mediawijsheid en de openbare bibliotheek · mediawijsheid is het geheel van kennis, vaardigheden en...

Visie Mediawijsheid 2016-2018

Mediawijsheid en de openbare bibliotheek:van warenhuis naar wegwijzer tot werkplaats


INHOUD

1. VOORWOORD 4

2. SAMENVATTING 5

3. AANLEIDING 7

4. GEVOLGDE WERKWIJZE 9

4.1. Aanpak 9

4.2. Doel document 9

5. MEDIAWIJSHEID IN BEWEGING 10

5.1. Ontwikkelingen in de samenleving 10

5.2. Recenteontwikkelingendievaninvloedzijn 10

5.3. Ontwikkelingen binnen het bibliotheekstelsel 12

5.4. KB, Wsob enmediawijsheid 12

6. DOELSTELLING VISIE MEDIAWIJSHEID 14

6.1. Ambities voor de periode 2016-2018 14

6.2. Uitwerkingperpijler 16

6.3. Bouwstenenbijdedriepijlers 19

7. DOELGROEPEN 22

7.1. Preventief en curatief 22

7.2. Focus 2016-2018 22

8. FINANCIERING 25

Bijlage1:MediawijsheidendevijfkernfunctiesuitdeWsob 26

Bijlage2:Begrippenkader&definities 27

Bijlage3:Overzichtgesprekspartners 30

Bijlage4:Overzichtgebruiktebronnen 31

4

Mediawijsheidisindezesnelveranderendewereldessentieel.Iedereenmoetmeekunnendoenineenmaatschappijdieomsteedsmeermediavaardighedenvraagt.Debibliotheekisbijuitstekdeplaatsommediawijsteworden.Hetishetmaatschappelijkhart van de samenleving. Een plek waar mensen, van jong tot oud, terecht kunnen om telezen,teleren,engeïnspireerdteraken.Eenonafhankelijke,laagdrempeligeplek,herkenbaar in de lokale samenleving.

DeafgelopenjareniserdanookdoorlandelijkeinstellingenSectorinstituutOpenbareBibliothekenenBibliotheek.nl,nugeïntegreerdindeKoninklijkeBibliotheek),provin-ciale ondersteuningsinstellingen en lokale bibliotheken sterk ingezet op het bevorderen vanmediawijsheidbijburgers.Nieuweontwikkelingen,indesector,maarvooralookindebuitenwereldvragenomeenherijkingrondditonverminderdbelangrijkethema.Waar staan we nu en waar moeten we naartoe? Welke inspanningen moet de Konink-lijkeBibliotheekleverenomdebibliothekentehelpenzichnógbetertepositionerenopditthema?Datzijndehoofdvragenwaaropdezevisieeenantwoordgeeft.

Ikbenvanmeningdatwe,samenmethetnetwerk,alopdegoedewegzijn.Dezevisiegeeftaandatdegezamenlijkeinspanningenvanhetbibliotheekstelselopditvlak,resul-taatopleveren.Ontwikkelingenindesamenlevingvragenomeenflexibelehoudingeneen voortdurende inzet en inspanningen van de bibliotheken die aansluiten op recente ontwikkelingen zoals robotisering. De bibliotheek als warenhuis van kennis en informa-tie,alswegwijzerdiemensenhelptdejuistevaardighedenteverwervenenleertomtegaanmetdedagelijkseovervloedaaninformatie,endebibliotheekalswerkplaatswaarmensen sámen met anderen kennis vergaren, delen en ontwikkelen.

Ikwensuveelinspiratieenleesplezier.

Lily KnibbelerAlgemeenDirecteurKoninklijkeBibliotheek

1. Voorwoord


IndezevisiebenoemtdeKoninklijkeBibliotheek(KB)deambitiesendoelstellingenrondmediawijsheidvoordeperiode2016-2018.Hetbeschikkenovervoldoendemediawijsheidblijftvoormenseneenbelangrijkerandvoorwaardeomvolwaardigdeeltenemenaandeparticipatiesamenleving.Mediawijsheiddraagthierdoorbijaandezelfredzaamheidvanmensen. De Bibliotheek vervult een essentiële rol om burgers zelfredzaam te maken zodat zijvolledigkunnenmeedoenindezemaatschappij.BijdevisieisuitgegaanvandedoordeRaadvoorCultuurgeformuleerdedefinitie:“Mediawijsheidishetgeheelvankennis,vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen be-wegenineencomplexe,veranderlijkeenfundamenteelgemedialiseerdewereld.” Deze is doorMediawijzer.netvereenvoudigdtot:“deverzamelingcompetentiesdiejenodighebtomactiefenbewustdeeltekunnennemenaandemediasamenleving.”Devisiemedia-wijsheidsluitaanoprecenteontwikkelingenindesamenlevingenbenoemtderolvandeKB en het bibliotheekveld voor dit thema. De visie is bedoeld voor betrokkenen binnen de KB,stakeholdersbinnenenbuitendebibliotheeksectorenrelevante(nationale)beleidsin-stellingen.Viadeskresearch,expertsessieseninterviewsmetstakeholdersvanbinnenenbuiten de sector is input verzameld voor de visie.

Devisiegaatuitvandrierollenvoorbibliotheken,dievanwarenhuis,wegwijzerenwerkplaats.DezerollensluitenaanbijdemissievandeKBomviahetnetwerkvan bibliothekenmenseneninformatiebijeentebrengenomzevaardiger,slimmeren creatievertemaken.Depijlerwarenhuisvoorkenniseninformatieheeftalsdoelmensenslimmer te maken. Dit doet de bibliotheek door toegang te bieden tot een brede fysieke en digitalecollectie(warenhuis).Mensendewegwijzenindeovervloeddieerisaan(on-enoffline)informatieiseentaakdieinhetbibliotheekveldalbreedisopgepakt.Alsweg-wijzerdragenbibliothekenbijaanhetvaardigermakenvanmensenzodatzijvoldoende(media)vaardighedenhebbenommeetekunnendoenindehuidigemediasamenleving.Nieuwvoorhetbibliotheekveldisdepijlerwerkplaats.Viawerkplaatsen(zoalsFabLabs)kunnenmensenbijdefysiekebibliotheekterechtomtecreëren,uittevinden,enkenniste vergaren en te delen. Dit vergroot 21e-eeuwse vaardigheden als creativiteit, verbeel-dingskracht, probleemoplossend vermogen, verbanden leggen, samenwerken en kennisde-len,dieookbelangrijkzijnommediawijstezijnofworden.

De KB voorziet in een aantal bouwstenen waarmee het bibliotheekveld de inzet op me-diawijsheidviadedriepijlerskanvormgeven.ZozetdeKBbijvoorbeeldinoponderzoekeneenrelevantelandelijkecollectie.OokzorgtdeKBvooreengezamenlijkecatalogusen(digitale)infrastructuur.Omdedeskundigheidvanmedewerkerstebevorderenfacili-teertdeKBcursussen,bijscholingsmodulesentrainingenenzetzevanuithaarlandelijkeregierolsterkinopkennisdeling.Communicatieiseenbelangrijkaspecteneengedeeldeverantwoordelijkheidvoorhethelenetwerk.DeKBmaaktopstrategischniveauderolvandebibliotheekophetgebiedvanmediawijsheidzichtbaarvoorallerelevantelandelij-kestakeholdersensluitookstrategischeallianties,daarbijondersteunddoordeProvincia-leOndersteuningsinstellingen(POI’s).Uiteraarddienenálleburgersmediawijstezijn.Omde verschillende doelgroepen te bedienen zet de KB twee sporen uit, een preventieve en een curatieve aanpak. De preventieve aanpak is met name gericht op het voorkomen van achterstanden door het ontwikkelen van informatievaardigheden en aanleren van media-wijsheidopjongeleeftijd(0-18).Ditkrijgtvooralvormviaondersteuningsprogramma’saanhetonderwijs(voorschools,poenvo).Bijdecuratieveaanpakgaathetomhetweg-werkenvanopgelopenachterstandbijhetontwikkelenvaninformatievaardighedenenaanlerenvanmediawijsheid.Ditisgerichtopverschillende(kwetsbare)volwassendoel-groepenenlooptviadelandelijkeprogrammalijndeBibliotheekenBasisvaardigheden.BijdeuitwerkingvandepijlerwerkplaatsontwikkeltdeKBnieuwedienstverleningscon-cepten. Dit zal in eerste instantie vooral gebeuren voor de doelgroep jongeren in het vo enmbo.DaarnaastrichtenweonsopdedoelgroepjongeoudersbinnenhetlandelijkeprogrammaBoekStart.

2. Samenvatting

6

Indevisieiseenindicatiegegevenvanverschillendeactiviteitenbinnendedriepijlerswarenhuis,wegwijzerenwerkplaats.Eenverdereuitwerkingvandezeactiviteitenopdetailniveaumetbijbehorendefinanciëleinspanningenkomentestaanindeonderlig-gendeactiviteitenplannenperpijlerendoelgroep.Naasthetstructurelebudgetombe-staande activiteiten te onderhouden en te actualiseren, zet de KB ontwikkelgelden in om nieuweontwikkelingengefaseerdvormtegevenbinnendepijlerwerkplaats.DaarwaarmogelijkverbindtdeKBontwikkelgeldenmetbestaandebudgettenvoorinnovatieveontwikkelingenbijvoorbeeldinhetkadervandeinnovatieagenda.Ookopprovinciaalenlokaalniveaumoetvoldoendebudgetvrijgemaaktwordenommediawijsheidstructu-reelintebedden.Datiseenverantwoordelijkheidvanhetnetwerkalsgeheel.

“In de visie is een indicatie gegeven van verschillende activiteiten binnen de drie pijlers warenhuis, wegwijzer en werkplaats.”


Verschillende ontwikkelingen vormen de aanleiding voor een nieuwe visie op media-wijsheidvanuitdeKoninklijkeBibliotheek;ontwikkelingenindesamenlevingen bestuurlijk-organisatorischeveranderingeninhetbibliotheekstelsel.VanoudshervervultdeBibliotheekeenbelangrijkerolbijhetondersteunenvanburgersomzichteinformeren.Ditspeeldevoorheenineentijdperkvaninformatieschaarstemaarspeeltnujuist in het veranderende medialandschap waar juist sprake is van een informatie-over-vloed en verregaande digitalisering. Bibliotheken helpen mensen in deze overvloed aan informatiedoordebomenhetbostezien.Sindsdejarennegentigishetbibliotheekveldactiefbetrokkenbijde(strategische)ontwikkelingenrondmediawijsheid.Ineersteinstantie vanuit haar traditionele informatiefunctie maar gaandeweg steeds meer vanuit eenbredemaatschappelijkinsteek.

Daarnaastzijnerinhetopenbarebibliotheekstelseleenaantalingrijpendebestuurlijkeenorganisatorischeveranderingendoorgevoerd.In2015isdeWetstelselopenbarebibliotheken(Wsob)inwerkinggetreden.DaarmeezijnonderanderehetvoormaligeSectorinstituutOpenbareBibliotheken(SIOB)endeStichtingBibliotheek.nl(B.Nl)geïntegreerdindeKoninklijkeBibliotheek(KB).MetdezeintegratieisdeKBeindverantwoordelijkvoorhetopenbarebibliotheekstelselenvoordeuitvoeringvandewet.IndeMemorievanToelichtingopdeWsobwordtmediawijsheidgenoemdalseenvandetakenvandeopenbarebibliotheek.

ParticipatiesamenlevingVolgensdeRaadvoorCultuurmoetenmensenvoldoendemediawijszijnommeetekunnen doen in de huidige samenleving1.Inonzeparticipatiesamenlevingissprakevaneen terugtredende overheid waardoor er intensief beroep wordt gedaan op de zelfred-zaamheidvanburgers.Zozullenburgersenbedrijvenvanaf2017allezakenmetdeoverheidzoveelmogelijkdigitaalafhandelen.Omgebruiktemakenvandigitaleover-heidsdiensten, zoals digitale belastingformulieren, toeslagen en DigiD, moeten mensen dusvoldoendemediawijszijn.Metbehulpvandigitalemiddelenfaciliterenburgerssteedsvakerhunpersoonlijkeleefomgevingeninspirerenzichzelfenhunsocialenet-werkentotparticipatieinzorg,welzijnopenbaarbestuurenveiligheid2. Bovendien be-noemthetrecentverschenenEindadviesPlatformOnderwijs2032eenkerncurriculumvooralleleerlingenuithetprimairenvoortgezetonderwijsdatzijnodighebbenomdewereldtekunnenbegrijpeneneraanbijtedragen3.Inditcurriculumisdigitalegelet-terdheidnadrukkelijkopgenomen.

3. Aanleiding

1 Raad voor Cultuur, Mediawijsheid. De ontwikkeling van nieuw burgerschap, Den Haag, juli, 2005.2 Hartog, M. en B. Mulder, Maatschappelijke informatievoorziening. Burgers toerusten voor een participatiesamenleving,

Haagse Hogeschool en eSociety Instituut, Den Haag 2015.3 PlatformOnderwijs2032, Eindadvies Ons Onderwijs 2032, Den Haag, januari 2016.

Mediawijsheid is het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld. Door Mediawijzer.net vereenvoudigd tot: de verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving.

Raad voor Cultuur en www.mediawijzer.net

Mediawijsheid

8

Hetdoelendenoodzaakvanhetstimulerenvanmediawijsheidisdusmeerdanalleenhetlerenomgaanmetdemediazelf.Hetgaatomhetparticipereninhetbredemaat-schappelijkproces.

Term mediawijsheid Datmediawijsheidwordtgezienalseenbelangrijkerandvoorwaardevoorburgerschapblijktookuitdevele(internationale)bredemaatschappelijkediscussiesendeaandachtdieerinpublicatiesaanbesteedwordt.Naastdetermmediawijsheidwordeninhetverlengde hiervan verschillende begrippen gebruikt, zoals digitale geletterdheid en 21e-eeuwse vaardigheden, e-skills, computational thinking, mediageletterdheid en informatievaardigheden. Deze termen overlappen voor een deel met het begrip media-wijsheidofmakeneronderdeelvanuitofnetandersom.Ditvraagtomduidingvanhetbegripmediawijsheidinrelatietotdezetermen(zieookbijlage2)eneenhernieuwdeplaatsbepalingvanhetbibliotheekveldbinnenhetdomeinmediawijsheid.

“Mediawijsheid wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde voor burgerschap.”


4.1 | Aanpak

Omtekomentoteennieuwevisiemediawijsheidisdevolgendewerkwijzegehanteerd:

▪Deskresearch:Opbasisvanjaarplannen,beleidsnotities,onderzoekenensites (ziegebruikteliteratuur)

▪Expertsessies:Indeperiodenovember2015t/mjanuari2016hebbenverschillendesessiesplaatsgevondenmetexpertsenbetrokkenenvanbinnenenbuitenhetbiblio-theekveld. Daaraan namen onder andere mensen deel van binnen de KB, werd gespro-ken met mensen uit het bibliotheekveld en met betrokkenen uit het netwerk vanMediawijzer.net.

▪Interviews:Verderiseenaantalbibliotheekdirecteurengeïnterviewd.Injanuari2016is nog een gesprek gevoerd met de betrokken beleidsambtenaren van het ministerie vanOCW.Inbijlage3iseenoverzichttevindenvandegesprekspartnersbijdever-schillende sessies.

4.2 | Doel document

Doelstellingenvisie:▪Eenduidelijkevisiegevenopmediawijsheiddieaansluitoprecenteontwikkelingenen

waarin de rol van het bibliotheekveld helder is benoemd. ▪HetformulerenvaneenvisieopmediawijsheiddieaansluitopdemissieenvisievandeKBzoalsverwoordinDeKrachtvanhetnetwerk,KB,DenHaag,2014,dieaansluitopdeideeënbinnenhetbibliotheekveldeninlijnismetdedoorMediawijzer.netgeformuleerde doelstellingen.

▪Hetformulerenvandebijbehorendedoelenendoelgroepen.▪Vertrekpuntvoordeconcreteuitwerkingnaaractiviteitniveau(inclusiefplanningenfinanciëleuitwerking)binnendeKBvoordeperiode2016-2018.

Dit document is bedoeld voor betrokkenen binnen de KB, stakeholders binnen en bui-tendebibliotheeksectorenrelevante(nationale)beleidsinstellingen.

4. Gevolgde werkwijze

10

5.1 | Ontwikkelingen in de samenleving

IndehuidigesamenlevingwaarinderolvanmediaenICTsteedsgroeitkannietieder-eenevengemakkelijkmeekomen.Eendeelvandemensenmistdenodigevaardighedenencompetenties.Zelfsgroependiezijnopgegroeidindedigitalesamenlevingblijkenminder handig met nieuwe mediatoepassingen dan gedacht. En voor de mensen die níet zijnopgegroeidindezedigitalesamenlevingzijndeachterstandennoggroter.Zoisereen kloof ontstaan tussen mensen die deze technologieën wel en niet goed weten in te zetten.Ookindetoekomstzulleneraltijdgroepenzijndieachterblijven,omdatzijgeentoeganghebbentotdenieuwstetechnologieënen/ofhethenontbreektaandejuistevaardigheden en competenties4.

Om deel te nemen aan de participatiesamenleving worden naast vaardigheden op het gebiedvangeletterdheidenmediawijsheidsteedsvakerde21e-eeuwsevaardighedenendigitalegeletterdheidalsrandvoorwaardelijkbestempeld.Voorbeeldenhiervanzijn creativiteit, kritisch denken, probleemoplossende vaardigheden en productiviteit. Hoedezeenanderetermenzichtotelkaarverhoudenenhoezijrelaterenaanmedia-wijsheidisterugtevindeninbijlage2.Bibliothekenzettenzichalinommediawijsheidvanmensentebevorderen.Totnutoeheefthetbibliotheekveldzichvoornamelijkvanuit haar informatiefunctie gericht op het toegang bieden tot een brede collectie met verschillendetypen(on-enoffline)bronnen(schrift,geluidenbeeld)enhetstimulerenvan informatievaardigheden door middel van cursussen, workshops en leermethodie-ken.Metnamedeontwikkelingenrond21e-eeuwsevaardighedenendewijzewaaropdezebinnenhetonderwijsmaarookindesamenlevingbreedvormkrijgen,vragenomeenherijkingvanderolvanbibliothekeninditdomein.

5.2 | Recente ontwikkelingen die van invloed zijn

InonderstaandefiguurvanKennisnetwordende21e-eeuwsevaardighedengeplaatstinhetonderwijscurriculumvande21eeeuw.

5. Mediawijsheid in beweging

4 SIOB, Bibliotheek van de Toekomst. Knooppunt van kennis, contact en cultuur . SIOB, Den Haag, januari 2014.

Figuur 1. https://www.kennisnet.nl/artikel/alles-wat-je-moet-weten-over21e-eeuwse-vaardigheden


Opditvlakistotnutoedoorhetbibliotheekveldvooralingezetop:▪BasiskennisICTeninternetmetnamevoordedoelgroepvolwassenen▪Mediawijsheid(bewust,kritischenactiefgebruikvanmedia)Informatievaardighedenalsonderdeelvanmediawijsheidinhetverlengdevanleesbevordering:

◦definiëreninformatieprobleem ◦zoekeninformatiebronnen ◦selectereninformatiebronnen ◦verwerkeninformatiebronnen ◦presentereninformatie

Daarbijiseendeelvande21e-eeuwsevaardighedentescharenonderhetbevorderenvan informatievaardigheden die al binnen de dienstverlening van bibliotheken valt. OokhetPlatformOnderwijs2032geeftinheteindadviesaanhetkabinetoverhetpri-mairenvoortgezetonderwijs5aandatdevaardighedenenkennisdiebelangrijkzijnvoordetoekomstnauwgerelateerdzijnaanmediawijsheidendebredeinvullingvaninfor-matievaardigheden.Hetgaatdanom:

▪Taalvaardigheidalsrandvoorwaardevanmediawijsheid,waarinbibliothekenvanoudsherindeondersteuningnaarhetonderwijsaleengroterolvervullen.

▪Digitalegeletterdheid(basiskennisICT,informatievaardigheden,mediawijsheid).Vakoverstijgendevaardighedendievaakovereenkomenmetde21e-eeuwsevaardig heden. ▪Kansenbenuttenvandedigitalewereld.▪Functioneletaalvaardigheid:“Hetkritischtekstenlezenenbesprekenenlerenomgaanmethetsteedsgroteraantalinformatiebronnen.”

Naastdezeaccentenlegthetplatformookdenadrukopcomputationalthinking.KennisvanICTencomputationalthinkingzorgtervoordatleerlingenbegrijpenhoezenieuwetechnologische diensten en producten kunnen benutten.

5 Platform Onderwijs2032. Eindadvies Ons Onderwijs2032, Den Haag, januari 2016

12

5.3 | Ontwikkelingen binnen het bibliotheekstelsel

Hetbibliotheekveldissindsdejarennegentigactiefbetrokkenbijde(strategische)ontwikkelingenrondmedia-educatie(devoorlopervanhetlaterebegripmediawijs-heid).Metrijkssubsidiewerdsamenmetpartnersuitdewereldvanonderwijs,mediaencultuurgewerktaaneenvisieopmedia-educatieenwerdentalvan(experimentele)projectengesubsidieerd.Hetadvies'Mediawijsheidennieuwburgerschap'vandeRaadvoorCultuurin2005zettemediawijsheidenderolvanbibliothekeninditdomeinechtopdekaart.Ditadvieswerdvervolgensvertaaldnaarregeringsbeleid.In2009schreeftoenmalig minister Plasterk van OCW, de bibliotheken naast een informatiefunctie ook een gidsfunctie toe. Volgens de minister fungeert de bibliotheek voor mensen als weg-wijzerindezetijdvaninformatie-overvloed,waarervroegersprakewasvaninformatie-schaarste.

SamenmetKennisnet,Beeld&Geluid,NTRenECPwerddoordetoenmaligeVereni-gingOpenbareBibliotheken(VOB)gewerktaandetotstandkomingvaneenlandelijkExpertisecentrumMediawijsheid.MetsubsidievanhetministerievanOCWisMedia-wijzer.netin2010ingericht.HierinspeelthetbibliotheekveldtotopdedagvanvandaageenactieverolmetdeKBalseenvandevijfkernpartnersdiedestrategieenhetbeleidvormgeven.DaarnaastzijnnagenoegallebibliotheekorganisatiesalsnetwerkpartneraangeslotenbijMediawijzer.net.Bijdezenetwerkorganisatiezijninmiddels,samenmetdebibliotheken,meerdanduizendorganisatiesaangeslotenuitdewereldvanonderwijs,mediaencultuur.Hiermeegeefthetbibliotheekveldzichtbaarenconcreetinvullingaanhaardoelstellingtenaanzienvanhetbevorderenvanmediawijsheid.

5.4 | KB, Wsob en mediawijsheid

VooreennieuwevisieopmediawijsheidisuitgegaanvandemissievandeKB6.Inhetkorthoudtdieindatviahetnetwerkvanbibliothekenmenseneninformatiebijelkaarwordengebrachtomzevaardiger,slimmerencreatievertemaken.Hierbijstaatdeklantcentraal.

HetbelangvandeklantisleidendvooralletakendiedeKBuitvoert,dusookvoordierondommediawijsheid.Devolgendedoelstellingenzijnhierbijvantoepassing.Deklant:

▪Vindteenvoudigwatdebibliotheektebiedenheeft;▪HeefteenplatformvooronderzoekinNederlandsepublicaties;▪Heefttoegangtotzoveelmogelijkdigitalecontent,zovrijmogelijkvooriedereen;▪Ervaartéénbibliotheek,bijwelkloketdeklantookaanklopt;▪Wordtverleidengeholpenomgebruiktemakenvandebibliotheekcollectie-Neder-land;

▪KaneropvertrouwendatNederlandseboeken,krantenentijdschrifteneninternatio-nalewetenschappelijkepublicatiesduurzaamtoegankelijkblijven.

“Voor een nieuwe visie op mediawijsheid is uitgegaan van de missie van de KB. ”

6 Uit: De Kracht van het netwerk. Beleidsplan 2015-2018, KB, Den Haag, 2014 (p. 6)


7 Wet stelseltaken openbare bibliotheken, Memorie van Toelichting, Den Haag 2015 (p. 12)

Kernfuncties gedefinieerd in bibliotheekwetSinds2015isdenieuwebibliotheekwet(Wsob)vankracht.Hierinstaatdatdeopenbarebibliotheekalsgevolgvandigitaliseringhaarmaatschappelijkefunctiemoetherdefinië-ren.Hierbijzijndevolgendevijfkernfunctiesuitgangspunt:

1.Terbeschikkingstellenvankenniseninformatie.(informatie)2.Biedenvanmogelijkhedentotontwikkelingeneducatie.(leren)3.Bevorderenvanlezenenhetlatenkennismakenmetliteratuur.(lezen)4.Organiserenvanontmoetingendebat.(ontmoeting)5.Latenkennismakenmetkunstencultuur.(cultuur)

Mediawijsheidvaltvanoudsheronderdeinformatiefunctiemaarheeftdeafgelopenperiodeviadeondersteuningaanhetonderwijsnauweverbindingengelegdmetdeedu-catievefunctieenmetlezen.Defunctiesontmoetingencultuurkrijgenvooraloplokaalniveauvorm.Zieookbijlage1.

IndeMemorievanToelichtingopdeWsobwordtderolvanhetbibliotheekstelselophetgebiedvanmediawijsheidalsvolgtbeschreven:"Detakenvandeopenbarebiblio-theekconcentrerenzichophetpublieksvriendelijk,gestructureerdenvancontextvoorzienaanbiedenvandigitalevormenvaninformatieencultuur.Hetvergrotenvanmediawijsheidisdaareenonderdeelvan.’’7 De bibliotheek vervult die taken voor het algemeenpubliekmaarookvoormaatschappelijkeorganisaties.Bijvoorbeeldophetterreinvanonderwijsencultuur.Opdezemanierwordeninsamenwerkingmethetonderwijs(formeelennon-formeel),programma’svoorleesbevordering,bestrijdingvanlaaggeletterdheidenmediawijsheidingevuld.

14

DedoelenophetgebiedvanmediawijsheidinrelatietotdemissievandeKoninklijkeBibliotheekstaanhieronderbeschreven.DaaronderzijndedoelenuitgewerktviahetDIN-model(Doelen-Inspanningen-Netwerk).DeKBvoorzietdrierollenophetvlakvanmediawijsheiddiebibliothekenvervullen,dievanwarenhuis,wegwijzerenwerkplaats.

6.1 | Ambities voor de periode 2016-2018

Missie & Visie DeKoninklijkeBibliotheekwilmenseneninformatiebijelkaarbrengenmetalsdoelzeophetterreinvanmediawijsheidvaardiger,slimmerencreatievertemaken.De KB wil dit realiseren via een goed functionerend netwerk binnenenbuitenhetbibliotheekveld.Hierbijstaandeklantdoelstellingen van de KB centraal.

Einddoel AlseindverantwoordelijkeenvertegenwoordigervanhetbibliotheeknetwerkenkernpartnerbinnenMediawijzer.netwildeKBzoveelmogelijkmensenstimulereninhet(verder)ontwikkelenvanmediawijsheidzodatzijoptimaalkunnenfunctioneren in onze media- en participatiesamenleving. Dezeinspanningenzijngerichtopalleburgersmetextraaandacht voor speciale en kwetsbare doelgroepen.

Doelen Slimmer Vaardiger Creatiever

Pijlers Warenhuis:

Breed beschikbaar stellen van informa-tiebronnen aan alle burgersinNederland.

▪Toegangbiedentotcollectie

▪Gebruiksvriendelijkeinfrastructuur

▪Inspirerendepresen-tatie collectie

Wegwijzer:

▪Programma’sinfor-matievaardigheden

▪Bronneninsamen-hang presenteren (dossiers)

▪Betrekken(lokale)netwerkpartijenencommunities

Werkplaats:

▪Zelfmaken (peer-to-peer)

▪Werkenmet3D,robots etc.

▪Programmeren▪Ontwikkelenen

produceren

6. Doelstelling visie mediawijsheid


''De Koninklijke Bibliotheek wil mensen en informatie bij elkaar brengen met als doel ze op het terrein van mediawijsheid vaardiger, slimmer en creatiever te maken.''

16

6.2 | Uitwerking per pijler

1. Warenhuis voor kennis en informatie

DoelstellingDepijlerwarenhuisvoorkenniseninformatieheeftalsdoelmensenslimmertemaken.Dit doet de bibliotheek door toegang te bieden tot een brede fysieke en digitale collectie. Dezecollectieisafgestemdopdebehoeftenvaneenbreedendiverspubliek.Hiermeegeeft de bibliotheek invulling aan de in de Wsob benoemde kerntaak ‘ter beschikking stellenvankenniseninformatie.’

Daarnaast onderscheidt de openbare bibliotheek zich fundamenteel van veel andere informatie-aanbieders door te functioneren vanuit de publieke waarden.8

▪Betrouwbaarheid▪Onafhankelijkheid▪Authenticiteit▪Pluriformiteit▪Toegankelijkheid

Ditiseenroldiebijuitstekbijdebibliothekenpastendiezijvanoudsherookvervult.Eenroldieindehuidigesamenlevingaanbelangheefttoegenomen.Naastdezeklas-sieke invulling van de informatietaak fungeert de bibliotheek als actieve bemiddelaar tussenaanbiedersenvragersvaninformatie.Hetgaatdanbijvoorbeeldoverinformatieophetgebiedvanoverheid,veiligheid,zorg,onderwijs,cultuurenmedia.Deklantvindteenvoudigwatdebibliotheektebiedenheeft(klantdoelstelling1).

Inspanningen Omallemenseneeninteressantecollectieteblijvenbiedenishetzaakdekomende periode goed aan te sluiten op de behoeften van de verschillende gebruikersgroepen. Hierbijwordtgebruikgemaaktvanrecentonderzoeknaargebruikersbehoeften.Decollectie(digitaalenfysiek)moetsteedsvoorzienineenaanbodvanzoveelmogelijkedigitaleenactuelecontent,verdeeldoverdeverschillendecontent-stromen(e-books,muziek,databankenenaudiovisuelecontent).9 Daarmee fungeert de bibliotheek als warenhuis van kennis en informatie voor alle doelgroepen.

Voordeklantgeldtdatzijdeverschillendetoegangskanalenalséénbibliotheekerva-ren(klantdoelstelling4).Voordedoelgroepjeugdwordtdetoegangtotde(fysieke&digitale)collectieverbreednaareen(digitale)schoolbibliotheek.Zokunnenkinderenenjongerenbinnenenbuitendeschoolsecontextomgebruikmakenvaneenuitgebreidecollectie. Dit laatste gebeurt als onderdeel van het project Jeugd van de KB, waarin ook ophetterreinvanmediawijsheidinspanningenwordenverricht.

8 Wet stelseltaken openbare bibliotheken, Den Haag 2015 (p. 2)9 Kwinkgroep, E-content rapport, ministerie van OCW, Den Haag, 2014

''Naast deze klassieke invulling van de informatietaak fungeert de bibliotheek als actieve bemiddelaar tussen aanbieders en vragers van informatie.''


NetwerkOplandelijkniveauisdeKBverantwoordelijkvoorderandvoorwaardenenkadersvoorde inkoop van content die onderdeel uitmaken van een collectie die voldoet aan de eer-der genoemde publieke waarden van de bibliotheekcollectie. Dit gebeurt via de inmid-dels vastgelegde kaders en randvoorwaarden voor het inkoopproces digitale content.10

InhetgezamenlijkeCollectieplanzijnkaders,randvoorwaardenenafsprakenvoorhetcollectiebeleidbinnenhetbibliotheekstelseloplandelijk,provinciaalenlokaal/regionaalniveau opgenomen.

Oplokaalniveauwordendelandelijkefysiekeendigitalecollectiesaangevuldmetvoordegebruikerrelevanteregionaleenlokaleinformatiebronnen.Zoalsdieuitdewereldvan de archieven, musea, media en heemkundekringen.

2. Wegwijzer

DoelstellingMensendewegwijzenindeovervloeddieerisaan(on-enoffline)informatieiseentaakdieinhetbibliotheekveldvanoudsherbreedisopgepakt.Alswegwijzerdragen bibliothekenbijaanhetvaardigermakenvanmensenzodatzijvoldoende(media)vaar-digheden hebben om mee te kunnen doen in de huidige mediasamenleving. Deze rol wordtopdevolgendemaniereningevuld:

▪Viamoderneinformatiearchitectuuren-technologieënkunnenverschillendebron nenbijelkaarwordengebrachtzodatditmeerwaardeheeftvoordegebruiker(digitaledossiers).▪Voorkinderen,jongerenenvolwassenenworden(landelijke)bredepakkettenaaneducatieveprogramma’saangeboden,veelalinhetkadervandeondersteuningaanhetonderwijsinhetverlengdevanleesbevordering.Daarinkomenhetverbeterenvaninformatievaardigheden(verwerven,beoordelen,selecteren,verwerkenenpresenterenvaninformatieaanbod),maarookoperationelevaardighedenalsknoppenkunde.

Inspanningen Derolvanwegwijzerkrijgtinmiddelsbreedinvullingbinnenhetbibliotheekveldmaarwordt de komende periode kwalitatief en kwantitatief verder uitgewerkt. Dit gebeurt metnamebinnendelandelijkeprogramma’sdeBibliotheekopschoolbasisonderwijsenvoortgezetonderwijs(preventief)envoorvolwassenenbinnenhetprogrammadeBibliotheekenbasisvaardigheden(curatief).

EnookbinnenhetspeerpuntJeugdvandeKBwordeninspanningenrondmediawijs-heid gericht op kinderen en jongeren opgenomen. Dit gebeurt in nauwe samenwerking methetonderwijseninaansluitingophetonderwijscurriculum.IndeWsobstaatdezerolvermeldindepassage"Debibliotheekmoetmogelijkhedenbiedentotpersoonlijkeontwikkelingeneducatie."

Deskundigheidsbevorderingvanmedewerkersblijfteenaandachtspunt.Gekekenwordtin hoeverre de huidige trajecten van deskundigheidsbevordering nog voldoen in relatie totbovenstaandeactiviteiten.Mogelijkwordendezeuitgebreid,bijgesteldendooront-wikkeld.

10 www.kb.nl/ob/collecties/inkoop-e-content-voor-openbare-bibliotheken

18

Netwerk

Landelijk: deKBcreëertoplandelijkniveauallerandvoorwaardenzodatbibliothekenoplokaalniveau,viadeProvincialeOnderwijsinstellingen(POI’s),hunfysiekedienst-verleningrichtingdeverschillendedoelgroepenenhetonderwijsoptimaalkunneninrichten.DitgebeurtmetbehulpvanlandelijkedienstverleningsconceptenzoalsdeBibliotheek op school en de Bibliotheek en Basisvaardigheden. De KB heeft in het Jaarplan 2016 het ontwikkelen van een brede digitale jeugdstrategie alsspeerpuntbenoemd.Hierinwordtmediawijsheidnadrukkelijkmeegenomen.OokindelandelijkeInnovatieagenda2016-2018vandeKBismediawijsheidalsonder-deelvanhetdomeinBasisvaardighedenenJeugd&Onderwijs,opgenomen.

Provinciaal: deStichtingProvincialeServiceorganisaties(SPN)endePOI’sorganisereninopdrachtvandeKBdeuitrolvandelandelijke(fysieke)dienstverleningsconcepten.Daarbijzijnzijverantwoordelijkvooreenefficiënteuitrol,hetsignalerenvanproblemenbinnen het netwerk en het aandragen van oplossingsrichtingen in samenwerking met de KB.

Lokaal: delokalebibliotheekisuiteindelijkdeplekwaardedienstverleningrichtingdeeindgebruiker in het fysieke domein plaatsvindt. De bibliotheek maakt afspraken met hetonderwijsoverdeondersteuningophetgebiedvanmediawijsheidmetbehulpvandeinstrumentendieoplandelijkniveauzijnontwikkeldenviadeprovincieszijnuitge-rold.

3. Werkplaats

DoelstellingBijdefysiekebibliotheekkunnenmensenterechtomtecreëren,uittevinden,enkennistevergarenentedelen.Debibliotheekbiedteenwerkplaats(eenzogenaamdemakerspaceofFabLab)eniseencreatiefeneducatiefplatformwaarkennis-entalen-tontwikkeling centraal staan. De werkplaats heeft verschillende middelen, zoals soft-ware, elektronica, 3D-printers, robots en andere machines en gereedschap beschikbaar. Mensenkunnenhierideeën,materialenenproductenontdekken,ontwikkelenenzelfproduceren.Hetdoelisomburgerstestimulerenomteexperimenterenenkennistemakenmetonbekendedenk-enproductieprocessen.Hetvergroot21e-eeuwsevaar-digheden als creativiteit, verbeeldingskracht, probleemoplossend vermogen, verbanden leggen, samenwerken en kennisdelen.

DeontwikkelingenvandewerkplaatssluitennauwaanbijdemissievandeKBommen-seneninformatiebijelkaartebrengenmetalsdoeldecreativiteittestimuleren.Ookliggendewerkplaats-activiteiteninhetverlengdevandeontwikkelingendieMediawij-zer.netvoorogenheeftbijhetbeleidsdomeinontdekken.DaarnaastsluithetnauwaanbijdeontwikkelingendiehetPlatformOnderwijs2032schetstinhetrecentuitgebrachteadvies.12

11 Mediawijzer.net jaarplan 2016, Zoetermeer, 2015 (p. 13)12 Platform2032, Eindadvies Ons Onderwijs2032 (januari 2016)


InspanningenIntegenstellingtotdeeerdergenoemderollenalswarenhuisenwegwijzerisderolvanwerkplaatsnieuwvoorhetbibliotheekveld.BinnendeinnovatieagendavandeKBzijninitiatieven rond FabLabs gefaciliteerd en gepresenteerd aan het bibliotheekveld. Op basis van pilots met doelgroepen uit het vo en mbo wordt het concept van de bibliotheek als werkplaats verder ingebed in het bibliotheekstelsel.

DatbetekentdatgekekenwordtnaardesuccesfactorenvanFabLabsdieernualzijn.Daarnaastwordendeactiviteitenbinnenhetbibliotheeknetwerkingebedineenflexibelorganisatiemodel dat de verbinding en de rolverdeling over de verschillende netwerkni-veaushelderbeschrijft.DevolgendestapisomdaaralsKB(eindverantwoordelijkevoorhetnetwerk)formeleafsprakenbinnenhetnetwerkovertemaken.Vanbibliotheekme-dewerkers vraagt dit om andersoortige vaardigheden en competenties. En is er dus een stevige impuls op het gebied van deskundigheidsbevordering nodig.

Netwerken inrichtenOplandelijkenregionaal/lokaalniveaumoetennetwerkeningerichtwordenmet relevante organisaties en communities. De bibliotheek organiseert FabLab activi-teiteninclusiefhetbegeleidenvangebruikers.Ookstimuleertdebibliotheekpartijenengroepengebruikersominhoudelijkinvullingtegevenaandewerkplaats.Metdeverschillende FabLab-activiteiten kan de bibliotheek verschillende gebruikersgroepen aanspreken.Zokunnenbibliothekenspecifiekeprogramma’saanbiedenvoorjongeredoelgroepeninrelatietothetonderwijs.Daarbijwerkenzeaanhetbevorderenvande21e-eeuwsevaardigheden.MaarFabLabszijnerookvoorvolwassendoelgroepen.Zovaltbijvoorbeeldtedenkenaancreatieveondernemersdiezelfnietovervoldoendefaciliteiten beschikken.

6.3 | Bouwstenen bij de drie pijlers

Onderstaandebouwstenenzijnonderdeelvandedriepijlerswarenhuis,wegwijzerenwerkplaats.Dezebouwstenenwordenperpijlerandersingevuld.

Onderzoek▪Verkenningvooraf:wetenschappelijkonderzoekvoorduidingverschijnsel,gebrui kersbehoeften,netwerkbehoeftenenbijvoorbeeldtrendwatching.▪Monitoring:verzamelenresultateneneffectenvaninspanningentijdenshetlopende traject.▪Evaluatie:duidenbehaalderesultatenendemaatschappelijkemeerwaardevaninspan ningen benoemen.

Collectie & programma’sOpbasisvandeonderzoeksuitkomstenwordteenvoormediawijsheidrelevantecollectiesamengesteld. Dit loopt via de in het Collectieplan KB beschreven procedure en de daar-in beschreven randvoorwaarden. Vervolgens schaft de KB deze aan en stelt de collectie landelijkbeschikbaar.

20

NetwerkIndeWsobisaangegevendatalledeelnemersaanhetbibliotheeknetwerkeenaantaldezelfdedienstenleverteneenaantalprocessenopdezelfdemanierinricht.Inhetkadervanmediawijsheidgaathetom:

▪Gebruikgezamenlijkecatalogus▪Gebruikgezamenlijkeinfrastructuur

HetcollectionerengebeurtopbasisvanhetgezamenlijkCollectieplan(doorKBinvoorbereidingennaarverwachtingin2016gereed)enalshetomdigitalecontentgaatpassend binnen de door KB en VOB vastgestelde kaders van de inkoopcommissie.

DeskundigheidTrainingen op het gebied van mediawijsheidInhetkadervandepijlerswarenhuisenwegwijzerbiedtdeKBonderanderedetrai-ning'Mediacoachvoorbibliotheekprofessionals'aan.Dezecursusgaatinopdenieuwstetrendsenontwikkelingenophetgebiedvanmediawijsheidenopwatnodigisvoordeorganisatieinzijngeheelomsnelteanticiperenoptrendsindesamenleving.DaarnaastbiedtdeKBinhetkadervanhetlandelijkeprogrammadeBibliotheekopschoolookkortlopendebijscholingsmodulesaanrondinformatievaardigheden.Dezetrainingenblijvennodigombibliotheekmedewerkersvoldoendeuitterustenrondmediawijsheid.

InhetkadervandeverdereuitbouwvandepijlerwerkplaatsinventariseertdeKBwater nog meer nodig is aan deskundigheidsbevordering en ontwikkelt op basis daarvan een passend trainingsprogramma.

KennisdelingDe KB zet zich in om kennisdeling binnen en buiten de sector te stimuleren. Dit is van belangvoordeefficiencyenkwaliteitsborgingbinnenhetstelsel.HierbijmaaktdeKBvoor het onderwerp mediawijsheid onder andere gebruik van bestaande kennisdelings-structuren zoals bieb2bieb, de vakberaden, relevante pers- en communicatiekanalen en de relevante regionale en landelijke bijeenkomsten.

CommunicatieVooralledriedepijlersiscommunicatieeenbelangrijkaspecteneengedeeldever-antwoordelijkheidvanhetnetwerk.DeKBmaaktopstrategischniveauderolvandebibliotheekophetgebiedvanmediawijsheidzichtbaarvoorallerelevantelandelijkestakeholders. Dit gebeurt ook op provinciaal en lokaal niveau waardoor de strategische communicatie op alle lagen gewaarborgd is.

''Voor alle drie de pijlers is communicatie een belangrijk aspect en een gedeelde verantwoordelijkheid van het netwerk.''


''De KB maakt op strategisch niveau de rol van de bibliotheek op het gebied van mediawijsheid zichtbaar voor alle

relevante landelijke stakeholders.''

22

7.1 | Preventief en curatief

Hetbevorderenvanmediawijsheidisgerichtopalleburgers.Omdeverschillendedoel-groepentebedienenzetdeKBinalgemenezintweesporenuit:

▪EenpreventieveaanpakHetvoorkomenvanachterstandendoorhetontwikkelenvaninformatievaardighedenenaanlerenvanmediawijsheidopjongeleeftijd(0-18).Ditbeleidkrijgtmetnamevormviaondersteuningsprogramma’saanhetonderwijs(voorschools,poenvo).Zie:www.debibliotheekopschool.nl.

Hiermeeondersteunenbibliothekenhetonderwijsmeteducatieveprogramma’sdieeropgerichtzijndeinformatievaardighedenvanleerlingenteverbeteren.Dekomendeperio-dewordendezeprogramma’sverdergeoptimaliseerdenuitgerold.Ditgebeurtmetnamerichtinghetvoortgezetonderwijs,datvoorveelbibliothekeneennogonontgonnenterreinisenwaarveelkansenliggen.Metbehulpvankwalitatiefhoogstaandeprogram-ma’skunnendebibliothekenzichopditterreinnogverderpositioneren.

▪EencuratieveaanpakHiergaathetomhetwegwerkenvanopgelopenachterstandbijhetontwikkelenvaninformatievaardighedenenaanlerenvanmediawijsheid.Hetbeleidopditterreinisvooreenbelangrijkdeelgerichtophetaanbiedenvannon-formeleeducatietrajectenaanverschillende(kwetsbare)volwassendoelgroepen.Ondersteuningsprogramma’salsKlik&TikenDigisterkerzijningebedindebredeprogrammalijngerichtopvolwassenen:deBibliotheekenBasisvaardigheden(http://basisvaardigheden.bibliotheek.nl/)

Ook deze educatietrajecten moeten verder worden geoptimaliseerd, uitgebreid en uit-gerold.Daarbijishetvanbelangombijdeverschillendevolwassendoelgroepenookinte zetten op deskundigheidsbevordering voor bibliotheekmedewerkers. Dit gebeurt in samenwerkingmetandererelevantestakeholdersdieopditterreinactiefzijn,zoalsdestichtingLezen&Schrijven.

''Daarbij is het van belang om bij de verschillende volwassen doelgroepen ook in te zetten op deskundigheidsbevordering voor bibliotheekmedewerkers.''

7.2 | Focus 2016-2018

De afgelopen periode is er vooral veel aandacht uitgegaan naar de kwetsbare groepen in desamenleving(zoalslaaggeletterden,digibeten,ouderenenwerklozen)endedoel-groepkinderen(onderandereviaprogramma'sdievoorhetonderwijszijnontwikkeld).Deze dienstverleningsconcepten worden de komende periode gecontinueerd. Daarnaast komenernieuwedienstverleningsconceptenbinnendepijlerwerkplaats.Ditzalineersteinstantievooralgebeurenvoordedoelgroepjongereninhetvoenmbo.Ten-slotterichtenweonsopdedoelgroepjongeouderswaarvoorwebinnenhetlandelijkeprogrammaBoekStartrelevanteinformatieentipsbiedendiezijkunneninzettenbijdemediaopvoeding van hun peuters en kleuters.

7. Doelgroepen


Doelgroep jongeren vanaf 12 jaarVerschillende gesprekspartners hebben aangegeven in te willen zetten op de doelgroep jongeren vanaf 12 jaar. Deze groep is juist erg actief met verschillende media, maar loopt ook aan tegen kwesties als digitaal pesten en ongewenst online seksueel getint con-tact. Recent is, als gevolg van internationale ontwikkelingen, het onderwerp radicalise-ringhoogopdeagendavandeEUgeplaatst.DeKBgaatzichextrainzettenomtoegepas-teprogramma'srondbovenstaandeonderwerpenlandelijkbeschikbaartestellenenkanhierbijbogenopdeinmiddelsopgebouwdedeskundigheidbinnenhetbibliotheekveldendesamenwerkingmetvo-scholen.Deuitrolvandezeprogramma’sgebeurtbinnenenbuitenhetonderwijs.Naasthetinspelenopactuelemediagerelateerdethema’s,wordtdekomendeperiodebreedingezetopdeontwikkelingeninrichtingvandepijlerwerkplaats waarin in een werkplaats-achtige setting jongeren uitgedaagd worden aan de slag te gaan met 21e-eeuwse vaardigheden.Op basis van de uitkomsten van een aantal pilots worden dienstverleningsconcepten aan bibliotheken beschikbaar gesteld, worden deskundigheidstrainingen ontwikkeld en deskundigheid gedeeld.

Doelgroep jonge ouders en professionalsDeactiviteitenvoordedoelgroep0-4jaarrichtenzichnaastbaby’senpeutersookopdeintermediairs,zoweloudersalsprofessionals.Datisbelangrijkomdatdedoelgroepvanjonge ouders en de professional in de kinderopvang een grote behoefte heeft aan infor-matie over verantwoord gebruik van nieuwe media door jonge kinderen.13Indekomen-de periode wordt deze doelgroep voorzien van de gewenste informatie. Dit gebeurt door hetuitbouwenvanhetbestaandeprogrammaBoekStart,datzichnurichtopleesplezierentaalontwikkelingvanbaby’senpeuters.Hierwordtinformatieophetgebiedvanmediawijsheidenmediaopvoedingvoordeallerkleinstenaantoegevoegddathelptommediabewustwordingmogelijktemaken.

13 Nikken,P. en I.Markx, Opvoeden met media. Een verkennend onderzoek naar ‘lastige’ opvoedingssituaties en

het gebruik van opvoedingsondersteuning bij ouders met kinderen tot en met 12 jaar, SWP, Utrecht, 2014.

24

Figuur:Indicatieverschillendeactiviteitenbinnendedriepijlers.Eenverdereuitwer-kingvandezeactiviteitenopdetailniveaumetbijbehorendefinanciëleinspanningenstaatindeafzonderlijkeactiviteitenplannen.

2016 2017 2018PijlerWarenhuis

1. Onderhoud en actualisatie

2. Digitale schoolbi-bliotheek (ontwikkelen)

3.Inkoope-content


2. Digitale schoolbi-bliotheek(ontwik-kelen)

3.Inkoope-content


2. Digitale schoolbi-bliotheek(uitrol)

3.Inkoope-content

Pijler 1. Onderhoud en doorontwikkeling succesvolle dienst-verleningsconcep-ten

2.MediaopvoedinginBoekStart(ontwik-kelen)

1. Onderhoud en doorontwikkeling succesvolle dienst-verleningsconcep-ten

2.MediaopvoedinginBoekstart(ontwik-kelen)

1. Onderhoud en doorontwikkeling

2.MediaopvoedinginBoekStart (uitrol)

PijlerWerkplaats

Verkenning via pilotsInrichtingwerkplaat-sen(FabLabs)infysie-kebibliotheken:▪Onderzoek▪Collectie▪Netwerk▪Deskundigheid

Evaluatie pilots en uitkomsten verder ontwikkelen+Creëren draagvlak, kennisdeling, opzet-ten structuur deskun-digheidsbevordering

Organisatie binnen netwerk en uitrol landelijk(netwerk-organisatie en com-municatiebreed)

NB:debovenstaandetabelbeschrijftinhoofdlijnendewerkzaamheden.Uitvoeringsplannen per doelgroep worden apart opgesteld.


NaasthetstructurelebudgetdatdeKBvrijmaaktombestaandeactiviteitenteonder-houden en te actualiseren, zet de KB ontwikkelgelden in om nieuwe ontwikkelingen gefaseerdvormtegevenbinnendepijlerswarenhuisenwegwijzer.Daarwaarmogelijkverbindt de KB ontwikkelgelden met bestaande budgetten voor innovatieve ontwikke-lingenbijvoorbeeldinhetkadervandeinnovatieagenda.Ookopprovinciaalenlokaalniveaudientvoldoendebudgetvrijgemaakttewordenommediawijsheidstructureelintebedden.Hetbetrefteenverantwoordelijkheidvanhetnetwerkalsgeheel.

8. Financiering

26

Bijlage 1 | Mediawijsheid en de vijf kernfuncties uit de Wsob Mediawijsheidheeftinhetverledenvormgekregenalsonderdeelvandefunctiekenniseninformatie.Inmiddelszijnervanuitmediawijsheidooknadrukkelijkeverbindingengelegd met de kernfunctie lezen en literatuur en de kernfunctie ontwikkeling en educa-tie.Defunctiesontmoetingendebatenkunstencultuurkrijgenoplokaalniveauvorm.

Hierondervolgteenkorteschetsvandeverbindingendievanuitmediawijsheidteleg-genzijnmetdevijfkernfunctiesuitdeWsob.

Verbinding met lezen en literatuurHetbeschikkenovervoldoendelees-entaalvaardigheden(traditionelegeletterdheid)iseenvoorwaardevoorálle'nieuwe'vaardigheden.Dangaathetom21e-eeuwsevaardig-heden,digitalegeletterdheid,ICT-geletterdheid,computationalthinkingeninformatie-vaardigheden.Heteenkannietzonderhetander.

Verbinding met kennis en informatieMediawijsheidishetmeestvervlochtenmetdekernfunctiekenniseninformatie.Bijdezekernfunctiegaathetvoornamelijkomhetvooriedereburgerterbeschikkingstellenvanpluriforme,onafhankelijkeinformatiezoalsinhetUnescomanifeststaatomschreven.Indehuidigemaatschappijisinformatie24/7enoveraltoegankelijk.Hetbiedenvanbetrouwbareinformatiedooreenbetrouwbarepartijalsdebibliotheekisjuist in die overvloed aan informatie van belang. Voor de KB is het verbeteren van de informatievaardigheden van burgers onderdeel van de inzet op het vergroten van de me-diawijsheidvanmensen.Bibliothekenmakeninformatietoegankelijkenhelpenmensenbijvaardighedenalsinformatiezoeken,vinden,selecteren,interpreterenenverwerken.

Verbinding met ontwikkeling en educatieDoordatbibliothekendemediawijsheidvanburgerseninhetbijzondervankinderenenjongerenvergroten,dragenzijdirectbijaandepersoonlijkeontwikkeling.Dieonder-steuningvindtvaakplaatsinhetonderwijs(zowelophetgebiedvanmediawijsheidalsophetgebiedvanleesbevordering).

Verbinding met ontmoeting en debatDezefunctiekrijgtvooralinhetfysiekedomeinvorm.Lokaleopenbarebibliothekenfungeren hier als fysiek platform waar mensen deel kunnen nemen aan activiteiten in hetkadervanmediawijsheid.Ookwordenindelokalebibliotheekdebattenenlezingenoverhetonderwerpmediawijsheidgegeven.

Verbinding met cultuurDehierbovengenoemdeactiviteitenrondmediawijsheidindelokalebibliotheekwor-den vaak georganiseerd in netwerkverband met instellingen uit de wereld van erfgoed, media en cultuur.

"De openbare bibliotheek, de plaatselijke toegangspoort tot kennis, schept een essentiële voorwaarde voor levenslang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen."

Unesco-manifest van 1994 (Public Library Manifesto)


Bijlage 2 | Begrippenkader & definities

MediawijsheidDetermmediawijsheidwerdin2005geïntroduceerddoordeRaadvoorCultuurenwerdgedefinieerdals:“Hetgeheelvankennis,vaardighedenenmentaliteitwaarmeeburgerszichbewust,kritischenactiefkunnenbewegenineencomplexe,veranderlijkeenfun-damenteelgemedialiseerdewereld.”14Mediawijzer.netheeftdezedefinitievereenvou-digdtot:Mediawijsheid=“deverzamelingcompetentiesdiejenodighebtomactiefenbewustdeeltekunnennemenaandemediasamenleving”.15

21e-eeuwse vaardighedenGeneriekevaardighedendievanbelangzijnvoorhetfunctionerenindesamenleving.InhetEngelswordenookweldetermenlifelonglearningcompetencies,keyskillsenadvancedskillsgebruikt.InhetNederlandsookwelsleutelvaardigheden,kerncompe-tentiesofvakoverschrijdendecompetentiesgenoemd.16Erzijnverschillendemodellenvan 21e-eeuwse vaardigheden, maar in alle modellen komen in ieder geval de volgende elemententerug:creativiteit,kritischdenken,probleemoplossendevaardighedenenproductiviteit.

Digitale geletterdheidDigitalegeletterdheidheeftbetrekkingophetoverwegkunnenmetICT,digitalemediaenanderetechnologieëndienodigzijnomtoegangtekrijgentotinformatieenomactieftekunnendeelnemenaandehedendaagse(kennis)maatschappij.17 Digitale geletterdheid bestaatuit:

▪Basiskennis:Hetbegripvandewerkingvandigitalecomputersennetwerken;de mentaliteit van computational thinking.▪Gebruik:dekritischeomgangmetICT;hetbesefvandegevolgenvandedigitalerevolutievoormensenmaatschappij.▪Gedrag:hethanterenvannormenenwaarden;hetinschattenvankansenenrisico’s;hetafwegenvaneigendomenprivacyenvrijheid.18

14 Uit: Raad voor Cultuur, Mediawijsheid de ontwikkeling van nieuw burgerschap, Den Haag, 2005.15 Mediawijzer.net, Jaarplan Mediawijzer.net, Hilversum, 2016.16 Uit: SLO, 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs. p.1717 Uit: SLO, 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs. p. 2718 Uit: KNAW rapport, Digitale geletterdheid in het vo

“De verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving.”

28

InformatievaardighedenInformatievaardighedenhebbenbetrekkingophetkunnensignalerenenanalyserenvaneen informatiebehoefte en op basis hiervan het kunnen zoeken, selecteren, verwerken engebruiken(toepassen)vanrelevanteinformatie.19(Brand-Gruwel&Wopereis,2010).

Computational thinkingHetinterpreterenvanprocessenintermenvanhetgestructureerdbewerkenvaninfor-matieendoorzienhoecommunicatiedewereldineennetwerkheeftveranderdwaarbijinformatievoormensenmachineoveralenaltijdbereikbaarenuitwisselbaaris.20

ICT-vaardigheden Hierbijgaathetomhetkennenvanbasisbegrippenenfunctiesvancomputersencomputernetwerken, het omgaan met hardware en standaard kantoortoepassingen (tekstverwerkers,spreadsheetprogramma’senpresentatiesoftware).Endaarnaastookhetwerkenmetsoftwareprogramma’sopmobieleapparateneninternet(browsers,e-mail)enhetopdehoogtezijnvanenomgaanmetbeveiligings-enprivacyaspecten.21

Toelichting en onderlinge relaties tussen begrippenOp basis van de hierboven beschreven begrippen kunnen de termen digitale geletterd-heid,ICT-(basis)vaardigheden,computationalthinking,informatievaardighedenenmediawijsheidwordenonderscheiden.Ditzijnechternietopzichzelfstaandebegrippenen ze hebben in meer of mindere mate ook weer overlap met elkaar. Digitale geletterd-heidkangezienwordenalsdeparapluwaaronderdeanderevaardighedenpassen.ICT-(basis)vaardighedenzijndaarbijnoodzakelijkvoorhetkunnenontwikkelenvandeanderevaardigheden.Maarookcomputationalthinking,informatievaardighedenenmediawijsheidhebbenonderlingverbanden.Zooverlappencomputationalthinkingeninformatievaardighedenbijvoorbeeldophetgebiedvanstrategischsignaleren,analyserenen(re)presenterenvaneen(informatie)probleemengaathetookinmediawijsheidomeenaantalcompetentiesdietemakenhebbenmetinformatievindenen verwerken. Op basis van de beschikbare literatuur valt te concluderen dat digitale geletterdheideencombinatieisvanICT-(basis)vaardigheden,computationalthinking,informatievaardighedenenmediawijsheid.Ditbetekentdatiemanddieinformatievaardigisnognietpersemediawijsofdigitaalgeletterdis.Eendigitaalgelet-terdebeziteencompletesetaanICT-(basis)vaardigheden,computationalthinkingskills,informatievaardighedenenmediawijsheidcompetenties.22

19 Uit: Brand-Gruwel, S. en Wopereis I. (2010). Word informatievaardig! Digitale informatie selecteren,

beoordelen en verwerken. Groningen: Noordhoff Uitgevers20 Uit: Stichting Lezen & Schrijven, Geletterdheid in de 21e eeuw, p. 4821 Uit: SLO, 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs. p. 27 22 Uit: SLO, 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs, p. 30-31


''Digitale geletterdheid kan gezien worden als de paraplu waaronder de andere vaardigheden passen.''

30

Bijlage 3 | Overzicht gesprekspartners

Gesprekspartners binnen KB:▪JosDebeij(Hoofdstafafdelingbibliotheekstelsel,KB)▪JuliennevandenHeuvel(adviseurBoekStart,KB)▪LiekeHoefs(adviseurCollectieNl.:ContextenCocreatie,KB)▪NicoleMulder(productmanager,KB)▪NorbertKoopen(managerMarketing&Educatie,KB)▪AdriaanLangendonk(programmacoördinatorKunstvanLezen,KB)

Gesprekspartners buiten de KB:▪MirjanAlbers(adviseureducatie,Cubiss)▪LisenkaAkse(servicemanager,SFB)▪JeroendeBoer(domeinspecialistnieuwemedia,BSF)▪CarinDankier(informatie-enbibliotheekbeleid,OCW)▪AnnemarievanEssen(projectleider,Rijnbrink)▪DaniëlLechner(OpleidingMediacoachvoorBibliotheekprofessionals)▪JohnLeek(Beeld&Geluid)▪AgnesvanMontfoort(StichtingLezen)▪BertMulder(eSocietyinstituut)▪RemcoPijpers(Kennisnet)▪NolReijnders(MediabeleidOCW)▪SanderSmit(onderzoeksbureauNextValue)▪TonvanVlimmeren(directeurOB-Utrecht)▪MarkWekenborg(Platform2032)▪DiaWesseling(educatiefmedewerker,ProBiblio)▪ErnaWinters(directeurOB-Kennemerwaard)▪MarleenWijnen(adviesbureauvoorbibliotheek,mediatheekenonderwijs)

De gesprekken zijn gevoerd door:▪MaaikeToonen(adviseur,KB)▪NormaVerheijen(senioradviseur,KB)

Met ondersteuning van:▪EdithVos(Tekstkeuken,verslaglegging)▪AngeliekvanderZanden(tijdelijkadviseurKB)


Bijlage 4 | Overzicht gebruikte bronnen

▪Brand-Gruwel,S.enWopereisI.(2010).Wordinformatievaardig!Digitaleinformatieselecteren,beoordelenenverwerken.Groningen:NoordhoffUitgevers▪CommissieCohen,BibliotheekvandeToekomst.Knooppuntvankennis,contactencultuur,SectorinstituutOpenbareBibliotheken,DenHaag,2014.▪Hartog,M.enB.Mulder,Maatschappelijkeinformatievoorziening.Burgerstoerustenvooreenparticipatiesamenleving,eSocietyInstituut/DeHaagseHogeschool,DenHaag,april2015.▪Huysmans,F.,Debeterebibliotheek.Overnormatievegrondslagenvanhetopenbaar bibliotheekwerk in het internettijdperk, Vossiuspers UvA, Amsterdam, juni 2006.▪Kennisneti.s.m.Mediawijzer.net,MonitorMedia&Jeugd2015,Zoetermeer2015.▪KoninklijkeBibliotheek,DeKrachtvanhetnetwerk,DenHaag,2014.▪KNAW,DigitalegeletterdheidinhetVoortgezetOnderwijs,Amsterdam,2012.▪Mediawijzer.net,JaarplanMediawijzer.net2016,Zoetermeer,2015.▪Nikken,P.,enI.Markx,Opvoedenmetmedia.Eenverkennendonderzoeknaar‘lastige’opvoedingssituatiesenhetgebruikvanopvoedingsondersteuningbijoudersmetkinderentotenmet12jaar,SWP,Utrecht,2014.▪PlatformOnderwijs2032,EindadviesOnsOnderwijs2032,DenHaag,januari,2016.▪RaadvoorCultuur,Mediawijsheid.Deontwikkelingvannieuwburgerschap,DenHaag,juli2005.▪StichtingLezen&Schrijven,Geletterdheidnde21steeeuw.Conceptversie.StichtingLezen&Schrijven,Amsterdam2015.▪Thijs,A.e.a.,Digitalegeletterdheiden21eeeuwsevaardighedeninhetcurriculumvanhetfunderendonderwijs,SLO,Enschede2014.▪UnescoManifestvoordeopenbarebibliotheek,1994,Ifla/Unesco,1994.▪WetStelseltakenOpenbareBibliotheken,DenHaag2014.▪WetStelseltakenOpenbareBibliotheken,MemorievanToelichting,DenHaag2014.

Copyright:KoninklijkeBibliotheek,DenHaag,2016

Auteurs: MaaikeToonenenNormaVerheijen

COLOFON

Tekstredactie: Tekstkeuken

Fotografie:GertJanvanHeyningen

Vormgeving:TheMindOffice

mediawijsheid en de openbare bibliotheek · mediawijsheid is het geheel van kennis, vaardigheden en...

Documents