mana mangalagiri

~°K«~Ú`«

=∂k~åA QÀ=~°ú#~å=Ù

=∞OQÆà◊yiK«i„ « – KÕ<Õ « – ÑÙ}ºHΔ„ «O

=∂k~åA ÇÏi « q"åÇÏ HÍ#∞Hõ

<å‰õΩ =∞OQÆà◊yiÖ’x qq^èŒ ~°OQÍÅ`À =Ù#fl

J#∞ÉO è•xfl ÑÙ~°ã¯iOK«∞‰õΩx 2002–04 HÍÅOÖ’

'=∞# =∞OQÆà◊yi— J<Õ „QÆO äŒ ~°K«# KÕâß#∞.

<Õ<å ~°K«# KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ <å‰õΩ#fl J~°› « –

=∞OQÆà◊yi QÆ_»¤ÃÑ· ÑÙ\ì, D Ti QÍex Ñ‘ÅÛ_»"Õ∞.

=¸_Õà◊§áê@∞ „â◊q∞Oz ZO Œ~À =º‰õΩÎÅ *ÏÑHÍÅ#∞,

Z<Àfl „QÆO ä•Å ™ê~åxfl „HÀ_ôHõiOz, 2004Ö’ 31

~°OQÍÅ‰õΩ ãO|OkèOz# ã=∂Kå~°O`À ^•xx

„ÑK«∞iOKå#∞. P ÑÙãÎHÍxfl x_çq «yæOz Ñ@ì}O,

K«i„`«, KÕ<Õ`«, Ñ¨Ù}ºˆHΔ „`«O‰õΩ ã¨O|OkèOz#

ã¨=∂Kå~°O`À <å ‰õΩ=∂Ô~Î =∂k~åA Ç¨Ïi`«q"åÇÏ=Ú ãO Œ~°ƒùOQÍ <å q∞„ «∞Å∞, |O èŒ∞=ÙÅ‰õΩ

HÍ#∞HõQÍ JOkã∞Î<åfl#∞.

JHÀì|~ü 2013.

ãO Œ~°ƒùO

=∂k~åA QÀ=~°ú#~å=Ù

=∞OQÆà◊yi

3

QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’ =∞„^•ã∞–HõÅHõ åÎ S Œ= <≥O|~°∞ *ÏfÜ«∞ ~°ÇÏ^•i ÃÑ·# QÆ∞O@∂~°∞,

q[Ü«∞"å_» #QÆ~åÅ =∞ èŒº =∞OQÆà◊yi =ÚxûÑÖò Ñ@ì}O <≥ÅH˘x =ÙOk. D Ñ@ì}O

#∞O_ç QÆ∞O@∂~°∞ 19 H.g∞., q[Ü«∞"å_» 12 H.g∞. Œ∂~°OÖ’ =Ù<åfl~Ú. ã=Ú„ Œ=∞\ÏìxH

30 g∞@~°¡ Z «∞ÎÖ’#∞#fl ~¸ Ñ@ì}Ïxfl J\Ï¡ã∞ÃÑ· K«∂z#@¡~Ú Õ L «Î~° JHΔÍOâß# 16.43

_ç„wÅÖ’#∞, «∂~°∞Ê ~MÏOâ◊OÃÑ· 80.55 _ç„wÅÖ’#∞ =ÙOk.

=∞OQÆà◊yix xÅ∞=ÙQÍ qÉèíl¿ãÎ =ÚYºOQÍ – É·áêãπ ~À_»∞¤, "≥∞~Ú<£|*Ï~°∞, áê «„@O‰õΩ~À_»∞¤,

Ô~·Å∞Hõ@ì J<Õ <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÍÅ=Ù «∞Ok. J Õ J_»¤OQÍ qÉèíl¿ãÎ – áê «=∞OQÆà◊yi, H˘ «Î

=∞OQÆà◊yi, H˘ «Î¿Ñ@ J<Õ =¸_»∞ ÉèÏQÍÅ=Ù «∞Ok. «∂~°∞Ê# P «‡‰õÄ~°∞, L «Î~å# H˘O_»,

F=~ü „a_ç, Ñ_»=∞~° #=ÙÅ∂~°∞, ÉÏÑÓr#QÆ~°∞, ŒHΔ}Ï# z#HÍHÍx ãiÇÏ Œ∞ÌÅ∞QÍ =Ù<åfl~Ú.

2011 ãOII<å\H [<åÉèÏ 73,735 QÍ =ÙO_ç, =zÛáÈÜÕ∞ "åi`À HõeÑ≤ ã=∂~°∞ ÅHõΔ

=ÙO@∞Ok. D Ñ@ì}O 10.49 K«IIHIIg∞II qã‘Î~°‚O Hõey=ÙO_ç, 32 =ÚxûÑÖò "å~°∞¤Å∞QÍ

qÉèílOK«|_ç=ÙOk. 47,724 =∞Ok F@~°∞¡ =Ù<åfl~°∞.

q[Ü«∞"å_»–QÆ∞O@∂~°∞– ≥<åe–=∞OQÆà◊yi Ñ@ì}Ïaè=$kú ãOã÷ ÑikèÖ’x ~¸ Ñ@ì}OÖ’x

=ÚYº Ñi„â◊=∞ KÕ<Õ «. «~° «~åÅ∞QÍ ~¸ Ñi„â◊=∞ ~ÚHõ _» =iúÅ∞¡ ÀOk. ã∞=∂~°∞

50% =∞Ok „Ñ[Å‰õΩ ~Ú Õ r=<Àáêkè. „_≥ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò =Å¡ „ÑÑOK« KÕ<Õ « Ñ@=ÚÖ’

=∞OQÆà◊yi KÕiOk.

Ñ¨@ì}O

=∞OQÆà◊yi

4

ÑÙ}ºHΔ„ «O HÍ=@O =∞~˘Hõ =ÚYº JOâ◊O. H˘O_»ÃÑ·# N áê#HÍÅ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞,

kQÆ∞=# NÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∂Å∞ ÑÙ~å}HÍÅO #∞O_ç „Ñã≤kú K≥O^•~Ú.

Õâ◊O #Å∞=¸ÅÅ #∞O_ç Éèí‰õΩÎÅ∞ =ã∞ÎO\Ï~°∞. WHõ _ç Õ"åÅÜ«∞ÑÙ 11 JO «ã∞ÎÅ QÍeQÀÑÙ~°O

Õâ◊–q Õâ◊ Ü«∂„u‰õΩÅ#∞ PHõ@∞ì‰õΩ<Õ XHõ ÑÙ~å «# tÅÊHõàÏ H“â◊ÅO.

=∞OQÆà◊yi Ñ@ì}OÖ’x KåÖÏ g èŒ∞ÅÖ’ =∞QÍæÅ K«ÑÙÊà◊√§ q#™⁄OÑÙQÍ qxÑ≤ã∞ÎO\Ï~Ú.

P g èŒ∞Ö’¡ ~À_»¡ÃÑ·# KÕ<Õ « HÍi‡‰õΩÅ∞ „â◊q∞OKÕ Œ$âßºÅ∞ HõxÑ≤ã∞ÎO\Ï~Ú. U ~ÚO\’¡

J_»∞QÆ∞ÃÑ\˜ì<å Ñ≤ÖÏ¡ ÃÑ^•Ì ÉèË ŒO ÖË‰õΩO_® ~å@flO „uÑÙÊ «∂ HõxÑ≤™êÎ~°∞.

KÕ<Õ « «~°∞"å « Z‰õΩ¯= =∞Ok „Ñ[Å∞ |OQÍ~°∞ =ã∞Î=ÙÅ «Ü«∂s g∞ Œ Láêkè á⁄O Œ@O

1990 Œâ◊HõOÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk.

=∞OQÆà◊yi K«∞@∞ì ÑHõ Å Ñ~åº@‰õΩÅ#∞ PHõi¬OKÕ – LO_»=e¡ QÆ∞ÇÏÅ∞, ÇÜü∞ÖÏO_£,

Éèí"åhnfiÑO, q ÕjÑ‰õΔΩÅ HO„ ŒO`Àáê@∞ ã‘ å#QÆ~°OÖ’ z#lÜ«∞º~°∞™êfiq∞ P„â◊=∞O,

<åQÍ~°∞# Ü« x=i≈\© = ŒÌ *·# Õ"åÅÜ«∞O–„Ç‘ÏOHÍ~°f~°÷O =Ù<åfl~Ú.�

123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012

1. Ô~·Å∞ ™œHõ~°ºO „áê~°OÉèíO 1890

2. q Œ∞º ü ã~°Ñ¶~å „áê~°OÉèíO 1939

3. ÃÇ·Ïã∂¯Å∞ „áê~°OÉèíO 1944

4. =Úxã≤áêe\ Pq~åƒù=O 1969

5. ÃãÊ+Öò áÈbã∞ É\ÏeÜ«∞<£ ™ê÷Ñ# 1972

6. ÃÑ·Å\ò "å@~ü ã‘ =Ú „áê~°OÉèíO 1975

7. _ç„w HÍÖËr „áê~°OÉèíO 1977

8. ~À_£ F=~ü „a_ç „áê~°OÉèíO 1980

9. É·áêãπ ~À_»∞¤ „áê~°OÉèíO 1985

10. Hõ$ëê‚ [ÖÏÅ ã~°Ñ¶~å „áê~°OÉèíO 2003

11. áê#HÍÅ™êfiq∞ Ñ¶∂\ò ~À_£ 2004

12. <Õ+#Öò _ç*Ïãì~ü Ô~™êÊ<£û á¶È~üû É\ÏeÜ«∞<£ 2012

Ñ@ì} Ñ„QÆuÖ’ "≥∞ÿÅ∞~åà◊√§

=∞OQÆà◊yi

5

K«i„`«=∞OQÆà◊yiH˜ ãÖ|O^èŒO =ÙO@∂ =zÛ# Ñ¨Ù~å`«# HÍÅQÆ=∞<åxfl qq^èŒ

=¸ÖÏÅ #∞O_ç ¿ãHõiOz WHõ _» á⁄O Œ∞Ñ~°K«@O [iyOk.

„H©IIÑ¨ÓII 10 "ÕÅ ãÖ=`«û~åÅ „áêO`åÅÖ’ 'h„y\’— *ÏuH˜ K≥Ok#

áê`«~åuÜ«ÚQÆÑ¨Ù =∂#=Ù_»∞ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’ ãÖK«iOz, x=tOz#@∞¡ K«i„`«

K≥|∞`ÀOk. #g# tÖÏÜ«ÚQÆÑÙ Ñx=Ú@∞¡ ‰õÄ_® ~¸ lÖÏ¡Ö’ ÅaèOKå~Ú. =∞OQÆà◊yi

ãg∞áê# QÆÅ '~ÚÑÊ@O— „QÍ=∞OÖ’ áê « ~åuÜ«ÚQÆÑÙ P è•~åÅ#∞ 1884 „áêO «OÖ’

„a\©+μ ÑÙ~å=ã∞Î âßY xÑÙ}∞_»∞ '~å|~°∞ì „|∂ãπ Ñ¶Ó>Ë— Hõ#∞Q˘<åfl~°∞.

PO„ èŒ âß «"åÇÏ# ÑiáêÅ# („H©IIÑÓII 225 #∞O_ç „H©IIâ◊. 225) Ö’ ' è•#º

Hõ@HõO— "åi ~å[ è•xQÍ =ÙO_Õk. „H©IIâ◊II 225 #∞O_ç 300 ãOII=~°‰õΩ WHΔÍfi‰õΩÅ∞,

„H©IIâ◊ 300 #∞O_ç Ñ¨Å¡=ÙÅ∞, "åi `«~åfi`« P#O^Œ QÀ„`«AÅ∞, q+¨μ‚‰õΩO_ô#∞Å∞

(„H©.â◊.420–620) ~¸ „áêO`åefl ÑiáêeOKå~°∞. q+μ‚ ‰õΩO_ô#∞ÅÖ’ XHõÔ~·# Ô~O_»=

=∂ èŒ==~°‡ q[Ü«∞"å_»#∞ ~å[ è•xQÍ KÕã∞H˘x áêeOKå~°∞. P#O Œ QÀ„ «AÅ <åÅ∞QÆ∞

«~åÅ ~åAÅ∞ =∞OQÆà◊yiH ãg∞Ñ=ÚÖ’x 'HõO Õ~°∞— =ÚYº Ñ@ì}OQÍ ÑiáêeOKå~°∞.

«~åfi « „H©IIâ◊II 630 #∞O_ç Kåà◊√Hõº ~åAÅ∞ ÑiáêeOKå~°∞.

„H©IIâ◊II 1180 ãOIIÖ’ [iy# Kåi„`å «‡Hõ 'ÑÖÏfl\ Ü«Ú ŒúO— Ñ¶e «OQÍ ~¸

„áêO «O HÍHõfÜ«ÚÅ áêÅ#Ö’H "≥o§Ok. „H©IIâ◊II 1323Ö’ HÍHõfÜ«∞ ™ê„=∂*Ïºxfl _çb¡

ã∞ÖÏÎ#∞Å∞ P„Hõq∞OK«@O`À =Úã≤¡O ~åAÅ áêÅ#Ö’H =zÛOk. „H©IIâ◊II 1353Ö’ Ô~_ç¤

~åAÅ∞ 'H˘O_»g_»∞—#∞ ~å[ è•xQÍ KÕã∞H˘x áêeOKå~°∞.

„H©IIâ◊II 1424Ö’ H˘O_»g\ ~å[ºO Ñ «#"≥∞ÿ Xi™êû ~åAÖ·# QÆ[Ñ «∞Å∞ ~¸

„áêO`åxfl ÑiáêeOKå~°∞. „H©IIâ◊II 1515Ö’ q[Ü«∞#QÆ~° áêÅ‰õΩ_»∞ NHõ$+‚ Õ=~åÜ«ÚÅ∞

H˘O_»g_»∞#∞ QÆ[Ñ «∞Å #∞O_ç ÇÏãÎQÆ «O KÕã∞H˘#QÍ – q[Ü«∞#QÆ~° ~åAÅ áêÅ#Ö’H

~¸ „áêO «O =zÛOk. q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º ÑikèÖ’x P<å\ 200 Ñ@ì}ÏÅÖ’

=∞OQÆà◊yi ‰õÄ_® XHõ\. „H©IIâ◊II 1565Ö’ [iy# «o§HÀ@ Ü«Ú ŒúO Ñ¶e «OQÍ q[Ü«∞#QÆ~°

™ê„=∂[ºO Ñ «#"≥∞ÿ ~¸ „áêO «O QÀÖÁ¯O_» ‰õΩ «∞ÉòëêÇ‘ÏÅ áêÅ#Ö’xH =zÛOk.

QÀÖÁ¯O_» ã∞ÖÏÎ#∞Å áêÅ#Ö’ – H˘O_»g\ ~å*Ïºxfl 14 ã=∞ «∞Å∞QÍ qÉèílOz

ÑiáêeOKå~°∞. =∞OQÆà◊yi ‰õÄ_® XHõ ã=∞ «∞QÍ =ÙO_ç, nx ÑikèÖ’ 33 „QÍ=∂Å∞O_Õq.

„H©IIâ◊II 1750–58 =∞ èŒº QÆ∞O@∂~°∞ „áêO «O ã~å¯~°∞ „ÃÑ¶Oz "åi Jnè#OÖ’H "≥o§,

uiy 1758 #∞O_ç 1788 =~°‰õΩ x*ÏO áêÅ#Ö’ LOk.

=∞OQÆà◊yi

6

18–9–1788 <å_»∞ ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £ #"å|∞ x*ÏO PbMÏ<£ QÆ∞O@∂~°∞ „áêO`åxflPOQ¡Ü«ÚÅ Ñ~°O KÕâß_»∞. J#O «~°O POQ¡Ü«ÚÅ∞ "åã≤Ô~_ç¤ "ÕOHõ\Ï„k <åÜ«∞_çx ~¸„áêO « [q∞O^•~°∞QÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞.

1788–94 ãOIIÅ =∞ èŒºHÍÅOÖ’ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh "åi H“xûÖò =∞zbÑ@flOHO„ ŒOQÍ ~¸ „áêO`åxfl ÑiáêeOzOk. 1794Ö’ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh"åi =∞zbÑ@flOH“xûÖò ~° ŒÌ~ÚOk. =∞OQÆà◊yi`À ãÇ 14 `åÅ∂HÍÅ`À QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ U~°Ê_çOk.„a\+π Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh "å~°∞ 1857 =~°‰õΩ áêeOKå~°∞. 1857Ö’ [iy# "≥Ú Œ\˜™êfi «O„ «º ãO„QÍ=∞O Ñ¶e «OQÍ "åi ™ê÷#OÖ’ „a\©+π ~å} ÉèÏ~° « Õâßxfl ãfiÜ«∞OQÍáêeOK«_»O „áê~°OaèOKå~°∞.

1859Ö’ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡#∞ Hõ$ëê‚lÖÏ¡Ö’ qb#O KÕâß~°∞. =∞~°ÖÏ1–10–1904# QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ U~°Ê_çOk. JÑÊ\ #∞O_ç =∞OQÆà◊yi QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’

JO «~åƒùQÆOQÍ H˘#™êQÆ∞`ÀOk.

ÑÙ~å «# HÍÅOÖ’ Œi≈Oz# „Ñ=ÚY∞Å∞ÑÙ~å «# HÍÅO #∞O_Õ KÕ<Õ «‰õΩ, "≥·+‚= =∞`åxH HO„ ŒOQÍ#∞O_ç XHõ Ñ@ì}OQÍ

=ÙO@∂ =zÛ# =∞OQÆà◊yix ZO Œ~À „Ñ=ÚY∞Å∞ ãO Œi≈OKå~°∞. "åiÖ’ J ≥· fi «=∞ «™ê÷Ñ¨‰õΩÖ·# Pk â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ∞, qt+ì J ≥· fi « =∞ «™ê÷Ñ¨‰õΩÅ∞ ~å=∂#∞*ÏKå~°∞ºÅ∞,≥· fi « =∞ «™ê÷Ñ‰õΩÅ∞ =∞ è•fiKå~°∞ºÅ∞ =∞OQÆà◊yi #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞x Œi≈OKå~°∞. Ç≤ÏO Œ∂

„Ñ=HõÎ =Å¡ÉèÏKå~°∞ºÅ∞ ~ÚHõ _ç P„â◊=∞OÖ’ ã≤÷~°x"åã=ÚO_ç «Ñã≤ûkú á⁄Ok «# =∞ «„ÑKå~åxfl ~ÚHõ _ç #∞O_Õ „áê~°OaèOKå~°∞. K≥· «#º „ÑÉèí∞=Ù ~ÚHõ _ç ™êfiq∞ "åix Œi≈Oz#QÆ∞~°∞ÎQÍ H˘O_» "≥∞@¡ „ÑHõ # "åi áê Œ =Ú„ ŒÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ÉÏÖÏO|QÍ~°∞ x~° å#fl^•#HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz# HÍÅOÖ’ #$ã≤OÇÏ ÉèÏ~°u ™êfiq∞ ‰õÄ_» =∞OQÆà◊yix Œi≈OKå~°∞.„Ñ=ÚY "åQæÜ«∞HÍ~°∞_≥·# J#fl=∂Kå~°∞ºx =∞#∞=∞_»∞ åà◊¡áêHõ z# u~°∞=∞ÅÜ«∞º ~ÚHõ _ç~å=∂#∞[ ‰õÄ\ÏxH Éèí∂=ÚÅ#∞ ^•#O KÕâß~°∞.

JÖÏQ QÀÖÁ¯O_» ã∞ÖÏÎ#∞ ¿ã<åx ''Y∞ «∞Éò Pb—— 1594Ö’ =∞OQÆà◊yix ãO Œi≈OKå~°∞. «O*Ï=Ó~°∞ =∞Ç~åA ~å*Ï ã~ÀÊùl 20–11–1820# Õ=™ê÷#=Ú#∞ Œi≈Oz'' ŒHΔ}Ï=$ « â◊OMÏ——xfl |Ç˙HõiOKå~°∞.

q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º HÍÅOÖ’ – NHõ$+‚ Õ=~åÜ«∞Å =∞Ç =∞O„u u=∞‡~°ã∞"Õ∞#Å∞¡_≥·# <å ≥O_»¡ u=∞‡ H˘O_»"≥∞@¡ = ŒÌ XHõ q[Ü«∞ã∂÷áêxfl „Ñu+≤ªOKå~°∞. H˘O_»g\˜QÆ=~°fl~°∞ ã≤kú~åA u=∞‡~åA =∞OQÆà◊yi Õ"åÅÜ«∂xH Éèí∂=ÚÅ∞ •#OKÕã≤, Õ"åÅÜ«∂xflJaè=$kú KÕã≤ XHõ tÖÏâßã<åxfl „Ñu+≤ìOKå~°∞.

Hõq J|ƒ<å=∂ «∞º_»∞ ~¸ Õ"åÅÜ«∂xfl ÑÅ∞=∂~°∞¡ Œi≈Oz «# ''Jx~°∞ Œú

K«i„ «—— „QÆO ä•xfl #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞H JOH «q∞KåÛ~°∞.

=∞OQÆà◊yi

7

"åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k<åÜ«∞_»∞ ~¸ „áêO « [q∞O^•~°∞ ÇÏŸ^•Ö’ Z<Àfl ™ê~°∞¡

~ÚHõ _» Ñ~°º@#Å∞ KÕ™ê~°∞. =∞ÇÏ‡ £ ‰õΩbáê Œ∞ëê „Ñuxkè M’*Ï Jb¡ ~ÚHõ _»‰õΩ =zÛ

~ÚHõ _ç „Ñ[ÅÃÑ· Ñ#∞flÉèÏ~åxfl «yæã∂Î ''âßã# ã÷OÉèÏxfl—— „Ñu+≤ªOKå~°∞. 22–3–1679#

Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh =ÚYº JkèHÍi ¢Ããì~Ú<£ëê"£∞ =∂ã¨ì~°∞ ~ÚHõ¯_ç ^Õ"åÅÜ«∂xfl

^Œi≈OKå~°∞. =∞^Œ~ü ^ä≥i™ê 1982Ö’ _çÃãO|~°∞ WHõ¯_»‰õΩ =zÛ _®<£ÉÏ™È¯ J<å^èŒ

qHõÖÏOQÆ∞Å P„â◊=∂xfl ãO Œi≈OKå~°∞.1Hõ~°=ÙÅ∞

„H©IIâ◊II 1830 <å\ =ÚO Œ∞ H˘O «HÍÅO =º=™êÜ«∞ ÑO@Å∞ ãiQÍ ÑO_»ÖË Œ∞.

1831Ö’ Ju=$+≤ì =Å# ÑO@Å∞ áê_≥·<å~Ú. 1832 "Õ∞ <≥ÅÖ’ XHõ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ#

LÃÑÊ#, ÃÑ#∞QÍe =zÛ ÑO@efl <åâ◊#O KÕâß~Ú. 1833 #∞O_ç „Hõ=∞OQÍ Œ∞iƒùHõΔ=Ú

=$kú J~ÚOk. D Hõ~°=Ù#∞ '#O Œ# Hõ~°=Ù— ÖËHõ 'QÆ∞O@∂~°∞ Hõ~°=Ù— JO\Ï~°∞. nx<Õ

''_˘Hõ Å Hõ~°=Ù—— ÖËHõ ''ÃÑ ŒÌ Hõ~°=Ù—— Jx ‰õÄ_» =º=ÇÏi™êÎ~°∞. QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’ XOQÀÅ∞

#∞O_ç =∞zbÑ@flO =∞ èŒº =~°‰õΩ QÆÅ =∂~°æ=∞O`å Ñ‘#∞QÆ∞Å`À#∞, Z=ÚHõÅ áÈQÆ∞Å`À

xO_çáÈ~ÚOk. QÀ^•=i lÖÏ¡Å #∞O_ç =∞„^•ã∞ =~°‰õΩ QÆÅ ~å[ÉÏ@ ‰õÄ_® â◊"åÅ

=∞Ü«∞"≥∞ÿ#@∞¡ ≥Å∞™ÈÎOk. Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh „ÑÉèí∞ «fiO Hõ~°∞=Ù f„= «#∞ QÆ∞iÎOK«ÖËHõ

áÈ=@O`À JãOMÏº‰õΩÅ∞ =∞~°}OKå~°∞. „QÍ=∂ÅÖ’x "å~°∞ Ñ@ì}ÏÅ‰õΩ KÕ~å~°∞.

=∞#∞+μÅ‰õΩ, Ñâ◊√=ÙÅ‰õΩ ‰õÄ_® u#\ÏxH uO_ç, `åQÆ\ÏxH h~°∞ ^˘~°HõÖË Œ∞.

"ÕÅH˘Åk Ñ¨â◊√=ÙÅ∞ QÆ_ô¤, h~°∞ ÖËHõ =∞~°}˜OK«QÍ, ÅHõΔÖÏk „Ñ¨[Å∞ HõÅ~å =zÛ

K«xáÈÜ«∂~°∞.D Hõ~°=Ù Ñ¶e «OQÍ – QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’x 5 ÅHõΔÅ [<åÉèÏÖ’ 2 ÅHõΔÅ

=∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. D ÖHõ # =∞OQÆà◊yi „áêO «OÖ’ ‰õÄ_® "ÕÖÏk=∞Ok P<å\˜

Hõ~°=ÙÖ’ K«xáÈ~Ú =ÙO_»=K«∞Û. P «~°∞"å « 20 ãO= «û~åÅ =~°‰õΩ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’

=º=™êÜ«∞O ÑÓ~°fi Ñiã≤÷uH ~åÖËHõáÈ~ÚOk. Jxfl lÖÏ¡Å HõO>Ë QÆ∞O@∂~°∞ Z‰õΩ¯=

≥|ƒu#@O`À nxx ''QÆ∞O@∂~°∞ Hõ~°=Ù—— Jx ‰õÄ_» Ñ≤eKå~°∞.

2^ÀÑ≤_ôÅ∞

„H©IIâ◊II 1780Ö’ ÃÇ·Ï Œ~ü Pb "≥∞ÿã∂~°∞ áêÅ‰õΩxQÍ =ÙO_Õ"å~°∞. PÜ«∞# ŒàÏkèÑu

'#~°ã∞— <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ Jâ◊fiHõ Œà◊O «~°e=zÛ ~¸ „áêO`åxfl KÕlH¯OK«∞ ‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ

„Ñ¨Ü«∞uflOzOk. HÍx gÅ∞HÍHõáÈ=@O`À Hõ_»=Å‰õΩ^Œ∞~°∞, "Õ@áêÖˇO, x*ÏOÑ¨@flO

„QÍ=∂Å`À áê@∞ =∞OQÆà◊yix ‰õÄ_® P Ãã·x‰õΩÅ∞ ÀK«∞H˘<åfl~°∞. JÑC_»∞ ~¸ „áêO «O

x*ÏO áêÅ#Ö’, x*ÏO ™È Œ~°∞_»∞ |™êÅ ü[OQ∑ UÅ∞|_çÖ’ =ÙO_Õk.

=∞OQÆà◊yi

8

3Ñ≤O_®sÅ∞Ñ≤O_®sÅ∞ "ÕÅ ãOYºÖ’ QÆÅ ÀÑ≤_ç ˘OQÆÅ QÆ∞OÑÙ. g~°∞ =∞~å~îå „áêO`åxH

K≥Ok#"å~°∞. "å~°∞ QÆ∞„~åÅÃÑ· "≥∞~°∞ÑÙ "ÕQÆO`À [#OÃÑ· ^•_ç KÕã≤ ÕeHõQÍ QÆ∞„~åÅÃÑ·fã∞H˘x "≥à◊§ Œy# qÅ∞"≥·# =ã∞Î=Ùefl ^ÀK«∞‰õΩ"≥àı§"å~°∞. ÑO@Å HÍÅOÖ’ ~¸ ^ÀÑ≤_çKÕ¿ã"å~°∞. „H©IIâ◊II 1814 ãO= «û~°O <å\H Ñ≤O_®sÅ ãOYº ã∞=∂~°∞ 25 "ÕÅ∞QÍ=ÙO_Õk. "åi = ŒÌ ^•^•ÑÙ 20 "ÕÅ∞ QÆ∞„~åÅ∞ =ÙO_Õq.

1816Ö’ "å~°∞ ã~å¯~°∞ lÖÏ¡Ö’x 339 „QÍ=∂ÅÃÑ· H=ÅO 11 1/2 ~ÀAÅ=º=kèÖ’<Õ ^•_»∞Å∞ KÕã≤ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°O>Ë "åi "ÕQÍxfl =ÓÇ≤ÏOK«=K«∞Û. ã∞=∂~°∞ Ô~O_»∞"ÕÅ QÆ∞„~åÅÃÑ· 1816 ã¨OII =∂iÛ <≥ÅÖ’ `˘Å∞ « =∞# lÖÏ¡Ö’x 40 „QÍ=∂Å#∞^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Éèí~°ÎÅ=ÚO Õ ¢ã‘ÎÅ#∞ K≥~°z, qÅ∞"≥·# =ã∞Î=ÙÅ PK«∂H© K≥ÑÊ=∞x „Ñ[eflz„ «Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ\Ïì~°∞. "åºáê~°∞Å#∞, ÉèÏQÆº=O «∞Å#∞ H˘Å¡Q˘\ì "ÕÖH˘Åk „Ñ¨[Å#∞K«OÑ≤, „QÍ=∂Å‰õΩ xÑÊO\Oz „ÑK«O_»"≥∞ÿ# q èŒfiOãHÍO_»‰õΩ ÑÓ#∞‰õΩ<åfl~°∞. D Ñ≤O_®~°∞Å∞=ÚQÆ∞æ~°∞, #Å∞QÆ∞~°∞ ¢ã‘ÎÅ#∞ HõeÑ≤ Hõ@ìQÍ Hõ\˜ì, QÆ∞„~åÅÃÑ· "Õã∞H˘x "≥o§, "åix ÉÏxãÅ∞QÍJq∞‡"Õâß~°@. jÅO áÈ~Ú# "ÕÖÏk ¢ã‘ÎÅ∞ J==∂#O`À P «‡Ç¨Ï «ºÅ∞ KÕã≤H˘<åfl~°∞.Pã∞ÎÅ∞ áÈ~Ú# "å~°∞ H˘O Œ~°∞ QÆ∞O_≥ Ñye K«xáÈÜ«∂~°∞. ZHõ _» Ñ_ç Õ JHõ _» â◊"åÅQÆ∞@ìÅ∞O_Õq. "å~°∞ =∞OQÆà◊yiÃÑ· 1816 =∂iÛ 12= Õn# ^•_çKÕã≤ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞.P ~ÀA =∞OQÆà◊yiÖ’ N ÅH©; #~°tOÇÏ™êfiq∞ HõàÏº} =∞ÇÏŸ «û==Ú HÀãO "ÕÖÏk=∞Ok

KÕiÜ«Ú<åfl~°∞.4QÆ∞_çÖ’x âßã#=Ú

=∞OQÆà◊yi N ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∞=ÚÖ’ =Ù#fl ~¸ âßã#=ÚZO`À „áê=ÚYº « Hõey =Ù#flk. nxx H©IIâ◊II 1558 ãOIIÖ’ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º=Ú#∞'ã^•t=~åÜ«∞Å∞— ÑiáêeOK«∞K«∞#flÑÙ_»∞ H˘O_»g\ QÆ=~°fl~°∞ 'u=∞‡~å[Ü«∞º— „Ñu+≤ìOKå~°∞.P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ N u~°∞=∞Å~åA D =∞O_»Å ™ê=∞O`«~åAQÍ=º=ÇÏiã∞Î<åfl~°∞. 143 =~°∞ãÅÖ’ ed «=∞~Ú =Ù#fl ~¸ âßã#=ÚÖ’u=∞‡~å[Ü«∞º „Ñ¨Hõ\ ˜Oz# ^•#^èŒ~°‡=ÚÅ q=~°=ÚÅ∞#flq. ^•#èŒ~°‡=ÚÅ∞ =ÚMÏºOâ◊=ÚQÍ =Ù#flO Œ∞# Wk '' èŒ~°‡âßã#=Ú——.

=∞OQÆà◊yi „Ñ[Å‰õΩ qq èŒ Ñ#∞flÅ∞ ÖË‰õΩO_® KÕã≤# q=~°q∞O Œ∞#flk.q[Ü«∞#QÆ~° ™ê=∞O «~åA 'u~°∞=∞Å ~åA—‰õΩ Ñ¨Ù}ºO HõeˆQO Œ∞‰õΩ~¸ ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ qq^èŒ ^•#=ÚÅ∞ KÕã≤#@∞¡ P âßã¨#=ÚÖ’¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 28 „QÍ=∂ÅÖ’x 200 ‰õΩK≥Ûà◊§ (1 ‰õΩK≥ÛÅ∞ ´ 3 ZHõ~°=ÚÅ 12 â‹O@∞¡)Éèí∂q∞x ^•#=Ú KÕã≤# q=~°=ÚÅ∞ ‰õÄ_® WO Œ∞ L#flq. =∞OQÆà◊yi Ñ@ì} JkèHÍiQÍ

'áêÑ≤â‹\ì—x xÜ«∞q∞ã∞Î#fl@∞¡ âßã#=ÚÖ’ ≥eáê~°∞.

=∞OQÆà◊yi

9

D âßã#=Ú#∞ ÑijeOz#ÑC_»∞ ã^•t=~åÜ«∞Å∞, u~°∞=∞Å~åA, u=∞‡~å[Ü«∞º

J#∞ =ÚQÆ∞æ~°∞ ~å[=Oj‰õΩÅ ¿Ñ~°∞¡, áêÑ≤â‹\ì J<Õ JkèHÍi ¿Ñ~°∞ ≥eÜ«∞=KåÛ~Ú. JÑÊ\’¡

`˘ÅyOz# qq èŒ Ñ#∞flÅ q=~åÅ∞, ÑÙ}ºHΔ„ « Jaè=$kúH KÕã≤# x~å‡}ÏÅ∞, x~°fiÇ≤ÏOz#

L «û"åÅ∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H =KåÛ~Ú. JO ÕQÍHõ JÑÊ\˜H =ÙO_ç WÑÊ\H ‰õÄ_® H˘#™êQÆ∞ «∞#fl

„QÍ=∂Å ¿Ñ~°∞¡ ‰õÄ_® ≥Å∞ã∞Î<åfl~Ú. P q=~åÅ#∞ ‰õΩ¡ÑÎOQÍ ≥eÜ«∞*ËÜ«∞@O [~°∞QÆ∞`ÀOk.

q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º=Ú – =∞OQÆà◊yiP<å_»∞ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º=ÚÖ’ 17 ~å[º=ÚÅ∞O_Õq. '~å[º=Ú— JO>Ë

'~å¢+ì=Ú—. H˘O_»g_»∞ ~å[º=Ú „HO Œ =∞OQÆà◊yi =ÙO_Õk. P<å\ ™ê„=∂[º=ÚÖ’ Ju

z#fl ÑiáêÅ<å qÉèÏQÆ=Ú '„QÍ=∞=Ú—. H˘xfl „QÍ=∞=ÚÅ#∞ HõeÑ≤ 'ã÷Å=Ú— J<Õ"å~°∞.

=∞# `åÅ∂HÍ / =∞O_»Å=Ú =O\k. P<å_»∞ =∞OQÆà◊yi XHõ 'ã÷Å=Ú—.

ã^•t= ~åÜ«∞Å∞q[Ü«∞#QÆ~° ™ê¢=∂[º K«„Hõ=iÎ ã^•t=~åÜ«∞Å∞ H©IIâ◊II 1542–69Å =∞ èŒº

~å[º"Õ∞ÖÏ_»∞.

u~°∞=∞Å~åÜ«∞Å∞D âßã# HÍÅ=Ú <å\H q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[ºOÖ’ DÜ«∞# XHõ ™ê=∞O «

~åAQÍ =ÙO_Õ"å~°∞. âßã#=Ú#∞ „Ñu+≤ªOz# u=∞‡~åA‰õΩ DÜ«∞# ãfiÜ«∂# "Õ∞#=∂=∞.

NHõ$+‚ Õ=~åÜ«∞Å‰õΩ JÅ∞¡_»~Ú# u~°∞=∞Å ~åÜ«∞Å∞ «o§HÀ@ Ü«Ú^•ú#O «~°=Ú =O ŒÖÏk

U#∞QÆ∞ÅÃÑ· ãÖÑ¨^Œ#∞, =∞Ç¨Ï~åA J~Ú# ã¨^•t=~åÜ«∞Å∞#∞ `˘_»¯x ÃÑ#∞H˘O_»

«~°e"≥àÏ§_»∞. ~åA‰õΩ | Œ∞Å∞QÍ H˘xfl ãO= «û~åÅ∞ ÑiáêÅ# ™êyOKå_»∞. 1569Ö’

ã^•t=~åÜ«∞Å#∞ ÇÏ «ºKÕã≤ ~åAQÍ =∂~å~°∞. «# 90= U@ ~å*ÏºkèHÍ~°O á⁄Ok#

u~°∞=∞Å~åÜ«∞Å∞ XHõ ãÖ= «û~°O =∂„ «"Õ∞ ÃÑ#∞Q˘O_» ~å[ è•xQÍ ÑïáêeOKå~°∞.

ÑOK«HÍ"åºÅÖ’ XHõ>ÿ# =ã∞K«i„ «#∞ DÜ«∞# JOH «O á⁄O^•~°∞. u~°∞=∞Å ~åÜ«∞Å∞

Ü«Ú Œú=ÚÖ’ Pi Õ~å~°∞. ~å[huAÅ∞, ÑO_ç «∞xQÍ ‰õÄ_® ¿Ñ~°∞"≥∂™ê~°∞.

u=∞‡~åADÜ«∞# u~°∞=∞Å ~åÜ«∞Å∞‰õΩ "Õ∞#Å∞¡_»∞. D âßã# HÍÅ=Ú <å\H H˘O_»g_»∞

„áêO`åxH˜ QÆ=~°fl~°∞QÍ =ÙO_Õ"å~°∞. g~°∞ =∞OQÆà◊yi #$ã≤OÇ¨Ï™êfiq∞ Éèí‰õΩÎÅ∞. `«#

"Õ∞#=∂=∞ J~Ú# u~°∞=∞Å~åÜ«∞Å∞‰õΩ ÑÙ}ºO HõeQO Œ∞‰õΩ D âßã#=ÚÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl

^•# èŒ~å‡Å∞ KÕâß~°∞. 'Ñ~°=∞Ü≥∂y qÖÏã=Ú— J<Õ „QÆO è•xfl ~°zOz #$ã≤OÇÏ™êfiq∞H

JOH «O WKåÛ~°∞.

=∞OQÆà◊yi

10

áêÑ≤â‹\˜ìq[Ü«∞#QÆ~° ~åAÅ HÍÅOÖ’ ¿Ñ~°∞ á⁄Ok# =~°ÎHõ „Ñ¨=ÚY∞Å#∞ â‹\ì Jx

=º=Ç¨ÏiOKÕ"å~°∞. "åix Ñ¨#∞flÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã JkèHÍ~°∞Å∞QÍ xÜ«∞q∞OKÕ"å~°∞.

=∞OQÆà◊yi Ñ@ì}ÏxH áêÑ≤â‹\ìx JkèHÍiQÍ xÜ«∞q∞Oz#@∞¡ âßã#=ÚÖ’ ≥eáê~°∞.

Ñ¨#∞flÅ∞„QÍ=∂xfl HÍÑ¨ÖÏHÍ¿ã '„QÍ=∞"≥\ì— áÈ+¨}HÀã¨O '"≥\˜"Õ=ÚÅ∞, Éèí∂q∞ Ñ¨#∞fl

'ã≤ è•Ü«∞=Ú—, J=∞‡HõO Ñ#∞fl 'ã≤ è•Ü«∞=Ú, „QÍ=∞ ãq∞+≤ì „ÑÜ≥∂[#O HÀãO („QÍ=∞)

Hõ@flO, =∞Ç~å[, Õ"åÅÜ«∞ LÑÜ≥∂QÍÅ HÀãO 'HÍxÔH— "≥ÚII 'K«„u™êû "Õ Œ#Å∞ J#QÍ

36 ~°HÍÅ Ñ#∞flÅ∞ P<å_»∞ J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl@∞¡ ≥Å∞™ÈÎOk.

PÅÜ«∞ Jaè=$kú5 ~°HÍÅ q„QÆÇÅ∞, Ñk~°HÍÅ "åÇÏ<åÅ∞, ~° è•Å∞, HÀ<Õ~°∞, K≥~°∞=ÙÅ∞, =<åÅ∞

U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.

„QÍ=∂Å∞#O|∂~°∞, `åà◊¥¡~°∞, #Å¡áê_»∞, "Õ∞_»∞H˘O_»∂~°∞, g~°OÉèí@¡ áêÖO, `å_çH˘O_»,

ÃÑ ŒH˘O_»∂~°∞, Q˘_≥=iÎ, Œ∞yæ~åÅ, LÑÊÅáê_»∞, =_»¡=∂#∞, ‰õΩOK≥#Ñe¡, H˘Å#∞H˘O_»,

P «‡‰õÄ~°∞, ÖÏO, QÀ~°O@¡, QÀà◊¡=¸_ç, x_»=∞„~°∞, ‰õΩ~°QÆÅ∞¡, S#"ÀÅ∞, âßY=¸~°∞ "≥Ú ŒÅQÆ∞

„QÍ=∂ÅÖ’x Éèí∂=ÚÅ∞ ^•#=Ú WzÛ# q=~°=Ú âßã#=ÚÖ’ =ÙOk.

`åà◊§áêHõ z# u~°∞=∞ÅÜ«∞º`åà◊§áêHõ J#fl=∂Kå~°∞ºx =∞#∞=∞_»∞ z#u~°∞=∞ÅÜ«∞º. „H©IIâ◊II 1561Ö’

=∞OQÆà◊yi N ÅH©Δ ‡#~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ ¿ã=Å‰õΩ QÍ#∞ N ~å=∂#∞[ ‰õÄ\ÏxH `åà◊§áêHõ

z#u~°∞=∞ÅÜ«∞ºQÍ~°∞ Éèí∂=ÚÅ#∞ ã=∞iÊOz<å~°∞. Õ=Ùx „Ñ™ê Œ=ÚÅ∞ Z=Ô~=iH ZO «

ÑOK«=Åã≤# q=~°=∞∞Å∞ P âßã#=ÚÖ’ „"åã≤<å~°∞. D âßã#=Ú Õ=Ùx ¿ã=Å‰õΩ

^•#q∞zÛ# q+Ü«∞O L#flO Œ∞# 'á⁄e=Ó@∞— âßã#=Ú.

D âßã#=Ú q[Ü«∞#QÆ~° =∞Ç~åAÅ ÑiáêÅ# HÍÅ"≥∞ÿ# 1558 ãOIIÖ’

„Ñu+≤ªOz# QÆ∞_çÖ’x âßã#=ÚÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ed «=∞~Ú =Ù#flk.

QÆ∞_ç QÆO@#~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∞OÖ’ HõOK«∞ k"≥∞‡ XHõ\ „"ÕÖÏ_»nÜ«∞|_ç JHõ _» XHõ

K≥Hõ ã∞uÎ =ÙO_Õk. W~°"≥· <åÅ∞QÆ∞ QÆO@Åáê@∞ „Ñu QÆO@‰õΩ QÆ∞_ç [=∂#∞ ã=∞Ü«∞O

ZxflQÆO@Å"≥∞ÿ Õ Jxfl ™ê~°∞¡ P k"≥∞‡#∞ K≥Hõ ã∞uÎ À H˘>Ëì"å~°∞. WÑÊ\ÖÏQÍ â◊|ú HÍÅ∞+ºO

JÑÊ\’¡ ÖËHõáÈ=@O`À ^•^•ÑÙ =Ó~°∞ "≥Ú`åÎxH P QÆO@Å∞ ãÊ+ìOQÍ q#Ñ_»∞ «∞O_Õq.

^•xx |>Ëì „Ñ[Å∞ «=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕã∞‰õΩO@∞O_Õ"å~°∞.

=∞OQÆà◊yi

11

'=∞# =∞OQÆà◊yi— „QÆO äŒO "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ ≥zÛ# H˘ «Î q+¨Ü«∂Å∞5ÃÑ ŒÌHÀ<Õ~°∞ „ «qfiOz#k 'u=∞‡~å[Ü«∞º— (1558 ãOII)

Õ=™ê÷#=Ú#‰õΩ K≥Ok# ~¸ 'HõÖÏº} ÑÙ+¯i}— U HÍÅ=Ú<å\˜ À ~ÚO «=~°‰õΩ

Z=~°∞ ^èŒ$=Ñ¨~°K«ÖË^Œ∞ âßã¨#=ÚÖ’x 39, 40= =~°∞ã¨ÅÖ’ (39. ~å[Ü«∞º^Õ=

=∞Ç¨~åAÅ∞OQÍiH˜ Ñ¨Ù}º=Ú†/ 40. QÍ#∞ ¿ã~ÚOz (# âı) =Å∞ 12HÀ<Õ~°∞ Õ=ÙàÏ=Ú†)

HÀ<Õ~°∞ „ «qfiOz# q+Ü«∞=Ú „Ñ™êÎ=# =ÙOk.

=∞OQÆà◊yiÖ’ =Ù#fl Ô~O_»∞ HÀ<Õ~°∞ÅÖ’ XHõ>ÿ# 'pHõ\ HÀ<Õ~°∞— 1807–09

ãOIIÅÖ’ QÍeQÀÑÙ~° x~å‡} ã=∞Ü«∞OÖ’ „ «qfiOK«|_çOk.

D ÃÑ ŒÌ HÀ<Õ~°∞ QÆ∞iOz 22–3–1679= Õn# =∞OQÆà◊yi Œi≈Oz# Ãã~ÚO\ò

*Ïiá¶È~°∞ì QÆ=~°flÔ~·# '¢Ããì~Ú<£ ëê"£∞ =∂ãì~°∞— «# k#K«~°º ÑÙãÎHõOÖ’ „"åã≤<å_»∞.

=∞OQÆà◊yiÖ’x ÃÑ ŒÌ HÀ<Õ~°∞#∞ 1558Ö’ P<å\ H˘O_»g\ QÆ=~°fl~°∞, QÆ∞_çÖ’x âßã#

Hõ~°Î 'u=∞‡~å[Ü«∞º— „ «qfiOKå~°x K≥ÑÊ=K«∞Û.

Õ"åÅÜ«∞ L «û= q„QÆÇÅ∞=∞OQÆà◊yi Õ"åÅÜ«∞ L «û=q„QÆÇÅ∞ U HÍÅO<å\"À x~åú~°} [~°∞QÆÖË Œ∞. âßã#=ÚÖ’x

41, 137, 138, 139 =~°∞ãÅÖ’

41. =∞O_»Ñ¨ „áêHÍ~åÅ∞ QÀÑ¨Ù~åÅ∞ Ñ¨OK«ÛÉèË~° q„QÆ†

42. Ç¨Å∞ k"åºÉèí~°}ÏÅ∞ Õ~°∞Å∞ "≥Ú ŒÖ·# Œâ◊"å†

137. ™êÎ#O"åiH =Ù†

138. «û=q„QÆÇÅ „Ñ†

139. u+ìHÍÖÏ##∂†

q„QÆÇÅ „Ñ™êÎ=# =ÙOk. 41= =~°∞ãÖ’ ¿Ñ~˘¯# ÑOK«ÉèË~° q„QÆÇÅÖ’ L «û=

q„QÆÇ¨Ï=Ú XHõ\˜. 137, 138 =~°∞ã¨ÅÖ’ L «û= q„QÆÇ¨Å∞ „Ñ¨u+≤ìOz#@∞¡ ‰õÄ_®

K≥ÑÊ|_ç#O Œ∞# ~¸ Õ"åÅÜ«∞ L «û= q„QÆÇÏ=ÚÅ#∞ D âßã#ãHõ~°Î u=∞‡~åA H©IIâ◊II

1558Ö’ KÕ~ÚOz<å_»x K≥ÑÊ=K«∞Û.

6âßã¨#ã¨ÎOÉèíO7

"≥∞~Ú<£ |*Ï~°∞Ö’x ~å=∂ÅÜ«∞O =^ŒÌ 'âßã¨# ã¨ÎOÉèíO

gkè—Ö’ XHõ ÑÙ~å «# J+ì=ÚY âßã#O =Ù#flk. JO Œ∞=Å<Õ P

gkèH P ¿Ñ~°∞ =zÛOk. P âßã#=ÚÖ’ 46 =~°∞ãÅ∞ ≥Å∞QÆ∞Ö’#∞,

4 ÑO‰õΩÎÅ∞ Ñi¬Ü«∞<£ ÉèÏ+Ö’#∞ =Ù<åfl~Ú.

=∞OQÆà◊yi

12

„H©IIâ◊II 1565Ö’ ~¸ „áêO «O QÀÖÁ¯O_» ‰õΩ «∞ÉòëêÇ‘ÏÅ áêÅ#Ö’H "≥o§Ok.

„H©IIâ◊II 1593Ö’ QÀÖÁ¯O_» ‰õΩ «∞Éòëê =$uÎ Ñ#∞flÅ#∞ qÑs «OQÍ ÃÑOK«@O [iyOk.

=∞OQÆà◊yiÖ’x ¿Ñ Œ KÕ<Õ « áêi„âßq∞‰õΩÅ∞ ÃÑiy# =$uÎ Ñ#∞flÅ∞ "≥∂Ü«∞ÖËx ÉèÏ~°"≥∞ÿ

~Ú «~° KÕ<Õ « HO„^•Ö·# |O Œ~°∞ =O\ „áêO`åÅ‰õΩ =Åã "≥àÏ§~°∞.

Ñiã≤÷ «∞Å∞ Œ∞~°ƒù~°O HÍ=@O KÕ « =∞OQÆà◊yi „áêO « „QÍ=∂Å „Ñ[Å∞ Tà◊√§ =ke

=Åã¨áÈÜ«∂~°∞. =∞~°ÖÏ "åiH˜ #K«Û*ˇÑ≤Ê „QÍ=∂Å‰õΩ fã¨∞‰õΩ~°=∞‡x ''ã¨∞ÖÏÎ#∞—— `«#

¿ã<åkèÑu ''M’*Ï Pb——x =∞OQÆà◊yiH ÑOáê_»∞. „Ñ[Å∞ `å=Ú K≥e¡OK«=Åã≤# ÖgÅ#∞

<åÅ∞QÆ∞ Œá¶êÅ∞QÍ ~ÚKÕÛ@@∞ì, ÑÙÅ¡i Ñ#∞fl ~° Œ∞Ì KÕã∞Î#fl@∞ì, M’*Ï Pb „QÍ=∂ã∞ÎÅ‰õΩ

K≥Ñ≤Ê# q+Ü«∞O âßã#=ÚÖ’ „"åÜ«∞|_ç LOk——. „Ñ[Å‰õΩ =zÛ# Hõ+ì#+ì=ÚÅ#∞ f~°∞ÛK«∞

~åAQÍ~°∞ Çg∞ ~ÚzÛ# q+Ü«∞=Ú D âßã#=ÚÖ’ ~Úq∞_ç =Ù#flO Œ∞# nxx '#q∞‡Hõ

âßã#=Ú— JO\Ï~°∞.8ÃÑ^ŒÌH˘<Õ~°∞

=∞OQÆà◊yi #_çÉÁ_»∞¤# ã∞=∂~°∞ J~°ZHõ~°O qã‘Î~°‚OQÆÅ K« «∞~°„™êHÍ~°ÑÙ HÀ<Õ~°∞

=ÙOk. nx ¿Ñ~°∞ 'HõÖÏº} ÑÙ+¯i}—. "å_»∞HõÖ’ ÃÑ ŒÌHÀ<Õ~°∞ JO\Ï~°∞. Wk q[Ü«∞#QÆ~°

~åAÅ HÍÅOÖ’ „H©IIâ◊II 1558

„áêO`«OÖ’ „`«=fi|_ç#@∞¡ Kåi„`«Hõ

J è•~åÅ =Å¡ ≥Å∞ã∞Î#flk. Wk ZO`À

Ö’ «∞ Hõey <åÅ∞QÆ∞ "≥·ÑÙÖÏ ~åu"≥∞@∞¡,

„Ñ¨"Õâ◊ ^•fi~åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. Wk N

ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∂xH

K≥Ok#k. nx J_»∞QÆ∞# Ô~O_»∞

ÉÏ=ÙÅ∞ =Ù<åflÜ«∞x „Ñfu. HÀ<Õ\H

«∂~°∞Ê "≥·ÑÙ# "≥∞@¡ÃÑ· 'Ñ≤_»∞QÆ∞— Ñ_ç H˘O « ÉèÏQÆO ‰õΩOyáÈ~ÚOk. HÀ<Õ\Ö’ Dâß#º

k‰õΩ¯# t=eOQÆO XHõ\ „Ñu+≤ª «"≥∞ÿ =ÙOk.

HÀ<Õ\ QÆ~åƒù# XHõ |OQÍ~°∞ QÆ∞_ç =ÙO Œx „Ñ[Å∞ K≥ÑÙÊH˘O@∞#fl@∞¡ 1883Ö’

QÍ~°¤<£ "≥∞HõOr Hõ$ëê‚lÖÏ¡ =∂#∞º=ÖòÖ’ „"åâß~°∞. 11832 ãO= «û~°ÑÙ Hõ~°∞=Ù HÍÅOÖ’

D HÀ<Õ~°∞ ÑÓiÎQÍ ZO_çáÈ~Ú ^•xÖ’ 9,840 Hõ~å‚@Hõ «∞áê‰õΩÅ∞, 44 ~Ú#∞ÑQÆ∞O_»∞¡

^˘iHÍ~Ú. 19= â◊`å|ú=ÚÖ’ =∂Ô~à◊§ j#Ü«∞º ^•ã¨∞ J<Õ Éèí‰õΩÎÅ∞ HÀ<Õ~°∞Ö’x

PO[<ÕÜ«∞™êfiq∞ QÆ∞_çx Ñ¨Ù#~°∞ ŒúiOz x"Õ Œ#, náê~å èŒ# xq∞ «ÎO Ô~O_»∞ ZHõ~åÅ

Éèí∂q∞x ^•#q∞KåÛ~°∞.

=∞OQÆà◊yi

13

Z<Àfl â◊ åÉÏÌÅ áê@∞ ÅH©; #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ L «û"åÅ‰õΩ HÀ<Õ~°∞Ö’x h\x

™êfiq∞"åi Jaè¿+HõO xq∞ «ÎO "å_®~°∞.

1996 ãO= «û~°OÖ’ "Õ∞[~ü Kåi, PO„ èŒÉÏºO‰õΩ "Õ∞<Õ[~°∞ Hâ◊= Ô~_ç¤ "≥Ú ŒÅQÆ∞

"åi <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ =∞OQÆà◊yi PÑ¶‘ã¨~üû Hõ¡Éò "å~°∞ nxx Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOKÕO^Œ∞‰õΩ

„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. 2004 Hõ$ëê‚ Ñ¨Ù+¨¯~åÅ ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ D HÀ<Õ~°∞ „Ñ¨Ç¨ÏsQÀ_»#∞

ÑÙ#ifli‡OKå~°∞. 2012Ö’ K«∞@∂ì ~Ú#∞Ñ [Ö¡_» U~°ÊiKå~°∞.=∞OQÆà◊yi ãO «

Ñ¨Ù~å`«# HÍÅO #∞O_ç =∞OQÆà◊yiÖ’ „Ñü QÆ∞~°∞"å~°O 'ãÖ`«— [iˆQk.

áê «=∞OQÆà◊yi PO[<ÕÜ«∞™êfiq∞ q∞ ≥Ì = ŒÌ ãO « x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å~°∞. ãÔ~·# =∂Ô~¯\OQ∑

™œHõ~åºÅ∞, ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞ Jaè=$kú K≥O Œx ~ÀAÅÖ’ ~¸ 'ãO «—‰õΩ ZO`À „áê è•#ºO

=ÙO_Õk. QÆ∞~°∞"å~°O~ÀAÖ’¡ =O ŒÖÏk „QÍg∞}„Ñ[Å`À ZO`ÀãO Œ_çQÍ =ÙO_Õk. ~å#∞

~å#∞ ™œHõ~åºÅ∞ ÃÑiy, „Ñ[Å J=ã~åÅ∞ =∂i, „áê=ÚYº « «yæ, ~¸ <å\H 'ãO «—

=∂Ü«∞"≥∞ÿOk. =∞OQÆà◊yi ãO «Ö’ ''=∞\ì ‰õΩO_»Å∞—— XHõ =ÚYº"≥∞ÿ# J=∞‡HõÑÙ =ã∞Î=Ù.9~å*Ï"åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k<åÜ«∞_»∞

~å*Ï "åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k <åÜ«∞_»∞ 1761 U„Ñ≤Öò 20=

Õn# [QÆæ#fl, JK«Û=∞‡Å ÑÙ„ «∞xQÍ [x‡OKå~°∞. =∞OQÆà◊yi =Ù#fl

„áêO`åxH˜ "åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k<åÜ«∞_»∞ [q∞O^•~°~Ú 1788

#∞O_ç 1817 =~°‰õΩ áêeOKå~°∞. DÜ«∞# áêÅ# „HO Œ 551

„QÍ=∂Å∞O_Õq. DÜ«∞# ÑiáêÅ#Ö’x „QÍ=∂ÅÖ’xH ''K≥OK«∞Å∞——

=zÛ ÀÑ≤_ôÅ∞ KÕã∞ÎO_Õ"å~°@. P ãO Œ~°ƒùOQÍ "åix JiHõ>ËìO Œ∞‰õΩ

LáêÜ«∞=∂Ö’zOz 150 =∞Ok ''K≥OK«∞Å—— ÃÑ ŒÌÅ#∞ =∞Oz

=∂\Å`À qO^Œ∞‰õΩ PÇ¨fixOz "åix K«OÑ≤, „Ñ¨[Å#∞ ^ÀÑ≤_ôÅ #∞O_ç q=ÚH˜Î

HõeyOKå~°∞. HÍx "≥∂ãÑÓi «OQÍ KÕã≤# P ÑxH PÜ«∞# áêÑcèu`À =∂#ã≤Hõ "Õ Œ#‰õΩ

QÆ∞Ô~·<å~°∞. ÃÑ ŒÌÅ#∞ ãO„ÑkOK«QÍ áêÑÑiÇ~°O HÀãO QÆ∞_»∞Å∞–QÀÑÙ~åÅ∞ Hõ\ìOz,

^•<åe=∞‡x "å~°∞ ãÅÇ~ÚKåÛ~°∞. nx`À PÜ«∞# KåÖÏ „QÍ=∂ÅÖ’ Õ"åÅÜ«∂Å#∞

ÑÙ#~°∞ ŒúiOKå~°x K≥ÑÊ@O [~°∞QÆ∞`ÀOk.

"åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k<åÜ«∞_»∞ «# ÑiáêÅ#Ö’ QÆÅ =∞OQÆà◊yi N ÅH©;#~°ã≤OÇÏ

™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∞ QÀÑÙ~åxfl 11 JO «ã∞÷Å QÀÑÙ~°OQÍ ZO`À ã∞O Œ~°OQÍ ÑÙ#ifli‡OKå~°∞.

ZO`À ≥·=ÉèíHÎ HõÅ "≥OHõ\Ï„k<åÜ«∞x ¿Ñ~°∞#∞ =∞OQÆà◊yi QÍeQÀÑÙ~°O z~°™ê÷~ÚQÍ

xÅÉˇ\˜ìOk.

"≥OHõ\Ï„k<åÜ«∞x áêÅ# HÍÅOÖ’<Õ =∞OQÆà◊yiÃÑ· 1816Ö’ 'Ñ≤O_®sÅ∞—

^•_çKÕã≤ ^ÀK«∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. DÜ«∞# k. 17–8–1817# Hõ#∞fl=¸âß~°∞.

=∞OQÆà◊yi

14

10[Ü«∞ ã÷OÉèí=Ú – N Hõ$+‚ Õ=~åÜ«∞ âßã#O11

D âßã¨#=Ú áê#HÍÅ ™êfiq∞ "≥∞@¡‰õΩ „áê~°OÉèí=ÚÖ’ Ñ¨_»=∞~°" ≥ ·Ñ ¨ Ù#∞#flk. Wk NHõ$+ ¨ ‚^ Õ=~åÜ«∞Å∞ "Õã ≤# âßã¨#=ÚQÍK≥Ñ¨Ê|_»∞K«∞#flÑ¨Ê\ ˜H©, "åã¨Î==Ú#‰õΩ 'u=∞‡~°ã¨∞—QÍ ¿Ñ~˘Ok#^Õ=~åÜ«∞Å „Ñ¨^è•# =∞O„u '™êÅ∞= u=∞‡—‰õΩ ã¨O|OkèOz#k.u=∞‡~°ã∞ P èŒfi~°º=ÚÖ’ „H©IIâ◊II 1515 E<£ 23# q[Ü«∞#QÆ~°=∞Ç~åA NHõ$+‚ Õ=~åÜ«∞Å∞ 'H˘O_»g\—x [~ÚOz# q+Ü«∞=Ú

D âßã#=ÚÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. JO Œ∞=Å# nxx '[Ü«∞ ã÷OÉèí=Ú— JO\Ï~°∞.JO ÕQÍ‰õΩO_® u=∞‡~°ã¨∞ "Õ∞#Å∞¡_»∞ =∞iÜ«Ú H˘O_»g_»∞ QÆ=~°fl~°∞ J~Ú#

<å ≥O_»¡ u=∞‡ KÕã≤# •# èŒ~å‡ Œ∞Å QÆ∞iOz „"åÜ«∞|_ç =Ù#flk. =∞OQÆà◊yiH ãO|OkèOz=¸_»∞ Kåi„`å «‡Hõ q+Ü«∂Å∞ D âßã#OÖ’x 202 #∞O_ç 207 =~°∞ãÅÖ’ L#flã=∂Kå~°O ^•fi~å x~åú~°} J=Ù «∞<åfl~Ú.202. âßHÍÉËÌ QÆ[~å=∞ "åiú=∞Ç≤ÏQ ^•„`å203. Yº=~¬ Ñ¶∞#O „áê™ê ŒO #=¿ÇÏ=∞‰õΩO204. Éèí Hõe «O ~°=∞º =∞Ç=∞O@ÑO N=∞<£=∞O205. QÆà◊â‹·Å<å èŒ ÇÏ~°ÜÕ∞ <åkO_»¡Ü«∞ÑÊ „ÑÉèí∞,206. „QÍ=∞O =∞OQÆà◊â‹·Å"å=∞Hõ=∞Ñ≤ „áê^• ü,207. #$ã≤OÇÜ«∞K« âßHÍÉËÌ „|ÇÏ‡=Ç≤Ïfl â◊$ –1) „H©IIâ◊II 1516Ö’ ÃÑ^ŒÌ „áê™ê^Œ=Ú (=∞O_»Ñ¨=Ú), 9

‰õΩOÉèí=ÚÅ∞ U~°Ê~°z# ^Õ"åÅÜ«∞=Ú xi‡Oz#@∞¡„"åã≤<å~°∞. <Õ\ ˜ 11 JO`«ã¨∞ ÷Å QÍeQÀÑ¨Ù~°=Ú 1807–09 ã¨OIIÅÖ’xi‡OK«|_Õ<å\H =¸_»O «ã∞÷Å QÍeQÀÑÙ~°=Ú#fl@∞¡ ≥Å∞™ÈÎOk. 3 JO «ã∞÷Å∞,9 HõÅâ◊=ÚÅ∞ QÆÅ QÍeQÀÑÙ~°=Ú '<å ≥O_»¡ u=∞‡— Hõ\ìOz# Œx K≥ÑÊ=K«∞Û.

2) Õ"åÅÜ«∂xH ÃÑ ŒÌ =∞O@áêxfl xi‡Oz#@∞¡ „"åã≤Ü«Ú<åfl~°∞. <Õ\H =Ù#fl Õ"åÅÜ«∞=ÚY=∞O@Ñ=Ú '<å ≥O_»¡ u=∞‡— xi‡Oz# Õ. P =∞O@Ñ=Ú q[Ü«∞#QÆ~° tÅÊHõàÏ"≥ ·Éè í"åxH˜ J^ŒÌ=Ú Ñ¨_»∞`«∂ J`«ºO`« ~°=∞}©Ü«∞OQÍ#∞, ã¨∞qâßÅOQÍ#∞JÅ~å~°∞`ÀOk.

3) =∞OQÆà◊yi „QÍ=∂xfl #~°ã≤OÇ¨Ï™êfiq∞ ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ ^•#O KÕã≤#@∞¡ Pâßã¨#=ÚÖ’ K≥Ñ≤Ê<å~°∞. ^Õ"åÅÜ«∞=ÚÅ‰õΩ ^•#q∞=fi|_ç# „QÍ=∂Å#∞'^Õ=Éèí∂q∞—QÍ#∞, '^Õ=™ê÷# „QÍ=∞O—QÍ#∞ Ñ≤Å∞™êÎ~°∞. q[Ü«∞#QÆ~° áêÅ#Ö’=∞OQÆà◊yi XHõ ' Õ=™ê÷# „QÍ=∞—=∞x ≥Å∞ã∞Î#flk.

=∞OQÆà◊yi

15

12 „Ããì~Ú<£ëê"£∞ =∂ãì~üDãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ K≥Ok# Ãã~ÚO\ò *Ïi˚ á¶È~üì QÆ=~°fl~ü J~Ú#

¢Ããì~Ú<£ëê"£∞ =∂+ì~°∞ Ãã~ÚO\ò *Ïi HÀ@ #∞Oz =∞zbÑ@flO =~°‰õΩ J<ÕHõ HO„^•Å∞

Ñ~°º\OKå~°∞. =∞„^•ã∞‰õΩ u~°∞QÆ∞ „ÑÜ«∂}OÖ’ PÜ«∞# 1679 ãOII =∂iÛ 22 =

Õn# =∞OQÆà◊yi áê#HÍÅ ™êfiq∞x Œi≈Oz, P ~å„u ~ÚHõ _» q_çk KÕâß_»∞. H˘O_»ÃÑ·#

"ÕOKÕã≤Ü«Ú#fl áê#HÍÅ™êfiq∞ "å~°∞ Éèí‰õΩÎÅ∞ ã=∞iÊOz# áê#Hõ=ÚÖ’ ãQÆO =∂„ «"Õ∞

¿ãqOz q∞QÆ å ãQÍxfl Éèí‰õΩÎÅ‰õΩ q_çzÃÑ_»∞ «∞#fl ãOQÆu «#‰õΩ #=∞‡â◊HõºOQÍ ÖË Œx

PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

~å[^è•#∞Å∞=∞OQÆà◊yiH ŒQÆæ~°Ö’ ÑÓ~°fiHÍÅOÖ’ ~å[ è•x #QÆ~åÅ∞ H˘xfl =ÙO_Õq. „H©IIÑÓII

4= â◊ å|ÌO #∞O_ç „H©IIâ◊II 16= â◊ å|ÌO =~°‰õΩ =∞ø~°º, âß «"åÇÏ#, WHΔÍfi‰õΩ, ÑÅ¡=,

Kå}Hõº, KÀà◊, HÍHõfÜ«∞, Ô~_ç¤, q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂*ÏºÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù<åfl~Ú.

J=∞~å=u, HõO`Õ~°∞, q[Ü«∞Ñ¨Ùi (<åQÍ~°∞˚# H˘O_»), q[Ü«∞"å_», H˘O_»Ñ¨e¡ ~¸

„áêO «OÖ’ ~å[ è•#∞Å∞QÍ =iúe¡# H˘xfl #QÆ~åÅ∞.

áê~°∞"Õ@ âßã#Oá¶êÔ~ã¨∞ì ã¨÷Å=ÚÖ’ #∞O_ç #~°ã≤OÇ¨Ï™êfiq∞, ã‘`å~å=∞™êfiq∞ ^Õ=™ê÷#=ÚÅ

áê~°∞"Õ@ L «û==Ú "≥à◊√¡@‰õΩ „a\©+π „ÑÉèí∞ «fiO "å~°∞ J#∞=∞u ~ÚK«∞ÛK«∂, P q+Ü«∞=Ú#∞

tÖÏÑ¶¨ÅHõ=ÚÃÑ· K≥H˜¯<å~°∞. P tÖÏÑ¶¨ÅHõ=Ú |OQÍ¡ "≥#∞Hõ ÉèÏQÆ=Ú# QÆÅ áê~°∞"Õ@

~À_»∞¤Ö’ =Ù#flk.

D tÖÏÑ¶ÅHõ=ÚÃÑ· L#fl L «Î~°∞fi áê~î°OHindu General Public Right of way

Hindu Temples

N ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏfi ™êfiq∞ "å~°∞

N ã‘ å~å=∞ ™êfiq∞ "å~°¡

áê~fi@ =∂~°æ=ÚSett. No. 655/15.8.90Conse. No. 5243/21-11-11Rc. No. GIS/DFO of 8-12-11M.4/F.6 FT.100/W 30 Ft.J.S. SCOT, D.F.O.

=∞OQÆà◊yi

16

14 =∞OQÆà◊yi P#O Œ Hõq15

=∞OQÆà◊yiH K≥Ok# P#O Œ~åÜ«∞~°∞, xÜ≥∂y „ÉÏÇÏ‡} ‰õΩÅã∞Î_»∞. P„ ÕÜ«∞

QÀ„ «∞_≥·# u=∞‡Ü«∂=∂ «∞ºx ÑÙ„ «∞_»∞. W «xx =∞OQÆà◊yi P#O ŒHõq Jx‰õÄ_» Ñ≤Å∞™êÎ~°∞.

\ÑC ã∞ÖÏÎ#∞ Ãã·#ºOÖ’ QÆ∞=∂™êÎQÍ ÑxKÕã∂Î, \ÑC =∞~°}Ï#O «~°O XHõ WOw¡+μ

JkèHÍi = ŒÌ QÆ∞=∞™êÎQÍ ÑxKÕâß_»∞. XHõ =∞ «QÆ∞~°∞=Ù J «xH „ÔH·ãÎ= '=∞ «O— ~ÚKåÛ~°∞.

P =∞ « QÆ∞~°∞=Ù P#O Œ~åÜ«∞~°∞#∞ áêO_çKÕÛùiH ÑOáê~°∞. JHõ _» PÜ«∞#‰õΩ q"åÇÏ=Ú

J~ÚOk. JHõ _» #∞O_ç „\ÏOHfiÉÏ~ü KÕ~å~°∞. JHõ _» ¢ÔH·ãÎ= =∞ « „QÆO ä•Å∞ K«kq «q∞à◊O

#∞O_ç ≥Å∞QÆ∞Ö’H J#∞"å^•Å∞ KÕâß~°∞. PÜ«∞# ≥Å∞QÆ∞Ö’#∞, =∞~åiîÖ’#∞ ã≤ Œú ÇÏã∞ÎÅ∞.

`å#∞ qâßYÑ@flOÖ’<≥· Õ ≥Å∞QÆ∞"åiH =∞iO « LÑÜ≥∂QÆÑ_» å#x ÉèÏqOz ''ÉÏÑ≤ì[O——

fã≤H˘x „á⁄>ÃãìO@∞QÍ qâßYÑ@ì}O KÕi ''ã∞"å~°Î——#∞ É’kèOKå~°∞. PÜ«∞# „ÑãOQÆ

èÀ~°} JO Œih ZO «QÍ<À PHõi¬OzOk. ÅO_»<£ q∞+<£ ™⁄Ãã·\© «~°Ñ¶Ù# qâßYÑ@flOÖ’

¢ÔH·ãÎ= =∞ « „ÑKå~°O „áê~°OaèOz# q∞+#s _Õ„QÍO[<£‰õΩ P#O Œ~åÜ«∞~°∞ ≥Å∞QÆ∞ <Õ~°ÊQÍ,

PÜ«∞# É·aÖò J#∞"å ŒO „áê~°OaèOKå~°∞.

qâßYÑ@flOÖ’ JHõ _ç |_çÖ’ „áê~°OÉèí, =ÚyOÑÙ ã=∞Ü«∂ÅÖ’ KÕ¿ã „áê~°ú#Å#∞

P#O Œ ~åÜ«∞~°∞ ‰õÄ~°∞Ê KÕâß~°∞. ¢ÔH·ãÎ= =∞ « „QÆO äŒ ™ê~åxfl, '"Õ •O « ~°™êÜ«∞#—=∞<Õ

„Ñ|O èŒOQÍ ~°zOKå~°∞.

„w‰õΩ ÉèÏ+¨#∞O_ç =∞`«Î~Ú, Å∂HÍ ã¨∞"å~°ÎÅ#∞ J#∞=kOK«∞@Ö’ ¢ÔH·ã¨Î=

q^•fiOã∞Å‰õΩ ZO «QÍ<À `À_»Ê_®¤~°∞. P#O Œ Hõq P#O Œâ◊ «Hõ=Ú#∞, q[Ü«∞#O Œ#

qÖÏÑ=Ú J<Õ Ñ ŒºHÍ"åºxfl ‰õÄ_» ~°zOKå~°∞.

HõO`Õ~°∞=∞OQÆà◊yiH˜ ã¨g∞Ñ¨OÖ’ =Ù#fl 'HõO`Õ~°∞— „QÍ=∞=Ú Ñ¨Ó~°fiHÍÅO

~å*Ï Œ~°}`À ZO`À "≥Å∞Q˘Ok# „Ñ Õâ◊O. =¸_»= â◊ å|úOÖ’ nxH Hõ<Õº~°∞,HõO_Õ~°∞, QÆO_Õ~°∞, HõO^•~°ÑÙ~°=Ú Jx ¿Ñ~°∞¡ =Ù<åfl~Ú.

5= â◊ åaúÖ’ P#O Œ QÀ„ «AÅ‰õΩ K≥Ok# <åÅ∞QÆ∞ «~åÅ ~å[=Oj‰õΩÅ∞ã¨∞=∂~°∞ 100 ã¨O= «û~°=ÚÅ∞ áê@∞ 'HõO Õ~°∞—#∞ =ÚYºÑ¨@ì}=ÚQÍ KÕã¨∞H˘xQÆ∞O@∂~°∞ „áêO`åxfl ÑiáêeOKå~°∞.

=∞OQÆà◊yiH˜ Ju ã¨g∞Ñ¨=ÚÖ’x HõO`Õ~°∞ XHõ =ÚYºÑ¨@ì}=ÚQÍ"≥Å∞Q˘Ok# P HÍÅOÖ’ ~ÚHõ _ç „Ñ[Å∞ <åQÆiHõ « s`åº#∞, ~¸ „áêO «O "åºáê~°=º=Ç~åÅ s`åº#∞ ZO`À „áê=ÚYº=ÚQÍ "≥Å∞Q˘OkÜ«ÚO_»=K«∞Û!

=∞OQÆà◊yi

17

™êfi «O„ «º ™ê‡~°Hõ tÖÏâßã#O1948 Ñ¶≤„|=i 13# JÑÊ\ ÑOKåÜ«∞f J èŒº‰õΔΩÅ∞ N zO «„HOk Hõ#HõÜ«∞º

P èŒfi~°º=ÚÖ’ =∞# Õâ◊ ™êfi «O„`åºxH QÆ∞~°∞ÎQÍ XHõ tÖÏâßã<åxfl „Ñu+≤ìOKå~°∞.

2004 AÖ· <≥Å =~°‰õΩ Õ=™ê÷#O Z Œ∞~°∞QÍ =Ù#fl D âßã<åxfl

Ñ¨@ì} qHÍã¨=∞O_»e "å~°∞ PQÆã¨∞ ì < ≥ÅÖ’ HÍ~°∞=∞Oz

"≥OHõ@ã∞|ƒÜ«∞º HõàÏ"ÕkHõ = ŒÌ ÑÙ#ó„Ñu+≤ªOKå~°∞. „Ñã∞Î «O Wk

=∞O_»Å Ô~q#∂º HÍ~åºÅÜ«∞ „áêOQÆ}OÖ’ =ÙOk.

P âßã¨# áê~î°O WÖÏ =ÙOk.

''É∫ Œú "åV‡Ü«∞ „|ÇÏ‡ N Œ∞yæ~åÅ |Å~å=∞ Hõ$+‚Ü«∞º

QÍiKÕ 13–2–1948# „Ñu+≤ìOK«|_ç# tÖÏâßã#=Ú.

N ã~°fi[<å‡=∞ ãOII JkèHõ „âß=} |Çïà◊ „ «Ü≥∂ Œt

„H©IIâ◊ 1947 PQÆã∞ì 14 QÆ∞~°∞"å~°O ~å„u 12 QÆOII 9xII 7

ÃãHõO_»¡‰õΩ ~åÇïÜ«Ú « =$+ÉèíÅQÆfl=Ú# „a\©+π „ÑÉèí∞ «fiO #∞O_ç

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`åºkèHÍ~° ã‘fiHÍ~°} Ñ¨Ù}ºHÍÅ=Ú# –

=∞Ç «‡QÍOkè QÍi <åÜ«∞Hõ «fi=Ú# HÍO„ÔQã∞ P Õâ◊=ÚÅ##∞

ã¨iOz ™êfi`«O„`«º ™ê^èŒ# L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæx *ÏfÜ«∞

™êfi «O„ «º Q“~°= „Ñu+ìÅ‰õΩ ã~°fi ã=∞~°Ê}O KÕã≤# g~°∞Å‰õΩ *Ë*ËÖÁ#iÛ "åiH

™ê‡~°Hõ zÇÏfl=ÚQÍ „Ñu+≤ìOK«|_ç# tÖÏâßã#=Ú.

ÑOKåÜ«∞u É’~°∞¤ zO «„HOk Hõ#HõÜ«∞º, „ÃÑã≤_≥O@∞ l. <å~åÜ«∞}~å=Ù, Zy˚‰õÄº\˜"£ PÑ¶‘ã¨~°∞.

1881 ...... 05,617 1981 ...... 46,172

1893 ...... 06,426 1991 ...... 58,289

1967 ...... 22,182 2001 ...... 63,246

1971 ...... 32,850 2011 ...... 73,735

[<åÉèÏ q=~åÅ∞

=∞OQÆà◊yi

18

ã∂zHõÅ∞ :1. P.No. 88 "A Manual of the Kistna District in the Presidency of Madras" (1883)

- Gordon Mackenzie, Asia Educational Services, Madras (1990)2. "A Manual of the Kistna District3. Pages 73, 141, History of Guntur Dist., Sri Vishnubhotla Suryanarayana4. Page 228, 230, "South Indian Inscriptions (SII) ( Vol-IV (1923), A.R. No. 258/1892)".

Archaeological Survey of India (ASI).5. Page 149, "A Manual of the Kistna District".6. Page Nos. 231-233, South Indian Inscriptions Vol.IV (1923) No. 711, 711-A.7. ¿Ñl 226, PO„ èŒ∞ÅãOã¯ $u–K«i„ «–2, N HõOÉèíOáê\ ã «º<å~åÜ«∞}, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £ |∞H± „@ãπì (1998).8. P.Nos. 179, 180. A Manual of Kistna District9. ¿Ñl <≥O.149–153, QÆ∞O@∂~°∞ =∞O_»Å ã~°fiãfi=Ú–N Œ~°∞=Ói g~°Ü«∞º, (1996)10. Pages 117-127 Epigraphia Indica & Record of the A.S.I., Vol. VI (1900-01)11. Page No. 228.South Indian Inscriptions Vol. IV (1923) No. 708,12. Page No. 96, 97, 149 "A manual of the Kistna District

13. ¿Ñl <≥O.6 ã¨fi~°‚ ÉèÏ~° åO„ èŒÖ’ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ <å_»∞–<Õ_»∞, lÖÏ¡ ™êOã¨ $uHõ =∞O_»e, QÆ∞O@∂~°∞.

14. ¿Ñl <≥O.303 ã=∞„QÆ PO„ èŒ ™êÇ≤Ï «ºO ("åÅ∂ºO–10) NP~°∞„ Œ.

15. ¿Ñl <≥O.613 q*Ï# ã~°fiãfi=Ú ("åÅ∂ºO–1) ≥Å∞QÆ∞ ÉèÏëê ãq∞u, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £

13q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º ™ê÷Ñ‰õΩÅ∞ =∞OQÆà◊yi "å~!1323Ö’ =~°OQÆÅ∞¡#∞ _èçb¡ ã∞ÖÏÎ#∞Å∞ P„Hõq∞OK«@O`À HÍHõfÜ«ÚÅ∞

Ñ «#O K≥Ok PO„ èŒ Õâ◊O =Úã≤¡O ~åAÅ áêÅ#Ö’H =zÛOk. "åi áêÅ#Ö’

„Ñ*ÏhHõO J+ìHõëêìÅ∞ Ñ_®¤~°∞. PO„ èŒ Õâ◊ ã≤÷uQÆ «∞Å∞ ÑÓiÎQÍ kQÆ*Ïi<å~Ú. P

Ñiã≤÷ «∞ÅÖ’ „Ñ[ÅÖ’ è≥·~°º ™êÇÏ™êÅ#∞, Õâ◊ÉèíHÎx ÃÑOá⁄OkOz «=∞ ãOã¯ $ux

Ñi~°HΔOK«@O XHõ L Œº=∞OQÍ ™êyOk.

=Úã≤¡O áêÅ‰õΩÅ#∞ „Ñü Ñ¶¨∞\ÕKÕ L^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ 1336Ö’

ãOQÆ=∞ =Oj‰õΩÖ·# ÇÏiÇÏ~°~åÜ«∞Å∞, |∞Hõ ~åÜ«∞Å∞ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂*Ïºxfl

™ê÷Ñ≤OKå~°∞. ŒHΔ}ÏkH =Úã≤¡O áêÅ‰õΩÅ qãÎ~°}#∞ x~ÀkèOz, ™ê÷xHõ ãOã¯ $ux

Ñï~°H˜ΔOzOk ~¸ q[Ü«∞#QÆ~° ~å[º"Õ∞! q[Ü«∞#QÆ~° ~å[º ™ê÷Ñ¨‰õΩÖˇ·#

Ç¨ÏiÇ¨Ï~°~åÜ«∞Å∞, |∞Hõ¯~åÜ«∞Å∞ '=∞OQÆà◊ xÅÜ«∞— "åã¨Î=ÙºÅ∞. D =∞OQÆà◊

xÅÜ«∞"Õ∞ ''=∞OQÆà◊yi—— Jx K«i„ «HÍ~°∞Å Jaè„áêÜ«∞O.

D =∞Ç<åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞OQÆà◊yi K≥Ok# "å~°=@O =∞#‰õΩ QÆ~°fiHÍ~°}"Õ∞! ~åÉ’ÜÕ∞

«~åÅ #∞O_ç gi ã∂ÊiÎ À Õâ◊ áêÅ‰õΩÅ∞ L ŒƒùqOKåe!

=∞OQÆà◊yi

19

ŒHΔ}Ï=$ « â◊OYO

=∞OQÆà◊yi ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇ¨Ï ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ =Ù#fl qt+¨ªãOÑ ŒÖ’ ŒHΔ}Ï=$ « â◊OYO XHõ\. nxx «O*Ï=Ó~°∞ =∞Ç~åAã~ÀÊùl 20–11–1820# ~¸ Õ"åÅÜ«∂xH HÍ#∞HõQÍ ã=∞iÊOz#@∞¡K≥|∞`å~°∞. nxÖ’ #∞O_ç ã~°fi^•, ã~°fi"Õà◊ÖÏ „Ñ}=<å ŒO (FOHÍ~°O)qxÑ≤ã∞ÎO@∞Ok. |OQÍ~°∞ `˘_»∞QÆ∞ ~¸ â◊OMÏxH =ÙOk. =ÚHÀ¯\˜UHÍ Œt<å_»∞ ~¸ â◊OYO`À Éèí‰õΩÎÅ‰õΩ f~°÷=∞Ok™êÎ~°∞.

Ñ¨Ù}ºˆHΔ„`«O''N=∞ «ÊÜ≥∂xkè xH «# K«„Hõáê}ËÉè’w¢#Ì Éè’QÆ=∞} ~ål « ÑÙ}º=¸~ÎÜ≥∂wâ◊âßâ◊fi « â◊~°}º Éèí"åaúáÈ «

ÅH©Δ ‡#$ã≤OÇÏ =∞=∞ ÕÇ≤ÏHõ~å=Å=∞ƒ"£∞——

=∞OQÆà◊yi Z<Àfl â◊ åÉÏÌÅ∞QÍ ¿Ñ~˘Ok# ÑÙ}ºHΔ„ «O.

=∞OQÆà◊yi Ñ¨Ù}ºˆHΔ„`«OÖ’ =ÚQÆ∞æ~°∞ #~°ã≤OÇ¨Ï™êfi=ÚÅ∞ Éèí‰õΩÎÅ Ñ¨Ó[ÅO^Œ∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. XHõ~°∞ ZQÆ∞= ãxflkè 'áê#HÍÅ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞—, Ô~O_»="å~°∞ kQÆ∞= ãxflkè'ÅH©Δ ‡#~°ã≤OÇÏ™êfiq∞— HÍQÍ, H˘O_» tY~å„QÍ# 'QÆO_®Å #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞— =¸_»="å~°∞.

Hõ$ëê‚#kH˜ Ju ŒQÆæ~°Ö’ ~¸ "≥·+‚= ˆHΔ„ «O <≥ÅH˘x =ÙOk. ÅH©Δ ‡ Õq ~¸Ñ~°fi «OÃÑ·# «Ñã∞û KÕã≤#O Œ∞# ~¸ HΔ„`åxfl '=∞OQÆà◊yi—QÍ Ñ≤Å∞=|_»∞ «∞#fl Œx K≥|∞`å~°∞.D HΔ„ «OÖ’ áê#HÍÅ #~°ã≤OÇÏ ™êfiq∞ =ÚYº ≥·=O. áê#HÍxfl Éèí‰õΩÎÅ #∞O_ç ã‘fiHõiã∂Îáê#HÍÅ ~åÜ«Ú_»∞QÍ ~¸ ^≥·=O ¿Ñ~˘O^•~°∞. D ™êfiq∞ "≥e™ê~°x Ñ¨Ù~å}ÏÅÖ’„Ñ¨™êÎqOKå~°∞.

H˘O_»‰õΩ kQÆ∞=# N ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞x '' Œ~°‡~åA—— „Ñu+≤ìOKå~°x „Ñfu.q[Ü«∞#QÆ~° ~å[ºOÖ’ ~¸ ^Õ"åÅÜ«∞O Jaè=$kú K≥Ok#@∞¡ Kåi„`«HÍ^è•~åÅ =Å¡≥Å∞™ÈÎOk. JO|~åxfl `å‰õΩ «∞#fl@∞¡O_Õ 11 JO «ã∞÷Å QÍeQÀÑÙ~°O, ŒHΔ}Ï=$ « â◊OYO

~ÚHõ _» „Ñ¨ ÕºHÍHõ~°¬}Å∞. ZO Œ~À Hõ=ÙÅ∞ ~¸ ™êfiq∞ÃÑ·# â◊ «HÍÅ∞ ~°zOK«QÍ, =∞iH˘O Œ~°∞ «=∞ HÍ"åºÅ#OH «q∞KåÛ~°∞.

q[Ü«∞"å_»–QÆ∞O@∂~°∞ #QÆ~åÅ =∞^èŒº *ÏfÜ«∞ ~°Ç¨Ï^•iÃÑ· JO^ŒiH©JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’ #∞#fl ~¸ ÑÙ}ºHΔ„ «O k#k<åaè=$kú K≥O Œ∞`ÀOk. H˘O_»ÃÑ·H "≥∞@¡ =∂~°æ"Õ∞HÍHõ Ñ¶∂\ò~À_£ ™œHõ~°ºO ‰õÄ_® =ÙOk.

=∞OQÆà◊yi

20

áê#HÍÅ™êfiq∞ H˘O_»=∞OQÆà◊yiÖ’x H˘O_» PkÜ«ÚQÆÑÙ HÍÅO <å\˜

M’O_»Ö·\òûQÍ Ñ≤Å∞=|_Õ ~åu ã=¸ÇxH K≥Ok#k.

D H˘O_» «∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å Ö’xk. D H˘O_» ‰õÄ~°∞Ûx

L#fl U#∞QÆ∞#∞ áÈe LO_ç, Ñ_»=∞~° k‰õΩ¯# «Å "≥#∞Hõ

ÉèÏQÆO «∂~°∞Ê‰õΩ LOk. D H˘O_» Z «∞Î 875 J_»∞QÆ∞Å∞.

Ñ@ì}ÏxH L «Î~° k‰õΩ¯# L#fl D H˘O_» =Å¡<Õ

=∞OQÆà◊yiH P ¿Ñ~°∞ =zÛOk.

D H˘O_» ÃÑ·H˜ 480 "≥∞@¡#∞ HÀ"≥Å=¸_ç

„QÍ=∞ã¨∞ÎÅ∞ N K«<åfl„Ñ¨QÆ_» |Å~åî=∞^•ã¨∞ 1890Ö’

xi‡OKå~°∞. 29.08.2004# Ñ¶∂\ò ~À_£ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ

Ü«∂„u‰õΩÅ‰õΩ ™œHõ~°ºO ÃÑiyOk. D H˘O_»ÃÑ· J=∞‡"åi PÅÜ«∂xH ÑHõ # XHõ QÆ∞ÇÏ

LOk. Wk Pk HÍÅÑÙ ã∞Êù@=∞Ü«∞ („HãìÖ·<£) tÅÅ Ö’xk. D QÆ∞ÇÏ Hõ$ëê‚ #n f~å#

LO_»=e¡ =~°‰õΩ LO Œh, ÑÓ~°fiO D H˘O_»ÃÑ·# «Ñã∞û KÕã≤# =Ú#∞Å∞ D •i QÆ∞O_®<Õ

"≥o¡ Hõ$ëê‚ #kÖ’ ™êfl#O KÕã∞ÎO_Õ"å~°x „Ñfu. „Ñã∞Î «O D QÆ∞ÇÏ Ö’Ñe ÉèÏQÆO JO`å

pHõ\=∞Ü«∞OQÍ LO_ç ^•i L#fl@∞¡ Hõ#Ñ_» Œ∞.

H˘O_» Jyfl Ñ~°fi «=∂?`«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞ÅÖ’x D H˘O_» Ñ¨Ù~å}ËuÇ¨ã≤Hõ „áê^è•#º`«

Hõey=ÙO_»@"Õ∞ HÍHõ Éè∫QÀoHõÑ~°OQÍ ‰õÄ_® „áê è•#º «#∞ Hõey=ÙOk.=∞OQÆà◊yi H˘O_» Jyfl Ñ~°fi «=∞h, ^•xÖ’ QÆO èŒHõO LO Œh, Jk ¿ÑeáÈ‰õΩO_® LO_ÕO Œ∞H P H˘O_»Ö’ ÉÅ¡ÑÙ áê#HõO áÈã≤ «_»∞ÑÙ «∞<åfl~°h„Ñfu. Jyfl Ñ~°fi`åÅ Ñiã~åÅÖ’ HõhãO 1200 _ç„wÅ Ããe¬Ü«∞ãπ LëÈ‚„QÆ «ÑÙ_»∞ «∞Ok. D H˘O_» Jyfl Ñ~°fi`åÅ HÀ=‰õΩ K≥Ok=ÙO>Ë D „áêO «Éèí∂q∞Ö’ „Ñ=Ç≤Ïã∞ÎO_Õ „ Œ"åÅ "Õ_çH D TiÖ’x É’~°∞Ö’¡ h~°∞"Õ_≥HÍ¯e.HÍx D „áêO «O Ö’x h~°∞ HõhãO ™ê÷~ÚÖ’ ‰õÄ_® "Õ_≥Hõ @O ÖË Œ∞.nxx |\ì D H˘O_» Jyfl Ñ~°fi «O HÍ Œx K≥ÑÊ=K«∞Û. „Ñ[Å #=∞‡HÍÅ∞U q èŒOQÍ L#flÑÊ\H©, D H˘O_» Jyfl Ñ~°fi «=∂, HÍ^• J<Õ q+Ü«∞OÃÑ·„Ñ ÕºHõ Ñiâ’ èŒ#Å∞ [iÑ≤ ÕÅÛ@O [~°QÆÖË Œ∞.

=∞OQÆà◊yi

21

áê#HÍÅ #~°ã≤OÇÏ ™êfiq∞=∞OQÆà◊yi H˘O_»g∞ Œ áê#HÍÅ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞

PÅÜ«∞O LOk. DQÆ∞_ç „H©IIÑÓII300 ãOIIÅ #∞O_ç=ÙO Œx K≥|∞`å~°∞. D Õ=Ùx áê#HÍÅ ™êfiq∞ Jx‰õÄ_® Ñ≤Å∞™êÎ~°∞. H˘O_»#∞ `˘ez D PÅÜ«∂xflxi‡OKå~°∞. ÑÙ~å}ÏÅ „ÑHÍ~°O áê#HÍÅ ™êfiq∞ ãfiÜ«∞O=ºHõ Î ~°∂Ñ¨Ù_»∞. D PÅÜ«∂xfl L^ŒÜ«∞O #∞Oz™êÜ«∞O„ «O =~°‰õΩ =∂„ «"Õ∞ ≥iz LOK«∞`å~°∞. ~å„ «∞Å∞

Õ= «Å∞ ÑÓ[ÔH· =™êÎ~°x Éèí‰õΩÎÅ #=∞‡HõO. áê#HÍÅ ™êfiq∞H ÉÅ¡O, q∞iÜ«∂Å∞, Ü«∂Å‰õΩÅ∞HõeÑ≤# h\˜`À áê#HõO `«Ü«∂~°∞ KÕã≤ Éèí‰õΩÎÅ∞ ã¨=∞iÊ™êÎ~°∞. x"ÕkOz# áê#HõOÖ’™êfiq∞ "å~°∞ ãQÆO „`åy q∞ye#k Éèí‰õΩÎÅ‰õΩ =ke "Õ™êÎ~°x #=∞‡HõO. Hõ$ «Ü«ÚQÆOÖ’J=∞$`åxfl, „ Õ åÜ«ÚQÆOÖ’ P=Ù <≥~Úºh, ^•fiÑ¨~°Ü«ÚQÆOÖ’ P=ÙáêÅ#∂ x"Õ Œ#QÍã‘fiHõiOz# ™êfiq∞"å~°∞ HõeÜ«ÚQÆOÖ’ áê#HÍxfl ¿ãqã∞Î<åfl~°x K≥ÑÙ «∞O\Ï~°∞. áê#HõOKÕÜ«∞\ÏxH J=ã~°"≥∞ÿ# h\x H˘O Œ~°∞ H˘O_»ÃÑ·H "≥∂ã≤ ‰õΩ@∞O| =$uÎQÍ PK«iOKÕ"å~°∞.HÍx 24 _çÃãO|~°∞ 1990# N [QÆ<åfl èŒ ™êfiq∞ ~å=∞QÀáêÖò „@ã∞ì ãÇÜ«∞OÖ’ H˘O_»ÃÑ·H=∞Ozh\ ã~°Ñ~å „áê~°OaèOKå~°∞. 2004 Hõ$ëê‚ ÑÙ+¯~åÅ #∞O_ç Hõ$ëê‚ [ÖÏÅ#∞ ÃÑ·Hã~°Ñ¶~å KÕã∞Î<åfl~°∞.

D QÆ∞_çÖ’ ÉÅ¡ÑÙ áê#HõO L<åfl p=∞Å∞ Ug Ö’ÑÅ LO_»=Ù. Ö’ÑeH áÈã≤#áê#HõO ZHõ _»‰õΩ áÈ «∞O^À WO «=~°‰õΩ Z=iH© ≥eÜ«∞ Œ∞.

áê#HÍÅ ™êfiq∞H <À~°∞ =∂„ «"Õ∞ LO_ç, áê#HõO áÈÜ«Ú =ÚY^•fi~°O ~åuÖ’15 ÃãO\g∞@~°∞¡ "≥_»Å∞Ê LO@∞Ok. HÀÑO`À L#fl W «Î_ç =ÚYÑÙ ˘_»∞QÆ∞ LO@∞Ok.XHõ"≥·ÑÙ K«„HõO, Ô~O_»= "≥·ÑÙ â◊OYO ~åuÖ’<Õ ãfiÜ«∞OQÍ L<åfl~Ú.

áê#HÍÅ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ áê#HÍxfl x"Õ Œ#QÍ ã‘fiHõiOK«@O QÆ∞iOz qq èŒHõ äŒÅ∞, "å Œ#Å∞, TÇÏÅ∞ "å_»∞HõÖ’ L<åfl~Ú.

QÆO_»nÑ¨OH˘O_»tY~å# =Ù#fl QÆO_®Å ™êfiq∞H ~°∂ÑO ÖË Œ∞. JHõ _» nÑO "≥eyOKÕO Œ∞‰õΩ

U~åÊ@∞ =∂„ «"Õ∞ LO@∞Ok QÍx „Ñ ÕºHõ q„QÆÇÏO =ÙO_» Œ∞. Éèí‰õΩÎÅ∞ «=∞‰õΩ QÆO_®Å∞

(HõëêìÅ∞) =zÛ#ÑC_»∞ QÆO_»O #∞O_ç QÆ>ìH¯OK«=∞x, QÆO_»O fi# «~°∞"å « QÆO_»nÑO

"≥ey™êÎ=∞x "≥Ú‰õΩ¯‰õΩx P „ÑHÍ~°O "≥ey™êÎ~°∞. JHõ _» =ÙO_Õ ÉèÏO_ôÖ’ P=Ù <≥~ÚºQÍx

#∞=ÙfiÅ #∂<≥QÍx áÈã≤, ÃÑ ŒÌ =uÎ ÃÑ\ì ™êÜ«∞O„`åÅÖ’ "≥eyOz =™êÎ~°∞. P QÆO_»

nÑO K«∞@∞ì„ÑHõ Å KåÖÏ „QÍ=∂Å „Ñ[Å‰õΩ HõxÊã∞ÎO@∞Ok.

=∞OQÆà◊yi

22

ÅH©Δ‡#~°ã≤OÇ¨Ï™êfiq∞

=∞OQÆà◊yi kQÆ∞= ˆHΔ„`«=ÚÖ’

NÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∞=Ú

=Ù#flk. Õ= «Å∞ „Ñu+≤ìOz# =¸~°∞ÎÅ∞

'' ≥·gÜ«∂Å∞——. D Õ"åÅÜ«∞=ÚÖ’x

=¸Å q~å~îü#∞ ^•fiÑ¨~° Ü«ÚQÆOÖ’

áêO_»=ÙÅ J~°}º"åã¨ HÍÅ =∞O Œ∞

èŒ~°‡~åA „Ñu+≤ìOKå~°x K≥ÑÙÎO\Ï~°∞.

HÍ|\˜ì D =¸iÎ ≥·gÜ«∞=Ú. J~°∞ ≥·#

PÅÜ«∂ÅÖ’ Wk XHõ\. Õ"åÅÜ«∞ â‹·eH ãO|OkèOz D Õ"åÅÜ«∞O „^•q_» â‹·eHK≥Ok#k. D Õ"åÅÜ«∂xH =ÚYº PHõ~°¬} 11 JO «ã∞ÎÅ QÍeQÀÑÙ~°O. D Õ"åÅÜ«∞„áêOQÆ}OÖ’x „ÑâßO « "å`å=~°}O Éèí‰õΩÎÅ#∞ =∞iO «QÍ PHõi¬ã∞ÎOk.

D QÆ∞_ç q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º HÍÅOÖ’ Jxfl q è•Å Jaè=$kú K≥Ok#@∞¡Kåi„ «Hõ P è•~åÅ =Å¡ ≥Å∞™ÈÎOk. P HÍÅOÖ’ xi‡Oz# Õ"åÅÜ«∞ÑÙ 24 ãÎOÉèÏÅ=ÚY=∞O_»ÑO ZO`À JO Œ"≥∞ÿ# K≥Hõ _®Å`À =ÙOk.

„Ñu ãO= «û~°O á¶êÅ∞æ}=∂ãO (=∂iÛ/U„Ñ≤Öò)Ö’ ~ÚHõ _» „|ÇÏŸ‡ «û"åÅ∞"≥·Éèí=OQÍ [~°∞QÆ∞`å~Ú. Õâ◊O #Å∞=¸ÅÅ #∞O_ç Ü«∂„u‰õΩÅ∞ "ÕÖÏkQÍ =ã∞ÎO\Ï~°∞.D Õ"åÅÜ«∂xH "≥∞@ìÉèí∂q∞ 251 ZHõ~°=ÚÅ∞, =∂QÍ}Éèí∂q∞ 120 ZHõ~°=ÚÅ∞ LOk.

„|ÇÏŸ‡ «û==ÚÅ∞ – N ÅH©Δ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ HõàÏº}=Ú=∞OQÆà◊yi Õ=™ê÷# „|Ç¨ÏŸ‡ «û"åÅ∞ á¶êÅ∞æ} =∂ã¨O (=∂iÛ/U„Ñ≤Öò)Ö’ 12

~ÀAÅáê@∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. P ãO Œ~°ƒùOQÍ ™êfiq∞x qq èŒ "åÇÏ<åÅÃÑ· JÅOHõiOz„QÍ"≥∂ «û=O [~°∞ÑÙ`å~°∞. PQÆ=∞ âß¢ãÎ qkèx N âßO « #$ã≤OÇÏ™êfiq∞, N Õq, Éèí∂ ÕqJ=∞‡"å~°Å‰õΩ ~ÚHõ _» HõàÏº}O [~°∞ÑÙ`å~°∞. á¶êÅ∞æ} â◊√ Œú ÑÓi‚=∞ =ÚO Œ∞ ~À*·#K« «∞~°út<å\ ~å„u #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ HõàÏº}O [~°QÆ@O HΔ„ « P#"å~ÚfQÍ =™ÈÎOk.HõàÏº}ÏxH =ÚO Œ∞ 'K≥OK«∞Å∞— «=∞ P_»Ñ_»∞K«∞ K≥OK«∞ÅHΔ ‡x #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ q"åÇÏOKÕã∞‰õΩ#fl QÆ∞~°∞ÎQÍ QÆ∞_ç P=~°}Ö’ L «û=O x~°fiÇ≤Ï™êÎ~°∞.P ~å„u N"å~°∞ âı+¨"åÇ¨Ï#OÃÑ· „QÍ"≥∂`«û=OÖ’ áêÖÁæx, 'Z^Œ∞~°∞HÀÅ— L`«û"åxflx~°fiiÎ™êÎ~°∞. Ñ¨@ì} Ñ¨^Œ‡âßbÜ«∞ |Ç¨ï`«Î=∞ ã¨OÑ¶¨∞O "å~°∞ `«=∞ PKå~°O „Ñ¨HÍ~°O=∞ èŒ∞Ñ¨~å¯Å∞, =∞OQÆà◊ „ Œ"åºÅ#∞ ã¨=∞iÊ™êÎ~°∞. "ÕÖÏk =∞Ok Éèí‰õΩÎÅ∞ ~¸ HõàÏº}

=∞ÇÏŸ «û==ÚÖ’ áêÖÁæx áê~°=â◊ºO K≥O Œ∞`å~°∞.

=∞OQÆà◊yi

23

~° äÀ «û=O – ™êOã¯$uHõ =∞ÇÏŸ «û=O

N ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ HõàÏº}=Ú «~°∞"åu ~ÀAÑÓi‚=∞. P ~ÀA# =∞OQÆà◊yi u~°∞}ÏÅ [~°∞QÆ∞ «∞Ok. Jkt=~å„u «~°∞"å « =K«∞Û ÑÓi‚=∞. J Õ~ÀA Õâ◊OÖ’ ÇÏŸmÑO_»∞QÆ ‰õÄ_» [~°∞QÆ∞ «∞Ok. D Õ"åÅÜ«∂xH 11 JO «ã∞÷ÅQÍeQÀÑÙ~°O «~°∞"å « K≥ÑÙÊHÀ Œy# x~å‡}=Ú ''ÃÑ ŒÌ ~° èŒ=Ú——.Wk P~°∞ K«„HÍÅ`À ZO`À ã∞O Œ~°OQÍ QÆOcè~°OQÍ =ÙO@∞Ok.nxx ZO`À |~°∞"≥·#, á⁄_»"≥·# „`å_»∞`À „Ñ[Å∞ L`åûÇÏOQÍ,JÅ∞ÃÑ~°∞QÆ‰õΩO_® ÖÏQÆ∞`å~°∞. ~° ä•xfl ÖÏQ "åiH L`åûÇÏOHõeˆQÖÏ ~°^äŒOÃÑ· #∞O_ç QÆO@„"≥∂yã¨∂Î J~°ÛHõ™êfi=ÚÅ∞#~°ã≤OÇÏ ã∞Îu KÕã∞ÎO\Ï~°∞. P~° ä•xfl ÖÏQO Œ∞‰õΩ =O ŒÖÏkÜ«Ú=‰õΩÅ∞ áÈ\© Ñ_»∞ «∞O\Ï~°∞. "ÕÖÏk=∞Ok Éèí‰õΩÎÅ∞ P ~° äŒO `å_»∞x `åH Õ KåÅ∞ÑÙ}º"≥Úã∞ÎO Œx P~å@ Ñ_» å~°∞. P ~ÀA# =KÕÛ "ÕÖÏk =∞Ok HH¯iã≤# [#O=∞ èŒº [iQ ~° äÀ «û=OÖ’ ‰õΩÅ=∞`åÅ‰õΩ Jf «OQÍ „Ñ[Å∞ áêÖÁæO\Ï~°∞. D «~° «~åÅãOã¯ $u „ÑuU\Ï H˘#™êQÆ∞ «∂ =™ÈÎOk.

D ~° äŒ QÆ=∞<åxfl x~ÌtOKÕÖÏ ~° äŒ K«„HÍÅ‰õΩ 'K«áêì—Å#∞ "Õã∞ÎO\Ï~°∞. 'K«áêì—Å∞"Õ¿ãO Œ∞‰õΩ „Ñ ÕºHõ xÑÙ} « QÆÅ ÉèíHõÎ |$O^•Å∞<åfl~Ú. "å~°∞ „Ñ=∂^•Å‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ_»‰õΩO_®~° äÀ «û=OÖ’ ZO`À <≥·ÑÙ}ºO`À, ã=∞Ü«∞ã∂ÊùiÎ À ~° äŒ"ÕQÍxfl x~Àkèã∞ÎO\Ï~°∞. Ö’Ñe"≥·ÑÙK«„HÍÅ‰õΩ ~¸ |$O ŒOÖ’x "å~°∞ K«áêìÅ∞ "ÕÜ«∞@O K«∂ã∞ÎO>Ë Xà◊√¡ QÆQÆ∞~˘Ê_»∞ã∞ÎOk.H˘xfl ãO Œ~åƒùÖ’ "åi KÕu„"Õà◊√¡ ~° äŒO „HO Œ #eyáÈ «∞O\Ï~Ú. J~Ú#ÑÊ\H "å~°∞Ô~\˜ìOÑÙ L`åûÇÏO`À «=∞ qkèx~°fiÇÏ}Ö’ =ÚO Œ∞‰õΩ™êQÆ∞`å~°∞. D K«áêìÅ∞"Õ¿ã |$O ŒOP =∞ÇÏŸ «û=OÖ’ XHõ H©ÅHõáê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ J=HÍâ◊O «=∞H˘zÛO Œ#fl QÆ~°fiO`ÀP HÍ~åºxfl x~°fiiÎ™êÎ~°∞. D u~°∞<åà◊√§, ~° äÀ «û=O =∞OQÆà◊yiH XHõ ™êOã¯ $uHõ

=∞Ç¨ÏŸ`«û=O.

P™ê÷# JÅOHÍ~°=ÚÅ∞ „|ÇÏŸ‡ «û"åÅ J#O «~°O 13 P™ê÷# JÅOHÍ~À «û"åÅ∞ ~¸ HΔ„ «OÖ’ [~°∞QÆ∞`å~Ú.

P™ê÷# JÅOHÍ~åÖ’¡ J «ºO « =ÚYº"≥∞ÿ#k "≥·Éèí==ÚQÍ [~°∞Ñ|_Õk ã÷OÉ’ Œƒù= #~°ã≤OÇÏ

J=`å~°O. J~°ÛHõ ™êfi=ÚÅ∞ ZO`À „â◊=∞HÀiÛ ™êOHuHõ <≥·ÑÙ}ºO LÑÜ≥∂yOz D

J=`å~åxfl fiÛk Œ∞Ì å~°∞. ã÷OÉèíO #∞Oz #~°ã≤OÇ¨Ï™êfiq∞ L ŒƒùqOKÕ ã¨xfl"Õâßxfl

„Ñ ÕºHõ èŒfix, HÍO «∞Å#∞ ãq∞‡o «O KÕã≤ „Ñ Œi≈OK«@O ^•fi~å Éèí‰õΩÎÅ#∞ JÅi™êÎ~°∞.

=∞OQÆà◊yi

24

QÍeQÀÑ¨Ù~åÅ∞

QÆQÆ# Ñ¨O‰õΩÎÅ`À\˜ HÀi =ÚK«Û@ÖÏ_»∞QÍeQÀÑÙ~° q∞kÜ≥∞ t~°"≥∞uÎ xez#k

=∞OQÆà◊yi

25

«∂~°∞Ê QÍeQÀÑÙ~°O :

N ÅH©Δ ‡ #~°ã≤OÇÏ™êfiq∞ Õ"åÅÜ«∂xH =ÚYº PHõ~°¬}QÍ «∂~°∞Ê QÍeQÀÑÙ~°O,

=∞OQÆà◊yi Ñ¨@ì}ÏxˆH =∞}˜=∞‰õΩ@OÖÏ xezáÈ~ÚOk. q[Ü«∞#QÆ~° ~åAÅ∞ D

Õ"åÅÜ«∂xH =¸_»∞ JO «ã∞÷Å QÍeQÀÑÙ~åxfl xi‡OK«QÍ, ^•x ™ê÷#OÖ’ ~¸ „áêO «

[q∞O^•~°∞QÍ #∞#fl "åtÔ~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k <åÜ«∞_»∞ 11 JO «ã∞ÎÅ QÍeQÀÑÙ~åxfl xi‡OKå~°∞.

1807Ö’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# QÀÑÙ~° x~å‡}O 1809Ö’ ÑÓ~°Î~ÚOk. D QÀÑÙ~°O Z «∞Î 153

J_»∞QÆ∞Å∞ HÍQÍ, "≥_»Å∞Ê 49 J_»∞QÆ∞Å∞. Z ≥·Î# QÀÑÙ~åÅ#∞ JO « «‰õΩ¯= "≥_»Å∞ÊÖ’

xi‡OK«@O J~°∞ Œ∞. P QÀÑÙ~°OÃÑ· QÆÅ tÅÊ ãOÑ Œ, Hõ@∞ì|_çÖ’<Õ =zÛ# P ~°OQÆ∞

HõàÏ„Ñ≤Ü«Ú@‰õΩ =ÚK«Û@ Q˘Å∞Ê «∞Ok.

x~å‡}O ÑÓiÎ J~Ú# «~°∞"å « QÍeQÀÑÙ~°O "Õ~ "≥·ÑÙ#‰õΩ Xiy# Œ@. •xÃÑ·

HÍOp ÑÙ~°OÖ’x tÅ∞ÊÅ ãÅÇ "Õ∞~°‰õΩ QÀÑÙ~åxH «∂~°∞Ê"≥·ÑÙ# HÀ<Õ~°∞#∞ „ «"åfi~°∞.

Xiy# P QÀÑÙ~°O u#flQÆ xÅ|_çOk. P ãO Œ~°ƒùOÖ’ „ «=fi|_ç# P HÀ<Õ~°∞#∞ ''pHõ\˜

HÀ<Õ~°∞——QÍ Ñ≤Å∞ã¨∞Î<åfl~°∞. D QÍeQÀÑ¨Ù~°OÃÑ· HõÅâßÅ#∞ =∞ÖÏ¡k ã¨∞|ƒ^•ã¨∞QÍ~°∞

„Ñu+≤ìOKå~°∞. D QÍeQÀÑÙ~°O 2009 <å\H 200 ãO= «û~åÅ∞ ÑÓiÎKÕã∞‰õΩOk.

L «Î~° QÍeQÀÑÙ~°O :

"≥·‰õΩO~î° UHÍ^Œt ~ÀA# D L`«Î~° ^•fi~åxfl L`«û"åxfl x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ

≥~°∞™êÎ~°∞. D ^•fi~åxfl 1–11–1911 ã¨OIIÖ’ ~°OQÍÑ¨Ù~°O [g∞O^•~°∞ =∂_»áê\˜

"≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=Ù ÑO «∞Å∞, #∂lg_»∞ "å~°∞ xi‡Oz#@∞¡ ≥Å∞ã∞Î#flk.

Ñ_»=∞\ QÀÑÙ~°O :

D QÀÑÙ~° x~å‡}=Ú ã=∞Ü«∞=ÚÖ’ ÃÑ·H Z «Î|_»∞K«∞#fl ~åà◊√§ „HO Œ‰õΩ *ÏiÑ_ç

Ñx"å~°∞ =∞~°}OKå~°@. D x~å‡} ÉÏ èŒº «#∞ #O è•ºÅ #~°ã≤OÇKå~°∞ºÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°x

≥Å∞ã∞Î#flk. P qëê Œ ãOÑ¶∞@# =Å¡ PyáÈ~Ú# Ñ_»=∞\ QÀÑÙ~° x~å‡}O ~¸<å\˜

=~°‰õΩ ÑÓiÎHÍÖË Œ∞. ^•xx xi‡¿ãÎ Ji+ì=∞x H˘O Œi ÉèÏ=#.

ŒHΔ} QÀÑÙ~°O :

H˘O Œ~°∞ Éèí‰õΩÎÅ q~åà◊O`À xi‡Oz# ~¸ QÀÑÙ~åxfl 1992 Hõ$ëê‚ ÑÙ+¯~åÅ

ãO Œ~°ƒùOQÍ Zy‰õÄº\"£ PÑ¶‘ã~°∞ N #∂ «H¯ HÀ@Ü«∞º K˘~°=`À ã∞O Œ~°OQÍ fiÛk^•Ì~°∞.

=∞OQÆà◊yi

26

QÍe QÀÑÙ~° Ñi~°HõΔ} L Œº=∂Å∞ :

=∞OQÆà◊yiH˜ =∞‰õΩ\ÏÜ«∞=∂#OQÍ L#fl `«∂~°∞Ê QÍe QÀÑ¨Ù~°O `«# 200

ãO= «û~åÅ K«i„ «Ö’ «# LxHH =ÚÑÙÊQÍ ^•ÑÙiOz# Ô~O_»∞ ãO Œ~åƒùÅ#∞ Z Œ∞~˘¯x

ãQÆ~°fiOQÍ xezOk. 2004 Hõ$ëê‚ ÑÙ+¯~åÅ ãO Œ~°ƒùOQÍ Õ"å^•Ü«∞ âßY JkèHÍ~°∞Å∞

QÍeQÀÑÙ~åxfl HõàÏÇ‘Ï#OQÍ =∂~Û ã≤"≥∞O@∞ áê¡ãìiOQÆ∞ KÕã≤ 108 ÉÁ=∞‡Å∞ ^•xÃÑ·

ÃÑ>ËìO Œ∞‰õΩ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. JO Œ∞=Å# =KÕÛ „Ñ=∂^•xfl Ñã≤QÆ\ì# =∞OQÆà◊yi 'Ñ@ì}

qHÍã =∞O_»e— ãfiK«ÛùO Œ ¿ã"å ãOã÷ tO Õ ÅHΔÀ‡l ~å=Ù <Õ «$ «fiOÖ’, D ~°K«~Ú «

=∂~°æ Œ~°≈Hõ «fiOÖ’ Ñ¨@ì} „Ñ¨[Å#∞ ã¨g∞HõiOz, Ô~O_»∞ ãÖ= «û~åÅ áê@∞ L Œº=∞O

#_çáê~°∞. „Ñ*Ï „Ñux èŒ∞Å ãÇÏHÍ~°O`À P „Ñ}ÏoHõ#∞ PÑ≤ "Õã≤ ÑÙ~å «# Ñ ŒúuÖ’

ã∞#flÑÙ áê¡ãìiOQÆ∞ KÕ~ÚOKå~°∞. ^•x`À QÍe QÀÑÙ~°O HõàÏÇ‘Ï#=∞ÜÕ∞º =ÚÑÙÊ #∞Oz

`«Ñ≤ÊOK«∞H˘Ok.

QÍe QÀÑÙ~°O 2009 <å\H Ô~O_»∞ =O ŒÅ ãO= «û~åÅ∞ ÑÓiÎ KÕã∞H˘Ok.

x~å‡} kfiâ◊ åaú L «û"åÅ#∞ [~°∞ÑHõáÈQÍ, |ÅÇ‘Ï# Ñ_çO Œ<Õ ™ê‰õΩ`À QÍeQÀÑÙ~åxfl

‰õÄeÛ"Õã≤, 10 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å`À #∂ «# QÍeQÀÑÙ~åxfl xi‡OKåÅ<Õ Œ∞~° Œ$+ì"≥∞ÿ#

x~°‚Ü«∂xfl „Ñ¨Éèí∞ «fiO 2010Ö’ fã¨∞‰õΩOk. nxÃÑ· QÆ∞O@∂~°∞Ö’x ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞

¿ã"å ãOã÷ 'Pã~å— =º=™ê÷Ñ‰õΩÅ∞, „Ñ=ÚY <åºÜ«∞"åk PÔ~QÆ‰õÄ\ ãOr=Ô~_ç¤ f„=OQÍ

ãÊOkOz, „ÑÉèí∞ «fiOÃÑ· èŒfi["≥∞`åÎ~°∞. Pã~å ãOã÷ "å~°∞ «=∞ ™êOHuHõ ãÅÇ^•~°∞Ö·#

HÀ<Õ~°∞ ÅHõΔ ‡Ü«∞º qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH K≥Ok# lÜ≥∂ >HflHõÖò xÑÙ}∞Å∞ „á⁄ÃÑ¶ã~ü K«Ñ≤Ê_ç

Ç¨Ï#∞=∞O`«~å=Ù, q[Ü«∞"å_»‰õΩ K≥Ok# „ã¨ìHõÛ~°Öò WO[h~ü ÔH.q. t=~å=∞„Ñ¨™ê^£

P èŒfi~°ºOÖ’ XHõ ™êOHuHõ x"ÕkHõ#∞ «Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOKå~°∞. W@bÖ’x Ñ‘™ê @=~ü#∞

Ñi~°HΔOz#@∞¡QÍ Ô~„\’ Ñ¶≤\ìOQ∑, „Q“O_£ WO„ÑÓ"£"≥∞O\ò Ñ Œ÷ «∞Å •fi~å HÀ\ ~°∂áêÜ«∞Å

Ö’ÑÙ Y~°∞Û`À<Õ QÍe QÀÑÙ~åxfl ‰õÄeÛ"ÕÜ«∞‰õΩO_® Ñi~°HΔOK«∞HÀ=K«∞Û#x "å~°∞ ≥eáê~°∞.

Pã~å ãOã÷‰õΩ `À_»∞ 'QÍe QÀÑÙ~° Ñi~°HõΔ} Hõq∞\©— ™ê÷xHõOQÍ U~°Ê_ç tO Õ ÅHΔÀl~å=Ù

Hõhfi#~üQÍ „Ñ[Å =∞ ŒÌ «∞#∞ ‰õÄ_»QÆ\ì L Œº=∞O #_çáê~°∞. P L Œº=∞ ~°∂ÑHõÅÊ#Ö’ D

~°K«~Ú « =ÚYºáê„ « =Ç≤ÏOKå~°∞. „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ «Å"˘yæ# „Ñ¨Éèí∞ «fiO ‰õÄeÛ"Õ «

PÖ’K«##∞ q~°q∞Oz J^èŒ∞<å`«# ™êOˆHuHõ Ñ¨^Œ ú`«∞Å ^•fi~å QÍe QÀÑ¨Ù~åxfl

Ñi~°HΔOKÕO Œ∞‰õΩ K«~°ºÅ#∞ „áê~°OaèOzOk.

2004–06, 2010–12 QÍe QÀÑ¨Ù~° Ñï~°HõΔ} L Œº=∂ÅÖ’ ZO Œ~À Ñ¨Ù~°

„Ñ=ÚY∞Å∞, ÑÙ~° „Ñ[Å∞, q^•ºi÷h q^•º~°∞÷Å∞ ãfiK«ÛùO ŒOQÍ áêÖÁæx QÍe QÀÑÙ~° Ñi~°HõΔ}‰õΩ

`À_»Ê_®¤~°∞. g∞_çÜ«∂ „Ñüx èŒ∞Å∞ ZO «QÍ<À „â◊q∞OKå~°∞.

=∞OQÆà◊yi

27

KÕ<Õ «''HÍ~°∞Ö’ +≤HÍ~°∞ ÔHàı§ áêÅ|∞QÆæÅ Ñ¨ã≤_ç •#!

QÍeÖ’# ÕeáÈÜÕ∞ p~°Hõ\ì# z#fl •#!lÅ∞QÆ∞"≥Å∞QÆ∞Å p~° tÅÊO ZÖÏ =K≥Û<À K≥Ñ¨ÊQÆÅ"å?z~°∞QÆ∞ áê «Å |~°∞=Ù | «∞‰õΩÅ <Õ «QÍàı§ <Õã≤<å~°∞——.

Ñi„â◊=∞ – Jaè=$kú

„H©ã∞Î ÑÓ~°fiO 30= ãOII <å\˜H ~À=∞<£ Õâ◊ã∞ÎÅ∞ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’ KÕ<Õ «

=¢™êÎÅ "åºáê~°O KÕã≤#@∞¡ ≥Å∞™ÈÎOk. ‰õΩ «∞Éò ëêÇ‘ÏÅ ÑiáêÅ<å HÍÅOÖ’ „H©IIâ◊II1611Ö’

POQ¡Ü«ÚÅ∞ J#∞=∞u á⁄Ok =∞OQÆà◊yiÖ’ "åºáê~°O KÕâß~°∞.

1942 =~ °‰ õ Ω K Õu`À

=_çH# =Ú_ç #∂Å∞‰õΩ HõKåÛù ~°OQÆ∞Åkú

< Õ ¿ã "å~ ° ∞ . 1946 ` «~ ° ∞"å` «

[~°‡h Õâ◊ÑÙ ÑHÍ¯ ~°OQÆ∞Å∞ ~å=@O`À

p~ °Å~ °OQ Æ ∞Ö’ <å}º` « ÃÑiy

''=∞OQÆà◊yi Ñ¨@∞ì|_ç p~°Å∞——QÍ

¿Ñ~˘Ok =∂Ô~¯\òÖ’ xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩ<åfl~Ú.

1942 Ô~O_À „ÑÑOK« Ü«Ú Œú

ã ¨=∞Ü«∞OÖ’#∞, 1951, 1962

„áêO «OÖ’ #∂Å∞ ^˘~°HõHõ, Ñi„â◊=∞

HõëêìÅÖ’ Ñ¨_çOk. 1973, 1983Ö’¡ ‰õÄ_® ~¸ Ñ¨i„â◊=∞ Z<Àfl QÆ_»∞¤ Ñ¨iã≤÷ «∞Å#∞

Z Œ∞~˘¯x uiy „áê}O áÈã∞‰õΩOk.

1985–86Ö’ 60˛40 H“O\ò #∂Å∞#∞ HõeÑ≤ 'Ñ_»∞QÆ∞— XHõ ~°OQÆ∞, '¿ÑHõ— XHõ

~°OQÆ∞ #∂Å∞ HõeÑ≤ <Õã≤ "å\H 'ã≤Öò ZÃÑ¶‰õΩì— ≥Ñ≤ÊOz „_≥ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò <Õ~ÚOK«@O

[iyOk. •O`À ''=∞OQÆà◊yi „_≥ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò——QÍ ÕâßO «~° MÏºu á⁄Ok H˘#™êQÆ∞`ÀOk.

Ñ_»∞QÆ∞Å∞ KÕÜ«∞_»OÖ’#∞, <Õ « QÆ\ìQÍ <ÕÜ«∞@OÖ’#∞ Õâ◊O "≥Ú «ÎO g∞ Œ =∞OQÆà◊yiH

„áê=ÚYº`«.

=∞OQÆà◊yi

28

=∂ãì~ü g=~°∞¡1900 HÍÅOÖ’ <Õ « Ñx"åi #∞O_Õ ÃÑ@∞ì|_ç •~°∞Å∞ |Ü«∞Å∞ Õi «=∞ HõO>Ë

z#fl áêi„âßq∞‰õΩÅ = ŒÌ ''J_»¤ÑKåÛÅ∞——( «# Ñx å#∞ KÕã∞‰õΩO@∂ gÅ∞ "≥O|_ç "Õ~˘Hõi

Ñx ‰õÄ_» «=∞ =∞QÍæÅÃÑ· KÕÜ«∞@O) <Õ~ÚOz, P L «Ê «∞ÎÅ#∞ ‰õÄ_® J=∞‡@O`À <Õ\˜

''=∂ãì~ü g=~°∞û—— =º=ã÷‰õΩ c[O Ñ_çOk.

1952–55 „áêO`åÅÖ’ KÕ<Õ`« Ñï„â◊=∞ f„= ãÖHΔÀÉèÏxH˜ QÆ∞Ô~·#Ñ¨Ù_»∞

=∞OQÆà◊yiÖ’ Ñiã≤÷u "≥∞~°∞QÆ∞QÍ =ÙO_»@O`À ~Ú «~° lÖÏ¡Å #∞O_ç KÕ<Õ « HÍi‡‰õΩÅ∞

~ÚHõ _»‰õΩ =Åã =KåÛ~°∞. J_»¤ÑKåÛÅ∞ <Õ~ÚOK«\ÏxH JÅ"å@∞ Ñ_ç# =º‰õΩÎÅ∞ giH

ÑxHõeÊOK«@O`À =∂ãì~ü g=~üû =º=ã÷ ~ÚHõ _» "Õà◊¥§xOk.

1955–60Å =∞^èŒº ã¨fiO`« =∞QÍæÅÃÑ· rqã¨∞Î#fl áêi„âßq∞‰õΩÅ‰õΩ Pi÷Hõ,

=∂Ô~¯\OQ∑ ãO|O èŒ ~Ú|ƒO Œ∞Å∞ Z Œ∞Ô~· – =∞EsH ~Ú «~°∞Å =∞QÆæOÃÑ· <ÕÜ«∞@O

"≥Ú^ŒÅ∞ HÍ=@O`À =∂ã¨ì~ü g=~üû =º=ã¨÷ ~ÚHõ¯_» ã≤÷~°Ñ¨_çOk. áê`« `«~°O =∂+¨ì~ü

g=~°¡Ö’ a„\Ï "≥OHõ@~° «flO QÍ~°∞ K≥ÑCHÀ ŒQÆæ =ºHõÎx, PÜ«∞# =∞OQÆà◊yiÖ’x KÕ<Õ «

Ñi„â◊=∞‰õΩ XHõ ~°∂ÑO ≥KåÛ~°x K≥|∞ «∞O\Ï~°∞. WHõ _» ZO`À nHõΔ À, XHõ Ü«∞[OÖÏQÍ

<Õ~ÚOz ã¨∞xt`«OQÍ =G <å}º`«#∞ ÑïjeOz, `«$Ñ≤Î K≥Ok# g∞^Œ>Ë |Ü«∞@‰õΩ

ÑOÑÙ`å~°∞. =∞OQÆà◊yi „_»ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò‰õΩ ~å¢ëêìO «~°, ÕâßO «~° MÏºu ÃÑ~°QÆ\ÏxH

HÍ~°}O ~ÚHõ _ç =∂ãì~üg=~°¡ =$uÎ x| Œú Õ!

#∂Å∞ "åºáê~°O=∞OQÆà◊yiÖ’ #∂Å∞ "åºáê~°O ZO Œ~À q[Ü«∞=O «OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. "åiÖ’

H˘O Œ~°∞ =∂ãì~ü g=~°∞¡ HÍQÍ, =∞iH˘O Œ~°∞ nxx „Ñ ÕºHõOQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«@O [iyOk.

1942 „áêO`«OÖ’ Y^Œ Ì~°∞

#∂Å∞, =_»∞ÑÙ #∂Å∞ J#|_Õ

KÕu`À =_çH˜# =Ú_ç#∂Å∞

=ÙO_»QÍ, 20= <≥O|~°∞ q∞Å∞¡

#∂Å∞ =zÛOk. 1946

„áêO`«OÖ’ 30,32,36,40

<≥O|~°¡ q∞Å∞¡#∂Å∞ =zÛ P

`«~°∞"å`« 60, 80 <≥O|~°∞¡

#∂Å∞ ‰õÄ_® =zÛOk.

=∞OQÆà◊yi

29

J^ŒÌHõO1930 „áêO`åÅÖ’ ~ÚHõ _» =∞\ì `˘>ìÅÖ’ H˘kÌ H˘kÌQÍ #∂Å∞‰õΩ ~°OQÆ∞Å∞

"Õã¨∞‰õΩ<Õ "å~°∞. D Ñ¨^ŒÌu ZO`À ~Ú|ƒOkHõ~°OQÍ =ÙO_Õk. P Ñïã≤÷`«∞Å#∞JkèQÆq∞OKÕO^Œ∞‰õΩ N a„\Ï "≥OHõ@~°`«flOQÍ~°∞ „Ñ„Ñ èŒ=∞OQÍ =∞OQÆà◊yiÖ’ ''Ü«∂~°<£_≥·~ÚOQ∑ Ü«¸x\ò——#∞ ™ê÷Ñ≤Oz XˆH™êiZ‰õΩ ¯= #∂Å∞‰ õ Ω ~ °OQ Æ ∞ " Õ ¿ã Ñ ¨^ Œ Ìu„Ñ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. nO`À lÖÏ¡Ö’x "å~°∞ #∂Å∞~°OQÆ∞Å∞ "Õ~ÚOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞OQÆà◊yiH˜=KÕÛ"å~°∞. JÖÏ =∞OQÆà◊yi k# k#„Ñ=~°ú=∂#OQÍ #∂Å∞ J ŒÌHÍxH XHõ „Ñ ÕºHõ HO„ ŒOQÍ =∂iOk.

1942–47 =~°‰õΩ KÕu`À =_çH# #∂Å∞‰õΩ K≥OQÍq, ÔHOÑÙ, ÖÏH, KåÔÔH¡\ò |∂¡,

#Å∞ÑÙ ~°OQÆ∞Å#∞ KÕu`À J ÕÌ"å~°∞. "å\x HõKåÛù ~°OQÆ∞Å<Õ "å~°∞, Jq ~°OQÆ∞ "≥e¿ãq.

1946– 47ÅÖ’ [~°‡h Õâ◊O #∞O_ç ÑHÍ¯ ~°OQÆ∞Å∞ =KåÛ~Ú. P ~°OQÆ∞Å∞ áÈÜÕ∞q

HÍ=Ù. P ~°OQÆ∞Å∞ "Õã≤# p~°Å‰õΩ ''=∞OQÆà◊yi Ñ@∞ì|_ç p~°Å∞——QÍ ¿Ñ~˘zÛOk. WHõ _ç

~°OQÆ∞ Ñx"åi (_≥·Ü«∞~üû) K˘~°=, L`åûÇÏO, „â◊=∞ =Å¡ _≥·~ÚOQ∑ Ñx H˘ «Î ÑÙO «Å∞

„`˘H¯, =∞OQÆà◊yi KÕ<Õ « Ñi„â◊=∞‰õΩ Z#ÖËx ¿Ñ~°∞ „Ñu+ìÅ∞ =zÛ, ™ê÷xHõOQÍ Ñi„â◊=∞

ã≤÷~°Ñ_ÕO Œ∞‰õΩ ^ÀÇÏ ŒO KÕã≤Ok. ~å¢+ìO #Å∞=¸ÅÅ #∞O_ç J ŒÌHõO P~°¤~°∞¡ =KÕÛq.

WHõ _» _≥·Ü«∞~°∞¡ «=∞ xÑÙ} « À, „ÑuÉèí À ''ÇOH© Ü«∂~°<£——‰õΩ "Õã≤# ~°OQÆ∞Å∞ ZO`À

=∞xflHõQÍ =ÙO_ç =∞OQÆà◊yiH Z#ÖËx ¿Ñ~°∞ „Ñu+ìÅ∞ ≥zÛÃÑ\Ïì~Ú.

<Õ «#flÅ‰õΩ Ñ¨ã≤_ç "≥Å∞QÆ∞Å∞1980 Œâ◊HõOÖ’ [iy# Ô~O_»∞ ÃÑ#∞=∂~°∞ÊÅ∞ =∞OQÆà◊yi KÕ<Õ « ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ

|OQÍ~°∞ "≥Å∞QÆ∞Å xKåÛ~Ú. ™ê÷xHõOQÍ KÕ<Õ « Ñi„â◊=∞ ‰õΩO@∞Ñ_»@O`À «ÑÊxãi

Ñïã≤÷ «∞Ö’¡ =$uÎ =∂i "å~°∞ |OQÍ~°O Ñ¨xÖ’H˜ "≥à◊§@O „áê~°OaèOKå~°∞. <Õ «Ö’

HõàÏ «‡Hõ «, ã$[<å «‡Hõ « HõÅÉ’¿ã g~°∞ |OQÍ~°O ÑxÖ’ "≥O@<Õ ~Úq∞_çáÈÜ«∂~°∞.

Z‰õΩ¯= K˘~°=QÆÅ H˘O Œ~°∞ Ñx"åi ™ê÷~Ú #∞O_ç Ü«∞[=∂#∞Å∞QÍ Zky, å=Ú Ñ\˜ìO ŒÖÏ¡

|OQÍ~°"≥∞ÿ HÀ\H Ñ_»QÆÖ`åÎ~°∞. D<å\H =∞OQÆà◊yi #∞O_ç ã∞=∂~°∞ 10 "ÕÅ =∞Ok

|OQÍ~°O ÑxÖ’H "≥à◊√ÎO_»@O`À Ñ@ì}OÖ’x x~°∞^ÀºQÆ ã=∞ãº H˘O « "Õ∞~°‰õΩ fiOk.

''|OQÍ~°O——, ''„_≥ãπ "≥∞\ ©iÜ«∞Öò—— ~°OQÍÅ∞ – Ñ¨x"å~°Å‰õΩ Láêkè,

ÃÑ@∞ì|_ç •~°∞Å‰õΩ ÖÏÉèÏÅ∞ ≥zÛÃÑ_»∞ «∞O_»@O`À ~¸ Ñ¨@ì} PiúHõ Ñïã≤÷u H˘O «

"Õ∞~°‰õΩ "≥∞~°∞QÆ∞Ñ_çOk.

=∞OQÆà◊yi

30

12345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234512345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123451234567890123456789012345678901212345678901234567890123456789012123456789012345

KÕ<Õ « ''HÍi‡‰õΩÖÏ—— – ''HõàÏHÍ~°∞ÖÏ—— ?

«~° «~åÅ∞QÍ «=∞ <≥·ÑÙ}Ïºxfl ÃÑOK«∞‰õΩO@∂, J Œ∞ƒù «"≥∞ÿ#

„Ñ¨[˝`À, Ü«∞O„`åÅ áÈ\©H˜ xÅ|_»QÆey# KÕ<Õ`« "å~°Å Ñ¨xx

ã∞xt «OQÍ Ñije¿ãÎ gi <Õ~°Êi «#O Pâ◊Û~°ºO HõeyOK«Hõ =∂# Œ∞.

ZÖ’¡~° tÖÏÊÅ#∞, J[O`å z„`åÅ#∞ ~ÚÑ¨Ê\ ˜H© rqOÑ¨KÕã≤#

HõàÏHÍ~°∞Å HÀ=Ö’ˆH =KÕÛ g~°∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ HÍ^Œ∞. =Ú=∂‡\ ˜H©

HõàÏHÍ~°∞ÖËI JÖÏ QÆ∞iÎOK« QÆey# HõàÏÇÏ$ ŒÜ«ÚÅ‰õΩ g~°∞ HõàÏHÍ~°∞Å∞.

ÖËHõáÈ Õ g~°∞ H=ÅO Ü«∞O„ «OÖÏ ÑxKÕã∞‰õΩáÈÜÕ∞ ‰õÄbÅ∞.

ã≤~°∞Å∞ ‰õΩiÑ≤ã¨∞Î#fl =∞OQÆà◊yi „_»ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò

=∞OQÆà◊yi KÕ<Õ « Ñi„â◊=∞ 1985Ö’ ãiH˘ «Î =∞Å∞ÑÙ uiyOk. 'x*ÏO

É’~°¤~°∞— p~°Å∞ ~°OQÆ„Ñ"Õâ◊O KÕã≤ ã≤~°∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OKå~Ú. P «~°∞"å « „_»ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öòò

„Ñ"Õâ◊O`À =∂ãì~ü g=~°¡ Œâ◊ uiyOk. HO„ Œ ™êOã¯ $uHõ ãÅÇ^•~°∞ N=∞u

ÑÑÙÖò [Ü«∞Hõ~ü P ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ 'g=~°∞û ãsfiã∞ ÃãO@~ü—Ö’ LÑ ãOKåÅ‰õΩÅQÍ

ÑxKÕã∞Î#fl =∞OQÆà◊yi ™ê÷x‰õΩÖ·# N [O[#O ‰õΩ@∞O| Ô~_»¤Ü«∞º «# "Õ∞ äŒã∞û#∞

LÑÜ≥∂yOz 'zQÆ∞~°OK«∞—ÖË‰õΩO_® qÅHõΔ}"≥∞ÿ# p~°Å∞ «Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOz "å\x

=ÚOÉÏ~ÚÖ’ [iy# *ÏfÜ«∞ =¢ãÎ „Ñ¨ Œ~°≈#Ö’ =ÙOKå~°∞. D p~°Å‰õΩ 'x*ÏO

É’~°¤~°∞ p~°Å∞— Jx <å=∞Hõ~°}O KÕâß~°∞. "å\˜H˜ *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ QÆ∞iÎOÑ¨Ù

=zÛOk.

1985–86Ö’ Ñ¨_»∞QÆ∞, ¿ÑHõÅ‰õΩ "Õ~fi~°∞ ~°OQÆ∞Å#∞Ñ¨Ü≥∂yOz Ñ¨O*Ïc

„_»ã∞ûÅ‰õΩÑÜ≥∂yOKÕ =¢™êÎÅ#∞ N ‰õΩ@∞O| Ô~_ç¤Ü«∞º ~°∂á⁄OkOKå~°∞. "å\H ã≤Å∞¯,

«à◊√‰õΩÅ∞ ≥Ñ≤ÊOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã∞, _èçb¡, HõÅHõ åÎ =O\ =∞Ç#QÆ~åÅÖ’

„áêK«∞~°ºO HõeÊOKå~°∞. D <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ „_≥ãπ "≥∞\ ©iÜ«∞Öò `«Ü«∂s, J=∞‡HÍÅ∞

L èŒ$ «=∞Ü«∂º~Ú. KåÖÏ =∞Ok „_≥ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò "åºáê~åxfl „áê~°OaèOKå~°∞. nxx

=∞iO « qãÎ $ «O KÕâß~°∞. nO`À XHõÑÙÊ_»∞ Hõà◊ «Ñ≤Ê# ™ê÷xHõ KÕ<Õ « Ñi„â◊=∞‰õΩ

TÑ≤i ÅaèOz#@¡~ÚOk. KÕ<Õ « n~°…HÍÅ =∞#∞QÆ_»‰õΩ ™Èáê#"Õ∞~°Ê_çOk.

=∞OQÆà◊yi

31

„_≥ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò`À Ñ¨@ì} H©iÎ „Ñü+¨ìÅ∞ ^Œâ◊kâ◊ÖÏ "åºÑ≤OKå~Ú. KÕ<Õ`«

"åºáê~°∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ «=∞ „ÑuÉèí#∞ K«∂¿Ñ J=HÍâ◊O ÅaèOzOk. „_≥ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò

Ñ@ì} KÕ<Õ « H©iÎ Hs@OÖ’ HõeH «∞~å~ÚÖÏ ÉèÏã≤™ÈÎOk. J<ÕHõ =∞Okx ãOÑ#∞flÅ∞QÍ

=∂iÛOk. Ñ@ì} ™ê=∂lHõ, PiúHÍaè=$kúH ZO «QÍ<À ^ÀÇÏ ŒÑ_çOk.

=∞OQÆà◊yi x*ÏO ÉÏ~°¤~°∞ KÕ<Õ «‰õΩ Éè∫QÀoHõ ã∂zHõ

„Ñ¨ÑÖpHõ~°} <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ ™ê÷xHõ L`«Ê`«∞ÎÅ‰õΩ "Õ∞^äÀÑ¨~°"≥∞ÿ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å ~°HõΔ}

J=ã~°"≥∞ÿOk. JO Œ∞‰õΩQÍ#∞ ÉèÏ~° « „ÑÉèí∞ «fiO qÅHõΔ} « Hõey# ™ê÷xHõ L «Ê «∞ÎÅ‰õΩ

'Éè∫QÀoHõ zÇÏflO— (lÜ≥∂„QÆÑ¶≤HõÖò WO_çH+<£) WKÕÛ „Hõ=∞OÖ’ =∞OQÆà◊yi x*ÏO ÉÏ~°¤~ü

p~°Å‰õΩ, „_»ãπ "≥∞\©iÜ«∞Öò‰õΩ 2013Ö’ Éè∫QÀoHõ ã∂zHõ#∞ „Ñ^•#O KÕâß~°∞. WO Œ∞‰õΩQÍ#∞

J=ã~°"≥∞ÿ# Kåi„uHõ ã=∂Kå~åxfl D ~°K«~Ú « «# Ñiâ’ èŒ#Å •fi~å HO„ Œ „ÑÉèí∞`åfixH

JOkOz =∞OQÆà◊yi KÕ<Õ « Jaè=$kúH «#=O «∞ Hõ$+≤ KÕâß~°∞.

KÕ<Õ « =¸ºlÜ«∞O

ÑÙ~å «# HÍÅO #∞O_ô =∞OQÆà◊yi XHõ Q˘ÑÊ KÕ<Õ «

HO„ ŒO. P <å\ #∞O_ç ~¸ <å\ =~°‰õΩ KÕ<Õ « Ñi„â◊=∞Ö’

"å_Õ Ñ¨x=Ú@∞¡ Z<Àfl ~°∂áêÅ#∞ ãÖ`«iOK«∞‰õΩO@∂,

J èŒ∞<å «# ÑïHõ~åÅ∞ JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’xH˜ =KåÛ~Ú. áê «

`«~åÅ∞Ñ¨Ü≥∂yOz# KÕ<Õ`« ÑïHõ~åÅ∞, JÅ<å\˜ KÕ<Õ`«

<åÜ«∞‰õΩÅ∞ z„ «Ñ\ÏÅ∞, qq èŒ ~°HÍÅ KÕ<Õ « =¢™êÎÅ∞, _ç*·#¡#∞

„Ñ¨ Œi≈OKÕ XHõ KÕ<Õ « =¸ºlÜ«∂xfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∞=Åã≤

=ÙOk.

Wk KÕ<Õ`« ãÖã¨¯ $u Ñï~°HõΔ}ˆH HÍ‰õΩO_® D

Ñ¨@ì}Ïxfl ãÖ^Œi≈OKÕ Ü«∂„u‰õΩÅ‰õΩ ‰õÄ_® XHõ „Ñ¨`ÕºHõ

PHõ~°¬}QÍ =ÙO_ç @∂i[O Jaè=$kúH ^ÀÇÏ ŒO KÕã∞ÎOk.

=∞OQÆà◊yi

32

=∞~°}Ï#O «~°O ‰õÄ_» #∞=Ùfi QÆ∞~°∞ÎO_®ÅO>Ë

K« Œ= Œy# ÑÙãÎHÍÅ∞ ~å~Ú

ÖË^•

~åÜ«∞ Œy# Ñ#∞Å∞ K≥~Úº

– „á¶êOH¡<£

mana mangalagiri

Documents