monoliths- ah lyngdoh

7
KIMAWBYNNA Ki ''Mawbynna," (''maw-bynna"ne ''maw-brui')ki long ki mawtylli kibakithtmgne ki pynieng shi jakajaka, ryngkat bad ki lyngknot-maw, bad ki long ki dal{ki sakhi, ki jingpynbna nafu: ne ,l a kano kano kajingleh-niam leh-rukom ia la ki kur kiba la iap, lane ia kano kano ka jinglehieit leh burom ia la ki kur ki jait lane ia la ki khaki man lane la ki ki kmie kiba la iap, lane ia kano kano ka jingjia ba-phylhi ne babna nam kaba la jia. Ki mawbynna ki don, shijakajaka lane shilynnong lynnQng, ym duna ia ka lai tylli ki maw-thung ne ki mawpyni(mg kaba ,kf' kh-;>t ki bad kawei ka lyngknot-maw kaba ki khot ka "mawkynthei ". Ia ki mawshynrang' ki thung beit ter ter ha R:ajuh ka pud marjan marjan, u bajrong 'eh hapdertg bad ki sha kadiang bad sha kamon; bad ia ka mawkynthei ki huh ha khmat tiad ha trai u inawshynrang u bajrong eh bad u ba hapdeng, lane ha khmat u mawshynrang u bajrong eh bad u ba don hapdeng lai lai tylli ki Uwei uwei umawshynrang u long u Ia stah ma/u mala, uba ka jingjrong · jong u ka long kw;hba pruh had 'uh khatphra pruh, ka kuffibashipruh haduh z'ai pruh bad kajingrben kumba shitda haduh ar pruh, bad uba ka traijong u ka kham heh baniakakhlieh. Iaka khlieh jong u mawshynrang u ba hapdeng ki ju pynphong, habadei badei, da uwei u 60 maw uba ki la stah pylltmlane uba ki la stah shrong, ba un i kum ka j ingspong lane ka pansngiat. Kawei kawei ka mawkynthei pat ka long u mawsiang lane u mawlyntang uba ki la stah sawdong ne pyllun, uba ka lynter jong u ka long kumba arpru'h haduh khadkhyndai pruh, ka pynkiang shipruh haduh khyndai pruh bad kajingrben shikhup haduh shitda ne tam : bad uba ki huh lane ki tap hal or lai ne saw tylli ki rishot-maw ne ki kjat maw, kiba jrong kumba shipruh haduh' arpruh na ka khyndew bad kiba la thung ha khyndewhajan bad hakhffiat ka trai jong u maw shynrang u ba hapdeng. Ki thung iaki mawbymla ha ki j aka ba ki pynleit ia ki niam ki rukom thangiap lane harud ki lynti kiba leit sha jingthang bad sha ka mawnam, lane hakijakaki bapaw bha, kumhafud l:Ynti, ha iew lime I halorlum. . I - Ki mawbynna ki don ar jait: Shijait kiba ki thung haba ki leh ia ki niam ki rukom thangiap bad kynshew shyieng ia la ki kur kijait kiba.la iap. Kine ki mawbynna, ha ka bashisha, ki long ki mawbynna-niam lane ki "maw- niam" Shijait pat kiba ki thung haba ki huh nam huh kyrteng ia la ki kur ki jait, ia la ki kha.ki man, ia la u Syiem u Kmie kiba la iap lane ia kano kano ka jinruia donnam kaba Ia jia. Kine ki mawbynna ruh, ha ka bashisha, ki long , ki mawbynna-nam.lane . Jp. ."maw-niam ". Ki mawbynna niam ki long ki maw bynna ki kur ki jait kiba dangim ki thung ne pynieng ba kin long ki dak ki sakhi, ki jingbuh jingkynmaw lane kijingp)nbha baki la pyndep pynbiang 61

Upload: roger-manners

Post on 21-Jan-2016

467 views

Category:

Documents


31 download

DESCRIPTION

A chapter explaining the monolithic culture of the Niam Tré religion in Meghalaya.Khasi text.

TRANSCRIPT

Page 1: Monoliths- AH Lyngdoh

KIMAWBYNNA

Ki ''Mawbynna," (''maw-bynna"ne ''maw-brui')ki long ki mawtylli kibakithtmgne ki pynieng shi jaka jaka, ryngkat bad ki lyngknot-maw, bad ki long ki dal{ki sakhi, l~me ki jingpynbna nafu: ne kijmgbuhjingkynma~ ,la kano kano kajingleh-niam leh-rukom ia la ki kur kiba la iap, lane ia kano kano ka jinglehieit leh burom ia la ki kur ki jait lane ia la ki khaki man lane i~ la ki syi~ ki kmie kiba la iap, lane ia kano kano ka jingjia ba-phylhi ne babna nam kaba la jia. Ki mawbynna ki don, shijakajaka lane shilynnong lynnQng, ym duna ia ka lai tylli ki maw-thung ne ki mawpyni(mg kaba , kf' kh-;>t ki "mawshynr~ng,, bad kawei ka lyngknot-maw kaba ki khot ka "mawkynthei ". Ia ki mawshynrang' ki thung beit ter ter ha R:ajuh ka pud marjan marjan, u bajrong 'eh hapdertg bad ki b~amlyngkot sha kadiang bad sha kamon; bad ia ka mawkynthei ki huh ha khmat tiad ha trai u inawshynrang u bajrong eh bad u ba hapdeng, lane ha khmat u mawshynrang u bajrong eh bad u ba don hapdeng lai lai tylli ~ ki mawsh~g. Uwei uwei umawshynrang u long u ~ai-ytylli ~ba Ia stah ma/u mala, uba ka jingjrong · jong u ka long kw;hba a~ pruh had'uh khatphra pruh, ka pynki~g kuffibashipruh haduh z'ai pruh bad kajingrben kumba shitda haduh ar pruh, bad uba ka traijong u ka kham heh baniakakhlieh. Iaka khlieh jong u mawshynrang u ba hapdeng ki ju pynphong, habadei badei, da uwei u

60

maw uba ki la stah pylltmlane uba ki la stah shrong, ba un i kum ka j ingspong lane ka pansngiat. Kawei kawei ka mawkynthei pat ka long u mawsiang lane u mawlyntang uba ki la stah sawdong ne pyllun, uba ka lynter jong u ka long kumba arpru'h haduh khadkhyndai pruh, ka pynkiang shipruh haduh khyndai pruh bad kajingrben shikhup haduh shitda ne tam : bad uba ki huh lane ki tap hal or lai ne saw tylli ki rishot-maw ne ki kjat maw, kiba jrong kumba shipruh haduh' arpruh na ka khyndew bad kiba la thung ha khyndewhajan bad hakhffiat ka trai jong u maw shynrang u ba hapdeng. Ki thung iaki mawbymla ha ki j aka ba ki pynleit ia ki niam ki rukom thangiap lane harud ki lynti kiba leit sha jingthang bad sha ka mawnam, lane hakijakaki bapaw bha, kumhafud l:Ynti, ha iew lime

I

halorlum. . I -

Ki mawbynna ki don ar jait: Shijait kiba ki thung haba ki leh ia ki niam ki rukom thangiap bad kynshew shyieng ia la ki kur kijait kiba.la iap. Kine ki mawbynna, ha ka bashisha, ki long ki mawbynna-niam lane ki "maw­niam" Shijait pat kiba ki thung haba ki huh nam huh kyrteng ia la ki kur ki jait, ia la ki kha.ki man, ia la u Syiem u Kmie kiba la iap lane ia kano kano ka jinruia donnam kaba Ia jia. Kine ki mawbynna ruh, ha ka bashisha, ki long , ki mawbynna-nam.lane .Jp. ."maw-niam ". Ki mawbynna niam ki long ki maw bynna ~ba ki kur ki jait kiba dangim ki thung ne pynieng ba kin long ki dak ki sakhi, ki jingbuh jingkynmaw lane kijingp)nbha baki la pyndep pynbiang

61

CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
Page 2: Monoliths- AH Lyngdoh

ia ki niam ki rukom baroh kiba ki dei ban leh haba ki thangiap lane ki kynshew shyieng ia la ki kur kijait kiba la iap. Kine ki mawbynna kim ju don pal at ne duna ia ki lai tylli ki mawshynrang bad kawei ka mawkynthei, shijak:a jaka. Ia u maw Shynrang uba ki khot "u maw-kiii", kata, umaw uba ienghakajakajong u suidniaj<,mgi kurijait lane ha kaj aka u suidiap jong u kfi! rangbahduh j ong ka kpoh ne ka Iil1g : ia ki mawshynrang kiba sha kadiang bad sha kamon j ong une ki khot "ki maw-pyrsa" kata, ki maw kiba ieng hakajaka u suidiap jong ki kfii-ritjong i k4r i jait ne jong ka kpoh ka Iing; bad ka Ilfawkynthei, khlem artatien ka long ka "m~wkiaw" kaba ieng ha ka jaka u suidiap jong ka iawbei-tynrai, ka iawbei-tymmen lane ka iawbei-khynraw. Namarkata, ha kijingkfiia aibam, baroh, ki noh ia u dkhot u dkhai hal or ka mawkynthei, kaba ieng na ka bynta ka tynrai jong ka niam i kur i kpoh ne i ling, ki da iathuhkhana artat ha ka mei ka iaw ha u iii u kong ba ki la pyndep ia ka niam ka rukom ba ki dei han leh na ka bynta u lane ka baiap. Ki mawbynna­niam ki long ki mawbynna kiba khamrit bad ba khamlyngkot ban ia ki mawbynna-nam bad kaba ngi lah ban shemmynta, kine ki don saw jait-ki mawlqat ne maw­lynti, u1 maw-niam ki mawumkoi ne mawtyrut bad ki mawklim.

Ki maw-lynti ne maw-kjat ki long ki mawbynna niam kiba ki kur ki j ait kiba dangim ki tliung ha ka por ba ki leit thang lane leit thep mawphew mawkynroh lane ki leit thep maw bah pep bah ia ki kur ki jait kiba la iap. Ki

62

thung ia kine harud ka lynti ba ki leit thang lane ba ki leit thep syieng kumba hamar shiteng lynti na :iing ha lum jingthang lane ha lum mawbah. Haba ki leit thang briew ki pynsangeh ia ka krong hamar kine ki maw bad ki porn hangta uwei u blang, uba ki khotu "blang mawlynti", ban ai-bam ia ki suidiap ki nongiap bad ban iathuhkbana ha ka mei ka iaw bad ha u fii u rna, kiba la leit sh~wa ba kin sa kiew sha jyntha11g. Ki khot ia u "maw-kjat"namar ha ki dei banda iuh kjat hangta shuwa ba kin kiew sha jynthang; had ki khot ia u, "u tpaw-lynti", namar ba ka krong bad ki nongleit thang ki dei banda iaid lynti nangta haba ki leit sha jynthang. Haba ki leit thep.

1shyieng ha u

mawphew mawkynroh lane ha ka maw bah pep bah pat, ki nongkit shyieng bad ki nongleit-on shyieng baroh ki sangeh hamar kine ki maw, bad ki kur kijait ki porn uwei u blang mawlynti ban ia-bam ia ki suidiap ki nongiap bad ban iathuhkhana ha ka m¥i ha ka iaw ha u fii u kong, kiba la leit shuwa, ba kin sa leit tian leit kynshew ia ki shyieng ha kamawphew mawkynroh lane hakamawbah pepbahkaba long ka mawniamjong i kpoh lane jong i kur ijait. Ha ki mawkjat ka kut ka ksing kalama, ka shad wait ka shad mastich, ka tern kaput, ka phur siang bad ka niam ka rukom jortg u khunkha u khunlong baroh. Ha·kl mawkjat ka kut ka reng ka ngap u lartgksiar u1langrupa baroh. N a ki mawkjat ki khaki man bad ki ieit ki thoin baroh ki dei ban leit phai noh sha la Iing. Bad nangne dei sa tang ki kur ki j ai t, u Tyngshop ka Puron, ki Dhuli'a, ka ph a ka siang bad ki shyieng ki ban leit sha ka mawbah pep bah. Lada ki

63

CHunnu
Highlight
CHunnu
Highlight
Page 3: Monoliths- AH Lyngdoh

leit thep mawbah )d iadon tang shi kpoh, ki thung ki mawlqat lciba don ti¥1g lai tylli ki mawshynrang bad kawei kamawkynthei, kata ka mut, tang shikfiLshikiaw; lada ki iatlon ar kpoh, ki thung kim~wkjat kiba don hynriew tylli ki ·mawshynrang bad ar tylli ki maw kynthei, kata k:a' mut, ,ar ldli ar•kiaw : bad kumta ter ter katba ki iadon ki kpoh kiba leit thep shyieng.

·· ' Ki huzw~iilm, kiba ki khol "u ma\vniam". Ki long ki ' '

mawbynna-niam kiba i k;ur i jait ki thung lia ka por ba ki {-t . ••

tei ne ftJ~}m~ ~~~ ka mawb~~7pbah kaba thymmai. Ki thung ia kin.e ha lum, hajanlca wa'Yfli'!lll ~abaki dang s~a . thymmai; Habaki thung iakine, ki da pyniap uwei u sniang, u nia,ngw.~wniam ban aibam ia ki suidiap ki nongiap bad ban iathuhkhana ha kamei ka iaw bad ha u fu u kong, kiba laleithashuwa, balahukum uBlei, Trai Kynrad, iakiba kin buh ha mawbah pep bah kaba thymmai ka ban long ka mawniamka ban lum ban kynshew ia'ki suidiap ki nongiap bad iaki shyieng'lci shrub. jong ki jait ki kur baroh shikhrum ka kiaw. . i . 9.'

. 1$-i maw-u'mkoi laJ1e ki . maw-tyr~t ki 'long ki ~a)v,b~~-niam kiba ki kur,I? jai~ ~ thung ha kfi por ba ki pyhs,um ha k~ pmkoi ia ki shyiengjong ki kur ki jai~ baroh kiba iap-mynsaw iap-tyrut kiba ki ia !urn na ki mawshyieng baroh, shuwa b~ kin leit thep lang ia ki baroh ha u mawshyieng u b'athymmai l,lba ki k4ot "u maw­lumsuidiag ". Ha kine ki maw, lane ha ki lai f.Ylli ki lama

64

kiba ki thung haba kim thung maw, ki suit ki shor bad ki iathuhkhana ha ka mei ka iaw bad ha u fii u rna, kiba la leit ha shuwa, ba ki la sait la pyrlkhuid ha ka umkoi umsham ia la ki kur ki jait baroh kiba la iapmynsaw iap-tyrut bad ba kine kim don shuh ka khang ka kah, ka.tynit ka smer, ban leit sha ka kmie ka kiaw bad sha u fii u rna. Ki thung·ia kine ki maw hajan ka umkoi kaba ki sait ki pynsum ia kine kishyieng.

Ki maw/dim ki Iorig ki mawbynna-niamkibaki thung ha ka p,or ha ki kfiia J. ingsang, kata, ha ka por ba ki kur

1 'l'lil . ' . ' jong u baiap ne ka baiap ~i kfiia ia lm jingsang kaba ki shim na ka tnga ne na u tnga jong ki kiba ioh lok biang ynda Ia iap ki tnga jong ki. Ha.kane ka jingkfua u nongkfua li iathuhkhana ha u suidiap u nongiap ne ka nongiap ba ki la ioh ia ka jingsang na ka tnga ne na· u tnga jong ki, bad ba, kumta, la khuid ka sang ka rna, ka klim ka ngat. Nangta, u kfiia ia ka jingkma, u noh dkhot noh dkhai hal or ka mawkynthei bad u ·sieh ia ika reng ka ngap halor ki mawshynrang, u da ong, -

";Rei sngew ho, ;

La lait ka klim ka ngat,

Ha khmat ki mawthung mawpynieng, . I

Kum u sakhi u satar,

U " nongsngew u nongsngap, mo .

65

Page 4: Monoliths- AH Lyngdoh

t Ki thung ia ki maw harud lynti, ba ki long kumki sakhi ki satar ba kita ki badangim ki la khuid na ka klim ka ngat, ki la lait na ka mga ne u tnga uba la iap, bad ki la lah

· ban ioh lok pat ~haw~i.

, · Ki mawbynna-nam lane.ki mawnam ki ·· long ki mawbynna kiba ki kur ki Jait ki ~;jng bad ki thung ban buhnambuh kyrt~ng ia la ki kur ki j,ait.kiba la iap, laQe kiba ki khunkha khunlong ki ring bad ki thung ban buh nam buh kyrteng ia Ia ki kpa-kha kmie-kha kiba la iap la!ne kiba u khun u hajar u rin'g bad thung ban buh nam l;mh kyrteng ia Ia ki SYiem kiKlnie kiba Ia iap, larie kil>a kino kino ki ring bad Ki thhng ban buh jingl(ynmaw he buh nam ia kano kano ka jingjia kaba la jia. Ki thung ia ki ha ki jaka ki bapaw bha, kum ha ki jaka ieW, harud lynti, ha ki lympurtg dorbar bad· hal or Imp; bad·ki thung ia ki ha ka•por ba ki leit thang ne ki leit thep shyieng ia kita kiba ki kwah.ban pyndonnam, lane hadien ka pOI ba kano,kano kajingjia kaba ki kwah bq.n buh jing~ynmaw I.ca la j ia .. l(ipe ki mawby,nnaki dpn, shijakfij<jlka, 3, 5, 7, 9, lllane tamki mawshynrang bad kawei lane tam ka mawkynthei. Ia ki mawkynthei ki buh ha khmat ki mawsh)rnrang ~ba jrong eh, bad, haba ki buh tang kawei; ki buh ia ka ha khmat ka trai jong u mawshynrang u bajrong eh bad uba hapdeng eh, uba, habadei badei, ki pynphopg ia ka khlieh j ong u da uwei pat u maw uba ki la stah pyllun lane la stah shrong ba un i kmn ka jingspong m~ ka pansrtgaii. Ha ki mawnam kiba ki kur kiba dangim ki thung ban buh nam bllh kyrteng

66

ia la u kur ne ka kur kaba -Ia iap; u mawshynrang uba hapdeng eh u long u "maw-kill", ka mawkynthei k~ long ka "maw-iawbei", bad ki mawshynrang baroh arhan~ u maw-kfii ki long ki "n;taw-pyt¥". Kajingbunjingkhyndiat Jong ki maw pyrsa ka .long . ~a~ kum ka jingb,un Il~ jingkhyndiat jo,ng ki kpoh jong k\ para ki.P,yrsa ki,ba th,UQg ia kine ki maw. Ha ki mawnam- kiba ki khunkha khunlo~g kiba dangint ki thupg ban buJt nam buh kyrteng ia Ia u kpa,­kha ne ka kmie-kha .kiba la1 if!_\), u m~wshynrang u bahapdeng eh u long u ''ma'Y-tb,~;.v-lang", ka mawkynthei, , ka long ka "ma~-kia~~a·~ . )J~~1ki ma~~h~:mg bar~~ arling u maw-thawlang ~}o~g ki m~:v-~~g ; . ~~wkmt . ne "maw~khunkha. Ka Jmgbun ne Jmgkhynd1at JOng ki maw-khunklu\ ka long Rat ku4 ka jiAgbun'ne jingkh)rndiat ki kpoh khunk:ha l<.iba ih~g ia 'kine ki maw: Ki 'khot ia ki ki ''maw-ksing",namar,habakikhurlkhaki wanphur wan siang, ki wan shikpoh shikpbh bad·la ka·ksing ; n~.arkata, lada kine ki mawnam ki don artylli lane saw tylli ki maw­ksing shiliang shiliang, ka mut ba ki khunkha kiba thung i~ ki, ki iadon ar kpoh lan((..S<;tW kpoh, bad kumta ter ter. ~ khot iaki ki "maw kait" na ka rukom ba ki kpa kha km1e khaki ju leit ai kait iq. Ja tq. kh~~ ha ka,por ba kha ia ki, bad ka m~t , ha ka b. ¥l~~is~a? ,ki ''~a~rkhu~kha"; namarkata, ka j ingbu11 n~ ~a Jmgkhyndiat Jon? k~ ~l;lW ~ kait ka long kat kum ka jingbun ne jingkhynd1at Jong ki kpoh khunkha kiba wan phur wan siang bad wan thung ia ki mawnam, Shisynong, t~,'kajmgbun ne jingkhyndiatjong ki mawksing ne mawkaitneniawkhunkhaka long kat kurh

67

Page 5: Monoliths- AH Lyngdoh

ka jingbun ne jingkhyndiat jong ki khun shynrangjong u kpakha ne ka kmiekha kiba la leit Ying-briew bad kiba la ioh khun la ioh ksiew. Ha ki mawnam kiba u khun u hajar u thung ban buh nam buh kyrteng ia la u Syiem longsyiem uba laiap, u mawshynrang u bahapdeng eh u long u "maw­kfii-syiem"kamawkyritheikalongka"mawiawbei..:syiem" bad ki maw shynrang baroh arliang u mawkfii-syiem ki

' longki "maw-pyrsa-syiem". Badhakimaw-nam:kibakino kino ki thung ban buh jingkynmaw ia kano kano ka jingjia, ki don shibun ki mawshyrifahg bad shibun ki mawkynthei; tang ba kine; imat, kim da don kyrteng ei ei. Ki mawbynna nam ki long ki mawbynna ki bajrong tam bad kiba heh tam na ki m~wbynna baroh, bad, katba lah ban shem mynta, ki don ar jait ki maw-lum bad ki maw-:-shongthait.

Ki maw-fum ki long ki mawnam kibaki thung hal or lum ha ka por ba ki shim bad ki lum ia ki shyieng na.ki mawshyieng ban leit thep mawbah. Haba ki ring bad ki thung ia kine, ki trai ki ju khawai ia ki bawan ban iarap da ka ')a~khawnei", kata,dakajakabaki lakhleh bad unei, bad ki ai ia ki ba kin tah da ka ngap lane da ka mithai. Bad, ynda ki la lah thung, ki kfiia ia uwei u sniang ban.ai bam ia u suidnia long-maw. Ki kur lane kikhtmkhajongki nongiap ki lah ban thung iakinekimaw.

Ki mawshongthait ki long ki mawnam kibaki thung · ha ki j aka iew, haruh lynti ne ha ki lympung shong dorbar, ban buh nam buh kyrteng ia la ki kur ki jait kiba la iap, lane

68

ia ki khaki man kiba la iap, lane ia ki ~yiem ki kmie kiba la iap;.lane ban buhjingkynm~w ia kano kano kajingjia kaba la jia. Kine ki mawbynna ki long ki baheh bad ki ba jrong shibun eh. Ha iew Nartiang, ki don ki mawnam niawshongthait kiba ki khot ki ''mo jong syiem" (lane "ki maw ki syiem"). U mawshynrang uba hapdeng u don ka rynieng kaba kumba 18 pruh bad ka jingrben kaba kumba ar pruhkhamti : bad ka mawkynthei kaba don ha khmat jong u kaheh kumba shiphewpruh shiteng la khyndai pruh. Ryngkat bad kine, ki don bun ki maw 'shynrang bad ki mawkynthei kiba la kyllong bad la pait noh. Ki iathuhkhanapateng ba la thung ia kine ki maw hyndai, da u Lah Laskor bad u Marphalyngki, ban bUhjingkynmaw ia ka jingseng ia ka iew Nartiang kaba ki khot ka '_'lew Molong". N aka kyrteng ba ki khot ia kine 'ki mawnam, kata, ''mo jong syiem," ka pyru ba la phahthung ia ki da ki syiem Nartiang (syiem s%teng) ban buhjingkyninaw ia kajingsengjong ki ia ka iew Molong. U Lah Laskpr bad u Mar Phalynki ki lah ban long tang ki nongpyntrei ne ki nongtrei ia ka jingkwah bad ka hukum ki syiein. U Lah Laskor. Ki ong, u long ujuh u briew uba plm.jingkieng­maw tang da u wei u maw ia kawei ka wahhajan Nartiang. Ha Nongkseh, u don uwei u maw-shynrang uba la kyllo,n nohha ujumai 1897, ubaki khot u "maw-kfii-syiem". Hab3; u dangieng, u lah ban don ka ~eng kaba kumba khadar pruh shiteng. Ha lew Shillong (Laitlyngkot), ki don

69

Page 6: Monoliths- AH Lyngdoh

ki rriaw kynthei ne ka mawshongthait k:aba ki khbt "ka maw Ramhali1

' bad "ka,maw Kyrhong;" kaba khraw kumba 18 'pruh shit,eng Ia 8 pruh shiteng, bad kaba rben. kumbashipruh tam. Hajan Sutnga, ki don ki mawshongthait kiba don laiphew tylli ki mawshynrang bad shibun ki mawkynt!'lei, kiba, ki iathuhkhana pateng, la thung ia ki bap. buh n~ buh kyrteng ia kawei ka brieW,, hyndai l,caba kyrteng ka Kampatwat, kaba ioh 30 qgut ki. tnga; uwei uwei, hadienba kala iapyllait bad uwei. ,.

. ~ jingtharai u Col. Gurdon (khmih The Khasis sla 1S4) · ba ki mawkythei baroh ki lah qan long ki maw ha kiba ki l<J1asi bad ki Synteng, hyndai, ki kiii,a briew,. ka long ka jingtharai ka. bym 4on nongrim ei ei ruh. Kumba la batai shakhmat, lat~tmg lane la buh ia ki mawkynthei .da ~a jingmut bad,I;laf..a p.yn~a ka jingthmu ,ka ba khamkordor ha ka longkur b~d,ka.lpngkha,ban ia kaba .une u norigthoh u la thapri. Ha ki m'a~b~~-t;ti.;:ml, ki mawkynthei ki long ki j aka ha: kiba ki noh ia u dkhot u dkhai uba ki ai -bam i~ ki suidiapki n~ngiap bad)la ai ja-~ed ja-step ia u suidiap u nongiap. HaN mawbyn~~-nam)ci maw~thei ki long ki mawshong-thait ia ki bathair ki batlot bad ki mawshongk:ai 'ia kiba iaid sngewbha kiba ieng sngewbha: Namarkataki longshuwa ki khot ia ki, "maw-iawbei," '~i,nawiawkha" ne ."maw~kiawkha", ''mawshongkai" rie "mawshongthait": Ka niam ka rukom thung u''Kha.Si u Synteng ia kine ,ki mawkynthei bad ki mawshynrangka la long naduh ka por ba u '- la.' seng ia ka niam ka rukom

70

ldngkur loB.gjait bad ia ka niam ka mkom longkha Iongman; ba:ct kata ka lah ban long naduh baka la sdang ka jaitbynriew :K!lrasi. Hynrei ka jingsdang ki SYiiem Synteng ban kftia 'briew ha J aifitiapur ka Ia long (hadien bra K:i lajop ia'ka Jaifitia, bad.tang naduh ba·ki la·kylla H indu' bad ki 'Ia pdiang iaka niamsakta kaba hikai bru1 knia lJriew kat kum ki jingkfiia: kibadon ha ka kot-niam, Kali'ka Puran. Bad kata ka lbng dang kumba saw spah sp.em mynta . .Nalor kine, ka jingkfiia briew ka long pyrs~ah ia kaj ingthmujong ka longkur ka long!ffia u Khasi u Synteng kiba long ka tynrai jong ka niam jong u; bad ym donjingiathuhpateng eiei ruh haka.ri kaba pyni b.a ki Khasi, hyndai, ki j u kfiia briew. Ka j ingdawa j ong ka longkur ka long kha ka long ka bapyrkhing haduh katta katta ba wat ia ki kur kiba iap-mynsaw iap snam bad kiba iap-tyrut iap-smer kimju thang ia ki lymda ki:la khad shuwa da ka iar-iong iar-tyrut, bad kimju buh lang ia ki shyiengjong ki bad kijong ki kur tad haduh ba kin da lah sait lah pynsum ia ki ha ka umkpi umsham. Ki jingkfiia ki Synteng ia ka blei Kupli, kiba laban iasyriem bad ka jingkfiia briew ha J aifitiapur, ki la jia ynda ka niam Hindu ka la wan kiew sha ' lu m bad ka la pynsamangkariang ia ka niam Kha~i, bad ka lapynlong ia ki Khasi bad S'ynteng ban pyrthuh bud ia ki dkhar ki lyngkien ha ka bamane ia ki hun, ki wah bad kiwei.kiwei kijingthaw baphiengjong u Blei; U Trai Nongthaw, bad ha ki jingtim kfua ruh.

71

Page 7: Monoliths- AH Lyngdoh

Don kiwei kiwei pat ki jingtei-maw hapdeng ki Khasi bad ki Synteng kiba ki khot ki "mawniam", hynrei kiba kim khot ki ''mawbynna"; kine ki long ka kpep u mawshyieng~ u mawkhad, umawbasa, u maw-lumsuiiliap; u mawphew mawkynroh, •bad ka mawbah pep bah. ])on ruhkiweikiweikijingteimawkibakikhotki ''mawnam'~, hynrei kiba kim khot ki mawbynna"; kine ki long ki "kor" bad ki "palong" kiba ki tei hamar lynti baiaid ki briew.

Ia ki mawshyieng bad ki mawbynna, habadei badei, ki wan ring na shaduh jngai jngai. Lada ki long kiba khamrit ki shu teh ia ki da ki thri-siej thri-snepdieng ne thri-jyrmi bad ki sa ring. Hynrei, lada ki long ki baheh eh, ki shna da ka rynsan siej ne ka rynsan dieng kaba don ne ka bym don shalyntem, kaba ki khot "ka Po", bad k.i sa ring ia ki ha kane, habadei, halor ki dieng by llan. Ha ka por ba ki ring uwei u briew u shong halor u maw ba ki ring bad u ''phawarring maw kumne"-

(1) U briew nalor maw u ong- "Kawei ka

borbalang",

(2). Ki briew kiba ring, ki ong-

(1)

·(2)

(1)

(2)

- ,

"Hui-hah".

"Kawei -ka buit balang".

"Hui-hlih"/

"pynbeit u thri".

''Hui-hah".

72 6

(1)

(2)

(1)

(2)

(1)

(2)

''To pynbeit u jyrmi".

''Hui-hah". "Ban sah ka nam".

''Hui-hah'',

"Hui-hah''.

73