likovna umetnost

Uvod u povijest umjetnosti 2

1. PRETPOVIJEST - razdoblje od pojave ljudske kulture (homo sapiensa), pa do prvih pisanih izvora kod

pojedinih naroda

- podjela se zasniva prema prirodnim materijalima koji su se upotrebljavali

• kameno doba

paleolit

mezolit

neolit

• brončano doba

eneolit

• željezno doba

Hallstadt

La Pene

1.1. Paleolit (30.000 - 5.000 g. pr. Kr.)

Arhitektura

- spilje Altamira i Lascaux

Skulptura

- Willendorfska Venera, od vapnenca (25.000 - 20.000 pr. Kr.)

- Bizon, špilja La Madeleine (15.000-10.000 pr. Kr.), jelenji rog

- Venera iz Lespouguea

Slikarstvo

- spiljsko slikarstvo

- taktilni doživljaj (otisak ruke)

- koristeći prirodne materijale, urezujući, oslikavajući ili klešući, rade se prikazi na

površinama špilja, uglavnom, životinja i lova

- magijski karakter - za uspješniji ulov, radile bi se slike onoga što se lovi, svladavao bi

se duh te životinje na zidu, i nerijetko se slikalo preko postojećih slika

- likovni izraz je realizam koji teži ka apstrakciji

- stilovi slika na špiljama su isti, što pokazuje stabilnost paleolitske kulture

- istovjetnost slike i predmeta

- iz oblikovanja proizlazi simbolika

- animizam - vjera u duhove, kult predaka

1


- Konji, špilja Chauver, Vallon-pont-d'Arc, Ardeche kanjon, Francuska (28.000 pr. Kr)

- Ranjeni bizon, špilja Altamira, Španjolska (15.000-10.000 pr. Kr.)

- Špiljske slike, špilja Lascaux (15.000-10.000 pr. Kr.), Francuska

1.2. Neolit (5.000 - 3.000 g. pr. Kr.)

Arhitektura

- agrarna revolucija, prva sela

- prve megalitske kamene građevine (mega - velik, lithos - kamen)

- menhiri - vertikalno postavljeni kameni blokovi, korišteni kao nadgrobni spomenici,

ponekad reljefno oblikovani (lik pokojnika veći od ljudske visine)

- dolmeni - dva vertikalna megalita i jedan horizontalno preko njih, za kuće mrtvih

(skupne grobnice), prvi se put javlja odnos tereta i nosača

- kromleh - predstavlja prostor za vjerske obrede, što je najbolje vidljivo u Stonehengeu

u Engleskoj (2.200 - 1.300. g. pr. Kr.), čiji najveći krug ima promjer od 50m sa

žrtvenikom u sredini (za vrijeme ljetnog solsticija sunce pada točno na njega), a za

kromleh se pretpostavlja da je imao svrhu kalendara

- citadele - utvrđeni brežuljci

- zemunice - na zemlji, uglavnom ukopane i poluukopane

- sojenice - na zemlji

- prve nastambe

• selo Vučedol, temelj kuće

• selo Terozo

- Dolmen, Carnac, Bretanja, Francuska (1500. pr. Kr.)

- Stonehenge, Salisbury Plain (Wiltshire), Engleska (2000. pr. Kr.)

Skulptura

- oblici se pojednostavljuju, stiliziraju i dolazi apstrakcije jer čovjek počinje misliti i

napušta prirodni oblik iz kojega radi simbole

- geometrizacija

- Vučedolska golubica - ritualna statua bojana sivom bojom, ornamentirana s tri nožice

- bilo je bitno napraviti stabilnu posudu u obliku ptice

- menhiri su sadržavali reljefne ljudske prikaze

- u lončarstvu postoje stilovi bez ukrasa, i ornamentirani geometrijskim elementima

- Božica plodnosti, iz Svetišta u Catal Huyuku (6000. pr. Kr.)

2


- Božica plodnosti, iz Cervanode, Rumunjska (5000. pr. Kr.)

- Idol s Amorgosa (Kikladi)

3


2. STARI VIJEK

2.1. Mezopotamija (od 3.000 - 331. g. pr. Kr.)

Arhitektura

- razvila se u dolini Eufrata i Tigrisa, gdje su njeni nositelji bili Sumerani, Asirci i

Babilonci

- grad je bio jedna zatvorena cjelina, zbog poplava podignuta na zemljane terase,

utvrđena i neplanski građena čije zidine prate konfiguraciju terena

- unutar grada je bila smještena kraljevska palača u sklopu koje je bio hram - zigurat -

čija se glavna odaja zove cela

- materijali korišteni u to vrijeme su bili opeka i čerpić

- konstrukcijske elemente koje su poznavali bili su luk, svod i kupola, dok je stup bio

slabo zastupljen jer su luk i svodovi nalijegali na zidove

- prostori su bili natkriveni lažnim svodovima i nisu mogli prekriti veće prostore

- nema kulta pokojnika

- Bijeli hram na ziguratu, Uruk (Varka) (3500.-3000. pr. Kr.)

o glavna odaja zove se cela

- Lavlja vrata, Bogazkoj, Turska (1400. pr. Kr.)

Skulptura

- materijali korišteni za skulpture su bili glina i bronca

- jednako je zastupljena puna i poluplastika

- osnovni motivi su bili vladari u trenutku slave ili lova

- životinjske likove prikazuju naturalistički, a ljudske vrlo statične i stilizirane

- naturalistički elementi kod prikazivanja ljudskih likova su bile velike izražajne oči

- Sargonova glava iz Ninive, mezopotamski vladar

- rađen u bronci, nije rađen u proporcijama, kovrčava brada mu je stilizirana

- Stela Naram Sina, stojeći blok od kamena s isklesanim komemorativnim crtežom ili

natpisom, najčešće se nalazio pred grobom

- nema ukočenosti, hijerarhijski prikazano, na vrhu je Naram Sin s kacigom od rogova a

na dnu su vojnici

- Gudea iz Lagaša - transformirani valjak, sjedi sa arhitektonskim planom bez glave

- Gudeina glava - svjetlost se na njemu prelijeva, jaka profinjenost, no manje izražena

individua

4


- Lamasu - krilati bik s čovječjom bradatom glavom

- Hamurabijeva stela, Bog mu predaje zakonike dok se gledaju u oči

- Asurbanipal u lovu na lavove, rađen u plitkom reljefu

- Stijeg iz Ura - nizanje scena iz života, na vrhu stele su vladari, umjetnici, pisari, pa

sve prema narodu koji je najmanje važan

- Smrtno ranjena lavica iz Ninive, izbodena strijalama, povlači obamrle noge

- inkrustacija - na jeftini materijal poput opeke se umeće skuplji materija poput

sedefastog kamena i sl.

- intarzija - kada se pomoću različitih vrsta drva međusobno umetnutog, različitim

bojama dobivaju slike

- Zastava Ura (2600. pr. Kr).

- Gudea, Lagaš (Telloh) (2120. pr. Kr.)

- Inana-Ištar (2025.-1763. pr. Kr.), žensko krilato biće s pandžama na nogama (simbol-

lav)

- Hamurabijev zakonik (1760. pr. Kr.), stela sa zakonikom

- Asurbanipal II. ubija lavove, Nimrud (Calah) (850. pr. Kr.)

- Umiruća lavica, Niniva (Kuyunjik) (650. pr. Kr.)

- Ištarina vrata, Babilon (575. pr. Kr.)

Slikarstvo

- zidno slikarstvo

2.2. Egipat

- prastanovnicima Egipta se smatraju Kopti, dok su današnji stanovnici Arapi

Arhitektura

- grad je bio otvoren, bez fortifikacije te neplanski građen

- grad živih (od opeke), grad mrtvih (od kamena)

- grobnice

o mastabe - humak četvrtastog oblika obložen opekom ili kamenom iznad

pogrebne odaje duboko ispod zemlje.

Kau - prostor za prinošenje žrtve u mastabi.

o stepenaste piramide (Zoserova piramida u Sakkari)

o šiljaste piramide (Keops, Kefren, Mikerin)

- hram

5


o posvećen samo jednom bogu

o uzdužni (longitudinalni) - Amonov hram u Luxoru (s pilonima), Carnac

o polupodzemni - Hatšepsut (na terasama)

o podzemni - Ramzes II.

- pred ulazom u hram se nalazi aleja sfingi, obelisk, piloni, otvoreno dvorište, hipostilna

dvorana koja vodi u riznicu i svetište

- stupovi su imali kapitele u obliku papirusa, palme ili lotusa vezanog vrpcom

- Imhotep - prvi umjetnik čije je ime poznato povijesti.

- stupovi su uvijek ugrađeni u zidove.

- Piramide su obložene klesanim pripremljenim kamenim pločama koje su s vremenom

nestale.

- Stepenasta piramida kralja Zosera, Imhotep, Sakkara (2681.-2662. pr. Kr.)

- piramida Mikerina (2533.-2515. pr. Kr.), kod Gize

- piramida Kefrena (2570.-2544. pr. Kr.), kod Gize

- piramida Keopsa (2601.-2528. pr. Kr.), kod Gize, prema Orionu otvori i zvijezdi Izis

- Pogrebni hram kraljice Hatšepsut, Deir el-Bahari (1478.1458. pr. Kr.)

- Dvorište i pilon Ramzesa II. (1279.-1212. pr. Kr.), kompleks hramova Amon-Mut-

Khonsu, Luxor

Kiparstvo

- materijali korišteni za kiparstvo su uglavnom bili granit, vapnenac, glina i drvo

- razmjeri skulptura sežu od kolosalnih do malih kipića

- Velika sfinga - kraljeva glava se izdiže iz lavljeg tijela

- puna plastika

o monumentalna

o obojena

o statična

o simetrična

o frontalna

o velike zaobljene plohe

o detalji stilizirani

- reljef

o plitki - slikarske karakteristika

o likovi - egipatski kanon

6


glava i noge - profil

oko i ramena - en face

- Velika Sfinga, Giza (2570.-2544. pr. Kr.), isklesana u živoj stijeni

- Pisar, iz Sakkare, u vapnencu (2400. pr. Kr.)

o figura prekriženih nogu sa papirusom na nogama

- Kraljica Nefertiti (1348.-1335. pr. Kr.)

- bista tankog vrata, gubi se ukočenost time, no stožasta je glava i umetnute oči

- Pokrov Tutankhamonova kovčega (1327. pr. Kr.)

Slikarstvo

- freskama se ispunjavaju se velike zidne plohe čime je vezana za arhitekturu

- motivi iz svakidašnjeg života

- pozadina je uvijek bijela

- likovi uokvireni jakom crnom linijom

- zakon kadra i vodoravna kompozicija

- perspektiva je vertikalna

- zakon hijerarhije (od faraona koji je velik do roba koji je sitan)

- egipatski kanon

2.3. Kreta

Arhitektura

- otok u Egejskom moru (2.500 - 1.000 g. pr. Kr)

- najstarija iskapanja provodi Heinrich Schliemann te sir Arthur Evans

- linearno pismo B (1400. pr. Kr.)

- odsustvo sakralne arhitekture (nema hramova)

- u arhitekturi glavni materijal je krećnjak, kamen i drvo

- poznavali su konstrukciju svodova i kupola koje su primjenjivali u grobnoj arhitekturi

- tumulusima - unutrašnjim prostorima koji su bili pokriveni šiljatom kupolom koja se

radila ispuštanjem slojeva kamenih klesanaca

- građevine na kat - katovi su bili od lakšeg materijala

- stup - tijelo se sužava prema bazi s kapitelom koji ima kvadratnu ploču i jastučasti dio,

bio je polikroman

- stupovi u palačama nisu opstali jer su bili drvene konstrukcije

- palače su smještene na uzvisinama i zbog toga nije bilo jake fortifikacije

7


- pod utjecajem mezopotamijske palače, prostori se razvijaju oko više unutrašnjih

dvorišta

- izgradnja je na raznim visinskim nivoima

- tri velike palače u Knososu, Festosu i Maliji sagrađene su istodobno te su i uništene

istodobno (1700. pr. Kr.) u potresu, no ona u Knososu je naknadno obnovljena.

- Palača kralja Minosa, Knosos, Kreta (1500. pr. Kr.)

Skulptura

- božica sa zmijama - božica plodnosti

- vitko žensko tijelo, razgolićenih grudi

- Zmijska božica (1650. pr. Kr.)

- Riton u obliku glave bika iz Knososa (1500.-1450. pr. Kr.)

Slikarstvo

- camares vaze - motiv hobotnica i vodenog svijeta, naturalizam

- freske - motivi morske flore i faune, utjecaj egipatskog slikarstva

- Vrč s kljunom, Festos (1800. pr. Kr.), stil Kamares

- Vaza s hobotnicom, Palekastar, Kreta (1500. pr. Kr.), stil Kamares

2.4. Mikena

Arhitektura

- osnovni materijal - kamen, zemlja i drvo

- grad opasavaju kiklopski zidovi

- unutar zidina je dvorac čiji su dijelovi sastavni dio bedema

- lažni šiljasti luk koji nastaje ispuštanjem slojeva iznad nadvratnika

- megaron - stambena zgrada pravokutnog tlocrta s ognjištem u sredini, i središnji

društveni prostor iz kojega se kasnije razvija grčki hram

- nema hramova, podzemne zidane grobnice centralnog tlocrta pokrivene lažnom

kupolom

- korbeliranje - gradnja konzolama - ispupčenja u zidu

- Lavlja vrata, Mikena, Grčka (1250. pr. Kr.), ispuštanjem slojeva iznad nadvratnika je

stvoren otvor koji je rasterećivao - lažni šiljasti luk

- nadahnuta vjerojatno asirskim demonima

- Atrejeva riznica, Mikena (1300.-1250. pr. Kr.)

8


2.5. Grčka

- Grci pišu o svojim umjetnicima, zato i poznajemo njihove radove. Te priče šire i

Rimljani

- kolijevka europske umjetnosti, napredak je postojao zbog velike kompetitivnosti među

polisima

- plemena Eoljani, Dorani i Jonjani.

- oblici grčkih vaza: amfora, pelika, krater s volutama, krater, hidrija, lekit, vinski

pehar, kiliks, skifos, kantar, aribal, stamnos.

- 776. pr. Kr. - osnivanje Olimpijskih igara

- čovjek je u centru zbivanja, božanstva rade po svojoj slici (ljudski)

- razvijaju svoj alfabet

- grčku umjetnost dijelimo na:

o Protogeometrijsko razdoblje (11.-10. st. pr. Kr.)

o Geometrijsko razdoblje (10.-7. st. pr. Kr.)

o Arhajsko razdoblje (650.-480. pr. Kr.)

o Predklasično razdoblje (480.-450. pr. Kr.)

o Klasično razdoblje (450.-330. pr. Kr.)

o Helenizam (330.-30. pr. Kr.)

Arhitektura

- Atena - najpoznatiji grčki polis, kapilarno širenje ulica, napravljena organski

- Milet - grčki grad - tip geometrijskog grada što poslije primjenjuju Rimljani

- grčki grad se sastoji od dva osnovna dijela:

o Akropola - u početku utvrda, a zatim ograđeni prostor s hramovima

o Agora - gradski trg pravokutnog oblik koji je uokviren dugim trijemovima s

prostorijama za prodavaonice, iza su hramovi, zgrade državne uprave i sl.

- te od kulturnih građevina

o Teatri - gluma, gledalište prati kosinu terena, radijalno se širi (orkestra, skena i

proskenion)

o Odeoni - glazba, koji prate kosinu terena

o Stadioni - za sportska natjecanja

o Gimnazioni - prostorije za vježbu sportaša

o Stambena arhitektura - nepravilan oblik pravokutnika s peristilom (otvoreno

kućno dvorište.

9


- grčki hram se sastoji od:

o Naos ili Cela - jezgra hrama s kipom boga koja vuče korijen iz megarona

o Pronaos - trijem ili predvorje sa stupovima u antama (pilastrima)

o Kolonada ili peristil

o Pteron - postrani stupovi sa postranim prolazom pteromom

- hramovi su izgrađeni po pravilu zlatnog reza: manji dio prema većem se odnosi kao

veći prema cjelini

- oni su se bojali i zaštićivali voskom

Dorski red

- stereobat - temelj

- stilobat - posljednja stepenica

- stup

o trup - ukrašen kanelirama (užljebljenjima)

o kapitel

ehinus - jastučasti

abakus - četvrtasta ploča

- greda

o arhitrav - niz vodoravno složenih kamenih blokova izravno poduprtih

stupovima

gute

o friz

metope

triglif

mutuli

- trokutasti zabat - timpanon

- vijenac

o geison - izbočena ploča vijenca

o nagnuti vijenac

o sima - završni profil

- "Bazilika" (550. pr. Kr.) i "Posejdonov hram", Paestum, Italija (460. pr. Kr.)

- Partenon, Iktin, Kaliklat i Karpion, Akropola, Atena (448.-432. pr. Kr.), bio je hram

posvećen Ateni Partenos, zatim za kršćanstva je bio prvo bizantska, a potom katolička

10


katedrala, pod Turcima je bio džamija, 1687. ga je uništila eksplozija baruta koji su

Turci postavili u celu

- stupovi su građeni u dorskom stilu, ali imaju profinjenost i dimenzije jonskog

- pravilo zlatnog reza

- na pročelju su dva reda stupova, sa strana jedan red i stubište

- Propileji, Mneziklo (437.-432. pr. Kr.), dovršen glavni dio, sadržavalo je galeriju slika

(pinakhotek)

Jonski red

- eutinterija - ploča ispod podnožja



- stup

o baza - 2 ispupčene i jedna udubljena ploča

o trup - ukrašen kanelirama (užljebljenjima)

o kapitel

volute - zavijutak


- greda


stupovima

o friz - ukrasna ploča, u komadu


- vijenac

o geison - izbočena ploča vijenca

o nagnuti vijenac

o sima - završni profil

- Hram Atene Nike, Kaliklat (427.-424. pr. Kr.), na Propilejima

- Erehtion, Mneziklo (421.-405. pr. Kr.)

- ima tri cele, posvećen je mitskom kralju Erehteju

- prozori se nalaze između polustupova i omogućavaju osvjetljenje

- trijem je u čast Posejdona

- Trijem s karijatidama, Erehtion (421.-405. pr. Kr.), žene podupiru arhitrav i krovište

Korintski red


11



- stup

o baza

o trup - ukrašen kanelurama (užljebljenjima)

o kapitel

astragal

akantus


- greda


stupovima

o friz - ukrasna ploča


- vijenac

o zupci - izbočena ploča vijenca

o krune

- Lizikratov spomenik, Atena (334. pr. Kr.)

- Kazalište, Epidaur (350. pr. Kr.)

- Hram Olimpovog Zeusa u Ateni velikih dimenzija

Skulptura

- izgubljena su sva najpoznatija djela, no primjere poznajemo posredstvom rimskih

replika, a kipovi su dosta okrnjeni (razbijeni)

- čovjek je mjerilo svih stvari, i zato je kiparstvo usmjereno na veličanje životne ljepote,

a ne zagrobnog života

- antropomorfni politeizam - vjerovanje u bogove u ljudskom obliku

- materijal koji se koristi je bio drvo, kamen, bronca i zrnasti mramor

arhajsko razdoblje

- kosa pravilno stilizirana, kao i haljina, krutost, karakterističan izraz lica, arhajski

smješak, simetrija, statičnost, frontalnost

- kurosi, za razliku od kora su nagi

• Hera, s otoka Samosa (Sama) (570.-560. pr. Kr.)

• Kore, s otoka Hiosa (520. pr. Kr.)

• Moskofor (Mladić s teletom) (600. pr. Kr.)

predklasično razdoblje (strogi stil)

12


- Diskobol (Bacač diska), Miron (450. pr. Kr.)

- ovjekovječen trenutak, prvi prikaz atlete u tako snažnom zamahu

- jedan od najdinamičnijih tijela u pokretu

- počiva na desnoj nozi, dok je lijevu ruku savio i stvara kompozociju u luku

klasično razdoblje

- Dorifor (Kopljonoša), Poliklet (450.-440. pr. Kr.)

- grčki kanon (omjer glave naspram tijela iznosi 1:7) i kontrapost, sa svom težinom na

desnoj nozi

- Atena Partenos, Promakos, Fidija

- visina od 2 metra, naslonjena rukom na zid

- Zeus na Olimpu, Fidija

- Bitke između Lapita i kentaura (460. pr. Kr.) sa zabata Zeusovog hrama u Olimpiji

Panatenejska povorka - povorka konjanika

- stražnji kraj naslonjen na prednji

- kombinacija visokog i niskog reljefa

- prirodan pokret tijela, idealna ljepota i sklad koji je odraz života u Ateni (doba

Periklove demokracije)

- doneseno blago iz rata s Perzijom

- posebna vrijednost grčke umjetnosti je sklad arhitekture i skulpture

- Knidska Afrodita, Praksitel (340.-330. pr. Kr.)

- prva gola žena, lagani pokret, bezizražajno lice, suptilan način prikazivanja ženskog

lika, umjetnost torza

- Hermes, Praksitel (320.-310. pr. Kr.)

- mirna lagana kreetnja, ublažava kontrapost

- Homer, portret kao nova tema

helenističko razdoblje

- Venera Miloska

- Apolon Belvederski (kraj 4. st. pr. Kr.)

- mekoća pokreta, plašt preko ruke, ideal ljepote u 18. i 19. st., trenutak nakon

odapinjanja luka

- Nika sa Samotrake, Pitokrit sa Roda (200.-190. pr. Kr.)

- remek djelo helenističke skulpture, dinamičan položaj, tijelo naprijed, pripita draperija

i raširena krila

- Lakoontova skupina, Agesander, Atenodor i Polidor sa Roda (1. st. pr. Kr.)

13


- smrt lakoonta i sinova, primjer uzvišene tragedije

- Gal na umoru - dobro poznavanje gala sa realnom agonijom, dostojanstvom i patnjom

Slikarstvo

- protogeometrijsko razdoblje: 11-10. st. pr. Kr.

• geometrijski ornamenti - meandar

- geometrijsko razdoblje: 10-7. st. pr. Kr.

• stilizirani ljudski likovi, dipilonske vaze (pogrebne vaze)

• Dipilonska vaza (8. st. pr. Kr.)

- stil crnih figura: 7-6. st. pr. Kr.

• realizam, ljudski se likovi prikazuju dvodimenzionalno

• Heraklo davi nemejskog lava, Psiaks (525. pr. Kr.), stil crnih figura

- stil crvenih figura: 6-5. st. pr. Kr.

• trodimenzionalnost

• Heraklo se hrva s Antejem, Eufronije (510. pr. Kr.), stil crvenih figura

2.6. Rim

- uvod u rimsku umjetnost je umjetnost Etruščana koja se razvija kad i kretska i

mikenska

- budući da su etrurske građevine bile od drveta, sačuvani su samo kameni temelji, a o

kućama se saznaje preko skulpturica

- najviše saznajemo iz grobnica

- Sarkofag iz Cerveterija (520. pr. Kr.)

- idealizirani likovi, stilizirana kosa, skulpture djeluju izvijeno, arhajski osmijeh

- skulpture pokojnika imaju žive ruke, kao da je to spona prema životu

- grobnice su bile ukrašene freskama

- Himena - čudovište sastavljeno od dijelova različitih životinja - tijelo lava, rep zmije,

na vratu glava ovna, tijelo izvijeno kao s-linija

- Vučica (500. pr. Kr.)

- kapitolinska vučica s Romulom i Remom koji su dodani u renesansi

- ima stav majke, djeluje smireno, ali opasno, pritajena snaga u nogama

- Svirači i dvoje plesača (480.-470. pr. Kr.), grobnica s lavicom, Tarkvinija, Italija

- bjelopute žene i muškarci na svečanosti uz vino

14


- stupovi podsjećaju na freske, obrisna (konturna) linija unutar koje se likovi

ispunjavaju bojom, a sve skupa je živo i razigrano

- Razdoblja rimske umjetnosti

• 330.g - 1. st. pr. Kr - razdoblje utjecaja grčke umjetnosti - helenizam

• 1. st. pr. Kr. - 3. st. - zlatno doba - razdoblje Carstva

• 3. st. - 476. g. - kasna antika - razdoblje opadanja Rimskog Carstva

Arhitektura

- grad ima sistem antičkog rastera

o Cardo - sjever-jug

o Decumanus - istok-zapad

o Forum - trg na sjecištu Carda i Decumanusa

- Rimska kuća - ulazi se kroz Vestibul na peristil - prostor okružen stupovima - do

atrija gdje je vrlo često bio i bazen, prostor za odmor i šetnju

o Domus - tip kuće

o Insulae - kuća sa najviše pet katova, a na vrhu je kuhinja, doli radionice i

dućani

o Vilae - kuća u prirodi

- Bazilika

o tijekom dana tržnica, noću sudnica

o longitudinalni oblik s tri broda, dvostrukim apsidama

o glavni brod, bočni brod te apside

o grč. bazileus - kralj

- Hram

o longitudinalni (hram Fortune virile) i centralni (Panteon)

o visoko podnožje bez stereobata, visoko stubište, duboki trijem

o koriste lijev (beton-pijesak i vapno) pa im hramovi duže traju

o kupolu grade od cigli - kasetirana kupola

- Teatar - grade na ravnom, ali gledalište kose, polukrug s velikom skenom

- Amfiteatar

o elipsastog tlocrta, gledalište (koso) i središnji dio arena (što znači - pijesak

koji upija krv)

o Elementi - polukružni luk, bačvasti svod, križni svod

- Akvadukt - za razliku od Grka, Rimljani imaju tekuću vodu

- Pont du Gard, Nimes, Francuska (rano 1. st.)

15


- Cirkus - Spina koja je bogato ukrašena skuplturama

- Terme

- Karakaline terme, Dioklecijanove terme, mjesta gdje se patriciji okupljaju za

rekreaciju i odmor

- Slavoluk - arhitektonsko-dekorativni element koji je raščlanjen s jednim ili tri otvora,

a gradili su se u svrhu pobjeda, trijumfa te su bili bogato reljefima

- Konstantinov slavoluk - Plošni reljef bez skraćenja i kontraposta uz kopirane

skupture, na medaljonima na boku prikazan njegov govor Senatu

- Kolumna - arhitektonsko-dekorativni element kao stup ukrašen reljefima

- primjena novih graditeljskih rješenja - luk, arkada, kupola, kružni svod

- koriste se različiti graditeljski materijali u tehničko-funkcionalne te dekorativne svrhe

(imali su sklonost ka ukrašavanju, da građevina izgleda luksuzno)

- Panteon, Rim (125.-118.)

- hram bez prozora, s šupljom kupolom na vrhu

- stupovi na ulazu, poput klasičnog grčkog hrama

- kasetirana kupola je imala svrhu olakšavanja tereta same kupole na bočne zidove uz

drugi, dekorativni element

- izvana je jednostavan, dok je iznutra raščlanjen, i izvorni je rimski hram

- za razliku od Grčke, u rimske hramove su vjernici ulazili

- Vestin hram - svećenice, čuvarice kućnog ognjišta

- utjecaj grčke umjetnosti - cela unutar, a hram je zanimljiv izvana

- korintski kapitel

- Kolosej, Rim (72.-80.), amfiteatar za gladijatorske igre

- rađen u nekoliko navrata, arena za borbe je bila u sredini

- arkade su na prvom katu u dorskom, na drugom u jonskom i na trećem u korintskom

stilu

Dioklecijanova palača

- 295.-305.

- Filotas, Zotikos

- ima oblik kastruma (rimskog logora, na sjeveru) i rimske vile (na jugu)

- 16 kula, 4 flankirane (odmah sa zidinama)

- Vrata

o Porta Aurea - Zlatna vrata - na sjeveru

o Porta Argentea - na istoku

16


o Porta Ferrea - Željezna vrata - na zapadu

o Porta Aenea - Mjedena vrata - na jugu

- Propugnaculum - malo dvorište na ulazu

- Cardo (Dioklecijanova) i Decumanus (Krešimirova)

- Peristil

- Mauzolej (Katedrala sv. Duje) - kasnije se skida trijem i stavlja zvonik

- Jupiterov hram - Krstionica sv. Ivana

- Venerin i Kibelin hram

- Reprezentativni ulaz - Protiron (arhivolt)

- Vestibul

- Kriptoportik - carska šetnica, otvoreni balkon

- Substrukcije (Dioklecijanovi podrumi) - iste kao i carski dvori

- Crkvice - Sv. Martin, Gospa od zvonika, zvonik sv. Duje

Skulptura

- realan izraz, realizam, naturalizam, iluzionizam, portretne karakteristike, kanon 1:4,

1:5, helenistički kontrapost

- Portretne biste kod kojih karakter izbija na površinu, vidi se inidividualnost

- Govorničke statue - August iz Primaporte (20.) - kontrapost, reljef na oklopu, lagan

iskorak, uzdignuta ruka, atleta, ideal na licu, portretnost

- Konjaničke statue - Kip Marka Aurelija na konju (161.-180.), bronca, Piazza del

Campidoglio, Rim - snažan i živahan konj, portret impretora

- Reljefi na slavolucima, kolumana, žrtvenicima Ara Pacis (13.-9. pr. Kr.), narativni, s

nizom detalja

Slikarstvo

- freske - zidno slikarstvo (erupcija Vezuva - Pompeji i Herculaneum)

- mozaici - na podovima i zidovima (bitka kod Issa)

- enkaustika (Fayunski portreti)

- ilustracioni stil - prividno prekrivanje štukanih površina koristeći mramorne

inkrustacije

- iluzionistički stil - izluzija perspektive koja probija interijer

- narativni stil - veće površine zida na koje kao da vise uokvirene slike

17


3. SREDNJI VIJEK

3.1. Starokršćanska umjetnost (kasna antika)

- Naziv za umjetnost koja je nastala u rimskim katakombama i traje do vladavine Karla

Velikog.

- Faza: Katakombe (do 313.)

- kršćanske grobnice pod zemljom, široke 1m a dugačke više kilometara

- s lijeve i desne strane se kopaju loculi - rupe ili udubine za pokapanje pokojnika

pokrivene sa kamenim pločama

- u produžetku su proširenja, tzv. cubicule na kojima su se održavali pogrebni obredi

- ploče na loculima su ukrašavane reljefima i slikama a prizori su po uzoru na antiku

- motivi: dobri pastir, golub, riba, janje, paun...

- likovni izraz je simboličan, slabe umjetničke i tehničke obrade, odsustvo perspektive,

kompozicija strogo simetrična, figure frontalne a pokret jednostavan, tehnika - seclo

- II. Faza: Nakon Milanskog edikta (od 313.)

- u kućama bogataša se sastaju vjernici da bi vršili kršćanske obrede - domus ecclesie

- nakon priznanja kršćanstva, po svom tlocrtu, najbolja građevina za okupljanje vjernika

je rimska bazilika, u apsidu se smješta oltar a ispred nje je trijumfalni luk

- na zapadnoj strani se dograđuje predvorje ili narteks u kojem su misu slušali nekršteni

ili katekumeni, tek nakon krštenja mogu ući u središnji prostor

- središnji brod je najveći i cijelom dužinom se otvaraju prozori, što se zove bazilikalno

osvjetljenje

- kršćanske crkve tog perioda možemo podijeliti na dva osnovna tipa - longitudinalni

(vrlo često trobrodne, crkva Svete Sabine u Rimu iz 5. st.) i centralni (Sv. Konstanca,

Rim (350.), kružna crkva)

- središnja apsida sa oltarom je najvažnija

- baptisterij ili krstionica - u središtu iznad stepenica se nalazi baza sa vodom gdje se

odrasli peru od grijeha

- kupola na visokom tamburu, kupola upisana u zidnu masu - Mauzolej Konstantinove

kćeri

Skulptura

- Sarkofag Junija Bassa, Kapitolinski povijesni muzej sv. Petra, Rim (359.)

18


- visoki reljef, nižu se pričice iz Kristova života, karakteristike rimskog kiparstva su

realan izraz, naturalizam, svjetlo-sjena, prostornost, narativnost

- Sarkofag Teodorusa IV. - reljef je plošan, simetrična, simboličan i teži ka apstrakciji,

pun je simbola, stilizacija

- alfa i omega znače prolaznost života, paunovi znače vječni život, vinova loza asocira

na posljednju večeru, palma i maslina...

Slikarstvo

- glavne tehnike su freske i mozaici

- ukrašava se svod apside, zidovi središnjeg broda i druge prazne površine

- zadržana je rimska tehnika i kompozicija, ali s likovima kršćanskog obilježja

- pozadina je uvijek bijela, jaka crna obrisna linija, plošni prikaz

- apstrakcija, duhovnost i simbolizam

Salona - Najznačajniji lokalitet u Hrvatskoj iz svjetske ranokršćanske arheologije.

- Možemo kontinuirano pratiti prijelaz iz antičkog u ranokršćanstvo.

- Antičko razdoblje

o Porta Cesarea (glavna vrata)

o Forum

o Teatar

o Amfiteatar (koji se oslanja na gradske zidine na jugu)

o Terme

- II. Starokršćansko razdoblje

- Episkopalni centar - oratorij, krstionica, dvojna bazilika (trobrodna + križna Honorija,

narteks od antičke ulice), basilica discoperta

- Cemeterijalni kompleksi (grobljanski)

o Kapljuč - trobrodna bazilika nastala nad grobovima Asterija i četiri vojnika

Dioklecijanove straže, nosači - masivni zidani piloni

o Manastirine - nad grobom sv. Duje podignuta velika trobrodna bazilika, oko

njegova groba su pokopani brojni kršćani pokopani, tu je još Tusculum koji je

podigao Frane Bulić

o Marusinac - na ovom lokalitetu nalazimo Mauzolej, u kome je pokopano tijelo

sv. Anastazija ili Staša, okolo su pokopani ostali vjernici

19


3.2. Bizantska umjetnost

- ranokršćanska umjetnost na istoku

- 476. - pad zapadnog rimskog carstva

- 6. st. - Justinijanovo zlatno doba

- 726. - ikonoklazam - prikaz ljudskog lika kao Boga

- 1453. - pad Carigrada

- važno - umjetnost je ostala unutar crkve, bili su strogi zakoni stvaranja

- ranobizantska umjetnost (VI. i VII. st.)

- srednjobizantsko doba (VIII. i IX. st.)

- kasnobizantska umjetnost (X-XV. st.)

Arhitektura

- hramovi su centralnog, longitudinalnog i kombiniranog tlocrta

- Aja Sofija, Antemije iz Trala i Izidor iz Mileta, Carigrad, Turska (532.-537.)

- Turci u 16. st. je pretvaraju u džamiju, sa svoja 4 minareta, a danas je muzej

- izvana je žbukana, neinteresantna, ali iznutra raskošna

- tako je prenesena tadašnja kršćanska ideja - skromnost materijalnog, a isticanje

duhovnosti, što se vidi u ovoj crkvi na poseban način

- bila je prekrivena raznobojnim mramorom, gore su mozaici na zlatnoj podlozi, a dole

su skupocjene oplate

- prozori su veliki i u svim nivoima i ta svjetlost je stvarala polikromiju

- tako su negirali volumen kojeg su dematerijalizirali

- ima narteks, volumen raste odozdo prema gore.

- centralna kupola je najveća i do nje su dvije polukupole

- grčki križ je simbol istočnog kršćanstva (sve strane jednake)

- sv. Sofija predstavlja kombinaciju centralnog tipa građevine i longitudinalnog

- centralnom tipu pripada i crkva S. Vitale, Ravenna (526.-547.)

- izgrađena pod biskupom Maksimilijanom

- u istočnom dijelu se nalazi dio sa oltarom, iza njega je apsida

- na suprotnoj strnai je narteks čiji je otklon ostao zagonetkom

- u tlocrtu je osmerokut natkriven kupolom

- Eufrazijeva bazilika u Poreču je građevina longitudinalnog tipa

- atrij podsjeća na rimsku arhitekturu - to je peristil

- upisana u UNESCO

20


- građevina s dosta kupola - bizantska umjetnost ili nešto vezano uz Bizant

Skulptura

- skulptura se slabo razvijala i bila je podređena slikarstvu

- rađena je pretenciozno, plošno, izgleda poput čipke

- ostalo su niski reljefi s religioznim temama ikone, detalji crkve, namještaja, korice

knjiga

- nema prikazivanja ljudskih likova

- kapiteli su ukrašeni

- perforirane plohe na kapitelu

Slikarstvo

- koristilo se zlato koje je naglašavalo da se radi o nadzemaljskim likovima

- pr. anđeo Mihael, nenormalno dugački prsti, izduženi vrat, dugi nos, mala usta

- utjecaj orijentalne kulture što prodire u umjetnost Bizanta

- Bogorodica s djetetom na prijestolju, Aja Sofija, Carigrad (843.-867.), mozaik

- Bogorodica je idealizirana, simetrična kompozicija

- Maniera Greca ili zlatna pozadina (grčki način)

- ikona - svetački prikaz u malim formatima

- drvena ploča, na sloju gipsa bi se slikalo temperama

- dominantna je linija, crtež na slici, a boja je tek dopuna

- mozaici i freske

- gornji prostor (kupola i potkupolni prostor) oslikan je s prikazom neba, a u njemu

Krist Pantokrator - Vladar svijeta, okružen anđelima i prorocima

- u apsidalnom dijelu Bogorodica s djetetom

- zlatna pozadina (plava), grafizam, jaka obrisna crna linija, zakon kadra, obrnuta

perspektiva, izokefalija, vitke figure, minimalne kretnje, ekspresija, ritmičnost i

simetrija

3.3. Predromanika u Europi

- to je umjetnost seobe naroda (VII. i VIII. st.) ranog srednjeg vijeka

- utjecaji:

o antička umjetnička tradicija

o pučka umjetnost (pretpovijesnog karaktera - svi donose sa sobom svoju

tradiciju) koja se ispreprela sa tradicijom

21


- Italija - Langobardska umjetnost

- Francuska - Merovinška umjetnost

- Španjolska - Vizigotska umjetnost

- Irska - Irska umjetnost

- Skandinavija - Vikinška umjetnost

- Dalmacija - Starohrvatska umjetnost

- Karolinška umjetnost

- Otonska umjetnost

Arhitektura

- novi centri života: samostani i dvorci

- samostani postaju središta gradova, dolazi do nove prostorne organizacije u VI. st.

- Plan samostana sv. Gallena (820.), organizacijski važno, benediktinci postali red

- Dvorska kapela Karla Velikog (Palatinska), Aachen, Njemačka (792.-805.), nadgleda

Ainhard centralni tlocrt

- osmerokutna je i podijeljena stubovima na dva broda

- golemi kompleks kojem pripada i klaustar (samostansko dvorište okružen trijemom, i

služi svećenicima za meditaciju) je gotički

- vidi se utjecaj bizantske i antičke umjetnosti

- razigranost bojama, što je nezamislivo u antici

- preuzeti su antički lukovi koji su u različitoj boji od zida, zatim pilastri, polustupovi

između lukova

- građevina je masivna, ali ta cik-cak igra daje na živosti

Skulptura

- ornamentalna dekoracija, pleter, stilizacija, plitki reljef

Slikarstvo

- dominiranje ornamenta, stilizacija

3.4. Starohrvatska umjetnost

- 9. - 11. st.

- utjecaji

1. kasnoantički

2. ranobizantski

3. zapadnofranački

22


Arhitektura

- Sv. Donat, 9.st. - centralni tlocrt

- srodna sa S. Vitale u Ravenni i kapelom u Aachenu

- vuče podrijetlo iz antike, prozori završavaju lukom

- bifora (dvodijelni prozor) je srednjovjekovno obilježje

- lezene - pojačanje zida + dekoracija, dobiva se igra svjetla i sjene

- ima kupolu s tamburom, jedan joj je brod kružni, a drugi prstenasti

- na tlocrtu se vidi narteks, građevina kružnog oblika sa tri apside, a najveća je u sredini

- Sv. Trojica, 11. st. - centralni tlocrt

- u obliku ujednačenog šesterolista

- pravokutan ulaz sa identičnim lezenama koje se ponavljaju

- na oltar padaju sunčeve zrake u 5h ujutro.

- Sv. Križ, 11. st - centralni tlocrt

- križ jednakih krakova

- Sv. Petar i Mojsije - Solin - 11. st. - longitudinalni tlocrt

- Sv. Spas na Vrelu Cetine - longitudinalni tlocrt

- kad su se doselili pravoslavci u okolicu Knina, tu su crkvu preuzimaju kao svoju i

pokraj nje pokapaju mrtve

- osjeća se europski utjecaj - predulaz umjesto nekadašnjeg narteksa

- kontrafori se javljaju u srednjem vijeku da ne dođe do urušavanja

- Sv. Petar - Omiš - 11. st - kombinirani tip građevine

- kupola nad centralnim dijelom, ima tri upisane apside i kameni krov

o malih dimenzija, rustičnost

o kasnoantičko naslijeđe, svodna gradnja

o prapovijesni pučki izraz, rustičnost, kupola upisana u tambur

o lezene, tranzene

o kamene ploče

- tipovi građevina - centralni i longitudinalni

Skulptura

- Lik hrvatskog vladara - Split

- hrvatski kralj koji ima tri križa na kruni i u ruci, pred njim leži običan kmet, tipična

srednjovjekovna hijerarhija

- Plutej (oltarna pregrada) iz crkve sv. Nediljice, Zadar

- stiliziranost bez invidualizacije, plošnost, horor vakui - strah od praznog prostora

23


o ornament

o geometrizacija

o stilizacija

o pleter

o plitki reljef

o ukočenost

o linearnost

Slikarstvo

- inicijali i minijature u rukopisnim knjigama (rađene na pergamentu)

- svaka je knjiga umjetničko djelo

- plošno slikarstvo u kojem caruje stilizirana linija

- početna stranica iz evanđelja sv. Marka

- njegov je simbol lav, okvir štiti ikonu u kompoziciji

- prikazi Isusa s apostolima u kadrovima, vlada hijerarhija, simetrija, statičnost

- Baščanska ploča (12. st.) - najstariji zapisnik uglate glagoljice

- freska iz crkve sv. Mihovila

- likovi su prikazani apstraktno, stilizirani, u zakonu kadra, linearnost i plošnost

3.5. Romanika

- razdoblje zrelog srednjeg vijeka

- razdoblje feudalnog sistema, slabo naseljene Europe, doba križarskih ratova

- tri glavne hodočasničke putanje

1. Jeruzalem

2. Rim

3. Santiago di Compostella u Španjolskoj

- na tim putevima se osnivaju grobnice, samostani i tu počinju nicati gradovi

Arhitektura

- grad se razvija neplanski, kapilarna mreža ulica, trgovi s crkvama i katedralama

- pored gradova, na putovima se pojavljuju donžuni, plemićke kule ili zamci, masivne,

zatvorene, voluminozne s malim otvorima

- samostani dobivaju klaustre - vuče porijeklo od peristila, ali je u samostanu

- tlocrt bazilike je baziran na "latinskom križu"

- transept, poprečni, uzdužni brod sa apsidom

24


- središnji brod ima bačvasti svod, a pobočni križni svod

- deambulatorij, iza je kor i apsidiole (male kapeličice), 2 zvonika

- pročelje: troja vrata, središnja najveća

- portal stepeničasto uvučen, iznad glavnog portala je luneta

- rozeta, bazilikalno osvjetljenje

- slijepe i viseće arkade

- kontrafori - služe za rasterećenje zidova

- triforium - slijepi lukovi

- sv. Mihajlo u Hidelsheimu, Njemačka

- romanika se profilirala prema određenim pokrajinama, rajnska škola

- dvostruke apside i dvostruki transept, trobrodna crkva dobro osvijetljena

- zvonik na križanju i dva na pročelju

- karakteristika romanike su debeli, teški, masivni zidovi

- Crkva Notre-Dame-la-Grande (početak 12. st.) u Poitieu

- trobrodna građevina, masivni zidovi ukrašeni skulpturama

- Katedrala i krstionica u Pisi, Italija, (1053.-1272.)

- tipično za sjevernu Italiju je raznobojni mramor kojim se ukrašava crkva (inkrustacija)

- galerija - stupovi i lukovi koji nisu priljubljeni u zid građevine

- crkva sv. Stošije u Zadru (12-13. st.)

- trobrodna građevina sa trojim vrata, rozeta ili prozorska ruža, uvučeni portal

- katedrala sv. Lovre u Trogiru (13. st)

- prvo je izgrađena katedrala, pa kasnije zvonik

- niz arkada ispod krovišta predstavlja glavni ulaz - lezene

- prikazi Bogorodice s djetetom, utjecaj Bizanta

Skulptura

- totalno podređena arhitekturi, svi slobodni prostori se ukrašavaju skulpturama

- reljefi u luneti crkava

- linija je stilizirana, perspektiva je vertikalna i obrnuta, kompozicija je vodoravna

- zakon kadra, ukočenost, simetričnost, izokefalija - sve glave su u istoj ravnini

- romanički portal ima stupiće ispod kipova, bočne stupove, bočne skulpture,

nadvratnik, timpanon, lunetu i arhivolte

Slikarstvo

- Minijature, vrlo malo fresaka, likovni izraz je kao u kiparstvu.

- Benediktinski red je posrednik bizantske kulture čak do Španjolske i dalje.

25


- Carmina burana - zbirka pjesama, sačuvane u benediktinskom samostanu Gornje

Bavarske, na momente posvećena uživanju u prirodu, ljubavi i piću, ukrašena

ilustracijama

3.6. Gotika

I. Rana

- polovica 12. st.

- jednostavnost i čistoća oblika

- oslanjanje na romaniku

II. Klasična

- 13. st.

- vrhunac gotike

III. Kasna

- 14. i 15. st.

- obilje dekoracija

- cvjetna gotika (Italija), plamena gotika (Francuska)

Arhitektura

- osnivaju se novi redovi franjevci i dominikanci

- humanizam (sv. Franjo Asiški)

- razvoj obrta i trgovine

- grad je žarište kulture, četvrti podijeljene po zanimanjima

- policentričnost gradova, svjetovne kulture, šire se izvan bedema

- Carcasone u Francuskoj

- katedrala - simbol moći i napretka

- osnovna težnja - velik i jedinstven prostor, uvlačenje transepta i apsida

- zvonik (2 u 1), naglašena vertikala stremljenje u visinu, rastvaranje volumena velikim

prozorima

- visina je tri puta veća od širine

- vitraj, križno rebrasti svod, kontraforni sistem, pročelje, rozeta

- izmislili su šiljasti ili prelomljeni luk, jer na mjestu dodirivanja je bolja mogućnost

nošenja

- kontrafori - lukovi koji sa strana podupiru zgradu

26


- gotički portal sadržava - trumeau, bočne skulpture, nadvratnik, fijale, timpanon,

luneta, lukovi, zabat, lancet, perforacije, finial

- usporedba između romaničke i gotičke građevine:

- gotika - perforiranost, transparentnost, skeletna konstrukcija, veliki otvori, šiljasti luk,

načelo ujedinjavanja

- romanika - masivnost, debeli zidovi, mali otvori, polukružni luk, načelo adicije

- Notre-Dame, Pariz (1163.-120.)

- djeluje kao kamena čipka

- Katedrala u Amiensu, (1220.), konstrukcija kostura usavršena

- Santa Maria del Fiore (katedrala), Firenca, Arnolfo di Cambio (1296.) kupolu

podigao Filippo Brunelleschi (1420.-1436.)

- Milanska katedrala (započeta 1386.), najveća talijanska gotička građevina

- Katedrala u Siennu

- dekorativni zvonici, šiljasti završeci, mozaici na pročelju s kojima se postiže raskoš

- Italija razvija specifičnu gotiku - cvjetnu gotiku ili gotico fiorito

- Duždeva palača u Veneciji

- dekoracija na vrhu, raskošne arkade pri dnu sa šiljastim lukovima

- iznad toga cvjetna kamena mreža

- Ca' d'Oro ("Zlatna palača"), Venecija (1422.-1440.)

- običaj da se kuće ukrašava zlatom

- nalazi se na kanalu Grande

- Katedrala u Glucesteru, Engleska (1332.-1357.), perpendikularni stil (raskoš

interijera)

- engleska gotika - završeci poput tornjeva, podsjeća na tvrđavu

- interijer gotičke crkve sa križno rebrastim svodom

- katedrala sv. Stjepana u Zagrebu

Skulptura

- podvrgnuto arhitekturi

- bogata raščlanjenost gotičkih fasada, čitava slobodna površina se ispunjavala

skulpturama

- stupovi, pilastiri, kapiteli prekriveni reljefom

- otvaranje niša

27


- portali se izbacuju, na kojima su nizovi figura priljubljeni uz polustubove i dovratnike,

u lunetama u visokom reljefu sakralni prizori - na pročeljima galerije svetačkih likova,

a na rubovima krovova izljevi oluka

- timpanon, pročelje crkve, gdje je često bio prikazivan Posljednji sud

- groteskni likovi - gargoille

- gotička skulptura se volumenom i prostorom oslobađa zakona arhitektonskog okvira

- mijenjanju se sadržaji - skulptura postaje živa linija i vedrija, ide se ka naturalizmu,

linearna stilizacija se lagano gubi i realizam teži na idealizam

- to omogućavaju i sami novi motivi: pored prizora iz Biblije i prizora iz života i

svetaca, uključuju se i legende, kalendari, scene iz svakidašnjeg života, likovi

suvremenika

- u početku, kipovi na dovratnicima portala i transepta u Chartresu, Francuska (1215.-

1220.) - skulpture kao dijelovi stupova koji produžuju njihovu vertikalu

- likovi su zatvoreni, izd

-

- a u Reimsu ta se skulptura oslobađa diktata arhitekture i postaje realistična

(Navještenje i Pohođenje (1225.-1245.))

- u Italiji se javljaju izduženost linije, plastičnost

- S-krivulje tijela - posljedica izraženog kontraposta likova

- realizam - naturalizam - idealizacija

- detaljiziranje, obrnuta perspektiva, simbolizam

- Grobnica viteza, opatija Dorchester, Engleska (1260.)

- Propovjedaonica krstionice u Pisi, Nicola Pisano, (1259.-1260.) (rođenje Kristovo...)

Slikarstvo

- nema monumentalnog slikarstva

- nema praznih zidnih ploha

- vezana za:

o arhitekturu

vitraj

• u Francuskoj, Njemačkoj i Engleskoj

• unutar uskih zidina trakova, javljaju se veliki i visoki prozori

raščlanjeni tankim kamenim putovima

• svijetao intenzivan kolorit (rubin crvena i kobaltno plava) što

nadvisuje kolorit gotičkih fresaka

28


tapiserija

o knjigu

iluminacija i minijatura

• iz ruku redovnika u ruke svjetovnih majstora

• svjetovne teme, kao što su prizori lova ili pak viteških turnira

• tehnika linearnog crteža (u 15. st. izumljen je tiskarski stroj)

o pojave samostalne slike

oltarne slike

• diptih, triptih i poliptih

• doba kasne gotike, a u 14. st. i rano 15. st. internacionalni stil

• dvovrsni duh vremena

- karakteristike

o idealni prostor (ptičja perspektiva)

o napučeno s bezbroj pojedinosti

o plošna, ali s naslućivanjem volumena

- Rajski vrtić - jedna biblijska scena se pokazala kao žanr scena

- obrnuta perspektiva, stol kao da će se izvrnuti

- sv. Cecilija

- štafelajna slika, gušter - simbol zla i mali vrag, kao na vitrajima, ovdje je polikromija,

narativnost (slika priča priču)

- David i Golijat, Majstor Honore (1295) iz Molitvenika Filipa Lijepog

- minijatura iz molitvenika, gotičke slike su jasne, čiste boje

- Gospa u ružičnjaku, Blaž Jurjev Trogiranin (15. st.)

- izduženi prsti, boje prigušene, nježni kolorit

- Gospa sjedi na crvenom jastuku, obrnuta perspektiva

- Mrtvački ples - ideja jednakosti poslije smrti

- narativnost, crvena boja, vizualni šok

- gotički Krist je ispaćen, dok je romanički smiren

- gotička S linija

29


4. NOVI VIJEK

4.1. Renesansa

- renesansa (tal. Rinascimento, fr. Rennaiscance - preporod)

- naziv za talijansku umjetnost 15. i 16. st. i za europsku umjetnost koja u tom razdoblju

ima renesansne karakteristike

- rana renesansa (1430-1500), quattrocento

- visoka renesansa (1500-1527.), cinquecento

- događaju se velike promjene u shvaćanju i doživljavanju svijeta i čovjeka

- razvija se humanizam, vjeruje se u povezanost Boga, čovjeka i prirode

- razvijaju se znanosti, otkriva se Novi svijet, pobijaju se crkvene dogme, pojavljuju se

neoplatonisti, znanstvenici i intelektualci koji objedinjuju kršćanstvo i antičku

idealističku filozofiju (čovjek mjerilo svih stvari)

- otkriće ljepote ljudskoga tijela i prirode, razvoj anatomije, perspektive, kanoni,

moduli, zlatni rez

- mecene, pokrovitelji umjetnosti (Milano - Visconti i Sforza, Mantova - Este i

Gonzaga, Urbino - Montefeltro, Firezna - Medici)

- naručuju djela koja bi ukazivala na njihovo podrijetlo rimskih patricija

- dva najveća začetnika renesanse su Filippo Brunelleschi, Donatello i Masaccio

- Brunelleschi je otkrio geometrijsku perspektivu proučavajući antičke spomenike na

papiru

- ideja o "homo universalisu", svestranom čovjeku (Leonardo, Alberti, Michelangelo)

Arhitektura

- antička, skladnost u točnim proporcijama, ravnoteža i simetričnost te monumentalnost

- ideja idealnog grada je pravilan zvjezdasti oblik - Filareteova sforzinda - nikad

izgrađena

- umjesto prirodnog rasta naselja, usvaja se princip kompozicije kod koje je

organizirana shema gradskih ulica i obrambenih objekata podloga za funkcionalno

obavljanje života u gradu

- umjesto jednog centra koji su posjedovali ranosrednjovjekovni gradovi, pojavljuje se u

strukturi grada veći broj istaknutih središta

- trg je pravokutnog tlocrta, okružen zgradama iste visine u prizemlju otvorene

arkadama

30


- napušta se gotički sustav šiljastih lukova i preuzima ravne i jasne linije, stupove,

polukružni luk i kupolu antičke arhitekture

- iz ovih elemenata se komponiraju novi oblici jednostavnih harmoničkih građevina

- pored crkvenih građevina, ravnopravno se afirmira građanski palazzo

- palača zadržava tlocrt rimske kuće s unutrašnjim otvorenim dvorištem

- izvana je rustična građevina, s jakim istakama što daje horizontalnu podjelu i igru

svjetla i sjene, djeluje masivno i snažno s dramatičnim završetkom na vrhu zgrade

- palače Pitti, Strozzi, Medici-Ricardi

- dvor kneževe palače u Urbinu - Lucijan Vranjanin

- schiavoni - pogrdan naziv za naše primorce koji su odlazili u Italiju na školovanje

- prva renesansna palača na koju se ugledaju renesansni arhitekti

- prostor nije natkriven, arkade, piano nobile (gospodski kat), pilastri, inovativna

gradnja

- Filipo Bruneleschi - Piazza sv. Annuzinziata

- simetrični renesansni trg pravokutnog oblika, u sredini dvije fontane, a sa strana

arkade

- Kapela Pazzi, S. Croce, Firenza, Filippo Brunelleschi i drugi (1430.-1433.)

- pročelje (fasada) je mirno, arhitrav je prelomljen dekorativnim lukom

- na kupoli se nalazi lanterna dok su na tamburu okulusi (prozorčići)

- nema ničega prenaglašenog, a u tlocrtu je kvadrat

- kupola nad katedralom u Firenzi

- S. Pietro in Montorio / Tempietto (1502.-1511.) - Bramante

- kružni hram, stupovi vezani arhitravom, tambur sa slijepim nišama

- ima više ukrasa i detalja kako priliči 16. st.

- crkva sv. Petra - originalno Bramanteov tlocrt kojega je Michelangelo dovršio

- Michelangelo je još radio

- Campidoglio (vrh rimskog Kapitola), na njemu je premješteni Marko Aurelije (1537.-

1539.)

- Biblioteka Laurenziana, Firenza (započeto 1524., stubište projektirano 1558.-1559.),

stupovi su uvučeni u zid, valovito stepenište, prekinut zabat...

- renesansne crkve su iznutra jednostavne i prozračne

Skulptura

- prvi nagovještaji renesansnog kiparstva je natječaj za sjeverna vrata baptisterije u

Firenci 1401. godine na kojemu pobjeđuje Lorenzo Ghiberti

31


- na sjevernim vratima prikazuje teme iz Novog zavjeta uokvirene gotičkim

četverolistom u 28 reljefa

- Vrata raja, Lorenzo Ghiberti (1435.) istočna vrata Krstionice S. Giovanni, Firenca

- prikazuje figure u grupama smještene u pejzaže ili arhitektonske prostore u 10 reljefa

- gotičko shvaćanje - kanon izduženih proporcija - harmonija i poetizirani realizam

- Gozba Herodova, Donatello (1425.), pozlaćena bronca

- baptisterij u Sieni

- iluzija prostora postignuta gradacijom dubina reljefa i dobrim rješenjem centralne

perspektive

- David, Donatello (1425.-1430.), bronca

- prva naga figura, realizam

- Gattamelata, Donatello (1445.-1450.), konjanički spomenik, Piazza del Santo, Padova

- uzor Marko Aurelije, naturalizam

- Marija Magdalena, Donatello (1455.), drvo, djelomično pozlaćeno

- oslabljeni ekspresionizam

- monumentalnost sa realističkim i naturalističkim komponentama

- u početku je skulptura vezana za arhitekturu, prevladavaju srednjovjekovne likovne

sheme, glavni sadržaj je potpuno slobodno i vjerno prikazivanje čovječjeg lika

- Konjanički spomenik Colleoniju, Andrea del Verrocchio (1483.-1688.), Camo SS.

Giovanni e Paolo, Venecija

- Probuđeni rob (1525.), u mramoru

- Pieta (1500), mramor, Sv. Petar, Rim

- pieta je oplakivanje ili sućut

- David (1501.-1504.), Galleria dell' Academia, Firenca (bio ispred Pallaze Vecchio)

- omiljeni motiv koji potječe iz starog zavjeta

- "dobro na kraju pobjeđuje"

- simbol Firence, velik oko 6 metara, počiva na desnoj nozi (kontrapost), u lijevoj ruci

drži praćku, glava, radi perspektive je nešto veća

- Mojsije (1513.-1515.), S. Pietro in Vincoli, Rim

- Grobnica Giuliana de Medicija (1524.-1534.), S. Lorenzo, Firenza

- alegorijske figure Dan i Noć (umorna žena) koji su prilagođeni stranama sarkofaga

- rađeni od mramora, unutrašnja snaga se budi iz lika

Slikarstvo

- slikarstvo je zaokupljeno problemima plastičnosti i prostornosti

32


- otkrivaju se zakoni perspektive

- proučava se anatomija

- čovjek i njegova okolina nastoje se što vjernije slikarski ostvariti crtežom i bojom

- Izgon iz raja, Masaccio (1427.), kapela Brancacci, S. Maria del Carmine, Firenca

- vrlo realistično, chiaroscure

- Bitka kod San Romana, Paolo Ucello (1455.)

- bavi se problemom perspektive, slikao uglavnom scene bitaka

- Portret Federica de Montefeltra, Pietro della Francesca

- stavljen u prvi plan, iza njega je linearna i atmosferska perspektiva

- Krštenje Kristovo, Pietro della Francesca

- dnevni kolorit, bliskost s realizmom

- Rođenje Venere, Sandro Botticelli (1480.)

- prvi uvodi mitološke teme, prikazuje ih nježno i sanjarski, slavljenje života, obnova

života u proljeće, S linija kao stav tijela

- Rođenje Venere (božica ljubavi)

- Flora - božica cvijeća i bog vjetra nose zagrljeni ogrtač

- Poklonstvo kraljeva, Sandro Boticelli

- tople boje, tu su pripadnici obitelji Medici, ali i Botticellijev autoportret (asistenca)

- 15. stoljeće vodi realizam, dok 16. stoljeće teži ka idealizmu, savršenstvu

- sv. Ana, Bogorodica i dijete, Leonardo

- atmosferska perspektiva - zasniva se na promjeni boje

- piramidalna kompozicija

- sfumato - zadimljenost / izmaglica

- Bogorodica u špilji, Leonardo (1485.), ulje na ploči preneseno na platno, Louvre,

Pariz

- Mona Liza, Leonardo (1503.-1505.), Louvre, Pariz, koristi sfumato

- portret sa zagonetnim osmijehom

- Posljednja večera, Leonardo (1495.-1498.), Sta. Maria delle Grazie, Milano

- na zidu, uljenim bojama

- Freska na svodu Sikstinske kapele, Michelangelo Vatikan, Rim (1508.-1512.)

- Stvaranje Adama

- Prvi grijeh i Protjerivanje iz raja

- Posljednji sud, Michelangelo (1534.-1541.), freska u Sikstinskoj kapeli

33


- Apostol Bartolomej koji je bio oderan u ruci drži kožu (simbol svog mučeništva),

ali lice na toj oderanoj koži nije njegovo nego Michelangelovo, čime je prikazao

osobnu ispovijed o svojoj krivnji i nedostojnosti

- Atenska škola, Rafaelo Santi (1510.-1511.)

- poznat kao slikar Madonna, preuzima sfumato od Leonarda

- robovao je formalnoj ljepoti, često bez sadržaja

- poznat po velikim ciklusima fresaka, kojima su krašeni dvorovi

- aristokrati u sredini atenske škole

- Urbinska Venera, Tiziano

- način slikanja koji ističe hedonizam, vrijeme kada je Venecija na vrhuncu moći

- ističe ljepotu žene, zastor dijeli prvi od drugog plana, izražena boja

- Oluja, Giorgione

- Tizianov suvremenik, umro sa 24. godine

- u inozemstvu - Franjo Laurana, Andrija Medunić, Juraj Ćulinović, Julije Klović iz

Vinodola (Michelangelo minijature, oslikavao knjige)

- Portret Arnolfinijevih (zaručnika), Jan van Eyck (1434.)

- bogatstvo boje i točne pojedinosti

4.2. Renesansa u Hrvatskoj

- renesansni spomenici u primorju Hrvatske

- sjeverna Hrvatska se razvija tek u baroku zbog turskih razaranja

Arhitektura

- Dubrovnik - važan konkurent Veneciji

- Minčeta

- djelo Jurja Dalmatinca koji je završio Michaelo Michelozzi

- niša sa kipom sv. Vlaha

- Palača Divona (P. Miličević i Andrijić) - 1520.

- elegantne arkade, na katu elementi cvjetne gotike (trodijelni prozor - trifora)

- iznad vijenca na vrhu su gotičke fijole - ukrasi

- Knežev dvor (Michelozzo i Midelozzi) - 1463.

- trijem sa stupovima (lukovi bogato dekorirani)

- Ljetnikovac Restić, Sorkočević

- Šibenik - Katedrala sv. Jakova (1441-1473.)

34


- započeo je graditi Juraj Dalmatinac, završio je Nikola Firentinac

- trobrodna katedrala, bačvasti svod, sklad funkcije, oblika i konstrukcije

- apsida ukrašena vijencem glava - različite glave - zanimljive studije određenih ljudi,

različite tipologije, nošnji i td.

- Veliki i Mali Ston

- sačuvane zidine koje su Dubrovčani napravili i tako zaštitili solane od Turaka

- Kapela bl. Ivana Ursinija u Trogirskoj katedrali

- Krstionica u trogirskoj katedrali

- bačvasti svod koji je kasetiran kao u Pantheonu

- napravio Nikola Firentinac

- okulusi - prozori dekorirani na renesansni način, potom visoki reljef

- 92 glave u kapelici, skulptura dominira nad arhitekturom

- do katedrale je dograđena kapelica sa sarkofagom

- ona je remek djelo renesansne skulpture

Skulptura

- Juraj Matejev Dalmatinac - oltar sv. Staša, Bičevanje Krista

- djelo puno ekspresivnosti i dinamike

- Nikola Firentinac - kapela bl. Ivana Ursinija

- Ivan Duknović - sv. Ivan evanđelista - Trogir

- skulptura od mramora

- Andrija Aleši - reljef sv. Jeronima i Krštenje Isusovo - Trogir

- rodom iz Drača

- prikazuje sv. Jeronima pustinji kako čita

- prikazani mali puti (krilati nagi dječaci koji osvjetljavaju put duši), a iznad njih su niše

gdje su prikazane skulpture od oko 2 m

Slikarstvo

- u Dubrovniku postoji slikarska škola

- Blaž Juraj Trogiranin - Gospa u ružičnjaku

- Nikola Božidarević - Navještenje i sv. Martin prosjak

- dosta ornamentike, pod utjecajem bizanta

- strogo centriran lik Bogorodice

- "Schiavoni" - Juraj Klović (minijaturist), Andrija Medulić (Historija o Tobiji), Juraj

Čulinović (Bog s djetetom)

35


4.3. Manirizam

- nastao je tako što se umjetnički govor velikih umjetnika počeo proučavati, usvajati, i

kada se više nisu obazirali na njegov sadržaj dolazi do manirizma (oponašanja)

- prva slika manirizma je Posljednji sud u Sikstinskoj kapeli

- Michelangelo je počeo novi stil unoseći zbunjujuće situacije, napetost, dramatičnost i

sl. te dolazi sumnja - to utječe na promjenu stila

- razlikuje se od renesanse zato što izopačuje onu naročitu odmjerenost, ravnotežu

između vjere i razuma, naturalizma i idealizacije, sadržaja i forme

- osobine manirizma su: izazvati zapanjenost kombinacijom raznorodnih oblika,

začuđenost, iznenađenje, traženje tajanstvenosti, enigmatike, kontrasti boja,

dematerijalizacija prostora, neobični predmeti i tematike (labirint zrcala, simboli,

satovi, smrt)

Arhitektura

- Vila Rotonda, Vicenza, Andrea Palladio (1567.-1570.)

- iluzionistički izvedeno, to je jedna igra, čudna zagonetka

- Michelangelo, trg Campidoglio

- prostor se širi - što je do tada bilo neobično

- usporedba manirističkog i antičkog ideala proporcija

- A. Durer - mala glava, dugo tijelo, težnja prema nečem ekspresivnom

Skulptura

- Perzej s glavom Meduze, Benvenuto Cellini

- kanon (1:7)

- postoje dijelovi koji nas trebaju šokirati

- brončane statue

- težnja za vanjskim efektima

- Soljenka za Franju I., Benvenuto Cellini (1539.-1543.)

- ne služi namjeni, pokazuje raskoš

Slikarstvo

- Madona s dugim vratom, Parmigianino (1535.)

- deformacija, cijela pozadina je isto čudna i deformirana

- prostor nije realistički

- Palazzo del Te, Mantova, Giulio Romano (1527.-1534.)

- Iluzionističko slikarstvo

36


- virtuoznost, biranje kompliciranih situacija - manirizam

- Tajna večera, Tintoretto

- stol u dijagonali, aureola nad Kristom, pokrenutost, uzbuđenje

- Krist je u kompozicijskom smislu je zanemaren

- u manirizmu su u prvom planu sporedne stvari (sluškinja, psić, i neki žanr prizori)

- Skidanje s križa, Rosso Fiorentino (1521.)

- dom, figure, čovjek u žutom, sve ostalo u akromatskoj boji

- Pokop grofa Orgaza, El Greco (Dominikos Theotokopulos) (1586.) posljednji manirist

- Crkva sv. Tome, oslikan zid jedne kapele, govori o grofu dobročinitelju

- crkva mu je to napravila u znak zahvale

- slika u vertikalnoj kompoziciji, dole slika zemaljskog pogreba, gore raj

- likovi ljudi su izduženi, svjetlo kao da dolazi od Boga

- sve je treptavo, boje čudne i neprirodne

- Albert Durer - slikar renesanse

- Adam - deformirani oblik

- Poklonstvo kraljeva - šuplji lukovi, likovi malih glava

- Grunewald - njemački manirizam

- oltar koji se sklapa i otvara

- likovi izgaraju i u svetom svjetlu

4.4. Barok

- rani barok: 1560 - 1633

- visoki barok: 1663 - 1700

- kasni barok: 1700 - 1750

- naziv barok se prvotno upotrebljavao u negativnom smislu, značenja - nepravilno,

izvrnuto, groteskno, prema portugalskom baroque, što je predstavljao nepravilan biser

- u Francuskoj to predstavlja neobičan ukus koji je jasnoću renesanse i klasike pretvorio

u bizarne, izvitoperene oblike

- graditeljstvo, kiparstvo i slikarstvo se ogledaju u kićenim i bogatim vanjštinama i

unutrašnjosti građevina

- želi se izraziti snaga, obilje i raskoš aristokracije

- barok je počeo u Italiji iz renesanse i manirizma

37


- renesansno - linearno ocrtavanje, plošno i jasno oblikovanje, zatvorena i mnogolika

kompozicija

- barokno - slikovito ocrtavanje, dubinsko i nejasno oblikovanje te otvorena i

jedinstvena kompozicija

- ne pazi se na klasične proporcije

- u arhitekturi nestaje organske ravnoteže koja čini ujednačeni odnos između članova

koji podupiru i koji terete, jer se javljaju teški vijenci, a stupovi izrastaju u kolosalne

- vlada pokretljiva i dinamička struktura, izvučeni dijelovi, kosi i obli zidovi, volute

- ljudsko se tijelo izdužuje ili prikazuje u spiralnim zaokretima

- srodnost znanosti i umjetnosti, razvoj matematike, fizike, astronomije

- astronom J. Kepler: "Putanja planeta" - elipsa

- I. Newton : "Sila" - spektar boja kroz prizmu

- statika kruga - sve silnice iz središta su podjednake, dinamika elipse je zbog

nejednakosti silnica

- eliptična kupola, dvorana, trg (Berninijev trg. sv. Petra u Rimu, duža os je oko 300m)

- uspravan ovalni okvir

- teži se u beskraj i beskonačnost, za veličinom i dubinom

- atmosferska perspektiva, iluzionizam

Arhitektura

- dvorac posvaja prirodu i otvara se prema okolišu u obliku slova U

- najtipičniji je tzv. trokrilni čija glavna zgrada s 2 bočna krila

- okružen nasadima, fontanama i skulpturama

- perivoj je nova funkcija koja je nerazdjeljiva od dvorca

- preoblikovanje prirode u "proširenje" drvoreda

- efekt širenja u nedogled

- široke ulice s drvoredima i obrubljene pročeljima palača - efekt kulisa - šire se

radijalno (npr. plan Karlovca) i usmjerene su prema fontani, crkvi, trgu

- veliki trgovi - često ovalni

- "isprepletenost" arhitekture, kiparstva i slikarstva (dosad nikad tako izražen)

- sakralna arhitektura

- prenapučenost interijera, kićenost, ovalnost, dinamika, efekt trajnog "gibanja"

- profana arhitektura

- zrcala - nova uloga u umjetnosti

- urbanizacija baroknog grada

38


- zvjezdasti oblik, radijalno širenje ulica koje se spajaju u velike trgove

- Trg sv. Petra, Lorenzo Bernini

- eliptičan tlocrt, kolonada stupova (dorskih), ovalni oblik, niz baroknih skulptura,

bočno dvije fontane, trg formira kao raširene ruke

- Glavni brod i pročelje crkve sv. Petra u Rimu, Carlo Maderno (1607.-1615.)

- monumentalna građevina, kupola s lanternom, dinamičnost

- pročelje crkve S. Carlo alle Quattro Fontane, Rim, Francesco Borromini (1665.-

1667.)

- dinamičnost (konveksno (udubljeno) - konkavno (ispupčeno))

- stupovi na fasadi, kapele u uglovima, eliptična kupola, igra svjetla i sjene sa

stupovima

- crkva Sta Maria della Salute, 17. st. u Veneciji utječe na izgradnju crkve u

Dubrovniku

- centralni tlocrt, monumentalna u središnjem ulazu (stupovi, zabati)

- dinamična forma, kupola s lanternom (tamburi pridržavaju dvostruko povijene volute)

- utjecaj Bizanta, osmerokutna, voluta - element jonskog stupa

- Versailles, 17. st., dvorac Luja XIV.

- arhitekti Louis le Vau - središnji dio

- dva krila napravio Jules Mansart - ulazno dvorište, sjeverno i južno krilo

- Andre Le Notre - parkovi, perivoj

- unutrašnjost palače riješili Charles le Brun i J. M. Mansart

- Galeries des Glaces (Dvorana zrcala), Hardouin-Mansart, Lebrun i Coysevox, palača

u Versaillesu

- najpoznatija - iluzija prostora i dinamičnosti

- interesantna je zbog javljanja efekta polikromije (raznobojni parket, golemi prozori i

preko golema ogledala gdje se reflektira priroda...)

- bazeni vodoskoci

- za barok su tipična rješenja stubišta

- Španjolski trg, 18. st. - arhitekt de Sanctis

- barokno stubište - usklađene različite gradske razine

- dinamičnost postignuta izmjenom konveksnih i konkavnih oblika

- katedrala sv. Pavla, Engleska

- dugo zadržan stil renesanse, tako da se to naziva "klasična umjetnost 17. st."

- Njemački barok - dosta crkava izgrađeno

39


- Crkva 12 svetaca u Bambergu

- sve je u elipsi, veliki prozori kroz koje dopire svjetlost

- Dvorac Eltze u Vukovaru

- Palača Patačić u Varaždinu (utjecaji iz Austrije i Češke)

- u Dalmaciji su talijanski utjecaji

- sv. Vlaho - kvadrat sa upisanim križem (gradili ga mletački arhitekti)

- sv. Marije Snježne u Hrv. zagorju

- cijeli prostor prekriven freskama, zlato

- Palača Milesi (voćni trg) i Cindro (Krešimirova ulica)

Skulptura

- David, Gianlorenzo Bernini (1623.)

- Zanos sv. Terezije, Gianlorenzo Bernini (1645.-1652.)

- barokna komplicirana kompozicija u kojoj dolazi do izražaja virtuoznost

- patetično lice Tereze

Slikarstvo

talijansko slikarstvo

- Crkva sv. Ignacija, Rim, Andrea Pozzo

- iluzionisti, slikarstvo, beskrajni prostor - dubina

- optičke varke, skraćenje - perspektivno gledanje

- Caravaggio

- Smrt Bogorodice - realistički, da izgleda kao da je žanr prizor

- kao jedan fragment (Bog i žena koja plače)

- Košara s voćem

- Poziv sv. Mateja - biblijske scene prikazuje u suvremenoj odjeći

- Bahkus - ili Dioniz, bog vina

- realizam, čak prenaglašen (naturalizam), stil - caravagionizam

- kontrast svjetla i sjene (chiaroscuro), dramatičnost

- luminizam - lat. lumen - svjetlost - slikanje pomoću svjetlosti

- Frederico Benković - pod Caravaggiovim utjecajem

- Abraham žrtvuje Izaka

- svjetlost dolazi iz gornjeg lijevog luka

- tople boje

flandrijsko slikarstvo

- Maria de Medici, francuska kraljica, ukrcava se u Marseillesu, Peter Paul Rubens

40


- Slamnati šešir, Peter Paul Rubens

- portret njegove žene, profinjeni kolorit, punina života

- odražava aristokratsku klasu, sjaj, raskoš

- Otmica Leukipovih kćeri

- bujnost žena, veličanje putenosti

- Flandrija je bila pod utjecajem katoličkog Rima njihovi naručitelji su bili crkva i

država, motivi vjerske prirode, reprezentativnost, veliki format, jedan centar, dok je

Holandija bila pod utjecajem protestantizma, a njihovi naručitelji su bili privatni

kolekcionari, svjetovni motivi, skromnost, mali format, veći broj škola i slikarskih

radionica

holandsko slikarstvo

- Pušač lule, Frans Hols

- Ciganka, Frans Hols

- bio je realist, volio je prikazivati ljude u tipičnim situacijama

- Autoportret, Rembrandt (1658.)

- radio je autoportrete

- Jakovljev blagoslov, Noćna straža

- značajke - psihička dubina likova, topli tonovi, antibaroknost, jednostavnost

- Posjet i Pogled na Delft (pejzaž), Vermeer van Delft

- lazurni, tanki namazi, svijetli tonovi, harmonija i ravnoteža

francusko slikarstvo

- umjetnost oslonjena na talijansku renesansu - L'art classique

- Magdalena pokajnica, Georges de la Tour

- Caravaggiov sljedbenik, svjetlo presudno na slici

- drži lubanju, djeluje volumno, što oblikuju sjene, naga koljena i ramena

- Bijeg u Egipat, Claude Loraine (Loren)

- školovan na klasicističkoj renesansnoj formi

- suptilniji, radio je pejzaže

- Otmica Sabinjanki, Nicolas Poussin (1636.-1637.)

- teme iz mitologije

- Povratak s tržnice, Jean Baptist-Simeon Chardin (1739.)

- Kuhinjska mrtva priroda, Jean Baptist-Simeon Chardin (1731.)

španjolsko slikarstvo

- naglašen je bio religiozni duh

41


- Sv. Serapion, Francisco de Zurbaran (1628.)

- slikao svetačke prizore i mrtvu prirodu

- iskazuje nacionalnost

- tri grupe predmeta, tolerancije prema ravnoteži

- umjetnik se bavi plastičnim oblikovanjem

- svjetlo prodire s gornje lijeve strane

- Las Meninas, Diego Velazquez (1656.)

- pripada zlatnom dobu španjolskog slikarstva, utjecaj Caravaggia, dvorski slikar

- kasna faza - portreti kraljevske obitelji

- dvorske gospođice, menine - dadilje, guvernante

- infantkinja u prednjem planu pozira

- autoportret njegov u lijevom dijelu kako slika

- prisutni su i roditelji koji se odražavaju u ogledalu

- nema intenzivnih boja, tonski slikar i realistički

- Bakho s pijancima, Diego Velazquez

- realistička s naglašenim naturalizmom

- Predaja Brede, Diego Velazquez

- prigušene boje, jedinstven tonalitet

- Vodonoša iz Seville, Diego Velazquez (1619.)

- žanr prizori iz seoskog života

- Bogorodica s djetetom, Bartolome Esteban Murillo (1675.-1680.)

- religiozne i sentimentalne teme

- ljupka španjolska Bogorodica

- koristi sfumato kojeg je Leonardo otkrio i zbog toga nema linije

4.5. Rokoko

- od fra. rocaille = groteskna školjka

- javlja se asimetričan dekorativan moment koji podsjeća na školjku

- to je zapravo kasna faza baroka, podudara se sa smrću Louisa XIV.

- upotrebljava se nježna ploha sa dekoracijom, umjetnost interijera

- tapiserije, reljefi, pozlaćeni okviri, ornamentike, kineske vaze...

- dubok sastojak ženstvenosti prodire u sve izraze rokokoa i to navodi na ulogu koju

žena preuzima u društvu 18. st.

42


Arhitektura

- Dvorac Sansoucci

- Dvorac Fridrika II. u Pozdanu

- Kineska čajane

- Perivoji

Kiparstvo

- kineski utjecaj - porculan

Slikarstvo

- Jean Antoine Watleau

- slike iz života aristokracije

- često vezane uz glazbu- slikanje tekstila

- slike djeluju kao iluzija o sretnom životu

- Povratak s pjace (tržnice), Jean Baptiste Simeon Chardin

- Domaćica, Jean Baptiste Simeon Chardin

- on je pjesnik svjetlosti

- žena u platnenoj odjeći, tako da je sjaj na pucetama, boci, pladnju, ali ne i na odjeći

- realističko slikarstvo koje prikazuje scene iz svakodnevnog života

- francusko prosvjetiteljstvo

- Ljuljačka, Jean Honore Fragonad

- sličica iz života, blago erotika, aristokratska profinjenost

- tonsko slikanje, nježne boje, sjene, atmosferska perspektiva, krošnje fino oblikovane

- Bogorodica, Tiepolo

- talijanski slikar kasnog baroka

- svijetle boje, mekši kontrasti - tu se vidi rokoko

- Francesco Guardi

- boja djeluje skicozno nanesena

- venecijanski vedutist

- Foaje u splitskom teatru

- nije originalan rokoko - puti, ružice, velika ogledala

43


5. STILOVI 19. STOLJEĆA

5.1. Klasicizam

- Otkriće Herkulaneuma i Pompeja sredinom 18. st. je jedna od inspiracija za

neoklasicistem

- Rim postaje neoklasicistički spiritualni i umjetnički centar

- njemački arheolog suprotstavlja barokne forme i deformacije tijela sa antičkom

uzvišenom jednostavnošću i velikom mirnoćom

- vizija čovjeka se totalno promijenila, industrijska revolucija, pad režima, apsolutisti i

feudalci počinju preispitivati postojanje Boga

- suprotstavljanje obijesti, pretjeranome, neprirodnome, lažnom

- kršćanstvo gubi svoju snagu u umjetnosti, kršćanski motivi nestaju sa slika, mitologija

zamjenjuje povijesne teme

- umjetnost poslije revolucije gubi svoj prijašnji položaj i postaje politička stvar

Arhitektura

- Muzej u Berlinu - helenistička zgrada

- crkva Madelaine - hram u korintskom stilu (kopiranje rimskog hrama)

- eklekticizam - ponavljanje već postojećih oblika (glazbe, filma, likovne umjetnosti)

- Brandeburška vrata - građena po uzoru na Propileje u dorskom stilu (Langhaus)

- Teatro della Scala u Milanu, Piermarini

- Panteon (sveta Genoveva), Jacques-Germain Soufflot (1755.-1792.)

- palača Drašković u Zagrebu

Skulptura

- Amor i Psiha, Paolina Borghese, Antonio Canova

- George Washington, Jean-Antoine Houdon (1788.-1792.)

Slikarstvo

- Zakletva Horacija - J. L. David

- David je angažiran politički, njegova je umjetnost nerazumljiva bez konteksta

Revolucije i Napoleona, novi stil je u službi političke poruke i ima tendenciju za

monumentalnošću

- Sokratova smrt, Jacques-Louis David (1787.)

- Madame

44


5.2. Romantizam

- franc. roman, romantique: sredinom 18. st. postaje sinonim za slikovito, piroteskno,

isprva samo za engleske parkove, nakon 1800. je simbol za antitradicionalno,

antiklasično i antiklasicističko

- posebno značenje imaju Engleska, Francuska i Njemačka (buđenje nacionalne svijesti,

podrijetlo)

- romantizam je razvio novi humanizam i idealizam koji naglašava novi način života -

vivere savie (živi svoj život) slijedeći svoje instinkte, a ne bazirati se na društvena

pravila

- mijenja se ponašanje u društvu - svjetska bol i reforme

- predromantični pokret Sturm und Drang (Goethe, Schiller, Hoffman), buntovan je i

ruši sve tradicije, traži revalorizaciju iracionalnog

Arhitektura

- restauracija srednjovjekovnih građevina

- najaktivniji restaurator tog vremena je Violet le Duc

- Engleska banka, London, Sir John Soane (1794.)

- Parlament, London, Sir Charles Barry i A. N. Welby Pugin (1836.)

- Opera, Pariz, Charles Garnier (veliko stubište) (1861.-1874.) - neobarok

- Big Ben u Londonu - neogotika

- Mirogoj u Zagrebu - klasicizam

- Katedrala u Zagrebu - neogotika

-

Skulptura

- David d'Angers pokušava obnoviti portretnu skulpturu

- La Marseillase, Francois Rude (1833.-1836.)

- Kip slobode (Sloboda obasjava svijet), Auguste Bartholdi (1875.-1884.)

Slikarstvo

- Splav "Meduze", Theodore Gericault (1818.-1819.)

- manifest romantizma

- kontrasti svjetla i sjene, dramatičnost

- Odaliska, Jean-Auguste-Dominique Ingres (1814.)

- Sloboda na barikadama, Eugene Delacroix (1845.-1850.)

- srpanjska revolucija (II.)

45


- Dante i Virgilije u paklu, Eugene Delacroix

- Alžirske žene u haremu, Eugene Delacroix

- doba otkrivanja egzotičnih tema, crne puti

- Ivan Rendić

- Vjekoslav Karasa - Rimljanka ili Djevojka s lutnjom - na granici klasicizma (volumne

ruke) i romantizma (interes za boje, folklor)

5.3. Realizam

- likovno ideološka orjentacija fiksirana u umjetnosti prvih desetljeća druge polovice

19. st. koja je pretežno zastupljena u slikarstvu i grafici, manje u kiparstvu

- realizam u likovnoj umjetnosti je gotovo isključivo ograničen na Francusku i desetak

godina kasnije na Njemačku

- uvjetovan je političkim i socijalnim zbivanjima te svojevrsna reakcija na romantizam i

njegovo načelo je larpurlartizam (umjetnost radi umjetnosti)

- sudara se s naturalizmom (na području vjerodostojnog prikazivanja zadane teme) i

dramatičnom izražajnošću plastike i slikarstva gotike (na području postizanja jake

ekspresivnosti

- realizam želi postići izražajnost, realan i uvjerljiv prikaz oblika ili zbivanja bez sitnih

detalja koji bi podsjećali na fotografiju

- glavni predstavnik realizma je Gustave Courbet koji organizira vlastitu izložbu u

"Pavillon du Realisme" 1855. jer njegova djela nisu bila službeno prihvaćena

- Kamenolomci, Gustave Courbet (1849.)

- slikao je samodopadne portrete, majstorski oslikane aktove i prizore u šumi

- osim njega su predstavnici realizma Honore Daumier (karikature, ilustracije, crteži i

slike, Pralja) te Millet (seljačke scene, Sijačice), pa čak i E. Manet i C. Monet u

svojoj prvoj fazi

- u skulpturi su dali ekvivalente slikarskim ostvarenjima Constantin Meunier i u svojoj

ranijoj stvaralačkoj fazi Auguste Rodin

5.4. Impresionizam

- 1874. izložba impresionista u Parizu

- radikalni naturalizam, nema ideje, fasade slika, trenutni utisak

46


- veliku pozornost pridaju svjetlosti i boji

- u kiparstvu se vidi naturalizam i simbolizam te impresionistička titravost

Arhitektura

- Kristalna palača, London, Sir Joseph Paxton (1851., rastavljena i ponovno sastavljena

u Sydenhamu 1852. i uništena 1936.)

- Brooklynski most, New York, John i Washington Roebling (1867.-1883.)

- Eiffelov toranj, Gustave Eiffel (1887.-1889.), napravljen za Svjetsku izložbu 1889.

Skulptura

- Mislilac, Auguste Rodin (1879.-1889.)

- Poljubac, Auguste Rodin (1886.-1898.)

- Spomenik Balzacu, Auguste Rodin (1897.-1898.)

Slikarstvo

- Doručak na travi, Edouard Manet

- Olimpija, Edouard Manet

- Impresija - izlaz sunca, Claude Monet (1868.)

- Lopoči, Claude Monet (1907.)

- Le Moulin de la Galette, Auguste Renoire (1876.)

- Čaša apsinta, Edgar Degas (1876.)

- Prima balerina, Edgar Degas (1876.)

5.5. Postimpresionizam

simbolizam

- Mlade žene na obali mora, Puvis de Chavanes (1883.-1889)

- Kiklop, Odilon Redon (1882.)

- Prikaza (Salomin ples), Gustave Moreau (1876.)

- Žuti Krist, Paul Gauguin (1888.)

- Bretonski svinjar, Paul Gauguin (1897.)

- Tahićanke, Paul Gauguin (1893.-1894.)

- sinteza oblika, plošnost, simbolika boja

predekspresionizam

- Krik, Edvard Munch (1893.)

- Žitno polje s čempresima, Vincent van Gogh (1889.)

- Autoportret, Vincent van Gogh (1889.)

47


- Goghove boje - Žuto predstavlja vjeru, pobjedu ili ljubav, karmin je dugovna boja,

kobaltno plava je božanska boja, crveno i zeleno označavaju strašne ljudske strasti)

- U Moulin Rougeu, Henri de Toulouse-Lautrec (1893.-1895.)

klasični postimpresionizam

- Autoportret, Paul Cezanne (1879.)

- Mrtva priroda s jabukama u zdjeli, Paul Cezanne (1870.-1882.)

- gradi plohama, toplo-hladni kontrast (modulacija), stereometrijski oblici - kugla,

stožac, valjak

5.6. Secesija (Art nouveau)

- secesija - zadnji stil 19. st

- jugendstil, art nouveau, liberty, modern style

- Ime dobio po Art Nouveau, trgovini koju je u Parizu 1895. otvorio Siegfried Bing, i

koji je uposlio većinu dizajnera toga doba. U Njemačkoj i Austriji se naziva

Jugendstil, Italiji Stile liberty, Španjolskoj Modernista.

- reakcija na historicizam, linija, ornamentika, florealni motivi, dekorativnost

- Casa Mila, Barcelona, Antoni Gaudi (1905.-1907.)

- Robna kuća Carson Pirie Scott & Company, Chicago, Louis Sullivan (1899.-1904.)

- Gundulićev san, Vlaho Bukovac obilježio 19. st. - Hrvatski preporod

- literarno prožeta slika, Gundulić leži ispod stabla uz obalu

- oko njega vile i muze koje ga nadahnjuju

- Mlada patricijka, Vlaho Bukovac

- izvrstan portretist, odražava se impresionizam, iako je u suštini realist, intenzitet

svjetlosti, forma je obla

- Japanka, Vlaho Bukovac

- svjetlost, sjene

- Račić, Kraljević, Becić - prvi moderni slikari u Hrvatskoj

- Zagrebačka šarena škola - Mato Celestin Medović - rodom s Pelješca (Kuna, moje

malo misto, op.ur.), Klement Crnčić "Bonaca"

- Arhitekti: V. Kovačić, K. Tončić, D. Ibler

48


- Kipari: I. Rendić, R. Frangeš-Mihanović, R. Valdec, B. Dešković

49


6. UMJETNOST 20. STOLJEĆA

6.1. Arhitektura

- novi građevinski materijali - armirani beton, čelik i staklo

- 19. st. pseudostil (imitacije povijesnih stilova)

- potkraj 19. i na početku 20. st. pronalazak novih materijala i novih konstrukcija

(tradicionalne i moderne)

- moderna arhitektura se počela razvijati u Americi, Chicagu (prve velike robne kuće,

poslovni neboderi nastaju u Chicagu)

- Louis Sullivan - Arhitekt američki, koristi ornament

- Frank Lloyd Wright - bavi se problemom intimnog stanovanja

- Kuća na slapovima - javlja se ideja povezivanja arhitekture i okoliša

- radi niske, izdužene kuće - prerije

- staklene površine su velike, ističe ognjište (kamin) koje je od prapovijesti srce kuće

- volumen ulazi u prostor, kontakt s prirodom - organska arhitektura

- stvorio Helio laboratorij

- horizontalne konzole, kroz središnji stub prolaze sve instalacije

- Antonio Gaudi - španjolski arhitekt

- Casa Mila (Barcelona), koristi ornament

- djeluje organički, forme su zaobljene

- De Stijl - odbacuje ukrase, to je neoklasicistički stil

- Kuća Schroder, Utrecht, Nizozemska, Gerrit Rietveld (1924.), utjecaj Mondriana

- crveni detalji imaju važnu ulogu za kolorističku ravnotežu

- Bauhaus - grupa umjetnika koju je okupio Walter Gropuis

- osnovan je u Weimaru, zatvorili ih Nacisti kasnije

- stvorio moderni izraz, sinteza strojne proizvodnje i umjetničkog obrta

- zgrada Bauhausa u Dessau

- tada je to bilo revolucionarno izdanje

- radionice, prostorije za teoriju, spavaonice - tri osnovna dijela

- cijela fasada je bila u staklu

- Le Corbusier

- bavio se problemom stanovanja za modernog čovjeka

- Kuća Savoye, Poissy-sur-Seine, Francuska, Charles Edouard Jeanneret Le Corbusier

50


- stoji na tankim stupićima, čini se kao da lebdi, na krovištu je terasa

- Stambena zgrada, Unite d'habitation, Marseille, Le Corbusier

- Notre-Dame-du-Haut, Ronchamp, Francuska, Le Corbusier

- Njemački paviljon, Međunarodna izložba, Barcelona, Ludwig Mies van der Rohe

(1929.), crveni naslonjač

- Kuća Tugendhat u Brnu, Ludwig Mies van der Rohe

- primarna (prostornost) i sekundarna (namjena) funkcija

- prožimanje vanjskog i unutarnjeg prostora, strukturalizam

- Nacionalni centar za umjetnost i kulturu Georges Pompidou, Pariz, Richard Rogers

i Renzo Piano (1971.-1977.)

- Hongkonška banka, Hong Kong, Foster i suradnici (1979.-1986.)

6.2. Skulptura

- Ležeći akt I., Henri Matisse (1907.)

- Poljubac, Constantin Brancusi (1909.)

- Veliki konj, Raymond Duchamp-Villon (1914.)

- Jedinstveni oblici kontinuiteta u prostoru, Umberto Boccioni (1913.)

- Spomenik trećoj internacionali, Vladimir Tatlin (1919./1920.)

- Prije slomljene ruke, Marcel Duchamp (1945.)

- Glava žene, Pablo Picasso (1930./1931.)

- Vreća za led - Mjerilo B, Claes Oldenburg (1970.)

- Slomljeni obelisk, Barnett Newman (1963./1967.)

- Okruženi otoci, Projekt za Biscayne Bay, Greater Miami, Florida, Christo

(Javacheff) (1982.)

6.3. Ekspresionizam

Fovisti

- Les Fauves - zvijeri

- Radost življenja, Henri Matisse (1905./1906.), vođa pokreta

- Crveni atelijer, Henri Matisse (1911.)

- Kristova glava, Georges Rouault (1905.)

- Stari kralj, Georges Rouault (1916./1937.)

51


Njemački ekspresionizam

- Die Brucke - Most, skupina slikara iz Dresdena, boemi

- Der Sturm - Oluja, časopis koji je privukao članove skupina Die Brucke i Der Blaue

Reiter (Plavi jahač)

- Franz Marc - "Plavo je muško načelo, snažno i duhovno, Žuto je žensko načelo,

nježno, spokojno i osjetilno. Crveno je materija, gruba i teška".

- Autoportret, Ernst Ludwig Kirchner (1907.), die brucke

- Žena pred zrcalom, Erich Heckel (1908.), die brucke

- Posljednja večera, Emil Nolde (1909.) , die brucke

- Autoportret, Oscar Kokoschka (1913.), die brucke

- Skica I za "Kompoziciju VII", Vasilij Kandinski (1913.), der blaue reiter

6.4. Apstraktna umjetnost

- Apstrakcija - proces raščlambe i pojednostavnjenja promatrane stvarnosti u

geometrijske likove (lat. ab - trahere znači odvući, odijeliti)

- Les Demoiselles d'Avignon, Pablo Picasso (1907.), ul. Avignon iz Barcelone (bordel)

analitički kubizam

- Portret Ambroisea Vollarda, Pablo Picasso (1910.)

sintetički kubizam

- Mrtva priroda s trskom za stolce, Pablo Picasso (1912.)

- Novine, boca, paket duhana (Pošta), Georges Braque (1914.)

kubizam

- Tri svirača, Pablo Picasso

- Tri plesačice, Pablo Picasso (1925.)

- Guernica, Pablo Picasso (1937.)

orfizam

- Istodobne suprotnosti, Robert Delaunay (1913.)

futurizam

- Dinamizam biciklista, Umberto Boccioni (1913.)

kubofuturizam

- Nastao u Rusiji.

- Putnik, Ljubov Popova (1915.)

suprematizam

52


- Prvi potpuno ruski pokret 20. st.

- Kazimir Maljevič radio nacrte za operu Pobjeda nad suncem, plod jedne od

najznačajnijih suradnji u moderno doba.

- Crni četverokut, Kazimir Maljevič (1913.-1915.)

- Suprematistička kompozicija: Bijelo na bijelom, Kazimir Maljevič (1918.)

- De Stijl - Pokret koji je bio kratka vijeka u cjelini, nazivao se još neoplasticizam, a

ime dobiva po nizozemskom časopisu koji zastupa Doesburgove, der Leckomove i

Mondrianove ideje

- Kompozicija s crvenim, modrim i žutim, Piet Mondrian (1930.)

- Trafalgar square, Piet Mondrian

- Broadway Boogie Woogie, Piet Mondrian

6.5. Fantastična umjetnost

Više ovisi o stanju duha. Mašta (nutarnje oko) je važnija od vanjskog svijeta.

- Tajnovitost i sjeta ulice, Giorgio de Chirico (1914.), metafizičko slikarstvo

- Ja i selo, Marc Chagall (1911.)

- Akt silazi stubama, Marcel Duchamp (1912.)

- Mladenka, Marcel Duchamp (1912.)

- Upornost sjećanja, Salvador Dali (1931.)

- Kompozicija, Joan Miro (1933.)

- Stroj koji cvrkuće, Paul Klee (1922.)

- Park pokraj Lu(cerna), Paul Klee

6.6. Ostalo

Apstrakcijski ekspresionizam - akcijsko slikarstvo

- Silazak u tminu, Adolf Gottlieb (1947.)

- Jetra su pijetlov češalj, Arshile Gorky (1944.)

- Jesenski ritam: broj 30, Jackson Pollock (1950.)

op-art

- Povezan s optikom, fizičkim i psihološkim aspektom vida. Optičke iluzije.

- Prikaza, iz niza U počast pravokutniku, Joseph Albers (1959.), dolazi u Ameriku

kada je Hitler zatvorio Bauhaus

53


- Ulazak u zeleno, Richard Anuszkiewicz (1970.)

pop-art

- Marcel Duchamp i dadaisti su zaštitnici pop-arta

- Što to čini suvremeni dom tako različitim, tako privlačnim?, Richard Hamilton

(1956.)

- Djevojka koja se utapa, Roy Lichtenstein (1963.)

- Zlatna Marilyn Monroe, Andy Warhol (1962.)

54

likovna umetnost

Documents