E PERJAVSHME Çmimi 300 lekë, 3 EUROVITI i IX i BOTIMIT NR. 41 (501) - 24 TETOR 2011

www.monitor.al

ndërtimiTë shesësh në kohë krize

FAQE 16

legjislacionTa “lexosh” pronën nga shtëpia

FAQE 18

sezoni dimërorPushime të “varfra”

FAQE 49

PESIMIZMI

RIKTHEHET

Autostrada Tiranë - Durrës, Km 8 (pranë City-Park)

www.autocity.al K Ë T U Ë S H T Ë M A K I N A P Ë R J U !

CHRYSLER 300 C 3.0 CRD/ V6 /AT

CHRYSLER 300 C 3.0 CRD/ V6 /AT

E juaja vetëm për

38.700€me çelësa në dorë

me financim vetëm për 482€/muaj

Lloji i karburantit, Naftë ,Konsumi karburantit i kombinuar 8.1 L/100 km, Sistem drejtimi hidraulik, Kutia e shpejtesisë automatike me 5 raporte,

Airbeg për drejtuesin e mjetit dhe pasagjerin, Sistemi i frenimit ABS + BAS + ESP+ TCS+TPM, Navigator, Bluetooth per lidhje me telefonin, Mikrofon

i montuar në pasqyrë, Cruise control (pilot automatik), Ekran 6.5'', Ndriçim xenon automatik dhe me vetë-pastrim, Fener mjegulle, Sistem audio

MW/FM/CD/DVD/HDD/MP3 RADIO , USB ,AUX ,IPOD, Komandim i audios në timon, Kondicioner klima me dy zona dhe dalje mbrapa, Sensor parkimi

përpara dhe mbrapa , Interior me dekor druri, Timon me veshje lëkure dhe me dru,Ndenjëse me veshje lëkure, Ndenjëset e para elektrike dhe me

ngrohje, Memorizim i (ndenjëses ,timonit ,pasqyrave), Timon i rregullueshem në lartësi dhe thellësi, Mbyllje qendrore automatike, Dritare me koman-

dim elektrik, Fshirëset e xhamit me sensor, Sistem lajmërues akustik për vendosjen e rripave të sigurimit, Disqe Alumini 18’’

Modelet e fundit me motor Mercedes Benz

OKAZION

Në këtë numër do të lexoni:

editorial

7 Kohë të vështira për ekonominë

lajme nga vendi

8 ENERGJETIKA: Monopoli i energjisë, BE kërcënon Shqipërinë

biznes

10 Rikthehet pesimizmiFundviti i 2011-s po mbyllet me përkeqësim të

konsumit dhe të shitjeve të biznesit. Kompanitë po

heqin dorë nga investimet, por ndërkohë po gjejnë

“shërim” te zgjerimi në tregjet e rajonit

NGA LAURA ÇELA

14 “Shpresë” te tregjet e rajonit

bankë

15 Financime për SME-të

marketing

16 Si të shesësh në kohë krizeKur industria e ndërtimit në Shqipëri po përballet

me rënie të kërkesës, shoqëritë e ndërtimit duhet

të gjejnë mënyra për të mbijetuar në treg.

NGA E. BEDALLI

pasuritë e patundshme

18 Te noteri për pronënNga janari i vitit të ardhshëm, noterit do t’i jepet

e drejta për të kryer transaksionet për blerje dhe

shitje të pasurive të paluajtshme. Procesi do të

reduktohet nga pesë në dy faza. Në këtë mënyrë,

noteri do të shërbejë si një “One Stop Shop”.

NGA ELONA BEDALLI

20 Intervistë me zëvendësministren e Drejtësisë, Brikena Kasmi

21 Noterët: Tani më shumë garanci për transaksionet

22 Ta “lexosh” pronën nga shtëpia

infrastrukturë

24 Koha e planeve rregullueseKu konsiston thelbi i ligjit të ri urbanistik, që hyri

në fuqi në fund të shtatorit 2011. Cili do të jetë

ndikimi në tregun e ndërtimit

NGA XHORXH ALEKSI

bashkëpunim rajonal

26 Integrim përmes energjisëVendet e rajonit angazhohen për të shtuar bash-

këpunimin rajonal në fushën e energjisë. Shqipëria

synon rritjen e efi ciencës së energjisë në masën

9%, deri në vitin 2018, me synimin që në një të

ardhme të afërt të arrihet edhe zotimi “20:20:20”

(përmirësimi 20% në efi kasitetin e energjisë, 20%

e konsumit të energjisë, e cila duhet të prodhohet

nga burime të rinovueshme dhe 20% reduktim të

emisioneve të CO2 nga niveli i vitit 1990 deri në

vitin 2020)

ndërtim

28 Frika nga tatimi i dyfi shtëGati tre vjet nga miratimi i VKM për përcaktimin

e vlerës së tatimit, ndërtuesit ngrenë shqetësimin

për detyrimet e pallateve të ndërtuara pas 2008-s,

sa i takon shkëmbimit me pronarin e tokës dhe

rrezikut për taksim të dyfi shtë

fi skale

30 Të varfrit dhe taksatDuket se TVSH-ja, ulja e saj, nuk do të merret në

konsideratë nga qeveria, por debati i shtrirë prej

disa javësh, po evidenton skema të reja, që mund

të ndihmojnë familjet para rrezikut të çmimeve

31 Pro skemës sociale, Jo uljes së TVSH-sëSybi Hida ekspert i makroekonomisë, anëtar

i Komisionit të Ekonomisë, PD. Të varfrit nuk

ndihmohen duke ulur taksat

TAKSAT QË RËNDOJNË

4 • Monitor - 501

Me UPS mund ti keni të gjitha.

Nëse dëshironi të dërgoni letra, dokumenta ose pako në vende të ndryshme të botës, nëse dëshironi të mbërrijnë tek marrësi sikur ti dorëzoni me dorën tuaj, mjafton të lidheni me ne.

EKSPORTO NË MBARË BOTËNTë eksportosh, sot, kushton më lirë se asnjëherë më parë.

Ju kërkoni: CILËSI SHPEJTËSI SIGURI ÇMIME KONKURRUESE

TRANSPORTO MË TEPËR

Tel: +355 (4) 225 9742 Mob: +355 66 20 48 904 +355 (4) 235 7153 +355 67 20 48 904 +355 (4) 235 7976 +355 68 20 48 904 Fax: +355 (4) 225 9743 +355 69 20 48 904

email: alcustomersvc@unitrans.com.al aloperations@unitrans.com.al web: www.ups.com

United Transport Sh.p.kAuthorised Service Contractor for UPSRr. “Ismail Qemali” Nr. 32/1Tirana, Albania

Ne jemi këtu për të përmbushur kërkesat tuaja.

501 - Monitor • 5

bursa

32 Bie nafta32 Ari lëshon pe

statistika

32 Normat e interesit të kredive34 Normat e interesit të depozitave66 Ecuria e çmimit të disa prodhimeve

bujqësore

kosova

36 Lajme shkurt

rajoni

37 Kohë çmimesh të ulëta

të bësh biznes 2012

40 Taksat që rëndojnëMe mungesën e vlerësimeve për lejet e ndërtimit

dhe peshën ende të rëndë të taksës ndaj fi timit,

Shqipëria përkeqëson pozicionin në raportin e të

bërit biznes, duke zbritur pesë vende. Ekspertët: ka

tregues që nuk raportuar siç duhet.

40 Mbi 87% e vendeve të Europës Lindore dhe Azisë Qendrore u përmirësuan

bota

52 Italia: Në gusht rriten porositë industriale

52 SHBA: Infl acioni rritet +0,3%53 Probleme me parajsat e taksave54 SHBA nuk do të bjerë në recension54 “Moda dhe luksi” dalin nga kriza

menaxhim

56 Si të hartosh CV-në e duhur57 4 “vrasësit” e intervistës

tekno

58 Motor i vogël për udhëtime të mëdhaMazda5 1.6 Diesel. Konsum i ulët dhe kënaqësi e

madhe në timonin e monovolumit japonez

64 Samsung Galaxy Ace65 Motorola prezanton Atrix 265 LG prezanton DoublePlay

tendencë

60 Pesë vende për t’u vizituar nga adhuruesit e çokollatës

62 7 destinacione çokollatash të shijshme në Europë

63 Gatime të çuditshme nëpër botë

42 Na përkeqësuan institucionet dhe huamarrjaEnea Janko, Drejtor Ekzekutiv, EJ Business

Consulting

arsim

44 Masterat Profesionalë si sukses për tregun e punës

tregti me pakicë

46 Qendrat tregtare: Strategji të reja marketingu

NGA REILA BOZDO

mjedisi

47 Dyshimet e mbetjeveIntervistë me z. Taulant Bino Zëvendësministër i

Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave

turizëm

49 Pushime të “varfra”Parashikohet një sezon jo shumë i favorshëm për

pushimet dimërore, për shkak të rënies së fuqisë

blerëse. Agjencitë janë duke përgatitur paketa

ekonomike

NGA ELONA BEDALLI

Konsum i ulët dhe kënaqësi e madhe në timonin e monovolumit japonez

MOTOR I VOGËL PËR UDHËTIME TË MËDHAMOTOR I VOGËL PËR UDHËTIME TË MËDHAMazda5 1.6 Diesel

6 • Monitor - 501

501 - Monitor • 7

DEL DITËN E HËNË

Revistë ekonomike e përjavshme

Botim i “Media Union” sh.p.k.

Kryeredaktore:Ornela Liperi

Gazetarë:Elona BedalliLaura Çela

Albana Muçaj

Design & Layout:Orest Muça

Korrektore:Mira Leka

Fotografi a:Media Union Foto (MUF)

RedaksiaTel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Redaksia ext: 109

Email: revista@monitor.al

Reklama & Abonime: Tel: +355 4 263 407

+355 4 242 813, Marketing ext: 104

E-mail: revista@monitor.alE-mail: abonime@monitor.al

Mobil:+355 66 20 49 191+355 66 20 49 193

Faqe në internet: www.monitor.al

Adresa: Rruga: “Ismail Qemali” Nr. 32/1, Tiranë - Shqipëri

Shtypet në shtypshkronjën “AlbPAPER”

Tel&Fax: 04 2358937

Nr. 501, 24 Tetor 2011

Ethet e krizës së borxheve të eu-rozonës arritën në një kulm të ri gjatë javës së kaluar. Pritej që

fundjava të ishte momenti kur liderët e Bashkimit Europian të bëheshin bashkë për t’i dhënë fund krizës së borxheve. Por, teksa Monitor shkoi për shtyp, dife-renca e vazhdueshme mes Francës dhe Gjermanisë, kryesisht lidhur me mënyrën se si do të rritej fondi prej 440 miliardë eurosh, nënkuptonin se një tjetër samit do të ishte i nevojshëm. Siç tha dhe një zyrtar europian: “Ne kemi humbur parashutën kryesore dhe tani kemi atë rezervë dhe nuk jemi të sigurt madje nëse do të funksionojë.” Ndërkohë, institutet ekonomike gjermane i kanë përgjysmuar parashikimet e tyre të rritjes për Prodh-imin e Brendshëm Bruto për ekonominë më të madhe dhe më të rëndësishme të eurozonës nga 2.9% në vitin 2011 në vetëm 0.8% në 2012-n. Edhe fqinjët tanë, me të cilët kryejmë pjesën më të madhe të shkëmbimeve tregtare, nuk po gjejnë paqe. Greqia duhet të marrë ndihmën ndërkombëtare të radhës prej 8 miliardë eurosh, por situ-ata e saj ekonomike po përkeqësohet me kaq shpejtësi sa një plan i dytë shpëtues, për të cilin u ra dakord vetëm tre muaj më parë, nuk është më i përshtatshëm për ta mbajtur Athinën të sigurt. Raporti nga i ashtuquajturi “trojka” e huadhë-nësve të Greqisë – Komisioni Europian, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Qendrore Europiane – ia vënë fajin për përkeqësimin e situatës fi skale të Greqisë si recesionit të gjerë ashtu dhe dështimit të qeverisë greke për të përmbushur re-format. Partneri tjetër i përtej detit, Italia, drejt të cilit shkojnë 80% e eksporteve shqiptare, ka nevojë urgjente për të nxitur rritjen ekonomike, sipas Brukselit, teksa dhe mbi të po rëndon barra e borxheve.Në këtë ambient të vështirë, Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) ka parashikuar së fundmi se telashet aktuale në eurozonë po ngadalë-sojnë rritjen në shtetet e Europës Lindore, veçanërisht në Rumani, Shqipëri dhe Serbi, ku bankat greke janë një pjesë e rëndësishme e sektorit fi nanciar. Pasi kanë dalë nga situata e vështirë e 2009-s, shumë shtete në Europën Lindore do të duhet të përballen me një ngadalësim në rritje për vitin që vjen, në krahasim me atë që ishte

KOHË TË VËSHTIRA PËR EKONOMINË

editorial

parashikuar vetëm 6 muaj më parë. Në raport me krizën e 2009-s, raporti pohon: “rritja e stresit në eurozonë mund të kenë një ndikim edhe më të madh në Europën në zhvillim këtë herë “ duke ndikuar ndjeshëm rimëkëmbjen. Parashikimi për rritje në Europën Qendrore dhe Baltikun për vitin që vjen tashmë është rishikuar në ulje në 1.7%, nga 3.4%. Për vendet e Europës Juglindore, Rumani Serbi, dhe Shqipëri rritja pritet të jetë pak më shumë se 1%, kryesisht për shkak të ekspozimit ndaj bankave greke, të cilat përballen më një të ardhme të lëkundur teksa BE përgatitet për një falimentim të pjesshëm të borxhit kombëtar të Athinës.Shqipëria, deri tani, ka arritur që të performojë mirë, duke pasur parasysh ambientin e vështirë në Europë. Depozitat në fund të tetë mujorit shënuan një rritje me 14% me bazë vjetore. Veçanërisht i lartë ishte shtimi i depozitave gjatë muajit gusht, që shpjegohet dhe me transferimin e kursimeve të emigrantëve grekë drejt bankave në Shqipëri. Kredia vijoi të zgje-rohej me ritme më të moderuara se më parë, prej rreth 12.7% për të njëjtën peri-udhë. Eksportet janë rritur me 23% me bazë vjetore për janar-gushtin. Madje dhe eksportet drejt fqinjit helen në krizë janë zgjeruar me 15% për të njëjtën periudhë. Numri i të punësuarve në sektorin privat jobujqësor u shtua me 6.5% në fund të 6 mujorit në krahasim me të njëjtën peri-udhë të vitit të mëparshëm. Problematike paraqitet ecuria e të ardhurave buxhetore, të cilat nuk kanë shënuar rritje në raport me vitin e kaluar dhe shtimi i kredive të këqija, niveli i të cilave ka arritur në 18%, duke ndikuar në nivelin e përfi tuesh-mërisë së bankave. Përvoja e krizës fi nanciare botërore, që nisi në fund të 2008-s, ka treguar se Shqipëria nuk mund t’i shpëtojë pa-sojave të tkurrjes ekonomike globale, sidomos në momentin kur të rrezikuar janë partnerët kryesorë ekonomikë të vendit dhe viti që vjen nuk pritet të jetë i lehtë. Në këtë situatë, krijimi i një am-bienti të brendshëm sa më të favorshëm, me stimuj të brendshëm, qoftë përmes lehtësimit të barrës fi skale, apo gjetjes së rrugëve të tjera që direkt apo indirekt favorizojnë biznesin, do të shërbente si një jastëk për t’u mbrojtur nga goditjet ndërkombëtare.

8 • Monitor - 501

Nga vendi

VENDIMIBizneset, shërbimet ligjore me “One Stop Shop”Një qendër e vetme për kryerjen e të gjitha shërbimeve ligjore të biznesit në nivel lokal. Këtë parashikon projekti i ri, i cili do të vihet në jetë në sajë të marrëveshjes që Bashkia e Tiranës nënshkroi me IFC (Korporata Ndërkombëtare Financiare), pjesë e Bankës Botërore. Qëllimi kryesor i projektit është reduktimi i dokumentacionit, kostos dhe kohës që i nevojitet biznesit, duke krijuar një klimë të favorshme për investimet dhe duke rritur nivelin e konkurrueshmërisë së Tiranës. “One-Stop-Shop-Center” do të sigurojë shërbime dhe këshilla për klientët, me cilësi dhe në kohë reale, për të garantuar një biznes më të suksesshëm, kundrejt një kostoje më të ulët. Me ngritjen e kësaj qendre do të bëhet e mundur edhe kryerja e procedurave online, çka do të jetë një tjetër lehtësi për biznesin. “Tirana do të bëhet territori më miqësor për biznesin në të gjithë rajonin”, tha kryetari i Bashkisë së Tiranës, Basha, në deklaratën për mediat. “Besoj se ky projekt do të jetë i duhuri për Tiranën dhe besoj se Tirana do të jetë qyteti më konkurrues në Shqipëri, por edhe në Europë”, u shpreh Per Kjellerhaug, menaxheri i IFC-së për Ballkanin Perëndimor. Projekti fi nancohet nga Bashkëpunimi Zviceran në Shqipëri. Ky projekt i zbatuar në tri bashki të Shqipërisë, në Durrës, Shkodër dhe Vlorë, sipas përfaqësuesit të IFC ka sjellë kursimin e 6 milionë dollarëve. Ky llogaritet të jetë kursimi që do të sjellë projekti në Bashkinë e Tiranës. 6 milionë dollarë është një shumë e barasvlershme me 2 mijë vende të reja pune.

GAZSJELLËSITAP, në garë për gazin e Shah DenizGazsjellësi Trans Adriatik, i cili synon të transportojë gazin e Detit Kaspik për në Europë përmes Greqisë e Shqipërisë, njoftoi se ka dorëzuar propozimin e tij për transportimin e 10 miliardë metër kub gaz në vit, nga fusha gazmbajtëse Shah Deniz II, bëri të ditur kompania.“Ne besojmë se propozimi ynë është fi tues, për shkak se është projekti i vetëm që plotëson të tetë kushtet e vendosura nga konsorciumi Shah Deniz për zgjidhje të qëndrueshme të nevojës së tyre për të transportuar gazin në Europë”, njoftoi kompania.Fusha hidrokarbure përreth Detit Kaspik është zona më e rëndë-sishme për prodhimin e gazit jashtë Rusisë dhe përpjekjet e europianëve tani janë përqendruar në krijimin e infrastrukturës së transportit jashtë varësisë së Moskës. Nëse Shah Deniz do të pranojë të shesë gazin te TAP apo jo, varet edhe nga fakti nëse ky gazsjellës do të ndërtohet ndonjëherë. Gazsjellësi TAP ka mbështetje politike në Itali, Zvicër dhe Shqipëri. Kryeministri shqiptar, Sali Berisha, ka deklaruar publikisht se po bën lob-ing në favor të kompanisë TAP, e cila ka bazë në Zvicër dhe aksionerë nga Zvicra dhe Norvegjia.

ENERGJETIKA

MONOPOLI I ENERGJISË, BE KËRCËNON SHQIPËRINËSekretariati i Komunitetit të Energjisë në Vjenë (ECS) vlerë-son se Shqipëria i ka dhënë një monopol KESH-it dhe “CEZ Shpërndarje” në importimin e energjisë elektrike, duke shkelur rregullat e Bashkimit Europian të Traktatit të Energjisë. Në një letër që drejtori i sekretariatit, Slavtcho Neykov, i ka dërguar ministrit të Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës, Nasip Naço, më datë 7 tetor, mësohet se ECS i jep dy muaj kohë Shqipërisë

MASATPenalitetet ndaj CEZ-it, gjobë 3% të xhiros vjetoreEnti Rregullator i Energjisë (ERE) pritet të ketë më shumë kompe-tenca mbi kompanitë e shpërndarjes së energjisë elektrike, nëse ato shkelin ligjin mbi energjinë elektrike dhe kushtet e kontratës që kanë me konsumatorët, si privatë edhe ata familjarë. Burime zyrtare pranë Ministrisë së Ekonomisë bëjnë me dije se janë ngritur grupet e punës dhe po hartojnë një draft, që do të jetë një shtesë në ligjin “Për sektorin e energjisë elektrike”, i cili ka si qëllim sigurimin e kushteve për furnizimin me energji elektrike të konsumatorëve, sipas parametrave standardë. Kjo sigurohet nëpërmjet funksionimit efi cient të tregut të energjisë elektrike dhe zhvillimit të konkur-rencës në këtë sektor, duke pasur parasysh mbrojtjen e interesave të konsumatorëve, minimizimin e kostove të shërbimit me energji elektrike dhe përshtatshmërinë e tij me mjedisin. Kompania e shpërndarjes së energjisë elektrike është CEZ, e cila siguron furniz-imin me energji për të gjithë konsumatorët familjarë dhe ata privatë, ndërkohë që disa nga kompanitë e mëdha e marrin energjinë direkt nga KESH-i, në bazë të kontratave të nënshkruara me të. Ankesat e konsumatorëve drejtuar ERE-s për shërbim jocilësor të CEZ-it janë rritur ndjeshëm. Aktualisht penaliteti fi nanciar i ERE-s arrin deri në 300 mijë lekë, aq sa një faturë e një subjekti privat. Kjo gjobë është krejt e papërfi llshme ndaj CEZ-it, edhe sikur të vendoset në çdo muaj të vitit, nuk i dobëson fi nancat e saj. Ndaj ekspertët e ERE-s dhe ata të Ministrisë së Ekonomisë kanë menduar të rrisin vlerën e gjobave që ERE mund të vendosë kur konstaton shkelje dhe abuzime nga sistemi i shpërndarjes së energjisë elektrike. Janë bërë disa propozime, të cilat priten të formulohen në draftin që po bën gati ministria. Një prej tyre është ai për të rritur vlerën e gjobës që ERE mund të vendosë kur shkelet ligji dhe kontrata me konsumatorët, si në rastin e mbifaturimit, të cilësisë së dobët të furnizimit me energji etj. Kjo gjobë, sipas draft-idesë, do të jetë afro 3% e xhiros vjetore të kompanisë CEZ. Ndoshta ky penalitet do të bindë kompaninë çeke të jetë më korrekte me konsumatorët shqiptarë, me ligjin dhe qeverinë shqiptare.

TAKSATRegjistrimi i automjeteve, drejt dixhitalizimitShmangen burokracitë për të paguar taksat vjetore të automjeteve. Në këtë mënyrë, një qytetari nuk do t’i duhet më të frekuentojë radhët e gjata për të paguar taksat vjetore të automjetit të tij. Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimit të Transportit Rrugor pritet të nisë këto ditë projektin pilot për informatizimin dhe automa-tizimin e këtyre shërbimeve. Plotësimi i dokumentacionit dhe i faturave nga punonjësit e kësaj drejtorie kryhej manualisht, duke i marrë qytetarit shumë kohë. Drejtori i Përgjithshëm i Shërbimit të Transportit Rrugor, Arben Pinari, është shprehur se ky është një projekt pilot që u vjen në ndihmë të gjithë drejtuesve të autom-jeteve. Projekti i informatizimit parashikon përfshirjen e Drejtorisë së Përgjithshme të Shërbimit të Transportit Rrugor në sistemin “Gov Net” dhe aktualisht është në fazën e tretë të testimit.

për të dhënë një përgjigje lidhur me shqetësimet e ngritura, para se ky i fundit të marrë një masë ndëshkuese. Sipas letrës, Enti Rregullator i Energjisë (ERE) i ka dhënë KESH-it 50 për qind të kapacitetit importues të energjisë elektrike dhe CEZ-it 25 për qind, ndërkohë që Shqipëria nuk ka hedhur hapat e duhur për të liberalizuar tregun, duke mos u dhënë mundësi konsumatorëve të zgjedhin furnitorin. Fillimisht ekskluziviteti i kapacitetit të transmetimit ishte i vlefshëm deri në vitin 2011, por në fakt sipas sekretariatit janë në fuqi pa afat. Duke iu referuar edhe portalit “energjia.al”, Shqipëria vlerësohet se ka shkelur ligjin e energjisë të Komunitetit Europian, nuk ka zbatuar rregullat e përafrimit të legjislacionit dhe ka vendosur rregulla diskrimin-uese për importuesit e tjerë të energjisë elektrike.

Lajme Shkurt në një javë

501 - Monitor • 9

10 • Monitor - 501

RIKTHEHET PESIMIZMI Nga Laura ÇELA

Kur në Europë janë rikthyer “ethet” e ripërsëritjes së krizës fi nan-ciare, edhe në Shqipëri, situata

nuk duket optimiste. Anketimi i fundit i “Monitor”, i realizuar me biznese nga sektorë të ndryshëm, konfi rmon tkur-rje të xhirove dhe uljen e ndjeshme të investimeve.Sipërmarrësit nuk po tentojnë të in-vestojnë në biznese të reja gjatë kësaj periudhe, për shkak të rënies së shitjeve dhe të likuiditeteve në treg. Situata negative vihet re në të gjithë sektorët, që nga ndërtimi, prodhimi e tregtia, ku parashikimet fl asin për ecuri të tillë edhe në muajt në vazhdim. Rënia e konsumit dhe e fuqisë blerëse

duket se nuk po ndalet, duket përforcuar shqetësimet e Bankës së Shqipërisë për këtë fenomen.Ulja e konsumit është konfirmuar tashmë nga guvernatori i Bankës së Shqipërisë, i cili ka kërkuar që të merren masa për nxitjen e konsumit brenda vendit. Sipas Ardian Fullanit, shqiptarët nuk po shpenzojnë si dikur dhe kjo nuk lidhet me mundësinë apo me faktin se kursejnë, por me ndjenjën pesimiste për një ekonomi që po ecën jo si duhet. Deklaratat e tij, pas mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës, konstatonin një të ardhme të Shqipërisë, në aspektin ekonomik, që mbetet ende e pasigurt, ndikuar kryesisht nga faktorë të jashtëm. Sipas Bankës së Shqipërisë, ecuria e kon-sumit dhe e investimeve private mbetet

Fundviti i 2011-s po mbyllet me përkeqësim të konsumit dhe të shitjeve të biznesit. Kompanitë po heqin dorë nga investimet, por ndërkohë po gjejnë “shërim” te zgjerimi në tregjet e rajonit

biznes Opinione

e ngadaltë, me gjithë përmirësimin e kushteve të fi nancimit të aktivitetit të tyre. Pavarësisht situatës më stabilizuese në ekonomi, shqiptarët po sillen sërish të matur dhe me drojë.

Prej më se tre vitesh, tashmë sektori më dinamik në vend, ndërtimi, po

ul vazhdimisht ritmet. Ndërtuesit para-shikojnë se edhe së paku për një-dy vitet e ardhshme do të ruhen po këto parametra.“Sektori ka shumë pak investime dhe shitje. Prej disa vitesh në Tiranë, nuk është marrë asnjë leje ndërtimi dhe në nisjen e funksionimit normal të bashkisë, e tillë do të vijojë të jetë”, shprehet Arben Dervishi i Shoqatës së

NDËRTIMI: NË KËTO RITME, EDHE PËR DY VJET

501 - Monitor • 11

Asseco South Eastern EuropeRr."Abdyl Frasheri" EGT Tower, no.6/1, Tirana, Albania

Ph.:+355 4 226 9320, info@asseco-see.al

12 • Monitor - 501

ARBEN DERVISHI

Nga kontaktet që kemi pasur në Bash-kinë e Tiranës, na është konfi rmuar se do të nevojitet së paku një vit që të miratohet plani rregullues. Kjo do të thotë se do të duhet ende kohë sa të rinisë dhënia e lejeve të ndërtimit

Shoqata e Ndërtuesve

EDLIRA MUKA

Në 9-mujorin e parë të vitit 2011, fash-ion ka pasur rënie të shitjeve, por jo të numrit të vizitorëve në dyqane. Rënia me rreth 8% mendohet të ketë ardhur si rezultat i rënies së fuqisë blerëse dhe tendencës për të kursyer të kon-sumatorit

Balfi n

ELMIR BORIÇI

Ne u gjendëm në një situatë kur tregu vendas është i varfër dhe në Egjipt e Greqi ku eksportonim prej vitesh, u detyruam të tërhiqeshim, për shkak të krizave të atjeshme. Prandaj vendosëm që të fuqizonim shitjet në tregjet fq-inje të rajonit, sidomos në ato vende ku ka zhvillim dinamik në sektorin e ndërtimeve

Edil Centro

HAJREDIN FRATARI

Ka një lëvizje nga disa investitorë të huaj, kryesisht italianë, që kanë shprehur interes për të investuar në energjetikë, turizëm dhe agrobiznes, por nuk është bërë ende asgjë konkrete

Konfi ndustria

SUPËRMARRËS

“Në një kohë të tillë, duhet të mbaj fort paratë dhe biznesin që kam dhe i kam hedhur tutje planet që kisha për të in-vestuar në turizëm”, thotë një sipërmar-rës kryeqytetas, me aktivitet në import dhe tregti materialesh ndërtimi

Stepja

biznes OpinioneNdërtuesve. Që nga 1 tetori, tashmë ka hyrë në fuqi ligji i ri për lejet e ndërtimit, që sanksionon se lejet do të fi rmosen di-rekt nga kryetari i Bashkisë apo drejtori i Urbanistikës, në bazë të planit rregullues për qytetin.“Nga kontaktet që kemi pasur në Bash-kinë e Tiranës na është konfi rmuar se do të nevojitet së paku një vit që të mirato-het plani rregullues. Kjo do të thotë se do të duhet ende kohë sa të rinisë dhënia e lejeve të ndërtimit”, shpjegon Dervishi.Aktualisht, ritmi i volumeve të punës brenda vijës së verdhë të kryeqytetit është minimal dhe shitjet po ashtu. Ky fakt konfi rmohet edhe nga të dhënat zyrtare për 7-mujorin 2011, mbi situatën e shitjeve dhe pagesës së TVSH-së. Gjatë kësaj periudhe, kontributi i këtij sektori në taksën e vlerës së shtuar ka rënë me mbi 35%, në raport me 7-mujorin e kaluar të 2010-s, ose gati 15 milionë dollarë më pak. Aktiviteti privat ka rënë ndjeshëm, aq sa ka detyruar rreth 20 fi rma ndërtimi të mbyllin biznesin, duke shtuar radhën e të papunëve.Drejtues të Shoqatës së Ndërtuesve tho-në se mbetet problem mungesa e kredive nga bankat dhe se kërkojnë ndërhyrje nga qeveria për ofrimin e garancive.“As bankat nuk na japin më kredi”, shprehet Ilir Hebovija, nëndrejtor ekze-kutiv i shoqatës. Goditjen më të madhe, ndërtimi e mori në vitin 2010, kur në korrik qeveria vendosi të ndërpriste investimet publike me vlerë 400 milionë dollarë, për shkak të krizës me fi nan-cat. Edhe këtë vit, një tjetër shkurtim të shpenzimeve, me rreth 180 milionë dollarë, sërish te pjesa e punëve pub-like. Shoqata ankohet edhe për borxhet e shtetit, për punë të kryera, por ta pali-kuiduara nga Ministria e Transporteve dhe Punëve Publike.

Të dhënat e fundit nga operatorët e tregtisë me pakicë konfi rmojnë rënie

të shitjeve dhe të konsumit gjatë nëntë muajve të parë të këtij viti. “Në 9-mujorin e parë të vitit 2011, fashion ka pasur rënie të shitjeve, por jo të numrit të vizitorëve në dyqane. Rënia me rreth 8% mendohet të ketë ardhur si rezultat i rënies së fuqisë blerëse dhe tendencës për të kursyer të konsumatorit”, shpjegon Edlira Muka, zëvendëspresidente e “Balfi n Group”, e cila menaxhon rrjete dyqanesh veshjesh, si dhe rrjetin e elektroshtë-piakeve “Neptun” .Sipas Mukës, çmimet mesatare të blerjes dhe të shitjes kanë qëndruar stabël krahasuar me 2010-n, por kjo nuk ka nxitur blerësit që të shpenzojnë më shumë.Më pozitive duket situata tek elek-tronika, çka konfi rmon se shqiptarët mund të kursejnë në veshje, por jo për shtëpitë e tyre. “Në 9-mujorin e parë të vitit 2011, sek-tori i elektronikës në shitjet me pakicë, krahasuar me 2010-n ka qenë pothuajse stabël me një rritje shumë të lehtë. Stabiliteti dhe rritja e lehtë në këtë sektor tregojnë kërkesën në rritje të konsumatorit shqiptar për produkte të teknologjisë së re”, shpjegon zëvendës-presidentja e grupit “Balfi n”.Edhe në këtë sektor, çmimet mesatare

RETAIL, BIEN SHITJET. PRITSHMËRITË, NEGATIVE

501 - Monitor • 13

të blerjeve dhe shitjeve janë stabël krahasuar me vitin e kaluar dhe në 3-mujorin e fundit të vitit parashikohet që të vazhdojnë të jenë stabël. Znj. Muka sqaron se në tremujorin e fundit të vitit pritet që të ketë rënie të kostos së blerjes, si rrjedhojë e heqjes së taksës doganore për tekstilet. “Në 3-mujorin e fundit të vitit te veshjet pritet të ketë rritje të shitjeve si rrjed-hojë e sezonalitetit të biznesit, por që gjithsesi do të jetë më e ulët se viti 2010.Ndërsa në degën e elektronikës para-shikojmë rritje me rreth 4% krahasuar me vitin 2010”, thotë ajo.Kriza e konsumit është refl ektuar edhe te të ardhurat personale. Në muajt gusht dhe shtator, të ardhurat nga tatimi mbi të ardhurat personale qenë shumë më të ulëta se sa në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Tatimi mbi të ardhurat personale është 10 për qind mbi të ardhurat që fi tojnë shqiptarët nga pagat dhe shpërblimet e tjera dhe ecuria e të ardhurave të qeverisë nga kjo taksë pasqyron ecurinë e të ard-hurave të shqiptarëve në përgjithësi. Gjatë periudhës janar-maj, pavarë-sisht rënies së shitjeve me pakicë të shënuar në ekonominë shqiptare, të ardhurat nga tatimi mbi të ardhurat

personale qenë më të larta se sa një vit më parë. Por në qershor, situata fi lloi të përkeqësohej, deri sa në gusht dhe shtator, u kthye në një situatë negative. Për 9-mujorin 2011, qeveria arkëtoi 20.5 miliardë lekë nga tatimi mbi të ardhurat personale, me rritje afro 3% në krahasim me një vit më parë.Ekspertët e tatimeve thonë se shkur-timet e ndërmarra nga qeveria në buxhetin e shtetit janë shkaku krye-sor i rënies së të ardhurave, por nuk përjashtohet mundësia që kriza që ka prekur konsumin të jetë konvertuar në ulje pagash apo shkurtim të vendeve të punës nga sektori privat..

Ajo që e bën më pesimiste pan-oramën është reduktimi në maksi-

mum dhe stepja e biznesit për të inves-tuar në sipërmarrje të reja. Të gjitha bizneset e kontaktuara nga “Monitor” kanë konfi rmuar se në një situatë të tillë, nuk mund të marrë iniciativa investimi, sepse rrezikon të hysh në krizë likuiditeti.

“Në një kohë të tillë duhet të mbaj fort paratë dhe biznesin që kam dhe i kam hedhur tutje planet që kisha për të investuar në turizëm”, thotë një sipër-marrës kryeqytetas, me aktivitet në import dhe tregti materialesh ndërtimi.Edhe sipërmarrës të tjerë pohojnë se, edhe nëse kanë nisur investime, janë duke i përfunduar ato dhe nuk presin që të ndërmarrin nisma të reja.Për ndërtuesit gjithçka është bllokuar, si pasojë e pamundësisë për leje ndër-timi dhe uljes së ndjeshme të investi-meve publike nga qeveria.“Sektori i ndërtimit do të arrijë të marrë spunto të re nëse do të funksionojë siç duhet iniciativa e hipotekimit të apartamenteve të reja. Kështu, shumë individë do të mund të marrin kredi dhe do të zhbllokoheshin shumë kapitale”, thotë Hajredin Fratari, kreu i “Konfi n-dustria Shqiptare”. Sipas tij, ka një lëvizje nga disa in-vestitorë të huaj, që kanë shprehur interes për të investuar në energjetikë, turizëm dhe agrobiznes, por nuk është bërë ende asgjë konkrete. “Interes ka dhe po vijnë sipërmarrës të huaj, krye-sisht italianë. Ka interes në rritje për agrobiznesin, por mbetet për t’u parë fi nalizimi i projekteve”, shton Fratari.

INVESTIME 0 PËR BIZNESIN

14 • Monitor - 501

biznes Opinione

Sinjalet negative që mbërrijnë nga tregjet europiane kanë shtuar shqetë-

simet te kompanitë eksportuese shqip-tare. Kryetari i Dhomës së Prodhuesve të Veshjeve, Flamur Hoxha, i cili për-faqëson sektorin kryesor në eksporte (fasonin) thotë për “Monitor” se sinjalet që mbërrijnë nga porositësit europianë, kryesisht ata italianë, nuk janë pozitive. “Duket që te kompanitë italiane që puno-jnë me ne ka një lloj trembjeje, për shkak të rënies së porosive dhe të shitjeve në tregun atjeshëm”, thotë Flamur Hoxha. Sipas tij, fenomeni Itali ndihet dhe do të vijojë të japë efekte negative në fason, sepse 80-90% e kompanive janë të lid-hura vetëm me markat italiane. “Italia është partneri ynë kryesor dhe prej dy-tre muajsh tashmë vihet re fren-imi i industrialistëve. Çdo përkeqësim i atjeshëm do të thotë përkeqësim edhe për ne”, shpjegon kreu i Dhomës së Prodhuesve të Veshjeve, njëherësh dre-jtues i kompanisë tekstile “Kler”, një nga më të mëdhatë në vend. Të njëjtin fakt e konfi rmon edhe Lindita Legisi, drejtuese e kompanisë “Omega”, e cila punon për markat “fi rmë” italiane. “Ne jemi duke mbyllur sezonin e vjeshtë-dimër dhe nuk mund të fl as me shifra për ndonjë ecuri negative. Presim se ç’do të ndodhë në muajin tetor, kur ne marrim porositë e reja të pranverë-verës. Por ajo që na kanë thënë partnerët e huaj, është se ka një lloj frenimi”, thotë Legisi. Në fakt, viti 2011 duket se ka qenë deri më sot një nga periudhat më të mira për industrinë e fasonit në vend, e cila duket se rigjeti partnerët e humbur dhe rriti volumin e punës, në një kohë kur ekonomia dhe tregjet europiane e lanë pas krizën fi nanciare që nisi në 2009-n.

“SHPRESË” TE TREGJET E RAJONIT

Në këtë situatë, shumë kompani e kanë parë “shpëtimin” jashtë tregut vendas, në përpjekje për të zgjeruar eksportet apo shitjet në tregjet fqinje.

Drejtuesit e kompanisë prodhuese të tullave dhe tjegullave “Edil-Centro” tregojnë se menaxhimi është fokusuar në Kosovë, Maqedoni dhe Mal të Zi, ku është punuar fort në forcimin e rrjetit të shitjeve dhe shpërndarjes.“Ne kemi punuar shumë fort në Kosovë dhe kemi arritur t’i rrisim ndjeshëm shitjet atje. Kosova është një shtet i ri dhe ndërtimet janë duket ecur me ritme më të shpejta. Kjo na ndihmon që edhe ne të rrisim të ardhurat”, tregon Elmir Boriçi, drejtor marketingu i kompanisë.Më së shumti, kompania ka eksportuar tjegulla, sepse në Kosovë ndërtohen pasivisht shtëpi private, por rritje ka pasur edhe në eksportin e tullave, krye-sisht në Prishtinë, ku po ndërtohen pallate shumëkatëshe.“Të njëjtën gjë si në Kosovë, kemi bërë edhe me Maqedoninë. Kemi forcuar rrjetin dhe jemi duke shitur shumë në zonën shqiptare atje. Popullsia shqip-tare është në zhvillim tani dhe ne jemi duke shfrytëzuar rritjen e investimeve atje”, thotë Boriçi.Edhe në Mal të Zi, “Edil-Centro” është përqendruar në shtimin e tregut, por si edhe në Shqipëri, tregu i ndërtimeve është në stanjacion dhe po përballet me mungesë shitjesh e kërkesash.“Ne u gjendëm në një situatë kur tregu vendas është i varfër dhe në Egjipt e Greqi, ku eksportonim prej vitesh u detyruam të tërhiqeshim, për shkak të krizave të atjeshme. Prandaj vendosëm që të fuqizonim shitjet në tregjet fqinje të rajonit, sidomos në ato vende ku ka zhvillim dinamik në sektorin e ndërtimeve”, shpjegon drejtori i marketingut, Boriçi.Të njëjtën “formulë” kanë zgjedhur edhe drejtuesit e kompanisë “Paneli”, të cilët prej vitesh importojnë dhe shesin panele për ndërtime në vend. Duke qenë se investimet nga bizneset për godina apo ambiente të reja janë reduktuar në maksimum, drejtuesit e kompanisë “hodhën sytë” drejt tregut kosovar.“Tashmë kemi hapur dhe jemi duke konsoliduar pikën tonë të shitjeve në Prishtinë dhe duhet thënë që po ecim me ritme të kënaqshme. Shohim se Kosova është një treg me perspektivë, sepse ndërtimet janë në rritje”, thotë Erjona Toni, menaxhere e “Paneli”.Sipas saj, shitjet në tregun vendas kanë rënë ndjeshëm dhe duket sikur ende klientët janë të “trembur” për të bërë investime. “Në këtë situatë nuk presim përmirësim as për muajt në vazhdim”, thotë znj. Toni.

EDHE EKSPORTUESIT NË “ANKTH”

501 - Monitor • 15

bankë Hua

Mungesa e likuiditeteve në treg dhe si pasojë, shtyrja e planit të investimeve nga shumë

biznese, po nxit bankat që të ofrojnë kreditime të favorshme për të. ProCredit Bank ka nisur një fushatë të re, që synon të mbështesë kërkesat në rritje të bizneseve për likuiditete. Çdo biznes i vogël apo i mesëm që operon në sektorët e prodhimit, tregtisë apo shërbimit mund të përfi tojë avantazhe të shumta nga paradhënia bankare, kredia për kapital pune apo linja e kredisë së ProCredit Bank. Financimet që ofrohen nga banka ar-rijnë deri në 20,000,000 lekë dhe janë dizenjuar për t’iu përgjigjur më së miri mungesave të likuiditetit në treg dhe gjallërimit të biznesit. “Koha luan rol vendimtar në mjedisin e sotëm të bizne-sit dhe përvoja si partnerë afatgjatë na tregon se kreditë afatshkurtra me kushte të favorshme janë mjeti i duhur për të zhvilluar më tej planet e biznesit”, thonë drejtuesit e ProCredit Bank.Në fakt, trendet ekonomike kanë shtyrë në kohë planet e investimit, por mung-esa e likuiditeteve ka çuar në rritjen e interesit të biznesit për këto lloje fi -nancimi. Fokusi i ProCredit Bank është mbështetja e kredive për sipërmarrjet shumë të vogla, të vogla dhe të mesme, sepse SME janë sipërmarrje të shumta në numër, kanë nevoja të konsiderueshme fi nanciare dhe janë motor zhvillimi në ekonominë shqiptare. Sipas të dhënave zyrtare, Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme (SME) zënë rreth 95% të totalit të ndërmarrjeve në vend.

Zhvillimi i ulët ekonomik dhe situata jo e favorshme politike kanë sjellë ngur-rimin mbi kohën e duhur për investime afatgjata. “Nga kontaktet e përditshme në qendrat tona të dedikuara për bi-znesin vëmë re se nevojat afatshkurtra burojnë nga fakti që termat e pagesave ose partnerët e biznesit të klientëve tanë kanë ndryshuar. Mungesa e likuiditeteve

dhe nevojat për investime afatshkurtra kanë bërë që Banka ProCredit të rrisë vë-mendjen e saj ndaj klientëve ekzistues, të zhvillojë produkte të përshtatshme për këto nevoja te SME dhe të japë një shërbim cilësor për kreditim”, thonë drejtuesit e bankës.

Çfarë ofrohet

ProCredit Bank ofron 3 produkte bazë për klientët. Paradhënie bankare, që u mundëson bizneseve akses të shpejtë për likuiditete në llogarinë bankare dhe bën të mundur pagesën e detyrimeve dhe shpenzimeve mujore në çdo moment.Kredi për kapital pune, përmes së cilës fi nancohen kapitale pune me një plan të paracaktuar shlyerje.Linja e kredisë, produkti më i ri nga ProCredit Bank, i vjen në ndihmë të gjithë atyre klientëve, blerjet e të cilëve nuk kanë cikël të rregullt mujor, por karakter sezonal.Ndërkohë, ProCredit Bank konfi rmon se çdo klient do të ketë komisione disbur-simi deri në 0%, shpejtësi në aprovim, profesionalizëm dhe mbi të gjitha, staf të dedikuar për të bërë zgjedhjen më të mirë për biznesin. Sipas drejtuesve të bankës, produktet ofrohen sipas nevo-jave specifi ke të çdo biznesi, pa kosto shtesë dhe me ekspertizën e këshilluesve të biznesit. Klienti ka fl eksibilitetin e zgjedhjes së planit të shlyerjes sipas produktit që i përshtatet më shumë, një herë në muaj për kredinë për kapital pune, 3-4 herë në vit për linjën e kredisë ose brenda vitit për paradhënien bankare të biznesit.

FINANCIME PËR SME-TË

KREDITIMI

Statistikat zyrtare konfi rmojnë rënie të kreditimit të biznesit. Sipas Bankës së Shqipërisë, për 8-mujorin e këtij viti, kredia e re për biznesin kishte vlerën e 144 miliardë lekëve, me një rënie prej 4% krahasuar me të njëjtën periudhë të

një viti më parë. Vetëm për muajin gusht, kredia për biznesin ishte 11% më e ulët krahasuar me të njëjtin muaj të vitit 2010. Kreditimi më i pakët dëshmon edhe njëherë ecurinë apatike të sipërmarrjes, që në marrëdhënie me sistemin bankar, manifestohen me kërkesë në rënie për kredi dhe me një nivel të lartë të kredive me probleme.Pothuajse të gjithë sektorët kryesorë të ekonomisë këtë vit kanë marrë më pak kredi të reja se në vitin 2010. Tregtia, sektori më i kredituar i ekonomisë me rreth 40% të totalit, për tetë muajt e parë të vitit ka marrë 57.2 miliardë lekë kredi, me një rënie 3.3% krahasuar me një vit më parë. Industria përpunuese, sektori i dytë më i madh për nga vlera e kredive të reja, duket se po e përballon më mirë ngadalësimin eko-nomik. Ky sektor për 8-mujorin ka përfi tuar 21.4 miliardë lekë kredi, pothuajse në të njëjtën vlerë me një vit më parë. Më pak kredi të reja ka marrë sektori i ndërtimit, çka dëshmon edhe njëherë vështirësitë e këtij sektori dhe rënien e kontributit të tij në ekonomi. Në tetë muaj, bizneset e ndërtimit kanë marrë 14% më pak kredi se një vit më parë. Për t’u përmendur rënia me 38% kredive në sektorin e prod-himit dhe shpërndarjes së energjisë. Ky mund të jetë një tregues i ngadalësimit të ritmit të investimit në koncesione, një biznes shumë aktiv në vitet e fundit. Disa sinjale pozitive vijnë nga bujqësia që për 8-mujorin e ka rritur kreditimin me 39%. Megjithatë, ky sektor mjaft i rëndësishëm në ekonominë e vendit vazhdon të zërë një peshë të papërfi llshme në portofolin e kredive të reja të sistemit bankar, me më pak se 2% të totalit.

8-mujori, kredia e re për biznesin bie me 4%

16 • Monitor - 501

marketing apartamente

Nga E. BEDALLI

Raporti i fundit i Bankës së Shqipërisë, në lidhje me treg-uesin e besimit në industrinë e ndërtimit, nuk fl et me optimizëm. “Në tremujorin e tretë të vitit 2011, bizneset

ndërtuese kanë ulur vlerësimin për situatën e përgjithshme ekonomike në vend dhe kanë vijuar të vlerësojnë negativisht gjendjen e përgjithshme të biznesit të tyre”, thuhet në raport. Por, përtej kësaj, biznesi parashikon “dritë në fund të tunelit”, për aktivitetin, për pjesën e mbetur të vitit.Drejtoresha e marketingut dhe shitjeve në kompaninë “Edil al”, ark. Zhaklina Rira, nuk dëshiron të përdorë termin “rënie të kërkesës”, por stepje të saj, pasi thotë se nuk ka rënie të nevojës për shtëpi, madje po ndodh e kundërta. “Rritja e nivelit të jetesës, individualizmi dhe shumë faktorë të tjerë socialë kanë prodhuar rritje të nevojës për apartament dhe një shtëpi të dytë. Pa frikë, do të thosha që njerëzit janë bërë shumë më të ndërgjegjshëm, duke i konvertuar pagesën e qirasë së shtëpisë, në këst bankar për apartamentin e tyre. Ndaj mund të them se klientela nuk është tërhequr, por është bërë më selektive”, thotë ark. Rira. E në një treg të tillë, ndërtuesit po përpiqen të gjejnë rrugë të reja drejt konsumatorit. Ata po diversifi kojnë portofolin e ndërtimit, duke ofruar qendra banimi me shumë funksione (jo vetëm stre-himi, por edhe argëtimi e çlodhje), që i përshtaten shtresave të ndryshme të shoqërisë, nga ato luksoze tek ato më ekonomike. Kompania “ManeTCI” aktualisht ka një sërë projektesh në zhvil-lim, projekte inovatore dhe unike në llojin e tyre në Shqipëri. Jonida Asllani, koordinatore ekzekutivi në departamentin e marketingut dhe shitjeve në këtë kompani, thotë se tregu shqiptar i ndërtimeve është një treg i ri, ende i pangopur, kryesisht ato që ndërtohen për herë të parë, qofshin këto cilësore dhe luk-soze. “Pikërisht ne këtë ofrojmë për klientët tanë. Një ndërtesë, cilësore, unike apo luksoze me shërbime të pakrahasueshme. Në këtë këndvështrim, mund të themi se kompania ‘Mane TCI’ nuk e ka ndjerë rënien e kërkesës së konsumatorit për blerje

apartamentesh, kjo falë këtyre projekteve inovative dhe unike në llojin e tyre, cilësisë dhe çmimit konkurrues në tregun shqiptar të pronave të paluajtshme”, thotë znj. Asllani.Për menaxheren e përgjithshme të kompanisë “Colliers Inter-national”, në Shqipëri, Stela Dhami, mënyra më efi kase për të mbërritur te konsumatori është ulja e çmimit të shitjes së apar-tamentit apo njësive plotësuese, si vendet e parkimit etj. “Është një praktikë që po aplikohet me sukses në të gjithë botën dhe nxit edhe më shumë konsumatorin për të blerë. Në rajonin e Ballkanit, kjo strategji po aplikohet me shumë sukses”, thotë znj. Dhami.

Këshilla nga agjencitë imobiliareEkspertët e tregut imobiliar janë të mendimit se kompanitë ndërtuese, që të jenë të suksesshme në treg dhe të sigurojnë vazhdimësi të aktivitetit, duhet të mbështeten në një strategji të mirëmenduar, por që nxjerr në pah edhe dallimet kundrejt konkurrentëve. Sipas menaxheres së përgjithshme të “Colliers International”, në Shqipëri, Stela Dhami, kompanitë duhet të fokusohen në kapjen dhe targetimin e duhur të klientëve po-tencialë. “Unë rekomandoj përdorimin e duhur të mjeteve të marketingut, për të kapur klientë të grupeve të caktuara”, thotë ajo. Ndër gabimet e para që bëhen e që znj. Dhami vë re është marketimi i një projekti ndaj një grupi shumë të gjerë blerësish. “Blerësit duhen pozicionuar rreth preferencave të tyre, vila, apartamente në qytet, periferi etj., dhe gjithë strategjia duhet ndërtuar në arritjen e grupit potencial të blerësve që përkojnë me objektin që ndërtuesi ofron”, thotë znj. Dhami. Për inxhinieren Xheni Jahja, drejtuese e agjencisë imobiliare “Tirana Real Estate”, me rënien e kërkesës në treg, kompanitë e ndërtimit duhet të shikojnë me kujdes cilësinë e ndërtimit dhe ofrimin në treg të teknologjive të reja, si termo-izolimit, izolimi akustik, apartamenteve ekologjike etj.“Do të sugjeroja që tek apartamentet ekonomike të synohet drejt kursimit të energjisë dhe uljes së kostos së jetesës apo faturave mujore. Duhet të shfrytëzohet sa më shumë energjia diellore që

SI TË SHESËSH NKur industria e ndërtimit në Shqipëri po përballet me rënie të kërkesës, shoqëritë e

ndërtimit duhet të gjejnë mënyra për të mbijetuar në treg. Ndërsa ekspertët këshillojnë që të përdoren kanalet e duhura për t’iu drejtuar konsumatorëve

501 - Monitor • 17

Shqipëria zotëron”, thotë znj. Jahja.“Të gjejmë ambientin perfekt për klientët është një sfi dë së cilës nuk i rezistojmë dot”, thotë drejtoresha e marketingut dhe shitjeve në kompaninë “Edil al”, ark. Zhaklina Rira.Sipas saj, në një moment të tillë, tregu bën natyrshëm përzgjed-hjen e kompanive prestigjioze. Edhe për Jonida Asllanin, koordinatore ekzekutivi në departamentin e marketingut dhe shitjeve, në kompaninë “ManeTCI”, shitjet e ndërtimeve deri tani kanë qenë në nivele të kënaqshme, falë edhe strategjisë së marketingut, mjeteve të përdorura, si identifi kimi i nevojave të klientëve, duke u bazuar te produkti që ata kërkojnë; zhvillimit të mëtejshëm të produktit, duke e sjellë në mënyrën më të mirë të mundshme te konsumatori; zhvillimit të portofolit, duke bërë të mundur një pozicionim të mirë të brandit tonë në treg, fi timit, ruajtjen dhe mbajtjen e klientëve të rinj dhe ekzistues; duke ofruar shërbime të reja, duke ditur njohuritë e tij mbi produktin dhe ofrimin e shërbimit të vlerës te klienti”, thotë znj. Asllani.Sipas saj, kompania zbaton disa strategji për të tërhequr konsumatorin (por varet nga politikat dhe strategjitë që çdo kompani ndjek”. “Ne te ‘Ma-neTCI’, mundohemi që fokusi ynë kryesor të mbetet te konsumatori, te dëshirat apo kërkesat që ai ka kundrejt pronës që ka blerë, duke u munduar t’i ofrojmë ofertat më të mira në treg, shërbime lehtësuese, çmime konkur-ruese dhe cilësi, duke krijuar besim në marrëdhënien e ndërsjellë; në mënyrën që konsumatori të largohet i kënaqur dhe pse jo të kthehet përsëri”, thotë znj. Asllani.Për kompaninë “Edil al”, strategjia nuk ka pasur ndryshime rrënjësore. “Duke qenë njohës të mirë të tregut, ne njohim mirë edhe klientelën tonë dhe kjo na bën të kursejmë kohë dhe para. Pas kësaj është klientela që na përzgjedh ne. Do të thoja që në një situatë të tillë, ne po përpiqemi të jemi të drejtpërdrejtë dhe transparentë me klientin, gjë që ka forcuar besueshmërinë e tyre ndaj nesh”, thotë ark. Rira. Sipas saj, kjo është refl ektuar edhe te shitjet që vlerësohet të jenë në nivele të kënaqshme, si tre vjet më parë kur tregu i ndërtimit ishte në majat e tij, edhe pse ndryshimi është ndier në kërkesën vendase. “Vizoni i kompanisë sonë është shtrirë edhe përtej kufi jve të Shqipërisë. Prej pesë vjetësh, kompania jonë është e vetmja që operon me sukses në

tregun ndërkombëtar. Pjesa e dytë e strategjisë ka qenë ekspozimi i projekteve tona, jo vetëm në Maqedoni e Kosovë, por dhe në tregun europian. Kjo ka krijuar për ne një target-grup më të madh klientësh”, thotë ark. Rira.

Media, mjeti i preferuar për marketingSi kompanitë e ndërtimit, ashtu edhe agjencitë imobiliare, renditin si kanalin më të preferuar për të shkruar në mënyrë të shpejtë dhe efi kase, median e veçanërisht atë vizive. Por ka edhe kompani që kanë zgjedhur të shkojnë më tej, madje menaxherja e përgjithshme e “Colliers International”, për Shqipërinë, Stela Dhami, sugjeron, duke qenë se jemi në ditët e zhvillimit masiv

të medias online, blerjen e hapësirave publicitare në faqe të ndryshme në internet, që kanë prezencë të rëndë-sishme në tërheqjen e klientëve të interesuar për pasuri të patundshme. “Gjithashtu do të sugjeroja një pre-zantim të thjeshtë, të qartë që tregon vendndodhjen dhe cilësinë e ndërtimit të objektit”, thotë znj. Dhami. Jonida Asllani, koordinatore ekzeku-tivi në departamentin e marketingut dhe shitjeve, pranë “ManeTCI”, thotë

se kompania përdor si mjete për të arritur në mënyrë efi kase te klienti, kanalet mediatike si televizioni, interneti, gazetat, revistat e ndryshme etj. Për drejtoreshën e marketingut dhe të shitjeve në kompaninë “Edil al”, mediat mbeten një potencial dhe kanal shumë i fortë për të shkuar te klienti, por nëse tregu dhe target-grupi i kompanisë nuk është vetëm vendas, duhet të krijohen kanale të reja. “Ne e kemi parë me vend, që një vlerë të mirë të buxhetit tonë të marketingut nuk duhej të shkonte thjesht në një kanal televiziv, por në një shtrirje më të gjerë”.Përveç mediave, rritja e nivelit të shërbimeve dhe krijimi i lehtë-sirave në marrjen e informacionit janë ndër pikat ku kjo kom-pani po investon totalisht dhe në mënyrë inovative. “Aktualisht ‘edilal.com’ është web-i i vetëm që ka të gjitha apartamentet online, jo vetëm planimetri, por deri te vendndodhja, sipërfaqja, çmimi, imazhet e godinës etj. Marketingu online është vetëm një pjesë e vogël, pasi shumë shpejt, kompania (është tashmë e përgatitur) do të sjellë një ndryshim në natyrën e tregut të real estate-it në Shqipëri”.

NË KOHË KRIZE

KËSHILLAMënyra më efi kase për të mbërritur te

konsumatori është ulja e çmimit të shitjes

së apartamentit apo njësive plotësuese, si

vendet e parkimit etj.

18 • Monitor - 50118 • Monitor - 501

Nga Elona BEDALLI

Radhëve të gjata për të regjistruar një pronë duket se më në fund po iu vjen fundi. Këtë shërbim,

çdo individ apo biznes do të mund ta marrë edhe te noteri, tek i cili do të mund të kryhen transaksione për shitjet dhe blerjet e pronës së paluajtshme. Ndërkohë që aplikimi për regjistrimin e pronës së tjetërsuar do të kryhet në rrugë elektronike (online). Ndryshimet e propozuara në ligjin “Për Noterinë”, nga Ministria e Drejtësisë, kanë si qëllim jo vetëm reduktimin e kohës dhe kostot për këto veprime, por edhe futjen në sistem të parave që shpesh qarkul-lonin në “cash”. Për zëvendës-ministren e Drejtësisë, Brikena Kasmi, ndërhyrjet në ligjin “Për Noterinë” u vlerësuan si të nevo-jshme për reformimin e kuadrit ligjor, që rregullon të drejtat e pronësisë. Qëllimi kryesor është lehtësimi i procedur-ave të nevojshme për real-izimin e transaksioneve mbi pasuritë e paluajt-shme dhe regjistrimin e tyre, duke ndikuar ndjeshëm në trans-formimin e tregut të tokës në një nxitës të madh të zhvillimit eko-nomik.“Aktua l i sh t , k o n t a k t i i p a r ë q ë qytetarët

kontakteve të drejtpërdrejta të qytetarit me Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme dhe për rrjedhojë, reduk-timi i fenomenit të radhëve të gjata dhe kohës së humbur. Kjo, në koncept, vjen si vazhdimësi e reformave të zbatuara me sukses në Shqipëri, si ‘One Stop Shop’. Qytetarit do t’i duhet që tashmë të shkojë vetëm në një zyrë për të për-funduar me sukses një vullnet të tij, që fi nalizohet me anë të një veprimi juridik. Nga ana tjetër, dhënia e aksesit noterit për të verifi kuar të dhënat në sistemin e regjistrimit të pasurive, për-bën përparësi dhe në drejtim të ofrimit të shërbimit për qytetarin”, thotë zëvendësministrja e Drejtësisë. Noteri është autoriteti i deleguar me fuqinë e ligjit për të trajtuar dhe përfunduar një transaksion dhe si i tillë, synohet të garantohet cilësia dhe efektiviteti i një shërbimi të garantuar.“Sot, qytetarët janë të detyruar të qën-drojnë në radhë dhe të mundohen të kuptojnë veprimet apo statusin juridik të pronës së tyre, nëpërmjet ndjekjes së të gjitha veprimeve administrative dhe juridike me zyrat e regjistrimit të pa-surive. Pjesa më e madhe e qytetarëve, dashje pa dashje, kanë marrë njohuri juridike, vetëm e vetëm për të përfun-duar një transaksion tregtar apo për të bërë një shitblerje pasurie”, thotë znj. Kasmi. Projektligji synon që të ndry-shojë tërësisht këtë situatë, duke bërë të mundur që qytetarit t’i garantohet shërbimi nga autoriteti i njohur nga shteti dhe vetëm me anë të paraqitjes së tij në një zyrë.

TE NOTERI PËR PRONËNNga janari i vitit të ardhshëm, noterit do t’i jepet e drejta për të kryer transaksionet për blerje dhe shitje të pasurive të paluajtshme. Procesi do të reduktohet nga pesë në dy faza. Në këtë mënyrë, noteri do të shërbejë si një “One Stop Shop”.

kanë në momentin e kryerjes së tran-saksioneve tregtare mbi të drejtën e pronësisë, është noteri. Më pas, i duhet disa ditë me radhë kontrollimi dhe përballje me Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, derisa sërish të kthehen tek noteri për të përmbushur vullnetin e tyre me anë të një kontrate”, thotë znj. Kasmi.

S i p a s s a j , p ro c e s i i regjistrimit të pasurive synon të përshkohet nga një reformë e thellë në dobi të qytetarit. Pjesë e saj është edhe

dixhitalizimi i sistemit të veprimtarisë noteriale

dhe në mënyrë të veçantë, krijimi i sistemit të aplikimit

online për regjistrimin e pa-surive të paluajtshme të tjetër-suara, me qëllim, përmirësimin e respektimit dhe mbrojtjes së të drejtave të qytetarëve,

nëpërmjet ofrimit të shërbimeve të shpejta, cilësore dhe efektive.

“Nisma e ndërmarrë nga Ministria e Drejtësisë, në kuadër të dixhital-

izimit të sistemit të drejtësisë në tërësi, parashikon që noteri, përpara

hartimit të aktit të tjetërsimit të pasur-isë së paluajtshme do të kryejë verifi ki-min në një bazë të dhënash elektronike, ku janë të pasqyruara të dhënat mbi

pronësinë e pasurisë. Avanta-zhi kryesor është

shmangia e

pasuritë e patundshme Ndryshim legjislacioni

Intervistë me zëvendësministren e Drejtësisë,

Brikena Kasmi

501 - Monitor • 19

20 • Monitor - 501

pasuritë e patundshme Ndryshim legjislacioni

Kur fl itet për lehtësim të barrës burokratike për biznesin, çfarë nënkuptohet më konkretisht?

Me anë të ndryshimeve të pro-pozuara synohet të reduktohet ndjeshëm koha brenda së cilës do të mund të përfundojë realizimi i një transaksioni me një pasuri të paluajtshme, kjo pasi është parashi-kuar që shitja dhe blerja e pronës, freskimi i dokumenteve të pronësisë dhe regjistrimi i saj të bëhen nga no-teri, pa qenë nevoja që subjektet t’i drejtohen vetë Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, duke krijuar në këtë mënyrë, tani e në vazhdim, formën e “One Stop Shop” për regjistrimin e pasurisë. Në këtë mënyrë, biznesi, duke qenë një ndër subjektet më të rëndësishëm kërkues të shërbimeve të ZRPP për shkak të zhvillimit të veprimtarisë së tij do të lehtësohet: nga thjesh-timi i procedurave të parashikuara; nga kryerja e pagesave për mar-rjen e shërbimit fi llestar të lëshimit të dokumentit të pronësisë, për të provuar ekzistencën e së drejtës së

pronësisë para kryerjes së transak-sionit dhe nga kursimi i kohës aq të çmuar për këto subjekte. Dihet që subjektet tregtare operatore të bizne-sit të ndërtimit janë ato që përfi tojnë më shumë nga këto ndryshime, pasi dhe numri i veprimeve që ato kryejnë për transferimin e pronësisë së apartamenteve të ndërtuara dhe të regjistruara në favor të këtyre të fundit, sipas legjislacionit në fuqi, është shumë i madh.

A nënkuptojnë këto ndryshime më shumë “fuqi” për profesionin e noterit?

Këto ndryshime nënkuptojnë, në radhë të parë, lehtësim për qytetarët dhe shmangie të radhëve të gjata para sporteleve të Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajt-shme, “fuqi” për qytetarët dhe bi-znesin, duke reduktuar çdo tentativë për korrupsion në zyrat e Hipotekës, si dhe do të shkurtojë kohë për vajtje–ardhjet e qytetarëve në zyrat e ZRPP-së. Nëpërmjet ndryshimeve të reja

është parashikuar që fazat nëpër të cilat kalon aktualisht realizimi i një transaksioni nga pesë të reduktohet në dy faza. Aktualisht, për t’u reali-zuar një transaksion mbi një pasuri të paluajtshme, ndiqet një procedurë e përbërë nga pesë faza, për realizimin e të cilave shpenzohen minimalisht 23 ditë pune. Nëpërmjet atributit të dhënë noterëve për realizimin e veri-fi kimit online të pasurive të paluajt-shme, një transaksion do të realizohet

me dy faza për qytetarin: një ditë për të shkuar te noteri për lidhjen e kontratës dhe një ditë për ta tërhequr kontratën, së bashku me vërtetimin e pronësisë. Realizimi i lidhjes online të noterëve me regjistrin e pasurive të paluajtshme do të mundësojë një procedurë të thjeshtë në praktikë. Pra, brenda dy minutave, noteri do të ketë mundësi të futet në regjistrin hipo-tekor online, të verifi kojë nëse shitësi është pronari i apartamentit përkatës dhe do të realizojë kontratën, nëse gjithçka do të rezultojë e rregullt. Noteri më pas do të bëjë dhe regjistri-min e kontratës në Hipotekë, duke shmangur në këtë mënyrë kontaktin e qytetarëve me Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, radhët e gjata, kohën dhe elementët korruptivë që janë dalluar në raste të tilla.

Si do të procedojë online nga noteri? Si dhe nga kush do të kontrollohet kjo veprimtari?

Nëpërmjet kësaj nisme i jepet mundë-si noterit që verifi kimin për gjendjen juridike të pasurisë që kërkohet të bli-

het apo të shitet, apo thënë ndryshe, verifi kimin e së drejtës së pronësisë së pronarit, i cili paraqitet në cilësinë e shitësit të pasurisë në zyrën e noterit, ta kryejë online në regjistrin elektronik të pasurive të krijuar tashmë pranë ZRPP-së. Me qëllim realizimin e këtij verifi kimi, noterit do t’i jepet aksesi i nevojshëm për të përdorur këtë regjistër elektronik, për dixhitalizimin e plotë të të cilit po punohet në vijim.Është parashikuar që noterët do të pajisen me kodin e hyrjes e marrjes së ekstrakteve të të dhënave, në mënyrë të drejtpërdrejtë vetëm nga regjistri elektronik, duke garantuar teknikisht pamundësinë e manipulimit të regjis-trit elektronik, nëpërmjet sistemeve elektronike të certifi kuara tashmë në Shqipëri. Aktualisht e njëjta mënyrë ka dhënë rezultate dhe lehtësim për qytetarët, nëpërmjet marrjes së gjendjes gjyqësore apo të ashtuquajtur marrjes së dëshmive të penalitetit.Marrja e informacionit nga regjistri elektronik do të kryhet duke garantuar sigurinë e sistemit të të dhënave dhe standardet dhe parimet për mbrojtjen e të dhënave personale, sipas legjisla-cionit në fuqi, nëpërmjet disa niveleve sigurie.Ndërkohë që administrimi i së gjithë bazës të të dhënave të ZRPP dhe monitorimi i përdorimit të saj do të bëhet nga Zyra e Regjistrimit të Pasur-ive të Paluajtshme, sipas rregullave të parashikuara në një akt nënligjor që do të miratohet nga Këshilli i Mini-strave. Për ta thjeshtuar, blerësi dhe shitësi do të paraqiten në një ditë të caktuar te noteri. Shitësi nuk ka nevojë që të bëjë hapin e parë për të rifreskuar vërtetimin e pronësisë, nuk ka nevojë as të shkojë në Hipotekë të bëjë kërkesë dhe as për të marrë nga Hipoteka një vërtetim të freskët. Ai do të ketë vetëm një vërtetim të vjetër hipotekor, noteri, në bazë të një sistemi elektronik dixhital që ne e kemi gati për ta instaluar, do të futet online në Hipotekë. Pra brenda dy minutave, noteri do të ketë mundësi të futet në regjistrin hipotekor online, të verifi kojë nëse shitësi është pronari i apartamentit përkatës dhe do të realizojë kontratën, nëse gjithçka do të rezultojë e rregullt. Më pas noteri do të bëjë dhe regjistrimin e kontratës në Hipotekë. Kështu synohet të shman-get kontakti i qytetarëve me zyrat e regjistrimit të pasurive, radhët e gjata, koha dhe çdo tentativë apo perceptim mbi veprime korruptive.

A do të kemi ndryshim në tarifat e shërbimit të noterisë?

Aktualisht niveli i tarifave për shërbi-min e noterisë nuk do të ndryshojë,

PALLATET E REJAJanë parashikuar dy dispozita të veçanta për regjistrimin e pasurive

individuale, të përcaktuara si pallate të reja, të ndërtuara sipas përcaktimeve

të bëra në ligjin “Për kontrollin dhe disiplinimin e punimeve të ndërtimit”, duke

parashikuar dhe regjistrimin e pjesëve përbashkëta të këtyre objekteve në

bashkëpronësi të pronarëve të njësive të veçanta të objektit shumëkatësh.

501 - Monitor • 21

por ofrimi i këtij shërbimi nga noterët do të sjellë shërbim të garantuar për qytetarët. Nga ana tjetër, kjo garanci do të shoqërojë dhe noterët, pasi qytetari do të hyjë vetëm një herë në zyrën e tij, pa qenë e nevojshme që të shkojë te noterë të ndryshëm në ditë të ndryshme dhe të marrë mendime të ndryshme mbi hartimin e një veprimi juridik. Sot, qytetari shkon në zyrën e noterit, pyet në lidhje me hartimin e kontratës, më pas merr numrin dhe shpjegimin e veprimeve që duhet të kryejë përpara se të paraqitet sërish te noteri (jo domosdoshmërisht është sërish i njëjti noter) përpara se të nënshkruajë kontratën. Në shumë raste, qytetarët pyesin dhe marrin shpjegime nga më shumë se dy deri tre noterë, për të fi nalizuar kontratën. Sipas nismës së propo-zuar nga ne, bëhet i mundur ofrimi i shërbimit në kohë dhe mundësi efektive reale, të garantuara mbi bazën e përgjegjshmërisë dhe profe-sionalizmit.

Kur do të hyjnë në fuqi këto ndryshime dhe kur do të bëhet i mundur realizimi i shërbimit online?

Ky shërbim i ri parashikohet t’u ofrohet qytetarëve brenda një kohe sa më të shkurtër, duke ulur koston për kryerjen e një transaksioni, duke shmangur korrupsionin dhe radhët e gjata. Aktualisht është ndërmarrë dhe një nismë tjetër ligjore për regjistrimin e pasurive të paluajtshme, për të adresuar në këtë mënyrë dhe krijimin dhe administri-min e bazës së të dhënave dixhitale, që do të përdoret nga noterët dhe jo vetëm. Kjo sjell risi në administrim-in e sistemit të regjistrimit të pasur-ive të paluajtshme. Është parashi-kuar që shtrirja e shërbimit online dhe akses i informacionit elektronik të bëhet pas datës 01.01.2012. Së pari do të nisë me Qarkun e Tiranës dhe Durrësit, pasi arkivat e këtyre ZRPP janë të dixhitalizuara. Më pas, shërbimi do të shtrihet në të gjithë territorin e vendit.

Jo pak herë, qytetarët që kanë ndërmarrë veprime për pasuritë e paluajtshme janë ndeshur me probleme. Për kryetaren e Dhomës së Noterisë, Mimoza Sadushi, ndryshimet ligjore që po kryhen, vlerësohen të domosdoshme. Sipas

saj, përfshirja e noterit në procesin e kryerjes së transaksioneve për pasuritë që do të shiten apo blihen, do të thotë më shumë siguri, jo vetëm për klientët, por edhe për ushtruesin e këtij profesioni. “Noteri është ai që do të bëjë verifi kimin online të transaksioneve për pasuritë që do të shiten apo do të blihen. Kjo bëhet për të eliminuar radhët e gjata që krijohen në Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme nga njerëz që duan të marrin vërtetime të rifreskuara. Në këtë mënyrë, individëve iu jepet mundësia të paraqiten në një zyrë të vetme, për të kryer procedurat. Personat që do të duan të realizojnë transaksionin, duhet t’i dorëzojnë noterit certifi katën e pronësisë që do të shesë apo dhurojë dhe noteri do të kryejë të gjitha procedurat. Nuk është më e nevojshme që njerëzit të enden sa nga një zyrë në tjetrën, pasi do të paraqiten vetëm te zyra e noterit për të kryer një transaksion”, thotë znj. Sadushi. Sipas saj, kjo nënkupton heqjen e së drejtës së individëve për t’u paraqitur vetë pranë zyrave të regjistrimit të pasurisë. Atij i lihet në dorë për të zgjedhur se kush do t’i kryejë procedurat. “Kjo procedurë zbatohet në të gjitha vendet e Europës, madje në vendet më të zhvilluara, noteri ka të drejtë të ushtrojë më shumë veprimtari. Në vende si Franca apo Gjermania, noteri ka të drejtë të ushtrojë edhe rolin e agjentit tatimor. Për Shqipërinë ky është hapi i parë”, thotë znj. Sadushi.Ajo sqaron se për sa i takon procedimit në rrugë elektronike, noteri do të ketë akses nëpërmjet gjurmës së tij të gishtit.“Është menduar që procesi të nisë gradualisht, deri sa të gjitha pronat të hidhen në sistem. Fillimisht do të veprohet me ato prona që janë të hedhura në sistem dhe me mbylljen e dixhitalizimit, ky shërbim do të ofrohet për të gjitha pronat”, thotë kryetarja e Dhomës së Noterisë. Pra, edhe nëse prona nuk është e regjistruar në sistemin elektronik, veprimet do të mund të kryhen. “Është menduar që do të ketë komunikim online midis noterit dhe Zyrës së Pasurive të Paluajtshme për ato prona që nuk janë hedhur. Zyrat do të na dërgojnë kopje të kartelave dhe vërtetime të pronësisë në rrugë elektronike”, thotë znj. Sadushi. Ajo i sheh përmirësimet në ligj si rritje të garancisë për shërbimin që shteti ofron ndaj qytetarit, duke qenë se në ndryshimet në ligj parashikohet që shuma për transaksionin që do të kryhet, do të qëndrojë në llogarinë e noterit, për aq kohë sa ai të kryhet i plotë. “Deri tani, këto derdhje parash ishin të pagarantuara, sepse në kohën që bëhej kontrata te noteri, shuma e parave kalonte në llogari e shitësit apo i dorëzohej atij në dorë. Por kur palët shkonin për ta regjistruar për një arsye apo tjetër, kjo kontratë mund të mos regjistrohej dhe palët nuk mund të ktheheshin më në gjendjen e mëparshme, pasi kontrata ishte bërë dhe paratë ishin paguar”, thotë kryetarja e Dhomës së Noterëve. Sipas projektit, parashikohet që shuma që

Noterët: Tani më shumë garanci për transaksionet

AVANTAZHIMe anë të sistemit elektronik

dhe pajisjes së qytetarit me kod

përdoruesi, do të bëhet e mundur

që në çdo kohë, ai të shohë se në

çfarë faze është aplikimi i tij

22 • Monitor - 501

pasuritë e patundshme Ndryshim legjislacionido të derdhet për blerjen apo shitjen, do të kalojë në llogarinë e noterit dhe do të qëndrojë aty deri sa të përfundojë transaksioni dhe kur blerësi të marrë certifi katën e pronësisë, atëherë noteri kalon shumën te llogaria e shitësit. Me këtë veprim, noteri garanton si palën shitëse, ashtu edhe atë blerëse.“Në këtë mënyrë, noterit i lind e drejta ta ngrijë shumën, nëse për ndonjë arsye kontrata nuk kryhet. Ai ka të drejtë t’i kthejë palët në gjendje fi llestare dhe nuk shkaktohet asnjë dëm”, thotë znj. Sadushi. Nga ana tjetër, vë re ajo, ndryshimet sjellin rritje të transparencës, pasi shumat që detyrimisht do të kalojnë në llogarinë e noterit duhet të jenë të sakta dhe reale.Kryetarja e Dhomës së Noterëve nuk përjashton faktin se mund të ketë ndryshime në tarifat e shërbimeve që do të ofrohen, por thekson se nuk do të jenë më të larta nga ato që aplikohen aktualisht. Ligji i ri do të përcaktojë edhe afatet për kryerjen e veprimeve. Noteri ka në dispozicion 15 ditë kohë për ta çuar në zyrën e regjistrimit kontratën, nga momenti që është nënshkruar. Noteri është i detyruar t’i zbatojë këto afate, pasi në të kundërt, do të ketë sanksione. “Ka pasur raste, thotë ajo, që palët, edhe pse kanë bërë kontratë, nuk e kanë çuar për regjistrim, ndaj kjo do të sjellë edhe detyrimin që palët e treta do të njihen me gjendjen aktuale të pronës. Kjo eliminon kryerjen e veprimeve të tjera, ndërkohë që prona është në proces”. Në Shqipëri, aktualisht numërohen 312 noterë.

TRANSAKSIONI

Parashikohet që shuma që do të

derdhet për blerjen apo shitjen,

do të kalojë në llogarinë e noterit

dhe do të qëndrojë aty, deri sa

të përfundojë transaksioni dhe

kur blerësi të marrë certifi katën

e pronësisë, atëherë noteri kalon

shumën te llogaria e shitësit

Ta “lexosh” pronën nga shtëpiaParalelisht, Ministria e Drejtësisë ka

nisur reformimin e plotë të Zyrave të Pasurive të Paluajtshme për

dixhitalizimin e shërbimeve që ofron. Për këtë, pak kohë më parë u hartuan edhe ndryshimet. Synohet përmirësimi i një shërbimi që prej vitesh vuan jo vetëm nga vonesat e mëdha burokratike, por edhe informalitetin e lartë. Sipas zëvendës-ministres së Drejtësisë, Brikena Kasmi, ndryshimet vijnë në kuadër të reformimit të të drejtave të pronësisë, përmirësimit në nivel kombëtar të shpërndarjes së shërbimeve, eficiencës dhe transpar-encën e Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Po çfarë parashikohet të ndryshojë? “Së pari, kjo është në funksion për rregullimin e organizimit të Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme,si një institucion i pavarur buxhetor, i vetëfi nancuar nga të ardhurat e krijuara gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tij, për ofrimin e shërbimit të regjistrimeve të titujve të pronësisë, në funksion të rritjes së efi ciencës së veprimtarisë së ZRPP-së dhe përmirësimin e dhënies së shërbi-meve. Është parashikuar një formë e re e organizimit të ZRPP-së, si një institucion juridik publik, jobuxhetor, në varësi të ministrit të Drejtësisë. Së dyti, dixhital-izimi i veprimtarisë së ZRPP-së, i cili përf-shin dixhitalizimin e të gjitha të dhënave të administruara në zyrën e regjistrimit të veprimtarisë gjatë regjistrimit fi llestar dhe jo vetëm, në kuadër dhe të implementi-mit të projektit mbi administrimin dhe mbrojtjen e tokës (LAMP) të fi nancuar nga Banka Botërore, duke mundësuar dhe verifi kimin online nga institucionet pub-like/subjektet private të gjendjes së një prone të regjistruar në ZRPP, pas pajisjes së këtyre të fundit me kodet respektive të sigurisë. Dixhitalizimi i procedurave dhe

ndërtimi i një portali në ZRPP për të mar-rë online çdo informacion. Kjo do të rrisë transparencën për çdo procedurë që do të kryhet. Portali do të jetë i arritshëm nga çdo qytetar, 24 orë në 24, për çdo praktikë me anë të një kodi përdoruesi”, thotë znj. Kasmi. Sipas saj, nëpërmjet kësaj nisme ligjore është synuar të rregullohet dhe çështja e garantimit të informacionit të siguruar nga regjistrimi i pasurive të palu-ajtshme, duke përcaktuar në mënyrë të qartë rastet e përgjegjësisë së ZRPP-së në sigurimin e informacionit të shpërndarë nga kjo e fundit, në funksion të mbrojtjes së të drejtave të pronësisë dhe garantimit të sigurisë së informacionit, të adminis-truar në regjistrat e ZRPP-së. Në këto kushte, lind i nevojshëm parashikimi i krijimit të një Fondi të Garancisë, i cili përbën një komponent themelor zhvil-limi të një tregu funksional të pronës.“Përmes kësaj nisme është synuar të mirëpërcaktohen rregullat për regjistrimin e disa llojeve të veçan-ta të pasurive, si pallatet e reja,

regjistrimi i të cilave, në

referim të dispozitave aktuale të ligjit ka sjellë probleme, duke përjashtuar mundësinë e të interesuarve për t’i regjis-truar ato. Kështu janë parashikuar dy dis-pozita të veçanta për regjistrimin e pasur-ive individuale, të përcaktuara si pallate të reja të ndërtuara sipas përcaktimeve të bëra në ligjin “Për kontrollin dhe dis-iplinimin e punimeve të ndërtimit”, duke parashikuar dhe regjistrimin e pjesëve të përbashkëta të këtyre objekteve në bashkëpronësi të pronarëve të njësive të veçanta të objektit shumëkatësh”, thotë zëvendësministrja e Drejtësisë.

Ajo thotë se në kuadër të rritjes së

501 - Monitor • 2350550505050055 1111111111 - M- M- M- MMMMoooonitonitonitoonitittor •or •ooor • 232323232333

transparencës së shërbimeve dhe ven-dimmarrjes, në të gjithë ligjin e ri për regjistrimin e pasurive të paluajtshme janë përshkruar veprime dhe raste konkrete, në mënyrë që qytetarët të kenë akses dhe të marrin dijeni në kohë reale mbi ofrimin e shërbimit. “Me anë të sistemit elektronik dhe pa-jisjes së qytetarit me kod përdoruesi do të bëhet e mundur që në çdo kohë, ai të shohë se në çfarë faze është aplikimi i tij. Vetë sistemi do të gjenerojë sisteme ‘alert’ për të mundësuar ndjekjen në kohë dhe me efektivitet deri në marrjen e aktit për të cilin kanë aplikuar. Për ta thjeshtuar pak shpjegimin, kjo iniciativë dhe sistemi që do të aplikohet, do të

mundësojë që qytetari apo ata që do të kenë akses pas certifi kimit (sipas ligjit janë personat fizikë dhe juridikë) të shohë se çfarë po ndodh me trajtimin e kërkesës, ankesës apo aplikimit të tij. Në çdo kohë pas aplikimit, qytetari, me anë të kodit të përdoruesit, do të futet në sistem dhe të shohë statusin sipas fazave të ndryshme ligjore të aplikimit të tij”, thotë znj. Kasmi.Për zëvendësministren e Drejtësisë, funksionimi i ZRPP-së si një institucion i pavarur, i vetëfi nancuar parashikohet të sjellë rritje të efi ciencës së veprimtarisë dhe përmirësim në dhënien e shërbimeve. Në këtë mënyrë, zyra do të mund të mir-administrojë të ardhurat,

duke bërë dhe shpërndarjen sipas nevo-jave e kërkesave që dikton përmirësimi i shërbimeve. “ZRPP parashikohet të drejtohet nga një bord drejtues (një organ kolegjial, në të cilin parashikohet të ketë përfaqësim nga Këshilli i Ministrave, Ministria e Drejtësisë dhe Ministria e Financave). Kryeregjis-truesi, në cilësinë e drejtuesit ekzekutiv të këtij institucioni, do të ketë përgjegjësi të përcaktuara qartë në drejtim të plotësimit të kërkesave të qytetarit, ruajtjes dhe garantimit të të dhënave në regjistrin e pasurive. Përzgjedhja e kësaj mënyre funksionimi të përfaqësuesve të organeve drejtuese të këtij institucioni është bërë me qëllim monitorimi dhe vënieje në zbatim të politikave të qeverisë, për t’i mundësuar qytetarëve shqiptarë siguri-min e shërbimit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme, në funksion të ushtrimit të parimit të mbrojtjes së të drejtës së pronës private dhe parimit të sigurisë juridike. Bordit drejtues, ashtu si çdo organi kolegjial drejtues në një shoqëri tregtare, i atribuohen kompetencat e përcaktimit të politikave të rëndësishme fi nanciare, menaxhimi i fondeve të krijuara nga ve-primtaria e ZRPP-së dhe përcaktimi i krit-ereve kualifi kuese, që duhet të përdoren në rekrutimin e stafi t të ZRPP-së”, thotë znj. Kasmi. Ajo shprehet se nëpërmjet këtij organizimi të parashikuar, ZRPP do të jetë në gjendje të zhvillojë më shumë politika të regjistrimit, të promovojë shër-bime të reja, për të siguruar të ardhura më të mëdha dhe njëkohësisht të ofrojë shërbim më cilësor për qytetarët.

ISHTE 1. Shitësi aplikon në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme për të marrë vërtetimin

e fundit të pronësisë (1 ditë)2. Shitësi merr vërtetimin e pronësisë nga Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme

(të paktën 10 ditë)3. Shitësi dhe blerësi paraqiten te noteri, ku hartojnë dhe lidhin kontratën (1 ditë)4. Blerësi aplikon për regjistrim në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (1 ditë)5. Blerësi merr vërtetimin që është pronar (të paktën 10 ditë)

SKEMA PËR T’U REALIZUAR NJË TRANSAKSION MBI NJË PASURI TË PALUAJTSHME

BËHET1. Shitësi dhe blerësi paraqiten së bashku te noteri. Shitësi paraqet një dokument të

hershëm të pronësisë. Noteri verifi kon online nëse shitësi është pronar dhe realizon

kontratën, e cila nënshkruhet nga palët

2. Noteri (vetë ose nëpërmjet asistentit) shkon në Zyrën e Regjistrimit të Pasurive të

Paluajtshme dhe bën regjistrimin

3. Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme i dërgon noterit me postë vërtetimin për

pronarin e ri

4. Blerësi tërheq vërtetimin e pronësisë te noteri.BURIMI: MINISTRIA E DREJTËSISË

24 • Monitor - 501

Nga Xhorxh ALEKSI

Në shumicën e bashkive dhe komu-nave të vendit, pas datës 30 shta-tor 2011, do të kufi zohet ndjeshëm

procesi i dhënies së lejeve të ndërtimit, si pasojë e shfuqizimit të ligjit të vjetër dhe hyrjes në fuqi të ligjit të ri urbanistik. Ky ligj ka në themel funksionimin e aktivitetit ndërtimor sipas një studimi urbanistik të nivelit “Plan Rregullues”. Pra ligji ndërpret mundësinë e dhënieve të lejeve të ndërtimit nga organi i KRRT, që shqyrtonte kërkesat rast pas rasti dhe bazohej kryesisht në një rregullore urbanistike. Kjo rregullore kishte si bazë vlerësuese distancat dhe kondicionet e objekteve të veçanta, si dhe mendimin shpeshherë subjektiv të vetë anëtarëve të KRRT. Në asnjë rast në rregulloren e vjetër nuk kishte bazë ligjore për të vlerësuar më gjerë situatën urbane të zonës në të cilën kërkohej të ndërtohej dhe kjo për shkak të mungesës së studimeve dhe pro-jekteve urbane të një shkalle të volitshme. Pikërisht, për të shmangur moskoor-dinimin e mëtejshëm të investimeve në ndërtim dhe për të minimizuar dëmet urbane të shkaktuara, i jepet fuqia ligjore planeve rregulluese, nëpërmjet ligjit të ri urbanistik, tashmë në fuqi. Qytetet, të cilat nuk kanë një plan të tillë, do të duhet të përshpejtojnë procedurat për organizimin e garës së hartimit të tij.Në momentin e hyrjes në fuqi të ligjit të ri, dhënia e lejeve të ndërtimit do të mund të kryhet vetëm në bazë të planit rregullues dhe jo më nga organi i KRRT rajonale, por drejtpërdrejt nga departamenti i urbanis-tikës së bashkisë përkatëse. Plani rregullues fi tues, pasi të miratohet nga këshilli bashkiak, do t’i drejtohet KRRTRSH për të marrë aprovimin për-fundimtar. Mbështetur në parametrat dhe orientimet e tij mund të realizohen më pas studimet urbanistike pjesore, shumë të domosdoshme, të drejtuara dhe menaxhuara nga departamenti i urbanis-tikës, të cilat duhet të përcaktojnë më në detaj konfi guracionin urban të zonave të veçanta të qytetit.

Plani rregullues

Plani rregullues është shprehja më e lartë profesionale e parashikimit të tendencave të zhvillimit plurifunksional të një qyteti, zone apo krahine. Në të ndërthuren ekzigjencat më prioritare ekonomike, in-dustriale, agrare, turistike, sportive, atrak-tive, mjedisore etj., që përbëjnë aspektet kryesore të jetës së përditshme. Një plan i tillë tenton të rregullojë raportet midis

këtyre aspekteve, deri në optimum, për një periudhë shumëvjeçare në vazhdim, duke u ndeshur shpesh me problematika konfl iktuale, të cilat presin zgjidhjen sa më pak të dhimbshme të mundshme. I takon grupit të specialistëve të të gjitha fushave, nën dirigjimin e urbanistëve, të japin verdikte të padukshme, por të një rëndësie jetike. Janë ata që do të përcaktojnë zonat ku do të zhvillohet ba-nimi, industria, gjelbërimi, turizmi, akset kryesore rrugore etj., dhe që do t’i nxisin nëpërmjet krijimit të kushteve sa më të favorshme projektuale të infrastrukturës. Për të arritur deri këtu, ata duhet të vlerësojnë faktorë të pafundmë si p.sh. pozita gjeografi ke, kushtet gjeologjike e sizmologjike, traditën kulturore, shijet ar-tistike, rëndësinë arkeologjike, tendencat industrialo-ekonomike të zhvillimit etj.

Dëmet e shkaktuara nga mungesa e studimeve urbanistike

Një mangësi e tillë në shumicën e qyteteve tona përbën një nga krimet më të mëdha të periudhës së pasdiktaturës.

Me ndryshimin e sistemit shoqëror dhe fi llimin e rrugës drejt kapitalizmit, hartimi i studimeve urbane në gjithë vendin ishte një domosdoshmëri me vlera kapitale e prioritet absolut, duke pasur parasysh që do të ndryshonte çdo lloj marrëdhënie ekonomike me krijimin e pronës private. Dëmet e krijuara nga një mosplanifi kim urban kanë pasoja katastrofi ke për eko-nominë në të gjitha aspektet e saj, si në sektorin privat, ashtu dhe atë publik. Ne sot jetojmë në qytete krejt spontane, kaotike, ku iniciativa individuale e paor-ganizuar dhe shijet private të paorientu-ara, përbëjnë tashmë imazhin e qytetit dhe përcaktojnë padrejtësisht pamjen e tij të jashtme, kursin e tij të zhvillimit, duke na zhytur në një qorrsokak, nga i cili nuk kemi mundësitë ekonomike për të dalë. Pafundësi investimesh publike dhe pri-vate të gabuara, mijëra hektarë tokë të copëzuara nga ndërtime pa sens, peiza-zhe urbane të çuditshme deri në qesha-rake na ofrohen nga larmia e “stileve arki-tektonike”, qindra kilometra rrugë të çara e të mbyllura kushedi sa herë, zona të tëra të shpyllëzuara pa asnjë plan, lumenj të rrezikuar nga gërmimet, sipërfaqe ujore

Ku konsiston thelbi i ligjit të ri urbanistik, që hyri në

fuqi në fund të shtatorit 2011. Cili do të jetë ndikimi

në tregun e ndërtimit

KOHA E PLANEVE

infrastrukturë Urbane

501 - Monitor • 25

të ndotura nga vërshimet e kanalizimeve, vlera të vërteta arkeologjike të shfaro-sura përgjithmonë. Ky është një bilanc i pamundur në përllogaritjen e dëmeve.

Pse nuk është menduar më parë për të investuar në fushën e studimeve urbanistike?

Thatësira e studimeve urbanistike rrjedh nga një politikë frenuese në këtë drejtim e të gjitha forcave që e kanë qeverisur këtë vend, me qëllimin e thjeshtë të përfi ti-mit, pa përfi llur pasojat dhe dëmet eko-nomike. Duhet të kuptojmë që mungesa e planit rregullues i hap udhë abuzivizmit dhe krijon kushte ideale për menaxhimin e trojeve nga një grup i vogël drejtuesish. Duke mos pasur një ligj, për studime pjesore të miratuara, autoritetet lokale kanë pushtet të pakufi shëm në biznesin e madh të lejeve të ndërtimit. Zhvillimi i shëndetshëm urban i qyteteve tona është mohuar dhe mbajtur peng i interesave shumë të ngushta të një kaste të autorizuar për të kryer një krim të tillë.

Ndikimi në tregun e ndërtimit

Koha e nevojshme për realizimin siç duhet të studimeve të mirëfi llta është e gjitha kohë e fi tuar, sepse këto studime apo plane do të zgjidhin detyra të një rëndësie më të madhe se çdo pasojë negative që mund të sjellë ky stopim i përkohshëm. Duke mos pasur një rregullator të ofertë-kërkesës për tregun e ndërtimit, si dhe në kushtet e mungesës totale të të dhënave statistikore, probleme që rrjedhin dhe këto nga mungesa e studimeve të mirë-fi llta, ishte i pashmangshëm intensifi kimi i krizës në këtë sektor. Është fakt, që në ndërtim është krijuar një stok i konsid-erueshëm si pasojë e mbiprodhimit të pakontrolluar dhe rënies së fuqisë blerëse në përgjithësi. Ngadalësimi i ritmeve, si pasojë e kohës së domosdoshme për har-timin e planeve të tilla madhore, sigurisht mund të shkaktojë probleme në sektorët mbështetës të ndërtimit, por mund ta shpëtojë këtë të fundit nga kolapsi total. Koha e domosdoshme që hartimi i tij do të kërkojë, mund të ndikojë pozitivisht në eliminimin e pjesshëm të stokut dhe në sensibilizimin e investitorëve të vjetër

RREGULLUESE

e të rinj për orientimin e fondeve të tyre edhe në drejtime alternative. Është e pamundur të jepet një përgjigje e saktë për të vlerësuar kohën që do të na duhet deri në realizimin e studimeve dhe planeve urbane të përgjithshme apo pjesore. Kjo do të varet nga faktorë të ndryshëm, si vështirësitë teknike specifi ke të zonave në veçanti, fondet, efi kasiteti i njësive vendore, dëshira dhe përkushtimi, si dhe natyrisht nga faktori më i pamatshëm që është burokracia. N.q.s marrim si shembull një qytet të madh si Durrësi mund të thuhet pady-shim që do të nevojitet një periudhë mbi një ose dyvjeçare deri në rifi llimin e procedurave të lejeve të ndërtimit. Kjo rrjedh nga fakti që ky qytet, megjithëse disponon një plan rregullues, nuk e ka kaluar akoma ngërçin burokratik të aprovimit të tij në organin e këshillit bashkiak e më pas në atë të KRRTRSH.

Ndryshon situata në Tiranë

Tirana ka një plan rregullues të miratuar dhe duhet vetëm të operojë me efi kasitet në drejtim të realizimit të studimeve pje-sore urbane, duke afruar shumë pranë afatin e saj të gatishmërisë ligjore për dhënie lejesh ndërtimi. Megjithatë është i rëndësishëm fakti që do të kemi plane rregullues për të gjitha bashkitë apo komunat e vendit. Më në fund pritet të shpëtojmë të mbeturën. Megjithëse tejet të vonuara, është detyrë e çdo qytetari t’i mbështesë fuqimisht këto përpjekje pozitive, të cilat mund të shmangin shkatërrime të mëtejshme dhe të tentojnë të orientojnë investimet e ardhshme në sektorë më të studiuar. Zakonisht në hartimin e një plani rregullues kërkohet përveç specialistëve të ngarkuar me këtë detyrë, edhe një pjesëmarrje më e gjerë, gati masive, që luan rolin e kritikut dhe ndjek nga afër punën projektuese, duke evidentuar problematika të cilat shpesh mund të refl ektohen në projektin përfundimtar. Kryesisht, armata e arkitektëve dhe in-xhinierëve duhet të jetë më prezente në hartimin dhe miratimin e studimeve të rëndësishme urbane, duke i komentuar me ndjenjë të lartë përgjegjësie, jo vetëm për të dhënë një kontribut intelektual, por dhe për të minimizuar tentativat e pashmangshme të politikës me ndikimet e saj klienteliste.

NDIKIMI

Tirana ka një plan rregullues të miratuar dhe duhet vetëm të operojë me efi kasitet në drejtim të realizimit të studimeve pjesore urbane, duke afruar shumë pranë afatin e saj të gatishmërisë ligjore për dhënie lejesh ndërtimi

26 • Monitor - 501

Anëtarësimi në Bashkimin Europian kushtëzon adoptimin e legjislacionit europian në

të gjitha aspektet e çështjeve sociale dhe ekonomike, përfshirë energjinë dhe mjedisin. Objektivi kryesor në politikat e mjedisit dhe energjisë në BE, është i njohur me akronimin “20:20:20” deri në vitin 2020. Ky objektiv i referohet përmirësimit 20% në efi kasitetin e energjisë, 20% e konsumit të en-ergjisë, e cila duhet të prodhohet nga burime të rinovueshme dhe 20% reduktim të emisioneve të CO2 nga niveli i vitit 1990. Shqipëria ka shprehur bindshëm vullnetin për t’u bërë pjesë e Bash-kimit Europian dhe për këtë qëllim ka një konsensus të plotë jo vetëm nga faktori politik dhe vendimmarrës, por edhe nga shoqëria në përgjithësi. Si rrjedhojë, edhe vendi ynë duhet të plotësojë objektivat e efi ciencës së energjisë, të përcaktuara si një kusht i rëndësishëm i integrimit. Por politikat e energjisë nuk mund të zbatohen vetëm në nivel kombëtar. Kjo është veçanërisht e vërtetë për vendet e Ballkanit, ku vendosja e lidhjeve energjetike dhe harmonizimi i legjislacionit me BE-në shihen parë-sore për zhvillimin e tregut rajonal të energjisë. Për të nxitur bashkëpunimin rajonal, në datat 17-19 tetor 2011 u zhvillua në Beograd nga shkolla politike serbe, aktiviteti rajonal “Dialogu Publik për Përdorimin e Qëndrueshëm të Energjisë në Europën Juglindore”. Aktiviteti mblodhi përfaqësuesit e Parlamenteve, ministra, drejtues institucionesh, ekspertë, përfaqësues të biznesit dhe shoqërisë civile si dhe medias nga i gjithë rajoni, me qëllimin për të shkëmbyer përvojën e deritanishme në realizimin e objek-tivave të vendosura për efi ciencën e

energjisë. Secili nga vendet e rajonit është zotuar për arritjen e këtyre objektivave. Konferenca i shërbeu fuqizimit të dialogut publik në për-dorimin e qëndrueshëm të energjisë në rajonin e Europës Juglindore dhe u dha pjesëmarrësve mundësinë për të treguar rëndësinë e aktiviteteve të tyre për të arritur objektivat 20-20-20 të Bashkimit Europian, që po bëhen gjithnjë e më shumë domethënëse për rajonin e Europës Juglindore në rrugën e tij drejt perspektivës euro-piane. Përmes mandatit legjislativ është përgjegjësia e institucioneve parla-mentare për të siguruar balancën e nevojshme në procesin demokratik të vendimmarrjes, si zbatimi i objekti-vave 20-20-20 të Bashkimit Europian. Problemet e ndryshimit të klimës dhe ndikimit të tyre në sigurimin e en-ergjisë zunë vend të rëndësishëm në konferencë. Konvergjenca e shqetë-simeve ndërkombëtare rreth ndryshi-

meve të klimës në dekadën e fundit ka çuar në rritjen e ndërgjegjësimit të politikëbërësve dhe publikut në përgjithësi rreth çështjeve të energjisë dhe krijimit të një paradigme të re të energjisë. Degradimi mjedisor që vjen nga ndryshimi i klimës është shumë-planësh. Një mënyrë për të adresuar çështjet komplekse të lidhura me ndryshimet klimaterike është të rritet efi cienca e energjisë dhe përdorimi i energjisë së rinovueshme, duke reduktuar në këtë mënyrë emetimet e gazrave në atmosferë.

Shqipëria, rritja 9% e efi ciencës së energjisë deri në 2018-n

Objektivi i vendosur nga Shqipëria është rritja e efi ciencës së energjisë në masën 9% deri në vitin 2018, me synimin që në një të ardhme të afërt

bashkëpunim Rajonal

INTEGRIM PËRMES ENERGJISË

Vendet e rajonit angazhohen për të shtuar bashkëpunimin rajonal në fushën e energjisë. Shqipëria synon rritjen e efi ciencës së energjisë në masën 9%, deri në vitin 2018, me synimin që në një të ardhme të afërt të arrihet edhe zotimi “20:20:20” (përmirësimi 20% në efi kasitetin e energjisë, 20% e konsumit të energjisë, e cila duhet të prodhohet nga burime të rinovueshme dhe 20% reduktim të emisioneve të CO2 nga niveli i vitit 1990 deri në vitin 2020)

501 - Monitor • 27

të synohet edhe zotimi “20:20:20”. Një nga prioritetet kryesore të qeverisë shqiptare është sigurimi i furnizimit me energji përmes shfrytëzimit më të mirë të burimeve të energjisë, diversifi kimit të energjisë dhe mbrojtjes së mjedisit. Për të arritur objektivat e efi ciencës së energjisë po hartohen tre ligje, ai i energjisë së rinovueshme, efi ciencës së energjisë dhe për sektorin e

energjisë, theksoi gjatë konferencës “Dialogu Publik për Përdorimin e Qëndrueshëm të Energjisë në Eu-ropën Juglindore”, z. Jemin Gjana, kryetar i Komisionit të Veprimtarive Prodhuese. Këto ligje do të jenë në përputhje me legjislacionin europian. Sipas z. Gjana, vëmendje po i kushto-het rritjes së kapacitetit të energjisë, duke shfrytëzuar burimet e shumta ujore të Shqipërisë. Shqipëria ka ndërmarrë një sërë reformash të rëndësishme në sektorin e energjisë për përmirësimin e legjisla-cionit, përmirësimin e rendimentit të sektorit të energjisë, rritjen e tarifave për të mbuluar kostot, liberalizimin e tregut. Para një muaji është miratuar në qeveri Strategjia Kombëtare e En-ergjisë, ndërkohë që pritet të futen në rendin e ditës për votim nga Parlamenti përpara dhjetorit edhe dy draftet e reja të ligjit për “efi ciencën e energjisë” dhe ligjit për “energjitë e rinovueshme”.Hapat e mëtejshme, që do të çojnë në zbatimin e objektivave për rritjen e efi ciencës së energjisë janë:

• zbatimi i planit strategjik për efi -ciencën e energjisë

• krijimi i fondit të efi ciencës së energjisë

• krijimi i programeve lokale për rritjen e transportit publik

• krijimi i menaxhimit të energjisë për të gjithë konsumatorët që për-dorin energji intensive

• krijimi i standardeve minimale në prodhimin, transportin dhe shpërndarjes si të energjisë, ashtu dhe të ngrohjes

• krijimi i sistemeve të certifi kimit për familjarët dhe përdorues të tjerë.

AKTIVITETI RAJONAL “DIALOGU PUBLIK PËR PËRDORIMIN E QËNDRUESHËM TË ENERGJISË NË EUROPËN JUGLINDORE”, ORGANIZUAR NË BEOGRAD. (LSA PHOTO)

DIALOGU PUBLIK

Për të arritur objektivat e eficiencës së energjisë nevojitet një bashkëve-

prim nga të gjitha nivelet e shoqërisë, jo vetëm nga insti-tucionet publike dhe ato ven-dimmarrëse, por edhe shoqëria civile, biznesi dhe media. Nëpër-mjet sensibilizimit të përgjith-shëm për rëndësinë e këtyre objektivave, mund të sigurohet ambienti i duhur për realizimin e strategjive kombëtare që syno-jnë eficiencën e energjisë.Në këtë aspekt, ka lindur edhe iniciativa “Dialogu Publik për Përdorimin e Qëndrueshëm të Energjisë në Europën Jug-lindore”, si një bashkëpunim i organizatës gjermane GIZ dhe rrjetit rajonal të shkol-lave të studimeve politike, një program i Këshillit të Europës për trajnimin e liderëve të rinj. Edhe Shqipëria është bërë pjesë e këtij programi, nëpërmjet bashkëpunimit të GIZ Albania dhe “Akademisë së Studimeve Politike”. Objektivi i këtij pro-grami është sensibilizimi, nxitja e dialogut dhe krijimi i një klime debati mes ekspertëve dhe vendimmarrësve politikë, për të krijuar terrenin e nevojshëm drejt progresit në arritjen e ob-jektivave të rritjes së efikasitetit të energjisë. Në plan-veprimin e saj, nisma parashikon takime informuese me drejtues të ministrive dhe ekspertë të institucioneve har-tuese të politikave energjetike dhe mjedisore, diskutime me ligjvënës të Komisionit Parla-mentar të Ekonomisë dhe Finan-cave dhe Komisionit të Veprim-tarisë Prodhuese Tregtisë dhe Mjedisit, biseda me përfaqësues të shoqërisë civile, biznesit të përfshirë në këtë sektor dhe atë të kreditimit, si dhe përfaqësues të mediave të ndryshme.

Përdorimi i qëndrueshëm i energjisë në EJL

28 • Monitor - 501

ndërtimi Fiskale

Shpesh kemi dëgjuar se në ndërti-min e një pallati, kosto të konsid-erueshme zë edhe pjesa e pronarit

të truallit. Për Tiranën, raporti pronar-ndërtues, zë peshë të rëndësishme në mbarëvajtjen e projektit, i cili bazohet mbi përqindjen e sipërfaqeve, të cilat kanë arritur deri në 50 për qind. Problemet për sektorin e ndërtimit nuk kanë të mbaruar, edhe atëherë kur men-don se situata me lejet dhe hipotekat është zhbllokuar. Kësaj here, problemi konsiderohet më teknik, pasi prek ndër-tuesin dhe raportin që ai ka me pronarin e truallit, shkëmbimin e sipërfaqeve dhe nivelin e tatimit. “Monitor” ka mundur të zbulojë përmbajtjen e një drafti, me propozime të hartuara nga ekspertë të Dhomës së Tregtisë, Tiranë, për sektorin e ndërtimit, i paraqitur në Ministrinë e Ekonomisë, institucioni që mbulon Këshillin Konsultativ të Biznesit. Shqetësimet, njëkohësisht propozimet, lidhen me ligjin nr. 9716, datë 16.04.2007 “Për një ndryshim në ligjin nr. 8438 ‘Për

tatimin mbi të ardhurat’”, si dhe me një VKM, të miratuar në gusht të 2008-s, kur sektori ishte nën efektet e krizës ekonomike, për shkak të mungesës së lejeve. Problemet dhe drafti i ligjit janë dorëzuar së fundmi në Këshillin Konsul-tativ të Biznesit (METE), nga ku priten zhvillime interesante.

Situata aktuale

Me ligjin nr. 9716, datë 16.04.2007 “Për një ndryshim në ligjin nr. 8438 ‘Për tatimin mbi të ardhurat’”, është bërë një ndryshim në ligjin nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhu-rat”, në lidhje me tatimin e fi timit për diferencën e çmimit të shitjes me koston e ndërtimit, për pjesën e sipërfaqeve që i takon pronarëve të truallit në rastin e marrëveshjes së investitorit me pronarët e truallit për t’ju paguar truallin, duke iu dhënë në këmbim sipërfaqe ndërtimi nga ana e investitorit. Këtu nis shqetësimi

i ndërtuesve dhe nga janë bazuar për rishikimin e rregullave. Në nenin 20 paraqitet ky ndryshim: Për veprimtaritë e ndërtimit dhe shitjes së ndërtesave me destinacion për strehim, veprimtari prodhuese, veprimtari treg-tare ose shërbimi, njihet si shpenzim i zbritshëm edhe vlera e truallit të vënë në dispozicion nga pronari i tokës, sipas kontratave të këmbimit të truallit me sipërfaqe ndërtimi. Metodika e përcaktimit të vlerës së truallit për m² miratohet nga Këshilli i Ministrave dhe bazohet në koston minimale fi skale të ndërtimit, sipas qyteteve apo zonave brenda qyteteve. Për veprimtaritë e ndërtimit dhe shitjes me destinacion për strehim, veprimtari prodhuese, veprimtari tregtare ose shërbimi, në të ardhurat e tatueshme të investitorit llogariten edhe të ardhurat që i korrespondojnë pjesës së sipërfaqes së ndërtimit, që përfi tojnë pronarët e tru-allit për rastet e kontratave të këmbimit truall-sipërfaqe ndërtimi. Vlerësimi i të

Gati tre vjet nga miratimi i VKM për përcaktimin e vlerës së tatimit, ndërtuesit ngrenë shqetësimin për detyrimet e pallateve të ndërtuara pas 2008-s,

sa i takon shkëmbimit me pronarin e tokës dhe rrezikut për taksim të dyfi shtë

FRIKA NGA TATIMI I DYFISHTË

501 - Monitor • 29

ardhurave për pjesën e pronarit të truallit bëhet në të njëjtën mënyrë si për pjesën e të ardhurave të realizuara nga investitori dhe ai bazohet në metodikën e miratuar nga Këshilli i Ministrave, lidhur me fi ti-min minimal fi skal. Pra nga ky ndryshim rezulton se mar-rëdhënia e ndërtuesit me pronarët e tokës, në rastin e këmbimit, rregullohet në këtë mënyrë: E ardhura e ndërtimit, edhe për pjesën e sipërfaqes që do të marrin në këmbim pronarët e truallit, njihet si e ardhur e tatueshme e investitorit (pikërisht duke futur në situacion si të ardhur ndërtimi edhe pjesën e sipërfaqes që do të merret nga pronarët e truallit në këmbim, si dhe duke njohur si shpenzim edhe vleftën e tokës, pikërisht nëpërmjet njohjes së kostos së ndërtimit të sipërfaqes që ju jepet në këmbim pronarëve të truallit).Diferenca e çmimit të shitjes me koston e ndërtimit për sipërfaqen e ndërtimit që marrin në këmbim të truallit ish-pronarët e truallit, që evidentohet në momentin

e shitjes së sipërfaqes së ndërtimit, dhe që praktikisht merret nga ana e organeve tatimore në momentin e marrjes së lejes së shfrytëzimit dhe të hipotekimit të ndërtimit, në vend që të konsiderohet si e ardhur për ish-pronarët e truallit, i njihet si e ardhur investitorëve dhe dety-rohet që ai ta përfshijë në të ardhurat e veta, dhe të paguajë edhe për këtë pjesë të të ardhurave të ish- pronarëve, tatimin mbi fi timin.

Ku qëndron problemi

Nga studimi i këtij ndryshimi kon-statohet se pika 1 më sipër ka qenë e rregulluar edhe para ndryshimit të këtij ligji. Kurse rregullimi në pikën (2) është i ri dhe ngarkon me një tatim shtesë mbi fi timin, investitorin. “Pa dashur të bëjmë diskutim mbi drejtësinë dhe saktësinë e këtij tatimi shtesë që investitori duhet të paguajë për ish-pronarët e truallit, evidentohet në praktikë një problem që shqetëson investitorët dhe anëtarët e Dhomës së Tregtisë”, thuhet në letrën konfi denciale të Dhomës, dërguar Min-istrisë së Ekonomisë. Çështja lidhet me fi llimin e zbatimit të kërkesave të ligjit dhe të akteve nënligjore në zbatim të tij. Në vijim të ndryshimit të bërë në ligjin “Për tatimin mbi të ardhu-rat”, me ligjin nr. 9716, datë 16.04.2007 “Për një ndryshim në ligjin nr. 8438 ‘Për tatimin mbi të ardhurat’”, është nxjerrë Vendimi i Këshillit të Ministrave, nr. 1129 datë 5.08.2008 i cili përcakton mënyrën e llogaritjes të vleftës për m² të sipërfaqes së ndërtimit që jepet nga investitori në shkëmbim të truallit ish-pronarëve të truallit. Kjo llogaritje bëhet duke shumë-zuar sipërfaqen e ndërtimit që do t’i jepet në shkëmbim ish- pronarëve me koston minimale të ndërtimit për metër katror, sipas zonës së ndërtimit. Sipas përcaktimit të bërë në VKM nr. 1129, ky vendim hyn në fuqi pas botimit në Fletoren Zyrtare dhe i shtrin efektet për lejet e ndërtimit, që do të jepen nga data e hyrjes në fuqi të këtij vendimi.

Zgjidhja e propozuar

Problemi qëndron në faktin se ky ven-dim është publikuar në Fletoren Zyrtare,

nr. 134, viti 2008, e cila ka si datë të botimit: 22-08-2008. “Pra ky vendim i shtrin efektet për lejet e ndërtimit që janë marrë nga data 22 gusht 2008 e në vijim”, shtojnë sqarimin ndërtuesit. Kjo kategori mendon se vendimi i mësipërm duhet të ketë fuqi dhe të zbatohet vetëm për të gjitha ato ndërtime, për të cilat leja e sheshit të ndërtimit do të merret pas datës 22 gusht 2008.Sipas ndërtuesve, kur vendimi ka hyrë në fuqi, ka pasur një sërë ndërtimesh, për të cilat leja e sheshit të ndërtimit dhe marrëveshja e shkëmbimit me pronarët dhe investitorit të sipërfaqes së truallit me sipërfaqe ndërtimi ishte bërë para datës 22 gusht 2008, por leja e ndërtimit, shpesh për shkak edhe të burokracive përkatëse të miratimit të lejeve të ndër-timit, është marrë pas datës 22 gusht 2008, kur kjo VKM hyri në fuqi.“E themi këtë, sepse investimi në ndërtimin e sipërfaqeve të ndërtimit fi llon që në momentin e kryerjes së stu-dimeve dhe fi nalizohet në momentin kur investitori ka nënshkruar kontratën me pronarët e truallit për përqindjen e shkëmbimit të truallit me sipërfaqen e ndërtimit. Kjo marrëveshje realizohet dhe përfundon zyrtarisht midis këtyre palëve, kur merret leja për shesh ndër-timi, për truallin e zotëruar nga pronarët dhe që do të shkëmbehet me sipërfaqen e ndërtimit që do të ndërtohet mbi këtë truall. Pastaj midis momentit kur merret leja për shesh ndërtimi dhe leja e ndër-timit kalon një periudhë kohe, e cila në fakt vetëm sa përcakton projektin e ndër-timit që do të miratohet nga KRT, dhe jo investimin dhe marrëveshjen midis investitorit dhe pronarit. Leja e ndërtimit nuk mund të merret pa kontratën midis investitorit që do të bëjë ndërtimin dhe ish-pronarëve të truallit, ku do të bëhet ndërtimi. Kjo marrëveshje përfundon e formalizohet në momentin e marrjes së lejes së sheshit të ndërtimit”, është ar-gumenti i ndërtuesve, paraqitur në letër. Me tej ata gjykojnë se kërkesave të VKM, nr. 1129 dhe ligjit për “Tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, për njohjen në të ardhurat e investitorit të të ardhurave nga shitja e ish-pronarëve të truallit në rastin e një kontrate shkëmbimi truall me sipërfaqe ndërtimi, duhet t’i nën-shtrohen të gjitha ato ndërtime për të cilat leja e sheshit të ndërtimit është marrë pas datës 22 gusht 2008. Në rast të kundërt, vlerësohet se investuesi mund të dëmtohet, pasi ai ka përfunduar mar-rëveshjen e shkëmbimit me pronarët e truallit para daljes së kësaj VKM, dhe në kushtet kur nuk kishin dijeni në lidhje me ekzistencën e kësaj takse, pra kostoje shtesë. “Nëse investitori do të kishte dijeni për këtë tatim shtesë, atëherë do të kishte realizuar një marrëveshje shkëmbimi truall-sipërfaqe ndërtimi, në mënyrë që të merrte në konsideratë ekzistencën e këtij tatimi shtesë që i takon ish-pronarëve të truallit ta paguajnë, por që ligji ua ngarkon investitorëve”, përfundon letra.

KOSTO

“Nëse investitori do të kishte

dijeni për këtë tatim shtesë,

atëherë do të kishte realizuar

një marrëveshje shkëmbimi truall-

sipërfaqe ndërtimi, në mënyrë

që ky detyrim të paguhet nga

pronarët dhe jo nga ndërtuesit”

30 • Monitor - 501

debati Fiskale

TË VARFRIT DHE TAKSAT

Duket se PS e ka humbur “bete-jën” me PD-në sa i takon uljes së TVSH-së. Pas kryeministrit, shefi

i Financave, në mënyrë kategorike, doli kundër ndryshimit të taksave, sikurse nuk përjashtoi mundësinë e ndonjë skeme të re. Të paktën, në këto katër javë debatesh, është evidentuar fakti se në pamundësinë e ndryshimit të taksave, shanset për të rishikuar modele të tjera, si kufi ri i pataksuar mbi pagat apo të ardhurat, janë të mëdha. Ka zëra nga mazhoranca që e mbështesin këtë ide, sikurse edhe nga sfera e ekspertëve të pavarur. Pavarësisht argumenteve kundër, ekspertë nga kampi i PS-së vijojnë të mos dorëzohen në betejën e nisur për TVSH-në. Sekretari për çështjet eko-nomike në selinë rozë, Ervin Bushati, thotë për re-v i s t ë n s e e k z i s t o -jnë të gjitha mundësitë për

reduktimin e selektuar të TVSH. “Në Europë dhe në vendet më të pasura, mallra dhe shërbime bazike si ushqi-met, barnat, edukimi, shërbimet mjekë-sore, energjia elektrike, gazi etj., janë me një TVSH të reduktuar e deri zero. Lejomëni të sjell këtu rastin e Anglisë, një nga vendet më të pasura në botë, që TVSH për ushqimet e ka Zero. Kjo taksë varion nga 0 në 5% në shumicën e vendeve europiane dhe kjo bëhet me vetëdije për të mbrojtur sa më shumë shtresat më në nevojë”, thotë Bushati. Sipas tij, shqiptarët janë tetë herë më të varfër se mesatarja e familjeve të Eurozonës, e në këtë kontekst, kjo masë mbrojtëse është jo vetëm logjike, por e domosdoshme. “Zbritja e TVSH do të çonte ne reduktimin e menjëhershëm të çmimeve në treg: sepse 20% e çmimit që paguajnë qytetarët në treg sot është TVSH që e përfi ton shteti dhe jo prod-huesi. Çmimi më i ulët do të sillte një fuqi të rritur blerëse të kërkesës”, thotë eksperti i ekonomisë. Për Bushatin, problemi kryesor është tek administrata tatimore, e cila nuk mundet të menax-

hojë si duhet situatën me mbledhjen e taksave.

Duket se TVSH-ja, ulja e saj, nuk do të merret në konsideratë nga qeveria, por debati i shtrirë prej disa javësh, po evidenton skema të reja, që mund të ndihmo-jnë familjet para rrezikut të çmimeve

Për të ulur çmimet, PS propozoi uljen e TVSH për disa produkte bazë të konsumit. Cili do të ishte komenti juaj?

Unë do ta quaja propozimin më shumë politik sesa me karakter ekonomik: nuk janë rezultatet eko-nomike ato që synohen. Është një propozim politik, sepse vlerësimet në Shqipëri dhe në vendet e tjera tregojnë që ekziston një korrelacion i papërfi llshëm midis reduktimit të taksës dhe uljes së çmimeve. Për të mbështetur shtresat që preken nga rritja e çmimeve të produkteve bazë, do të ishte më e dobishme dhe efi kase të përdoreshin politikat e mbështetjes sociale. Rritja e çmi-meve të produkteve bujqësore nuk është vetëm një fenomen shqiptar, por botëror dhe debatet sesi duhet të përballemi me këtë situatë të re janë të ndezura kudo. Në vitin 2007, një organizatë e pa-varur profesionale e kontraktuar nga Komisioni Europian ndërmori një studim, i cili njihet me emrin “Co-penhagen Economics”, në lidhje me ndikimin e normave të reduktuara të TVSH në rritjen e punësimit, rritjen ekonomike dhe në funksionimin e drejtë të tregut për vendet e BE-së. Studimi ka arritur në përfundimin që një normë e vetme TVSH-je nga këndvështrimi ekonomik është su-periore ndaj një sistemi TVSH-je të përshkallëzuar. Nga ana tjetër, studi-mi thekson që sistemet me norma të përshkallëzuara të TVSH-së krijojnë kosto të larta për zbatimin e ligjit, si për biznesin ashtu edhe buxhetin e shtetit. Studimi arrin në konkluzi-onin që ekzistojnë argumente të forta për të zbatuar reduktime selektive të TVSH-së, në shërbimet e ofruara nga vendasit dhe në disa pjesë të sektorëve që lidhen me mikpritjen apo tradicionalen. Autorët rekom-andojnë që shpesh, mënyra të tjera alternative, si subvencionimi direkt për aktivitete specifi ke, mund të jetë më efi ciente se reduktimi i TVSH-së për të arritur qëllime politikash sociale, kulturore, ambientaliste etj. Një tjetër gjetje interesante në lidhje me ekonomiksin e TVSH-së është studimi i kryer nga një grup ekspertësh britanikë të udhëhequr nga nobelisti Sir James Mirrlees, për një sistem të ri taksash për shekullin 21 në Britaninë e Madhe. Ata kanë arritur në përfundimin që “në një sistem modern taksash, TVSH-ja është një zgjedhje e dobët për t’u përdorur për qëllime rishpërndarjeje. TVSH, për më tepër, duhet zbatuar mbi të gjitha mallrat e shërbimet dhe me një normë të vetme, por kjo duhet bërë e kombinuar me një

paketë të plotë reformash që prek sistemin e taksave personale dhe politikat sociale”. Në mbështetje sa më sipër,

30 000000000030000000000000000000000000000000000300000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 • Mo• Mo• Mo• MooMM• MoMMoMo• MoMMMMMMMM• MoMMoM• Mo• MoMoMMMMoMMMMMMMMMMMMMoMMMMMMMMMMMMoMoMMMMMoMMMMMMMMMMMMM••••• MMMMMMMMMMMMMM• MoMoo•••••• MMMMMMM• Moooooooooo•• MMMMMMoooooooo••••• MMMooooooooo••••• Moooooooo•••••• Moooooooooo••••••• MMooooooooo•••••••• MMooooooooMMMooooooMMMoooooMMoooooMMooooonitooon tnnitonitoiinitnitititnitnitonitonititninittnitnitoonnitoiitiiittitoonitoooitnitnittnitonitonitoonnitniitnitnitonitonnnnnnniitnitooonitonnnnnnitnnnnitonitnitotootonitooonnnitonnnnitinitonitooonnnnni ooooonnnnnnitooooninninninniiinitnitoooooonitnnnnniniiitoiititnitnitotonitoooooooonitniiiiitttttooooooooonniiiiittttttooooooooonnnniiiitttttttttoooooooooonnniittttttoooooooooiiiiitttoooooooiiiiittttttooooooottttttttor - 50000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000011111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

Ervin Bushati, thotë për re-v i s t ë n s e e k z i s t o -jnë të gjitha mundësitë për

që paguajnë qytetarët në treg sot ështëTVSH që e përfi ton shteti dhe jo prod-huesi. Çmimi më i ulët do të sillte njëfuqi të rritur blerëse të kërkesës”, thotëeksperti i ekonomisë. Për Bushatin,problemi kryesor është tek administratatatimore, e cila nuk mundet të menax-

hojë si duhet situatën membledhjen e taksave.

mi tpërskostpër shteoninpër të Tngasektapoandaltepër më së psociNjëlidhështekspnganjë 21 narrisistështpërdTVSmbidhekjo

pas

501 - Monitor • 31

Organizata Botërore e Ushqimit, FAO, në udhëzuesin e saj drejtuar shteteve për të adresuar problemet e çmimeve të larta të ushqimit, sugjeron si një masë për të mbështetur konsumatorët, heqjen ose uljen e normës së taksës, por lajmëron që kjo masë mund të mos rezultojë në ulje të çmimit, por në xhepat e tregtarëve. Që të mbyll përgjigjen, në qoftë se do të ishim në orën e aritmetikës dhe do të pyeteshim për vërtetësinë e pohimit që reduktimi i TVSH do të çonte në ulje të çmimit, do ta pranonim si pohim të vërtetë. Por përvojat e vendeve të tjera tregojnë që ulja e normës së TVSH-së shumë rrallë shoqëro-het me ulje të çmimeve, zakon-isht ajo është e papërfi llshme dhe e përkohshme.

Kryeministri e kundërshtoi nismën me argumentin se dëmton prodhuesit vendas. Në fakt, çfarë efektesh mund të sjellë ulja e TVSH për biznesin prodhues apo atë të agro-industrisë?

Mendoj që kryeministri ka bërë një ar-gument racional, pasi, pavarësisht nga përfi timet e tregut të lirë, heqja e taksës doganore për shkak të marrëveshjes, me synim anëtarësimin në BE, ka ushtruar presion te prodhuesit e produkteve bu-jqësore të vendit. E pranojmë ose jo, në shumicën e rasteve është e vërtetë që patatja që prodhohet nga një fermer në fshatrat tona dhe shitet në treg apo nëpër anët e rrugëve, nuk i nënshtrohet pagimit të TVSH-së që i nënshtrohet patatja që vjen nga importi. Sa i përket pjesës së dytë të pyetjes, do të thoja që në propozim bëhet fjalë për uljen e TVSH-së për mallrat e konsumit, ku mund të pretendohet të përfi tojë edhe agro-industria. Në fakt, ekzistojnë disa lehtësira fiskale për agro-industrinë, por e rëndësishme për t’u bërë është mbështetja e prodhimit bujqësor. Këtu mendoj që subvencionimi direkt i prodhimeve bujqësore që po ndjek qeveria është politika më efi kase dhe më produktive. Pra, taksat janë faktor i rëndësishëm i vendimmarrjes për inves-tim, por ato duhen ditur se ku aplikohen, dhe ajo që duhet të bëjmë në vendin tonë është të mbështesim ato politika që rrisin punësimin, prodhimin dhe me tej mirëqenien. Shqiptarët tanimë e dinë që nuk mund të ulen çmimet me urdhër, ata duan punë dhe vetëm punë.

Një tjetër mundësi shihet rritja e kufi rit të pataksuar mbi të ardhurat, që sot është 20 mijë lekë (paga mujore). Si e vlerësoni këtë ide dhe si mund të realizohet në rast se jep ndikime pozitive te familjet me të ardhura të pakta?

Mendoj që efektet e rritjes së çmimeve në buxhetet e familjeve me të ardhura të ulëta nuk mund të korrigjohen me

ndërhyrje në taksa. Këto familje mund të ndikohen nga shumë faktorë të tjerë, përveç çmimit dhe kjo nuk do thotë që menjëherë qeveritë duhet të ndryshojnë sistemin e taksave. Debati në lidhje me taksimin e të ardhurave ka qenë dhe është një debat joshterues, por unë do ta shtroja situatën në një formë më të thjeshtë, për të arritur përsëri te pyetja juaj: përse individë të ndryshëm marrin paga të ndryshme? Edhe pse, nuk ka nevojë për përgjigje: sepse produktiviteti i tyre është i ndryshëm; sepse ata prod-hojnë më shumë për punëdhënësin dhe ka shumë gjasa që ata kanë investuar më shumë ose në raste të veçanta janë më të talentuar se të tjerët. Por, nga ana tjetër, para ligjit të gjithë individët janë të barabartë; atëherë pse ata që kanë inves-tuar më shumë për të rritur produktiv-itetin e tyre, të paguajnë më shumë për shtetin. Një fenomen i tillë nuk mund të gjuhet barazi. Dhe në qoftë se do ta vazhdojmë logjikën e ekonomiksit, kjo do të thotë që do të ulet produktiviteti, do të ulet prodhimi e do të zvogëlohet ekonomia. Megjithatë, kjo nuk do të thotë që qeveria nuk ka mjete të tjera për të ndihmuar familjet me të ardhura të ulëta. Përkrahja sociale e drejtpërdrejtë është zgjidhja më efi kase.

Cilën kategori prekin më shumë detyrimet fi skale, sa i takon familjeve dhe biznesit, dhe a duhet bërë një ndarje në varësi të të të ardhurave?

Pyetje e vështirë. Ekonomia jonë është një ekonomi e hapur dhe e vogël, por, nga ana tjetër, shumë larg ekonomive të vendeve ku e shikojnë veten shqiptarët. Kjo situatë kërkon që politikat e qeverisë të orientohen në mbështetje të një zhvillimi të shpejtë dhe të qëndrueshëm, objektiv që ar-rihet duke mbështetur sektorin privat dhe investimet e huaja direkte, gjetje e duhur edhe nga qeveria “Berisha” që

kur erdhi në pushtet në 2005-n. Në qoftë se do t’i referohemi raportit të “Doing Business” të Bankës Botërore 2012, totali i taksave që paguante biznesi në vitin 2006, pasi këtu fi llon vlerësimi, ishte 58.2 për qind e totalit të fi timit, ndërsa për vitin 2012, vlerësohet 38.5 për qind, që do të thotë që biznesi në vitin 2012 do të paguajë mbi 320 milionë euro më pak taksa sesa paguante në vitin 2006.

Pra, nga politika e uljes së taksave, bërja e biznesit në vendin tonë është bërë më e përfi tueshme dhe mendoj që ky ka qenë një nga faktorët që kriza ekonomike nuk është ulur këmbëkryq në vendin tonë. Ndërsa sa i përket taksave që paguajnë familjet shqiptare do thoja që ato janë nën nivelin e taksave, si përqindje e të ardhurave, që paguajnë homologët e tyre në rajon. Taksa mbi pasurinë, p.sh në vendin tonë, taksa mbi pronën është e papërfi llshme dhe përqindja e pagesës së saj lë për të dëshiruar. P.sh. Kosova ka një sistem të taksës mbi pronën shumë të mirë. Në qoftë se zotëron një apartament në Tiranë me rreth 80 m², me një vlerë të supo-zuar prej 50,000 eurosh, atëherë taksa për pronën që duhet të paguash këtu është rreth 17 euro, ndërsa në qoftë se ajo është në Prishtinë, atëherë je i detyruar të paguash rreth 45 euro, pra 2.5 herë më shumë. Për t’i qëndruar korrekt pyetjes suaj, mendoj që nuk duhet të përdorim politikë taksash diskriminuese; nuk ka arsye që një in-divid që fi ton shumë, prodhon shumë, të penalizohet me taksa të larta. Nuk mund t’i përdorë askush tjetër më mirë paratë e tij, se sa ai vetë. Megjithatë, nuk është asnjëherë e gabuar që debatet mbi politikën e tak-save të vazhdojnë dhe të jenë të gjalla dhe të bazuara në përfi tueshmërinë afatgjatë të ekonomisë dhe jo me qël-lim për të “blerë” vota.

Sybi Hida ekspert i

makroekonomisë,

anëtar i Komisionit

të Ekonomisë, PD

Të varfrit nuk ndihmohen duke ulur taksat

Pro skemës sociale, Jo uljes së TVSH-së

32 • Monitor - 501

Monedha shqiptare ka shënuar ulje në raportet e këmbimit me euron gjatë javës së kaluar, ndërsa dollari është nënçmuar në këmbimet e tij me lekun. Sjellja e monedhës shqiptare këtë javë nuk ka reflektuar kursin euro-dollar në bursa. Në tregjet ndërkom-bëtare, euro shënoi ulje ndaj dollarit gjatë javës së kaluar.

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: B

SH

BU

RIM

I: O

AN

DA

.CO

M

KURSI I KËMBIMIT

BURSAMALLRA32

32 Kredi për biznes32 Kredi për shtëpi32 Kredi për automjete33 Kredi konsumatore34 Interesat e depozitave në bankat e nivelit të dytë (%)66 Ecuria e çmimit të disa prodhimeve bujqësore

Çmimi i naftës bruto Brent shënoi rënie javën e kaluar, për të parën herë që prej tri javësh, si rrjedhojë e shqetësimeve

se kërkesa mund të reduktohet, pasi besimi i biznesit gjerman ra në nivelin më të ulët të 16 muajve. Kontratat e së ardhmes ranë me 4.5% javën e kaluar. Ndërkohë, indeksi i klimës së biznesit i institutit me bazë në Munih, Ifo, ra në 106.4 këtë muaj nga 107.4 në shtator, niveli më i ulët që nga qershori 2010. Diferenca mes treguesve Brent dhe WTI u reduktua pas spekulimeve se Libia do të fi llojë të rrisë furnizimet. Vdekja e ish-liderit Muammar Qaddafi do të çojë në rikthim të prodhimit në nivele normale, tha kompania shtetërore e naftës. “Ka një lloj lehtësimi si në kahun e ofertës, ashtu dhe të kërkesës”, tha Axel Herlinghaus, analist i produkteve në “DZ Bank AG”. “Nafta bruto Brent nuk mund të qëndrojë në 110 dollarë”. Treguesi Brent për dorëzimet e dhje-torit ra në 109.40 dollarë për fuçi në Bursën e Londrës në fund të javës së kaluar. Diferenca mes naftës referencë për Europën dhe asaj të Nju Jorkut ishte 23.37 dollarë, në rënie nga një ditë më parë, kur rezultonte 23.69 dollarë dhe rekordi prej 27.88 dollarësh i arritur më 14 tetor. Treguesi WTI i naftës në tregtimet elektronike në Bursën e Nju Jorkut ra 8 cent, në 85.99 dol-larë për fuçi. Vdekja e Qaddafi -t në qytetin e tij Sirte javën e kaluar “do të ndihmojë që shumë rafi neri t’i rikthehen prodhimit sa më shpejt që të jetë e mundur”, tha Nuri Berruien,

BIE NAFTAe naftës së lehtë dhe asaj me densitet të ulët dhe pak squfur, nga Libia, një vend anëtar i Organizatës së Shteteve Eksportuese të Naftës. Prodhimi i vendit ra në 45,000 fuçi në ditë në gusht, nga nivelet e parakrizës prej 1.6 milionë, sipas të dhënave të përpunuara nga Bloomberg. “Rënia e Qaddafi-t nuk do të ketë ndonjë ndikim në tregun e naftës”, thotë Alexander Ridgers, kreu i departamentit të produkteve në CMC Markets me bazë në Londër, i cili qarkullon rreth 160 milionë dollarë në ditë me kontratat të naftës bruto. “Megjithatë nuk është e njëjta situatë, si në kohën kur ai ishte ende në vend”.

32 • Monitor - 501

Ecuria e çmimit të naftës gjatë vitit të fundit

Ecuria e çmimit të arit gjatë vitit të fundit

Metali i çmuar shënoi rënie javën e kaluar, teksa një dollar i fortë ka ulur kërkesën për arin si një investim alternativ. “Pjesëmarrësit e tregut ende preferojnë dollarin”, thotë Andrey Kryuchenkov, një analist në “VTB Capital” në Londër. Megjithatë, “një valë rreziku mund të sjellë sërish rritje të interesit për metalin e çmuar, në rast se paniku do të përhapet sërish”. Ari për dorëzim të men-jëhershëm arriti në 1,620.45 dollarë për troy onz, në fund të javës së kaluar. Shufrat e metalit të çmuar janë në vitin e 11 të një tregu në zgjerim, periudha më e gjatë me rritje të paktën që nga viti 1920 në Londër. Çmimet arritën një rekord prej 1,921.15 dollarësh për troy onz më 6 shtator, teksa investitorët nxituan të diversifi koheshin, duke u larguar nga tregjet e kapitalit dhe disa monedha. Metali i çmuar është shtrenjtuar me 14% gjatë këtij viti.

ARI LËSHON PE

kreu i “National Oil”, në një intervistë telefonike nga Libia. “Tani që Sirte është çliruar, njerëzit mund të lëvizin më me shpejtësi dhe mund të shkojnë te rafi neritë që janë në Perëndim”. Luftimet kishin reduktuar disponueshmërinë

501 - Monitor • 33

Lek 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 2.8-3.3 4.6-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 6.7-7.1 -

Banka Intesa SanPaolo 1.75 4.2 5.0 - 5.9 6.55 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 4.7 5.8 7.0 - 8.0 8.5 -

Credins Bank 3.3-4.0 4.5-4.7 5.5-5.8 - 6.4-6.6 6.9-7.5 -

Banka Emporiki 3.1-3.3 4.4-4.6 5.4-5.6 - 6.2-6.4 6.6-6.8 6.8-7.0

Veneto Banka 3.4 4.5 5.7 6.1 6.8 7.0 7.2

Banka Kombetare e Greqise 3.5-4.1 4.8-5.7 5.6-7.0 - 6.7-7.6 7.4-8.2 7.7-8.3

Banka Kombetare Tregtare 2.7-3.3 4.1-4.7 4.5-5.2 - 5.7-6.2 6.0-6.7 6.2-7.0

Banka e Kreditit te Shqiperise 4.0 4.5 4.75 - 5.75 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 4.5 5.25 6.25 - 7.25 7.5 -

Banka e Pare e Investimeve 3.8-4.5 4.7-5.0 5.5-6.0 - 6.5-7.0 7.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.55 4.05 5.25 - 6.0 6.05 6.15

Banka ProCredit 1.9-2.0 3.6-4.0 4.3-4.7 4.7-5.1 5.4-5.8 6.5-6.8 6.7-7.0

Banka Raiffeisen - 4.0-4.5 4.3-5.1 4.5-5.4 5.4-6.4 5.5-6.7 5.6-6.9

Banka Tirana 2.5-3.5 4.3-4.8 5.0-5.7 - 5.7-6.4 6.0-7.0 -

Union Bank 2.9-3.0 4.6-4.7 5.5-5.6 - 6.5-6.6 - -

Euro 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.7-2.1 2.3-2.8 2.7-3.2 - 3.5-4.0 3.6-4.1 -

Banka Intesa SanPaolo 0.4 1.8 2.0 - 2.7 3.3 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 3.7 4.5 4.8 - 5.2 5.7 -

Credins Bank 2.1-2.3 2.5-2.8 3.0-3.3 - 3.5-3.8 4.0-4.5 -

Banka Emporiki 1.7 2.5 2.7 - 3.3 3.5 3.7

Veneto Banka 2.3 2.6 3.3 3.6 3.8 4.0 4.2

Banka Kombetare e Greqise 2.4-3.0 3.0-3.7 3.5-4.0 - 4.0-4.5 4.1-4.6 4.2-4.8

Banka Kombetare Tregtare 1.0-1.5 1.3-1.8 1.6-2.3 - 2.3-2.8 2.8-3.5 3.05-3.7

Banka e Kreditit te Shqiperise 2.25 2.5 2.75 - 3.25 - -

Banka Nderkombetare Tregtare 2.5 2.7 3.25 - 4.0 4.1 -

Banka e Pare e Investimeve 2.5 3.0 3.5 - 4.0 4.5 -

Banka Societe Generale Albania 2.0 2.5 3.0 - 3.5 3.95 4.05

Banka ProCredit 0.7-0.75 1.4-1.55 1.7-1.85 1.9-2.05 2.1-2.25 2.4-2.55 2.5-2.65

Banka Raiffeisen - 1.3-2.0 1.5-2.2 1.7-2.4 2.1-3.0 2.15-3.05 1.6-3.1

Banka Tirana 1.6-2.0 2.0-2.5 2.6-3.0 - 3.1-3.5 3.4-4.0 -

Union Bank 1.2-1.3 2.2-2.3 3.2-3.3 - 3.6-3.7 - -

USD 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 12 muaj 24 muaj 36 muaj

Banka Alpha 1.0-1.2 1.1-1.5 1.2-1.6 - 1.5-2.0 1.7-2.2 -

Banka Intesa SanPaolo 0.1 0.65 0.85 - 1.35 1.45 -

Banka e Bashkuar e Shqiperise 1.7 2.0 2.1 - 2.6 2.9 -

Credins Bank 1.1-1.5 1.3-1.5 1.7-2.0 - 2.0-2.3 2.5-3.0 -

Banka Emporiki 0.5 0.7 1.0 - 1.35 1.5 1.8

Veneto Banka 0.5 1.0 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Banka Kombetare e Greqise 1.0-1.5 1.4-1.8 1.5-2.1 - 1.7-2.2 2.0-2.3 2.1-2.6

Banka Kombetare Tregtare 0.5-1.0 0.75-1.2 1.25-1.75 - 1.5-2.0 1.75-2.25 2.0-2.5

Banka e Kreditit te Shqiperise

Banka Nderkombetare Tregtare 1.5 1.75 2.0 - 2.25 2.5 -

Banka e Pare e Investimeve 1.0 1.3 1.6 - 1.9 2.0 -

Banka Societe Generale Albania 1.0-1.35 1.2-1.5 1.65-1.9 - 2.0-2.5 2.0-2.5 2.0-2.5

Banka ProCredit 0.2-0.25 0.4-0.55 0.7-0.85 0.9-1.05 1.2-1.25 1.5-1.55 1.6-1.65

Banka Raiffeisen - 0.5-0.9 1.0-1.45 1.2-2.0 1.4-2.3 1.6-2.4 1.8-2.5

Banka Tirana 0.5-1.0 1.0-1.4 1.4-1.8 - 1.8-2.4 2.0-2.6

Union Bank 0.2-0.3 1.1-1.2 1.6-1.7 - 2.2-2.3 - -

Financë PersonaleINTERESAT E DEPOZITAVE NË BANKAT E NIVELIT TË DYTË (%)

501 - Monitor • 33

34 • Monitor - 501

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

KREDI PËR BIZNES

Interesi vjetor (%) Lek USD Euro

BTH/4-6 L+3-7 E+3-7 BTH/12+3-5 L/12+3-7 E/12+3-7 10-13 7-10 7-10 BTH/12+3.5-5.5 L/12+7.0-8.5 E/12+7.0-8.5 - L+4-7 E+4-7 BTH/3M+ deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 - - - BTH+4 L+5 E+5 BTH+5-8 L+5-8 E+5-8 - 11.5 - BTH+2.5 L+4 E+3.7 BTH+4 L+6 E+6.5 Trib 3-12 ose 10-24 9-17 9-17 NB 4-6 NB 4-6 NB 4-6 BTH+2 L+4 E+4 BTH+3-7 L+3-7 E+3-7

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 100 Euro 5-25 Prime Rate+2 - Prime Rate+2 - 20 BTH+3 L+5 E+5 - 5 13 9 9 40.000 Lekë 20 Repo + 6.5-10 L+8.0-10.0 E+8.0-10 300 EUR-USD 10-20 - L+3-6 E+3-6 - - Repo 3M + deri 8 L/1M+ deri 8 E/1M+ deri 8 250 Euro 20 BTH+4 - E+4.5 500 USD 10-20 BTH+2.2 L+4.0 E+4.0 - - - - - - 10 14 8.5 8.3 - 360 muaj 7.9 viti i pare BTH+2.5 - E+6.4 - - BTH+2.5 L+5 5.9 viti i pare E+5.9 150 Euro 20 BTH+3-6 - E+ 4-8 - 0.5-20 13-14 - E+7-8 - - BTH+2.75 L+4.5 E+2.9 - 20 BTH+4.5 L+3.8-5 E+8-5

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite - 7 BTH+2.5 - E+6 30 Euro 40 muaj BTH+4 L+5 E+6 30 Euro 1-4 - - 8.5 7.000 Lekë 60 muaj BTH+6-8 L+6-9 E+7-9 30 Euro-USD 4 - L+5.5-6 E+5.5-6 60 Euro 4-5 14.83 7.25 9.0 30 USD 4 - - E+5.0 - - - - - 25USD 1-4 - 8 8.5 80% e vlerës 60 muaj BTH+5 L+5 10 - - BTH+6 L+8 E+8 30 Euro 1-7 15-16 10-11 10-11 0.4-4 mln Lek 6-60 muaj 12-15 - - - - - - - - 1-4 BTH+6 L+5.5-6 E+5.5-6

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR. * PËR VITIN E PARË VETËM BONO THESARI

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

34 • Monitor - 501

Financë Personale

KREDI PËR SHTËPI

KREDI PËR AUTOMJETE

501 - Monitor • 35

Banka AlphaBanka Intesa SanPaoloBanka e Bashkuar e ShqiperiseCredins BankBanka EmporikiVeneto BankaBanka Kombetare e GreqiseBanka Kombetare TregtareBanka e Kreditit te ShqiperiseBanka Nderkombetare TregtareBanka e Pare e InvestimeveBanka Societe Generale AlbaniaBanka ProCreditBanka RaiffeisenBanka TiranaUnion Bank

Shuma Afati i Interesi vjetor (%) maksima shlyerjes Lek USD Euro në mijë në vite 1,800 lekë 10 BTH+6 - - 10 Euro 5 19 - 16.5 30 Euro 1-4 - - 8.5 10.000 Lekë 84 muaj BTH+5.5-7 L+7-9 E+7.5-9.5 20 Euro-USD 5 - L+-5 E+5 - - Repo /3M+ deri 8 L/1M + deri 8 E/1M+ deri 8 6,000 Lekë 10 14.5-20.9 - - 500 Lekë 4-5 17.5-19.9 - - - - - - - 25 USD 1-4 - 8 8.5 1 000 lekë 84 muaj 17.5 - - - - BTH+4.0 L+6 E+6.5 10 Euro 1-3 18-20 16-18 16-18 100-1.100 Lekë 7 - - - - BTH/12+3.5 L/12+5.5 E/12+4 8 Euro-1.000 lekë 1-4 16-18 - 13-15

Union Bank

Banka Raif-feisen

Banka Intesa

SanPaolo

Banka Societe

Generale Albania

Banka Emporiki

Banka Tirana

Banka Alpha

Banka Kombëtare e

Greqisë

Banka Kombëtare

Tregtare

Banka e Parë e

Investimeve

Banka Ndërkom-

bëtare Tregtare

Banka e Kreditit e

Shqipërisë

Banka e Bashkuar e Shqipërisë

CredinsBank

Banka ProCredit

CBAVenetoBanka

Interesat LIBOR (London Interbank Offered Rate) 1 muaj 3 muaj 6 muaj 9 muaj 1 vjeçare LIBOR dollar 0.2500 0.4100 0.6000 0.7100 0.9100 LIBOR euro 1.3680 1.5850 1 .8470 1.9560 2.1220Burimi: www.rcb.at

NORMAT E INTERESIT

LIBOR-I: KREDITË NË EURO, PA NDRYSHIME

Euribori nuk ka ndryshuar gjatë javës së fundit. Euribor-i tremujor arriti në 1.58%, ndërsa ai vjetor ka arritur në 2.12%. Në këtë mënyrë, interesat minimale të kredisë në euro në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës euribor 1 vjeçar +6%), janë rreth 8.12%. Për dollarin, tendenca ka qenë pa ndryshime. Interesat e kredisë në dollarë në tregun shqiptar (të llogaritura sipas formulës Libor USD 1 vjeçar +8%), janë rreth 7.05%.

Interesi aktual i kredive

(maturim 1 vjeçar)

Në euro*(Euribor+6%)

8.12%*Në dollarë

**(Libor+6%)

6.91%**

LekuFormula BTH/3+3-5, nënkupton që interesi i kredisë llogaritet duke marrë si bazë normën tre mujore të bonove të thesarit (BTH/3), duke i shtuar 3 deri në 5%. Psh, nëse norma e bonove të thesarit është 6%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 9% (6%+3%) deri në 11% (6%+5%). BTH/12 janë bonot 12 mujore dhe BTH/6 janë bonot 6 mujore. Interesat më të fundit të bonove të thesarit i keni në tabelën e faqes 77: “Interesat e bonove të thesarit në ankandin e fundit”. Interesat që llogariten mbi bazën e yield-it (interesit) të bonove të thesarit janë të

ndryshueshme çdo javë, në varësi të tendencës së bonove. Tribor është Interesi i ofruar për vendosjen e depozitave në tregun ndërbankar të parasë. Aktualisht, interesi 12 mujor i TRIBOR është 9.17%.

EuroFormula E+3-7 nënkupton që interesat e kredive në euro llogariten duke marrë për bazë Liborin e euros, që në formulë është i shënuar me E, duke i shtuar 3% deri në 7%. Psh, nëse norma e Liborit të Euros (E) është 4%, atëhere interesi i kredisë luhatet nga 7% (4%+3%)

SHPJEGIM PËR INTERESAT E KREDIVE

deri në 11% (4%+7). Interesat më të fundit të liborit të euros i keni në tabelën e mëposhtme: “Interesat LIBOR”. Interesat që llogariten mbi bazën e liborit të euros janë të ndryshueshme, në varësi të tendencës së liborit të euros.

DollariShpjegimi është i njëjtë si për euron, vetëm në bazë të liborit të euros (E) merret për bazë libori i dollarit (L), i cili gjithashtu gjendet në tabelën: “Interesat LIBOR” në tabelën emësipërme.

BTH/12 = BONO THESARI ME MATURIM 12 MUAJ; L=LIBOR NË USD; E=LIBOR NË EURO; NB= NORMA BAZË; TB=TRIBOR

501 - Monitor • 35

BONOT E THESARIT

BURI

MI:

BANK

A E

SHQI

PËRI

SË

Interesat e bonove të thesarit (20.10.2011) (%) Afati i Yieldi Yieldi Yield Shuma maturimit minimal maksimal ponderuar e pranuar (mld lekë)3-mujore 5.50 5.71 5.56 4,000.00 6-mujore 6.48 6.50 6.49 7,500.0012-mujore 7.40 7.57 7.50 4,800.00 Burimi: Banka e Shqipërisë

KREDI KONSUMATORE

TRIBOR* ‘Interesi i ofruar për

vendosjen e depozitave’ njëditor 5.78% njëjavor 6.18%1-mujor 6.78% 3-mujor 7.04%6-mujor 7.43% 12-mujor 8.12%

Tribor” (Tirana interbank offer rate)- norma fi kse e interesit e llogaritur bazuar në kuo-timet e bankave referencë për të vendosur depozita në tregun ndërkombëtar të parasë. Ky indeks ka fi lluar të përdoret nga bankat në Shqipëri si referencë për caktimin e interesave të kredisë në lekë.

36 • Monitor - 501

Buxheti “rrudhet” për 60 milionë euroEkzekutivi miratoi vendimin për reduktimin e buxhetit me 60 milionë euro, për shkak të vonesës së procesit të privatizimit të Postë-Telekomit të Kosovës, pas dështimit të tenderit të parë. Ministri i Financave, Bedri Hamza, sqaroi se kjo është bërë në

bazë të marrëveshjes me FMN-në. Qeveria e Kosovës u zotua se, në rast se do të kishte vonesa në procesin e privatizimit të PTK-së, atëherë do të bëhej reduktimi i të ardhurave në masën 60 milionë euro. “Ndryshimet do të refl ektohen në zbritjen e alokimeve në kategorinë mallra dhe shërbime nga 8 milionë në 6.9 milionë euro, në kategorinë ekonomike të projekteve kapitale me 7 milionë euro. Sipas ministrit ky vendim do të sigurojë vazhdimësinë e marrëveshjes me FMN-në.

BE-ja vazhdon preferencat tregtare për KosovënPas gati dhjetë muajsh ndërprerjeje, Parlamenti Europian ka aprovuar rezolutën për statusin preferencial të eksporteve kosovare. Zëvendëskryeministrja dhe Ministrja e Tregtisë dhe Industrisë, Mimoza Kusari-Lila, bëri të ditur se pas disa ditësh bizneset kosovare do të mund të eksportojnë në vendet e BE-së, pa qenë e nevojshme t’i nënshtrohen regjimit të taksave doganore. Raport- progresi vlerësoi në 10 fusha Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë, ku në 8 prej tyre është shënuar progres relativisht i mirë. “Parlamenti Europian ka miratuar vazhdimin e masës preferenciale tregtare me Kosovën, me efekt retroaktiv prej janarit të vitit 2011, ashtu siç ishte paralajmëruar edhe më parë. Me këtë hap, prodhuesit kosovar po i rikthehet e drejta për të eksportuar pa ngarkesa doganore. Dhe, duke marrë parasysh që efekti i kësaj mase është retroaktiv, të gjitha ato kompani, të cilat kanë eksportuar në vendet e BE-së, kanë mundësi që nëpërmjet importuesve nga ato vende të bëjnë rimbursimin e fondeve, të cilat i kanë paguar për taksën doganore”, tha ministrja Kusari-Lila. Ajo theksoi se brenda disa javëve, marrëveshja do të hyjë në fuqi.

Bankat rritën normat e interesit Kosova është ndër të paktat vende në rajon që po shënon rritje të normave të interesit në sistemin bankar. Në Shqipëri, për vitin 2010 norma mesatare e interesit ishte 12.7%, më e ulët se ajo e vitit 2009 (13.2%). Në Serbi normat u ulën nga 18% në 11%, në Mal të Zi janë në nivelin 9.2% dhe në Maqedoni 10.2%. Normat më të larta të interesit vërehen në kreditimin e ndërmarrjeve bu-jqësore, gjë që është kritikuar edhe në raport-progresin e fundit. Këto të dhëna janë bërë publike nga instituti GAP. Sipas ekspertes Rudina Heroi-Puka, e cila citon të dhënat e analizës “Bankometri”, normat e interesit në Kosovë luhaten nga 9-25%, në varësi edhe të shumës që kreditohet. Për vitin 2011, norma mesatare e interesit ka arritur në 15.4% që është më e lartë se norma mesatare e interesit për vitin 2010 (14,3%). Sipas saj, normat e interesit përcaktohen nga disa faktorë, e ndër më të rëndësishmit janë stabiliteti politik dhe ekonomik i vendit.

“Të bësh biznes”, Kosova asnjë përmirësimKosova, sikundër edhe një vit më parë, nuk ka bërë reforma për të përmirësuar mjedisin e biznesit, ndaj është renditur në vendin e 117. Ky është konstatimi i Bankës Botërore, që është publikuar në raportin “Të bësh biznes” për vitin 2012. Në analizë janë marrë zhvillimet në 183 ekonomi shtetesh të botës.Ky raport analizon një sërë çështjesh, të cilat së bashku japin një pasqyrë për mënyrën e zhvillimit të biznesit në një vend të caktuar. Analizohen procedurat e nisjes së një biznesi, ligjet e falimentimit, lejet e ndërtimit, sigurimi i energjisë elektrike, regjistrimi i pronës, mundësitë e marrjes së kredive, mbrojtja e investitorëve, pagimi i taksave, tregtia ndërkufi tare, zbatimi i kontratave etj. Edhe pse Kosova po mundohet t’u afrohet standardeve europiane, ende konsiderohet si vend me klimë të papërshtatshme për të bërë biznes.

Trusti humbi edhe 31 milionë euroVlera e aksioneve të kursimeve pensionale të punëtorëve kos-ovarë, në tremujorin e tretë të këtij viti, ka rënë me 31 milionë euro. Kjo ka sjellë për Fondin e Trustit të Kursimeve humbje nga investimet e parealizueshme në rreth 16.5 milionë euro. Por, sipas anëtarëve të Bordit, kjo nuk është një humbje e madhe, pasi investimet e kontribuuesve kosovarë vlerësohen për peri-udha afatgjata kohore. “Bordi dëshiron t’i rikujtojë opinionit se strategjitë investuese të kursimeve pensionale kanë objektiva 20-25 vjet dhe lëvizjet mujore ose tremujore nuk duhet të

ndikojnë radikalisht në politikën investuese. Kjo gjithmonë duke pasur parasysh se mosha mesatare e kontribuuesve të Trustit është nën 40 vjeç”, tha kreu i bordit të Trustit, Ymer Havolli. Sipas tij, performanca e aksioneve të Trustit në gjysmën e parë të këtij muaji ka qenë pozitive me rritje në 11 milionë euro. “Sa u përket parashikimeve për tremujorin e katërt, deri në këtë moment nuk ka ende ndonjë qëndrim të institucioneve të rëndësishme fi nanciare ndërkombëtare, që mund të jetë i qëndrueshëm dhe i sigurt”, tha z. Havolli.

KEK-u, 29 milionë euro importKosova vazhdon të jetë e varur nga importimi i energjisë elek-trike. Sipas të dhënave zyrtare nga Korporata Energjetike e Kosovës gjatë këtij viti janë importuar 29 milionë euro energji elektrike. Importi është bërë nga kompanitë GEN, EFT, EGL dhe “Rudnap”, që e kanë fi tuar të drejtën me tender të hapur. Sipas KEK ende nuk është bërë bilanci se sa do të jenë shpenzimet për periudhën dimërore 2011-2012. Ekonomisti Xhemshit Duriqi, ish-drejtori i kompanisë “Feroni-kel”, thotë se megjithëse në renovimin e dy termocentraleve “Kosova A” dhe “B” janë harxhuar më shumë se 500 milionë euro nga buxheti i shtetit dhe nga donatorët ende Kosova varet nga importimi i energjisë elektrike. Sipas tij, qeveria duhet të investojë në ndërtime hidrocentrali për të rritur pavarësinë e vendeve në furnizim.

kosova Lajme shkurt

501 - Monitor • 37

rajon

Rumani: Infl acioni, më i ulëti në 21 vjet

Rumania regjistroi normën më të ulët të infl acionit në 21 vjet në muajin shtator. Instituti Kombëtar i Statistikave njoftoi një normë prej 3.45% brenda objektivit të vendosur nga Banka Qendrore e Ruman-isë për këtë vit, pas rënies së çmimeve të konsumit për katër muaj rresht, për shkak të mallrave ushqimore që po bëhen më të lira. Rënia në normën e infl acionit gjerësisht refl ekton efektin e çmimeve më të lira të frutave e zarzavateve. Analisti ekonomik Laurian Lungu beson se kjo tendencë nuk do të vazhdojë në muajt në vijim. “Në muajt e ardhshëm çmimet e energjisë dhe gazit natyror do të rriten. Gjithashtu këtë dimër, disa subvencione nuk do të jenë më, ndaj kostot e famil-jarëve mund të rriten në disa fusha. Efektet sezonale që kanë ulur infl acionin, mund të veniten, ndaj ka të ngjarë që të shohim rritje çmimesh në muajt në vijim. Çështja është se sa e lartë do të jetë kjo rritje”. Ulja e infl acionit ishte e parashi-kuar. Ajo u njoftua aktualisht pak ditë më parë nga guvernatori i Bankës së Ruman-isë, Mugur Isarescu, i cili paralajmëroi gjithsesi që tendenca në rënie mund të tejkalohet nga frika e rritjes së infl acionit. Për këtë vit, Banka Qendrore ka një objek-tiv infl acioni prej 2-4%, por parashikimi është pak më i lartë, në nivelin e 4.6%. Shef-ekonomisti i Bankës Qendrore, Val-

KOHË ÇMIMESH TË ULËTA entin Lazea, ka pohuar kohët e fundit se Rumania ka një mundësi historike për të reduktuar infl acionin në një nivel nën 3% gjatë viteve të ardhshme, që është e mundur vetëm në rast se politika mon-etare e Bankës Qendrore do të mbështetet nga politikat fi skale dhe ato të pagave. Zëvendësguvernatori i Bankës Qendrore, Cristian Popa, ka deklaruar se norma e in-fl acionit për 2011-n dhe vitin e ardhshëm do të jetë afër objektivit. Kjo do të varet shumë nga ecuria e kursit të këmbimit midis euros dhe leit, çmimet e energjisë, gazit dhe ngrohjes, të cilat llogaritet të zënë pothuajse një të tretën e produk-teve bazë dhe shportës së shërbimeve. Në një lëvizje tjetër, ministri i Financave i Rumanisë, Gheorghe Ialomitianu, ka njoftuar se situata në Rumani është e mirë, çka mund të shmangë një recesion të ri, por gjithçka varet nga ajo që do të ndodhë në ekonomitë e Greqisë, Italisë, Spanjës, Portugalisë, të prekura nga kriza e borxheve. Në rast se do të ndodhë kjo, atëherë parashikimi për rritje prej 3.5–4% i Rumanisë, për të cilën është rënë dakord dhe me FMN-në do të rishikohet.

Serbi, çmimet e ushqimeve

nuk pritet të rriten

Çmimet e ushqimeve në Serbi nuk pritet të rriten më tej në periudhën në vijim

501 - Monitor • 37

Rajon dhe infl acioni i këtij viti do të jetë pa dyshim njëshifror, pohoi guvernatori i Bankës së Serbisë, Dejan Šoškic, duke shtuar se politika monetare ka ruajtur qëndrueshmërinë makroekonomike dhe një tendencë pozitive rritjeje. Duke folur për tendencat makroeko-nomike, Dejan Šoški tha se pret që infl acioni të vazhdojë të bjerë dhe të jetë brenda objektivit të parashikuar prej 4.5% plus minus 1.5% në gjysmën e parë të vitit 2012. Tendenca e interesave referen-ciale, që u reduktua me 0.5% në 10.75% pak ditë më parë, varet nga realizimi i infl acionit të parashikuar, prirja e tregjeve ndërkombëtare dhe realizimi i politikës fi skale, u shpreh guvernatori. Çmimet e ushqimeve janë stabilizuar, tha ai, duke shtuar se çmimet e administruara nga shteti e kanë ezauruar rritjen dhe nuk pritet si rrjedhojë presion i ri në këtë sektor. Pasi infl acioni arriti kulmin prej 14.7% në prill, çmimet e konsumatorëve fi lluan të binin. Kjo ka çuar në reduktim të infl acionit, i cili në tremujorin e fundit i është afruar një niveli njëshifror, ashtu siç ishte planifikuar. Banka Qendrore beson se kurba rënëse e infl acionit do të vazhdojë. Një normë infl acioni zero u regjistrua në korrik, gusht dhe shtator, që është një sukses i madh, thotë Soskic, dhe kjo ka ardhur kryesisht si rrjedhojë e çmimeve më të ulëta të ushqimeve, të cilat kanë një peshë prej mbi 37% në indeksin e çmimeve të konsumit. Šoškic pret që rritja e Prodhimit të Brend-shëm Bruto të jetë 2.5% deri në fund të këtij viti, si rrjedhojë e kontributit të investimeve private dhe ecurisë më të mirë në bujqësi.

38 • Monitor - 501

rajon Lajme biznesi

bullgari

HEKURUDHAT RREZIKOHEN NGA BORXHETKompania shtetërore e hekurudhave, BDZ, përballet me një sfi dë domethë-nëse, pasi banka gjermane KfW ka kërkuar që 50 trena me naftë dhe elek-trikë, që qeveria bullgare ka blerë në vitin 2003 të kthehen mbrapsht.Në bazë të kontratës me KfW, kompania bullgare shtetërore e hekurudhave supo-zohej që të paguante këstet për kredinë deri në vitin 2017.50 trenat elektrikë dhe me naftë të markës “Siemens” janë të vetmit trena modernë të BDZ dhe në rast se do t’i humbë ato, kompania shtetërore mund të detyrohet të përdorë vetëm trena sovjetikë të viteve 1970.Lajmi se KfW ka kërkuar që trenat të

kthehen mbrapsht ishte një thashethem, deri sa u konfi rmua pak ditë më parë nga punonjësit civilë nga Ministria e Transportit dhe BDZ.Në rast se banka gjermane do të marrë trenat, atëherë kompania bullgare e hekurudhave do të përfundojë në një situatë shkatërruese, shpjeguan ata.Vendimi i bankës gjermane për t’i kërkuar mbrapsht trenat “Siemens” vjen pasi menaxhimi i BDZ ka përfunduar kontratën me kompaninë e sigurimeve “Allianz Bulgaria” dhe në vend të saj ka fi lluar të punojë me “Bulstrad”.Kjo lëvizje ishte shkelje e kontratës për blerjen e trenave me naftë dhe elektrikë nga “Siemens”, dhe ishte bërë pa kon-

Rritja mesatare e Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) në shtetet e Europës Qendrore dhe Lindore (EQQ) do të ngadalësohet në 2.3% në 2012-n, por kjo normë sërish do të jetë më e lartë se ajo që pritet për Eurozonën, ka pohuar “Raiffeisen Centrobank” në një raport për ekonomitë në rajon.Në vitin 2011, PBB-ja e rajonit është parashikuar të rritet me 3.2% mesatarisht, por tregjet e aksioneve ka të ngjarë të

rajon

EUROPA QENDRORE DHE LINDORE DO TË RRITEN 2.3%

sultimin e KfW, thanë raportet.Raportet pretendojnë më tej se problemi me trenat tashmë duhet të vendoset në nivele ndërqeveritare midis autoriteteve të Bullgarisë dhe Gjermanisë.Përveçse janë të vetmet mjete moderne të Kompanisë Shtetërore Bullgare të Hekurudhave, trenat “Siemens” janë shumë të rëndësishëm, pasi shërbejnë në një numër rrugësh të rrahura dhe që lidhin disa qytete kryesore, përfshirë Sofjen.Në një sesion parlamentar është zbuluar se BDZ nuk ka bërë asnjë pagesë për trenat “Siemens” te KfW që nga viti 2010, dhe trenat supozohej që duhet të paguheshin tërësisht deri në 2017-n.

mbeten të ndikuara nga mjedisi global ekonomik jo shumë i favorshëm.Parashikimi për një rritje më të ulët ekonomike vitin e ardh-shëm është ndikuar nga kriza e borxheve në Eurozonë, që rrezikon ta çojë atë në një periudhë recesioni.“Situata aktuale, shumë e pasigurt në Eurozonë, ka ndikime negative për Europën Qendrore dhe Lindore”, tha Peter Brez-inschek, kreu i “Raiffeisen Research”.Brezinschek parashikon që PBB-ja e Eurozonës do të rritet me 1.6% në 2011-n dhe vetëm 0.2% në vitin 2012. Analistët parashikojnë se rajoni i Europës Qendrore e Lindore do të vazhdojë procesin e konvergjencës drejt Eurozonës, me një diferencë pozitive rritjeje nga 1.5 deri në 2 pikë përqindjeje deri në vitin 2015.Vendet e Europës Qendrore e Lindore janë të varura nga Eu-rozona, kryesisht për shkak të marrëdhënieve tregtare, duke qenë se 85% e eksporteve totale të EQQ-së shkojnë drejt BE-së. Rajoni është gjithashtu i ndjeshëm ndaj turbulencave brenda sektorit bankar europian.

Tenderi për të zgjedhur se kush do të fi nancojë pjesërisht dhe do të adminis-trojë Aeroportin e Zagrebit, po hyn në fazën fi nale. Nga dhjetë ofertat origjinale, gjashtë kanë kaluar në raundin e dytë, megjithëse qeveria kroate ka refuzuar që të bëjë publike emrat e kompanisë. Ndërkohë, mediat kroate kanë raportuar se gjashtë aeroportet që synojnë të ndërto-jnë dhe administrojnë aeroportin Zagrebit

janë: “GMR Infrastructure & Flughafen Munchen” (Aeroporti i Munihut), “ADC & HAS Airports” (Aeroporti i Hustonit), “J&P Avax & Athens International Airport, Flughafen Zurich” (Aeroporti i Zyrihut dhe operatori i aeroportit turk), “Seoul Incheon International Airport” dhe kons-orciumi “French Riviera Airport”. Oferta e dorëzuar nga Aeroporti i Hustonit besohet të jetë më favoritja.

kroaci

GARA PËR TERMINALIN E RI

501 - Monitor • 39

kroaciMARRËVESHJE ME AUSTRINËKroacia dhe Austria kanë nënshkruar një memorandum për bashkëpuni-min bujqësor midis dy shteteve që do t’i hapë rrugë mundësive për biznes në këtë fushë. Ministri kroat i Bujqë-sisë, Petar Cobankovic, dhe kolegu i tij austriak, Nikolaus Berlakovich, u angazhuan për bashkëpunim në fusha si bujqësia, industria e ushqi-meve, zhvillimi rural dhe siguria ush-qimore. Berlakovich tha se Austria ishte gati të asistonte Kroacinë me përvojën që kishte me subvencionet bujqësore, duke ndihmuar që zonat rurale të plotësojnë kushtet e BE-së për masat mbrojtëse të mjedisit, duke u përqendruar në energjinë e rinovueshme, modelet e turizmit ekologjik dhe të tjera.

mali i ziTENDER PËR FUSHA GOLFIQeveria e Malit të Zi ka hapur një tender ndërkombëtar për dhënien me qira afatgjatë të ish-fermës “Montepranco-Bokaprodukt” në gji-rin e Boka Kotorska dhe pas 90 vitesh qira, investitori mund ta blejë, sipas lajmeve nga media malazeze.Dokumenti për përgatitjen e tenderit në një sipërfaqe prej 786,000 metrash katrorë në zonën Mrcevac, afër aero-portit të Tivarit dhe vetëm 700 metra larg nga deti, kushton 10 mijë euro. Tenderi do të jetë i hapur deri më 4 nëntor dhe kompania e Tivarit, “Porto Montenegro”, e themeluar nga pronari i “Adriatic Marinas”, kana-dezi Peter Munk, bleu dokumentet e tenderit për përgatitjen e ofertës për ndërtimin e fushave të golfi t në afërsi të Aeroportit të Tivarit.

rumaniSKEMË PRIVATE PËR SIGURIMET SHËNDETËSOREMinistria e Shëndetësisë e Ruman-isë kërkon që të vendosë sigurimin privat shëndetësor, duke krijuar institucione private sigurimi të mbikëqyrura nga Shtëpia Kombëtare e Sigurimit Shëndetësor, pohoi ministri Ladislau Ritli. “Ne duhet të diversifi kojmë fondet e kujdesit shëndetësor, duke tërhequr kompani private në fi nancim. Kjo nënkupton futjen e sigurimit privat shëndetë-sor”, tha ministri. Ritli shtoi se kjo masë ishte pjesë e riformatimit të sistemit të kujdesit shëndetësor.

Furnizimet e para me gaz nga Azia Qendrore në Europë përmes gazsjel-lësit të propozuar “Nabucco” prej 10.6 miliardë dollarësh do të kryhen në vitin 2018 dhe jo në 2017-n, siç ishte planifi -kuar, sipas drejtorit ekzekutiv të OMV, Gerhard Roiss.“Ky është informacioni që ne kemi aktu-alisht”, tha Roiss, i cili është në një udhë-tim në Azinë Qendrore për të diskutuar marrëveshje të mundshme furnizimi për “Nabucco”-n, që ka si synim të çlirojë

Europën nga varësia e saj te gazi rus.Ndërtimi për gazsjellësin “Nabucco” prej 4,000 kilometrash pritet të fi llojë në vitin 2013, me synimin për të transportuar gaz nga rajoni Kaspik dhe i Azisë Qendrore në Austri përmes Turqisë, Bullgarisë, Rumanisë dhe Hungarisë. OMV është një nga gjashtë partnerët me pjesë të barabarta aksionesh në “Nabucco” së bashku me bullgaren BEH, hungarezen MOL, rumunen “Transgaz”, turken BO-TAS dhe RWE nga Gjermania.

rajon

“NABUCCO”, FUNKSIONAL NË 2018-N

Investimet e Huaja Direkte (IHD) drejt Turqisë pritet të arrijnë 12 miliardë dollarë deri në fund të vitit, sipas një vëzhgimi të fundit që është bërë nga Shoqata Ndërkombëtare e Investitorëve (YASED). Barometri i dytë i vitit 2011 i YASED, që realizohet çdo gjashtë muaj, ka gjetur se investitorët ndërkombëtarë në Turqi janë optimistë rreth mjedisit të përgjithshëm ekonomik dhe në pjesën më të madhe i kanë arritur objektivat sa i përket xhiros, prodhimit, përfi tueshmërisë dhe pjesës së tregut në gjashtë muajt e parë të vitit. Nevoja në rritje e Turqisë për energji ka të ngjarë të udhëheqë pjesën më të madhe të investimeve të huaja drejt sektorit të energjisë, siç tregon dhe vëzhgimi, i ndjekur nga shërbimet fi nanciare, kujdesi shëndetësor, industria makinave, bujqësia dhe ushqimi, tregtia me pakicë, kërkim-zhvillimi dhe teknologjia e informacionit. Investitorët që veprojnë në vend vlerësojnë peshën e madhe që ka tregu i brendshëm turk, forcën punëtore të specializuar dhe vendndodhjen strategjike si faktorë kyç në procesin vendimmarrës. Investitorët e huaj parashikojnë rritje të ngadalësuar për ekonominë globale, ndërsa mbeten optimistë rreth mjedisit të investimeve të Turqisë. Një pjesë e madhe e investitorëve të intervistuar konsiderojnë se shuma totale e IHD-ve për 2011-n do të jetë midis 9 dhe 12 miliardë dollarëve dhe më shumë pjesëmarrës po planifi kojnë investime të reja në muajt në vijim, në krahasim me rezultatet e barometrit të parë, që u krye më herët gjatë këtij viti.

turqi

12 MILIARDË DOLLARË INVESTIME TË HUAJA

40 • Monitor - 501

Mbi 87% e vendeve të Europës Lindore dhe Azisë Qendrore u përmirësuan

Pavarësisht përmirësimit të pozi-cionit për sa u përket taksave, Shqipëria ruan nivelin më të

lartë në rajon të peshës që taksat kanë mbi normën e fi timit të një kompanie. Sipas raportit “Të Bësh Biznes 2012”, të publikuar javën e kaluar, niveli i taksave të paguara mbi normën e fi ti-mit është në masën 38.5%. Shifra është përmirësuar dukshëm krahasuar me dy vitet e mëparshme. Raporti i një viti më parë tregonte sa taksat peshojnë 40.6% të fi timit. Peshën më të madhe e zënë kontributet shoqërore e shëndetësore me 22.5%. Në vendet e Europës Jug-lindore dhe Azinë Qendrore, përqindja

mesatare e taksave ndaj fi timit arrin në 42.7%. Por, krahasuar me vendet fqinje në rajonin e Ballkanit, një kompanie që operon në Shqipëri, taksat i peshojnë më shumë në fi time. Tre vendet me të cilat kufi zohemi: Mali i Zi, Maqedonia dhe Kosova, të cilat vitin e kaluar kishin një tregues shumë më të mirë, e kanë ulur më tej peshën e taksave në fi time. Sipas ekspertëve në vend, ndikim kryesor në ruajtjen e peshës së lartë të taksave ndaj fi timit vazhdon ta japë aplikimi i referencave për pagat, në bazë të të cilave llogariten kontributet, ndërsa pagat reale shpesh janë më të ulëta. Por, Këshilltarja e Kryeministrit

Suzana Guxholli, pohon se, “ndry-shimi ndodh, pasi metodologjia e këtij raporti vlerëson vetëm kontributin e sipërmarrësit”. Në Maqedoni kontributi shoqëror llogaritet nga si detyrim i punonjësit. Kjo bën që vendi ynë të paraqitet më keq nga Maqedonia para investitorëve të huaj, pavarësisht kushteve të ngjashme të punësimit në kompani. Vlerësuesit e Bankës Botërore marrin në analizë një kompani shembull me të ardhura sa 150 herë PBB-në për frymë dhe me pesëmbëdhjetë të punësuar për të parë se sa nga fi timet e kompanisë shkojnë për taksa.

të bësh biznes 2012

TAKSAT QË RËNDOJNËMe mungesën e vlerësimeve për lejet e ndërtimit dhe peshën ende të rëndë të taksës ndaj fi timit, Shqipëria përkeqëson pozicionin në raportin e të bërit biznes, duke zbritur pesë vende. Ekspertët: ka tregues që nuk raportuar siç duhet.

PESHA E TAKSAVE NDAJ FITIMIT (%)

Të Bësh Biznes 2012 Të Bësh Biznes 2011

Bosnjë-Hercegovinë 25 23

Shqipëri 38.5 40.6

Kroaci 32.3 32.5

Kosovë 15.4 16.5

Maqedoni 9.7 10.6

Mali i Zi 22.3 26.6

Serbi 34 34

Burimi: Raporti “Të Bësh Biznes” Banka Botërore

NIVELI I TAKSAVE NË DISA VENDE NË RAJON

Kontributet Sigurimet TVSH Tatim Fitimi

shoqërore shëndetësore

Shqipëri 24.5 3.4 20 10

Bosnjë 17 13 17 10

Kroaci 20 17.2 23 20

Mali i Zi 32 17 9

Maqedoni 28.4 18 10

Serbi 35.8 11 18 10

Burimi: Deloitte in Central Europe

Raporti i nëntë i IFC-së dhe Bankës Botërore vë në dukje se Europa Lindore dhe Azia Qendrore kryesojnë në përmirësimin e rregullave të biznesit për sipërmarrësit. Raporti vlerëson rregullat që prekin fi rmat e vendit në 183 ekonomi. Raporti i klasifi kon ekonomitë në 10 fusha të rregullave të biznesit, të tilla si, nisja e një biznesi,

zgjidhja e çështjes së falimentimit dhe tregtisë ndërkufi tare. Metodologjia e përdorur nga studimi këtë vit u zgjerua për të përfshirë treguesit e lidhjeve elektrike. Në listën e ekonomive më të përparuara për lehtësimin e të bërit biznes, dy vende të Europës dhe të Azisë Qendrore janë në tre vendet më të mira të Botës: Moldavia është numri 2, duke u ngjitur 18 vende, nga vendi i 99-të në vendin e 81-të dhe ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë, e cila u ngjit 12 vende, nga vendi i 34-t në të 22-tin. Vitin e shkuar, 21 nga 24 ekonomitë e rajonit i kanë përmirësuar rregullat e biznesit për fi rmat e vendeve të tyre përmes zbatimit të 65 reformave në fusha të tilla si zgjidhja e çështjes së falimentimit, marrja e lejeve të ndërtimit, zbatimi i kontratave dhe mbrojtja e investitorëve. Në mes të një krize ekonomike globale, 40% e ekonomive të rajonit i kanë përmirësuar procedurat e falimentimit, duke zbatuar masa të tilla si ligje të përmirësuara të falimentimit. E renditur në vendin e 16, Gjeorgjia kryeson në rajon për lehtësitë e të bërit biznes. Studimi vëren se, Gjeorgjia vazhdoi programin e saj të gjerë të reformave, duke thjeshtuar nisjen e një biznesi dhe duke zgjeruar mundësitë për të marrë kredi. Që nga viti 2005, ajo ka futur kode të reja të kompanive dhe të doganave, ka riorganizuar regjistrin e pronave, ka ndërmarrë një reformë të gjerë gjyqësore dhe ka ngritur një zyrë të kredive.

501 - Monitor • 41

Shqipëria, pesë vende më poshtë

Shqipëria ka përkeqësuar pozicionin për lehtësitë e biznesit. Raporti i fundit i Bankës Botërore “Të Bësh Biznes 2012” e ka ulur atë pesë vende më poshtë kraha-suar me një vit më parë, duke e prezan-tuar në vendin e 82-të. Nga dhjetë tregues të matur, Shqipëria ka përmirësuar pozi-cionin e saj për vetëm dy prej tyre, ndërsa për të tjerët ka qëndruar në vendnumëro, ose më keq akoma, është ulur në renditje. Këshilltarja e Kryeministrit Suzana Gux-holli, pohon se, “ne jemi pozicionuar në të njëjtin nivel krahasuar me një vit më parë. Ndryshimi ka ardhur për shkak rishikimit të metodologjisë. Këtë vit është futur treguesi i energjisë elektrike, i cili

njëkohësisht është pasqyruar gabim, duke refl ektuar një kosto shumë më të lartë të lidhjes me energji, krahasuar me koston reale. Ndërkohë është hequr treg-uesi i punësimit”. Për energjinë renditemi në vendin e 154-t. Ndërkohë, ekspertë të tjerë vlerësojnë se përkeqësimi ka ardhur mbi të gjitha për shkak të funk-sionimit të dobët të institucioneve. Enea Janko, ekspert në fushën e ekonomisë, mendon se, “përkeqësimi në renditjen e përgjithshme të Shqipërisë është pasojë e ngecjes së reformave rregullatore që do të përmirësonin klimën e të bërit biznes në Shqipëri dhe që lidhen kryesisht me mosfunksionim normal të institucione-ve”. Sipas studimit të Bankës Botërore, Shqipëria e ka bërë regjistrimin e pro-

nave më të lehtë, duke vendosur afate për regjistrimin e tapive në regjistrin e tokave. Por, njëkohësisht, marrja e lejeve të ndërtimit është bërë më e vështirë, për shkak se autoriteti kryesor që përgjigjet për dhënien e lejeve të ndërtimit nuk është mbledhur që nga prilli i vitit 2009. Mungesa e matjes së këtij treguesi e përkeqëson pozicionin e saj, pasi e çon atë automatikisht në vendin e fundit të vlerësuar. Deri pak vite më parë, në këtë lloj vlerësimi na zbriste mungesa e matjes së kostos dhe kohës së mbylljes së një biznesi. Ndryshe nga dy vite më parë, tashmë treguesi i fundit po matet dhe koha e mbylljes së një biznesi vlerësohet në dy vjet, kohë e ngjashme me atë të vendeve fqinje në Ballkan.

BU

RIM

I: B

B

KRAHASIM I DISA PROCEDURAVE PËR TË BËRË BIZNES NË RAJON

Shqipëri Maqedoni Mal i Zi Serbi KroaciKoha për hapjen e një biznesi (ditë) 5 3 10 13 7Kapitali minimal (% e të ardhurave për frymë) 0 0 0 6 13.8Koha për marrjen e një leje ndërtimi _ 117 267 279 317Koha për regjistrimin e pronës 33 40 71 11 104Numri i taksave nw vit 44 28 42 66 17Koha që nevojitet për të paguar taksat (në orë) 371 118 372 279 196Niveli total I taksës (% ndaj fi timit) 38.5 9.7 22.3 34 32.3Koha që i nevojitet një shoqërie tregtare për eksport (ditë) 19 12 14 12 20Kosto e eksportit (USD për kontenier) 745 1,376 805 1,433 1,300Koha për import (ditë) 18 11 14 14 16Kosto e importit (USD për kontenier) 730 1,380 915 1,559 1,180Koha e mbylljes së një biznesi (vite) 2 2 2 2.7 2.7Burimi:BB

42 • Monitor - 501

Ndërsa numri i taksave për t’u paguar nuk ka ndryshuar, koha që shpenzohet për të bërë këtë pagesë është rritur. Për 44 pagesa që bëhen në vit, nevojiten 371 orë (pak më shumë se një orë në çdo ditë). Dy vite më parë nevojiteshin 244 orë punë për të paguar të njëjtën sasi taksash. Pikërisht për këtë, treguesi i pagesës së taksave në tërësi e rendit Shqipërinë në vendin e 152-të, dy vende më dobët krahasuar me një vit më parë.

NDRYSHIMI I RENDITJES SË SHQIPËRISË PËR 10 TREGUESIT E MATUR

Pa mburrje për fi llimin e një biznesi

Treguesi “të fi llosh biznes” ishte “krenar-ia” shqiptare dhe dha ndikimin kryesor në përmirësimin e kushteve të klimës së biznesit në vend. Në raportin e dy viteve më parë renditeshim në vendin e 46-të për këtë tregues, ndërsa këtë vit, fi llimi i biznesit na rendit në vendin e 61-të. Nuk kanë ndryshuar ditët e nevojshme për regjistrim (5 ditë) për hapjen e biznesit, por kostoja e hapjes është sa 29% e të ardhurave për frymë. Mesatarja e rajonit ku analizohemi (Europë Juglindore dhe Azi Qendrore), është 8.3%. Edhe në transportin e mallrave nuk kemi reduktim të kohës, por kostoja e transportit është

rritur. Për tregtinë ndërkufi tare, Shqipëria renditet në të njëjtin vend krahasuar me një vit më parë (76). Kostoja e eksportit dhe importit është rritur me rreth 30 dol-larë për kontenierë krahasuar me një vit më parë, megjithatë shpenzimet janë më të ulëta krahasuar me vendet fqinje, për shkak të daljes së largët në det.

Në Ballkan, kryeson MaqedoniaPër të zgjedhur një vend për investime në rajonin e Ballkanit, raporti “Të Bësh Biznes” vlerëson Maqedoninë. Sipas Bankës Botërore, kushtet më të mira për të bërë biznes, të përmirësuara ndjeshëm

të bësh biznes 2012NDRYSHIMI I RENDITJES SË SHQIPËRISË PËR 10 TREGUESIT E MATUR

Të bësh biznes 2011 Të bësh biznes 2012Të fi llosh biznes 56 61Të marrës leje ndërtimi 176 183Të kesh elektricitet 154 154Regjistrimi I pronësisë 126 118Kreditimi 21 24Mbrojtja e investitorëve 15 16Pagesa e taksave 150 152Tregtia me jashtë 76 76Respektimi I kontratave 88 85Zgjidhja e biznesit 62 64Burimi: BB

Treguesit e raportit reflektojnë tendencën e përkeqësimit real të klimës për të bërë biznes në Shq-

ipëri, megjithëse vlerësimi i treguesve të raportit bazohet kryesisht në gjendjen e kuadrit ligjor dhe rregullator që formon mjedisin për biznes dhe merret më pak parasysh zbatimi në praktikën e përdit-shme i këtij kuadri ligjor dhe rregullator nga institucionet qeveritare dhe joqeveri-tare nga të cilat varet realisht klima për të bërë biznes në Shqipëri.Përkeqësimi në renditjen e përgjithshme të Shqipërisë që ka kaluar nga vendi i 77-të në vendin e 82-të, është pasojë e ngecjes së reformave rregullatore që do të përmirësonin klimën e të bërit biznes në Shqipëri dhe që lidhen kryesisht me mosfunksionim normal të institucioneve siç janë Parlamenti, ku është bllokuar prej më shumë se një vit ligji për kriji-min e Gjykatës Administrative, Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit apo Këshillat e Rregullimit të Territorit të bashkive të ndryshme, ku është bllokuar prej më shumë se dy vjet dhënia normale

e lejeve të ndërtimit, apo mosfunksioni-mi efektiv i Organeve Tatimore qendrore dhe lokale, ku ndryshimet e shpeshta të stafeve drejtuese dhe operacionale kanë shkaktuar pengesa dhe rritje të vështirë-sive për tatimpaguesit.Gjithashtu, gjatë vitit të fundit është përkeqësuar renditja edhe përsa i përket treguesit të huamarrjes nga ana e bizne-sit, ku Shqipëria nga vendi i 21-të ka kaluar në vendin e 24-t, ç’ka refl ekton të gjitha ato rritje të procedurave, të kohës apo kostos që i nevojitet biznesit për të marrë hua në bankat private. Shtimi i barrierave ndaj biznesit për huamarrjen ka ardhur si pasojë e rritjes së vazh-dueshme dhe të qëndrueshme të nivelit të kredive të këqija, çka i ka detyruar Bankën Qendrore dhe bankat e nivelit të dytë, që të forcojnë procedurat e huad-hënies ndaj bizneseve. Pavarësisht krizës globale ekonomike dhe fi nanciare që ka ndikuar ecurinë e bizneseve në Shqipëri, duhet theksuar që përkeqësimi i situatës së kredive të këqija, lidhet kryesisht me keqmenaxhimin e bizneseve, por

edhe me keqmenaxhimin e bankave të nivelit të dytë, të cilat i kanë dhënë kredi bizneseve të ndryshme jo mbi kritere profesionale, por të nxitur nga faktorë të tjerë subjektivë. Gjithashtu, edhe roli mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë ndaj bankave të nivelit të dytë ka qenë i dobët dhe jo shumë profesional.Përkeqësimi i klimës për të bërë biznes në Shqipëri që shprehet nëpërmjet treg-uesve të Raportit të Bankës Botërore është një shprehje e qartë kryesisht e vullnetit politik dhe institucional për të ecur drejt përmirësimit të kuadrit ligjor, rregullator dhe institucional, që formo-jnë mjedisin formal për të bërë biznes, duke e vendosur Shqipërinë në një pozi-cion jo shumë atraktiv për të tërhequr investime të huaja, por edhe në rritjen e investimeve nga biznesi vendas. Kjo situatë ka ndikuar dhe do të vazhdojë të ndikojë negativisht edhe në hapjen e vendeve të reja të punës në rritjen dhe përmirësimet teknologjike, si edhe në rritjen e zhvillimin e përgjithshëm social ekonomik të vendit.

NA PËRKEQËSUAN INSTITUCIONET DHE HUAMARRJAEnea Janko, Drejtor Ekzekutiv, EJ Business Consulting

edhe gjatë vitit të fundit, gjenden në Maqedoni. Ajo ka përmirësuar gjashtë nga dhjetë treguesit e matur. Krahasuar me katër vendet e tjera të rajonit të Ballkanit të marra në shqyrtim, në Maqedoni duhet më pak kohë për të hapur një biznes, për të marrë një leje ndërtimi, apo për të zhvilluar tregti me jashtë. Edhe numri i taksave që paguan një biznes që operon në Maqedoni është më i ulëti në rajon (vetëm 28). Në renditjen mes vendeve të Europës Lindore, Shqipëria rezulton të jetë vendo-sur shumë larg Maqedonisë dhe Malit të Zi. Tregje më pak të lehta se Shqipëria për të bërë biznes vlerësohen Serbia, Kosova dhe Bosnjë-Hercegovina.

501 - Monitor • 43

44 • Monitor - 501

Pse sot preferohet më shumë një master profesional? Cilat janë përfi timet që vijnë me një

diplomë të tillë? Dekania e Fakultetit Ekonomik të Universitetit Europian të Tiranës, Prof.Dr. Luljeta Minxhozi fl et për Masterat Profesionalë dhe sesi janë shndërruar në çelësin e suksesit që lidh tregun e punës me mjediset akademike.

Pas përfundimit të sistemit tre vjeçar të studimeve për një të ri, i cili dëshiron të bëhet profesionist i mirë, do të ishte më i përshtatshëm një Master Profesional apo i Shkencave?

Kjo pyetje përbën fil-limin e çdo bisede që ne zhvillojmë me stu-dentët e diplomuar në programin Bachelor që kanë vendosur të ndjekin studimet e ciklit të dytë. Duke dashur të jem e qartë dhe mjaft e drejtpërdrejtë për të ndihmuar këdo që gjendet përpara kësaj zgjedhjeje, do të propozoja pa mëdyshje një Master Profesional që do t’i jepte mundësi studentit të fi tonte një profi lizim. Kjo zgjedhje përputhet plotësisht edhe me fi lozofi në e sistemit europian të organizimit të studimeve universitare, që njihet më shpesh si Sistemi i Bolonjës, në të cilën synohet përshtatja sa më e shpejtë dhe më cilësore e forcave të reja të punës me kërkesat e tregut të punës. Sa herë që një person kërkon të përshtatë kar-rierën e tij në përputhje me kërkesat e tregut mund t’i drejtohet një programi studimi Master Profesional për të gjetur zgjidhjen.

Ku qëndron dallimi thelbësor mes të dyve, përveç kohëzgjatjes?

Dallimi midis programeve Master Profesional dhe Master të Shkencës qëndron në llojin e produktit akademik që këto programe synojnë. Një Master Profesional synon të pajisë studentët më njohuritë bazë që krijojnë një profe-sion universitar dhe si i tillë programi përqendrohet në lëndët e speciali-zuara të profesionit të synuar dhe një

stazh praktik profesional. Një Master i Shkencës synon të prodhojë studiuesit e ardhshëm të fushës së studimit duke iu dhënë mundësi të studiojnë lëndët themelore teorike dhe metodologjike që do t’iu lejojnë ndjekësve të tyre mundësinë e avancimit në një karrierë të ardhshme akademike.

Duhet të theksoj se edhe pse ka dal-lime, të dy programet bëjnë pjesë në të njëjtin cikël studimi dhe si të tillë kreditet e fi tuara në secilin prej tyre mund të transferohen lehtësisht në tjetrin.

Si është raporti i zgjedhjeve që bëjnë studentët në Universitetin Europian të Tiranës në raportin master profesional dhe master i shkencave?

Në UET studentët kanë mundësi të zgjedhin të dy programet dhe stafi pedagogjik iu ofron asistencën e duhur që secili student të bëjë zgjedhjen e duhur, sa më afër aftësive të tyre dhe pritshmërive që kanë për karrierën. Po të duhej që të matnim nga pikëpamja sasiore ndarjen e studentëve të UET në këto programe unë mendoj qe ajo është afërsisht e barabartë për të dy zgjedhjet.

Sa përputhen kërkesat e tregut të punës me programet Master Profesional që ofrohen?

Përputhja e programeve Master me kërkesat e tregut të punës është një nga çelësat e një suksesi afatgjatë të

këtyre programeve. Për këtë ne kemi ndërtuar krahas strukturës akademike përgjegjëse për këto programe edhe Bordet e Punës që janë urat lidhëse me botën e biznesit. Nëpërmjet tyre ne përpiqemi të kuptojmë që në embrion kërkesat e tregut të punës për special-itete e profi le të reja ekonomistësh dhe t’i përfshijmë këto sa më shpejt në pro-gramet e studimit Master Profesional.

Çfarë fi lozofi e përdor UET në lidhje me masterat profesionalë? A i përshtat ato me trendet e reja në tregun e punës?

Programet Master Profesional janë një nga produktet akademike më fl eksibël që krijohet ne UET, në kuptimin që

këto programe janë va-zhdimisht në proces përshtatje më kërkesat e tregut vendas dhe te zh-villimeve rajonale. Këtë mundësi përshtatje ne e realizojmë akademikisht me anë të lëndëve të profi lit të cilat mund të ndryshohen më lehtë brenda një programi studimi pa prekur lëndët themelore që krijojnë bërthamën teorike të formimit shkencor të profesionit. Një i diplomuar në UET në Shkenca Sociale a mund të ndjekë një

master në Shkencat Ekonomike dhe anasjelltas? A ka ndonjë Master specifi k që mund të sillte bashkë profesionistë nga fusha të ndryshme brenda një auditori?

Programet e studimit Master Profe-sional janë krijuar pikërisht për të krijuar profesione të kryqëzuara gjatë karrierës së një individi. Gjatë seancave këshilluese që ne ofrojmë për studentët dhe të interesuarit e tjerë për t’u regjis-truar në programet master profesional, përpiqemi që t’iu valorizojmë studimet e tyre paraprake dhe t’jua përshtatim ato më mirë me dëshirat e tyre për kar-rierën e ardhme. Kështu shumë shpesh këshillojmë studentë të diplomuar me një BA në Shkenca Ekonomike qe të vazhdojë studimet një Master Profesonal në Të Drejtë Biznesi apo një student të diplo-muar me një BA në Shkenca Sociale që të vazhdojë studimet për Master Profesional në Administrim Biznesi.Sigurisht që e ardhmja e programeve Master Profesional është ndërveprimi midis fushave te ndryshme të shkencës për të arritur sa me cilësisht kërkesat e tregut për profesione shumëdimen-sionale.

arsim I lartë

MASTERAT PROFESIONALË SI SUKSES PËR TREGUN E PUNËS

501 - Monitor • 45

46 • Monitor - 501

tregti Me pakicë

Nga Reila BOZDO*

Ndërsa nga fqinjët tanë të afërt vijnë gjithnjë e më shumë lajme dhe fakte të një krize fi nanciare, është e pa-

shmangshme që vendi ynë t’i shpëtojë të paktën ndikimit psikologjik, që termi “krizë” i përdorur me frekuencë të lartë ka. Ndikimi vërehet që nga mënyra e strukturimit të buxhetit personal dhe familjar, deri te stili i jetës së secilit nga ne. Duke e parë situatën në një tablo të madhe, pa iu fshehur këtij detaji të rëndësishëm, konceptit psikologjik të krizës, bizneseve nuk u mbetet gjë tjetër e mençur për të bërë, veçse ta konsiderojnë këtë element dhe ta riformulojnë strategjinë e biznesit, për ta ndihmuar në mënyrë sinergjike kalimin e këtij ngërçi psikologjik. Kjo situatë po ndikon të gjitha kategoritë e biznesit, por ato më të kërcënuarat sjellin në Shqipëri një fi lozofi të re; të cilat operojnë në fusha ku konsumatori është në proces edukimi. Këto biznese të guximshme me kontribut historik janë ato që e vuajnë më shumë këtë moment, për shkak të mungesës së konsolidimit të tyre në biznesin ku kanë vendosur të investojnë.Qendrat tregtare gjenden në situatën e një boom-i zhvillimi në vitet e fundit, një zhvil-lim sasior dhe cilësor, i cili ndihmon shumë Shqipërinë në procesin e saj të zhvillimit, formalizimit dhe organizimit të tregtisë me pakicë (retail-it). Në të njëjtën kohë, ky zhvillim i vë qendrat tregtare në vështirësi menaxheriale dhe në kushtet e një konkur-rence të egër, e cila nuk do të justifi kohet në afat të gjatë nga përfi timet e secilës qendër, për shkak të madhësisë së tregut që i shërbe-jnë dhe potencialit blerës së konsumatorëve që ata synojnë. Vështirësitë menaxheriale lidhen edhe me botëkuptimin e tregtarëve me pakicë (retailers), të cilët zgjedhin të bëhen pjesë e një qendre tregtare, duke konsideruar si pagesë ndaj qendrës jo vetëm qiranë, por edhe kostot që lidhen me shpenzimet e përbashkëta të qendrës për ambientet dhe marketingun e përbash-kët. Në të tilla kushte, gabimisht njësitë e pakicës largohen nga marketingu specifi k për markën që tregtojnë dhe njësinë, duke pritur gjithçka nga qendra tregtare. Pra bi-znesit të qendrave tregtare i duhet jo vetëm

të orientojnë konsumatorët drejt kulturës së re të të bërit pazar në qendër tregtare, por edhe të ndihmojnë tregtarët me pakicë të konceptojnë strategjinë e duhur nën fi lozo-fi në “Bashkimi bën fuqinë”. Në një studim të bërë në një nga qendrat tregtare në Shqipëri, në muajin nëntor 2010, koha mesatare e një vizite rezulton të jetë 1 orë e 30 minuta dhe shpenzimi mesatar për çdo vizitor, rreth 8 euro. Nëse mendojmë edhe për krizën psikologjike që ndrydh sot shpenzimet për blerje në qendrat tregtare, konstatojmë se numri i problemeve për t’u përballuar nga menaxherët e qendrave tregtare në Shqipëri është më i madh se numri i problematikës së homologëve të tyre në vende të tjera. Për të mos harruar se në të njëjtën kohë ekziston presioni i madh i njësive brenda qendrës tregtare, pasi në kuadrin e perceptimit të një krize, blerësit po shpenzojnë gjithnjë e më pak. Në një situatë të ngjashme janë qendrat tregtare në të gjithë botën, por ato po modi-fi kojnë strategjitë e tyre në mënyrë që, edhe qendrat edhe njësitë e vogla brenda tyre, të mbijetojnë në afat të gjatë. Në Irlandë, gjatë vitit të fundit, mjedisi ekonomik në kushtet e krizës ka vendosur sfi da të mëdha përballë qendrave tregtare (landlords) dhe njësive të tregtisë me pakicë (retailers). Në mënyrë që të ruhet një shkallë cilësie dhe sasie në tregun me pakicë (retail market), është e nevojshme që të ekzistojë një frymë bash-këpunimi mes palëve. Situata aktuale e gjen cash-in e tregtarëve totalisht të shtrydhur, kushtet e tregtisë janë gjithmonë e më pak të favorshme dhe konsumatorët vazhdojnë të kursejnë. Ndërsa qendra tregtare (landlord) duhet të jetë proaktive dhe të përballojë pasojat e kësaj problematike. Rasti i pagesës së detyrimeve në datën e caktuar nuk është më një normë. Ndryshimi i panoramës së tregut në Irlandë ka parë një numër të ri operatorësh në tregtinë me pakicë, të cilët kanë hyrë në treg, duke përfi tuar nga hapësirat e lira në qendrat tregtare të cilat në këtë kohë janë dhënë me qira me çmime të leverdishme. Këta aktorë të rinj janë përgatitur të tregtojnë në mënyrë agresive. Megjithatë, ka shenja shqetësuese, të cilat tregojnë se “liqeni” i njësive me pakicë po thahet dhe se menaxherët e qendrave tregtare duhet të punojnë më shumë me bazën aktuale të tregtarëve me pakicë, për të ruajtur normën e zënies së hapësirave të qendrës me njësi. Mbizotërimi gjatë kësaj kohe i kontratave mbi bazën e xhiros do të thotë që qendra tregtare dhe njësitë me pa-kicë duhet të punojnë në mënyrë shumë të lidhur me njëra-tjetrën, për të maksimizuar shpenzimet që kryejnë vizitorët në qendër. Menaxherët e qendrës tregtare duhet “t’i kenë duart e tyre brenda njësive” dhe ekipet

e punës duhet të kuptojnë që çdo shkelje, duhet të kthehet në shitje, që në fund fare shitjet në konvertohen në qira të paguar. Për të arsyetuar drejt për secilën qendër tregtare dhe mundësinë e suksesit të secilës, tregtarët me pakicë duhet të bëjnë një anal-izë me tri faza. -Faza e parë lidhet me zonën e mbulimit të një qendre specifi ke (catchment area) dhe me identifi kimin e skemave që konkurrojnë brenda kësaj zone (pozicioni i këtyre ske-mave në hierarkinë e mbulimit) në elementë krahasues (fashion) ose leverdi (ushqim). Gjithashtu në këtë rast identifi kohen qend-rat e punës në zonë, demografi a, shkollat, klubet dhe grupime të tjera, të cilat janë gjak për skemën e një destinacioni tregtar.-Faza e dytë lidhet me angazhimin mar-keting që ka qendra tregtare. Është bërë lehtësisht e konstatueshme që në kohët e rënies ekonomike, marketingu që funk-sionon më mirë është ai që përdor mjete, të cilat e targetojnë konsumatorin sa më afër njësisë së shitjes. Ky element është i suksesshëm për qendrat tregtare që gjenden brenda në qytet, ndërsa për qendrat drejt të cilave duhet shkuar me makinë, strategjia marketing implikon më shumë se sa mjetet tradicionale. Me fjalë të thjeshta, çdo Lek është i rëndësishëm dhe çdo skemë e shitjes me pakicë synon atë Lek brenda së njëjtës zonë mbulimi (catchment area). Është në dorë të pronarit dhe të tregtarëve me pakicë ta bëjnë skemën e tyre më të preferuar për konsumatorët në zonën e tyre. -Faza e tretë është arsyetimi mbi formulën e qirasë, e cila në kushtet ekonomike ku ndodhemi, tenton të shkojë drejt formatit “mbi qarkullimin”, sipas së cilës detyrimet ndaj qendrës llogariten si përqindje mbi xhiron e realizuar nga njësia. Ndërsa të ar-dhurat nga qiraja janë “mbreti”, ato qendra tregtare që bëjnë një kompromis të tillë e bëjnë këtë gjë, duke mbajtur mbi shpatulla një humbje dhe risk të madh. Gjithashtu, në kushtet e reduktimit të kostove brenda qendrës dhe njësive, në kuadrin e krizës së perceptuar, duhet pasur kujdes i veçantë për të mos cenuar ekuilibrat, pasi konsumatorët edhe pse perceptojnë krizë, vazhdojnë të presin një ambient dhe një eksperiencë të këndshme.Nëse qendrat tregtare dëshirojnë të jenë të suksesshme edhe në kohë krize, ato duhet të menaxhohen si biznese, jo thjesht si pasuri e paluajtshme (real estate). Pozicionimi në treg dhe objektivat e biznesit duhet të jenë të përcaktuara qartë. Destinacioni i krijuar për të shërbyer si një qendër treg-tare duhet të ketë një strategji marketing të hartuar në mënyrë specifi ke që ti përgjigjet situatës aktuale ekonomike të një mjedisi më konkurrues se kurrë ndonjëherë. Të tilla strategji do të kenë sukses vetëm nëse ato bazohen në modele fi nanciare realiste mbi bashkëpunimin e thellë mes palëve të interesuara në këtë biznes.

*PhD CandidateFakulteti i Ekonomisë, UT

QENDRAT TREGTARE: STRATEGJI TË REJA MARKETINGUNë kushtet e perceptimit të një krize, menaxherët e qendrave tregtare duhet të punojnë të lidhur ngushtë me njësitë e pakicës brenda tyre, në mënyrë që të maksimizojnë paratë e shpenzuara nga konsumatorët.

501 - Monitor • 47

intervistë Mjedisi

Dyshimet se mund të nxiten importet e mbetjeve me ligjin e fundit të miratuar në këtë fushë,

bënë që Presidenti i Republikës, Bamir Topi, të mos e dekretojë ligjin “Për

menaxhimin e integruar të mbetjeve”, duke e rikthyer atë për rishqyrtim në Kuvend. Në deklaratën e Presidencës thuhet se, rikthimi i ligjit në Kuvend bëhet pasi ka mospërputhje dhe dis-

DYSHIMET E MBETJEVE

Më 22 shtator të këtij viti, u miratua ligji “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”. Cilat janë ndryshimet kryesore, risitë?

Ligji e trajton administrimin e mbetjeve në mënyrë të integruar. Pra, fut të gjithë aktorët në lojë, në ndryshim nga ligji i mëparshëm, që nuk i integronte mirë rolet e njësive të ndryshme të qeverisjes, si në nivelin qendror apo vendor. Ligji tashmë përcakton se cilat janë detyrat e Këshillit të Ministrave me miratimin e Planit Kombëtar dhe të Strategjisë për Menax-himin e Mbetjeve, por vazhdon më tej duke për-caktuar detyrat e këshillave të qarqeve për planet rajonale të administrimit të mbetjeve, si dhe për-cakton detyrat e njësive të pushtetit vendor për planet lokale të administrimit të mbetjeve. Së dyti, ligji trajton njëkohësisht e në mënyrë të integruar ad-ministrimin e mbetjeve të rrezikshme dhe të parrezikshme, ndërkohë që më parë kishim dy ligje të veçanta - “Ligji për administrimin e mbetjeve të ngurta” dhe “Ligji për administrimin e mbetjeve të rrezikshme”, ndonëse insti-tucionet menaxhuese dhe proceset nëpër të cilat kalojnë janë të njëjta. Ligji transpozon plotësisht direktivën më të fundit europiane për mbetjet dhe fut përkufi zimet më të fundit në fushën e mbetjeve. Këto përkufi zime mungo-nin në ligjin e mëparshëm dhe e bënin atë jokoherent me mjedisin ku jetojmë. Përkufi zimet i shërbejnë trajtimit të rrymave të ndryshme të mbetjeve. Gjithashtu ligji ka një kre të veçantë që trajton rrymat e ndryshme të mbetjeve. Kështu, që ai hap rrugët përmes akteve të tjera nënligjore, trajtimit të mbetjeve elektrike dhe elektronike, trajtimit të ambalazheve dhe mbetjet e tyre, trajtimit të mbetjeve nga bateritë dhe akumulatorët, vajrat e përdorur etj. Krahas kësaj, ai i hap rrugën nxjerrjes së Vendimeve të Këshillit të Ministrave për landfi ll-et dhe inceneratorët, për kriteret se si do të ndërtohen ato, rregullat e funksionimit dhe

lëndën që përdoret. Pra edhe një herë, ligji përputhet me direktivën europiane kuadër në fushën e mbetjeve dhe hap rrugën për një transpozim të plotë të direktivave të tjera që rregullojnë menaxhimin e rrymave të mbetjeve. Kjo me qëllimin që bateritë tona të mos hidhen nëpër kosha si sot, që landfi ll-et tona të ndërtohen me rregulla sanitare siç janë dhe jashtë. Pra, me qëllim që rregullohet e gjithë fusha e menaxhimit të mbetjeve. Risitë janë: përputhshmëri e plotë e direktivës kuadër për mbetjet dhe hapje e rrugës

për direktivat e veçanta që rregullojnë administrimin e rrymave të mbetjeve.

Ligji u miratua më 22 shtator, por aktet e tjera kur do të jenë në shërbim të sistemit të menaxhimit të mbetjeve?Draftet e tyre janë gati dhe një numër është përcjellë në ministritë e linjës nga ku po vijnë dhe komentet. Brenda gjashtëmujorit të

parë të vitit të ardhshëm do të kemi një paketë më të plotë për menaxhimin e mbetjeve dhe për rrymat e ndryshme të mbetjeve.

Cilët ishin faktorët që nxitën këto ndryshime dhe nisma në kuadrin normativ, direktivat e BE-së apo situata mjedisore?

Kjo erdhi si një nevojë e brendshme. Ishte e qartë që ligji i vitit 2003 nuk përputhej më me kohën. Ne kërkonim të trajtonim rryma të ndryshme të mbetjeve dhe nuk e kishim më këtë hapësirë në ligjin e vitit 2003. Dua të theksoj gjithashtu se ky ligj është hartuar me ekspertizën e Bashkimit Europian, fi nancimin e Bashkimit Europian dhe sigurisht kontributin tonë. Pra, është një ligj europian, i mbështetur nga BE dhe nuk ka pasur asnjë qël-lim negativ, sikurse thuhet.Për këtë ligj kanë qenë pjesë e tryezave të diskutimit edhe shoqatat joqeveritare. Madje, lidhur me importin e mbetjeve, kërkesa e OJF-ve për të trajtuar së pari mbetjet brenda vendit është përfshirë në ligj. Pra, kur ka kërkesë

pozita jashtë objektit të vetë ligjit. Sipas Presidentit, “qëllimi kryesor i ligjit është marrja e masave të nevojshme dhe të domosdoshme për menaxhimin e mbetjeve në territorin e Republikës së Shqipërisë. Ky qëllim është i shprehur qartë në nenin 1 të ligjit dhe më pas, përshkohet nga rregullat dhe procedurat për kryerjen e këtij procesi menaxhimi. Por, parashikimi i nenit 49, për importin e mbetjeve në Republikën e Shqipërisë, vlerësoj se del jashtë qëllimit të ligjit”.Nismat ligjore për trajtimin e mbetjeve të këtyre viteve të fundit, që nga miratimi i listës së gjelbër vitin e kaluar deri në miratimin e ligjit “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve” më 22 shtator 2011, janë përballur me dyshimet e kundërshtitë e shoqatave civile. Shqetësimi i tyre është rreziku i importit të mbetjeve, për t’i groposur apo asgjësuar në vend, çka do të sillte dëm të pallogaritshëm të mjedisit. Zëvendësministri i Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, shpjegon në një intervistë për “Monitor” se cilat janë risitë e këtij ligji, dhe si trajtohet çështja e importit të mbetjeve.

Intervistë me z.

Taulant Bino Zëvendësministër

i Mjedisit, Pyjeve

dhe Administrimit

të Ujërave

48 • Monitor - 501

për import, ne do të shikojmë më parë nëse subjekti i ka shteruar mundësitë për të përdorur mbetjet e vendit dhe më pas të importuarat.

Çfarë mund të themi për kriteret që duhet të plotësojnë incineratorët. A do të mbështeten ata nga qeveria?

Është ende herët, pasi janë kritere që përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave dhe është një bazë ligjore e gjerë. Duhet saktësuar se kur përmendim incineratorët në ligjin e ri, kuptohet përdorimi i tyre për mbetjet e vendit, jo për mbetjet jashtë tij. Ligji thotë shprehimisht që “ndalohet në Shqipëri importimi i mbetjeve me qëllim

ruajtje dhe asgjësimi”. Incineratorët që punojnë për as-gjësimin do të trajtojnë vetëm mbetjet e vendit. Shqipërisë mund t’i duhet një i tillë, për rajone si Tirana e Durrësi. Duhet kuptuar që është një vepër e kushtueshme, me kosto të lartë ndërtimi e mirëmbajtje. Nëse nuk ngrihet një i tillë, vazhdohet me landfi ll-et, por hierarkia e ngritur e trajtimit të mbetjeve, e cila është si në Komunitetin Europian, i vlerëson landfi ll-et si vendin e fundit të mbetjeve. Para kësaj duhet të punojmë për reduk-timin e mbetjeve, ripërdorimi i tyre (ka prej tyre që mund të ripërdoren), riciklimin, djegien për të përftuar energji si faza e katërt dhe në fund janë landfi ll-et. Këto shihen si hallka e fundit e menaxhimit të mbetjeve dhe sigurisht jo destinacioni i parë i trajtimit të mbetjeve, pasi është e qartë (në të gjithë botën) që mbetjet janë një aset dhe nuk kanë pse të groposen kur mund të përdoret për të prodhuar diçka të vlefshme, si energji, apo materiale të tjera.

Kur fl isni për incineratorët, duket se i shihni si një projekt të largët. A mund të themi se kur mund të ngrihet një i tillë dhe kush mund të investojë?

Nuk mund ta them këtë. Ka shprehje interesi dhe ministria është përgjigjur me shkrim që ato duhet të punojnë me mbetjet e vendit. Ndërtimi i një inceneratori varet shumë nga fuqia fi nanciare dhe çdo investitor duhet të bëjë mirë llogaritë se sa janë burimet vendase, mënyrën se si menax-hohen mbetjet sot dhe shanset për të pasur një produkt të mirë incinerimi.

A e zbeh mundësinë e një investimi të tillë fakti që Shqipëria është një treg i vogël, ndërsa nuk parashikohen importet?

Pikërisht për këtë ju përmenda Tiranën dhe Durrësin, pasi janë rajone që kanë një numër popullsie që mund të për-ligjin ndërtimin e një vepre të tillë, ndonëse kërkon shumë investim. Ka pasur shprehje interesi, por nuk ka veprime konkrete në terren.

A parashikohet mbështetje nga qeveria për këtë lloj investimi, apo edhe për trajtimin e mbetjeve në forma të tjera?

Në ligj nuk ka parashikime të tilla. Kjo është një çështje që me të drejtë mund të diskutohet në përputhje me legjisla-cionin fi skal. Ministria po nis të angazhohet tashmë për të

nxitur ato degë të industrisë që janë miqë-sore me mjedisin. Por, nëse ka një çështje ku kemi nevojë për ekspertizë e për të ecur përpara janë pikërisht instrumentet eko-nomikë në dobi të mjedisit. Ministria është angazhuar tashmë në një proces edhe me donatorë e konsulencë të huaj për të zhvil-luar këto instrumente, por është ende herët për të folur.

Çfarë sjellin të re draftet nënligjore për trajtimin e veçantë, të baterive dhe mbetjeve të tjera?Kemi disa propozime për draftvendime të Këshillit të Ministrave përfshirë ato për am-balazhet dhe mbetjet e ambalazhit, mbetjet elektrike dhe elektronike, mbetjet nga bat-eritë dhe akumulatorët, vajrat e përdorura, landfi ll-et etj. Këto akte nënligjore presin miratimin e ligjit për të ndjekur rrugën e tyre. Janë drafte të plota e që janë diskutuar gjatë. Këto drafte merren kryesisht me krit-eret teknike të administrimit të mbetjeve.

Disa shoqëri civile kanë ngritur zërin për rrezikun e importit të mbetjeve me miratimin e ligjit të ri. A i hap më shumë rrugë importit të mbetjeve ky ligj?

Ky ligj nuk i hap rrugën e importit, pasi importi për qëllime riciklimi, sikurse është sot, ka qenë i hapur që në vitin 2003 me anë të ligjit “Për administrimin mjedisor të mbetjeve të ngurta”. Pra baza ligjore ekzistonte që në këtë periudhë. Në funksion të kësaj kanë dalë më pas vendime të Këshillit të Ministrave.Vendimi i fundit i listës së gjelbër, i cili ka qenë në qendër të debatit para një viti, ishte pikërisht për këtë proces. Pra rruga për importin e mbetjeve për qëllime riciklimi ka qenë e hapur. Dhe mendoj se ky nuk ishte një gabim. Mendoj se mbetjet, kjo lloj lënde e parë apo e dytë, duhet të përdo-ret nga industria. Të gjitha vendet e tjera luftojnë për këtë lëndë të parë dhe nuk ka përse të jemi të frikësuar. Për më tepër, procedurat janë forcuar. Pasi ligji i ri parashikon edhe Autorizimin që duhet të marrin subjektet nga Këshilli i Mi-nistrave. Pra, rregullat e kontrollit të importit i kemi ngritur në nivelin e ligjit. Për më tepër procedurat kryhen në bazë të testimit në terren të kompanisë që kërkon të importojë, të kapaciteteve përpunuese të saj. Në harkun e një viti, në Ministrinë e Mjedisit ka pasur vetëm tri kërkesa për import të mbetjeve me qëllime riciklimi. Është miratuar kërkesa e “Kurum” për importin e mbetjeve të hekurit. Ka pasur edhe dy kërkesa për plastikën, një nga të cilat është refuzuar dhe një tjetër vazhdon të shqyrtohet. Për këtë të fundit ju them që kemi bërë vizita në terren bashkë me përfaqësues të OJF-ve. Pra, është një proces transparent dhe i plotë. Tashmë edhe doganat janë shumë më të vëmendshme, pasi kanë listën e gjelbër në dorë. Lista e gjelbër e ka reduktuar gamën e lëndëve që hynin nga 450 në 55 elementë. Jam i sigurt se i gjithë ky legjislacion i ka shërbyer forcimit të kontrollit.

Intervistoi A. Muçaj

intervistë Mjedisi

501 - Monitor • 49

Nga Elona BEDALLI

Destinacionet kryesore për sezonin dimëror do të fl asin me gjuhën e Kontinentit të Vjetër. Edhe pse

agjencitë janë duke operuar me paketat e vjeshtës, ndërkohë kanë nisur të kon-turojnë ofertat për festat e fundvitit. Me pak para, shëtit disa vende, kjo do të jetë motoja e këtyre pushimeve. Kriza fi nan-ciare që ka mbërthyer mbarë Europën ka shtrirë efektet dhe agjencitë turistike kanë parashikuar që ky nuk do të jetë një fundvit edhe aq i mbarë. Sipas tyre, konsumatori shqiptar nën këtë efekt ka ndryshuar sjellje. Nuk heq dorë nga udhëtimet jashtë, por kërkon paketa me pak netqëndrime dhe ekonomike. “Ne duhet t’iu përgjigjemi kërkesave të kon-sumatorëve, thonë drejtuesit e agjencive turistike. Janë ata që orientojnë edhe ofer-tën tonë. Natyrisht që do të vazhdojmë të ofrojmë paketa për pushime luksoze, por edhe të arsyeshme”.Ekspertët shprehen se, nëse pushimet dimërore programohen disi më herët (kjo është periudha më e mirë) mund të merren paketa të favorshme, komode, argëtuese dhe qetësuese. “Çelësi” për të kursyer për pushimet e dimrit është të gjendet destinacioni i duhur në periudhën e duhur të vitit. Në përgjithësi paketat dimërore janë më ekonomike në fi llim të sezonit. Nuk mun-

tjetër që sugjerohen nga agjencitë për pushimet e dimrit. Janë në modë dhe shqiptarët kanë nisur të tërhiqen prej tyre. Edhe pse këto udhëtime nisin kryesisht në muajin shkurt, prenotimet kanë fi l-luar. Ofertat janë të lira. Fillojnë nga 290 euro për person, për tetë ditë. Por, nëse zgjidhni që të pushoni brenda Shqipërisë, turizmi dimëror është ende sporadik dhe i pazhvilluar për të folur për një trend. Ndaj mund ta planifi koni vetë një udhë-tim, pa ndihmën e ekspertëve.

turizëm Sezoni dimëror

PUSHIME TË “VARFRA”Parashikohet një sezon jo shumë i favorshëm për pushimet dimërore, për shkak të rënies së fuqisë blerëse. Agjencitë janë duke përgatitur paketa ekonomike

gojnë edhe ofertat fantastike të minutës së fundit, por për to duhet pak fat. Peri-udha më e kushtueshme për pushimet dimërore janë festat, Krishtlindjet dhe Viti i Ri. Si destinacione më ekonomike janë vendet e Europës Lindore, si Bullgaria e Sllovenia, që ofrojnë një raport të mirë midis cilësisë dhe çmimit. Por, nëse jeni të pasionuar pas sporteve në borë mund t’ju sugjerojmë Andorrën, një vend fantastik për pushime të këndshme dhe të lira në dëborë. Kroçierat janë një alternativë

12 DESTINACIONET E FUNDVITIT QË NUK DUHEN HUMBUR

Në kryeqytetin austriak tregjet tradicionalë të Krishtlind-jeve ndjekin një traditë shekullore. Për të gjithë ata që duan të shijojnë atmosferë mbretërore, mund të bëjnë një vizitë në kështjellën Schönbrunn. Përpara bashkisë është Christkindlmarkt, një treg ku qëndrojnë 140 stenda, ku mund të gjeni zbukurime nga më të bukurat.

VjenaMbrëmjen e 7 dhjetorit ia vlen ta kaloni në Arco, të qëndroni deri vonë në darkë, të shijoni vin brulé dhe ëmbëlsirat. Pazari qëndron i hapur deri vonë, në pritje të spektaklit të madh me fi shekzjarrët. Shtëpitë prej druri në sheshin “Fiera”, në Trento fshehin objekte, lojëra, arredime, dekorime tërësisht natyrale.

TrentinoKëtë vit tregjet festojnë 20-vjetorin. Nëse jeni një grup prej më shumë se 10 personash, mund t’i shtoheni kortezhit të San Nicolò, që më 15 dhjetor udhëhiqet nga dy qengja të artë, të pjekur. Bolzano mund të jetë një zgjedhje e preferuar nga më tradicionalistët, që do të magjepsen nga shtëpitë e vogla prej druri.

Alto Adige

50 • Monitor - 501

turizëm Sezoni dimërorDestinacionet “top” Ku do të shkojnë shqiptarët? Europa është destinacioni që qëndron në majë të preferencave. Efekti i liberalizimit të vizave do të vazhdojë edhe në sezonin e dimrit. Ritmet e largimit nuk do të jenë si gjatë verës, pasi ajo është periudha që shqiptarët preferojnë më shumë për pushime. Drejtueset e agjencisë “Pasha Holiday” thonë se destinacioni më i preferuar i shqiptarëve për pushimet e verës ishte Antalia, që ndiqej nga Sharm el Sheikh, Kroacia, por liberalizimi i vizave rriti mundësitë për të eksploruar destinacione të tjera, të njohura por deri më dje të “ndaluara”, si Bar-celona, Palma de Mallorca (ishujt e Spanjës), Italia etj. “Gjatë pjesës tjetër të vitit, thonë drejtueset e kësaj agjencie, shqiptarët prefero-jnë të udhëtojnë në shtetet e afërta, si Mali i Zi, Kroacia, Maqedonia, Kosova, Greqia, Italia, Stambolli, Turqi, por edhe në vendet e tjera të Europës Perëndimore e Qendrore, madje në shtete si Rusia e Polonia. Bëhet fjalë kryesisht për ture, programe kulturore që organizohen me grupe turistësh. “Për të festuar Vitin e Ri, më shumë preferohet Egjipti e veçanërisht Sharm El Sheikh. Është destinacion i ngrohtë dhe mund të bëhet plazh. Pra, diçka ndryshe për një stinë si ajo e dimrit”, thonë dre-jtueset e agjencisë “Pasha Holiday”. Sipas drejtuesve të agjencisë “Globus”, ky sezon është projektuar në vazhdimësi të periudhës pas liberalizimit të vizave. “Ofertat që ne parashikojmë për klientët karakterizohen nga shumëllojshmëri destinacionesh që parashikojnë kryesisht Europën, por edhe Lindjen e Mesme e të Largët dhe madje edhe Afrikën (kuptohet me vendet më përfaqësuese)”, thonë dre-

jtuesit e kësaj agjencie. Agjencia “Union Travel”, prezanton një sërë destinacio-nesh të reja për pushimet e dimrit, përveç Italisë, Francës dhe Sharme el Sheikh, si Austrinë, Bullgarinë, Rumaninë e Zvi-crën. Këto vende njihen për mundësitë e shumta që ofrojnë për sportet dimërore, veçanërisht skitë. Resortet, ku gjenden të gjitha shërbimet dhe komoditetet ju garantojnë pushime të këndshme dhe aktive. “No limits”, një tjetër agjenci, ofron udhëtime ku përfshihen disa des-

tinacione, si Itali-Francë-Spanjë, Dubai e Abu Dabi, Pragë dhe Desden.Sipas drejtuesve të agjencive turistike, pushimet e dimrit për këtë sezon do të programohen me kohëqëndrime të shkur-tra, që variojnë nga tre deri në pesë ditë.“Ne, duke pasur parasysh përqindjen më të madhe të kërkesave që vijnë nga klientët, rekomandojmë si periudhë të përshtatshme për pushimet e fundvitit qëndrime katërditore. Në më të shumtën e rasteve kjo është koha më optimale dhe e mjaftueshme për t’u shfrytëzuar për vizita turistike në vendet që udhëtohet. Paketat më të favorshme janë ato që mer-ren në grup, që përfshijnë dy deri në tre destinacione. Për të shijuar sa më mirë veçantitë e vendit që vizitohet është i nevojshëm një qëndrim minimal 2 netë/

3 ditë. Kjo kohë është e organizuar me vizita turistike dhe argëtim”, thonë dre-jtuesit e agjencisë “Globus”.

Çmimet, tendencë ekonomike

Agjencitë parashikojnë për këtë sezon dimëror, rënie në udhëtime, në blerjen e paketave turistike, programeve kulturore dhe në biletari. “Rënia vjen për shkak të situatës ekonomike në vend. Nuk është

momenti i përshtatshëm për t’u ofruar luks shqip-tarëve që vendosin të ud-hëtojnë jashtë shtetit për festat e fundvitit. Njerëzit do të tentojnë të shkojnë drejt destinacioneve të lira. Ndaj dhe ne jemi duke për-gatitur paketa më pak të kushtueshme”, thonë dre-jtueset e agjencisë “Pasha Holiday”. Pavarësisht lib-eralizimit të vizave, sipas tyre, agjencitë nuk presin ndonjë fluks të lartë. “Kjo u ka dhënë mundësi njerëzve që të mos kenë

nevojë për ndërmjetësimin e agjencive, për rezervimin e hoteleve. Madje edhe për mbylljen e një bilete tashmë ata aplikojnë vetë, pa pasur nevojë për ne. Shqiptarët i kanë shfrytëzuar pushimet dhe do të vazhdojë kjo tendencë edhe për t’u takuar me të afërmit”, shprehen ato. Sipas drejtuesve të agjencisë “No Lim-its”, liberalizimi i vizave e ka bërë më të thjeshtë formimin e grupeve turistike dhe programeve kulturore. Në këtë mënyrë fi tohet më shumë kohë dhe kursehet në kosto. “Sot, agjencitë turistike shqiptare, thonë drejtuesit e ‘Globus’, iu ofrojnë shqiptarëve pushime me moton, me pak para, shëtit shumë destinacione. Tendenca jonë është të shkojmë drejt përgatitjes së paketave me kosto të ulët dhe të larmishme, pra me mundësinë e

Mos humbisni atmosferën e stallave në Verona. Jo vetëm për spektaklin e zbukurimit me drita që konsumojnë pak energji, por edhe për të zbuluar traditat e vjetra. Në panair mund të gjeni më shumë se 400 modele në miniaturë, të prodhuara në mënyrë artizanale, të skenës së lindjes së Jezu Krishtit.

VeronaPanairi tradicional i Borgo Dora është një festë më vete. Në të mund të shijoni pamjen që ofrojnë kompozimet me lule, skulpturat në argjilë, në qeramikë, xham e dru etj. Marrin pjesë artizanë nga Palestina, Rusia, Bjellorusia, Spanja, Polonia, Peruja, Argjentina, Franca, Indonezia, Tajlanda, Portugalia. Një dhuratë origjinale? USB-e e bërë me çokollatë.

TorinoBinjakëzimi me qytetin Heidelberg bën që në Firence të organizohet një panair që fl et me gjuhën gjermane të traditës. Në rreth 40 shtëpiza të vogla do të mund të gjeni zbukurimet e arredimet tradicionale për festat e fundvitit, përveç spektaklit me koncerte muzikore, prezantime gastronomike etj.

Firence

501 - Monitor • 51

Në Romë, tani është koha e befanave. Deri në fillim të muajit janar sheshi “Navona” kthehet në një vend magjik të Krishtlindjeve. Nuk duhet të humbisni ditën e Epifanisë, kur Befana iu shpërndan ëmbëlsira të gjithë fëmijëve në shesh.

RomaVendi ideal për ata që duan të njihen me traditën antike të statujave të vogla prej druri, që përfaqësojnë personazhet klasikë të familjes së shenjtë, barinj, magjistarë, por edhe personazhe nga bota e artit, kulturës e politikës.

NapoliKryeqyteti i sofi stikuar suedez, gjatë dimrit kthehet në një vend të veçantë. Në qytetin e vjetër, pazari tradicional mbahet që nga viti 1915 në sheshin “Stortorget”. Në shtëpizat e kuqe blihen dhe shijohen specialitete gastronomike si gingerbread ose djathërat specialë. Mos humbisni më datë 13 dhjetor festën e Shën Luçisë, është shumë e njohur në Stokholm.

Stokholm

Llambat e Krishtlindjeve tashmë janë ndezur në sheshin Champs-Élysée. Edhe në Paris janë hapur shtëpizat e vogla tregtare që janë vendosur në vendet më të bukura, si në Montmartre në Place Saint Sulpice, në Montparnasse (lagjja e artistëve) e në eleganten Saint Germaine. Të pasionuarit pas muzikës mund të ndjekin koncertin që do të mbahet më datë 20 dhjetor në Katedralen Notre Dame.

Paris Tregje që përmbushin shijet e gjithkujt mund t’i gjeni në Berlin. Një nga tregjet që ka më shumë popullaritet është në sheshin Gendarmenmarkt. Tërheqës pasi përveçse mund të shijoni ushqime të ndryshme, mund të bëheni pjesë e spektakleve të orkestrave të vendosura në rrugë. Por mbi të gjitha, shumë vin brulé.

Berlin e Dresden

njohjes së disa vendeve”. Për drejtuesit e agjencisë “Union Travel”, gjatë këtij sezoni dimëror, paketat janë hartuar për të përmbushur kërkesat e kategorive të ndryshme të pushuesve. Ofrohen krye-sisht qëndrime në hotele me tre, katër dhe pesë yje. Nisur nga kjo, agjencitë kanë diversifi kuar edhe mjetet e transportit që vënë në dispozicion për udhëtimet. Për udhëtimet me autobus, paketat fi llojnë nga 150 euro drejt Turqisë (Stamboll), duke kaluar nga Sofja, Bullgari, dhe duke u kthyer nga Greqia, Selanik. Një tjetër paketë që fi llon nga 220 euro e që mund ta gjeni tek agjencia “Globus”, ju fton të vizitoni Malin e Zi, Kroacinë, Slloveninë ose Vjenën, Beogradin e Budapestin. Destinacionet e tjera, si Italia, Franca, Spanja kanë paketa që llogariten nga 299 deri 399 euro e më shumë, ku mund të përfshihen dhe udhëtimet me charter nga 499 euro, në varësi të sezonit. Një

destinacion i ri që do të ofrohet është Hurghada në Egjipt. Drejt Dubait mund të udhëtohet me një paketë që fi llon nga 799 euro. Mund të zgjidhni edhe Izraelin ose ndonjë destinacion tjetër, gjithçka në varësi të buxhetit që ju do të planifi koni për të shpenzuar. Drejtuesit e agjencisë “Union Travel” tho-në se për këtë sezon do të synohet që të ruhen nivelet e mëparshme të çmimeve. “Për rritjen e tyre nuk ekzistojnë kushtet objektive, pavarësisht dëshirës që mund të kenë njerëzit për të bërë turizëm”, thonë ata. Edhe drejtuesit e agjencisë “Globus” thonë se çmimet do të jenë pothuajse të njëjta (për të njëjtin nivel shërbimesh që përfshihen në paketë) me ato të sezonit të kaluar.Drejtuesit e agjencive turistike shprehen se shqiptarët kanë nisur të jenë më përzgjedhës në kërkesat e tyre. “Kanë mundësi të vlerësojnë dhe të marrin

në konsideratë më shumë oferta, duke zgjedhur atë që iu përshtatet më mirë mundësive dhe interesit të tyre”, shpre-hen drejtuesit e “Globus”.Për të pasur një portofol më të diversi-fi kuar, agjencitë ofrojnë edhe paketa në grup, që i dedikohen më shumë shtresës së mesme e të lartë, ndërsa ato individ-uale trajtohen sipas kërkesave prefer-enciale të klientit dhe rekomandimit të agjencisë. Paketa me çmime të ulëta janë kryesisht ato që ofrojnë turizëm drejt vendeve fqinje, që nuk kanë nevojë për transport ajror dhe janë të organizuara me mjete rrugore, si autobusë. Sipas drejtueseve të agjencisë “Pasha Holi-day”, politika e çmimeve tani është më e leverdisshme se më parë. Kjo politikë do të jetë gjithnjë në përshtatje me xhepat e turistëve shqiptarë, kërkesës së tyre, cilësisë së shërbimit, sigurisë dhe llojit të paketës së kërkuar.

52 • Monitor - 501

Porositë e industrisë kanë shënuar rritje prej 5% në muajin gusht në nivel ekonomik me një tendencë

rritje prej 10,5%, sipas Institutit Italian të Statistikave. Xhiro e këtij sektori në muajin gusht u rrit 4% krahasuar me një muaj më parë dhe 12% krahasuar me vitin 2010. Porositë e ardhura nga tregu

ekonomike prej 6,4% për makineritë, 4.6% për mallra të ndërmjetme, 2.7% për mallrat e konsumit dhe 0.3% për en-ergjinë. Duke parë tendencën, kontributi më i madh në rritje vjen nga treguesi i huaj i mallrave të ndërmjetme. Sektorët ekonomikë, të cilët regjistrojnë rritjen më të madhe krahasuar me muajin gusht 2010 janë ato të prodhimit të makinerive dhe pajisjeve, (+24,5%) dhe prodhimit të koksit e produkteve të rafi nuara të naftës (+20,5%).Për sa u përket porosive, rritja më e madhe u shënua për prodhimin e mjeteve të transportit (+84,3%, me rritje të përqendruar në sektorin e ndër-timit të anijeve, industrinë tekstile, atë të veshjeve, lëkurës dhe aksesorëve.

REVISTAT E JAVËS

ITALIA: NË GUSHT RRITEN POROSITË INDUSTRIALE

Bota Tregje

i brendshëm janë rritur 6,8% dhe ato të ardhura nga tregjet e jashtme janë rritur 2,2%. Rritjen më të madhe e shënuan shitjet e automjeteve. Xhiro e tyre ka regjistruar në muajin gusht rritje 35% krahasuar me gushtin 2010.Sipas ISTAT, “treguesit e xhiros, të zh-veshur nga faktori stinë shënojnë rritje

Çmimet e konsumit në SHBA u rritën në muajin shtator me 0,3% krahasuar me muajin gusht, duke

shënuar rritjen e tretë radhazi. Duke përjashtuar faktorët e përkohshëm, rritja e çmimeve ka qenë vetëm 0,1%. Pritshmëritë e analistëve ishin për rritje prej 0,3% për treguesin e përgjithshëm dhe 0,2% për treguesit bazë. Në nivel vjetor, rritja ka qenë respektivisht 3,9% për treguesin e përgjithshëm (rritja më e madhe në tre vite) dhe 2% për treguesit bazë të infl acionit, në limitin maksimal të nivelit të luhatjes 1,5-2% që konsiderohet ideale nga Fed.

Energjia +2% (+2,9% benzina) Sipas të dhënave të Departamentit ameri-kan të Punës, vetëm gjatë muajit shtator, çmimet e prodhimeve ushqimore u rritën

maksimumin në muajin tetor të vitit 2010, pagat reale neto nga rritja e infl acionit kanë zbritur prej atëherë me 2%.

Kantieret e reja rriten 15%, -5% lejet e banimit Prirja amerikane në tregun imobiliar tash-më ka marrë një drejtim tjetër. Ndërtesat për disa familje bashkë po zhvillohen më shumë se ato tradicionale, banesat monofamiljare. Javën e kaluar, Depar-tamenti amerikan i Tregtisë publikoi të dhënat e ecurisë së tregut imobiliar. Numri i kantiereve të reja që kanë fi lluar punë është rritur 15% në muajin shta-tor, me një kuotë prej 658 mijë njësish, niveli më i lartë i 17 muajve, falë rritjes së ndërtimit të banesave, godinave dhe apartamenteve. Pritshmëritë e analistëve ishin për rritje prej 4,2%. Shifra e muajit gusht të kantiereve të reja, pas rishikimit, ishte 572 mijë. Rezultati është udhëhequr nga rritja mujore prej 51,3% në ndërti-min e shtëpive që do të përmbajnë disa familje. Shtëpitë për familje të vetme, të cilat përbëjnë 65% të kantiereve të reja, janë rritur vetëm me 1,7%. Ndërkohë, ka pasur rënie të numrit të lejeve të ndërti-mit gjatë këtij muaji me 5% në kuotën 594.000.

SHBA: INFLACIONI RRITET +0,3% NË SHTATOR

0,4%, ndërsa ato të energjisë janë rritur 2% (me rritjen më të madhe prej 2,9% të shënuar nga benzina). Ndërkohë, kostoja e banesave është rritur 0,1%, një kategori që përfshin edhe qiratë dhe dhomat e hotelit. Në muajin shtator pagesat mujore u rritën 0,2%, por duke konfi rmuar se presionet infl acioniste në kostot e prod-himit janë ende të kufi zuara. Pasi prekën

501 - Monitor • 53

Nën presionin intensiv ndërkom-bëtar, shteti kryesor dhe më i madh në botë për “parajsën e

taksave” - vendet që aplikojnë taksa të ulëta ose aspak taksa për të huajt - po lëshon pak terren. Në një marrëveshje të nënshkruar në fi llim të tetorit, Zvicra ra dakord që të taksojë paratë e rezi-dentëve britanikë që mbahen në bankat e saj (e kishte bërë tashmë një marrëveshje të ngjashme me Gjermaninë). Këta konsumatorë përballen me një taksë deri në 34% dhe gjithashtu duke fi lluar nga viti 2013, me një tatim në burim, shkruan “The Economist”.Kjo mund të sjellë në the-sarin britanik të ardhura që llogariten në rreth 5 miliardë paund. Por, nga ana tjetër, ekziston rreziku që Zvicra të paguajë një tarifë të majme që të shmangë publikimin e emrave të klientëve. Kjo minimizon përpjekjet e Or-ganizatës për Bashkëpun-im Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), një klub me bazë në Paris i vendeve më të pasura, për të vendosur standarde ndërkombëtare për evazionin e taksave.Fakti që Zvicra bëri një marrëveshje reflekton një ndryshim klime për fi nancat “përtej detit”, të cilat kanë lulëzuar për 50 vjet. Mbro-jtësit e saj ende kanë argu-mente të forta për të grum-bulluar. Më i diskutueshmi është pozicioni zviceran, që e shikon një taksë si një betejë neutrale morale të zgjuarsisë, kundër autoriteteve fi skale: tepër të ndryshëm nga pastrimi i parave ose mashtrimi. Nga ky këndvështrim, sekre-ti bankar është një e drejtë njerëzore dhe shtetet që përpiqen ta kthejnë këtë i tejkalojnë fuqitë e tyre.Ka dhe argumente të tjera më pak idealiste. Disa thonë se detyrimet lig-jore të kompanisë ndaj aksionerëve e bëjnë të nevojshme përdorimin e fi nan-cave përtej detit për të reduktuar dhe thjeshtëzuar taksat; kjo është shumë më e rëndësishme kur regjimet dhe normat ndryshojnë në mënyrë të ndjeshme në botën e parajsave fi nanciare. Juridik-sionet e parajsave fi nanciare gjithashtu ofrojnë shpesh konkurrencën rregulla-tore dhe të taksave që mban qeveritë dorështrënguar dhe zyrtarët nën kon-troll. Edhe në rast se fi timet e kompanisë janë më të larta si rrjedhojë e përdorimit

PROBLEME ME PARAJSAT E TAKSAVEtë parajsës së taksave, këto para do të ikin dhe ka të ngjarë që të taksohen, për shembull në formën e dividendit kur ar-rijnë tek aksionerët. Qendrat fi nanciare përtej detit konkurrojnë, duke qenë të mirëadministruara dhe rregulluara - me standarde të rrepta (për shembull në njohjen e klientit) sesa disa vende që

supozohet se janë më të respektueshëm. Më shumë sesa të merren me parajsat fi skale, nevoja është me një regjim më të qartë të taksave në vendet e origjinës, ku kompanitë ushtrojnë aktivitetin real të biznesit.

Argumente të ftohta për vende me diell

Teksa besimi publik në përfitimet universale të tregjeve dhe globalizimit lëkundet dhe arkat publike po zbrazen, argumente të tilla bëhen bajate. Firmat e vogla janë të zemëruara që skemat e përtej detit favorizojnë konkurrentët e tyre më të mëdhenj. Qytetarët dhe politikëbërësit janë të gatshëm të dëg-jojnë një përqasje më të gjerë: fi nancat përtej detit shtrembërojnë shpërndarjen

globale të pasurisë, duke i larguar nga vendet e varfra dhe ata që mbledhin taksa për të paguar për të mirat publike.Global “Financial Integrity”, një grup ndërgjegjësimi, thotë se vendet e varfra “humbin” më shumë se 1 trilion dollarë në vit si rrjedhojë e parajsave fi skale, shifër që është dhjetë herë më e madhe

se ndihma që ata marrin. Dy të tretat e saj është shmangie dhe evazion fiskal, thotë grupi, pjesa tjetër është transferta nga kriminelët dhe të korrup-tuarit. Një tjetër organizëm që merret me këto çështje, Rrjeti i Drejtësisë së Taksave (TJN), citon kërkime nga Banka për Zgjidhjet Ndërkombëtare, Boston “Consulting Group” dhe “McKinsey” që llogarisin se depozitat përtej detit arri-jnë në rreth 9 trilionë dollarë, rreth 2 trilionë dollarë më shumë sesa shuma totale, që mbahet në vend nga bankat amerikane. “ActionAid”, një shoqatë bamirësie, publikoi një kërkim pak ditë më parë, që tregon se kompanitë që marrin pjesë në indeksin FTSE 100 kanë 8,492 degë përtej detit.Sado racional dhe legal që mund të jetë ky aktivitet, rezultatet e lulëzimit të para-jsave fiskale mund të jenë befasuese. Mauritius është investitori më i madh në Indi, “British Virgin Islands” një nga më të mëdhenjtë në Kinë. Shqetësimet praktike po rriten gjithashtu. Teksa situ-ata me stabilitetin fi nanciar është shqetësuese, parajsat e

taksave e bëjnë më të vështirë të mer-ret një pasqyrë e vërtetë se ku shtrihet borxhi dhe rreziku, për shembull në fondet e mbulimit që tregtojnë de-rivative ekzotike. Financat e “Enron” u mjegulluan nga zakoni i kompanisë për të fshehur borxhin në qindra degët e veta në Karaibe.Parajsat e taksave bëjnë para të lehta nga regjistrimi i kompanive dhe për-punimi i pagesave — në fakt, fi timi i një qiraje nga statusi i tyre kombëtar. Pjesa më e madhe e tyre përndryshe do të ishin destinacione turistësh in-diferentë. Por duke bërë presion në një grup prej tyre, kjo vetëm do ta shtyjë biznesin diku gjetkë — le të themi nga “Channel Islands” dhe Zvicra në Mau-ritius dhe Singapori. Rregullat deri tani e kanë ngadalësuar, nuk e kanë kthyer mbrapsht garën.

54 • Monitor - 501

Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk rrezikojnë një rënie të dytë. Rreziku i një recensioni të dytë,

që të gjithë iu trembën në muajin gusht, që ishte edhe momenti më i keq i krizës ekonomike, u shmang. Parashikimet për tremujorin e tretë janë më pozitive. Flitet për një normë rritjeje që llogaritet nga 2-2.5%, ndërsa për tremujorin e katërt, rritja ekonomike para-shikohet të jetë 2.75%.Nëse pas disa javësh, kur do të dalin edhe shifrat reale, ky parashikim konfirmohet, atëherë mund të thuhet se rreziku recension nuk është më prezent. Por duhet thënë se ekonomia do të vazhdojë të jetë ende “anemike”. Pak ditë më parë u konfi rmua se prod-himi industrial u rrit me 0.2% për muajin shtator, një shifër e ulët, por gjithsesi në linjë me pritshmëritë. Gjatë javëve të mëparshme u regjistrua rritje me 100,000 njësi e pagave të punonjësve dhe 1.1% për shitjet me pakicë. Asnjë nga këto shifra nuk tregon recension, duke bërë që të bien parashikimet e bëra nga ekspertë të ndryshëm.Pavarësisht shifrave në rritje, dy prob-lemet kryesore të ekonomisë amerikane nuk janë zgjidhur ende, papunësia dhe kriza fi nanciare e sektorit imobiliar. Që SHBA-të të ringjallen ekonomikisht, që

të arrihet të sigurohen 400,000 – 500,000 vende pune në muaj (gjë e cila duhet të kishte ndodhur në muajt e fundit pas stimujve të hedhur në ekonomi) do të duhet një normë rritjeje mbi 4%, por kjo nuk është ende e mundur.

Të dhënat e tremujorit të tretë nuk i bëjnë SHBA-të të paprekshme nga kriza europiane. “Nuk duhet të krijojmë iluzione, thotë analisti Allen Sinai. Nëse Europa nuk do të zgjidhë problemet sistematike që ka e nëse do të futet në recension, atëherë edhe ne do të ndjejmë efektet. Ndoshta që në tremujorin e parë të vitit 2012”.Deklaratat paralajmëruese të kancelares gjermane Angela Merkel, mbi kohën e

mundshme të marrëveshjeve me Sar-kozy peshuan mbi të dhënat ekonomike amerikane. Përveç borxhit dhe gjendjes së sistemit bankar, sfi da e rritjes do të duhet të kthehet në qendër të diskuti-meve ekonomike të G20-s.

Tani për tani vëmendja është përqendruar te borxhi sovran dhe bankat, mbi kadencat dhe hipotezat e strukturimit të borxhit grek, me qëllim që të mbrohen vendet e tjera të dobëta të Europës, veçanër-isht Italia dhe Spanja. Sipas ekspertëve është e vërtetë që problemi i “shpëtimit” dhe ai i likuiditetit janë më urgjente. Sipas tyre kriza e tre “C”-ve (kreditim, infektim dhe rritje) duhet të zgjidhjet duke i marrë të tria në konsideratë. Nga ana tjetër bëhet fjalë për tre probleme të ndara, që kërkojnë zgjidhje të ndryshme, por kanë varësi nga njëri-tjetri. Sekretari amerikan i Thesarit,

Tim Geithner, jo pa qëllim u shpreh se kur drejtuesit “lëvizin”, gjërat bëhen. Është thjesht çështje kohe, por në Kanë (3-4 nëntori) do të duhet një paketë rritjeje. Ndoshta shembulli do të vijë pikërisht nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Barack Obama po riformulon paketën e punësimit, si në aspektin e normave, ashtu edhe të shpenzimeve. Ndoshta këtë herë republikanët do të mund të japin votën e tyre.

SHBA NUK DO TË BJERË NË RECENSION

bruto (13.6% përkundrejt 11.1%). “Trendi pozitiv i vitit 2010 ka vazhduar edhe gjatë 2011-s, thotë bashkautorja e raportit Paola Varaça Capello e agjencisë “SDA Bocconi”. Megjithatë është vënë re se ka pasur tërheqje të investimeve në masën 3.2% të xhiros”. “Rezultatet pozitive të kompanive, thotë autori tjetër, Giorgio Brandazza, i dedikohen pjesërisht rimëkëmbjes së tregjeve, por edhe politikave të zbatuara nga sipërmarrjet gjatë viteve të fun-dit, si efi kasiteti operativ dhe kujdesi i treguar në drejtimin e kapitalit në qarkullim”. Sikundër ndodh prej disa vitesh, kompanitë e mëdha (me xhiro mbi 5 milionë eurosh) kanë marrë rezultate më të mira, si në termat e kthimit të investimit, ashtu edhe në fi timin operativ.

2010 është një vit rekord për botën e luksit. Një e dhënë që nuk vjen vetëm si pasojë e krahasimit me

vitin 2009, por mbi të gjitha tregon se është kapërcyer ndjeshëm niveli i 2007-s (një vit përpara krizës). Jo vetëm kaq, 2011-a po jep sinjale përmirësimi të vazhdueshëm. Këto janë konkluzionet e dala nga raporti “Moda dhe luksi në brendësi, 2011”, një botim i udhëhequr nga agjencia “SDA Bocconi” e “Alta-gamma”, që marrin në konsideratë bilancet e kompanive ndërkombëtare, të kuotuara, të botës së modës dhe luksit. Rritja e kërkesës ka pasur dinamikë të ndryshme. Në Europë, rol të madh ka luajtur euro. Zhvlerësimi i monedhës së përbashkët ka bërë që këto tregje të bëhen gjithnjë e më tërheqëse. Në Japoni, pavarësisht tragjedisë së Fukushimës, 2011-a do të mbyllet me

një shifër rritjeje mbi pritshëmritë. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë faktorët strukturorë ato që kanë ndikuar në rritjen e konsumit ose thënë më thjesht, për shkak të shtrirjes së rrjeteve të markave në qytetet me përmasa të mesme. Raporti analizon bilancet e 67 kompanive të kuotuara dhe të njohura në nivel ndërkombëtar, e që faturojnë mbi 200 milionë euro, ndërsa të dhënat paraprake për vitin 2011 janë grumbulluar nga 48 kompani. Xhiroja e kompanive të anketuara u rrit me 10.9% në vitin 2010 (-5.3% rritja në vitin 2009) dhe kjo shifër konfi rmohet nga kthimi i investimeve të bëra (në 12.4% përkundrejt 8.3% të vitit 2009), nga kthimi i kapitalit bazë (16.5% nga 3,5% në vitin 2009), nga fi timi mesatar operativ (10% kundrejt 7% të vitit të mëparshëm) dhe nga marzhi operativ

“MODA DHE LUKSI” DALIN NGA KRIZA

Bota Tregje

501 - Monitor • 55

Asseco South Eastern EuropeRr."Abdyl Frasheri" EGT Tower, no.6/1Tirana, AlbaniaPh.:+355 4 226 9320 / 480 6666Fax:+355 4 242 1764

Tel: +355 4 51 6558 / 9

info@uniontravel.al www.uniontravel.al

MSC Fantasia01 Nëntor 2011 - 5 ditë

tali - Spanjë - Francëa: Akomodimi, Vaktet

Tel: +355 4 51 6558 / 9

info@uniontravel.al www.uniontravel.al

në të gjitha agjencitë+355 (04) 22 34 979

319€për person

në dhomë dyshe

Itenerari: ItTë përfshira

56 • Monitor - 501

Menaxhim Këshilla

Një CV e mirë është pjesë e rëndësishme në procesin e shqyrtimit të punës. CV-ja e

shkruar në mënyrë efektive mund t’ju vendosë në një pozicion pune shumë të mirë krahasuar me të tjerët. Është tejet e rëndësishme që një CV duhet të jetë e plotë në të gjitha aspektet e mundshme, në mënyrë që të japë përshtypje të fortë te punëdhënësi i ardhshëm. Më poshtë do të gjeni disa këshilla për shkrimin e një CV-je.Si pikë e parë është vlerësuar që një CV nuk merr më shumë se 30 sekonda kohë për t’u vëzhguar nga punëdhënësi. Duke pasur parasysh këtë fakt është e nevojshme që informacioni i marrë nga punëd-hënësi të japë një ide të qartë për kandidatin. Zotërimi i një CV-je të mirë është shumë e rëndësishme, pasi ju ndihmon të gjeni punën që kërkoni dhe dëshironi. CV-ja është si një mjet marketingu, që mund t’ju nxisë për një punë të mundshme. Në përgjithësi një CV përbëhet nga jeta juaj, përvojat e punës, arritjet dhe aftësitë tuaja.

Shmangni përdorimin e germave që bien në sy

CV-ja juaj është një dokument formal, prandaj shmangni germat dekorative me ngjyra apo dhe pikturat. Këto gjëra mund të jenë të pranueshme

mund të jetë në format kronologjik, funksional, i kombinuar dhe me një fokus të caktuar. Gjithmonë zgjidhni atë format që nxjerr në pah pikat më të forta dhe kryesore të jetës suaj. Sigurohuni që të mos theksoni dobësitë dhe dështimet tuaja në pu-nët e mëparshme. Mundohuni që të përdorni shkrimin dhe ngjyrën e përshtatshme dhe të shmangni përdorimin e shkrimeve kreative dhe ngjyrat e hapura. Gjithashtu përpiquni të strukturoni informacio-nin me hapësira të qarta ndërmjet sektorëve të ndryshëm. Këshillohet që të mos të keni më shumë se dy faqe për CV-në tuaj.

Zgjidhni hollësitë e duhura

Përveç arsimit, punësimit apo af-tësive të kaluara, shkrimi i CV-së duhet të fokusohet edhe në arritjet

SI TË HARTOSH CV-NË E DUHURvetëm në qoftë se aplikoni për ndonjë pozicion kreativ në ndonjë revistë apo kompani reklamuese.

Gabime drejtshkrimore dhe gramatikore

Mundohuni t’i shmangni gabimet drejtshkrimore dhe gramatikore, pasi këto mund t’i lënë përshtypje të këqija personit që do t’ju intervistojë. Gabi-met tregojnë hipokrizinë tuaj kundrejt dokumentit më thelbësor të karrierës suaj. Rishqyrtoni CV-në tuaj disa herë para se ta dërgoni.

Shmangni përdorimin e zhar-gonit dhe shkurtimet e fjalëve

Përpiquni të shmangni përdorimin e zhargoneve dhe shkurtimet e fjalëve në CV-në, pasi njerëzit e departamentit të burimeve njerëzore mund të mos jenë të informuar mbi shkurtimet dhe zhargonet e përdorura nga kompani të ndryshme. Shkrimi i një CV-je sa më të qartë është thelbësor në përzgjedhjen tuaj për një intervistë pune.

Zgjidhni formatin e duhur

Sigurohuni që të zgjidhni formatin e duhur për CV-në tuaj, në varësi të pozi-cionit që po aplikoni apo që përputhet me aftësitë dhe përvojën tuaj. CV-ja

dhe në përvojën e mësimdhënies dhe kërkimit, botimeve dhe paraqitjeve, granteve dhe bursave, shërbimeve in-stitucionale, shoqatave profesionale, akreditimeve, licencave, dekoratave dhe çmimeve. Sigurohuni që të vendosni informa-cionin e kërkuar, të përshtatshëm dhe të saktë në sektorin e duhur të CV-së tuaj. Asnjëherë mos përfshini foton tuaj, pagat e mëparshme, referencat dhe arsyet që latë punët e mëparshme, pasi ato bëjnë përshtypje të keqe te punëdhënësi i ardhshëm. Mos har-roni të korrigjoni dhe të rishikoni CV-në tuaj për gabime gramatikore dhe drejtshkrimore.

Zgjidhni modelin e CV–së sipas punës dhe pozicionit

Është gjithnjë e këshillueshme që të keni shkrime CV-ësh të ndryshme për punët dhe pozicionet e ndryshme që do aplikoni. Kjo për arsye se nevojat e punësimit ndryshojnë në varësi të tipit të punës që kërkoni. Ju mundeni të shikoni një numër të madh shembujsh CV-ësh në internet. Modelet e CV-ve në in-ternet janë shumë të dobishme, pasi mund të ndihmojnë një aplikues të krijojë një CV efi kase, që përshtatet më së miri me kërkesat e punës që ai dëshiron.

501 - Monitor • 57

4 “VRASËSIT” E INTERVISTËS QË DUHET TË SHMANGEN

faqësuesi i burimeve njerëzore nuk ka shprehur interes serioz për ju. Është e përshtatshme të pyesni rreth vetë pozi-cionit të punës edhe gjatë intervistës. Për shembull, ju mund të pyesni rreth personit të fundit që ka pasur këtë pozicion ose për llojin e mundësive të zhvillimit profesional, që kompania ofron për punonjësit.

Mos u vishni keq

Një person kishte lënë etiketën e la-vanderisë në xhaketë dhe tha se donte të tregonte që ishte një njeri i pastër. Një aplikues kishte veshur uniformën e parë të tij të punës. - Nuk ka rëndësi sa casual mund të duket kandidati për punë. Është shumë vështirë për një menaxher punësimi t’ju vërë në dukje faktin që nuk jeni veshur siç duhet. Nuk duhet ta teproni, por një veshje shumë rastësore mund të japë përshtypjen se nuk jeni aq serioz sa duhet në lidhje me pozitën.

Mos jini të pandershëm

Pasi u përgëzua për zgjedhjen e studi-meve të tij, kandidati u përgjigj: “Më gëzon vlerësimi juaj. Në fakt, e kam frekuentuar shumë pak”. Pasi arriti për një intervistë të her-shme në mëngjes, punëkërkuesi pyeti nëse mund të përdorte telefonin. Mes kollitjeve të rreme, ai njoftoi shefi n e tij aktual se ishte sëmurë. - Duhet të keni parasysh se shumë menaxherë rekrutimi kryejnë kontrolle mbi refer-encat dhe të shkuarën tuaj, para se t’ju ofrojnë punë.

tjera. Ju mund të jeni të shkëlqyer në përgjigjet e tjera, por do të mjaftonte një përgjigje e tillë, për të shkatërruar mundësitë tuaja në këtë kompani. Për të shmangur ndonjë përgjigje, për të cilën do të pendoheshit më vonë, bëni një intervistë praktike me një mik apo anëtar të familjes, para ngjarjes së madhe. “Intervistuesi” mund t’ju vërë në dukje momentet kur dukeni më nervozë se zakonisht. Praktika ju ndihmon të ndiheni edhe më të çliruar gjatë intervistës së vërtetë.

Mos u fokusoni te nevojat tuaja,më shumë se punëdhënësi

“Aplikuesi më tha që nuk ishte shumë i interesuar për pozicionin e punës, por ai pëlqente faktin se do të kishte kohë të lirë”.“Një person më tha se ne kemi benefi te të këndshme për punonjësit, ç’ka ishte e mirë për të, pasi vitin tjetër do të kishte nevojë të largohej shpesh”.Është e kuptueshme se intervista është një mundësi e parë për ju që të mësoni më shumë detaje rreth pozicionit të punës.Sigurisht që nuk duhet të kërkoni rreth kompensimeve që mund të ofrohen në të ardhmen, apo benefi tet, derisa për-

Intervistat e punës janë të suk-sesshme. Të përgatiteni rreth py-etjeve të punës suaj të mëparshme,

aftësitë që zotëroni dhe si mund të për-balloni një situatë të vështirë në punë është e mjaftueshme. Ju nuk duhet të rrezikoni e të bëni gabime të lehta, të cilat mund të shmangen, si të vini me vonesë, apo të mos merrni me vete një kopje të dytë të rezymesë. Për vite, Robert Half ka vëzhguar dre-jtuesit e burimeve njerëzore dhe pu-nonjësit, për të parë gafat më të mëdha në intervista që janë dëgjuar apo parë ndonjëherë. Më poshtë janë disa nga përgjigjet më të papërshtatshme dhe sugjerimet për t’i shmangur ato...

Mos harroni aftësitë e domosdoshme

Një person aplikon për pozicionin e shërbimeve të shitjeve dhe, kur iu kërkua se çfarë nuk pëlqen në punën e tij, ai u përgjigj “kontaktet me shumë njerëz”. Një tjetër aplikues, kur u pyet nga dre-jtuesit e burimeve njerëzore se përse e la punën e mëparshme, përgjigjet: “Drejtuesi im ishte një tmerr. Të gjithë drejtuesit janë të tillë”. Nuk ka rëndësi sa mirë jeni përgatitur për pyetjet e

58 • Monitor - 501

bota e makinave

janë dyert e pasme me shinë, karakter-istikë që jo shumë konkurrente mund ta ofrojnë. Këto dyer janë me komandim elektrik në versionin më të shtrenjtë Dy-namic Space dhe me aktivizim manual në versionin e ndërmjetëm Smart Space, të vetmet dy konfi gurime në të cilat ofrohet motori 1.6 Diesel. Në projektimin e kabi-nës me 7 vende, vëmendja më e madhe e projektuesve është përqendruar tek pas-agjerët e rreshtit të mesit, që kanë shumë hapësirë në dispozicion për këmbët dhe kokën, kanë shpinore që përkulen deri në 50°, tavolina të palosshme dhe mbështetëse krahu në çdo anë. Sistemi i sediljeve Karakuri ofron mundësinë

për të bashkuar dy sediljet e veçanta të rrëshqitshme duke përftuar një vend të tretë në qendër (jo shumë komod në të vërtetë), i cili mund të transformohet në një tabaka me mbajtëse gotash si dhe në hapësirë për mbajtjen e sendeve që mund të paloset. Hapësira për rreshtin e tretë nuk është e keqe: dy sediljet janë disi të ngushta, por gjithsesi mbeten në dispozi-cion nëse është e nevojshme. Megjithatë gjatë udhëtimeve të gjata është më mirë nëse jeni pesë persona. Bagazhi ka një kapacitet prej 112 litrash me të gjitha sediljet e ngritura, 426 litra me rreshtin e tretë të palosur dhe arrin në 857 litra nëse udhëtoni vetëm dy persona.

Pas prezantimit të gjeneratës së dytë të Mazda5 në versionet me motor benzine 1.8 litra me 115 kf

dhe 2.0 litra me 150 kf, tashmë erdhi koha edhe për versionin që pritet të jetë më i kërkuari: Mazda5 1.6 Diesel. Më i kërkuari sepse sipas përllogaritjeve të kompanisë japoneze, 80% e blerësve të një monovolumi në tregun evropian preferon motorët me naftë. Pra versionet me benzinë shërbyen për të hapur sipa-rin, por Mazda5 e vërtetë është kjo, e cila përdor një motor më të vogël dhe efi çent se motori 2.0 litra i versionit paraardhës që del në pension.

Kabinë Karakuri

Stil mjaft personal dhe i këndshëm nga jashtë, hapësirë dhe komfort brenda kabinës. Për arredimin janë përdorur materiale cilësore që janë bashkuar mirë ndërmjet tyre, ndërkohë që ergonomia e mirë, shikueshmëria e madhe, ndriçimi i kabinës dhe sasia e madhe e hapësirave për ruajtjen e sendeve të ndryshme trans-metojnë një ndjesi cilësie të përgjithshme në kabinë. Pikë e fortë e këtij modeli

Konsum i ulët dhe kënaqësi e madhe në timonin e monovolumit japonez

MOTOR I VOGËL PËR UDHËTIME TË MËDHAMOTOR I VOGËL PËR UDHËTIME TË MËDHAMazda5 1.6 Diesel

501 - Monitor • 59

Downsizing për motorin

Pasi u la mënjanë motori 2.0 diesel nga gama e Mazda, motori i ri MZ-CD 1.6 që përdoret edhe tek Mazda3, përfaqëson një nga elementet e largimit nga orbita e Ford: platforma e Mazda5 është e njëjta që është përdorur edhe për Ford C-Max, po ashtu si edhe motori i ri diesel që prodhohet në Gjermani në fabrikën e Ford dhe dërgohet në Japoni për monti-min përfundimtar. Por pajisjet e këtyre motorëve janë vetëm pika e përbashkët, pasi zhvillimi i dy motorëve është çuar përpara në mënyrë të pavarur. Kjo njësi motorike është një turbodiesel me 4 cilindra prej 1.560 cc, common rail me injeksion direkt dhe bazament alumini, turbokompresor me gjeometri të ndry-

Mazda 5 1.6 Diesel Motori 1.560 cc, naftëMotori 4 cilindra, 8 valvulaTraksioni I përparmëKutia e shpejtësisë Manuale 6 raporteFuqia max. 115 kf në 3.600 rpmMomenti motorik 270 Nm në 1.750 rpmShpejtësia max. 180 km/h0-100 km/h 13,7 sekondaKonsumi mesatar 5,2 l/100 kmShkarkime CO2 138 g/kmGjatësia 4,585 metraGjerësia 1,750 metraLartësia 1,615 metraPesha 1.415 kgÇmimi 17.499 Euro

shueshme dhe fi ltër kundër blozës. Por duket se Mazda po punon edhe për një version me 16 valvula me nivel fuqie më të lartë. Performancat e deklaruara nga Mazda thonë se me 115 kf dhe një moment motorik prej 270 Nm në 1.750 xhiro, makina arrin 100 km/h për 13,7 sekonda dhe arrin 180 km/h shpejtësi maksimale. Konsumi mesatar ndalet në 5,2 l/100 km (6,4 në qytet dhe 4,6 në ciklin ekstra-urban), ndërsa shkarkimet e CO2 arrijnë 138 g/km.

Në rrugëDisa kilometra me Mazda5 Diesel dhe kupton se kjo është një makinë mjaft e këndshme në timon, duke marrë para-sysh se fl itet për një monovolum me 7 vende dhe e lartë më se 1 metër e 60. ADN-ja sportive e Mazda perceptohet edhe tek kjo “familjare”, që në krahasim me simotrën e Ford që ka një konfi gurim më të “butë”, ka një timon tepër të saktë dhe një levë marshi me raporte të shkur-tra që të jep ndjesi të mira edhe në dre-jtimin më agresiv. Në rrugët me kthesa të forta Mazda5 shfaq zhvendosje mjaft të përmbajtura të masave dhe vetëm në situata ekstreme tregon predispozita për të rrëshqitur, gjë që parandalohet nga ndërhyrja e sistemit ESP. Suspensionet

punojnë në mënyrë të përkryer në rrugët me gropa në çdo shpejtësi. Ndërkohë sjellja e motorit MZ-CD 1.6 është mbi çdo pritshmëri. Pavarësisht se ka një cil-indratë të vogël, motori e shtyn makinën me një lehtësi mahnitëse dhe rezulton i shkëlqyer edhe në rrugët e tatëpjeta. Mazda5 me motorin 1.6 rezulton e mirë edhe në autostradë, ku vërehet izolimi i mirë akustik dhe mungesa e fëshfëritjeve edhe në shpejtësi të larta.

60 • Monitor - 501

Tendencë Sfidë

PESË VENDE PËR T’U VIZITUAR NGA ADHURUESIT E ÇOKOLLATËSPESË VENDE PËR T’U VIZITUAR NÇokollata ka bërë që jeta e njeriut të shijojë më shumë që

në kohën e Aztekëve, të cilët e konsideronin ushqimin e zotave. Që atëherë kanë kaluar shekuj dhe shija e

çokollatës sa vjen e bëhet më popullore. Pasi të keni vizituar muzetë më të mirë të çokollatës në botë, duhet të vizitoni pesë kryeqytetet më të rëndësishme të çokollatës.

La Villajoyosa - Spanjë Fjalë për fjalë, e përkthyer si “qyteti i lumtur”, La Villajoyosa njihet gjithashtu si “qyteti i çokollatës”, për shkak të historisë

së gjatë të prodhimit të saj, që daton që nga shekulli i 18. La Villajoyosa e lidhi emrin e saj me çokollatën kur fi lloi të importonte kakao nga

Ekuadori dhe Venezuela Ditëve të sotshme, La Villajoyosa është e famshme si shtëpia e ‘Valor’, një prej fi rmave më popullore të çokollatës në të gjithë Europën. Si adhurues të çokollatës, ju rekomandojmë

të provoni disa Churros (një specialitet vendas) që zhytet në çokollatë të nxehtë para se të hahet.

Tain L’Hermitage Shtëpi e fabrikës së çokollatës Valrhona dhe shkollës ‘Ecole

du Grand Chocolat’, qyteti i vogël i Tain L’Hermitage është vendi që duhet të vizitoni në Francë, nëse jeni të varur nga çokollatat më të mira. “Çokollatierët” më të talentuar vijnë në këtë shkollë të famshme për të mësuar sekretet e përgatitjes së çokollatës nga ekspertët më të mirë. Sa për të krijuar një ide se ç’kuptim ka ky vend për çokollatierët, ju informojmë se studentët paguajnë me kënaqësi mbi $ 1,000 vetëm për tri ditë trajnimi.

Por nuk ju duhet të jeni çokollatier për të vlerësuar Train L’Hermitage, ju duhet vetëm të pëlqeni verën dhe çokollatën. Guidat turistike në fabrikën e çokollatës Valrhona do t’ju demonstrojnë disa nga specialitetet më të jashtëzakonshme të çokollatës që mund të keni shijuar ndonjëherë.

San Francisko Qyteti i San Franciskos duhet të konsiderohet përfundimisht si një nga kryeqytetet udhëheqëse të botës për sa i përket çokollatës. Shtëpi e Ghirardelli, prodhuesit të vazhdueshëm operativ të çokollatës për kohën më të gjatë në Amerikë dhe një nga pak prodhuesit me cikël të plotë prodhimi, duke fi l-luar që nga kultivimi i kakaos deri tek produkti i përfunduar.Por San Francisko është edhe shtëpi e prodhuesve të tjerë

501 - Monitor • 61

PESË VENDE PËR T’U VIZITUAR NGA ADHURUESIT E ÇOKOLLATËSNGA ADHURUESIT E ÇOKOLLATËS

legjendarë të çokollatës si Scharffen Berger, i cili ofron guida falas dhe qeras të ftuarit gjashtë herë në ditë. Nëse gjendeni ndonjëherë në Zonën e Gjirit, mos humbisni rastin të mësoni

rreth historisë së çokollatës në San Francisko, ndërsa shijoni çokollatat më të shijshme që prodhohen aty.

Belgjika Megjithëse u munduam, nuk mundëm të gjenim një qendër të vetme çokollate në të gjithë Belgjikën. Në një vend me 12 fabrika çokollate, 16 muze çokollate dhe mbi 2,100 dyqane çokollate, është e vështirë të gjendet një qytet ose fshat që të mos ketë fi rmën e saj të çokollatave të shijshme.Firmat e famshme belge të çokollatës si Godiva, Guylian ose

Leonidas vlerësohen në mbarë botën për çokollatat e shijshme dhe të ambalazhuara bukur. Me një prodhim prej mbi 172,000

tonësh çokollatë në vit, adhuruesit e çokollatës nuk duhet të humbasin rastin të vizitojnë Belgjikën.

Zyrih - Zvicër Nuk mund ta mbyllim udhëtimin tonë pa përmendur Zvicrën, vendin me shkallën më të lartë të konsumit të çokollatës në botë (11.6 kg për person në vit). Dhe Zyrihu, qyteti më i madh i

Zvicrës, është shtëpi e triumviratit të çokollatës Lindt-Teuscher-Sprungli. Ka shumë ëmbëltore dhe dyqane çokollatash ku mund të provoni çokollatat më të shijshme zvicerane, por Sprungli Confi serie, një prej dyqaneve më të mëdha të çokollatave në qytet ka reputacionin e “parajsës së çokollatës”.

62 • Monitor - 501

Tendencë Sfidë

Për mijëra vjet, çokollata ka qenë zotërimi i veçantë i Amerikës Qendrore dhe kulturave indigjene

si Maja, Aztekët dhe Olmekët. Është e pabesueshme të mendosh sa larg ka shkuar kakaoja e nderuar.Deri relativisht vonë – në fakt deri në shekullin e 16 – çokollata ka qenë pothuajse e panjohur në Europë. Dhe sigurisht, në ditët e sotshme, pjesa më e madhe e çokollatës vjen te ne nga plantacionet e kakaos që rriten në Af-rikën Perëndimore – një trashëgimi e kolonializmit dhe tregtisë së skllevërve të Atlantikut. Shikoni shtatë destina-cione në Europë që e lartësojnë çokol-latën në art të vërtetë

ZyrihÇokollata zvicerane është sinonim i këtij vendi, i cili konsumon më shumë çokollatë se çdo vend tjetër në botë për frymë. Marka më e famshme zvicerane e çokollatës zvicerane është Lindt &

Sprüngli AG. Fabrika e kësaj kom-panie ndodhet në Kilchberg, komunë e Zyrihut, si dhe është një atraksion i madh turistik. Një guidë e përciptë e helmetave Kantone zbulon një tërësi të mahnitshme dyqanesh çokollatash.

BrukseliÇokollatierët belgë kanë hapur rrugën e teknikave të reja në vitet 1800, duke e çuar çokollatën në lartësi të reja. Ky vend ka mjaft destinacione për t’u parë, që nga Brugge deri tek Antuerp, nga Liège deri tek Ghent dhe të gjitha këto pika shpalosin shumëllojshmëri dyqa-nesh të drejtuara nga biznese familjare prej kohësh. Megjithatë, pse të mos fi l-lojmë në Bruksel? Kryeqyteti i shquar i Brukselit pluskon nga çokollatierët që shfaqin aftësi të mahnitshme me copëzat, pudrat dhe kokrrat e çokol-latës. Nuk duhet të shkoni larg së fam-shmes Grand–Place (Vend i Trashëgi-misë Botërore nga UNESCO) për të

çokollata. Një nga çokollatierët më të famshëm është Christian Constant, i cili ka fi tuar Medaljen Europiane Grand Prix të Çokollatës në vitin 2001. Dyqani Constant’s në rrugën 6, pranë disa prej hoteleve më të mira në Paris, është vendi ideal për t’u vetëkënaqur pas një shëtitjeje në Jardin du Luxembourg.

BrocFabrika e çokollatës ‘Mai-son Cailler’ në Broc të Zvicrës – tani pronë e Nestlé – është një përvojë e vërtetë virtuale e fab-rikës së çokollatës. Guida 45-minutëshe përfshin mësime rreth historisë së çokollatës, teknikave të prodhimit dhe sigurisht mostrave me shumicë të çokollatave që mund të provoni.

ColonjëImhoff-Schokoladenmuse-um (Muzeu i Çokollatës Imhoff) është një atrak-sion popullor në qytetin e bukur të Colonjës. Zhy-tuni në 3,000 vjet histori të çokollatës, shikoni metoda moderne të prodhimit të saj tek aplikohen para jush, si dhe shijoni pak nga shatërvani i lartë prej tre metrash prej çokollate, një rekord botëror.

NormaItalia është një tjetër destinacion kulinar plot pasion për çokollatën. Për një ud-hëtim zbavitës jashtë Romës, drejtohuni drejt komunës së vogël Norma, 50 ki-lometra në jugperëndim të kryeqytetit. Këtu, Museo del Cioccolato Antica Norba operon një fabrikë dhe muze të klasit të parë. Ngopuni me disa mostra të shijshme çokollate dhe pastaj bëni një shëtitje në parkun e mahnitshëm Giardino di Ninfa aty pranë.

7 DESTINACIONE ÇOKOLLATASH 7 DESTINACIONE ÇOKOLLATASH TË SHIJSHME NË EUROPËTË SHIJSHME NË EUROPË

gjetur shumëllojshmëri të famshme e të shijshme produktesh prej çokollate.

LondraMendoni Angli dhe çokollatë dhe do t’ju vijë menjëherë ndërmend Cadbury. Ndërsa anglezët lakmojnë konfeksio-net super të ëmbla si Creme Egg dhe Crunchie, rendja e madhe e këtij vendi drejt botës kulinare ka sjellë me vete një shije për çokollata të bëra vetë gjithash-tu. Shoqata e Çokollatës në Londër është parajsë e vërtetë për puritanët. Qendra

luksoze e furnizimit Victoria në Rrugën Elizabeth prodhon disa nga çokollatat më të mira në qytet.Një qendër e famshme tregtare në Knightsbridge ofron gjithashtu disa lloje të shijshme çokollatash. Harrods gjithashtu është përfundimisht një vend i mrekullueshëm për të gjithë adhuruesit e çokollatës në Londër. Ço-kollatierë të tjerë fenomenalë në qytet përfshijnë Harry London Chocolates, një institut i nderuar, dhe L’Artisan du Chocolat.

ParisSi një vend i shquar kulinar, Parisi ka stil të dukshëm kur vjen fjala te

501 - Monitor • 63

Ka shumë ushqime të mira dhe të këqija nëpër botë. Por ka edhe ushqime të çuditshme dhe të pazakonta gjithashtu. Gatime kaq të pazakonta, në ngjyrë aq të

çuditshme dhe të gatuara me mishin e kafshëve aq të çudit-shme, saqë do të pyesni veten se si munden njerëzit të hanë gjëra kaq të ndryshme nga pjesa tjetër e botës? Kujt mund t’i ketë shkuar mendja ta gatuajë atë? Nëse dëshironi të provoni diçka unike, ekzotike dhe të çuditshme, ju rekomandojmë pesë gatimet e mëposhtme...

Haggis

Haggis është një gatim tradicional i Skocisë. Ka shumë receta, por pjesa më e madhe e tyre përmbajnë “të brendshme” deleje

(zemra, mëlçi dhe mushkëri) qepë, tërshërë, erëza dhe kripë. Pasi të përzihen bashkë, gjella futet në plëncin e deles dhe gatuhet për tri orë. E shijshme!

Djathë me krimba

Ky djathë nga Sardenja e Italisë njihet në këtë zonë si “Casu marzu”. Është i famshëm për larvat e mizave që gjenden në të. Djathi tejkalon fermentimin normal dhe shkon gati në

dekompozim, si rezultat i veprimit digjestiv të larvave. In-sektet futen në djathë pikërisht për këtë proces. Disa njerëz i heqin larvat gjatë ngrënies, ndërsa të tjerë e shijojnë djathin bashkë me to.

Supa e folesë së zogut

Kjo supë konsiderohet një delikatesë në Kinë. Përgatitet duke përdorur foletë e gjetura nëpër shpella, të cilat përmbajnë pështymë zogjsh që i jep cilësinë dhe vitaminat e duhura.

Foletë janë të pasura në vitamina që besohet se ndihmojnë tretjen, nivelet e nxitjes seksuale, lehtësojnë astmën, rrisin përqendrimin dhe nxisin sistemin imunitar. Kjo supë është zgjidhja e vërtetë shëndetësore. Kush e dinte se pështyma e zogjve mund të ishte kaq e shëndetshme?

Vezë mijëra vjeçare

Vezët mijëvjeçare janë një tjetër specialitet kinez që përgatitet duke ruajtur vezë patash në një përzierje argjile, hiri, kripe dhe kashte orizi nga disa javë deri në disa muaj. Pasi të përfundojë ky proces, e verdha e vezës kthehet në një substancë në ngjyrë jeshile të errët, me një aromë të fortë amoniaku dhe squfuri, ndër-sa e bardha e saj kthehet në ngjyrë kafe të errët në formë xheli.

Muktuk

Muktuk është një ushqim tradicional eskimez, që përbëhet nga lëkura dhe dhjami i balenës. Zakonisht përgatitet nga dhjami dhe lëkura e balenës “Bouhed” dhe hahet e gjallë. Megjithatë, ndonjëherë prehet në copa, lyhet me thërrime buke dhe fërgohet si kotoletë ose marinohet. Ligjet e ruajtjes së kafshëve e kufi zojnë numrin e balenave që mund të kapen çdo vit, por kjo nuk do të thotë se ky ushqim është i shtrenjtë. Mund të gjendet në të gjithë Alaskën dhe është ushqim për aventurierët e vërtetë.

GATIME TË ÇUDITSHME NËPËR BOTË

64 • Monitor - 501

tekno Informacion

SAMSUNG GALAXY ACE

Seria Galaxy i dedikohet të gjithë atyre që dëshi-rojnë të kenë në xhep një celular të kompletuar, të gjeneratës së fundit. Modeli që prezantohet

është më i vogli i serisë (peshon 113 gramë) dhe është më pak i kushtueshëm. Sa i përket karakter-istikave teknike, dallohet për ekranin e gjerë 3.5 polësh. Në pjesën e poshtme të tij janë dy butona të butë. Njëri është fi zik dhe njihet si “Home” (shtëpia). Në aparat është i përfshirë edhe një me-kanizëm mbrojtës që bllokon celularin kur afrohet shumë pranë veshit. Në anën e majtë ndodhet një buton që shërben për rregullimin e volumit, ndërsa në anën e djathtë është butoni i zhbllo-kimit të celularit dhe vendi për futjen e kartës së zgjerimit të memories Micro SD.Në pjesën e sipërme të celularit do të gjeni folenë për vendosjen e kufjeve dhe USB-në për karikimin e baterisë.Samsung Galaxy Ace ka procesor Qualcomm 800 MHz, që mjafton për aplikimet më krye-sore. Celulari ka kamerë 5 megapiksel me fl esh led e autofokus. Në të nuk mungon edhe sistemi GPS me cilësi të mirë shër-bimi. Ka më shumë se 150,000 aplikime, ndërkohë që mund të shkarkoni më shumë nga Market Android. Sistemi operativ është Android versioni 2.2Froyo. Nuk i mungon pothuajse asgjë. Do të gjeni edhe ndërlid-hjen Wifi e Bluetooth.

SPECIFIKAT KRYESORE:

Të mirat: Ka më shumë

se 150,000 aplikime dhe

bateria duron gjatë

Të këqijat: Është i ngjashëm

me iPhone

Të përgjithshme: Modeli

që prezantohet është më i

vogli i serisë dhe është

më pak i kushtueshëm

Çmimi: 250 euro

tyre që dëshi-të kompletuar,prezantohet

amë) dhe t karakter-gjerë 3.5dy butona Home”dhe një me-kur afrohet dodhet volumit, zhbllo-kartës së

eni -në për

ommkrye-

men -e,umështë on d-

501 - Monitor • 65

LG prezantoi smartphone për të cilin disa herë në publik janë bërë publike detaje mbi specifi kat e tij. Bëhet fjalë për pajisjen DoublePlay me dy ekrane.Pajisja bazohet në Android 2.3 dhe e ka tastierën harduerike Qwerty të ndarë. Ekrani dytësor me di-agonalen 2 inç shërben për aktivizimin e shpejtë të aplikacioneve dhe ndryshimin e tyre. Ekrani kryesor ka diagonalen 3.5 inç, procesori është Snapdron në një gigaherz dhe kamera e pasme 5 megapiksel me mundësi incizimi videosh në 720p.Celulari pritet që fi llimisht të jetë në ofertën e op-eratorit amerikan T-Mobile dhe do të dalë në treg në muajin nëntor.

MOTOROLA PREZANTON ATRIX 2

SONY ERICSSON, JO MË TELEFONA “TË ZAKONSHËM”SONY ERICSSON, JO MË TELEFONA “TË ZAKONSHËM”

Modeli i ri i Motorola, telefoni i mençur mobil Motorola Atrix 2, ka “zbarkuar” në operatorin mobil amerikan AT&T dhe kushton 100 dollarë, pas nënshkrimit të një kontrate dyvjeçare me operatorin.Motorola Atrix 2 ka një ekran të ndjeshëm në prekje me 4.3 inç, në teknologjinë HD multitouch, me rezolucion 540 x 960 piksel.Për më shumë, Motorola Atrix 2 ka edhe procesorin e fuqishëm me dy bërthama në 1 GHz, 8 GB memorie të brendshme, si dhe portën për mikro SD kartelë, e cila mund të rrisë memorien e telefonit deri në 32GB.Specifi ka të tjera të këtij modeli përfshijnë edhe ka-merën me 8 megapiksel, e cila mund të incizojë video në 1080p, ndërsa Motorola Atrix 2 është i pajisur me

Android 2.3 Gingerbread.

Drejtori i Sony Ericsson Bert Nordberg paralajmëroi fokusimin më të madh të kompanisë në telefonat “e mençur” që prej fi llimit të vitit të ardhshëm.Ai tha se Sony Ericsson nga viti 2012 do të prodhojë kryesisht smartphone dhe do të ndërpresë prodhimin e telefonave të zakonshëm (të thjeshtë, jo-smartphone) për segmentin e poshtëm të tregut.Të ardhurat nga shitjet e telefonave të mençur në shitjet e kompanisë përbëjnë rreth 80 për qind, e deri tani Sony Ericsson ka shitur 22 milionë pajisje Xperia me sistemin operativ Android. Kompania pjesën më të madhe të pa-jisjeve do ta bazojë pikërisht në Android. Sony Ericsson në 3-mujorin e dytë të vitit realizoi një xhiro prej 1.6 miliardësh, ndërkohë që fi timet arritën në 31 milionë euro. Sipas të dhënave, shitjet janë rritur 33 për qind krahasuar me një vit më parë.

LG PREZANTON DOUBLEPLAY

ModeAtrixAT&TkontMot4.3 540PërfuqbrmSpmn

në .

p-g në

g

BURIMI: PROGRAMI PËR RRITJEN E KONKURRUESHMËRISË NË BUJQËSI, AAC

66 • Monitor - 501

Çmimet e prodhimeve bujqësore filluan të rriten më

dukshëm në muajin tetor. Sipas të dhënave të programit

të USAID për Rritjen e Konkurrueshmërisë në Bujqësi

AAC, javën e kaluar në tregjet e shumicës pati rënie

të lehtë të çmimit të lulelakrës, ndërsa u rrit çmimi i

trangullit, domates, karotës e specit, krahasuar me një

muaj më parë. Krahasuar me një vit më parë, një pjesë e

produkteve rezulton të shiten në tregun e shumicës me

çmime më të larta, por nuk mungojnë prodhimet, çmi-

met e të cilave janë edhe më të ulëta se një vit më parë.

Me ardhjen e vjeshtës, pritej që çmimet e perimeve në

vend të fillojnë të rriten.

Sipas të dhënave të AAC, çmimi i domates ishte 27% më

i lartë se një muaj më parë dhe në tregun e shumicës u

tregtua kundrejt 42 lekëve/kg.

Rritje prej 14% pësoi çmimi i trangullit krahasuar me

një muaj më parë. Javës së kaluar, një kilogram trangull

tregtohej në tregjet e shumicës kundrejt një çmimi me-

satar 40 lekë/kg. Krahasuar me një vit më parë, çmimi ka

pësuar ulje me 10 lekë.

Gjatë këtij muaji, karota pësoi rritje çmimi. Në tregun e

shumicës shitej 53 lekë/kg, 13% më shumë se një muaj

më parë. Krahasuar me një vit më parë, në këtë periudhë

karota tregtohet 50% më shtrenjtë. Sipas të dhënave të

tregut të shumicës, në tetor 2010 ajo kushtonte 37 lekë/

kg.

Rritje të ndjeshme të çmimit pësoi speci. Një kilogram

prodhim vendi kushtonte 35 lekë ose 34% më shumë se

në muajin shtator. Krahasuar me një vit më parë, çmimi

mesatar i specit paraqitet në nivele të njëjta. Në të

njëjtën periudhë të vitit të kaluar kushtonte 35 lekë/kg.

Lulelakra është produkti që pësoi ulje të lehtë çmimi kra-

hasuar me një muaj më parë. Sipas të dhënave të AAC,

javës së kaluar ajo tregtohej me 130 lekë/kg. Po ta kraha-

sojmë me tregun e një viti më parë, çmimi i saj ra 2%.

Statistika Ecuria e çmimit të disa prodhimeve bujqësore