KABIHASNANG MESOPOTAMIA

- Mesopotamia – Nagmula sa mga salitang Griyego na “meso” na ang ibig sabihin ay “pagitan” at “potamos” o “ilog.” Sa makatuwid, ang Mesopotamia ay literal na nangangahulugang lupain “sa pagitan ng mga ilog.”

- Ang Mesopotamia ang itinuturing na lunduyan ng kabihasnan (cradle of civilizations).

- Mahalaga ang Mesopotamia sa kasaysayan ng daigdig sa kadahilanang ang lugar na ito ay pinamalagian at sinakop ng ilang matatandang kabihasnan.

Heograpiya ng Mesopotamia- Ang Mesopotamia ay matatagpuan sa pagitan ng mga ilog na Tigirs at Euphrates.- Ang Mesopotamia ay matatagpuan sa rehiyon ng Fertile Crescent. Ito ay isang paarkong matabang lupain na nagsisimula sa Persian gulf hanggang sa silangang baybayin ng Mediterranean Sea.

- Kabilang sa mga ito ang mga Sumerian, Akkadian, Babylonian, Chaldean, Assyrian at Persian. Samantala, ang mga Hittite at Elamite ay nagtangka ring sakupin ang lupaing ito. Ang mga panulat na nagmula rin sa lugar na tio ay ang syan itinuturing na kauna-unahan sa buong daigdig.

Sumerian(3500-2340 B.C.E.)

- Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga lupaing sakahan ng lambak-ilog. - Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash, Uruk, at Ur) na pinamunuan ng isang hari- Tinawag na Ziggurat ang at templo ng mga patron o diyos na makikita sa bawat lungsod- Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling tao.

Cuneiform

- Cuneiform (hugis-sinsel)ang paraan ng pagsulat na ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida.

- Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy- Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-estado tungkol sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang matatag na pamahalaan ang mga Sumerian.

- Ang ilan sa mga mahahalagang ambag ng mga Sumer sa ating kabihasnan ay ang gulog at ang araro. Gayundin ang pagkakaroon ng sistemang irigasyon na naging dahilan upang matustusan ang pangangailangan sa pagkain ng lumalaking populasyon.

Akkad (2340-2100 B.C.E.)- Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang mga lungsod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo sa daigdig. - Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopotamia sa lungsod- estado ng Akkad o Agade. - Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si Naram-Sin (2254-2218 B.C.E).

- Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng lungsod estado ng Ur ang kapangyarihan nito

at pinamunuan ang Sumer at Akkad.

- Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa

loob ng sumunod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa katimugan, partikular ang

Isin at Larsa, ay nagtunggalian upang makontrol ang rehiyon.

Babylonian (1792-1595 B.C.E.)- Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng Babylon, ang Mesopotamia. - Ang Babylon ay naging kabisera ng imperyong Babylonia. - Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang kahariang Ashur. - Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak ang kaharian ng Babylon.

- Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite Anatolia ang Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga dayuhang pinuno.

- Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang silangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at nanirahan sa Asia Minor (kasalukuyang Turkey).

Assyrian (1813-605 B.C.E.) - Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114-1076 B.C.E.) ang mga Hittite at naabot ng puwersa ang baybayin ng Mediterranean at itinatag ang imperyong Assyrian. - Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila ng mga ekspedisyong militar pakanluran upang mapasakamay ang mahahalagang rutang pangkalakalan at makatanggap ng tributo.

- Ang mga Assyrian ang kaunaunahang pangkat na nakabuo ng epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo.- Kinopya ng ibang pangkat sa Malapit na Silangan ang pamamalakad ng Imperyong Assyrian. - Kauna-unahang aklatan na may 200,000 tabletang luwad na itinayo ni Ashurbanipal.- Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.) sa mga haring kinakitaan ng maayos na pamamahala sa kaniyang panahon.

- Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang pag-aalsa.

Chaldean (612-539 B.C.E.) - Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) – ang nagtatag ng bagong imperyo ng Babylonia matapos pangunahan ang isang pag-aalsa laban sa Assyria. - Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562 B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo ng Assyria noong 609 B.C.E. - Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo nang natamo nito ang rurok ng kadakilaan. Siya rin ang nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa kaniyang asawa, kinilala ito ng mga Greek bilang isa sa Seven Wonders of the Ancient World. - Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni Cyrus the Great ng Persia hanggang tuluyang naging bahagi ng mas malawak na imperyo ng mga Persian ang Mesopotamia.

Persian (539-330 B.C.E.) - Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga Persian na tinawag na Imperyong Achaemenid. Nasa Persia (kasalukuyang Iran) ang sentro ng imperyong ito.

- Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530 B.C.E.) – nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim nila ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at Asia Minor (kasalukuyang Turkey).

- Darius The Great (521-486 B.C.E.) – Umabot ang sakop hanggang India. - Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap. - Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na tinatayang may habang 1677 milya o 2699 na kilometro mula Sardis hanggang Susa. - Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.