1.0 Pengenalan

Menurut Katimah Rostam (1988:20) bandar wujud melalui proses yang dikenali sebagai

pembandaran atau urbanisasi. Pembandaran lazimnya ditakrifkan sebagai suatu proses perubahan

sama ada penduduk, petempatan, cara hidup, pekerjaan dan kegiatan ekonomi, pemikiran

manusia atau lain-lain ke arah bandar. Perkembangan pesat pembandaran di bandar-bandar besar

dalam era moden di abad ke-21 ini menjadi semakin ketara terutama bagi kebanyakan negara-

negara membangun. Hal ini adalah kerana, pembandaran dianggap penting sebagai pemangkin

kepada pertumbuhan ekonomi negara disamping dapat meningkatkan taraf hidup penduduk

(Anuar Amir, 2004).

Sehubungan dengan itu, proses globalisasi pembangunan dan pembandaran manusia

mempunyai impak yang sangat besar terhadap ruang sesebuah negara, khususnya dikawasan

bandar. Hal ini berlaku kerana, proses pembandaran saling berkaitan dengan perkembangan

ekonomi yang cenderung berlaku di bandar. Proses pembangunan bertumpu ke kawasan bandar

kerana kawasan ini mempunyai kelebihan daya saing yang tinggi berbanding dengan kawasan

bukan bandar. Keadaan ini wujud kerana terdapatnya peluang untuk pengusaha meningkatkan

lagi kecekapan ekonomi apadila firma diletakkan dalam kawasan bandar. Walau bagaimanapun,

proses pembandaran telah mewujudkan satu keadaan iaitu pelebaran jurang pembangunan antara

wilayah tetapi dalam segi sudut pandangan lain, penumpuan sedemikian boleh membantu

memesatkan dan membangunkan kawasan sekitarnya.

Justeru, melalui proses pembandaran berlaku perpindahan penduduk atau migrasi sama

ada migrasi dalaman mahupun migrasi antarabangsa ekoran daripada faktor tarikan yang terdapat

di bandar. Kemasukan penduduk menyumbang kepada pertumbuhan penduduk bandar semakin

meningkat dan meningkatkan juga penggunaan guna tanah. Maka dengan itu proses

pembandaran memberikan pelbagai isu yang kian membebenkan dan langkah untuk

mengatasinya sukar untuk dilakukan.

2.0 Kajian Kes: Isu-isu pembandaran di Wilayah Lembah Klang

Klang yang dulunya dikenali sebagai Kelang, merupakan bandar DiRaja di negeri Selangor.

Ketika dahulu Klang merupakan ibu negeri Selangor sebelum kemunculan Kuala Lumpur dan

Shah Alam. Wilayah Lembah Klang terletak ditengah-tengah pantai barat semenanjung

Malaysia, berkeluasan 2832 kilometer persegi dan berkoordinat 3o02’U 101o27’T

(http://en.wikipedia.org/wiki/Klang).

Walau bagaimanapun, proses

pembandaran di WLK ini telah memberikan

pelbagai permasalah kepada manusia malah

kepada alam sekitar juga. Antara isu

dominan yang wujud ekoran proses

pembandaran di WLK ialah isu perumahan.

Perkembangan bandar yang pesat di WLK

adalah disebabkan perpindahan penduduk

dari luar bandar dan bandar-bandar kecil.

Keadaan ini menyebabkan beberapa bandar

utama di WLK seperti Kuala Lumpur,

Petaling Jaya, Shah Alam, Rawang,

Ampang Jaya dan Kajang mengalami

pertambhan penduduk yang pesat. Maka

dengan itu, sebahagian besar penduduk

yang berhijrah ke WLK terdiri daripada

golongan yang berpendapatan rendah dan

golongan ini terpaksa mencari kawasan

perumahan yang bersesuaian dengan

pendapatan mereka. Keperluan perumahan

kos rendah ini telah menyebabkan

tumbuhnya beberapa kawasan setinggan di

kawasan pusat bandar dan sekitarnya.

Rajah 2.0 : Peta Wilayah Lembah Klang dan kawasan sekitarnya.

Sumber: peta

httpwww.townplan.gov.myimager.wilayah_

pelan%20wilayah%20lembah%20

klang%20conurbation.pdf

3.0 Fokus Kajian: Masalah Perumahan Setingan dan Kos Rendah di Wilayah Lembah

Klang

Wilayah Lembah Klang merupakan kawasan yang paling pesat membangun di Malaysia.

Pembangunan ini memberikan kesan yang positif dan negatif kepada pembangunan bandar.

Permintaan perumahan bagi golongan berpendapatan rendah adalah salah satu isu yang harus di

tangani. Kekurangan penawaran rumah kos rendah adalah berpunca dari permintaan perumahan

yang tinggi dari golongan ini dan secara tidak langsung ia mengakibatkan wujudnya kawasan-

kawasan setinggan. Strategi dan penyelesaian isu ini memerlukan pemantauan dan pemerhatian

yang lebih daripada pihak yag gerwajib disamping kerjasama antara semua pihak.

4.0 Definisi Perumahan di Malaysia

Menurut Katimah Rostam (1988) maksud perumahan dalam Laporan Banci Penduduk dan

Perumahan Malaysia tahun 1980 kuartes perumahan untuk tujuan bancian ditakrifkan sebagai

bangunan atau struktur yang telah diubahsuai untuk dijadikan tempat kediaman walaupun

bangunan tersebut dibina bukan atas tujuan tempat tinggan tetapi telah didiami ketika dibanci.

Walaupun bangunan tersebut dibina bukan untuk tujuan tempat tingak tetapi pernah didiami pada

masa lalu sekalipun kosong ketika dibanci. Sekirannya bangunan tersebut berkemungkinan akan

didiami oleh penghuni pada masa akan datang, juga boleh dianggap sebagai tempat kediaman.

Pada umunya, tempat kediaman boleh dibahagikan kepada dua iaitu:

4.1 Unit Perumahan

Unit perumahan merupakan tempat kediaman yang letaknya berasingan serta bebas dan

pembinaannya bertujuan untuk didiami. Sekirannya bagunan tersebut dibina bukan atas tujuan

tempat kediaman tetapi didiami ketika dibanci, bangunan tersebut juga dianggap sebagi unit

perumahan. Antara jenis banguan unit perumahan ialah seperti bangle, berkembar, teres pangsa

atau pangsapuri serta bilik-bilik dab rumah bergerak yang dijadikan tempat kediaman.

4.2 Tempat Kediaman Beramai-ramai

Tempat kediaman beramai-ramai merujuk kepada sebarang tempat kediaman yang berasingan

serta bebas yang dibina untuk tempat tinggal dan tempat tidur bagi sekumpulan individu atau isi

rumah. Kebiasaannya tempat kediaman jenis ini mempunyai kemudahan kemudahan yang

lengkap seperti dapur, tandas, bilik air, ruang tamu, bilik tidur yang dikongsi bersama-sama

antara isi rumah.

5.0 Masalah Perumahan di Wilayah Lembah Klang

5.1 Definisi Rumah Setingan

Istilah setinggan mengikut akta darurat merupakan apa-apa rumah, pondok, bangsal, gerai,

sengkuap-tempat perteduhan, kurungan beratap atau apa-apa sambungan binaan yang bercantum

kepada sesuatu bangunan atau binaan lain yang dibuat daripada apa jua bahan sebagai tempat

binaan mengikut apa cara melainkan mengikut pelan yang diluluskan oleh Pihak Berkuasa

Tempatan dan di atas mana-mana tanah kerajaan, swasta atau sebagainya ataupun secara amnya

penerokaan atau pendudukan atau pembinaan bangunan di atas tanah hak pihak lain (kerajaan,

rezab kerajaan, tanah agensi kerajaan, tanah komuniti, tanah persendirian atau lain-lain secara

haram atau tidak sah di sisi undang-undang. (Kanun Tanah Negara 1965).

5.2 Definisi Rumah Kos Rendah

Menurut Jabatan Perumahan dan Kerajaan Tempatan, perumahan kos rendah boleh didefinisikan

sebagai projek pembangunan perumahan yang dijual pada harga yang telah ditetapkan oleh

kerajaan iaitu RM25,000 hingga RM42,000 dan bagi kajian ini definisi perumahan kos rendah

bergantung kepada sumber atau agensi yang menyediakan maklumat tersebut.

6.0 Statistik dan Pertumbuhan Perumahan Setingan dan Kos Rendah di Wilayah

Lembah Klang

Kajian yang dijalankan Ahris Yaakup, Amiruddin Abu Bakar, Nor Azila Yahaya dan Omani

Kalsum Haji Taib (2003) menunjukkan tahap penawaran perumahan kos rendah, mampu

menampung permintaan penduduk yang semakin bertambah dari tahun ke tahun. Pertambahan

ini secara tidak langsung, akan menyebabkan permintaan penduduk terhadap keperluan

perumahan kos rendah terus meningkat khususnya bagi golongan yang berpendapatan rendah.

Masalah pertumbuhan kawasan setinggan ini adalah disebabkan oleh golongan berpendapatan

sederhana dan tinggi turut terlibat sama dalam pembelian kos rendah yang khusus disediakan

bagi golongan berpendapatan rendah. Hal ini menyebabkan persaingan yang sengit untuk

mendapatkan rumah tersebut yang penawarannya sememangnya terhad. Hal ini seterusnya

membawa kepada kewujudan kawasan-kawasan setinggan kesan daripada, kekurangan

penyediaan rumah-rumah kos rendah yang mampu disewa atau dibeli bagi golongan ini. Tahap

penawaran perumahan kos rendah yang dapat menampung permintaan penduduk yang semakin

bertambah dari tahun ke tahun. Berdasarkan analisis penduduk dan sosio ekonomi, jumlah

penduduk bagi Wilayah Lembah Klang dijangka akan bertambah sebanyak 4,068,300 orang pada

tahun 2000 berbanding 2,958,554 orang penduduk pada tahun 1991. Pertambahan ini sekaligus

akan menyebabkan permintaan penduduk terhadap keperluan perumahan kos rendah meningkat

terutamanya daripada golongan berpendapatan rendah.

Rajah 2.0 : Taburan perumahan kos rendah mengikut sempadan pentadbiran Pihak Berkuasa Tempatan

Sumber :

Sejumlah 272 kawasan perumahan kos rendah yang dapat dikenalpasti di Wilayah

Lembah Klang. Daripada jumlah tersebut sebanyak 231 kawasan mempunyai maklumat status

pembinaan yang dikelaskan pada 4 bahagian iaitu sipa dan diduduki, siap dan belum diduduki,

dalam pembinaan dan dalam perancangan. Manakala, kawasan yang mempunyai maklumat jenis

projek samada oleh pihak kerajaan ataupun swasta adalah sebnayka 142 kawasan dan sebanyak

230 kawasn perumahan kos rendah mempunyai maklumat jenis bangunan samada teres atau

pangsa. Hasil analisis pengelasan dan tabvuran perumahan kos rendah menunjukkan jumlah

perumahan kos rendah yang paling tinggi di Wilayah Lembah Klang adalah dibawah pentadbiran

Majlis Perbandaran Shah Alam iaitu sebanyak 54 kawasan. Bagi PIhak Berkuasa Tempatan yang

lain, jumlahnya adalah kurang 30 kawasan dan angka terendah adalah Majlis Perbandaran Klang

iaitu 6 kawasan sahaja dapat dikenalpasti. Selain itu, terdapat sebnayk 119 kawasan perumahan

kos rendah jenis pangsa di Wilayah Lembah Klang manakal, jenis teres pula didapati sebanyak

55 kawasan dan selainnya 37 kawasan mempunyai bangunan jenis teres dan pangsa.

Sebahagian masalah pertumbuhan kawasan setinggan adalah disebabkan oleh golongan

yang berpendapatan sederhana dan tinggi terlibat sama dalam pembelian perumahan kos rendah

yang khususnya untuk golongan berpendapatan rendah. Ini menyebabkan terdapat persaingan

yang tinggi untuk mendapatkan rumah kos rendah yang terhad penawarannya. Masalah ini sekali

gus membawa kepada wujudnya kawasan-kawasan setinggan kesan dari kurangnya penyediaan

rumah-rumah kos rendah yang mampu disewa atau dibeli oleh mereka. Kependudukan setinggan

di kalangan warganegara asing juga menjadi punca masalah ini kerana ketiadaan tempat tinggal

bagi mereka yang diambil bekerja dalam pelbagai sektor pekerjaan. Sungguhpun tenaga pekerja

asing diperlukan untuk pembangunan negara tetapi masalah timbul apabila majikan tidak

dikenakan syarat untuk menyediakan tempat tinggal bagi pekerja. Selain itu, terdapat kekeliruan

untuk membezakan warganegara asing yang mempunyai permit pekerja dengan yang tidak

mempunyai permit. Hal ini adalah sukar untuk dikenalpasti, sekaligus ia akan menimbulkan

masalah dalam penentuan kepada keperluan perumahan bagi pekerja asing yang bekerja di

Wilayah Lembah Klang. Selain itu, masalah kos tanah yang tinggi dalam kawasan bandar akibat

spekulasi hartanah yang berleluasa kerana pemaju tidak mengikut pelan pembangunan yang telah

ditetapkan oleh Pihak Berkuasa Perancang Tempatan menyebabkan pemaju sukar untuk

menyediakan lebih banyak rumah kos rendah yang dijual dengan harga RM25,000.

Penyebab kepada wujudnya setinggan melalui kadar kelahiran dan penghijrahan

penduduk secara terus ke kawasan bandar di samping faktor-faktor tarikan yang lain seperti

peluang pekerjaan, kemudahan membeli-belah, hiburan dan cara hidup bandar. Bagi mereka

yang berpendapatan ‘marginal’ perumahan yang termampu adalah penempatan setinggan yang

sangat murah kosnya berbanding dengan harga perumahan kos rendah.

Rajah 3.0 : Taburan perkampungan setinggan mengikut sempadan Pihak Berkuasa

Tempatan

Sumber :

Secara keseluruhannya, analisis taburan kawasan setinggan menunjukkan terdapat

sebanyak 322 kawasan setinggan yang dapat dikenalpasti di Wilayah Lembah Klang. Daripada

jumlah kawasan tersebut didapati lokasi rumah setinggan terdapat banyak di kawasan tanah rata

iaitu lebih kurang 28.13% daripada keseluruhan unit rumah, manakala terdapat sebanyak 46.0%

terletak di kawasan tepi sungai dan bakinya 25.86% terletak di lereng-lereng bukit. Ciri-ciri

lokasi perletakan setinggan di tepi sungai dan lereng bukit boleh menjadi punca kepada masalah

alam sekitar seperti hakisan, banjir dan pencemaran air. Ciri-ciri lain kawasan setinggan yang

dapat dikenalpasti di Wilayah lembah Klang menunjukkan sejumlah 9192 unit rumah dengan

jumlah keluarga seramai 9723 buah keluarga dan 79,598 jumlah isirumah. Menurut takrif

Laporan Banci Penduduk 1991 oleh Jabatan Perangkaan Malaysia, isirumah adalah

sekumpulan orang yang tinggal dan membuat peruntukan bersama untuk makanan dan lain-lain

keperluan hidup di mana orang-orang dalam kumpulan tersebut adalah saudara atau tidak atau

kedua-duanya sekali dan sebuah isirumah hanya boleh mempunyai seorang ketua isirumah

manakala ahlinya boleh mengandungi seorang atau lebih ramai. Purata saiz isirumah yang tinggi

di kawasan setinggan dengan anggaran 8 orang seunit rumah akan menambahkan lagi tahap

ketidakselesaan penduduk terbabit. Dari segi pendapatan penduduk mengikut bilangan ketua

isirumah, didapati sebanyak 10.17% berpendapatan kurang daripada RM500, 65.56%

berpendapatan antara RM501 hingga RM1000, 17.33% berpendapatan antara RM1001 hingga

RM1500, 3.98% berpendapatan antara RM1501 hingga RM2000 dan bakinya sebanyak 2.66%

berpendapatan melebihi RM2000. Ini menunjukkan bilangan ketua isirumah yang mempunyai

nilai tertinggi adalah dari golongan yang berpendapatan rendah iaitu kurang dari RM1000

manakala jumlah golongan yang berpendapatan sederhana tinggi iaitu antara RM1001 hingga

RM2000 adalah 21.31% dan golongan berpendapatan tinggi iaitu melebihi RM2000 adalah yang

paling sedikit.

7.0 Kepadatan Penduduk terhadap Masalah Perumahan Penduduk

Isu kepadatan penduduk dan sosio-ekonomi WLK digambarkan dalam analisis penduduk dan

sosio-ekonomi yang menunjukka ciri-ciri pola petempatan, profil penduduk, kesan pembangunan

kepada penduduk tempatan serta struktur guna tanah semasa Amiruddin Abu Bakar, Ahris

Yaakup dan Nor Azila Yahaya (2006).

WLK merupakan kawasan konurbasi yang besar. Bancian penduduk pada tahun 1991,

lebih 90 peratus penduduk WLK tinggal dalam kawasan tepubina bandar. Sejak dua dekat yang

lalu proses pembandaran telah bergerak dengan pantas dan pesat yang mewujudkan penumpuan

aktiviti ekomomi, pembangunan infrastruktur dan kemudahan sosial penduduk.

Jadual 7.1 : Pertumbuhan Penduduk Wilayah Lembah Klang

PBT 1991 2000 2005 1991-2000 2000-2005

MP Selayang 256,481 369,819 408,310 4.15% 2.00% MP Ampang Jaya 291,248 419,949 486,836 4.15% 3.00% Mp Kajang 218,645 315,263 348,076 4.15% 2.00% DBKL 1,153,199 1,423,900 1,490,700 2.37% 0.92% MP Petaling Jaya 265,797 383,251 444,293 4.15% 3.00% MP Subang Jaya 150,826 217,475 240,110 4.15% 2.00% MP Shah Alam 217,694 284,041 313,605 3.00% 2.00% MP Klang 242,955 307,977 340,031 2.67% 2.00%

Sumber: httpwww.kwp.gov.myagiswlkwebPDFKertas%203L.pdf

Kadar pertumbuhan penduduk dalam tempoh lima tahun, iaitu dari tahun 2000 hingga

tahun 2005 pada keseluruhannya dijangkakan akan mengalami penurunan yang cukup ketara.

Pada lima tahun sebelumnya iaitu tahun 1990 hinga 2000 pertumbuhan penduduk mengalami

tred pertumbuhan yang hampir sama kecuai DBKL dan Majlis Perbadaran Klang iaitu kadar

pertumbuhan purata yang pesat sekitar 4.0 peratus. Hal ini disebabkan kawasan WLK menjadi

semakin tepu yang dipengaruhi oleh faktor tarikan aliran migrasi ke arah selatan seperti kawasan

pembangunan Sepang, KLIA dan Putrajaya. Analisis data kependudukan dan sosio-ekonomi

menunjukkan kawasan yang tinggi tertumpu di kawasan bandar dan yang mempunyai kepadatan

penduduk sederhana tinggi pula tertumpu di kawasan perbandaran dan koridor pembangunan.

Rajah 4.0 menunjukkan kepadatan penduduk di WLK

Rajah 4.0 : Kepadatan Penduduk di Wilayah Lembah Klang

Sumber: httpwww.kwp.gov.myagiswlkwebPDFPaper%20JITIK.pdf

7.1 Migrasi

Isu migrasi di Malaysia dan khususnya WLK merupakan isu yang berterusan dahulu

sehingga sekarang. Migrasi penduduk sama ada yang melibatkan migrasi desa ke badar dan

migrasi antarabangsa sama ada secara sah dan pendatang haram. Kehadiran migran ini yang

berlainan budaya, adat, bangsa dan status pendidikan menambahkan beban kepada WLK dan

akhirnya kawasan WLK terdedah dengan pelbagai gejala sosial yang menimbulkan masalah

keselamatan dan kententeraman awam dalam kalangan penduduk setempat (Katimah Rostam

2006)

Ditambah pula dengan kependudukan setinggan dalam kalangan warganegara asing juga

menjadi punca pelbagai masalah kerana ketiadaan tempat tinggal bagi mereka yang diambil

bekerja dalam pelbagai sektor pekerjaan. Situasi kini, pekerja asing sangat diperlukan untuk

membangunkan negara tetapi wujud masalah apabila majikan tidak menyediakan tempat tinggal

bagi pekerjanya yang menjadi masalah keperluan perumahan bagi pekerja asing yang bekerja di

WLK.

7.2 Kemiskinan

Isu kemiskinan penduduk bandar mempunyai hubungan yang sangat rapat dengan isu

penyediaan kemudahan asas dan isu penghijrahan penduduk. Kebanyakan penduduk miskin di

kawasan yang kurang selesa dan tidak mendapat kemudahan asas yang cukup dan

kebanyakannya merupakan penghijrahan yang datang dari pelbagai destinasi. Isu ini akan

menimbulkan pelbagai gejala lain termasuk penyakit berjangkit, kebakaran, banjir dan kekotoran

melampau. Di WLK ( Aiken S.R., Leinbach T.R., Leigh C.H., Moss M.R, 1994). Penyakit utama

di kawasan ini adalah penyakit yang dibawa oleh nyamuk iaitu demam denggi yang boleh

membawa maut. Pada tahun 1973 ketika WLK mula rancak membangun kes demam denggi

berdarah mula berleluasa. Kebanyakannya berlaku dikawasan setingan kerana persekitara yang

kotor mengalakkan pembiakan nyamuk ADIS. Malahan pemakan yang tidak seimbang ekoran

kemiskinan membuatkan seseorang itu lemah sistem pertahanan badan dan mudah dijangkiti

penyakit dan tidak mampu untuk menampung kos perubatan.

8.0 Ruang dan Tanah untuk Perumahan

8.1 Ruang sempit

Hasil daripada perkembangan pesat kawasan bandar mengakibatkan kurangnya kedapatan tanah

di kawasan perbandaran. Ini secara tidak langsung mempengaruhi ciri-ciri perumahan kos rendah

di kawasan bandar. Daripada perumahan sedia ada, di dapati sebahagian besar daripada

perumahan kos rendah masih di dalam status pembinaan, iaitu sebanyak 45%. Daripada jumlah

tersebut, 40% berstatus masih dalam pembinaan dari tahun 1988. Ini termasuklah hampir 50%

kawasan perumahan yang statusnya sudah siap dibina tetapi masih belum diduduki sejak dari

tahun 1988. Daripada keseluruhan jumlah perumahan kos rendah di kawasan luar bandar,

sebanyak 80% kawasan adalah berstatus dalam pembinaan, manakala 16% adalah di dalam

perancangan.

8.2 Tanah kos tinggi

Seterusnya, masalah kos tanah yang tinggi dalam kawasan bandar menyebabkan pemaju sukar

untuk menyediakan lebih banyak rumah kos rendah. Kadar pertumbuhan pendudukan meningkat,

golongan pendapatan rendah tidak dapat menapung keperluan hidup dengan baik, penghijrahan

penduduk secara terus ke kawasan bandar disebabkan tarikan peluang pekerjaan, kemudahan dan

gaya hidup bandar, bagi golongan berpendapatan rendah perumahan yang termampu adalah

penempatan setinddan yang sangat murah kosnya berbanding dengan harga perumahan kos

rendah.

9.0 Langkah mengatasi dan cadangan pembaikan untuk mengatasi masalah

perumahan di wilayah lembah klang

Pembangunan perumahan kos rendah dan pengurangan kawasan sistematik untuk menangani isu

dan masalah berkaitan perumahan kos rendah dan setinggan yang dapat membantu Pihak

Berkuasa Tempatan membuat dasar dan polisi pembangunan dalam manangani isu dan

permasalahan tersebut. Perancangan dan pembangunan Program Perumahan Kos Rendah adalah

satu pendekatan utama di dalam menempatkan semula kawasan-kawasan setinggan (Ahris

Yaakup, Mansur Ibrahim, Musa Mohamed dan kamariah Kamarudin, 2003) .

10.0 Kesimpulan

Pembangunan perumahan kos rendah dan pengurangan kawasan setinggan di Wilayah Lembah

Klang memerlukan perancangan dan pemantauan yang lebih sistematik dalam menangani isu dan

masalah berkaitan. Hal ini juga sekali gus, akan membantu Pihak Berkuasa Tempatan untuk

membuat dasar dan polisi pembangunan supaya perancangan bandar dan masalah perumahan

berjaya dikawal. Justeru, perancangan dan pembangunan Program Perumahan Kos Rendah salah

satu pendekatan utama dalam menempatkan semula kawasan-kawasan setinggan yang mana,

perancangan di peringkat wilayah akan berfungsi sebagai penasihat kepada Pihak Berkuasa

tempatan dalam usaha mengatur strategi pembangunan perumahan kos rendah dan seterusnya

mengurangkan masalah kewujudan kawasan setinggan khasnya di Wilayah Lembah klang.

Polisi-polisi baru ini diharap dapat memenuhi permintaan dan penawaran perumahan kepada

penduduk di Wilayah Lembah Klang.

Aiken S.R., Leinbach T.R., Leigh C.H., Moss M.R. (1994). Pembangunan dan Persekitaran di Semenanjung

Malaysia. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka