19

EFIKASITETI I POLITIKËS MONETARE

NË SHQIPËRI

DHE NEVOJA PËR REFORMA TË

MËTEJSHME

Michael Bolle*

Thomas Meyer**

ABSTRAKT

Një test kyç për të kuptuar nëse një bankë qendrore ka udhëhequr

një politikë të suksesshme monetare, është fakti se sa njerëzit i kanë

besuar parasë së tyre. Në këtë studim ne vlerësojmë efikasitetin e

Bankës së Shqipërisë, duke analizuar mekanizmat tradicionalë të

transmetimit të politikës monetare dhe duke analizuar të dhënat e

pritshmërive të inflacionit. Niveli i ulët i ndërmjetësimit financiar

dhe dollarizimi euroizimi i luhatshëm jozyrtar, përfaqësojnë pengesa

serioze për procesin e transmetimit. Për më tepër, duke marrë

ndryshimet në normat afatgjata të interesit midis valutave të forta

dhe lekut shqiptar si një të dhënë eksperimentale, ne vlerësojmë se

pritshmëritë e inflacionit nuk janë stabilizuar akoma në një nivel të

ulët, pavarësisht se inflacioni ka qenë i ulët dhe i qëndrueshëm vitet

e fundit. Ngjarjet e jashtme, si për shembull prurja e qëndrueshme

e remitancave, kanë kontribuar në regjistrimin e një inflacioni të

qëndrueshëm, sepse ato suportojnë kursin e këmbimit dhe presionet

e kufizuara inflacioniste nga ana e kërkesës.

Besueshmëria në politikën monetare dhe stabiliteti i sistemit

bankar duhet të krijojnë pritshmëri të ulëta dhe të qëndrueshme të

inflacionit. Nëse këto arrihen, atëherë duhet të ndërmerren hapa

drejt inflacionit të shënjestruar. Nga pikëpamja jonë, reformat duhet 20

të përqendrohen në katër pika: (i) pakësimi i sasisë së dollarizimit,

sepse bashkimet reale ekonomike janë shtuar jashtëzakonisht shumë

në Evropë. (ii) rritja e nivelit të ndërmjetësimit financiar, por duhet

të pengohet bumi i huamarrjes së pagarantuar; (iii) shndërrimi

i ekonomisë cash në një ekonomi të bazuar mbi bankat; dhe (iv)

përmirësimi i cilësisë së institucioneve.

Fjalët kyç: ekonomia shqiptare, politika monetare, inflacioni i

shënjestruar, zhvillimi financiar.

1. STABILITETI MONETAR DHE POLITIKA MONETARE:

RASTI I SHQIPËRISË

Stabiliteti monetar është një ndër gurët themelorë të suksesit

të fundit të zhvillimit ekonomik të Shqipërisë. Duke parë normat

e inflacionit si dhe luhatshmërinë e kursit të këmbimit, vihet re se

Shqipëria ka shënuar sukses të dukshëm:

• inflacioni i çmimeve të konsumit zbriti nga 40 për qind në

rreth 3 për qind në periudhën pas shpërthimit të krizës së skemave

piramidale në vitin 1997. Kjo është akoma më e dukshme, nëse

konsiderojmë faktin që vendet në tranzicion me rritje të shpejtë

normalisht jetojnë disa tendenca të brendshme në lidhje me

inflacionin për shkak të efektit Balassa-Samuelson (Kovács et al,

2002).

• Kursi i këmbimit është i qëndrueshëm; leku është vlerësuar

kundrejt euros, dhe kjo tendencë është akoma edhe më e theksuar

kundrejt dollarit.

Duke kërkuar një shpjegim për këtë sukses të jashtëzakonshëm,

vëmendjen ta tërheq menjëherë kontributi i politikës monetare të

Bankës së Shqipërisë, të cilën do ta cilësonim si të aftë, vendimtare

dhe të kujdesshme, të orientuar drejt objektivit të uljes së inflacionit.

Banka e Shqipërisë vlerëson dhe kontrollon ecurinë e treguesve

monetarë, të përcaktuar qartë në një program të përshtatshëm 21

monetar. Me një ambicie të qartë për të kaluar drejt inflacionit të

shënjestruar në një periudhë afatmesme (Hadëri/Kolasi, 2003),

Banka e Shqipërisë tashmë publikon një interval objektiv për nivelin

e inflacionit, aktualisht 2 - 4 për qind. Marrëveshjet e riblerjes repo

dhe operacionet e tregut të hapur janë instrumentet kryesore të

politikës monetare të Bankës së Shqipërisë. Politika e kujdesshme

e bankës qendrore bie në sy, sidomos në vitet 2002 dhe 2003, kur

normat e interesit të marrëveshjeve të riblerjes repo u rritën midis 7

dhe 8.5 për qind dhe më pas u ulën përsëri në 6.5 për qind, si një

reagim ndaj zhvillimeve monetare. Programi monetar për vitin 2003

u adoptua, duke marrrë parasysh raportin e parasë jashtë bankave

me ofertën e parasë dhe angazhimin e fuqishëm mbi depozitat me

maturim afatgjatë.

Përsa i përket kursit të këmbimit, banka qendrore operon brenda

regjimit të kursit të luhatshëm të administruar të këmbimit. Kursi i

këmbimit është klasifikuar si i pavarur dhe ndikohet nga ndërhyrjet e

Bankës së Shqipërisë – kur është e nevojshme – për të zbutur luhatjet

e lekut kundrejt dollarit dhe euros. Në periudhën janar – gusht 2003,

Banka e Shqipërisë ndërhyri në treg duke blerë 46 milionë dollarë,

me qëllim zbutjen e presionit të vlerësimit. Si rrjedhojë, në vitin 2003,

leku ishte mjaft i qëndrueshëm krahasuar me euron. Kjo eksperiencë

është e ndryshme nga ajo e vendeve të tjera të Evropës Qendrore

dhe Lindore, kurset e këmbimit të të cilave shpesh vlerësohen, por

normat e tyre nominale të kursit të këmbimit zhvlerësohen pak në

mënyrë tipike.

Banka e Shqipërisë merr seriozisht në konsideratë stabilitetin

financiar, sidomos nga pikëpamja e qëndrueshmërisë së kursit

të këmbimit dhe mbajtjes së inflacionit në nivele të ulëta. Edhe

në rastet kur Banka e Shqipërisë ndërhyn, e bën këtë veprim me

shumë kujdes, vendosmëri dhe me dëshirë të mirë. Këto ndërhyrje

janë vlerësuar edhe nga FMN, një institucion i njohur më tepër

për kritikat e ndërhyrjeve sesa për përgëzime. Raporti i FMN

për Shqipërinë (FMN, 2004) deklaron: “Banka e Shqipërisë ka

administruar likuiditetin në mënyrë të aftë dhe të kujdesshme, dhe

zbutja e kujdesshme e politikës monetare ka qenë e përshtatshme ...

Banka e Shqipërisë duhet të vazhdojë tendencën e saj graduale, duke

monitoruar kujdesshëm kushtet e ofertës së brendshme, çmimet 22

ndërkombëtare të energjisë dhe diferencat në normat e interesit”.

Nuk ka dyshim që Banka e Shqipërisë duhet të vlerësohet për ecurinë

e saj të mirë monetare, sepse ka kontribuar në stabilitetin e vendit

me qëndrimin e saj monetar “transparent, sistematik dhe të orientuar

sipas tregut” (Samiei, 2003).

Ne nuk jemi vetëm dhe zoti na ka dhënë dy sy: një për politikën

dhe tjetrin për tregjet. Politika monetare e Bankës së Shqipërisë

është mbështetur edhe nga politika fiskale, e orientuar drejt rifitimit

të stabilitetit makroekonomik. Pas disa episodeve të këqija, Qeveria

Shqiptare ka filluar të ripërforcojë kuadrin e kujdesshëm fiskal të

vendit. Deficiti vjetor zbriti nga 12.1 për qind e PBB-së në vitin 1999

në 5.6 për qind në vitin 2003, ndërsa borxhi i përgjithshëm zbriti

nga 71.6 për qind e PBB-së në vitin 2000 në 60.3 për qind në 2003

(BERZH, 2004). Këto shifra janë akoma edhe më domthënëse, nëse

marrim parasysh faktin se lufta kundër varfërisë dhe papunësisë

kërkon burime të konsiderueshme financiare. Duke vazhduar më tej

vlerësimin tonë, mund të themi se në Shqipëri ka pasur tregje të

favorshme. Meqënëse politika e qeverisë ka mbështetur angazhimin

e fuqishëm të Bankës së Shqipërisë drejt një stabiliteti monetar, të

njëjtën gjë kanë bërë edhe disa pjesëmarrës të tregut. Rritja e PBB-së

ishte e lartë dhe e fortë, duke favorizuar uljen e papunësisë dhe rritjen e

moderuar të pagave për të zbutur efektin e Balassa-Samuelson, ndërsa

vlerësimi i lekut zbuti koston, pa patur një ndikim të përgjithshëm

negativ mbi eksportet. Ka, pa dyshim, edhe faktorë të tjerë që mund

të kenë kontribuar në ecurinë bindëse të inflacionit dhe të kursit të

këmbimit në Shqipëri. Për shembull, mund të përmendim rrjedhjen

e kapitalit nga transfertat zyrtare dhe remitancat, të cilat mbështesin

kursin e këmbimit (Samiei, 2003; Muço et al., 2003), si dhe ngjarjet e

jashtme si faza dhe sasia e prodhimit të brendshëm ushqimor, të cilat

kanë pasur, gjithashtu, efektet e veta ndihmuese (Banka e Shqipërisë,

2004).

Mund të arrihet në konkluzionin se ecuria e shkëlqyer monetare, e

matur sipas treguesve standardë, ka ardhur si rezultat i ekspertizës së

politikës dhe i disa çështjeve të tregjeve të favorshme. Fati i mirë dhe

administrimi i mirë kanë patur një rol në këtë proces. Kushtet kanë

qenë të mira në Shqipëri, së fundmi, dhe Banka e Shqipërisë ka qenë

me të vërtetë e zgjuar për të përfituar nga kjo situatë e favorshme. Por, 23

mund të ndodhë në të ardhmen që, Shqipërisë t’i duhet të përballojë

stuhi të tjera dhe, në këto situata, politika monetare mundet që sërish

të bëhet më e komplikuar.

Politika monetare shqiptare tashmë funksionon në një ambient të

vështirë makroekonomik. Kështu, papunësia është jashtëzakonisht

e lartë dhe varfëria mbetet shqetësimi kryesor. Sektori informal

vështirë të integrohet me ekonominë formale. Problemet energjitike

vazhdojnë të ekzistojnë. Cilësia e institucioneve shqiptare është më

e ulët se ajo e atyre të vendeve fqinje: treguesit e rreziqeve në lidhje

me zbatimin e ligjit, me eficiencën e administrimit, me korrupsionin

dhe me krimin e organizuar, kanë dalë rregullisht me rezultate të

papëlqyeshme. Si pasojë e këtyre sfidave, mund të shtrohet pyetja,

nëse politika monetare është e përgatitur për kohë të këqija dhe nëse

Shqipëria do të jetë e detyruar të kalojë kohë të vështira. Në këtë rast,

mund të shikohet edhe kompozimi i kuadrit monetar, nëse vlerësimi

i rrezikut nxjerr në pah nevojën për reforma të mëtejshme.

2. KONVERGJENCA REALE DHE BAZAT MONETARE:

NJË BASHKËVEPRIM KOMPLEKS

Treguesit standardë të mirëqenies ekonomike tregojnë se

Shqipëria vazhdon të jetë një vend i varfër, sidomos në krahasim me

Bashkimin Evropian. Të ardhurat neto për frymë vlerësohen të jenë

rreth 1765 usd (BERZH, 2004), diku te 18 për qind e mesatares së

Bashkimit Monetar Evropian. Treguesit e paritetit të fuqisë blerëse

duken të njëjtë. Në vitin 2003, të llogaritura në bazë të paritetit të

fuqisë blerëse, të ardhurat neto për frymë ishin rreth 4700 usd, rreth

7 ose 8 për qind e mesatares së Bashkimit Monetar Evropian (WDI,

2004). Në mënyrë të dukshme, rritja reale e të ardhurave neto është e

dobët për të rritur mirëqenien e kombit dhe luftën kundër varfërisë,

si dhe për të luftuar papunësinë.

Rritja ekonomike është e fuqishme në Shqipëri: pas një uljeje të

ritmit në vitin 2002, rritja ekonomike arriti kulmin në 6 për qind.

Kjo shifër është e mirë dhe e konsiderueshme, por jo spektakolare,

duke qenë se Shqipëria hyri në tranzicion nga një bazë jo shumë

e ulët. Megjithatë, një shifër prej 6 për qind nuk duket të jetë e 24

mjaftueshme: një llogaritje e thjeshtë tregon se, me një rritje prej 6 për

qind, Shqipërisë do t’i duhej një periudhë 20 deri në 30-vjeçare për të

arritur mesataren e të ardhurave neto për frymë të Bashkimit aktual

Monetar Evropian në masën 50 deri në 70 për qind. Në llogaritjen

e kësaj kohe merret parasysh fakti që rritja mesatare ekonomike e

Bashkimit Monetar Evropian është 2 për qind dhe supozohet që

rritja ekonomike e Shqipërisë do të jetë 6 deri në 12 për qind (shih

figurën 1). Madje edhe me një rritje ekonomike prej 12 për qind dhe

me një llogaritje të bazuar në metodën Atlas (WDI, 2004), llogaritjet

tregojnë se procesi i arritjes do të donte të paktën një brez për të

arritur 70 për qind të mesatares së Bashkimit Monetar Evropian.

Procesi i konvergjencës, duke marrë 20-30 vjet me norma të larta

rritjeje, por me një progres të ulët në konsum, mund të jetë më i gjatë

sesa njerëzit janë përgatitur të presin. Ndoshta mund të kërkohet më

shumë durim dhe vendosmëri, duke qenë se krahinat e pasura janë

përgjatë kufirit ose gjatë bregdetit. Për më tepër, vende si Irlanda

kanë treguar se është e mundur të mbajnë norma të larta të rritjes për

një periudhë të gjatë kohe dhe të arrijnë një konvergjencë reale në

më pak se një brez.

Rritje e lartë do të thotë investime më të larta në kapitalin real

dhe njerëzor, të nevojshme për një progres më të shpejtë teknik. 25

Ekuacioni 1 në figurën 2, i referohet disa bazave të procesit të rritjes:

normat e rritjes varen nga raporti i investimit I/Y dhe eficienca

e investimit k. Në një model të thjeshtë Harrod-Domar të rritjes

ekonomike, të dy variablat janë marrë si të pavarur nga njëri-tjetri,

në një model Solow, të dy variablat janë marrë si të ndërlidhur

ndërmjet tyre nëpërmjet funksionit të prodhimit dhe tregjeve. Për t’i

bërë gjërat më të thjeshta – modeli Solow funksionon për tregjet që

funksionojnë mirë (neoklasike) të paktën në një periudhë shumë të

gjatë – ne i referohemi këtij shembulli, por jo në mënyrë të thjeshtë,

që rritja vret nga investimi në kapitalin real, kapitalin njerëzor dhe

disa lloje progresesh autonome teknike.

Problemet e hasura nga rritja ekonomike – dhe mësimet që duhen

nxjerrë – mund të vihen re lehtësisht. Një strategji konvergjence, e

orientuar drejt rritjes, kërkon një shpërndarje të lartë të investimit

sipas GNI

3

Problemi qëndron në faktin se një vend relativisht i .

varfër si Shqipëria, me një nivel të ulët konsumi, vështirë se mund

t’ia dedikojë burimet e saj të pakta rritjes së investimeve. Në kushtet

e agregatëve monetarë kjo përkthehet si më poshtë: në periudhën

afatgjatë, vende me të ardhura relativisht të ulëta si Shqipëria nuk

mund të rrisin kursimet e tyre në një nivel të mjaftueshëm për të

financuar investimet e larta, pa rrezikuar ekuilibrin monetar ose

më keq akoma stabilitetin politik. Për të siguruar një ekuilibër 26

midis kërkesës së përgjithshme dhe ofertës së përgjithshme janë të

nevojshme kursime më të larta, në mënyrë që të arrihet një investim

më i lartë. Në të kundërt, kërkesa e ndikuar nga inflacioni rrezikon

stabilitetin monetar.

Por, ka vetëm një përjashtim. Hendeku midis investimeve të larta

të nevojshme dhe kursimeve të ulëta, të kufizuara nga të ardhurat,

mund të mbyllet nëse një vend importon burime të jashtme

nëpërmjet deficitit të llogarisë korente. Nga pikëpamja e ekonomisë

së mirëqenies, një deficit i llogarisë korente mund të interpretohet

si një import i burimeve të jashtme, të financuara nga një rrjedhje

e njëtrajtshme e kapitalit të huaj në vend. Pra, niveli i kursimeve të

brendshme mund të jetë akoma i ulët. Por, nëse mungesa e burimeve

të brendshme plotësohet nëpërmjet një deficiti të llogarisë korente,

i cili mundëson investimet e larta, dhe nëse hendeku korrespondues

i kursimeve të brendshme mbushet nga një rrjedhje e kapitalit të

jashtëm, atëherë stabiliteti makroekonomik mund të garantohet,

ndërsa stabiliteti i jashtëm shprehet nëpërmjet një ekuilibri tregu të

bilancit të pagesave. Këto lidhje shprehen në ekuacionin 2 të paraqitur

në figurën 2. Ekuacioni 2 mund të interpretohet si një tautologji për

shkak të përkufizimeve të kursimeve, të investimeve dhe të deficitit

të llogarisë korente ose si një kusht i nevojshëm – veçanërisht

monetar – për stabilitetin makroekonomik. Në këtë studim, ne i

referohemi interpretimit të dytë duke interpretuar, në këtë mënyrë,

deficitin e llogarisë korente si një import të burimeve të jashtme në 27

vend, shumë të nevojshme për vendet e varfëra për të ekuilibruar

kërkesat e investimeve për rritje të lartë ekonomike dhe ruajtjen e

mundësisë së një vendi të varfër për të arritur një standard jetese.

Kjo është situata aktuale në Shqipëri. Figura 3 paraqet zhvillimet e

kursimeve dhe të investimeve si një përqindje e PBB-së në Shqipëri.

Duket qartë se raporti i kursimeve të brendshme kundrejt PBB-së

është më i ulët sesa ai i investimeve, që rezulton nga deficiti i llogarisë

korente.

Një deficit i llogarisë korente, i cili i korrespondon diferencës

së kursimeve dhe investimeve, është skicuar në figurën 4. Sipas

llogaritjeve të Bankës së Shqipërisë, deficiti i llogarisë korente

vlerësohet të jetë në masën 6.7 për qind të PBB-së në fund të vitit

2003 dhe është zvogëluar në mënyrë të konsiderueshme krahasuar

me atë të vitit 2002, ku ky raport ishte 8.7 për qind. (Shënim: deficiti

i llogarisë korente i Bashkimit Evropian arriti në 8.5 për qind në vitin

2003 dhe 9.1 për qind në vitin 2002; Komisioni Evropian, 2004.)

Këto shifra korrespondojnë me llogaritjet e paraqitura në figurën

2. Norma e rritjes prej 6 për qind korrespondon me një deficit të

llogarisë korente prej 6.5 për qind. Nëse raportet e kursimeve dhe

investimeve mbeten të pandryshuara, një proces arritjeje me norma

më të larta të rritjes ekonomike do të kërkonte një deficit më të lartë

të llogarisë korente. Llogaritjet tregojnë se deficiti i llogarisë korente

ka qenë në përpjestim të zhdrejtë me PBB-në, madje dyfishohet,

nëse norma e rritjes ekonomike është në nivelin 6-8 për qind. 28

Kjo është edhe ajo çka pritet: duke marrë parasysh vendimet

e pandryshuara mbi kursimet dhe vendosmërinë politike për të

përhapur stabilitetin monetar, rritje e lartë do të thotë deficite më

të larta të llogarisë korente, të nevojshme për të nxitur burimet

e huaja në ekonominë e brendshme. Pavarësisht nga fakti se në

Shqipëri deficiti i llogarisë korente përdoret më shumë për konsum

(nëpërmjet importeve të mallrave të konsumit), nuk duhet të harrohet

se ai është i lidhur me investimet nëpërmjet kostove oportune.

Importet e mallrave të konsumit kursejnw burimet e nevojshme për

investimet private dhe publike, duke patur parasysh nivelin e ulët të

kursimeve të brendshme në Shqipëri. Fatkeqësisht, të paktën nga një

këndvështrim ekonomik, ne nuk jemi duke folur për SHBA. SHBA

mund të përballojë deficite të llogarisë korente për vite me radhë

për shkak të rolit të dollarit. Kjo i takon institucioneve të pas Luftës

II Botërore (arkitektura ndërkombëtare e Bretton-Woods), dhe më

vonë tregjeve të kapitalit që funksiononin mirë. Leku nuk shërben si

një monedhë e rezervës ndërkombëtare dhe Shqipëria nuk mund të

thuhet se ka një treg të gjerë dhe të mirëfilltë kapitali. Për vende të

vogla dhe të varfëra si Shqipëria, deficite të larta të llogarisë korente

mund të provohen lehtësisht se janë të papërballueshme. Një hyrje e

qëndrueshme dhe e sigurt e kapitalit të huaj nevojitet për të financuar

deficitin dhe për të mbështetur monedhën.

Në këtë kontekst Shqipëria është me fat: deficiti i saj i llogarisë

korente financohet më shumë nga remitancat e emigrantëve

shqiptarë, nëpërmjet rrjedhjeve të investimeve të huaja dhe nëpërmjet

asitencës së huaj financiare (figura 5). Këto rrjedhje mbajtën të fortë

lekun dhe shërbyen për të përforcuar pozicionin e përgjithshëm të

jashtëm të Shqipërisë, gjatë vitit 2003. Leku është vlerësuar lehtë

në krahasim me euron, dhe akoma më shumë në krahasim me

dollarin. Për më tepër, rrjedhja mjaft e qëndrueshme e kapitalit ka

treguar se leku nuk ka qenë plotësisht volatil. Patjetër, mbështetja

në kushtet e favorshme, është një biznes me rrezik të lartë. Për

sa kohë vendimet në lidhje me kursimet dhe investimet bazohen

mbi perceptimet korrekte të kushteve të ardhshme ekonomike –

veçanërisht mbi vazhdimësinë e normave të rritjes ekonomike dhe

rrjedhjes së qëndrueshme të kapitalit drejt vendit – kushtet monetare

do të mbeten mjaft të qëndrueshme për funksionimin e procesit të

konvergjencës. Por edhe nëse ka shoke të jashtme apo nëse dikush 29

ankohet nga frika e një sulmi spekulativ, monedha e vlerësuar disi – e

matur sipas deficitit të llogarisë korente – mund të jetë nën presion.

Leku ka treguar qëndrueshmëri për shkak të disa karakteristikave të

veçanta të rrjedhjes së kapitalit të huaj. Remitancat nuk janë shumë të

ndjeshme ndaj spekulimeve, investimet direkte të huaja janë akoma

më të ulëtat në rajon sipas raportit investime të huaja për frymë,

rritja e eksporteve dhe inflacioni relativisht i ulët kanë ndihmuar në

sigurimin e stabilitetit të monedhës vendase, duke mundësuar në

të njëjtën kohë edhe financimin shumë të nevojshëm të deficitit të

llogarisë korente.

Nuk rekomandohet zbatimi i një stress-testi, duke ndjekur një

politikë të hapur me qëllim rritjen e deficitit të llogarisë korente

në një nivel shumë të lartë, që t’i besohet tregjeve ose duke hequr

dorë nga disiplina financiare apo monetare. Ekuilibri i jashtëm është

disi i paqëndrueshëm dhe kursi i këmbimit mund të luhatet, duke u

bërë më i paqëndrueshëm sesa pritej. Ka gjithmonë një mundësi të

shpërthimit të një krize të monedhës me karakteritikat e saj shumë të

njohura: zhvlerësim, krizë bankare dhe përhapje. Për të siguruar një

proces arritjeje të përmbajtur, politika duhet të krijojë mundësi për

kursime më të larta – domethënë një ulje të ngadaltë të konsumit!

– dhe nivele më të larta investimi. Në këtë mënyrë, strategjia e rritjes 30

ekonomike, e skicuar si më lart, duhet të jetë e në përputhje me

rritjen e bazës së eksportit dhe pakësimin e deficitit tregtar, pra në

njëfarë mënyre edhe me uljen e deficitit të llogarisë korente. Procesi

duhet të bëhet gradualisht, por në mënyrë të vendosur. Nga ana

tjetër, ky proces përmban edhe rreziqe: ka një kufi delikat që ndan

arritjen e këtij qëllimi nga një krizë ekonomike, e karakterizuar nga

nevojat afatshkurtra dhe qëllimet afatgjata. Por, ajo çka është më e

rëndësishme, është fakti se Shqipëria ka nevojë të mbajë një politikë

monetare serioze, për të siguruar një inflacion të ulët, të bazuar në

një besueshmëri të shëndoshë dhe afatgjatë të tregut në funksionimin

e procesit të konvergjencës.

3. RREZIQET DHE PASOJAT E TYRE NË POLITIKËN

MONETARE

3.1 Rreziqet: pritshmëritë afatgjata të inflacionit.

Sfida kryesore e Shqipërisë për vitet në vazhdim do të jetë realizimi

i konvergjencës reale, pa rrezikuar stabilitetin makroekonomik. Një

normë afatmesme e rritjes, me një mesatare midis 6 dhe 8 për qind,

duket si e realizueshme, me kusht që të vazhdojnë reformat strukturore

dhe që politika monetare të jetë e orientuar drejt stabilitetit.

Nëse konvergjenca do të bazohet në një normë rritjeje më të lartë

sesa mesatarja e viteve të fundit, ky proces domosdoshmërisht do të

shoqërohet me një deficit të llogarisë korente më të lartë se më parë.

Ky deficit do të jetë rezultat i rritjes së shkaktuar nga vëllimi i lartë i

importeve, të nevojshme për të ngushtuar hendekun midis konsumit

dhe kursimeve private. Megjithatë, kjo strategji disi e rrezikshme do

të funksionojë vetëm nëse ajo mbështetet nga politika monetare dhe

ajo fiskale, të cilat kanë për qëllim rritjen e kursimeve të brendshme

dhe të eksportit, në një periudhë afatmesme dhe afatgjatë. Me fjalë të

tjera, Shqipëria duhet që gradualisht, por në mënyrë të vendosur, ta

kthejë deficitin e saj të llogarisë korente në një suficit të sigurt.

Vazhdimësia e pozicionit të jashtëm të Shqipërisë mund të jetë nën

presion në një periudhë afatgjatë, nëse thellimi i deficitit të llogarisë

korente nuk reflekton vendimet e kursimeve dhe investimeve, të 31

bazuara mbi perceptimet korrekte të kushteve ekonomike. Rreziqet

potenciale ndaj vazhdimësisë së llogarisë korente lidhen edhe me

ndryshimet e mundshme në të ardhmen në çështjen e financimit si

dhe me një mbivlerësim të rritjes së outputit. Karakteristikat e këtij

procesi nënkuptojnë volatilitet të rritur të outputit si dhe sfida për të

administruar rrjedhjet volatile të kapitalit.

Strategjitë monetare dhe ato të kursit të këmbimit kontribuojnë

në mënyrë të rëndësishme në stabilitetin makroekonomik, duke

siguruar kredibilitet në lidhje me pritshmëritë e inflacionit. Treguesit

ekonomikë si për shembull, normat e ulëta dhe të qëndrueshme të

inflacionit, stabiliteti i kursit të këmbimit dhe përvetësimi i tronditjeve

(shokeve), janë thjesht tregues të besueshmërisë. Reputacioni

i një banke qendrore mund të njehsohet nëpërmjet shkallës së

besimit të njerëzve te paraja e tyre. Suksesi i një banke qendrore

vlerësohet përgjithësisht nga niveli i besimit që kanë njerëzit te

monedha. Regjimet e qëndrueshme monetare ndihmojnë në rritjen

e besueshmërisë dhe të pranimit.

Nëse njerëzit kanë besim te monedha e tyre, ata mund të pranojnë

përkohësisht edhe një inflacion më të lartë ose një kurs këmbimi më të

luhatshëm. Në të kundërt, kur njerëzit kanë dyshime mbi monedhën

e tyre, dyshimi i tyre do të shumëfishojë çekuilibrat afatshkurtër,

duke reaguar në mënyrë prociklike kundrejt tronditjeve më të vogla.

Për shembull, një zhvlerësim sado i vogël do të shkaktonte një

riorganizim të shkallës së gjerë kundrejt monedhave të huaja (strehët

e sigurta), sepse njerëzve do t’iu mungojë besimi në monedhën e

tyre. Në këtë rast, frika e një zhvlerësimi në shkallë të gjerë do të

ishte vetëvepruese.

Pavarësisht inflacionit të luftuar në mënyrë të suksesshme, ka disa

të dhëna që tregojnë se politika monetare shqiptare ka një arritje

më të ulët se sa ajo që besohet, përsa i përket përcjelljes së besimit

në stabilitetin e lekut dhe në vazhdimësinë e procesit të rritjes

ekonomike, domethënë shpejtësisë dhe cilësisë së konvergjencës reale

të ekonomisë. Gjykimi ynë bazohet mbi disa vëzhgime teorike dhe

empirike, të cilat lidhen me inflacionin e pritur. Nëse pritshmëritë

e inflacionit nuk janë të favorshme dhe nuk mbahen të ulëta dhe të

qëndrueshme, ato do të kanalizohen në norma interesi afatmesme dhe 32

afatgjata, si dhe në pritshmëri mbi zhvillimet e ardhshme të kursit

të këmbimit. Për këtë arsye, ato kanë një ndikim mbi ekonominë

reale dhe çmimet, sepse shumica e investimeve kanë një horizont

afatmesëm ose afatgjatë dhe firmat përpiqen të financojnë ato me

një maturim korrespondent, duke shmangur një mospërputhje të

maturimit midis investimit dhe financimit. Kontratat afatmesme

dhe afatgjata zakonisht marrin në konsideratë normat e inflacionit

të pritshëm. Pasiguria e lartë mbi inflacionin e ardhshëm, mund

të rezultojë jo vetëm me prime thelbësore mbi pozicionet afatgjata,

por gjithashtu mund të dekurajojë bizneset nga angazhimet e tyre në

kontrata afatgjata (në lekë). Kjo e fundit mund të reduktojë sasinë

e specializimit dhe të ndarjes së punës në ekonomi, sepse bizneset

nuk janë në gjendje të krijojnë marrëdhënie specifike, me efekte të

kundërta mbi rritjen ekonomike.

Një teori ekonomike e kohëve të fundit zbulon rëndësinë e

pritshmërive – veçanërisht mbi normat e inflacionit – në përcaktimin

e çështjeve të rritjes ekonomike dhe të punësimit. Shembujt më të

spikatur janë debatet në lidhje me stabilitetin e kurbës së Phillips,

me normën e papunësisë jopërshpejtuese të inflacionit të (nonaccelerating inflation rate of unempolyment NAIRU) dhe me vlerësimin e

ndikimeve jokejneziane të politikave të deficitit të shpenzimeve, për

shkak të efektit Rikardo. Lidhur me teorinë e kursit të këmbimit,

është i njohur roli i veçantë i pritshmërive mbi panikun spekulativ.

Teoritë ekonomike fokusohen mbi mënyrën se si janë të ndërtuara

pritshmëritë dhe mbi mënyrën se si shfaqen ato së bashku me

argumentet e zgjedhjes racionale dhe me idetë e pritshmërive të

adoptuara. Teoria ekonomike argumenton, megjithatë, se nuk ka

dyshim që pritshmëritë e inflacionit janë të lidhura ngushtë me

normat e inflacionit dhe kredibilitetin e politikave monetare të

bankës qendrore. Dhe nuk ka dyshim, gjithashtu, që pritshmëritë

e normave të inflacionit përfshijnë një vlerësim të karakteristikave

të rritjes ekonomike në të ardhmen dhe të rreziqeve të lidhura me

një funksionim eficient të bashkëveprimit kompleks midis variablave

monetarë dhe ekonomisë.

Teoria e ndërtimit të pritshmërive të inflacionit është disi

komplekse. Përsa i përket empirizmit të varfër dhe të thjeshtë,

gjërat janë më të lehta. Megjithatë, është ende vështirë të gjenden 33

treguesit e përshtatshëm për të matur pritshmëritë e inflacionit të

së ardhmes. Normat e interesit mbi kreditë e reja për maturime të

ndryshme, të marra nga INSTAT, përdoren si treguesi ynë kryesor.

Një vështrim i shpejtë mbi kurbën e yield-it të ndërtuar mbi bazën

e maturimeve na siguron disa konkluzione mbi inflacionin e pritur.

Kurba e yield-it ka një formë tipike jolineare, domethënë normat e

interesit rriten me rritjen e kohës së maturimit, për maturime më

të shkurtra se 6 muaj deri në 1-3 vjet, por norma e interesit për

periudha maturimi më të gjata se 3 vjet është më e ulët sesa norma

e interesit për periudha maturimi 1-3 vjet. Prandaj, kurba e yieldit është jolineare (shih figurën 6). Megjithatë, përveç pritshmërive

të inflacionit, kurba e yield-it ndikohet edhe nga shumë faktorë të

tjerë. Pasiguria mbi të ardhmen e institucioneve financiare mund të

shkaktojë prime të rëndësishme mbi angazhimet afatgjata, e cila të

krijon përshtypjen sikur pritshmëritë e inflacionit janë të larta, por

në fakt ato reflektojnë një besueshmëri të ulët në sistemin financiar

– domethënë një premium të likuiditetit të lartë. Ne iu drejtuam

kësaj vështirësie duke krahasuar normat e interesit për maturime të

ndryshme në monedha të ndryshme – domethënë lekë, dollar, euro

– duke supozuar që premiumi i likuiditetit bazohet në dëshirën për

fleksibilitet financiar dhe besueshmëri në institucionet financiare,

por është më pak i ndjeshëm ndaj valutave në të cilën është

kredituar. Maturimet afatgjata përfshijnë një premium likuiditeti,

sepse kredidhënësi heq dorë nga disa shkallë të fleksibilitetit në 34

rastin e shock-eve, nëse angazhohet me një kredi më afatgjatë. Për

më tepër, lloji i kolateralit, zakonisht i nevojshëm për të marrë një

kredi, duhet të variojë midis maturimit, dhe prandaj, shpjegon një

pjesë të kurbës së yield-it. Pjesa e mbetur e kurbës së yield-it mund

të shpjegohet nëpërmjet një përzierjeje të pritshmërive të inflacionit

dhe premiumit të likuiditetit.

Kurba e yield-it duket e njëjtë si për kreditë e reja në lekë ashtu

edhe për ato në dollarë dhe në euro. Të gjitha kanë një zhvillim tipik

jolinear. Megjithatë, gjerësia e diferencave midis normave të interesit

afatshkurtër dhe normave të interesit afatgjatë për kreditë e dhëna

në lekë, janë më të larta sesa ato të dhëna në dollarë apo në euro.

Për të ilustruar këtë pikë, figura 7 tregon diferencën në spredet midis

kredive të dhëna në lekë dhe atyre të dhëna në euro dhe midis kredive

të dhëna në lekë dhe atyre të dhëna në dollarë. Spredet janë llogaritur

si një diferencë midis normave të interesit për kreditë e reja me

maturim më të ulët se 6 muaj dhe normave të interesit të kredive me

maturim 1 - 3 vjet. Hendeku i spredeve përshkruan diferencën midis

spredeve të maturimit për ato kredi të akorduara në lekë dhe në

dollarë. Prandaj, një hendek me 4 pikë përqindjeje midis euros dhe

lekut tregon që diferenca midis normës së interesit të periudhave

afatgjata (1-3 vjet) dhe periudhave afatshkurtra (më pak se 6 muaj)

është 4 pikë përqindjeje më lart në lekë sesa është ajo në euro. 35

Studimi i hendekut të spredeve na lejon të ndajmë efektin e

pritshmërive të inflacionit dhe të premiumit të likuiditetit mbi kurbën

e yield-it. Duket bindëse të supozosh që premiumi i likuiditetit është i

pavarur nga valuta në të cilën është dhënë, sepse reflekton çmimin e

fleksibilitetit real ekonomik dhe financiar. Nëse ka shock-e frekuente,

të cilat rrisin nevojën e planifikimit fleksibël financiar, atëherë ato do

të ndikojnë kreditë në lekë, si dhe kreditë e dhëna në monedha të

tjera. Shock-et monetare, të cilat do të ndikonin vetëm një monedhë,

janë të përshira në pritshmëritë e inflacionit në mënyrë konceptuale.

Prandaj, krahasimi i spredeve na jep një ide në lidhje me diferencat e

inflacionit të pritur në ekonominë shqiptare. Hendeku i vazhdueshëm

pozitiv i spredeve midis kredive të dhëna në lekë dhe atyre të dhëna

në dollarë si dhe në euro, tregon që shumica e agjentëve ekonomikë

presin që inflacioni në Shqipëri të jetë më i lartë sesa në SHBA apo

në Bashkimin Evropian Monetar. Hendeku i spredeve nuk duhet të

neglizhohet: në qershor të vitit 2004, diferenca midis kredive të reja

të dhëna në lekë dhe atyre të dhëna në euro ishte 4 pikë përqindjeje,

ndërsa diferenca midis kredive të reja të dhëna në lekë dhe atyre të

dhëna në dollarë ishte akoma dhe më e lartë, 5.5 pikë përqindjeje.

Natyrisht kreditë e dhëna në lekë përfshijnë një premium më të

lartë mbi maturimet më afatgjata, të cilat mund të interpretohen si

mungesë e besimit në stabilitetin e lekut. Si pasojë, njerëzit paguajnë

më shumë kur bëhet fjalë për angazhimet e tyre afatgjata në lekë.

Premiumi i normave të interesit për kreditë e dhëna në lekë dhe

hendeku në spredet e maturimit, tregojnë që pavarësisht inflacionit të

fundit, besueshmëria afatgjatë në lekun dhe vazhdimësia e rritjes nuk

është shumë e lartë. Mund të arrihet në përfundimin se pavarësisht

të dhënave empirike të paraqitura më lart, pritshmëritë e inflacionit

nuk janë aq të favorshme sa për të deklaruar fitoren në luftën kundër

inflacionit në Shqipëri. Pritshmëritë e inflacionit nuk janë aq të

shëndosha sa të shërbejnë si një bazë e sigurtë për inflacionin e ulët

në një periudhë afatgjatë, për stabilitetin financiar dhe për rritjen të

lartë e vazhdueshme.

3.2 Rreziqet: ndërmjetësimi financiar.

Ndërkohë që procesi i arritjes drejt niveleve më të larta të të

ardhurave vazhdon, politika monetare ka kontribuar në katër pika 36

të rëndësishme, përsa i përket zgjidhjes së problemeve të stabilitetit

monetar dhe të shpërndarjes së burimeve:

1) rritja e investimeve private sipas nivelit të dëshiruar;

2) ekulibri i kursimeve të brendshme sipas nivelit korrespondues,

për të mundësuar kushtet makroekonomike kërkesë-ofertë,

të nevojshme për norma të ulëta inflacioni;

3) vendosja e normave të interesit të përshtatshme për të siguruar

një rrjedhje të qëndrueshme të kapitalit privat, të nevojshëm

për të financuar deficitin e llogarisë korente; dhe

4) nevoja për një shpërndarje eficiente ndërkohore të fondeve

sipas normave të qëndrueshme të kthimit dhe rrezikut.

Banka e Shqipërisë është e vetëdijshme për sfidat e politikës

monetare. Raporti vjetor i bankës deklaron “kanalizimi i kursimeve

sipas investimeve aktuale duhet të jetë një prej prioriteteve kryesore”

(Banka e Shqipërisë, 2004, f.27). Detyrat për politikën monetare janë

të përmasave herkuliane dhe mund të zgjidhen siç duhet, vetëm nëse

tregjet financiare punojnë në mënyrë eficiente. Banka e Shqipërisë

ka qenë disi optimiste: “Niveli i normave reale të interesit inkurajon

investimin e një pjese të kursimeve (private) si depozita bankare.”

(Banka e Shqipërisë, 2004). Ky konstatim reflekton një pamje realiste

të sistemit financiar dhe të funksionimit të tij në shpërndarjen e

investimeve dhe kursimeve.

Tregjet financiare shqiptare janë të cekta, pavarësisht se kjo

është e zakonshme dhe gjithashtu, përfaqëson edhe rastin e shumë

vendeve të tjera në tranzicion. Të dhënat teorike dhe empirike

tregojnë se tregjet financiare nuk janë të zhvilluara mjaftueshëm për

të siguruar një shpërndarje eficiente të përkohshme dhe ndërkohore

të burimeve:

a) ekonomia shqiptare është akoma një ekonomi cash. Kjo

provohet edhe nga struktura e portofolit financiar të vendit. Në

vitin 2000, tërheqjet spekulative të depozitave nxorën në dukje

besueshmërinë e ulët të publikut në monedhën shqiptare dhe nxitën

një rritje të rëndësishme të valutës përkundrejt ofertës së parasë. Në

fund të vitit 2003, niveli i valutës jashtë bankave në krahasim me

ofertën e parasë ishte 27 për qind, shumë afër me nivelin e lartë 37

historik të mesatares prej 29.4 për qind të 4 viteve të fundit. (Banka

e Shqipërisë, 2004.)

b) Shumica e kredive jepej në valutë të huaj. Gjykimi ynë

bazohet në të dhënat empirike në lidhje me përdorimin e dollarit dhe

të euros. Në Shqipëri (shih figurën 8) rritja e kredisë të dhënë në valutë

të huaj lë pas rritjen e kredisë të dhënë në lekë. Kjo e dhënë është

disi në përputhje me nocionin e stabilitetit monetar, sepse inflacioni

i ulët dhe kursi i qëndrueshëm i këmbimit do të rriste atraktivitetin e

lekut. Nga ana tjetër, është tërësisht në përputhje edhe me interesat

e vendosur për kreditë. Norma e interesit për kreditë e dhëna në

lekë është më e lartë, krahasuar me ato të kredive të dhëna në euro.

Në vitin 2004, spredi ishte midis 3.2 dhe 5.7 pikë përqindjeje (shih

figurën 9). Kjo diferencë është një argument i mirë për kërkimin e

kredive në euro sesa në lekë. Siç duket dhe pavarësisht suksesit të

politikës monetare, suksesi i shënuar monetar nuk i bind dot njerëzit

të kthehen te monedha e tyre.

Roli i fortë i dollarit në Shqipëri është një gjeagjëzë në vetvete,

duke qenë se vëllimi i tregtisë është më i lartë me vendet evropiane.

Pjesë e shpjegimit për pozicionin e fortë të dollarit mund të jenë

remitancat e larta në dollarë nga emigrantët shqiptarë, si dhe një stok

ekzistues i lartë i dollarit në qarkullim, ndoshta që prej ditëve të para

të tranzicionit. Në fakt, bankat kanë mbledhur më shumë depozita 38

në dollarë sesa në euro; vetëm gjatë muajve të fundit ky rregull

është përmbysur. Pas tronditjes së vitit 1997, askush nuk i qorton

shqiptarët për mosbesimin dhe mosdepozitimin e parave në sistemin

bankar. Në fakt, stabiliteti i cili duhet të jetë siguruar nëpërmjet

dollarit gjatë kësaj periudhe të vështirë, është ndoshta shpjegimi më

i mirë për trajtimin aktual më të favorshëm. Dollari është akoma një

njësi e rëndësishme llogarie, një mjet shkëmbimi dhe një denominim

për produktet financiare. Sidoqoftë, tregtia midis Shqipërisë dhe

SHBA është njëqind herë më e vogël se ajo midis Shqipërisë dhe

Bashkimit Evropian. Nevoja e marrëdhënieve tregtare çon në një

kalim nëpërmjet variacioneve të kursit të këmbimit nga efektet e

bilancit. Prandaj, mund të rezultojë me rregullime të vonuara dhe

efekte kundërintuitive.

c) gjendja e varfër e tregjeve financiare karakterizohet nga një

përdorim i ulët nga ana e publikut e kredive bankare dhe të kolateralit

për të siguruar transaksionet, të cilat me zor kryhen në sektorin

privat. Kreditimi i sektorit privat është në nivelin 6.8 për qind të

PBB-së (2002), pavarësisht se ai tregon një rritje të rëndësishme që

prej vitit 1999, kur ai ishte vetëm 3.8 për qind e PBB-së (WDI, 2004).

Kreditimi i përgjithshëm i ekonomisë i siguruar nga sektori bankar

ka rënë që prej vitit 1997, duke reflektuar një kreditim më të ulët ndaj

qeverisë. Megjithatë, pretendimet mbi qeverinë akoma llogariten mbi 39

85 për qind të kreditimit të brendshëm në vitin 2003, më i ulët nga

niveli prej 95 për qind i vitit 1998 (INSTAT, 2004).

d) ndërkohë që tregjet financiare në Shqipëri janë të sunduara

nga sektori bankar, shkalla e ndërmjetësimit financiar (roli i bankave

si ndërmjetësuese në kanalizimin e fondeve nga depozitorët te

huamarrësit) është akoma e ulët. Shkalla e ndërmjetësimit financiar

është akoma dhe më e ulët në krahasim me ekonomitë e tjera në

tranzicion. Ekspozimi i sektorit të ndërmarrjeve në valutë të huaj

duket shumë i lartë. Nëse monedha vendase do të dobësohej, për

sektorin bankar do të shfaqeshin rreziqet e kreditit, gjë që do të

sillte ndërlikime për drejtimin e politikave monetare dhe të kursit të

këmbimit.

Një shtim i shpejtë i ndërmjetësimit financiar dhe zgjerimi i bilancit

të sektorit financiar mund të sjellë një volatilitet të lartë në ecurinë

e institucioneve financiare individuale dhe të sektorit financiar,

në përgjithësi. Për shembull, duket se sipërmarrjet vendase do të

mbështeteshin kryesisht në burimet e jashtme të financimit sesa në

fondet e brendshme. Në të njëjtën mënyrë familjet, me përmirësimin

e prospekteve të të ardhurave dhe besueshmërisë, mund të marrin

pjesë në konsumin ndërkohor.

Në Shqipëri reformat e kuadrit financiar vazhdojnë me

paralajmërimin për ndërprerjen e kreditimit dhe të ndërmjetësimit

bankar. Sërish, theksojmë se autoritetet janë të ndërgjegjshme për

sfidat e së ardhmes. Qëllimi i privatizimit të Bankës së Kursimeve

ishte nxitja e dinamikës së sistemit të brendshëm bankar. Progres

i rëndësishëm është bërë edhe në zbatimin e planit mbikëqyrës të

zhvillimit. Përpjekjet për të reduktuar ekonominë cash reflektohen

në programin “Përtej parasë”, i inicuar nga Banka e Shqipërisë

dhe në përpjekjet e Qeverisë Shqiptare për të përdorur transfertat

bankare për të paguar punonjësit e tyre. Me asistencën teknike të

FMN-së dhe BB-së në disa fusha, janë realizuar tashmë mbikëqyrja

e kujdesshme dhe parandalimi i pastrimit të parave, janë marrë

masa për përmirësimin e cilësisë së sistemit financiar dhe të

ndërmjetësimit financiar. Megjithatë, karakteristikat ekzistuese të

sistemit financiar akoma kanë disa pasoja të ashpra për funksionimin

e politikës monetare për shkak të kanaleve të dobëta të transmetimit. 40

Sfida kryesore për politikëbërësit do të jetë administrimi i shtimit

të ndërmjetësimit financiar dhe një zgjerim dinamik i aktivitetit të

institucioneve financiare, pa rrezikuar stabilitetin e ekonomisë. Në

këtë nivel, tregjet financiare në Shqipëri nuk janë të përgatitura të

operojnë në mënyrë mjaft eficiente për të siguruar zhvillim ekonomik

të mëtejshëm, të shpejtë dhe të vazhdueshëm.

3.3 Pasojat: kanalet e dobëta të transmetimit.

Eficienca e tregjeve financiare është vendimtare në vendosjen

e stabilitetit makroekonomik, duke ekuilibruar kursimet private

(dhe ndoshta publike) dhe investimet. Duke influencuar normat

e interesit dhe kufizimet e kredisë një bankë qendrore mund të

kontrollojë procesin e rregullimit të kërkesës ndaj ofertës, duke

stabilizuar kërkesën e ndikuar nga inflacioni në një nivel të dhënë

papunësie. Procesi funksionon kështu: normat e larta të interesit dhe

kufizimet e kredisë i bëjnë investimet më të shtrenjta dhe kursimet

më tërheqëse. Kështu kërkesa ekonomike ulet, sepse firmat mund

të vendosin të investojnë më pak, dhe familjet të shpenzojnë më

pak. Për më tepër, bilanci i firmave mund të ndikohet në drejtim të

kundërt, sepse ato duhet të rifinancojnë kreditë ekzistuese me një

normë më të lartë interesi. Duke iu referuar disa aspekteve të teorisë

moderne ekonomike, mund të jemi të prirur të pranojnë nocionin e

influencës mbi pagat dhe mbi normat e udhëhequra nga pritshmëritë

të inflacionit përshpejtues. Duke analizuar kanalet e transmetimit

të politikës monetare në Shqipëri nëpërmjet interesit, kanaleve të

kredisë dhe kursit të këmbimit, mund të përftohen disa vëzhgime

për të vlerësuar instrumentet e politikës monetare shqiptare.

Kanali i kreditit funksionon nëpërmjet kufizimeve të kreditit. Nëse

bankat tregtare nuk janë në gjendje ose të gatshme, t`iu reflektojnë

klientëve të tyre ndryshimet e normave repo në një kohë të saktë,

atëherë ata mund të rregullojnë nivelin e kreditimit. Për këtë arsye

një rritje në normat repo mund të çojë në nivele më të ulëta kreditimi,

ndërkohë që normat e interesit mund të mbeten të pandryshuara. Në

Shqipëri, sektori bankar i siguron pak kredi sektorit privat, ndërkohë

që shumica e kredisë akordohet në valutë të huaj. Kështu, kanali i

kreditit mund të funksionojë si një sistem rregullator mbi çmimet e

brendshme. 41

Për një funksionim të mirë të kanalit të normës së interesit,

kalimi i ndryshimeve të normës së interesit të Bankës së Shqipërisë

vendimmarrësve, në sektorin privat, është vendimtare. Në një situatë

të zhvillimit të ulët financiar, normat e interesit në sektorin bankar

nuk reflektojnë domosdoshmërisht ekuilibrin midis investimeve dhe

kursimeve, por janë të drejtuara nga racionimi i kreditit dhe frika

e zgjedhjes së kundërshtarit. Një normë më e lartë interesi, nëse

nuk kalohet te klientët, mund të përkeqësojë cilësinë e portofolit

të kredisë dhe do të rezultojë me fitime më të ulëta. Në fakt, norma

e interesit afatshkurtër mbi kreditë e reja të dhëna në lekë u rrit

gjatë vitit 2004 me 1.5 pikë përqindjeje, ndërsa Banka e Shqipërisë

uli normën e interesit në të njëjtën kohë nga 7 deri në 6 për qind

në qershor (INSTAT, 2004). Kjo e dhënë eksperimentale të paktën

tregon se Banka e Shqipërisë duhet të merret me diferencat e mëdha

kohore, ndërsa ndryshimet e normave të interesit të kalohen. Për

më tepër, vëllimet e ulëta të kredisë dhënë sektorit privat, dhe në

përgjithësi niveli i lartë i parasë në qarkullim - Shqipëria shpesh

konsiderohet një ekonomi cash – tregojnë që, edhe nëse ndryshimet

e normave të interesit do të kalohen shpejt, efekti real mbi kërkesën

dhe çmimet duhet të jetë disi i kufizuar. Qeveria qendrore është

huadhënësi kryesor (nga vëllimi prej 85 për qind) dhe mund të vihet

në dyshim fakti që shpenzimet qeveritare do të ngadalësoheshin nga

rritja e moderuar e normave të interesit, sepse nuk ka një shtrëngim

të fortë buxheti. Stimujt e vendosur nga ndryshimet e normave të

interesit, mund të mos jenë të mjaftueshëm për rregullimet thelbësore

të çmimeve në një periudhë kohe të paparashikueshme.

Delikatesa e kanalit të kursit të këmbimit qëndron në faktin se

ajo mund të ndikojë çështje të ndryshme të ekonomisë me shpejtësi

të ndryshme. Çmimet e mallrave të importuar reagojnë shpejt ndaj

ndryshimeve të kursit të këmbimit. Megjithatë, efekti i ndryshimeve të

kursit të këmbimit mbi konkurrencën mund të transmetojë ndryshime

më të vogla në kërkesën agregate të brendshme. Kjo mospërputhje

në intervalet kohore mund të prodhojë një efekt kamzhik në ekonomi,

nëse banka qendrore përqendrohet më shumë në inflacionin aktual se

sa në atë afatgjatë (Ball, 1999, Svensson, 2000).

Në ekonomitë e vogla të hapura si Shqipëria funksionimi i kursit

të këmbimit është më i ndjeshëm ndaj sasisë së transaksioneve, 42

aseteve dhe detyrimeve në valutë të huaj. Transfertat zyrtare të

larta dhe remitancat nga emigrantët shqiptarë përfaqësojnë pjesën

më të madhe të rrjedhjeve të kapitalit. Ato mund të konsiderohen

më pak të ndjeshme ndaj themeleve ekonomike; ato supozohen

të reagojnë kundërciklikisht, sepse “anëtarët dhe miqtë e familjes”

jashtë shtetit (përfshi FMN) mund të tregohen më zemërgjerë, në

kushte të vështira ekonomike. Megjithatë, presioni i lekut së bashku

me ngjarjen e depozitave të vitit 2002, është një tregues që kjo lidhje

është më e cekët se sa duket.

Për më tepër, efekti i bilancit – domethënë efekti i ndryshimeve

të kursit të këmbimit mbi vlerën neto të kompanive me detyrimet në

valutë të huaj (dhe asetet) – mund të shkaktojë një efekt të kundërt

mbi kërkesën. Nëse detyrimet në valutë të huaj nuk kufizohen, nga

të ardhurat në valutë ose instrumentet financiare, bilanci i kompanisë

mund të vuajë nga një zhvlerësim, dhe firmat mund të detyrohen të

shkurtojnë investimet. Një zhvlerësim i monedhës atëherë mund të

shkaktojë një ulje të kërkesës së brendshme pavarësisht efekteve të

tij ekspansioniste (Kasa, 2001). Pozicioni i fortë i dollarit dhe euros

në ekonominë shqiptare plotëson kanalin e kursit të këmbimit.

4. QËLLIMI PËR REFORMA: NJË PËRQASJE

EKSPERIMENTALE

Rreziqet e sipërpërmendura dhe dobësia e dukshme e kanaleve

të transmetimit janë kushte të vështira për një politikë monetare

eficiente. Kjo është veçanërisht e vërtetë, nëse të dhënat empirike

tregojnë pritshmëri të papëlqyeshme të inflacionit. Inflacioni solid

i pak viteve më parë mund të mos ketë qenë i mjaftueshëm për

të krijuar një kredibilitet largpamës në vazhdimësinë e rritjes

dhe të konsolidimit të sistemit financiar. Kjo del si konkluzion i

konsideratave teorike dhe të dhënave empirike të mbledhura këtu.

Stoku relativisht i vogël i kredive private dhe niveli i lartë i kredive

dhënë në valutë të huaj, tregojnë faktin se sektori financiar është

shumë i cekët për të suportuar efektivisht zhvillimin ekonomik.

Brishtësia financiare dhe monetare theksohet edhe nga pritshmëritë e

normave të inflacionit në të ardhmen, të cilat shprehen në diferencat 43

e spredeve të maturimit midis lekut dhe dy valutave kryesore. Vihet

re mungesa e një besimi afatgjatë nga ana e pjesëmarrësve të tregut

në lidhje me vazhdimësinë e konvergjencës reale dhe eficiencën e

bazave monetare, të cilat i shtohen brishtësisë së situatës aktuale.

Shock-et më të vogla mund të shkaktojnë çrregullime thelbësore,

sepse njerëzit kanë tendencën të reagojnë në një mënyrë kapriçioze,

ndërkohë që nevojitet një besim i shëndoshë afatgjatë në kredibilitetin

dhe vazhdimësinë e monedhës. Pritshmëritë destabilizuese mund të

jenë vetëvepruese.

Fatmirësisht, kushtet nuk janë aq të këqija në Shqipëri në vitin

2004. Të dhënat empirike përfaqësojnë një rritje të rëndësishme të

besueshmërisë në vazhdimësinë e çështjeve që kanë të bëjnë me

rritjen ekonomike dhe në potencialin për stabilitetin e ardhshëm

të monedhës shqiptare. Duhet të theksohet se këto sinjale janë

një tregues i besimit që njerëzit kanë në angazhimin e Bankës së

Shqipërisë për të ndjekur stabilitetin e orientuar nga politika monetare

në të kaluarën. Duhet të evidentojmë disa sinjale pozitive:

a) një zhvendosje drejt depozitave bankare nga mbajtjet e cashit si dhe një rritje e raportit të depozitave në lekë kundrejt

totalit të depozitave, reflektojnë një rritje të besueshmërisë.

Për më tepër, besueshmëria në sektorin bankar duket se është

përmirësuar, nëpërmjet rritjes së depozitave lokale dhe të

huaja në vitin 2003 (Banka e Shqipërisë, 2004);

b) në fund të vitit 2003, struktura e portofolit të aseteve financiare

shqiptare të matur nga raporti i parasë jashtë bankave ndaj

ofertës së parasë, ishte afër nivelit të katër viteve të fundit

(mesatarisht 29.4për qind), (Banka e Shqipërisë, 2004, faqe

52). Pas tërheqjes të depozitave në vitin 2002, ky është një

zhvillim inkurajues;

c) zhvillimi i strukturës së portofolit në drejtim të kredive

afatmesme dhe afatgjata është një sinjal pozitiv. Bankat

tregtare janë më të prirura drejt financimit të projekteve

afatgjata. Kjo tregon besueshmërinë në stabilitetin afatgjatë

të monedhës vendase dhe në perspektivën për një rritje të

mëtejshme ekonomike;

d) ka edhe disa të dhëna empirike që flasin për një zhvillim

më të balancuar të strukturës së ofertës së parasë krahasuar 44

me strukturën e ofertës në valutë të huaj. Rritja e pritur e

kredisë për shkak të përfshirjes së Bankës së Kursimeve, do të

kontribuojë në rritjen e kredive të dhëna në lekë. Diferencat

e normës së interesit për kreditë e dhëna në lekë dhe atyre të

dhëna në valutë, shfaqin një tendencë në rënie, duke shkaktuar

kështu një rritje të kredive të dhëna në lekë.

Nivelet e ulëta të zhvillimit financiar, si rezultat i mungesës së

ndërmjetësimit të përshtatshëm financiar, janë pengesa serioze për

rritjen ekonomike afatgjatë, për stabilitetin e brendshëm dhe të

jashtëm të sistemit financiar dhe për funksionimin e qetë të kanaleve

të transmetimit. Përpjekjet e vazhdueshme janë të nevojshme

për të rritur ndërmjetësimin financiar, pa kompromentuar

cilësinë e shpërndarjes, në mënyrë që të parandalohet një bum i

papërballueshëm i kredive. Sektori financiar akoma ka nevojë të

forcojë strukturat e tij, duke përfshirë bankingun, duke u fokusuar

mbi zhvillimin e produkteve dhe lehtësive për të operuar në vende

të tjera. Ndërmjetësimi financiar dhe mbikëqyrja e kujdesshme do të

luajnë një rol të rëndësishëm në kthimin e ekonomisë nga orientimi

i saj mbi financimin e cash-it në një sistem financiar të automatizuar.

Një numër i rëndësishëm hapash është hedhur në këtë drejtim.

Nuk ka dyshim që cilësia e institucioneve financiare ka nevojë

të përmirësohet. Sipas karakteristikave të çështjeve ekonomike dhe

politike të së kaluarës, dikush mund të jetë i prirur të jetë dakord me

konstatimet, të cilat theksojnë se reformat kanë qenë të pamjaftueshme.

Gjatë negociatave të fundit mbi Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit,

zyrtarët e Bashkimit Evropian shprehën mendimin se “Shqipëria

duhet të përshpejtojë shpejtësinë e reformave të saj, në mënyrë që

të sigurojë që në fund të procesit të negociatave të jetë në gjendje të

zbatojë marrëveshjen në rregull” (KOM, 2004). Raporti i Bashkimit

Evropian përmend disa çështje të lidhura me korrupsionin dhe

krimin e organizuar, me sistemin juridik dhe administrimin publik,

me funksionimin e duhur të demokracisë, të të drejtave të njeriut

dhe të minoriteteve, dhe me formalizimin e mëtejshëm të ekonomisë.

Duket që raporti nuk e përmend fare Bankën e Shqipërisë.

Cilësia e dobët e institucioneve është një pengesë serioze për

rritjen dhe zhvillimin. Mund të jetë e vërtetë që është bërë vetëm 45

një progres i ngadaltë në ndërtimin e institucioneve si për shembull,

përforcimi i ligjit dhe mbrojtja e të drejtave. Reformat, si privatizimi

dhe heqja e barrierave administrative për hapjen e bizneseve të reja

kanë marrë sërish një vrull të ri (BERZH, 2004). Dhe Komisioni

Evropian deklaron se vendosmëria dhe angazhimi i gjerë politik janë

të nevojshme, në mënyrë që t’u jepet drejtim shumë çështjeve të

mbetura pezull (KOM,2004).

Banka e Shqipërisë ka provuar tashmë angazhimin e saj për një

politikë monetare transparente dhe të orientuar sipas stabilitetit

dhe reformave institucionale. Lista e reformave të fundit, siç janë

përmendur edhe nga Banka e Shqipërisë në Raportin Vjetor të vitit

2003 (Banka e Shqipërisë, 2004), është vërtet shumë mbresëlënëse:

modernizimi i sektorit financiar, forcimi i ndërmjetësimit bankar,

miratimi i standardeve të kontabilitetit dhe kapaciteti mbikëqyrës.

Shembuj të bindshëm në lidhje me punën për një infrastrukturë

tregu më të sigurtë dhe eficiente vihen re edhe në përfundimin e

sistemit RTGS dhe vendosjen e lehtësive të kredive njëditore të

kolateralizuara. Ekspertiza dhe kuadri ligjor janë përmirësuar me

teknikën e ofruar nga Banka Botërore, FMN, BE, BERZH dhe

donatorë të tjerë të Bankës së Shqipërisë.

Por, ka akoma shumë punë për t’u bërë në kuadrin e ndërtimit “të

sektorit financiar shqiptar”. Liberalizimi i lëvizjeve të kapitalit mund

të shërbejë si një shembull i mirë. Kjo detyrë ka të bëjë më shumë

me transfertat e kapitalit jashtë, drejt një zgjerimi më të vogël të

transfertave të kapitalit brenda dhe me kuadrin ligjor për mbrojtjen

e të drejtave të investitorëve dhe për riatdhesimin e fitimeve. Sipas

një deklarate të BERZH (EBRD, 2004), autoritetet shqiptare janë të

vendosura të sigurojnë liberalizimin e plotë deri në fund të vitit 2010

dhe duket se ka një konsensus mbi faktin se vazhdimi i reformave

të sektorit financiar, përmirësimet e instrumenteve të politikës

monetare dhe përmirësimet e mbikëqyrjes bankare, janë shumë të

rëndësishme për progresin e Shqipërisë drejt një tregu më të fortë

kapitali.

Banka e Shqipërisë duket se ka një qëllim të vendosur për të shkuar

zyrtarisht drejt inflacionit të shënjestruar në një periudhë afatmesme

(Hadëri dhe Kolasi, 2003). Sipas Memorandumit Suplementar 46

mbi Politikat Ekonomike dhe Monetare për Shqipërinë, Banka e

Shqipërisë ka theksuarr së fundmi vendosmërinë e saj për të forcuar

kapacitetin e saj për të adoptuar regjimin e inflacionit të shënjestruar

(FMN, 2004). Këshillohet që procesi të mos jetë i shpejtë. Kalimi në

një regjim të ri të politikës monetare nuk duhet të bëhet së afërmi.

Sipas të dhënave të prezantuara këtu – ndërmjetësimi i ulët financiar,

kreditë e dhëna kryesisht në valutë dhe pritshmëritë e pafavorshme

të inflacionit, të shprehura nëpërmjet diferencave të spredeve të

maturimit midis lekut dhe valutave të huaja – theksojmë se duhet të

bëhet me kujdes prezantimi i kujdesshëm, interpretimi dhe trajtimi

i regjimit të inflacionit të shënjestruar. Kjo duhet të shërbejë për

gjetjen e hapësirës dhe të kohës për përmirësimin e besueshmërisë

afatgjatë dhe zhvillimit të mëtejshëm të institucioneve të tregut

financiar.

Teoria ekonomike rendit një numër kushtesh që duhet të

përmbushen përpara se inflacioni i shënjestruar të bëhet një strategji

e suksesshme, duke përfshirë një mandat të qartë për stabilitetin e

bankës qendore,për një kurs fleksibël këmbimi, për një inflacion të

ulët dhe për një pritshmëri të ulët të inflacionit, për një administrim

transparent të politikës monetare dhe për një kuptim të gjerë të

mekanizmave të këtij regjimi, nga ana e publikut.

Shumë prej këtyre kushteve janë përmbushur në Shqipëri: një

mandat i qartë për stabilitetin e çmimeve të një banke qendrore,

kurs fleksibël këmbimi dhe inflacion i ulët. Administrimi i

politikës monetare është transparent. Deri tani, gjithsesi, pritjet për

inflacionin nuk duken të jenë të bazuara në besueshmërinë afatgjatë

të qëndrueshmërisë së rritjes së lartë ekonomike, normave të ulëta të

inflacionit në periudhën afatgjatë dhe eficiencës së regjimit të kursit

të këmbimit. Gjithashtu, mund të ketë hapësirë për përmirësimin e

edukimit të publikut, në lidhje me mekanizmat e politikës monetare.

Banka e Shqipërisë është duke punuar mbi çështjen e komunikimit,

nëpërmjet një fushate publicitare kundër spekulimit të rritjes së

çmimeve, gjatë festave. Kjo fushatë po kryhet për herë të dytë këtë

vit (Banka e Shqipërisë, 2004).

Vendosja e inflacionit të shënjestruar konsiston në lejimin e

sigurimit të një ankore për ndërtimin e pritshmërive. Kjo kërkon 47

një zotësi për të reaguar në mënyrë fleksible ndaj çdo lloj shocku financiar, monetar dhe ekonomik, duke rritur kapacitetin për

kontroll efektiv. Por, nëse objektivi nuk përmbushet shumë herë për

shkak të shock-eve të shpeshta të jashtme, mund të vihet në rrezik

besueshmëria e bankës qendrore. Ekonomia shqiptare, ashtu si edhe

ekonomitë e tjera të vogla të hapura, mund të jetojë eksperiencën

që inflacioni të ndikohet më shumë nga shock-et e jashtme si kursi

i këmbimit dhe lëvizjet e kapitalit, sesa nga faktorët e brendshëm

(Mishkin, 2000, Masson et al, 1997). Për më tepër, mund të ketë disa

probleme praktike. Për shkak të shkallës së ulët të ndërmjetësimit

financiar dhe të prishjeve strukturore të shpeshta të serive kohore,

mund të jetë e vëshirë të bësh parashikime të sakta.

Inflacioni i qëndrueshëm i viteve të fundit mund të mos ketë

qenë i mjaftueshëm për të krijuar një besueshmëri largpamëse të

shëndoshë. Në vend të prirjes për të prezantuar një regjim të ri të

politikës monetare kaq shpejt, qëllimi i Bankës së Shqipërisë duhet

të jetë krijimi i besueshmërisë afatgjatë në monedhën vendase, gjë që

do të shërbejë si një aset i besueshëm në procesin e konvergjencës

reale. Besueshmëria afatgjatë në monedhën vendase është kërkesa

themelore për suksesin e politikës monetare, e cila do të lejojë të

merren vendimet e duhura mbi investimet dhe kursimet, që janë

të nevojshme për vazhdimësinë e rritjes ekonomike. Në këtë rast,

tregjet mund të pranojnë pak volatilitet në kursin e këmbimit ose

deviacione më të vogla nga objektivat e shpallur të inflacionit.

Adoptimi zyrtar i regjimit të inflacionit të shënjestruar mund të

presë deri në një rritje të besueshmërisë së tregut dhe deri në një

materializim të lekut. Për sa kohë pritshmëritë mbi inflacionin në

të ardhmen nuk sinjalizojnë një rritje të besueshmërisë, një regjim i

tillë mund të shtojë pasigurinë në drejtimin e politikës monetare. Të

dhënat empirike mund të gjenden duke vëzhguar spredet e maturimit

të kredive të dhëna në lekë, në euro dhe në dollarë, ashtu siç tregohet

edhe këtu.

Duhet të ketë një ankorë për të zhvilluar besueshmërinë në

monedhën vendase përtej qëndrimit të pastër dhe kompleks të

politikës monetare. FMN sugjeron që Banka e Shqipërisë duhet të

vazhdojë përqasjen e saj graduale për të mbajtur një inflacion të 48

ulët, të monitorojë kushtet e ofertës së brendshme dhe të vëzhgojë

diferencat e normës së interesit (FMN, 2004). Kjo do të funksionojë

në një sistem të kursit fleksibël të këmbimit, nëse tregjet mësojnë t’i

besojnë monedhës së tyre dhe nëse pritshmëritë e inflacionit fillojnë

të shprehin konsolidimin e besueshmërisë afatgjatë. Vendet kanë

zhvilluar strategji të ndryshme për të ankoruar monedhën e tyre

dhe për të kontribuar në ndërtimin e besueshmërisë së tyre afatgjatë

si për shembull, kurset e këmbimit, bordet e monedhës ose (alas)

inflacioni i shënjestruar. Shqipëria nuk ka nevojë për një kurs monetar

për të arritur një sukses në ndërtimin e besueshmërisë së saj, sepse

ajo tashmë ka një kurs, ende të panjohur për teorinë ekonomike,

por të lehtë për t’u zbuluar nëpërmjet vlerësimit të kujdesshëm të

drejtimit të politikës monetare të Bankës së Shqipërisë, e cila është

e mirëzhvilluar dhe i shërben qëllimit për të cilin është krijuar. Ne

dëshirojmë ta quajmë atë, kurs institucional.

Në Shqipëri, ky kurs bazohet në angazhimin e qëndrueshëm dhe të

provuar të reformave institucionale, të nevojshme për konvergjencën

e Sistemit Evropian të Bankave Qendrore. Në vitet e fundit, Banka

e Shqipërisë ka shprehur ambicien e saj për të përafruar modelin

e saj me atë të Bankës Qendore Evropiane. Kjo ankorë mund të

konsiderohet një benchmark i rëndësishëm, bazuar në një angazhim

lehtësisht të ndjekshëm. Cilësia institucionale nuk përfshihet ndër

detyrat e një banke qendore. Megjithatë, duke patur parasysh

rëndësinë e institucioneve në drejtimin e politikës monetare dhe në

zhvillimin e ekonomisë si dhe të shoqërisë civile, Banka e Shqipërisë

ka pranuar rolin e saj drejtues në ndërtimin e institucioneve në

Shqipëri.

Banka e Shqipërisë ka treguar se është në gjendje të realizojë këtë

angazhim. Gjatë vitit 2003, Banka e Shqipërisë ka përmirësuar kuadrin

operacional dhe sistemin e saj mbikëqyrës rregullator, në përputhje

të plotë me kërkesat e harmonizimit të Bashkimit Evropian (Banka

e Shqipërisë, 2004).

Dhe angazhimi në vetvete është shumë i qartë: “ Banka e Shqipërisë

u ka prezantuar përqasjen e saj strategjike përfaqësuesve të Bankës

Qendrore Evropiane, në drejtim të arritjes të një konvergjence me

Bankën Qendrore Evropiane. Ky objektiv i rëndësishëm reflektohet 49

në një prej neneve të një marrëveshjeje dypalëshe midis Republikës

së Gjermanisë dhe Republikës së Shqipërisë, sipas të cilës ekspertët

gjermanë do të asistojnë Bankën e Shqipërisë në procesin e

konvergjencës” (Banka e Shqipërisë, 2004).

Ne jemi të lumtur dhe të nderuar që jemi në bord.50

LITERATURË

Ball, Laurence (1999): “Policy Rules for Open Economies”, in Monetary

Policy Rules, ed. John Taylor, University of Chicago Press, Chicago.

Banka e Shqipërisë, (2004): Raporti Vjetor 2003, Tiranë.

Banka e Shqipërisë (2004a): Buletini Ekonomik, Maj 2004, Tiranë.

COMM (2004): Albania - Stabilisation and Association Report 2004,

Working Paper, COM (2004) 203 final, European Commission, Brussels.

EBRD (2004): Transition Report update, European Bank for Reconstruction

and Development, London.

ECB (2004): Annual Report 2003, European Central Bank, Frankfurt/

Main.

Hadëri, Sulo dhe Kolasi, Gramoz (2003): A duhet të adoptojë Banka

e Shqipërisë një regjim të inflacionit të shënjestruar, studim i prezantuar në

Konferencën e Katërt Ndërkombëtare: Ekonomia Shqiptare, Ecuria dhe Sfidat

e Politikës, Shtator 11-12, 2003, Sarandë, Shqipëri.

IFS (2004): International Financial Statistics, Washington DC.

IMF (2003): Albania: Selected Issues and Statistical Appendix, Country

Report No 03/64, International Monetary Funds, Washington DC.

INSTAT (2004): Seritë kohore në ekonominë shqiptare.

Kasa, Kenneth (2001): Will Inflation Targeting Work in Developing

Countries?, in FRBSF Economic Letter, 2001-01.

Kovács, Mihály A. et al (2002): On the Estimated Size of the BalassaSamuelson Effect in Five Central and Eastern European Countries, in NBH

Working Paper, 2002

Masson, Paul; Savastano, Miguel and Sharma, Sunil (1997): The Scope

for Inflation Targeting in Developing Countries, in Working Paper No. 130,

International Monetary Fund, Washington, DC.

Mishkin, Frederic S. (2000): Inflation Targeting in Emerging Market

Countries, in NBER Working Paper No. 7618.

Muço, Marta; Peter Sanfey dheTaci, Anita (2003): Inflacioni, Kursi i

këmbimit dhe Roli i Politikës Monetare në Shqipëri, studim i prezantuar në

Konferencën e Katërt Ndërkombëtare: Ekonomia Shqiptare, Ecuria dhe Sfidat

e Politikës, Shtator 11-12, 2003, Sarandë, Shqipëri.

Samiei, Hossein (2003): Vlerësimi i Politikës Monetare në Shqipëri duke

përdorur Rregullin e Normës së Interesit, studim i prezantuar në Konferencën

e Katërt Ndërkombëtare: Ekonomia Shqiptare, Ecuria dhe Sfidat e Politikës,

Shtator 11-12, 2003, Sarandë, Shqipëri.51

Svensson, Lars E. O. (2000): Open-Economy Inflation Targeting, in

Journal of International Economics, 50, pp. 155 - 183.

WDI (2004): World Development Indicators, World Bank, Washington

D.C. 52

SHËNIME

* Michael Bolle është Profesor i Politikës Ndërkombëtare

Ekonomike dhe Koordinator i Ezoneplus, një projekt ndërkombëtar

kërkimi mbi Zgjerimin Lindor të Eurozonës. (www.ezoneplus.org).

** Thomas Meyer është Kryeasistent Kërkimi dhe merret kryesisht

me çështjet kërkimore të lidhura me tregjet e kapitalit, me bankingun

dhe me politikën monetare.

1

Gross National Income-E ardhura kombëtare neto.