR�GåDPLMDPD i tekijama i sijelima i skupovima drugim i po grobljima Pa petnaeste neka me šprotjeraju u Jemen Okomio bih se i oborio na sve na paše i vezire na muftije i na mule i na duge uleme na begove mlade i stare L�QD�MDQLþDUH Na sirotinju i na polusirotinju na sve na sve na sve QD�MHGQH�ãWR�þLQH�]XOXP na druge što zulum trpe 1D�GUYHüH�L�QD�NDPHQMH na nebo i na zvijezde Ali eto ne mogu Bog ne miluje sile i azije On voli skrušene pokorne i slabe 7H�üX�WR�VYH�]DWYRULWL�X�VHEH i u VYRMH�üLWDEH

28

A onda preda me stane piramida mermerna koju smo sagradili pa od nje QH�YLGLP�VPHüH�RNR�QMH

GLOGOVE GLAVE

�&HQWULPD�PRüL�L�RWSRUD�

*ORJRYH�JODYH�UD]YODþH�FUQR�WLMHVWR�SDNRVWL JD]HüL�WUDPYDMH�PRMLK�åHOMD Mravojed vadi grkljan neznanja i poka]XMH�QDP�JD�ãHSXUHüL�VH 3RG�NURYRP�X�üRãNX�GYD�JROXED�NOMXMX mozak jedan drugom (bolje bi bilo da su se biskali ako ne mogu da se ljube) 6WRåH�RYRJD�VYLMHWD WR�MH�YHü�EDQDOQR�]QDQR to si ti Kad mene ne bude više NRSULYH�RVYHWH�SRGLüL�üH�VH� u svojoj obijesti VWHUXüL�XOLFDPD�GLP�L�JDU Zaustavih autobus nasred ulice L�NDR�äDQ�9DOåDQ SRGPHWQXK�OH D�GD�ELK�WRþNRYLPD�RODNãDR 5D]GULMHãLK�]DYHåOMDMH�VHELþQRVWL zaklonjen fudbalskim loptama tupoglavosti na kojima otvorih oko ,�þLVW�RG�JULMHKD i slobodan zasukah rukav i zavukoh ruku do ramena u rastopljenu maziju i izvukih je pobjedonosno posutu bijelim injem Glogove glave se zaljuljaše u strahu i popadaše na zemlju

PIONIRIMA

Ako treba spalite naše harfe vjere i ljubavi 6WDQLWH�QRJRP�QD�RGVNRþQH�GDVNH naših nada�L��SR LWH s talasima na talas ko s kamena na kamen

29

neokvašeni i neukaljani Izbacite šljunak iz vaših školjki da bi produbili virove vaših saznanja Postavite brda ispred sebe VWUHOLFH�VYRMH�XPRþLWH�X�RWURY nepravdi i odapnite ih SRãWR�XNORQLWH�L]PH X�YDV i vaših srca YLWORYH�VHELþQRVWL

1(2679$5(1$�ä(/-$

äHOLR�VDP�GD�XPUHP�X�]HOHQLP�KDOMLQDPD i da vidim golubove NDNR�VWUHORYLWLP�OHWRP�X]OLMHüX iz svojih gnijezda prije toga I da vidim svjetlo jednog sunca NRMH�QLNDG�QHüH�]DüL prije toga I da vidim obrise�MHGQRJ�SUROMHüD NRMH�QLNDG�QHüH�SURüL prije toga 'D�SURQD HP�L]YRU�YRGX sakrivenu PH X�NDQMRQLPD�QHSR]QDWLP prije toga I da zgazim jednu krivu liniju GD�ELK�SRND]DR�VYLMHWX�GD�VH�X�QMRM�NULMH�ODå prije toga

Ali su me presrele na drumu sablasti zelene i prekunule stabljike na vratu prije toga

ä579$�

Ubijen sam na spavanju prije nego što sam stigao da otvorim prozore Prije nego što sam stigao GD�SRYHåHP�SVH I prije nego što sam stigaqo GD�SURQD HP�GMHWHOLQX�VD�þHWLUL�OLVWD

30

COGITTO ERGO SUM

O vi koji ste se stanjili i otvrdnuli NR�OLãüH�VDVXãHQRJ�ERUMD NRML�X�åLYRWX�QLVWH�LPDOL�]HOHQLOD ni svoja ljeta prometnite se bar jednom X�UDVNRã�FYMHWRYD�MDEXND�X�SUROMHüH X�þDUREQH�ELMHOH�JUXGYH�EHKDUD kestenja SRUHGDQLK�L]PH X�YDãLK�VWRSD 3RNDåLWH�VYLMHWX�GD�VWH�L vi nekad QDþHSLOL�QHNRJ 3RNDåLWH� GD�VWH�LPDOL�VYRMD�åDUND�OMHWD� a ne samo mlake bare vaših misli $NR�WR�EDU�MHGQRP�QH�XþLQLWH OHMOHFL�üH�YDV�SUH]UHWL�L�RVWDYLWL ãXPH�üH�SUHVWDWL�GD�VH�PROH�6YHGUåLWHOMX JROXERYH�üHPR�QDOD]LWL�UDãþHSXWDQH�SR�SXWHYLPD i NDPHQMH�üH�RVWDWL�GD�GXEL�QD�JODYL SURNOMLQMXüL

PSALME DAVIDOVE

Blago onome NR�PRåH�VWUSOMLYR�GD�þHND bujice da izgube snage YLURYL�GD�LVSOLüDMX i rijeke da promijene korita 2Q�üH�ELWL�X]GLJQXW�QD�QHER L�JRVWLüH�VH�UDMVNLP�VODVWLPD i veseliti nebeskom muzikom pošto prethodno bude razapet ma krstu i zakucan gvozdenim ekserima

0$/2*5$ $1,18

Pravougli mozgovi UDGXMX�VH�QD�NURYRYLPD�VYRMLK�åHOMD RYMHQþDQL�VODYRP NDG�X�]UQX�ROMXãHWQRJ�SLULQþD SURQD X�WUDJRYH�QDãLK�SRNUDGHQLK�PLVOL Okrutno je prolaziti bez�ULMHþL

31

SRUHG�QHRåDOMHQLK�SDQMHYD L]YRU�VYLK�QHVUHüD�L�]DOD JGMH�VH�UDGRVW�L�VUHüD�NULMX�L]PH X�PXGULK�XãLFD SURVMHþQLK�VMHNLUD Drhtite vi koji se umivate QHEULJRP�WX LK�QHYROMD L�NRML�GDQMX�ãHWDWH�SR�WHOHIRQVNLP�åLFDPD Rijeke vremenaq mogu da usahnu ali zato prelijevaju svoja korita NDG�RSHW�QDGR X

CRNA JAMA

Spojimo licem u lice i gledamo se ideal moj nekad i ja A od tvojih zidina mermernih gigantskih ostao je još samo grub na dvije noge nezgrapan krnjatak zub NUR]�NRML�PRåGD�GDOHNR�SURYLUXMH�YDUOMLYL�Korizont Oko tvojih ruševina daleko je razbacano kamenje mermerno D�SRUHG�QMLK�XJDRQR�åDORVQR JOHGD�L]YLUXMXüL�L]�WUDYH u mene L�WUDåL�SRPRü 1D�WYRMLP�VYHWDþNLP�OLNRYLPD EODJLP�L�þLVWLP gledam kako su uspjeli da se ispenju i da išaraju L�XUHåX�VYRMD�QHSRHWLþQD�LPHQD i slova nevješto Tamo gdje su bile teške grede QD�NRMLPD�VH�GUåDOR�þLWDYR�]GDQMH zjape sad prazne i crne jame u koje gavrani i vrane sviraju svoja gnijezda i druge grabljivice sa zlokobnim izrazom na licu ili sa podsmijehom ili sa prezirom U tvoje napuštene dvore uspio je da upadne þRYMHN NRML�X�WHEL�JOHGD�JUDEHå�L�VLOX

32

i da ih tragovima svojim QHþLVWLP uprlja i izgazi tvoje lijepo lice XYRGHüL�X�WYRMH�RGDMH�NRQMH L�SURYRGHüL�EOXG� Stojimo tako i gledamo se ti NDR�FUQL�üLYRW�VYHFD od kojeg je ostalo još samo komad slabine i jedna ugljenisana ruka sa bijelim krugom na sredini od mnogog ljubljena. Iz zablude i ja WXåL�GDELåLY�QD�]HPOH NRML�YLãH�QH�]QD�]D�ãWD�MH�UR HQ ni šta da radi MRã�QHUR HQ�þHNDP magle da se razmaknu a ipak da me ne ispiju

V. '59(û(�,�ý29-(.

'59(û(�,�ý29-(.

'UYHüH�FYMHWD�GYDSXW�X�MHGQRM�JRGLQL MHGQRP�X�SUROMHüH jednom u zimu Prvi put grudve snijega drugi put s grudvama behara ýRYMHN�MHGQRP� X�åLYRWX razmejšta bure mijenja rijeka korita SUHPMHãWD�VD]YMHå D i otvara luke za pridošle brodove Poneko nijednom

681ý(9,�6,67(0,

âWD�EL�PRJOL�XþLQLWL�REODFL da zaustave mjesec kad se zlokobno ustermi na nas ili da skrenu njegovu putanju da ga odbiju od sebe Da li je time što ga za ternutak pokriju XþLQMHQR�VYH"

33

Malo Šta bi mogao GD�XþLQL�PMHVHF da rasprši oblake i da ih izmrvi i razjuri? Malo .R�EL�PRJDR�XþLQLWR�WR" Sunce 6XQFH�åDUNR�EL�PRJOR L�PRåH Ali koje sunce? I zato ne zaboravimo da je svako od nas sunce L�GD�VH�RNR�VYDNRJ�RG�QDV�RNUHüX�SODQHWH $NR�VDPR�WR�PL�KRüHPR

ONIMA KOJI STOJE NA PUTU PROGRESU

3RYDOMDQH�WUDYH�QHPRüQR�VWHQMX SRG�VQLMHåQLP�JUXGYDPD 0HVR�]HOHQRJ�OLãüD�SULVLOQR�VWHUH poslušnu zemlju smrznute zebe padaju ispod krovova GUYHüH�X�JUþX�GLJOR�UXNH�X�YLV ãDSXüXüL�SROLWYH�SRVOMHGQMH SXQL�VX�GMHþML�VWRPDFL�åXWH strugotine 8KRGDQH�PDþNH�SUXåDMX�PHNH�ãDSH L�NDQGåH�L]�QMLK�NUR]�QRü u opustjele sokake vjetrovi se krve u visinama ELOMHåHüL�]DGRELMHQH�UDQH ýXGRYLãWLPD�V�UD]MDSOMHQLP�þHOMXVWLPD s jednom vilicom na nebu a s drugom na zemlji QH�PRåH�QLãWD�GD�XPDNQH što gura progres naprijed $�NDG�GR H�YDNW�L�VDKDW NRULMHQMH�üH�VWDUãQR�XVWDWL i pozvati vas na odgovornost SDSUDW�üH�RWYRULWL�UDOMH L�VSUåLüH�YDV�VYRMRP�YDWURP VWUYLQH�üH�YDP�GURERYH�]DWURYDWL

34

U TAMI

Uporna zemlja u svom besmislenom okretanju RPHWDMXüL�Poje koncentracije ne prestaje da pravi osmice Posljedica toga je QRü 9HþHUQML�REODFL�QD�KRUL]RQWX ljube se sa vrhovima planina ERMHüL�LK�VODWNR-crveno 7R�LPD�]D�SRVOMHGLFX�SULþX Dok djelo ostaje iza suhog granja u sjenci QHVKYDüHQR

PRAVI RAT

Dok se mi istrebljujemo ratovima (pravednim i nepravednim) rijeke se spajaju OMXEHüL�VH� i odnose naš umor i znoj SRWSRPDåXüL�QHVHELþQR�PRUD RVPLãOMDYDMXüL�LK Lako je otkinuti slabašnu lalu DOL�XþLQLPR�GD�PUWYD�WLMHOD i u mirovanju pokrenu se i projure pored nas 8þinimo da se brijegovi zaspali probude 8þLQLPR�GD�X�VWYDULPD�]DLJUD�VUFH i da plesan progovori Budimo dakle te rijeke tihe ali neumorne EXþQH�DOL�QHVHELþQH� L�SRNDåLPR svijetu najprije djelo D�RQGD�WHN�SULþX Budimo budimo to što nikad nismo bili

ŠTA DA SE RADI?

2ãWUL�XJORYL�QMLKRYLK�RþLMX� ]DERUDYOMDMX�QD�QMLKRYD�UR HQMD

35

HOHNWULþQL�]XEL�QMLKRYLK�þHOMXãWL SURåGLUX�VDPL�VHEH Pripitomnjene zvijeri otimaju se YUDüDMXüL�VH�VYRMLP�ãNROMNDPD na tabutima plešu heruvimi razuzdani 2VORER HQL�VYRMLK�KRURYD bestidno pokazuju svoje tabane Jedino još UD]RUXåDQMH�DQ HOD�QH�SROD]L�LP�]D�UXNRP

NA VELIKDAN

1D�9HOLNGDQ�ãXPH�üH�KXþDWL D�QHüH�ELWL�YMHWUD WXþD�L�JUDG�SDGDüH�L]�YHGUD�QHED D�QHüH�ELWL�REODND 2YFH�L�MDJDQMFL�üH�L]EH]XPOMHQR�MXULWL D�QHüH�LPDWL�PMHVWD�JGMH�GD�se sklone RG�åDUD 3WLFH�üH�SDGDWL�VD�QHED�PUWYH� D�QHüH�ELWL�GMHFD GD�LP�SUL X i da ih uzmu u ruke 1D�9HOLNGDQ�üH�SDGDWL�PUDN� D�QRüL�ELWL�QHüH ]HPOMD�üH�MDþDWL L�SUHVWDüH�GD�VH�RNUHüH D�QLNRJ�GD�MRM�SULWHNQH�X�SRPRü /MXGL�üH�XPLUDWL�X�JRPLODPD kao nekad skakavci da su ih zgrtali lopatama A sve zbog toga ãWR�MH�RGODþLFD�WDQNRJ�YODNQD jedna nasilno ispravljena

HORIZONTI

3XWXMXüL�WDNR� na svom dalekom putu zaustavih šume u njihovom kretanju da ih ponizim

36

Poruših brda i planine u njihovom razmišljanju lijenom i popunih njima doline u njihovom podavanju Usahnuh rijeke i mora u njihovom kajanju i ispih oblake L�GDåGRYH�VXURYH u njihovo plakanju Rasturih ravne kamenjare X�QMLKRYRP�NDåQMDYDQMX nenasitom Skidoh nebeski svod i survah ga iza horizonata svih i iza njega otkrih opet SRþHWDN�VYLMHWD L�SRþHWDN�MHGQH�QRYH�OMXEDYL opet varljive

PROMAŠAJ

Zaletio sam se i nisam uspio da iskopam najljepši dragulj iz zemlje 1LVDP�XVSLR�GD�ãþHSDP�QDMNUXSQLML�ELVHU sa dna mora I nisam uspio da vratim vremena koja su prohujala kroz svemir i ostala za mnom Ali neka upamte zeleni dragulji SUHþLãüHQL neka utuve mutni biseri jedini pravi neka znaju prohujali vjetrovi razuzdani QHüH�EXGLOQLFL�ãHWDWL�SR�PRULPD MDãXüL�ELMHVQH�DWH 1HüH�RãWUDþL�QRåHYD�QDVHOLWL�VYHPLU SLMXüL�POLMeka iz njega 1HüH�VH�JRUH�SUHQHPDJDWL da bi busenje nezatravljeno urazumilo 3ULMH�üH�VH�YMHWURYL�YUDWLWL�X�NROLMHYNH�VYRMH

37

QHJR�ãWR�üH�NROLMHYNH�VSDVLWL�U D =DWR�VORåQR VWUHVLPR�OHGHQH�]PLMH�VQHJRYD�VD�GUYHüD dok još ima vremena sklonimo teške olupine brodova ]D�VYDNL�VOXþDM LVSXQLPR�åHOMH�VLMDPVNLK�EOL]DQDFD LOL�VOLþQLPD L�VWLüL�üHPR�GR�]DGQMHJ�QHED

1(02û�02û,

Ja sam veliko i silno QHPRüQR�PRUH� što nebrojne brodove polomljene X�VYRMRM�XWUREL�VODåH I srazmjerno su na mojoj strani kao odnos mora i kopna na zemlji htio bi da se izlijem i da pokrijem pustinju pijeska oštre kose kamena Sodome i Gomore gradove nepravdi Ali ne mogu L�QH�PLþHP�VH o hridi debele da udarim i da ih razmrskam Spiram samo šljunak oprani SR�NRML�OL�YHü�SXW i bijesno razbijam snagu o gluho stijenje RVWDYOMDMXüL�VR�L�SMHQX�QD�REDOL i travuljinu divlju i mrtve ribe ãNROMNH�EH]EURMQH�ãWR�ãDSXüX�R�QHPRüL�PRUD ãüXüXUHQH�R�JRPLODPD�QD�åDOX a u srcu mom haraju zmije UD]QRVH�JD�L�þHUHþH L�SHNX�QD�åDUX

35,52'$�,�ý29-(.

0RåH�OL�þRYMHN ko ULMHNH�XVDKOH�NDG�QDGR X i preljevaju soja korita radosno?

38

.R�GUYHüH bijelo od inja L�FUQR�RG�]LPVNH�U H ãWR�RåLYL�L�ROLVWD OMXEDNDMXüL�VH�L]QRYD" Ko zvijezda pošto se istroši i postane crna jama JGMH�VDPR�MHGDQ�QMHQ�DWRPWHåL kao na zemlji planina 0RåH�OL�þRYMHN?

VI. U TRAGANJU

PRIPREMA

Prije nego što se otisnemo niz svemirska prostranstva JGMH�üHPR�SURQDüL�VWRSX�]HPOMH�]D�VHEH i zakopati se PDNDU�WR�ELR�L�VXURYL�OHGHQL�JOHþHU morali smo isprati najprije dobro RGMHüX�VYRMX i okupati se L�RþLVWLWL�REXüX svoju i posuti se pepelom po glavi i umiti lica svoja još jednom Da ne bi sa sobom ponijeli lica svoja i tijela svoja i srca svoja da nebi ponijeli sa sobom ãWR�EL�QDP�RPRJXüLOR�OHW i zaustavilo nas na pola puta

POLENOV PRAH

/XWDMXüL�WDNR�SR�VYHPLUX a�FLOM�QDP�MH�NDR�ãWR�VPR�YHü�UHNOL�ELR WUDåHQMH�ERJD� vidimo da mnoge zvijezde još ne bijahu ugašene WH�VH�SULEOLåDYDVPR�NDR�RQR�GLMHWH�,NDU ERMHüL�VH�GD�QDV�YDWUD�QH�EL�VSUåLOD i istopila naš brod iako ne bijaše od voska Druge bijahu naslagama leda debelim pokrivene WH�LSRUHG�QMLK�SURODåDVPR izdaleka

39

1HNH�VH�WHN�SXãDKX�X�SDUL�L�KOD DKX ]DVLSDMXüL�QDV�VYRMLP�YUHOLP�GDKRP =D�QHNH�]QDYDVPR�RGDYQR�YHü GD�VX�ODå�L�REPDQD A bijahu iste kao zemlja L�SURODåDVPR�SRUHG�QMLK� ravnodušno ili s dosadom LOL�V�PUåQMRP ili sprijetnjom 1D�MHGQRM�WHN�VH�ELMDãH�]DþHR�åLYRW X�EDUL�MHGQRM�YUXüRM JGMH�JD�SURQD RVPR Ali i tu ne znadosmo da li razvio izn sebe VOXþDMHP�L�VWLFDMHP�HOHPHQDWD�SRJRGQLK i toplote LOL�MH�EDþHQ�X�OHWX 7H�VH�QH�]DGUåDYDVPR�GXJR�QL�QD�MHGQRM� NRULVWHüL se poukom iz prošlosti

AMBLEM

Dosta imaše nebeskih tijela na kojim bijaše isti amblem kao i nas velika riba na nebu GUåL�PDQMX�X�]XELPD V�UHSLüHP�NRML�SRGUKWDYD slobodno ,�SRãWR�VPR�YHü�]QDOL�NDNR�åLYH gdje bi ugledali amblem taj obilazili bi daleko i ne spuštasmo se $�ELMDãH�LK�NRG�NRMLK�VH�]QDN�WDMQH�YL DãH jasno nego zamagnjen tminom i obavijen ali vješto SD�VH�SRQHNDG�þLQMDãH�VXQFH ponekad mjesec mlad ponekad jato zvijezda treperi 1R�L]YMHåEDQR�RNR�QDãH� EU]R�SUHSR]QDYDãH�ODå L�X�SRVOMHGQMHP�þDVX�uspijevasmo da zaokrenemo

40

najednom L�GD�SURGXåLPR�OHW

PRVA DARIVANJA

A na jednoj planeti ne znavahu ni za alkohol ni za pušku ni za sifilis L�åLYOMDKX Te im ostavimo to L�UHNRVPR�GD�VX�WR�UHNYL]LWL�QDãHJ�åLYOMHQMD ponosno što im darujemo a oni nam zahvaljivahu neumorno JOHGDMXüL�X�QDV�VGLYOMHQMHP I veselismo se s njima mnogo i bratimismo Kad ali SRVOLMH�QDV�VWDQX�JD DWL kamenjem i proklinjati nas WH�VH�MHGYD�L]YXþHPR i dokopamo našeg broda i u bezazlenosti svojoj SURGXåLPR�GDOMH

NAJVIŠI DOMET

A kaG�SUR RVPR�SRUHG�%XNRYLK�*ODYD QD�NRMH�QH�VYDüDVPR da bi tako izbjegli opasnost sukoba spustesmo se na planetu Znanje 2VWDYLVPR�VWUåDUD�NRG�OH D SRãWR�VPR�VH�RþLVWLOL�RG�]YLMH]GD�SUDãLQH koja se bijaše naslagala na nas L�SR HPR�X�JUDG Ali stanovnici Znanja kao što smo se i pribojavali bijhu negostoljubivi L�VHELþQL te prije i nego što ispitaše ko smo od kuda smo i kojim se bogovima klanjamo

41

osuše na nas vatru iz njihoYLK�RUX a XELODþNLK =QDPR�ãWD�LPDWH�GD�QDP�NDåHWH i znamo vaše petate SRUXþH�QDP Mi smo YHü�GRVWLJOL�QDMYHüL�VWHSHQ�]QDQMD L�QHPD�QLãWD�GDOMH�L]YDQ�VHELþQRVWL GUXJR�MH�VYH�ODå 1DPUJR HQD�OLFD�SRVHGDPR�X�OD H i otplovimo i dugo gledasmo ispod nas jer shvatismo GD�MH�]QDQMH�EH]�OMXGVNRJ�RVHüDQMD VQDJD�NUYRORþQH�]YMHUL�VDPR a oni ne prestajahu sa vatrom odozdo dok ih ne izgubismo iz vida a onda brzo zaboravismo

SAVJEST

A na jednoj planeti imaše jedna velika i plahovita rijeka Tu najprije bacahu savjest koju silovita voda odnosaše i valjaše niz valove Iza toga bi im davali hljeba I jedahu

PODVALA

1D�MHGQRM�SODQHWL�QHPDKX�XWYU HQRJ�PRUDOD i zakon se ne poštivaše nego bijaše moralno sve što je interes skupine jedne ili jednog mišljenja ili kaste jedne A drugo ne bijaše moralno što je interes drugih ili mišljenje drugo ili skupina drugijeh I gušahu se i satirahu i na gomile ih donošahu

42

$�ELMDKX�QD�YLVRNRP�WHKQLþNRP�QLYRX� i zraci otrovni L�RWURYL�GUXJL�L�XELODþND�RUXåMD tajna i nevidljiva vrebahu odasvud i smrt iz zasjede jer svako prema svom moralu ništaše i ubijaše i prema svome interesu I slLMHSL�QH�YL DKX da üH�XWULMHW i da im je jedini spas za sve ULMHþ�REMDYOMHQD�]D�VYH i svetinja za svakog i propovijedasmo ,�SURXþDYDVPR�LK� $OL�VHELþQRVW�ELMDãH�MDþD�X�QMLK ne poslušaše nas i utriješe se uskoro

PRAUZROK I PRAIZVOR

6OLMHGHüL�WDNR�XJDãHQe zvijezde L�RKOD HQH NRMLPD�VPR�PRJOL�GD�SUL HPR vidjesmo na jednoj stanovnike kako bijahu podigli pesnice prema nama SULMHWHüL Te se spustismo A to oni bijahu gladni i bijahu goli i bosi i grickahu u neznanju i grozotama mnogijem i moljahu I ne mogasmo�LP�SRPRüL� jer nemahu slobode Objasnismo im L�PLQHPR�QH�]DGUåDYDMXüL�VH

VJEŠTINA KOZE PASE

Zatim stigosmo na zvijezdu koja se tek bijaše ohladila L�QD�NRMRM�åLYOMDKX�OMXGL�X�VUHüL i slozi

43

i u zelenilu velelepnim X]�SRPRü sunca izdašnog A bijaše nam nestalo hrane i goriva bijaše nam nestalo L�SLüD� i zabave I rekosmo im Gle vi niste jednaki tako kao što mislite jer ima vas koji su bolji i od bolje rase i ima vas koji su gori i od gore te bi neke trebalo utrijeti neke proglasiti za neprijatelje PH X�Yama MHU�üH�YDP�GRQLMHWL�QHVUHüX i kurvarstvo i gubu I povjerovaše nam te ih izdijelimo na rase i na nacije i na vjere ,�QDVWDGH�ERUEDQHYL HQD L�LVWUDåLYDQMH L�NUYRSUROLüD�L�VX HQMD L�PUåQMD�RSDND 1DV�QHNL�L]DEHUX�]D�YRGLþH ]D�QDþHOQLNH�L�]D�QDXþQLNH I kitiše nas ordenjem L�FYLMHüHP L�OLãüHP�PQRJLMHP i mi kitismo njih za zasluge i protiv zlotvora mnogijeh I sad je to naš posjed u malom kutku svemira L�RVWDüH�L�]D�VLQRYH�QDãH ako umjednu

44

NA JEDNOM NEBESKOM TIJELU

Na jednom nebeskom tijelu prostranom ljudi nemahu svoje ja I što god bi mi govorili oni odobravahu A poslije kad bi mi tvrdili suprotno oni i to odobravahu A kad bi opet tvrdili ono prvo i opet odobravahu I tako mogli smo dvije godine ili dvjesta a oni bi sve mahali glavom i odobravali I þX DVPR�VH�YHüPD 3D�]DNOMXþLVPR�GD�VPR�SUHSDWLOD�PQRJR i da su bili roblje L�GD�üH�MRã�GXJR te nas hvataše zima od pomisli da ostanemo s njima Te ni tu ne pobodosmo kolje

65(û1,

Imaše prostranstva gdje ljudi nemahu nikakvih bogova L�QH�]QDYDKX�]D�YHüH�VLOH�RG�þRYMHND A mi bijasmo ostali bez hrane i bez goriva i oskudijevasmo Brzo napravimo im kipove L�SRNDåHPR�ãWD�üH�V�QMLPD I metanisahu $�PL�RQGD�QDWUSDPR�JRULYD�X�OD H i hrane mnogo i ostavismo ih VUHüQL�L�PL MHU�LK�XþLQLVPR�VUHüQLPD

45

LJUBAV

Nanese nas put i na zvijezdu ugašena i ona odavno gdje ljudi još ne znavahu za privatnu svojinu 7H�LK�SRXþLPR i izdijelimo zemlju na parcele sitne L�L]UHåHPR postavimo plodove i kamenje i skladove i brazde i pripitomimo im pse GD�EROMH�þXYDMX�QMLKRYR Pa nas zavolješe L�QX DKX�QDP�RG�VYHJD Ali nas ne ponudiše da ostanemo i da nam ograde naše i pripitome pse te se ni tu pogreškom svojom ne skrasismo

AMANET

Ako bude sudbine da se ne vratimo više na zemlju L�GD�VYHPLUX�QD HPR�NXWDN�]D�VHEH i pogodno tle i vjetrove pogodne i tu izrodimo porod i ostarimo QDMSULMH�üHPR�SRVDGLWL drvo slobode

BANDIT NA NEBU

6�RWNDþHQLP�SLãWROMHP�X�MHGQRM� i s crnom krpom preko lica u drugoj ruci SULNUDGD�VH�L�YXþH od zvijezde do zvijezde od mjeseca do mjeseca L�SUHWUDåXMH JXUDMXüL�Sred sobom drškom od revolvera svog zarobljenika VLOHüL�JD�GD�PX�SUL]QD

46

i da mu otkrije tajne hodnike što vode do beskrajne nebeske riznice

UPORNOST TRAGANJA

Dvanaest hiljada godina zemaljskijeh kako smo se otisnuli u svemir lutamo i tumaramo od zvijezde do zvijezde obilazimo WUDåLPR�SODQHWX�QD�NRMRM�UDVWH�GUYR�LVWLQH tu da se zaustavimo i da bacimo kotvu I evo gdje se istrijebismo negdje nas mori glad i led QHJGMH�åH ponegdje nema ni zraka ni svjetla zadugo ili nas oganj vreli satire L�QH�PRåHPR�GD�QD HPR�YMHþLWR�SUROMHüH 3D�LSDN�VPR�RGOXþLOL�GD�QDVWDYLPR�OXWDQMH L�GD�VH�QD�]HPOML�QH�YUD DPR jer je i tumaranje bolje QHJR�SUHYD]L HQD�UD]PHQD�PDWHULMH L�QMHQR�YMHþLWR besmisleno okretanje oko sebe i oko svoje ose

PODJELA ULOGA

Na jednoj planeti pošto bi se rodili odigrali bi svoju igru brzo i otpjevali svoju pjesmu Ili bi se samo izvikali dobro Neki ni to Onda bi silazili s bine i pretvarali se u rugobe i u nakaze i u lude svakojake i u prosjake I tako neko vrijeme još trjalli bi i ridali RQHPRüDOL

47

åDOHüL�]D�VYRMRP�LJURP za svojom pjesmom i za izvijanjima svojim A onda pomirivši se sa svojom sudbinom nestajali bi i pretvarali se u zemni prah opet I ništa od njih ne ostajaše samo tišina i zaborav potrpani vjekovima vremena Ne pristajasmo na zakone te i ne prihvatismo njihovo SRWUSDPR�VH�RSHW�X�OD H i minemo

3526-(ý$1�ý29-(.

3UROD]HüL�SRUHG�VD]YLMHå D�,VWUDåLYDMXüL QH�VPLMXüL�GD�PX�VH�GREUR�SULEOLåLPR ]ERJ�YHOLNRJ�]DVOMHSOMXMXüHJ�VMDMD stigosmo do jedne planete osrednje QD�NRMRM�åLYOMDãH SURVMHþDQ�þRYMek %LR�MH�WX�]DWRþHQ�SR�ND]QL NDNR�UHNRãH�QDMXþHQLML�PH X�QDPD te se zaustavismo da pogledamo malo odozgo njegovo ,�GRVD LYDVPR�GH� mnogo Jer bijaše zadovoljan u svemu L�QHPDãH�WRJD�ãWR�EL�RQ�MRã�SRåHOLR te razminemo brzo u strahu da ne zaspemo i da ne bi vjetrovi odozdo nanijeli mirise njegove L�RNUXåLOL�QDV

SA APSURDOM NE MIRIMO SE

A na jednoj planeti SRãWR�EL�þLWDYRJ�åLYRWD�UDGLOL i gradili najednom bi ostavljali to i odlazili u grob tamo da legnu

48

i da se umire ]D�YMHþLWD�YUHPHQD ,�þX DVPR�VH Pa ih pitasmo za smisao toga i za svrhu a oni nam objašnjavaše ali ne znadijahu dobro ni sami Jer ne bješe to u skladu ni sa dobrim razumom D�QL�VD�åHOMDPD�QMLKRYLP I ne pomirismo se s tim DO�SRãWR�RGJRQHWNH�QH�QD RVPR ostavismo ih nevoljama njihovim i navici i minemo

POVRATAK

/XWDMXüL�WDNR�VWLJRVPR�GR�VDPRJ�NUDMD Svemira gdje ne bijaše više prostora i ne bijaše vremena WH�VH�GUåDVPR�QD�RGVWRMDQMX�]QDWQRP da nebi ostali izvan prostora i izvan vremena Samo iskrivljena visina I natrag za nekih stepena dvadeset i tri 7X�QLNRJ�VHP�OXWDMXüLK�VMHQL�/MXGVND�ELüD DOL�EH]�WUHüH�GLPHQ]LMH kao drugovi Ulisovi u podzemnom svijetu što lukava Kirka na prijevaru pomori %UåH�VSUHWQL�PRPFL�N�QDPD na usluzi te nas prevezu na drugoj stranu sa teškim gvozdenim vratima klincima metalnim okovana velikom i nadljudskom snagom odškrinu ih 5LMHND�VYMHWORVWL�QDG�QDP�]DVMHQL�RþL WLãLQD�YUHORJ�FUYHQRJ�åDUD ãDSXüH I sve ko što je iz mraka gustog nekad

49

ELOR�YL HQR na dlanu Devet krugova tu bješe ko što je znano U predvorju samom oni koML�QH�]DVOXåLYDKX�QL�GD�X X�X�SDNDR NRML�QLVX�QL�]D�ãWD�åLYMHOL veliki ljudsko Insekti jih bodu i crvi jedu U prvom pak krugu bijahu djeca ãWR�VX�XPUOD�SULMH�UR HQMD S njima zajedno Homer veliki Vergilije plemeniti i Dante vidoviti L�MRã�QHNL�RQL�þHNDKX�GD�EXGX�SUHEDþHQL tamo gdje su šehiti borci vrli što zgiboše za ideale svoje a ne za drugo U drugom krugu bijahu bludnice s njima i grupa pjesnika svih vrsta što je prodavala svoje talente za talente srebrne Zatim sve redom nasilnici i tirani ubice i ulizice L�OXSHåL�3RGODFL L�RQL�ãWR�XMGXUPL�YLþQL�EMHKX izvrtanjima i klevetama L�SRGPHWDþLQDPD�PQRJLMHP Zaglušni jauci i kuknjava do posljednjeg kutka dopirahu do njih Jer po sedamdeset i sedam iz jednog groba L]ODåDKX�RåLYOMHQL a po sedamdeset i sedam hiljada bi ih bacili sa Mosta Pravde koji je tanji od dlake a oštri od sablje ,�SDGDKX�X�WH�ULMHNH�åDUD strmoglavce Sem rijetkih NRML�XVSLMHYDKX�QD�0RVW�YMHãWR�GD�VH�RGUåH L�MRã�GD�]DLJUDMX�L�SUH X�JD�VPLMHãNRP A onda bi ih vadili i hladili pa opet iznova bacali

50

Vadili i hladili i opet bacali I radahu grozno NDMXüL�VH�,�PROMDKX�,�WUDåDKX�SRPRü $OL�SRPRüL�QLRWNXG NUDOMHYVWYD�QD�VYH�VWUDQH�YUDåMD WH�LK�ãNUJXW�]XED�GRþHNLYDãH zebanija jedini odgovor Zatim i nas prevezu Bezgrešne vjerovahu oni na drugu stranu Tu VDG�YLGMHVPR�VYMHWOR�GUXNþLMH NR�ãWR�MH�YHü�]QDQR þLML�VH�åDU�WRþLR�L]PHGMX�GYLMH�ULMHNH RERMHQH�þXGHVQLP�SUROMHüHP D�L]�WLK�ULMHND�L]ODåDKX�LVNUH NRMH�XODåDKX�X�FYLMHüH doista A onda prostrana zelena polja po njima vode bistre i plave i zelene što protiFDKX�NUR]�FYLMHüH Na poljanama tu i tamo sjenovito drvo halid X�þLMHP�VH�KODGX�RGPDUDKX QDXþQLFL�L�V�QMLPD�odabrani Osmjelimo se i spustimo da još i više pogledamo divote te L�WDNR�VWLJRVPR�GR�VDPLK�YUDWU�'åHQHWD þLML�VWXERYL�ELMDKX�RG�EOLVWDYRJ�PHUPHUD XYLMHQL�JXåYDPD�ELVHUD kroz njih dragulj A po vratima i iznad njih i sa strana OLãüH�VPDUDJGQR QDþLþNDQR�GUDJXOMLPD�L�]YLMH]GDPD od zlata L�RQR�LVNLüHQR�GUDJXOMLPD i jabukama zlatnim što izvirivahu iz njih 1DMOMHSãH�åHQH�þHNDKX�QD�YLGLNX blisko s bljeskom�GUDJXOMD�XGDUL�QDP�X�RþL njihova ljepota 2QH�GUåDKX�VODWNR�L�FUYHQR�ãHUEH�RG�UXåD QD�]ODWQLP�SRVOXåRYQLFLPD 5XåLFDPD�FUYHQLP�L�RQH�LVNLüHQH i zlatom i draguljima

51

u prozirnim lakim velovima crvenim i plavim i zelenim Otvorenih vrata još bolje L�X�þDVX�L�Grugo vidjesmo sve ,�VYH�MH�ELOR�OMHSãH�QHJR�X�SULþL nego u snu Ali spazismo i misli ljudske X�MHGQRP�üRãNX�L�X�GQX NDNR�OHåH�RNDPHQMHQH�L�]DU DOH NDR�WHãND�NDPHQD�L�JYR]GHQD� XODG iz davnih vremena SRNULYHQD�U RP�LãXSOMD i u mahovima zarasla A druge ne vidjesmo nigdje I nudiše nas da ostanemo D�ELMDãH�XVORY�GD�XåLYDPR�X�WLP�NUDVRWDPD a da ne razmišljamo I ne prihvatismo 1HSULPMHüHQL�SRYXþHPR�VH�$�]DWLP pohitamo našim brodovima brzo se podignemo u vis A onda s gotovom odlukom EU]LQRP�VXQþHYD�]UDND�XSUDYLPo natrag SURELMDMXüL�VH�NUR]�åDU�L�OHG QH�]DGUåDYDMXüL�VH�X]�SXW Uskoro ispod nas mora zelene brojne planine i neravnine druge PH X�QMLPD�L�EU]H�ULMHNH�L�WLKH prepune slatke vode Zelene se pitome doline þXMX�VH�YHVHOR�VYLUDOD�L�GLSOH þREDQþDGL�LVSRG�QDV lijepih kao na slici Istada ovaca vide se kao kamenje bijelo u brdu i sve ko nekad što gledao je Dedalus hrabri i s njim dijete Ikar EMHåHüL�L]�VXåDQMVWYD QH�VSXãWDMXüL�VH�QLVNR da ih ljudi nebi spazili sa zemlje QLWL�KUOHüL�YLVRNR da im ne bi sunce rastopilo letilicu od voska Kad ali ugledasmo ljude

52

na tijelu nebeskom tom NDNR�åLYH�X�L]RELOMX u jednom kraju u drugom umirahu od gladi L�PRUDãH�LK�VHELþQRVW�L�]DYLVW L�PUåQMD�FDURYDãH i nesloboda svake vrste i licemjerstvo a amblem im bijaše zaklano jagnje Te se i tu ne spustismo 2VWDVPR�GD�NUXåLPR�L�þHNDPR QHüH�OL�DPEOHP�SURPLMHQLWL�WDM QHüH�OL�MDJQMH�RåLYMHWL

/87$-8û,�%52'

ýLWDYRJ�åLYRWD u svojoj raketi usporenoj NUXåLP�RNR�]HPOMH Izdaleka i izbliza SD�LSDN�QH�PRJX�GD�VL HP i da se spustim na zemlju Jer nigdje ne vidjeh þYUVWRJ�WOD za mene i za moj mali brod

53

67(9$1�7217,û

3-(61,ý.$�2%-$9$� 08+$0('$�$%'$*,û$

8� MHVHQ� SURãOH� JRGLQH� GRãOD� PL� MH� GR� UXNX� MHGQD� ORãD� �GD� QH� NDåHP� SURYLQFLMDOQR��

XUH HQD��X�YODVWLWRP�L]GDQMX�ãWDPSDQD��]ELUND�SMHVDPD�L]YMHVQRJ�0��+DOMLQRYLüD�X�NRMRM�VDP��QD�YHOLNR�]DGRYROMVWYR��SURþLWDR�L]QHQD XMXüH�]DQLPOMLYH�L�GREUH�SMHVPH��%LR�MH�WR�]D�PHQH��EXGXüL� GD� XJODYQRP�SUDWLP�]ELYDQMD� X� QDãRM� VDYUHPHQRM� SRH]LML�� WDNRUHüL�PDOL� ãRN�� RWNULüH�MHGQRJ�DXWHQWLþQRJ�L�SRWSXQRJ�SMHVQLþNRJ�VYLMHWD�NRG�VDVYLP�QHSR]QDWRJ�SMHVQLND��$XWRU�ª0��+DOMLQRYLü©��]ELUND�)HQLNV��6YH�PL�WR�ELMDãH�SRWSXQR�QHSR]QDWR��0H XWLP��LVWRYUHPHQR�MH�X�þDVRSLVX� ªäLYRW©�REMDYOMHQR�QHNROLNR�SMHVDPD�0XKDPHGD�$EGDJLüD��PHQL� VDPR�GMHOLPLþQR�poznatog pisca, koMH� VX� PL� VH� XþLQLOH� RVREHQLP� L� LQWHUHVDQWQLP�� 7DNR� VDP� XWYUGLR� GD� MH�WRERåQML�0��+DOMLQRYLü�X�VWYDUL�0XKDPHG�$EGDJLü��DXWRU�YLãH�NQMLJD�SUR]H��WDNR H�ãWDPSDQLK�u vlastitom izdanju) od kojih se jedna zvala —�NDR�L�SRPHQXWD�SMHVQLþND�]ELUND�— Feniks. I taj mitski »feniks« postao je —�QDNRQ�ãWR�VDP�SURþLWDR�GYLMH-tri stotine njegovih pjesama (u zbirci i u rukopisima) —�MHGDQ�VWYDUQL�SMHVQLþNL�ªVOXþDM©�NRML�VYRMRP�L]X]HWQRãüX�QDODåH�GD�VH�o njemu govori i kojim je isprovociran i ovaj tekst.

0RMH� L]QHQD HQMH� X� VXVUHWX� V� $EGDJLüHP� NDR� SMHVQLNRP� ELOR� MH� GYRVWUXNR�� SUYR��

SMHVQLþNLP� WDOHQWRP� L� VQDJRP� SRHWVNH� HNVSUHVLMH�� WM�� XPMHWQLþNRP� RVWYDUHQRãüX� L�� GUXJR��þLQMHQLFRP� JRWRYR� SRWSXQH� SMHVQLNRYH� DQRQLPQRVWL�� L]RODFLMH� L� XVDPOMHQRVWL�� ,DNR� VH�$EGDJLüHYD�SMHVQLþND�NQMLga pojavila u Sarajevu prije osam godina (!) o njegovom pjesništvu QLMH� QDSLVDQD� EXNYDOQR� QLMHGQD� ULMHþ�� 3DUDGRNV� MH� SRWSXQ� DNR� ]QDPR� NR� VYH� L� R� NDNYLP�NQMLJDPD� L� NQMLåLFDPD�SLãH��8WMHKH� UDGL�� SULKYDWDP�GD� MH� WR� GMHOLPLþQR� ]ERJ� VODEH� WHKQLþNH�opreme knjige��SD�L�]ERJ�RQRJ�ªX�YODVWLWRP�L]GDQMX©�ãWR�W]Y��ªR]ELOMQRJ©�NULWLþDUD�L�NULWLþDUD�ª]LKHUDãD©�RGELMD�RG�þLWDQMD��'UXJRJ�REMDãQMHQMD�]D�VDGD�NDR�GD�QHPD��2QR�VH�QDOD]L�MHGLQR�X�åDORVQLP�LVWRULMVNLP�DQDORJLMDPD�QHSR]QDWLK�SMHVQLND��PQRJH�RG�QMLK�]D�åLYRWD�RNUXåLYDOD�MH��]QDPR�� EORNDGD� üXWQMH� L� HQMD?, duhovne tromosti i odsustva svakog rizika i hrabrosti u YUHGQR�QHUD]XPLMHYDQMD��8�QDãRM�VUHGLQL�L�0XKDPHG�$EGDJLü�SRVWDMH�XQHNROLNR�WDNDY�VOXþDM��MHGQD� YUVWD� åUWYH� PDORJUD DQVNRJ� NQMLåHYQRJ� XNXVD� L� VXYDQMX� L� SURVX LYDQMX� SRHWVNL�QHRELþQRJ�L�QRYRJ�

1R�� ãWD� MH� QHRELþQR� L� QRYR� X� SMHVQLãWYX�0XKDPHGD�$EGDJLüD"� 'DMPR� ULMHþ� VDPRP�pjesniku:

Jednom sam u svemirskom vakuumu visio GUåHüL�VH�UXNDPD�]D�]YLMH]GH D�QLMH�ELOR�QLNRJ�GD�PL�SUXåL�UXNX LOL�SRGPHWQH�VLJXUQD�SOHüD i RGUåL I tek tada UDVSLQMDQ�GXãPDQVNLP�RþDMHP vidjeK�VUHEUQL�ODQþLü koji je visio ispod dalekog EOLMHGR�]ODWQRJ�þHWYHURXJOD kako se spuštao prema meni SR]LYDMXüL�PH

54

Za koji se uhvatiK�þYUVWR�L�uspeh? I otada sam stanovnik svemira i miljenik zvijezda (V i š e)

2YR�MH�VDPR�MHGQD�RG�L]QHQD XMXüLK�$EGDJLüHYLK�SMHVDPD��QH�L�QDMEROMD��MHU�WDNYX�MH�

WHãNR�QDüL��1DYRGLPR� MH� ]ERJ�RQRJ� ãWR� MH�NDUDNWHULVWLþQR�]D�XNXSQL�� MRã�XSROD�QHREMDYOMHQ��$EGDJLüHY� SMHVQLþNL� RSXV� D� ãWR� LVWRYUHPHQo u savremenoj poeziji u Bosni i Hercegovini SUHGVWDYOMD�RVREHQX��SD�L�QRYX�L�RULJLQDOQX�SRMDYX��3ULMH�VYHJD��JOHGDQR�WHPDWVNL��$EGDJLüHY�SRHWVNL�SURVWRU�MH�NRVPLþNL��VYHPLU�NRG�QMHJD�QLMH�VDPR�MHGQD�ULMHþ��YHü�MH�QMHJRYD�SMHVQLþND�PLVDR� NRVPLþQD�� ]DRNXSOMHQD� NRVPRORãNLP� YL]LMDPD�� 8� YLãH� SMHVDPD� $EGDJLü� SMHYD� R�SXWRYDQMX� L]PH X� ]YLMH]GD� �ãWR� QHPD� YH]H� VD� SRPRGQRP� QDXþQR-poetskom fantastikom) i WUDJDQMX�]D�VYHPLUVNLP�PMHVWRP�DXWHQWLþQRJ��LVNRQVNRJ�OMXGVNRJ�SRVWRMDQMD��8�SMHVPL�/�X�W�D�M�X�ü�L��E�U�R�G�JRYRUL�VH�R�QHSR]QDWRP�NUXåHQMX�RNR�=HPOMH��MHU�]D�SXWQLND-pjesnika i njegov EURG�QHPD� ªþYUVWRJ� WOD©�QD� URGQRM�SODQHWL��8� MHGQRM�GUXJRM�SMHVPL� LVWL� ªVYHPLUVNL� OXWDOLFD©�NDåH�GD�MH�ªL]EDþHQ�L]�VYHPLUD©�EXGXüL�GD�VYXGD�X�QMHPX�YODGDMX�LVWL�VXURYL�]DNRQL�L�GD

kao i u nas velika riba na nebu GUåL�PDQMX�X�]XELPD

3URWHVWXMXüL�� SMHVQLN� SLãH�2� V� Y� H� W� X�� ª6� EOLVWDYLP� QRåHP� X� UXFL� �ãLURNLP� L� RãWULP��

L]DãDR� VDP� L]� NXüH� �X� SRQRü� L� PUDN�� L� VQDåQR� JD� ]DULR� �X� VYHPLU�� L� LVMHNDR� QD� NULãNH©��2þLJOHGQR�� QHER� MH� MHGQD� RG� $EGDJLüevih opsesija, i kad ga priziva (tj. boga, u mnogim SMHVPDPD�� L� NDG� VH� åHVWRNR�� SMHVQLþNLP� VUHGVWYLPD�� � REUDþXQDYD� V� QMLP��0H XWLP�� RYDM� VH�SMHVQLN�XRSãWH�REUDWLR�QHEX�WHN�NDG�VH�UD]RþDUDR�X�]HPOMX��VYRMX�SUYX�RSVHVLMX��.DåHPR�WR��naravno, u metafori, ne u� VPLVOX� JUXERJ� WXPDþHQMD�� DOL� EH]� XYL DQMD� SMHVQLNRYH� VXãWLQVNH�RSVMHGQXWRVWL� =HPOMRP�� 1HERP�� %RJRP�� ,VWLQRP�� ýRYMHNRP� L� 3UDYGRP� NDR� QHþLP�HOHPHQWDUQLP� L� ]D� VPLVDRQL� åLYRW� ELWQR� NRQVWLWXWLYQLP� QLMH� PRJXüH� VKYDWLWL� $EGDJLüHYX�SMHVQLþNX�DYDQWXUX�

U osnovi AEGDJLüHYD� SMHVQLþNRJ� ªQDJRQD©� �XVORYQR� JRYRUHüL�� OHåL� WUDGLFLRQDOQR-KXPDQLVWLþNL� SRJOHG� QD� VYLMHW� L� YMHURYDQMH� X� KXPDQL� LGHDO�� XWRSLMVNX� OMXGVNX� ]HPOMX��,VWRYUHPHQR��WUDåHQMH�ýRYMHND�VD�YHOLNLP�ý�XYLMHN�LPSOLFLUD�L�QHNRJ�%RJD�VD�YHOLNLP�%��6SDV�od Istorije koja ne odgovara Pojmu, Transcendenciju. Tim starim i ukletim putem leti i $EGDJLüHY� ªVYHPLUVNL� EURG©�� VLPERO� WUDåHQMD� SUDYHGQRJ� åLYRWD� X� LVWLQVNRM� ]DMHGQLFL��6RFLMDOQR�RVMHüDQMH�X�VPLVOX�SREXQH�SURWLY�VRFLMDOQH�QHSUDYGH� �HYR�� L�X�SRH]LML�YMHþQH��� LGH�zajedno sa svim tim, — �QDã�SMHVQLN�MH�DQJDåRYDQ��NDWNDG�NLSWL�RG�ELMHVD��NDWNDG�YHü�SRVWDMH�þLVWL� SDURODã�� SURSRYMHGQLN� PRUDOQRJ� åLYRWD� SR� NDWHJRULþNRP� LPSHUDWLYX�� $QJDåRYDQD� L�NULWLþND� LQWRQDFLMD� MHGQRJ� GLMHOD� $EGDJLüHYD� SMHVQLãWYD�� SRQHNDG� GDNOH� SUHNRPMHUQR HNVSOLFLWQD� L� åHVWRND�� VDUNDVWLþQD� L� LURQLþQD�� OHJLWLPLãH� RYRJ� SMHVQLND� NDR� ERUFD�� NDR�ªYMHUQLND©�NODVLþQR-SR]LWLYQRJ� LGHDOD�þRYMHND� L�GUXãWYD��1HNROLNR�SMHVDPD�SRG�HNVSOLFLWQLP�QDVORYRP� � ,� G� H� D� O� � JRYRUL� R� SMHVQLNRYRM� SRWUHEL� ]D� WLP� ªYMHUXMX©�� ]D� ªþYUVWim tlom« bivstvovanja u smislu i — � OMHSRWL� �MHGLQR� üH� QDV� OMHSRWD� VSDVLWL�� MHGLQR� MH� RQD� ]DORJD�EXGXüQRVWL�— � NDåH� VH� X� MHGQRM� SMHVPL��� 3RWUHED� ]D� ªLGHDORP©� UDVWH� V� XYLGRP� X� RGVXVWYR�LGHDOD�� SMHVQLN� MH� UD]RþDUDQ� ª]DEOXGMHORãüX©� PRGHUQRJ� þRYMHND� NRML� EH]ERåQo »srlja« ªQDSULMHG©�VXSURWQR�VPLVOX�OMHSRWH��5D]RþDUHQMH�NROLNR�VKYDWOMLYR�WROLNR�L�QDLYQR��DOL�QDLYQRVW�MH�SMHVQLFLPD�GR]YROMHQD��7UHED�WDNR H�UHüL�GD�$EGDJLüHYR�SUL]QDQMH�LGHDOD�VDGUåL�VYRMHYUVQL�SRHWVNL� PHVLMDQL]DP�� VYLMHW� üH� VSDVLWL� VDPR� ERåDQVND� OMHSota, koja je u nekoj vrsti opšteg grijeha pala u zaborav, srušena sa trona. Reformatorsko-PHVLMDQVNL�$EGDJLüHY�SDWRV�SRVWDMH�X�

55

QHNLP� SMHVPDPD� �XJODYQRP� VODELMLP�� WDNRUHüL� EROHVQR� IDQDWLþDQ� L� QDSDGQR� GHNODUDWLYDQ��GR L��,VXVH�+ULVWH��L�VUHGL�VWYDUL�QD�JUHãQoj zemlji. I to u gotovo bukvalnom smislu, ne samo VLPEROLþQR��%H]�%RJD�QDP�KOMHE�QLMH�KOMHE��YLQR�QLMH�YLQR��D�QL�SMHVQLFL�YLãH�QLVX�DQ HRVND�ELüD�QL�SURURFL��6YLMHW�EH]�%RJD�— to je kraj i krah svih vrijednosti.

1DMEROMH�$EGDJLüHYH� SMHVPH��PH XWLP�� RVORER HQH� VX� ªLGHMQH� WHQGHQFLMH©� X� VPMHUX�WUDåHQMD�%RJD�L�ýRYMHND��EH]�FLQLþNRJ�SUH]LUD�L�NOHWYH�QD�ªJUHãQRJ©�UHDOQR-LVWRULMVNRJ�þRYMHND�RQH��QHSRVUHGQR�L�SRHWVNL�þLVWR��VODYH�WDMQX�SRVWRMDQMD�ªV�RQX�VWUDQX�GREUD�L�]OD©��%H]�LGHMQH�programske deklarativnosti L� VXYLãQRJ�� GHSODVLUDQRJ� PRUDOL]LUDQMD�� EH]� GLUHNWQLK� NULWLþNLK�VXGRYD� L� ILOR]RIVNL� SUHWHQFLR]QLK�PLVOL��$EGDJLü� SURJRYDUD� VPLUHQLMH�� MHGQRVWDYQLP� JODVRP�OLULþDUD� NRML� VYLMHWX� REMDYOMXMH� QMHJRYH� YODVWLWH� WDMQH�� 7R� VX� LVWLQVNH� REMDYH� VDPH� SRH]LMH��manje — kao što autor katkad misli — �ªREMDYH©�WDNR]YDQLK�YHOLNLK�LGHMD��SUHVXGQLK�RWNULüD��7DNR��NDG�QH� åHOL�PQRJR��SMHVQLN�XSUDYR�SRVWLåH�QDMYLãH�� QDMYHüD�SMHVQLþND� WHPD�PRåH�ELWL�QDMMHGQRVWDYQLML�OLþQL�GRåLYOMDM��7DNR��NDG�VYMHVQR�L�QH�WUDåL�%RJD��SMHVQLNX�VH�GRJRGL�GD�QD H�RQR�ERåDQVNR�

'HWDOMQLMD�DQDOL]D�SRH]LMH�0XKDPHGD�$EGDJLüD�— �GR�NRMH�üH�MHGQRP��NDG�DXWRU�EXGH�X�FMHOLQL�L�L]GDYDþNL�NRUHNWQR*��SXEOLNRYDQ��YMHUXMHPR�GRüL�— �RWNULüH�PQRJRVWUXND�]QDþHQMD�osnovnih pjesnikovih simbola, od kojih smo neke ovdje tek QD]QDþLOL�� 0RJOR� EL� VH�� QD�SULPMHU��SRVHEQR�JRYRULWL�R�]QDþHQMX�L�VLPEROLFL�þHVWR�XSRWUHEOMDYDQLK�ULMHþL�NDR�QRå��MDJQMH��KOMHE�� QHER�� ]HPOMD� L� GU�� 3RVHEQR� MH� XRþOMLYR� VWDOQR� SMHVQLNRYR� RVMHüDQMH� RSDVQRVWL��VYHSULVXWQH� VPUWL�� SULMHWHüHJ� L� VYDJGD-PRJXüHJ� XQištenja egzistencije. To je svojevrsni VLQGURP� RVMHüDQMD� HJ]LVWHQFLMDOQRJ� VWUDKD�� 6DP� SMHVQLN�� VLPERO� QHGXåQRJ� L� EH]D]OHQRJ�SRVWRMDQMD�þLML�MH�VPLVDR�MHGLQR�X�SMHYDQMX��NDR�GD�MH�XQDSUHG�XJURåHQ�L�RVX HQ�QD�VPUW�

3MHVQLFL�YR H�SRULMHNOR� od tetrijeba Jer tetrijeb kad pjeva zaturi glavu unazad L�]DåPXUL I sav se preda pjesmi i ništa ne zna za drugo niti oka otvara QLWL�KRüH�GD�]QD I tada ga je najlakše ubiti (T e t r i j e b)

Zaista, pjesnik spada u one koje je »najlakše ubiti«. On to zna, pa ipak pjeva. Ali, kako

SMHYDWL�GUXNþLMH�RG�WHWULMHED��EH]�GD�VH�ª]DWXUL�JODYX�XQD]DG�L�]DåPXUL©"

*�=ELUND�ª)HQLNV©��ãWDPSDQD�X�YODVWLWRP�L]GDQMX��SXQD�MH��QD�åDORVW��ãWDPSDUVNLK�JUHãDND��VDP�DXWRU�MH�SRNXãDR��kroz cijelu zbirku, nepotrebno i besmisleno spajanje ijekavice i ekavice, eliminacijom drugog jata!).