izgledi bh. industrije u 2014. godini, drvni i metaloprerađivački sektor

IZGLEDI BH. INDUSTRIJE U 2014. GODINI Drvni i metalopreraivaki sektor

Juni 2014. godine

IZJAVA O OGRANIENJU ODGOVORNOSTI: Stavovi izneseni u ovoj publikaciji ne odraavaju nuno i stavove Amerike agencije za meunarodni razvoj, vedske agencije za meunarodni razvoj, odnosno njihovih Vlada.

Izgledi bh drvne i metalopreraivake industrije u 2014

i

Osnovni podaci o USAID-Sida FIRMA projektu

Projekat pod nazivom Fostering Interventions for Rapid Market Advancement (FIRMA) u Bosni i Hercegovini je petogodinji projekat vrijedan 20 miliona amerikih dolara kojeg zajedniki finansiraju Amerika agencija za meunarodni razvoj (USAID) i vedska agencija za meunarodni razvoj i saradnju (Sida). Cilj projekta ukljuuje znaajno poveanje prodaje, izvoza, zaposlenosti i finansija u sektorima koje projekat podrava, a to su: drvopreraivaki, metalopreraivaki i sektor turizma. Ova tri sektora ostvaruju vie od jedne etvrtine ukupnog BDP-a u BiH, te gotovo 40% prihoda zemlje po osnovu izvoza.

Projekat FIRMA prua podrku FIRMA konzorciju, partnerstvu u realizaciji projekta izmeu FIRMA-e i mree lokalnih razvojnih agencija, s ciljem podrke razvoju privatnog sektora u cijeloj zemlji. U saradnji i putem Konzorcija, FIRMA priprema akcione planove za pomo sektorima na koje su fokusirane projektne aktivnosti, te upravlja onim aktivnostima koje se realiziraju preko domaih organizacija i poslovnih subjekata a usmjerene su na prevazilaenje kljunih prepreka konkurentnosti.

Projekat FIRMA blisko sarauje sa organima vlasti BiH na dravnom, entitetskom i kantonalnom nivou kao i sa opinskim agencijama, udruenjima i drugim donatorima koji pruaju podrku ekonomskom razvoju.

Glavni uredi FIRMA projekta se nalaze u Sarajevu i Banja Luci. www.firmaproject.ba


ii

Sadraj

1. SAETAK .................................................................................................................1

2. UVOD .....................................................................................................................2

2.1 REZULTATI IZVOZA ROBA U 2013. GODINI .................................................................2

2.2 OPI EKONOMSKI IZGLEDI ZA 2014. GODINU .............................................................3

3. DRVNA INDUSTRIJA .................................................................................................5

3.1 STANJE DRVNE INDUSTRIJE U 2013. GODINI ..............................................................5

3.2 STRUKTURA IZVOZA DRVNE INDUSTRIJE U 2013.GODINI ............................................6

3.3 ANALIZA GLAVNIH IZVOZNIH TRITA ZA DRVNU INDUSTRIJU U 2013. GODINI ............9

3.4 GLAVNA OSTVARENJA I PREPREKE U DRVOPRERAIVAKOJ INDUSTRIJI U PERIODU 2012-2013.GODINE MIKRO-ANALIZA SEKTORA...................................................... 11

3.5 IZGLEDI TRITA PROIZVODA OD DRVETA ZA 2014. GODINU .................................... 14

4. INDUSTRIJA GOTOVIH PROIZVODA OD METALA ...................................................... 16

4.1 STANJE METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2013. GODINI ................................... 16

4.2 STRUKTURA IZVOZA METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2013. GODINI ................ 17

4.3 STRUKTURA TRITA METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2011. GODINI ............... 20

4.4 GLAVNA OSTVARENJA I PREPREKE U METALOPRERAIVAKOJ INDUSTRIJI U PERIODU 2012-2013.GODINE MIKRO-ANALIZA SEKTORA...................................................... 22

4.5 IZGLEDI METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE ZA 2014. GODINU ................................ 24


1

1. SAETAK

Ekonomija BiH je doivjela skroman oporavak u 2013. godini, koji se ogleda u ekspanziji realnog BDP-a od 1,9% na godinjem nivou. Povoljno vanjsko okruenje u eurozoni bilo je primarni pokreta, usmjeren na lokalnu ekonomiju kroz oivljavanje izvoza roba. Dinamiku ukupnog izvoza diktiralo je nekoliko sektora. Jedna od najvanijih uloga u ekspanziji izvoza, a time i u ekonomskom oporavku u cjelini, pripala je drvnoj i metalopreraivakoj industrija. Ove dvije industrije ostvarivale su rezultate koji su, uglavnom, bili iznad prosjeka u 2013. godini u odnosu na ukupnu domau industriju, proizvodnju i izvoz, ime je njihov znaaj za domau privredu i ukupni BDP jo vie porastao.

S obzirom na oekivani ekonomski uinak u 2014. godini, oekujemo da e, i ove godine, ove dvije industrije ostati u samom vrhu po ekonomskim rezultatima. Konkretno, osnovicu stope rasta za bh. izvoz roba i usluga i industriju, za ovu godinu, utvrdili smo na 5%, odnosno na 4,5%, to je, opet, jedan od glavnih pokretaa ciljnog rasta realnog BDP-a od 1,5% na godinjem nivou. Meutim, uzimajui u obzir elementarne nepogode koje su se dogodile sredinom maja u Bosni i Hercegovini, u vrijeme pisanja ovog izvjetaja, moemo rei da je naa poetna ekonomska prognoza pod ozbiljnim negativnim pritiskom i da emo je morati revidirati nanie nakon objavljivanja zvanine procjene teta u Bosni i Hercegovini. Stoga, oekujemo odreeni pritisak na BDP u BiH u pravcu smanjenja, kao i na glavne pokretae ekonomije, odnosno industrijsku proizvodnju i izvoz usljed (1) direktnog gubitka kapitala (tete) i (2) indirektnog gubitka potencijalne proizvodnje i izvoza uzrokovanog prekidom proizvodnje i transporta. Takoer oekujemo i odreene negativne pritiske na proizvodnju i izvoz drvne i metalopreraivake industrije u kratkoronom periodu poevi od drugog kvartala nadalje u odnosu na na poetni scenarij, koji proizilaze iz nedavnog razvoja dogaaja, kao i ukupni uticaj na industrijsku proizvodnju i izvoz. Meutim, direktan negativni uticaj na ove dvije industrije ogranien je na odreeno podruje i nekoliko velikih aktera, zbog ega i dalje oekujemo male pozitivne jednocifrene stope rasta u pogledu rezultata proizvodnje i izvoza u drvnoj i metalopreraivakoj industriji. Osim toga, poevi od treeg kvartala 2014. godine, a posebno u 2015. godini, nakon to zapone period obnove od poplava, oekujemo porast domae potranje u obje industrije (posebno u drvnoj industriji graevinskog materijala i namjetaja). Nadalje, vanjsko okruenje i potranja u 2014. godini su i dalje veoma povoljni, sa znaajnim poveanjem potranje za proizvodima drvne i metalopreraivake industrije to se jasno vidi iz podataka za prvi kvartal. Jedna od velikih prilika za bh. trite drvne industrije u 2014. godini proizlazi iz sukoba izmeu Ukrajine i Rusije i posljedinog poveanja potranje iz zemalja Evropske unije za proizvodima proizvoaa iz jugoistone Evrope. Neka od anketiranih preduzea ve su u prvom kvartalu 2014. godine potvrdila ovaj trend.


2

2. UVOD

Kao i veina ekonomija regije Jugoistone Evrope u periodu od 2010. do 2013. godine, i Bosna i Hercegovina je preusmjerila svoj model rasta sa ekonomije iji glavni pokreta je rast privatne potronje (prije svjetske ekonomske krize) ka ekonomiji koju prevashodno pokree izvoz. Rast potaknut potronjom, prije krize koja je nastupila 2009. godine, bio je tipini poslijeratni tranzicijski proces sustizanja (sa prosjenom stopom rasta od 5% u periodu od 10 godina) koji je, prije svega, bio potaknut dvocifrenim porastom kreditnih zaduenja u bankarskom sektoru, to je rezultiralo ukupnim udjelom privatne potronje od 83,3% BDP-a u 2007. godini. Recesija je, 2009. godine, snano pogodila malu bh. privredu zbog pogoranja vanjskog okruenja i presuivanja domaeg kreditnog rasta banaka koje su uglavnom u vlasnitvu Evropske unije. Nakon dvije godine umjerenog ekonomskog oporavka potaknutog izvozom u periodu od 2010. do 2011. godine, koji se ogledao u prosjenom rastu realnog BDP-a od 1% na godinjem nivou, BiH se ponovo suoila s novim valom recesije u 2012. godini, koji je, jo jedanput, doao kao posljedica recesije u eurozoni. Gradikon 1: Rast glavnih komponenti BDP-a (% na godinjem nivou) Grafikon 2: Rast najznaajnijih komponenti BDP-a (% na godinjem

nivou)

Izvor: Agencija za statistiku BiH

Ekonomija BiH se vratila na put oporavka u 2013. godini kada je zabiljeen blagi ekonomski rast od 1,9% na godinjem nivou u realnim iznosima potaknut uglavnom povoljnim vanjskim okruenjem u eurozoni. Oporavak u eurozoni ponovo je usmjeren prema domaoj ekonomiji kroz oivljavanje izvoza i izvozno orijentisanu industrijsku proizvodnju. Ovome su dodatno pridonijeli i infrastrukturni radovi poduzeti na Koridoru Vc, to je rezultiralo pozitivnim doprinosom bruto investicija u fiksni kapital drugu godinu za redom. Naime, uspostavljena je snana korelacija izmeu rasta BDP-a i izvoznih rezultata (30% BDP-a) i izvozno orijentisane industrijske proizvodnje (18,8% BDP-a) u BiH tokom protekle etiri godine.

2.1 REZULTATI IZVOZA ROBA U 2013. GODINI

U protekloj godini, BiH je zabiljeila rekordne vrijednosti izvoza robe u iznosu od 8,59 milijardi KM, to je najvia vrijednost od poetka voenja statistike vanjske trgovine 2000. godine. Bh. izvoz je ostvario snaan rast od 6,6% na godinjem nivou, uglavnom potaknut rekordnom dinamikom mineralnih proizvoda (elektrine energije, plina i nafte) koji su porasli za 25,2% na godinjem nivou i postali druga najvea kategorija za izvoz bh. robe (13% udjela). Jo jedan vrlo ohrabrujui pokazatelj je taj to je bh. ekonomija ostvarila snanu diferencijaciju u okviru baze izvezene robe tokom posljednje tri godine, to je jasan znak porasta konkurentnosti domaih proizvoaa. Sve vei broj izvoznih kategorija biljei


3

poveanje udjela u ukupnom izvozu i stabilnu dinamiku u 2013. godini. Ovdje emo spomenuti samo neke od interesantnijih, kao to su kategorije "Maine i mehaniki ureaji" (+8,6% na godinjem nivou), Drvo i proizvodi od drveta (+14,2% na godinjem nivou), Obua i pokrivala za glavu (+17% na godinjem nivou) i "Tekstil i tekstilni proizvodi' (+11,8% na godinjem nivou). Najvea izvozna kategorija Bazni metali (20% udjela) bila jedina koja je zabiljeila pad (drugu godinu za redom) to je posljedica kretanja cijena na meunarodnom tritu, s jedne strane, i problematine situacije u industriji baznih metala u okviru domae ekonomije, s druge strane. Osim toga, Bosna i Hercegovina konstanto biljei suficit u trgovini uslugama, pri emu je najvanije istai zapaene rezultate u segmentu turistikih usluga, gdje je BiH zabiljeila prihod od izvoza u iznosu od 500 miliona eura, to predstavlja poveanje od 7,3% na godinjem nivou. Dakle, ukupni rast izvoza roba i usluga iznosio je 5,8% u 2013. godini.

Grafikon 3: Trgovinski bilans BiH Grafikon 4: Kljune izvozne kategorije u 2013. godini

Izvor: Agencija za statistiku BiH.

Posmatrajui detaljnije izvoz roba po pojedinanim tritima, Evropska unija (74% ukupnog izvoza) i dalje predstavlja najvee izvozno trite za BiH. To je, prije svega, Njemaka, Hrvatska, Italija i Austrija s odgovarajuim udjelima od 15,6%, 14,3%, 12,0%, odnosno 8,2% u ukupnom izvozu. Izvan Evropske unije, najvee izvozno trite za BiH je Srbija (9,1% ukupnog izvoza). BiH je ostvarila porast izvoza roba na svim prethodno navedenim tritima u 2013. godini. Privreda Evropske unije, takoer, predstavlja i glavni izvor bh. uvoza, koji ini 60% ukupnog uvoza robe. Meutim, uvoz iz Evropske unije zabiljeio je pad od 2,7% na godinjem nivou u 2013. godini. Veina uvoza izvan Evropske unije potie iz Rusije i ini 10% ukupnog uvoza robe (prvenstveno plin). Sve u svemu, najsnaniji podsticaj za bh. ekonomiju u 2013. godini bili su daleko povoljniji statistiki podaci o robnoj razmjeni u odnosu na prethodnu godinu.

2.2 OPI EKONOMSKI IZGLEDI ZA 2014. GODINU

Osnovicu stope rasta koju smo zacrtali za bh. izvoz roba i usluga i industriju, za 2014. godinu, utvrdili smo na 5%, odnosno na 4,5%, to je, opet, jedan od glavnih pokretaa ciljnog rasta realnog BDP-a od 1,5% na godinjem nivou. Meutim, uzimajui u obzir elementarne nepogode koje su se dogodile sredinom maja u Bosni i Hercegovini, u vrijeme pisanja ovog izvjetaja, moemo rei da je naa poetna ekonomska prognoza od 1,5% na godinjem nivou pod ozbiljnim negativnim pritiskom i da emo je, stoga, morati revidirati nanie nakon objavljivanja zvanine procjene teta u Bosni i Hercegovini. Osnovna zabrinutost u odnosu na poetno utvrene izglede za 2014. godinu uglavnom je vezana za ekonomski uticaj koji proizlazi iz najgorih poplava u zemlji u posljednjih 120 godina. Poplave koje su se dogodile sredinom maja snano su pogodile povrinu od vie od 13.100 km2 u Bosni i Hercegovini, to ini vie od 25% dravne teritorije (to je gotovo cijela povrina Crne Gore). Iako slubeni podaci o obimu teta jo uvijek nisu dostupni u vrijeme pisanja ovog izvjetaja, neke preliminarne procjene pokazuju da ukupna direktna ekonomska teta iznosi 1,3 milijarde eura (9,6% BDP-a iz 2013. godine). Najsnanije je pogoena prvenstveno poljoprivredna i stoga e se ovaj sektor, svakako, suoiti sa jo jednom godinom recesije u


4

2014. godini, iako su i neki od pogoenih sektora, takoer, vani za drvnu i metalopreraivaku industriju, pa su stoga i obraeni u ovom izvjetaju. Shodno tome, oekujemo odreeni pritisak na BDP u BiH u pravcu smanjenja, kao i na glavne pokretae ekonomije, odnosno industrijsku proizvodnju i izvoz usljed (1) direktnog gubitka kapitala (tete) i (2) indirektnog gubitka potencijalne proizvodnje i izvoza uzrokovanog prekidom proizvodnje i transporta. Usljed najnovijih zbivanja, a u poreenju sa naim poetnim scenarijem, oekujemo sveukupni uticaj na industrijsku proizvodnju i izvoz, kao i odreene negativne pritiske na proizvodnju i izvoz drvne i metalopreraivake industrije u kratkoronom periodu poevi od drugog kvartala nadalje. Meutim, direktan negativni uticaj na ove dvije industrije ogranien je na malo podruje i odnosi se na samo nekoliko velikih aktera, zbog ega i dalje oekujemo male pozitivne jednocifrene stope rasta u pogledu rezultata proizvodnje i izvoza u drvnoj i metalopreraivakoj industriji. Pozitivno je to to su u 2014. godini, vanjsko okruenje i potranja i dalje vrlo povoljni, sa znaajnim porastom potranje za proizvodima drvne i metalopreraivake industrije, to se jasno vidi ve iz podataka za prvi kvartal. Osim toga, nakon poetnog negativnog uticaja elementarnih nepogoda na ove industrije, za oekivati je da e doi do porasta domae potranje za njihovim proizvodima. Naime, tokom perioda obnove u drugoj polovini 2014. godine, a posebno u 2015. godini oekuje se porast potranje za proizvodima drvne i metalopreraivake industrije (graevinski materijal od metala i drveta, industrija namjetaja), koji e pruiti podsticaj za ove dvije industrije.

Pored toga, 2014. je izborna godina, a to donosi i neke dodatne rizike za ekonomske izglede, jer to obino znai da se ekonomski programi i programi reformi ostavljaju po strani, kako izborne kampanje i nacionalne retorika dolaze u prvi plan meu glavnim politikim igraima. Meutim, mi i dalje vjerujemo da e implementacija obnove pogoenih podruja (putem sredstava prikupljenih od strane meunarodne zajednice, kreditnih sredstava i javnih transfera i pomoi) zapoeti u drugoj polovini 2014. godine. tavie, oekujemo da vidimo nastavak implementacije infrastrukturnih projekata planiranih za 2014. godinu (nastavak radova na koridoru Vc) i elektro-investicionih projekata (TE Tuzla i TE Stanari), iako dinamika planiranih radova ovise o raspoloivosti sredstava, nakon to ona budu preusmjerena na obnovu poplavama oteenih podruja. Meutim, ne oekuje se pozitivan doprinos iz bruto investicija u fiksni kapital u odnosu na BDP zbog daleko veeg gubitka kapitala koji je posljedica elementarnih nepogoda. Oekujemo da e izvoz ostvarivati pozitvne rezultate, koji e, pak, biti neto nii od nae poetne procjene, zbog gubitka kapitala i prekida proizvodnje i transporta.

Grafikon 5: Dinamika izvoza kljunih roba Grafikon 6: Izvoz i industrija u odnosu na BDP Izvor: Agencija za statistiku BiH Izvor: Agencija za statistiku BiH and FIRMA Project forecasts.


5

3. DRVNA INDUSTRIJA

3.1 STANJE DRVNE INDUSTRIJE U 2013. GODINI

Prethodna godina je bila godina najsnanijeg ekonomskog rasta za BiH od 2008. godine, a ogleda se u porastu realnog BDP-a od 1,9% na godinjem nivou (ovo jo uvijek nisu slubeni podaci). Kao to je ranije navedeno, glavna pokretaka snaga koja stoji iza ekonomskog oporavka dolazi od izvoza roba (rashodni pristup BDP-a) i industrije (proizvodni pristup BDP-a). Dakle, i u prvom i u drugom pristupu obraunavanja BDP-a, sektor drvne industrije odigrao je jednu od najvanijih uloga, a time i u opem ekonomskom oporavku. tavie, prema dostupnim podacima objavljenim od strane kljunih statistikih institucija (Dravna agencija za statistiku i Privredna komora BiH), drvna industrija je, uglavnom, ostvarivala natprosjene rezultate u 2013. godini u odnosu na ukupnu domau industriju, proizvodnju i izvoz, a time i dodatno naglasila svoju vanost za domau ekonomiju.

Drvna industrija spada u jednu od est kategorija koje su zabiljeile suficit u vanjskotrgovinskom bilansu, zajedno sa kategorijama baznih metala, obue i pokrivala za glavu, bisera i plemenitih metala, oruja i streljiva, te kategorije razno. Ono to je jo vanije je injenica da je Drvo i proizvodi od drveta postala kategorija s najveim vanjskotrgovinskim suficitom (do sada je kategorija Bazni metali ostvarivala najvii vanjskotrgovinski suficit) po prvi put u 2013. godini. Podaci pokazuju da je vanjskotrgovinski suficit za kategoriju Drvo i proizvodi od drveta iznosio 414,2 miliona KM, pri emu je pokrivenost uvoza izvozom iznosila 350,5% (ovakva pokrivenost nije ostvarena jo od 2006. godine).

Ono to dodatno ohrabruje jeste injenica da je kategorija Drvo i proizvodi od drveta zabiljeila dvocifreni porast od 14,2% na godinjem nivou, to je vie nego dvostruko u odnosu na ukupne rezultate izvoza roba Bosne i Hercegovine (+6,6% na godinjem nivou), pri emu biljei ve etvrtu godinu uzastopnog rasta.Vrijednost izvezenog drveta i proizvoda od drveta iznosila je 822 miliona KM, to predstavlja najviu nominalnu vrijednost od poetka voenja vanjskotrgovinske statistike 2000. godine. Ovaj snaan porast uzrokovao je poveanje udjela u ukupnom izvozu na 6,9% (sa 6,5% u 2012. godini) , odnosno na 2,2% (sa 2,0% u 2012. godini) u ukupnom BDP-u.

U proizvodnji drveta i proizvoda od drveta i pluta (neukljuujui namjetaj) ostvaren je porast od 12,5% koji je nadmaio porast ostvaren u cjelokupnom proizvodnom sektoru (9,5% na godinjem nivou ) i ukupnoj industrijskoj proizvodnji (6,7% na godinjem nivou) u 2013. godini. Nadalje , nakon pada u periodu od 2011. do 2012. godine, proizvodnja u kategoriji Namjetaja porasla je za +5,3% na godinjem nivou u 2013. godini. Shodno tome, od 2013. godine, ove dvije kategorije ine 5,76% ukupne industrijske proizvodnje u BiH i predstavljaju etvrtu najveu proizvodnu kategoriju u BiH, odmah iza proizvodnje hrane, baznih metala i gotovih proizvoda od metala. Dakle, kategorija Drvo i proizvodi od drveta i pluta inila je 3,18%, dok je kategorija Namjetaj inila 2,58% ukupne industrijske proizvodnje u 2013. godini.

Grafikoni u nastavku prikazuju snanu korelaciju izmeu ukupne proizvodne dinamike u drvnoj industriji (stope rasta na godinjem nivou) i ukupnog izvoza i ukupne proizvodnje. Prvo, prosjene stope rasta na godinjem nivou kada se radi o izvozu su uglavnom iznad prosjenih stopa rasta koje se odnose na proizvodnu dinamiku u drvnoj industriji, to odraava injenicu da izvoz na strana trita podstie ostvarivanje ukupnih rezultata drvne industrije, dok su rezultati na domaem tritu u zaostatku.


6

Grafikon 7: Proizvodnja drvne industrije u odnosu na izvoz drvne industrije Grafikon 8: Proizvodnja drvne industrije u odnosu na ukupnu

proizvodnju.


Na Grafikonu br. 8 prikazana je korelacija izmeu drvne industrije i cjelokupne proizvodnje u BiH. Ovaj grafikon naglaa da je proizvodnja u najveoj mjeri potaknuta pozitivnim impulsom unutar drvne industrije, prije svega u proizvodnji proizvoda od drveta i pluta. U odnosu na zapoljavanje u drvnoj industriji, ovaj sektor je uspio zadrati broj zaposlenih u odnosu na 2012. godinu. Ovo je pozitivan znak imajui u vidu da se broj zaposlenih u BiH stalno smanjuje. Da budemo precizniji, prema podacima entitetskih agencija za statistiku (Agencija za statistiku FBiH i RS) u 2013. godini, u drvnoj industriji je bilo zaposleno 17.050 osoba, od ega je 10.973 osoba bilo angaovano u proizvodnji drveta i proizvoda od drveta, dok je njih 6.077 bilo zaposleno u proizvodnji namjetaja. S druge strane, u prethodnoj godini, u prosjeku, zaposlenost u proizvodnji je zabiljeila pad od 4,4% na godinjem nivou, dok je ukupan broj zaposlenih u BiH bio nii za 1,3%. Dakle, ukupna drvna industrija je blago poveala svoj udio u ukupnoj zvaninoj zaposlenosti u bh. privredi sa 2,25% u 2012. godini na 2,5%. Udio ove industrije iskljuivo u smislu zaposlenosti u proizvodnji ostvario je mnogo znaajnije poveanje sa 12,9% u 2012. godini na 13,5% u 2013. godini. Kada se zapoljavanje u drvnoj industriji paljivije posmatra, treba naglasiti da podaci ukazuju na razliite trendove u bh. entitetima. Broj zaposlenih u Federaciji BiH u sektoru proizvodnje namjetaja je smanjen za 6,5% na godinjem nivou, dok je broj zaposlenih u RS porastao za 1,8% na godinjem nivou u istoj proizvodnoj oblasti. S druge strane, u oblasti proizvodnje drveta i pluta, podaci pokazuju da je u Federaciji BiH dolo do poveanja od 6% u broju zaposlenih, dok u RS-u, u istoj oblasti preraivake industrije, dolo do pada broja zaposlenih od 2,5% .

3.2 STRUKTURA IZVOZA DRVNE INDUSTRIJE U 2013. GODINI

Kao to je ranije navedeno, povoljno vanjsko okruenje i rastua potranja meu glavnim trgovinskim partnerima (prije svega u Evropskoj uniji)1 bili su dominantni faktori koji su uticali na porast obima proizvodnje u drvnoj industriji. Nakon umjerenog usporavanja rasta u 2012. godini, obzirom da recesijska godina nije usporila samo drvnu industriju, ve i sve kljune izvozne industrije, proizvodnja drveta zabiljeila je znatno snaniju ekspanziju u 2013. godini. Osim toga, sama injenica da je drvna industriji poboljala svoju poziciju ak i u 2012. godini, kada je cijela ekonomija doivjela pad od 1,1% na godinjem nivou, predstavlja oit dokaz da drvopreraivaka industriji ima znaajnu konkurentnu prednost u odnosu na druge industrije u BiH.

1 Kako godinja publikacija za bh. industriju - PRODCOM 2013 Agencije za statistiku BiH jo uvijek nije bila dostupna u vrijeme

pisanja ovog izvjetaja, izvozni podaci koje objavljuje Vanjskotrgovinska komora BiH bili su u fokusu nae analize drvne industrije.


7

U okviru naih procjena koje se odnose na drvnu industriju, a zbog preciznog definiranja obima u skladu sa lancima vrijednosti Projekta FIRMA, drvna prerada bi trebala biti strukturirana i analizirati kako slijedi: pilanski proizvodi, furnir, stolarija,ostali proizvodi od drveta, namjetaj i montane kue. Kada se posmatraju rezultati koje je drvna industrija ostvarila u 2013. godini, na prvi pogled, moemo jasno vidjeti da je izvoz drvne industrije bio u stalnom porastu, dosegnuvi vrhunac svoje nominalne vrijednosti od 822,5 miliona KM u 2013. godini, to predstavlja porast od 6,6% na godinjem nivou. Prema statistikim podacima Vanjskotrgovinske komore BiH, ukupan rast izvoza drvne industrije bio je iznad stope rasta ukupnog izvoza roba iz BiH od 5% na godinjem nivou, to predstavlja jasan pokazatelj njegovog potencijala. Osim toga, drvna industrija je zabiljeila porast ak i u recesijskoj 2012. godini, kada je ukupni izvoz roba zabiljeio pad. U Tabeli 1 u nastavku, moemo vidjeti da su sve kategorije drvne industrije dosegnule najviu nominalnu vrijednost u 2013. godini, uz kontinuirane pozitivne stope rasta u promatranom etverogodinjem periodu (s izuzetkom montanih kua). Tabela 1: Izvozni rezultati u drvopreraivakoj industriji

Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH . Kada se paljivije pogleda struktura rezultata drvne industrije u 2013. godini, mora se naglasiti da su svi pod-segmenti drvne industrije, osim pod-segmenta montanih kua, zabiljeili stope rasta u 2013. godini. Iako je magnituda rasta u 2013. godini bila ispod stope rasta koja je ostvarena prije recesije (2011. godine), dinamika ekspanzije i struktura izvoza ovih pod-segmenata, uz porast udjela proizvoda dodane vrijednosti, predstavlja obeavajui uspjeh unutar sektora drvne industrije. U prethodnoj godini, pod-segment stolarije zabiljeio je najvei rast ekspanziju od 8,4% na godinjem nivou, do 53.9 miliona KM. Osim toga, u odnosu na 2010. godinu, izvoz u kategoriji stolarije je porastao za 31,6% na godinjem nivou, inei tako, u prosjeku, 6,5% ukupnog izvoza drvne industrije. Takoer treba napomenuti da kategorija stolarije predstavlja samo pod-segment iz kategorije nie dodane vrijednost i proizvodne tehnologije u okviru drvne industrije, koja je zabiljeila rast iznad ukupne stope rasta drvne industrije. Ostale pod-kategorije nie dodane vrijednosti, kao to su pilanski proizvodi i furnir zabiljeile su rast od 5,8%, odnosno 6,4% na godinjem nivou. Ostali proizvodi od drveta ostvarili su porast za 10,6% u 2013. godini, ali uprkos tome dvocifreni rast iznosio je samo oskudnih 2,5% ukupne drvne industrije, te stoga nisu predmet detaljne analize u nastavku.


8

Za kategorije namjetaja i montanih kua, kao najsofisticiranijih proizvodnih segmenata, zabiljeeni su razliiti podaci. Dok je u kategoriji namjetaja ostvaren dodatni rast za 7,4% na godinjem nivou, odnosno na 397,6 miliona KM, izvoz montanih kua neoekivano je pao za 1,2%, odnosno na 30,9 miliona KM. Shodno tome, uprkos padu u 2013. godini i dalje smatramo da kategorije montanih kua i namjetaja imaju neupitu konkurentnu prednost za ostvarivanje stabilnog rasta u narednim godinama. Osim toga, ukoliko pogledamo period od 2010. do 2013. godine, izvoz u kategoriji namjetaja zabiljeio je porast za 27,2%, a montanih kua za 22,0% na godinjem nivou, inei tako 52% (za oba pod-segmenta) ukupnog izvoza drvne industrije. S obzirom na prethodno pomenute stope rasta ostvarene u 2013. godini, struktura drvne industrije je kao to je prikazano u nastavku.

Tabela 2: Glavni izvozni pokazatelji za drvnu industriju (struktura).

Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH . Pod-segment namjetaja zadrao je najvei udio u drvnoj industriji, poveavajui ga sa 48,0% na godinjem nivou u 2012. godini na 48,35% u 2013. godini. Drugi veliki segment drvne industrije odnosi na pilanske proizvode (35,7% ukupne drvne industrije), koji je uprkos porastu na godinjem nivou izgubila 0,2% udjela u odnosu na 2012. godinu. Sve u svemu, ove dvije kategorije ine 84% ukupne drvne industrije. Detaljna struktura ove dvije kategorije prikazana je na grafikonima u nastavku. Grafikon 9: Struktura namjetaja u 2013. godini Grafikon 10: Struktura pilanskih proizvoda u 2013. godini

Namjetaj 9,401,400,000: Drvena sjedala (osim vrtnih sjedala) 9,401,610,000: Ostala sjedala s drvenim okvirom 9,403: Ostali namjetaj i njegovi dijelovi 9,404: Madraci 9,405: Svjetiljke i rasvjetna tijela

Pilanski proizvodi 4,404: Drveni obrui; drveni kolci i stupovi 4,406: Drveni eljezniki i tramvajski pragovi 4,407: Uzduno testerisano ili rezano, sjeeno na komade ili ljuteno 4,409: Profilirano drvo 4,413: Komprimirani drvo u obliku blokova ili ploa 4,414: Drveni okviri za slike, fotografije, ogledala


9

3.3 ANALIZA GLAVNIH IZVOZNIH TRITA ZA DRVNU INDUSTRIJU U 2013. GODINI

Kao to je ve navedeno, drvna industrija BiH je tradicionalno izvozno orijentirana, pri emu se veina prihoda ostvaruje na tritu Evropske unije za sve podkategorije. Nadalje, detaljna analiza glavnih izvoznih trita u Evropsku uniju po pod-segmentima i razliitim proizvodima pokazuje da u gotovo svim veim pod-segmentima i grupama proizvoda, BiH ima pet gotovo istih izvoznih trita i to: Njemaka, Hrvatska, Slovenija, Italija i Austrija. Osim Evropske unije, najvea izvozna trita za BiH su zemlje Jugoistone Europe, i to Srbija, Crna Gora i BJR Makedonija. Stoga emo prvo razmotriti najvee pod-segmente drvne industrije (pilanski proizvodi i namjetaj) koji ine oko 84% ukupnog izvoza drvnog sektora. Najvei izvoz u pogledu pilanskih proizvoda odnosi se na Srbiju (15,3% pilanskih proizvoda), odmah zatim je Njemaka (14,9%), Hrvatska (13,2%), Slovenija (10,5%) i Italija (8,8%), to zajedno ini 63% ukupnog izvoza pilanskih proizvoda. Meutim, treba napomenuti da se ukupan udio ovih pet najveih izvoznih trita konstantno smanjuje (sa 71% u 2010. godini na 63% u 2013. godini). Osim toga, samo udio izvoza pilanskih proizvoda u Sloveniju se poveao (sa 6,8% u 2010. godini na 10,5% u 2013. godini), dok su druga trita u stalnoj silaznoj putanji (za vie detalja, vidjeti Tabelu 3). Meutim, uprkos padu na ovih pet glavnih trita, izvoz pilanskih proizvoda nastavlja trend rasta, pokazujui diferencijaciju na kljunim izvoznim tritima, to je obeavajui pokazatelj. Grafikon 11: Izvozna trita za pilanske proizvode Tabela 3: Pet najveih izvoznih trita pilanskih proizvoda

Izvor: State trade Chamber Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH . to se tie izvoza furnirskih proizvoda, kljuna izvozna trita su vie ili manje identina onima za pilanske proizvode. Preciznije, u pet glavnih izvoznih trita za furnirske proizvode spadaju Njemaka, Italija, Slovenija, Hrvatska i Austrija, to ini oko 78,4% ukupnog izvoza furnirskih proizvoda. Zabiljeena je drugaija struktura za pod-segment stolarije, gdje je najvee trite Nizozemska (13,7%), a slijede ga Italija, Hrvatska, Njemaka i Srbija. Ovih pet trita, 2010. godine, inila su 71,6% ukupnog izvoza stolarije, dok je krajem 2013. godine, njihov udio bio oko 55%. Stoga, moemo vidjeti da struktura izvoza postaje povoljnija iz godine u godinu, te da se drvna industrija sve manje oslanja iskljuivo na ovih pet najveih izvoznih trita i da, umjesto toga, proiruje krug zemalja za izvoz. Kljuno izvozno trite po pitanju izvoza namjetaja i dalje je Njemaka, sa porastom udjela na 36,4% ukupnog izvoza namjetaja. Ova konstantna tendencija rasta moe se pripisati veoma agresivnom marketinkom pristupu i ueu na sajmovima koje su domai proizvoai poeli intenzivnije praktikovati u protekle etiri godine, to je poboljalo njihovu vidljivost i veze sa akterima na tritu Njemake. vrsta ekonomska osnova njemake privrede tokom prole godine dodatno je podrala i podstakla ovu tendenciju rasta. Osim toga, stopa rasta za izvoz namjetaja na njemako trite u 2013. godini zabiljeila je poveanje od 15,1% na godinjem nivou, odnosno poveanje na 144,8 miliona KM.


10

Meutim, treba napomenuti da se 86% izvoza namjetaja u Njemaku odnosi na samo dvije kategorije, i to: Madraci (79,3 miliona KM) i Ostala sjedala sa drvenim okvirom (44,7 miliona KM). Osim Njemake, na tritu Italije je zabiljeen porast u ukupnom udjelu izvoza namjetaja, dok su druga kljuna izvozna trita namjetaja, kao to su Hrvatska, Holandija i Slovenija, uprkos rastu na godinjem nivou, uglavnom zabiljeila gubitak dijela svog udjela. Grafikon 12: Izvozna trita za namjetaj (2013.) Tabela 4: Pet najveih izvoznih trita namjetaja

Izvor: Foreign Trade Chamber of B&H.


11

3.4 GLAVNA OSTVARENJA I PREPREKE U DRVOPRERAIVAKOJ INDUSTRIJI U PERIODU 2012-2013.GODINE MIKROANALIZA SEKTORA

Drvopreraivaka industrija je obuhvaena u nekoliko programa i projekata pomoi koje finansiraju USAID, Sida i Evropska komisija (Projekat FIRMA i Izvozno vijee), u saradnji s domaim vlastima. Obzirom da se radi o strateki konkurentnim sektorima bh. ekonomije, ovi programi su uglavnom usmjereni na podrku rastu, podizanje konkurentnosti kroz poboljanje proizvoda i produktivnosti, jednostavnost pristupa izvorima finansiranja, razvoj radne snage, zapoljavanje i snaniji prodor na velika inostrana izvozna trita. Razgovori s glavnim proizvoaima i vlastima u okviru ove industrije, kao i analize raspoloivih podataka za tu industriju, u vrijeme pisanja ovog izvjetaja, ukazuju na to da ovi projekti nastavljaju biljeiti pozitivne rezultate. tavie, glavna ostvarenja u okviru drvopreraivake industrije se mogu definisati kako je opisano u nastavku. 1) Snaniji prodor na inostrana trita (Evropsku uniju) i bolji izvozni rezultati, te inovacije i dizajn u proizvodnji Snana podrka koju prua Projekat FIRMA, zajedno sa sufinansiranjem od strane nekoliko razvojnih agencija u oblasti promocije i povezivanja sa glavnim tritima za sajamske aktivnosti, dovela je do nekoliko ostvarenja u BiH, kao i do porasta dinamike izvoza. U 2012. i 2013. godini, pruena je podrka zajednikim predstavljanjima bh. proizvoaa, kako na domaim, tako i na meunarodnim sajmovima. Meu ovim sajmovima su i INTERIO 2010, 2011, 2012 i 2013 u Sarajevu; sajam GAST 2010, 2011, 2012 i 2013 u Hrvatskoj (Split); IMM Cologne 2011, 2012 i 2013; sajam namjertaja MOW, sajam za interijer NEC Birmingham, sajam namjetaja Ambienta u Zagrebu i Beogradski sajam namjetaja u 2012. godini. Njihovo kontinuirano prisustvo na prethodno nabrojanim sajmovima i izlobama otvorilo je bh. proizvoaima mogunosti pregovaranja o novim prodajnim poslovima sa meunarodnim partnerima. To je dovelo do posljedinog porasta izvoza u segmentu proizvodnje namjetaja, kako u 2012, tako i u 2013. godini. Jedan od primjera je uslijedio nakon IMM sajma u Kelnu 2013. godine, kada su bh. preduzea koja su uestvovala na ovom sajmu uspjela ugovoriti poslove u vrijednosti od 5.640.000 KM, dok se prihod od prodaje iz ovih poslova u narednom periodu procjenjuje na 7.350.000 KM. Osim toga, uee velikog broja bh. proizvoaa namjetaja (GMP Kompani, Ingrat, Izazov, Malagi, Morea, Praktik i Woodteam) u 2014. godini na velikom sajmu pod nazivom Tradicija za budunost koji je odran u Kelnu (u Njemakoj) imalo je za posljedicu 200 preliminarnih ponuda. Prvo predstavljanje bh. proizvoaa na najveem svjetskom sajmu namjetaja pod nazivom High Point MW u jesen 2010. godine, a zatim ponovno u proljee 2011. godine, te pratee osnivanje proizvodno-prodajnih agencija na tritu SAD-a, Velike Britanije i Njemake, dovelo je do znaajnog porasta izvoza na ovim tritima. Nadalje, Projekat FIRMA je podrao organizaciju redovnog godinjeg takmienja u dizajnu proizvoda od drveta pod nazivom"Quercus" (2011-2013.god.), kao jednog od okosnica za razvoj potencijla domaeg dizajna, gdje su ostvareni izuzetni rezultati u protekle dvije godine. Tekua aktivnost koja se odnosi na povezivanje pet proizvoaa namjetaja sa pet timova za dizajn ogleda se u rastuem interesu koji iskazuju domaa preduzea za kreiranjem originalnog dizajna, to e rezultirati visokom dodanom vrijednosti namjetaja, a samim tim i dovesti do vee dobiti. Podrka je pruena preduzeu Standard (Prnjavor), jednom od najveih proizvoaa i izvoznika u segmentu proizvodnje namjetaja, u pogledu angairanja meunarodnih dizajnera kako bi se ovom preduzeu pomoglo da razvije nove proizvode u cilju osvajanja dodatnih izvoznih trita u Evropskoj uniji.

2) Nivo certifikata u skladu sa meunarodnim standardima


12

Nakon to je prepoznata kao jedna od kljunih prepreka za postizanje izraenijeg rasta izvoza u drvopreraivakoj industriji kroz dokument pod nazivom Izgledi za 2012. godinu, oblast certifikacije u skladu s meunarodnim standardima postala je jedno od glavnih ostvarenja u periodu 2012-2013. Nakon intenzivnih aktivnosti Projekta FIRMA u saradnji sa umarskim fakultetom Univerziteta u Sarajevu i Privrednom komorom Federacije BiH, postignuto je ope razumijevanje i poduzete konkretne aktivnosti na ubrzavanju FSC certifikacije. Zahvaljujui tome, dva umsko-privredna drutva (PD), u Kantonu Tuzla i Kantonu 10, su dobila FSC SFM certifikat za cijelu teritoriju na kojoj obavljaju poslove gospodarenja umama. Potpomognuti sredstvima Projekta FIRMA koji je sufinansirao certifikaciju i uz direktnu podrku programa tehnikih konsultatana, niz domaih drvopreraivaa i proizvoaa namjetaja su stekli FSC CoC certifikate, to je na kraju dovelo do toga da BiH postane najuspjenija zemlja u regionu Jugoistone Evrope (ukljuujui ak i zemlje Evropske unije poput Slovenije i Hrvatske) sa vie od ukupno 250 FSC certifikata. U oblasti umarstva, koje jo uvijek predstavlja usko grlo u pogledu FSC certifikacije, ostvareni su izvanredni rezultati kada je 75-80% ukupne povrine uma u BiH meunarodno certificirano prema FSC SPF programu. Druga dva PD-a, koji su veliki dobavljai trupaca u Federaciji BiH, se trenutno nalaze u procesu pripreme za certifikaciju, i to u Srednjobosanskom kantonu i u Zeniko-dobojskom kantonu.

Osim toga, preduzea koja su namjenski korisnici projekta FIRMA dobila su podrku za pripremu i pribavljanje certifikata za ostale trgovinske standarde potrebne za izvoz na zahtjevna trita, posebno u Evropsku uniju. Najvaniji standardi koji su dobiveni su ISO9001, OHSAS i CE znak, kao i drugi koji su specifini za pojedina preduzea/ trita.

3) Osnivanje prvog laboratorija za ispitivanje namjetaja i kvaliteta proizvoda od drveta

U saradnji sa ZEDA-om (Agencija za ekonomski razvoj Grada Zenice) i uz podrku sredstava Evropske komisije i lokalne zajednice osnovana je prva laboratorija za ispitivanje namjetaja (LIND) u BiH, koju su akreditirale 72 zemlje irom svijeta. Na osnovu ovog uspjeha, ZEDA je aplicirala za sredstva USAID Sida FIRMA projekta za poboljanje njihove laboratorijske opreme, kako bi im se omoguilo da provedu dodatna ispitivanja elemenata od drveta i namjetaja. Program je odobren i trenutno je u toku. Ovo podrazumijeva da je mogue provesti certifikaciju namjetaja proizvedenog u BiH, za potrebe izvoza u Evropsku uniju i na druga meunarodna trita, u BiH putem izdavanja laboratorijskog certifikata LIND-a koji su priznati u Evropskoj uniji i ire.

Projekat FIRMA je, takoer, dodijelio nepovratna finansijska sredstva (grant) ZEDA-i za potrebe uspostavljanja Centra za kvalitetu drveta i provoenje planiranih aktivnosti, koje su trenutno u toku. Ovo je veoma vano za poboljanje kvaliteta proizvoda, posebno u odnosu na izvozne rezultate u Evropskoj uniji i na drugim meunarodnim tritima. Osim toga, u toku je uspostavljanje Centra za izvrsnost u drvetu sa sistemima za upravljanje kvalitetom (kako ISO 9001, tako i FPC u skladu sa CPR Direktivom Evropske unije).

4) Natprosjeni rezultati uspjenosti poslovanja podranih preduzea u odnosu na ukupnu drvnu industriju

Podrka koju pruaju razvojne agencije i njihovi projekti tehnike pomoi rezultirala je aktivnom promocijom bh. proizvoaa i natprosjenim uspjehom onih kompanija koje su se odluile za saradnju sa ovim projektima i to u svim segmentima poslovnih rezultata kada se isti uporede sa ukupnim uinkom drvopreraivake industrije. Osim toga, ove kompanije su u ciljnim segmentima (prodaja, izvoz, zapoljavanje i pristup finansijama) zabiljeile natprosjeni rast u odnosu na ukupan rast drvne industrije. Tako je prodaja podranih kompanija (Namjenski korisnici Projekta FIRMA) porasla za 5,2% u odnosu na 1,5% koliko je bio ukupni rast drvne industrije u 2012. godini2. Ono to je bilo jo vie ohrabrujue u 2012. godini, su rezultati ostvareni u oblasti zapoljavanja u ukupnoj drvnoj industriji, jer uprkos tome to su rezultati industrije bili negativni usljed novog vala recesije sa padom od 6,0% na godinjem nivou,

2 Navedeni podaci su preuzeti iz poetne studije za 2012. godinu


13

Namjenski korisnici Projekta FIRMA u okviru drvne industrije su prole godine uspjeli zabiljeili rast zaposlenosti od 13% na godinjem nivou. Neki od Namjenskih korisnika Projekta FIRMA koji su zabiljeili natprosjeni rast u svim ciljnim segmentima (prihod od izvoznih aktivnosti, investicije i zapoljavanje) tokom proteklih pet godina, dakle od poetka djelovanja Projekta FIRMA, su Standard d.d. Sarajevo (najvei proizvoa i izvoznik), Izazov (Kalesija), Edengarden (Istono Sarajevo), GMP Laktai, Rattan Sedia (Brko) i mnogi drugi. U 2012. godini, Standard d.d. Sarajevo (sada preimenovan u Fabrika namjetaja Sarajevo) je uspio dostii planirani dvocifreni porast prihod od prodaje u iznosu od 72 miliona KM, od ega je 99% ostvareno na izvoznim tritima, konkretno u na tritu Njemake 95%, dok je 5% ostvareno na tritu Austrije. Ovo je bio rezultat izuzetno uspjene saradnje i poslovnih rezultata na ovim tritima tokom proteklih godina. Standard d.d. je oekivao manje-vie iste vrhunske rezultate u rasponu od 70 do 75 miliona KM u 2013. godini, to bi ga ponovo uinilo najveim izvoznikom sa 10% udjela u ukupnom izvozu drvne industrije. Osim preduzea Standard d.d. Sarajevo, vrijedi spomenuti i znaajne rezultate i poslovne planove drugih preduzea srednje veliine, kao to je Izazov (Kalesija). Proteklih godina, kompanija Izazov biljei konstantan rast prihoda od prodaje od 10-15% na godinjem nivou i uglavnom je izvozno orjentirana. To je rezultat uspjenog sporazuma o saradnji s njemakim partnerom koji je realiziran nakon sajma u Kelnu. Treba pomenuti i preduzee Ambyenta (FIS d.o.o Vitez), obzirom da je ovo preduzee ostvarilo solidan rast i stabilne poslovne rezultate, te da ima znaajnu finansijsku i prodajnu podrku od preduzea FIS d.o.o Vitez i Inside by EO Company (Sarajevo) kao proizvoaa srednje klase namjetaja. Artisan (Teanj) i Rukotvorine (Konjic) su takoer zabiljeili stabilno poslovanje. Ova dva vana proizvoaa namjetaja visoke klase ostvaruju vie-manje ujednaen prihod od prodaje. U protekle dvije godine, sve vei broj domaih proizvoaa namjetaja uspijeva uspostaviti saradnju sa IKEA-om iz vedske. Pored Scontoproma d.o.o (Prijedor), a kasnije i Standarda (Prnjavor), M&S Wood (Fojnica) je takoer dio jedne od ovih pria o uspjehu. Preduzee M&S Wood je dogovorilo saradnju u pogledu proizvodnje stolica za IKEA-u i u protekle dvije godine ostvarilo veliku korist od proizvodnog procesa IKEA-e u koji je ukljueno. 5) irenje baze segmenta malog i srednjeg poduzetnitva u okviru drvne industrije Uprkos stalnom problemu steaja, te finansijskim i upravljakim problemima u nekim od najveih proizvoaa u drvnoj industriji (to e biti u detaljnije obraeno i narednom poglavlju), u protekle dvije godine sve je vei broj novopridolice u segmentu malih i srednjih preduzea. Ova preduzea su uglavnom male porodine firme, koje su uspjele zabiljeiti nevjerovatne pomake na tritu Evropske unije i vrtoglavi rast izvoza. Stoga, bez obzira na neuspjeh nekih od glavnih proizvoaa, ukupna drvna industrija je uspjela zabiljeiti snaan rast prihoda od izvoza u 2012. i 2013. godini. Tri preduzea (u svojstvu Namjenskih korisnika Projekta FIRMA) posebno su vrijedna pomena: EdenGarden (Istono Sarajevo), GMP Laktai i Rattan Sedia (Brko). EdenGarden (Istono Sarajevo) zabiljeio je godinji rast izvoza od 30%, dok je Rattan Sedia (Brko) postao najvei regionalni proizvoa vrtnih garnitura i zabiljeio rast izvoza od 17-20% u proteklih nekoliko godina. U nastavku je dat pregled kljunih prepreka sa kojima se suoavaju svi akteri u okviru ove industrije i koje je potrebno prioritetno rjeavati u narednom periodu.

1) Finansijsko upravljanje i upravljanje ljudskim resursima velikih igraa u okviru drvne industrije Pored steaja dvije najvee kompanije u drvnoj industriji (Konjuh d.d. ivinice i Krivaja 1884 d.d. Zavidovii), i druga preduzea se i dalje suoavaju sa slinim problemima. Nakon privatizacije od strane


14

italijanskog investitora, Abonos (Buim), proizvoa drvenih sjedala, je u prvih 10 godina ostvarivao izuzetno uspjeno poslovanje, nakon ega se proizvodnja ugasila, a radnici bili otputeni. Iako je uprava preduzea zapoela pregovore sa novim potencijalnim investitorima iz Italije dogovor nije postignut, a preduzee je ugaeno. Neke od kljunih kompanija u ovoj industriji suoile su se sa veim finansijskim potekoama i padom prodaje u proteklih pet godina. Scontoprom (drugi najvei proizvoa sa realizacijom od 20-25 miliona KM) je izgubio saradnju sa IKEA-om i tako se naao u ozbiljnim finansijskim problemima u posljednje dvije godine to je dovelo do pada prodaje koja je u prvoj polovini 2013. godine iznosila samo 5 miliona KM. Stupanica (Olovo), supsidijarno drutvo Prominvesta (Konjic), je jo jedan primjer kvalitetene i dobro opremljene firme koja se trenutno suoava sa sveukupnim problemima vezanim za upravljanje i finansije. Problemi vezani za upravljanje ljudskim resursima su doprinijeli padu poslovnih rezultata i slabljenju odrivosti poslovanja.

2) Pitanje nezavisnog korporativnog upravljanja u umsko-privrednim drutvima (PD)

Ovo pitanje je od kljunog znaaja i nekoliko proizvoaa ga je identificiralo kao kljuni prioritet za unaprjeenje efikasnosti undustrije, smanjenje trokova i poboljanje rezultata na domaem tritu. Iako se radi o preduzeima koja nominalno pripadaju slobodnom tritu, organi vlasti, usljed vlasnike strukture, jo uvijek imaju veliki uticaj na PD-e na razliitim nivoima (entitetskom i kantonalnom). Na poetku ekonomske krize se oekivalo da e PD-i, zbog znaajnog smanjenja nivoa prodaje, biti prisiljeni na restrukturiranje, smanjenje broja vika zaposlenih, poveanje produktivnosti, te da e prihvatiti trini nain poslovanja. Meutim, ovo veliko smanjenje nivoa prodaje bilo je kratkog daha zbog vitalnosti drvne industrije i rastue potranje za industrijskim trupcima. Usljed toga, PD-i su povratili svoju dominaciju na tritu, te nastavili diktirati uvjete trgovine. Rastua potranja za ogrjevnim drvetom i umskim otpadom za proizvodnju peleta i briketa na meunarodnim tritima dodatno je podstakla ovakav poloaj umsko-privrednih drutava. Istovremeno, podruja uma visoke vrijednosti koje su zaraene potkornjakom i drugim nametnicima, te podruja pogoena tetama uzrokovanim umskim poarima ine oko 100.000 hektara bh. uma. umsko-privredna drutva nisu uspjela pravilno provesti preventivne i/ili korektivne mjere, koje se redovno obraunavaju i plaaju za svaki kubni metar umskih proizvoda.

3) Problem zakona o drvnoj industriji na nivou entiteta

Glavni akteri u dvnoj industriji, takoer, ukazuju na izostanak bilo kakvog znaajnijeg napretka u pogledu pripreme zakona o drvnoj industriji na nivou entiteta, to je od sutinskog znaaja;

Zakon o umama u FBiH jo uvijek nije usvojen, iako se ve pet godina nalazi u postupku usvajanja, te stoga kantonalne vlasti donose i usvajaju svoje zakone kako bi zaobili ovaj vakum u zakonodavstvu. Ovakva situacija, koliko god bilo opravdano pokuati zaobilaziti vakuum u zakonodavstvu, e stvoriti dodatne probleme nakon to zakon na nivou FBiH bude usvojen.

3.5 IZGLEDI TRITA PROIZVODA OD DRVETA ZA 2014. GODINU

Ve smo naglasili injenicu da se u 2014. godini oekuje da e bh. privreda ostvariti samo blagi pozitivan rast usljed negativnog pritiska koji proizlazi iz ekonomskog uticaja i teta uzrokovanih elementarnim nepogodama, te da e naa poetna ekonomska prognoza od 1,5% na godinjem nivou biti revidirana


15

nanie nakon slubene objave o procjeni nastalih teta. Meutim, vjerujemo da e se izvoz roba zadrati u podruju blagog rasta sa stopama procijenjenim u rasponu od 1-4% na godinjem nivou. S obzirom na injenicu da je drvna industrija u BiH prvenstveno izvozno orijentirana, nastavak ostvarivanja pozitivnih rezultata u ovoj industriji u 2014. godini ne bi trebao biti upitan, uprkos najveim poplavama u posljednjih 120 godina, koje su se dogodile u drugom kvartalu godine. Povoljno vanjsko okruenje je dovelo do poveanja potranje za proizvodima drvne industrije, naroito na evropskom tritu. Konkretno, drvna industrija bi trebala imati koristi od povoljnih ekonomskih prognoza kljunih vanjskotrgovinskih partnera. To se prvenstveno odnosi na Njemaku, koja predstavlja najvanije ili jedno od pet najvanijih trita po svim prethodno navedenim podsegmentima drvne industrije (prvenstveno namjetaja). Njemaka ekonomija e nastaviti trend rasta od 1,8% na godinjem nivou (+0,5% na godinjem nivou u 2013. godini) kao glavni pokreta privrednog oporavka Evropske unije u 2014. godini. Nadalje, Italija i Nizozemska, koje takoer imaju znaajan udio u izvozu drvne industrije, e izai iz prethodne recesijske godine sa rastom od 0,7%, odnosno 1,7% na godinjem nivou. Ono to je negativno je da e privreda Slovenije ostati zaglavljena u recesiji, iako se oekuje da e magnituda privrednog opadanja (-0,5% na godinjem nivou) biti daleko blaa u odnosu na prethodnu godinu (-2,0% na godinjem nivou). Privreda Hrvatske bi trebala stagnirati. Pored toga, zbog ukrajinsko-ruskog sukoba, oekuje se da e u 2014. godini uvoz sa ukrajinskog trita drveta i namjetaja u Evropsku uniju biti zamijenjen proizvodima iz drugih evropskih zemalja. Shodno tome, jedna od najveih prilika za bh. drvnu industriju u 2014. godini, takoer proizilazi iz ove situacije, te stoga oekujemo porast potranje iz zemalja Evropske unije u odnosu na proizvoae sa Balkana. Naka od ispitanih preduzea su ve potvrdila ovakav trend u prvom kvartalu 2014. godine. tavie, dostupni podaci za prva dva mjeseca 2014. godine jasno ukazuju na poticajnu vanjsku potranju koja bi trebala dovesti do zapanjujue stope rasta kako u segmentu proizvodnje, tako i u segmentu izvoza drvne industrije. Konkretno, podaci iz Agencije za statistiku BiH pokazuju da je proizvodnja drveta i proizvoda od drveta u periodu januar-februar 2014. godine zabiljeila intenzivan rast od 28,4% na godinjem nivou. Ovo je, tako, bio jedan od najbre rastuih pod-segmenata proizvodnje na poetku 2014. godine. Pored toga, proizvodnja namjetaja je, takoer, zabiljeila dvocifreni rast od +14.2% na godinjem nivou u istom periodu. Porast ostvaren u obje prethodno navedene kategorije nadmaio je porast ukupne proizvodnje u prva dva mjeseca 2014. godine (+12% na godinjem nivou). tavie, injenica da je drvnu industriju poticao izvoz na inostrana trita je ponovo potvrena kroz podatke iz perioda januar-februar 2014. godine. Prema raspoloivim podacima, u prva dva mjeseca 2014. godine, izvoz drveta i proizvoda od drveta zabiljeio je zapanjujui rast od 37,2% u odnosu na isti period 2012. godine. Ovo predstavlja sedam puta veu stopu rasta od ukupnih rezultata izvoza u istom periodu i najveu stopu rasta u okviru svih 22 izvozne kategorije koje prati Agencija za statistiku BiH. Prema tome, udio drveta i proizvoda od drveta u ukupnom izvozu porastao je na 6,8%, pri emu je pokrivenost uvoza izvozom iznosila 380,5%. Meutim, u nastavku 2014. godine, oekujemo znaajno usporavanje dinamike proizvodnje i izvoza u odnosu na prvi kvartal usljed efekata najveih poplava u istoriji Bosne i Hercegovine. Oekujemo da e izvoz i prihod iz proizvodnje drvne industrije osjetiti negativan pritisak poevi od drugog kvartala zbog (1) direktnog gubitka kapitala (tete) i (2) indirektnog gubitka potencijalne proizvodnje i izvoza zbog prekida proizvodnje i transporta. Meutim, ovaj negativni direktni uticaj na drvnu industriju je jo uvijek ogranien na odreena podruja i utie na samo nekoliko glavnih igraa u sjevernom dijelu zemlje. To je razlog zato jo uvijek oekujemo pozitivne jednocifrene stope rasta u pogledu rezultata proizvodnje, izvoza i prihoda drvne industrije, potaknutih snanom potranjom izvana. Osim toga, domae trite obino predstavlja jednu od glavnih prepreka za snaniji rast drvne industrije u BiH. Oekuje se da e visoka stopa nezaposlenosti, uz vrlo nisku kupovnu mo graana BiH obojiti bh. ekonomski krajolik, to e imati uticaja i na drvnu industriju, posebno u segmentu namjetaja. S druge


16

strane, graevinska industrija je i dalje pod pritiskom zbog vrlo slabe domae potranje za graevinskim i drugim proizvodima u drvnoj industriji. Meutim, poevi od treeg kvartala 2014. godine, a naroito u 2015. godini, kada je poinje period obnove od poplava, oekujemo da e doi do porasta domae potranje za proizvodima drvne industrije (naroito za graevinskim materijalima drvne industrije i namjetajem). Ipak, i uprkos ovakvoj situaciji, preduzea u drvnoj industriji e ostati dominantno usmjerena na strana trita, odakle e se i dalje ostvarivati veina prihoda drvne industrije. Mnoga preduzea, kao glavnu strategiju za osvajanje stranih trita, vide promociju i uee na velikim evropskim sajmovima. Ovakvom obrascu promocije smo ve svjedoili u periodu od 2011. do 2014. godine i oekujemo da e se on i nastaviti u narednim godinama.

4. INDUSTRIJA GOTOVIH PROIZVODA OD METALA

4.1 STANJE METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2013. GODINI

Metalopreraivaka industrija je najvaniji industrijski sektor u BiH sa dugogodinjom tradicijom, zbog obilja prirodnih resursa zemlje (posebno eljezne rude, boksita, olova, cinka i bakra). Znaaj metalne industrije moe se promatrati kroz perspektivu ukupne proizvodnje, izvoza, broja zaposlenih i udjela u BDP-u. Kategorija baznih metala i dalje ima najvei udio u strukturi bh. izvoza roba sa 20,9% udjela, odnosno 1,75 milijardi KM. Nadalje, segment maina i mehanikih ureaja ima 10,26% udjela u ukupnom izvozu i predstavlja treu najveu izvoznu kategoriju. Ipak, treba napomenuti da je izvoz baznih metala u silaznoj putanji ve drugu godinu za redom (-8.1% na godinjem nivou u 2013. godini), dok je segment maina i mehanikih ureaja, nakon pada u 2012. godini, dostigao rekordnu nominalnu vrijednost od 859,6 miliona KM, to predstavlja poveanje od 8,6% u odnosu na 2012. godinu. Shodno tome, izraeno u procentima BDP-a, kategorija baznih metala iznosila je 6,6% u 2013. godini (pad sa 6,8% u 2012. godini), dok je kategorija maina i mehanikih ureaja imala vrijednost od 3,3% ukupnog bh. bruto domaeg proizvoda (u odnosu na 3,1% u 2012). S obzirom na trgovinski suficit, bazni metali izgubili su vodstvo kao kategorija sa najveim suficitom u strukturi izvoza BiH. Suficit ove kategorije u 2013. godini iznosio je 354,1 miliona KM, to je za 60 miliona KM manje u odnosu na kategoriju drveta i proizvoda od drveta. Nasuprot tome, kategorija maina i mehanikih ureaja ostala je daleko od ostvarivanja suficita uprkos povoljnom trendu u 2013. godini, koji se ogledao u rastu vrijednosti izvoza i padu vrijednosti uvoza. Meutim, od 2013. godine, deficit u ovoj kategoriji iznosio je 1,01 milijardi KM, to je trei najvei deficit u bh. trgovinskom bilansu (iza mineralnih proizvoda i gotove hrane). Ako pogledamo podatke koji se odnose na proizvodnju, vidimo da su potpunoj korelaciji sa izvozom dinamikom, to jasno ukazuje na injenicu da se metalopreraivaka industrija uglavnom oslanja na vanjsku potranju. Da budemo precizniji, proizvodnja baznih metala pala je za 0,9% na godinjem nivou, odnosno za 5,0% na godinjem nivou u periodu od 2011. do 2012. godine nakon pada vanjske potranje, a time i izvoza. S druge strane, nakon pada u proizvodnji i izvozu u kategoriji maina i mehanikih ureaja u 2012. godini, obje vrijednosti su skoile u 2013. godini kada je proizvodnja u kategoriji maina i mehanikih ureaja dosegla rekordnih 37% na godinjem nivou. Shodno tome, bazni metali su inili 7,25%, dok maine i mehaniki ureaji inili 1,87% ukupne industrijske proizvodnje u BiH.


17

Grafikon 13: Proizvodnja baznih metala u odnosu n izvoz baznih metala Grafikon 14: Proizvodnja maina i mehanikih ureaja u odnosu

na izvoz maina i mehanikih ureaja



U pogledu zaposlenosti u metalopreraivakoj industriji, moramo naglasiti injenicu da entitetske agencije dijele metalopreraivaku industriju na nekoliko kategorija, koje ukljuuju proizvodnju baznih metala, proizvodnju gotovih proizvoda od metala, proizvodnju raunara, te elektronikih i optikih proizvoda, proizvodnju elektrine opreme, proizvodnju maina i opreme, proizvodnju motornih vozila, prikolica, te proizvodnju ostalih prevoznih sredstava. Tako, ukupan broj zaposlenih u svim od navedenih sedam kategorija iznosi 31.716, to predstavlja rast od 1% u odnosu na 2012. godinu i ini 4,7% ukupnog broja zaposlenih u BiH (u odnosu na 4,6% u 2012. godini). Stoga, dijeljenjem broja zaposlenih u dvije kategorije (proizvodnja baznih metala i proizvodnja ostalih proizvoda od metala) moemo primijetiti isti obrazac kao i u ranije spomenutim podacima (izvoz, proizvodnja itd). Konkretno, broj zaposlenih u kategoriji baznih metala je opao za 5,9%, uz biljeenje pada u oba bh. entiteta. S druge strane, porast broja zaposlenih zabiljeen je u svim ostalim pod-segmentima metalopreraivake industrije, osim u proizvodnji ostalih prevoznih sredstava, to je sliku ukupnog trita rada za metalopreraivaku industriju uinilo vedrijom u 2013. godini.

Tabela 5: Zapoljavanje u metalopreraivakoj industriji

Izvor: Agencija za statistiku FBIH, Agencija za statistiku RS i Agencija za statistiku BiH.

4.2 STRUKTURA IZVOZA METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2013. GODINI

U okviru naih procjena koje se odnose na metalopreraivaku industriju, a zbog preciznog definiranja obima u skladu sa lancima vrijednosti Projekta FIRMA, analizirali smo metalopreraivaku industriju u


18

skladu sa sljedeom strukturom: aluminijska stolarija, elementi metalnih konstrukcija (cijevi, metalne konstrukcije, profili, itd.), drugi proizvodi od metala, maine i elektro ureaji i automobilski dijelovi.3 Uzimajui u obzir obim i definiciju industrije prerade metala koje je utvrdio Projekat FIRMA, ukupni izvoz metalopreraivake industrije u 2013. godini dosegao je vrijednost od 1,988 milijarde KM, to predstavlja porast od 3,9% u odnosu na 2012. godinu i ini 7,5% procijenjenog bruto domaeg proizvoda za 2013. godinu. Nadalje, ovi podaci takoer naglaavaju kolaps baznih metala i jasan uzlazni trend u kategoriji maina i mehanikih ureaja, te ostalih metalopreraivakih sektora u okviru industrije. Stoga je izvoz proizvodnje stolarije od baznih metala u 2013. godine pao za 5,5% na godinjem nivou potaknut padom u kategoriji ostale stolarije od baznih metala (-8.3% na godinjem nivou), dok je kategorija aluminijske stolarije ostvarila mali porast od 1,6% u odnosu na 2012. godinu. Dakle, potrebno je naglasiti da, uprkos zabiljeenom padu, kategorija stolarije od baznih metala je i dalje biljeila suficit u bh. vanjskoj trgovini, koji je u 2013. godini iznosio 181,9 miliona KM. Vanjskotrgovinski suficit zabiljeen je u obje kategorije: aluminijska stolarija (99,1 miliona KM) i ostala stolarija od baznih metala (82,8 miliona KM), sa pokrivenosti uvoza izvozom od 139% (pad sa 144% u 2012. godine). Dakle, kategorija stolarije od baznih metala iznosila je 33% ukupne metalopreraivake industrije. Tabela 6: Glavni izvozni pokazatelji za metalopreraivaku industriju

Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH . Za razliku od proizvodnje stolarije od baznih metala koja je imala negativan trend u 2013. godine , izvoz proizvoda od metala je izaao iz recesije u 2013. godine ostvarivi porast od 5,6% na godinjem nivou. Ekspanzija u kategoriji proizvoda od metala se, prvenstveno, moe pripisati proizvodnji maina (10,4% na godinjem nivou) i ostalih proizvoda od metala (2,9% na godinjem nivou). Kategorija elemenata metalnih konstrukcija je ostvarila pad za 0,3% na godinjem nivou, nastavivi tako trend opadanja drugu

3 Iz istog razloga kao i u sluaju drvne industrije (Publikacija za bh. industriju - PRODCOM 2013 Agencije za statistiku BiH nije bila

dostupna), naa analiza metalopreraivake industrije usmjerena je uglavnom na podatke o izvozu koje objavljuje Vanjskotrgovinska komora BiH.


19

godinu zaredom. Ipak, bez obzira na pozitivan trend u izvozu metalnih proizvoda, sve podkategorije su zabiljeile vanjskotrgovinski deficit: proizvodnja maina (659 miliona KM), ostali proizvodi od metala (120,13 miliona KM) i elementi metalnih konstrukcija (24,4 miliona KM). Dakle, ukupna pokrivenost uvoza izvozom kada se radi o metalnim proizvoda iznosila je skromnih 61,9%. Slijedom toga, izvoz u automobilskoj industriji postao je najbre rastua kategorija sa dvocifrenim poveanjem od 26,3% na godinjem nivou, ostvarivi 266,3 miliona KM u 2013. godini. Posmatrajui detaljnije automobilsku industriju, kategorija autodijelova inila je 80,4% ukupnog izvoza, dok je direktna proizvodnja automobila i drugih vozila nastavila ostvarivati skroman udio u automobilskoj industriji od 9,4%, odnosno 25,1 miliona KM. U skladu s tim, vanjskotrgovinski deficit za automobilsku industriju iznosio je 525,5 miliona KM s najniom pokrivenosti uvoza izvozom u svim kategorijama metalopreraivake industrije od stidljivih 33,6%.

Sve u svemu, presjek rezultata metalopreraivake industrije u periodu od 2010. do 2013. godine (nominalne vrijednosti i stope rasta pod-kategorija) jasno pokazuje da postoje vrlo ohrabrujui trendovi, to se ogleda u injenici da su najbre rastue kategorije upravo one koje smatramo najsofisticiranijim proizvodnim pod-segmentima, kao to su autodijelovi i maine i mehaniki ureaji. S obzirom na prethodno navedene stope rasta, struktura metalopreraivake industrije je kako slijedi: stolarija od baznih metala ini 32,6%, proizvodi od metala ine 54%, dok autodijelovi ine 13,4% ukupne metalopreraivake industrije. Tabela 7: Glavni izvozni pokazatelji za metalopreraivaku industriju

Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH . Posmatrajui detaljnije strukturu metalopreraivake industrije, oigledno je da, iz godine u godinu, postoji trend sve veeg znaaja onih pod-segmenata koji sadre veu dodanu vrijednost, odnosno maina i automobilskih dijelova. Konkretno, proizvodnja maina je u 2013. godini iznosila 30,1% ukupne metalopreraivake industrije, pri emu je izvoz bio najvea kategorija pod-segmenta, dok su automobilski dijelovi ostvarili porast na 13,4% ukupnog izvoza metalopreraivake industrije. Najvaniji segment u industriji proizvodnje maina bila je proizvodnja dijelova za motore sa 112,3 miliona KM, odnosno 18,8% ukupnog izvoza maina (ili 5,6% ukupnog izvoza metalopreraivake industrije). Zatim slijede dijelovi za kranove sa 71,3 miliona KM ili 11,9% izvoza maina (3,6% ukupnog izvoza metalopreraivake industrije) i kuglini leajevi sa 68,8 miliona KM ili 11,5% od proizvodnje maina (3,5% ukupnog izvoza metalopreraivake industrije). Prema tome, ova tri pod-segmentima iz kategorije maina ine vie od 40% ukupnog izvoza proizvodnje maina. Kategorija metalnih konstrukcija je nastavila sa opadanjem u 2013. godini kada je imala 19,8% udjela u metalopreraivakoj industriji, inei tako trei najvei segment metalopreraivake industrije. Ostali proizvodi od metala su uspjeli zadrati svoj udio od 4,1% ukupne metalopreraivake industrije.


20

S druge strane, stolarija od baznih metala je izgubila 3,3% svog udjela u ukupnom izvozu metalopreraivake industrije, dok je aluminijska stolarija, po prvi put, pala ispod 10% udjela u ukupnom izvozu metalopreraivake industrije. Meutim, pod-segment ostalih baznih metala bio je na drugom mjestu sa 22,7% ukupnog izvoza metalopreraivake industrije uprkos padu na godinjem nivou u 2013. godini. Najvei udio u kategoriji ostalih baznih metala odnosi se na eljezne ipke (175,2 miliona KM, odnosno 38,8% od ostale stolarije od baznih metala) i eljezne ice (170,8 miliona KM, odnosno 37,8% od ostale stolarije od baznih metala). Prema tome, ove dvije kategorije zajedno ine 76,6% od ostale stolarije od baznih metala, iako je u obje kategorije zabiljeen pad izvoza u odnosu na 2012. godinu, pri emu je ova druga najvie doprinijela ukupnim negativnim rezultatima izvoza u kategoriji ostale stolarije od baznih metala. Aluminijska stolarija uglavnom ovisi o aluminijskim ipkama, koje su u 2013. godini inile 56,1% ukupne aluminijske stolarije biljeei tako pad od 8,3% na godinjem nivou. Pozitivno je to to je izvoz u pod-segmentu aluminijske konstrukcije konstantno rastao dosegnuvi 48,3 miliona KM u 2013. godini. Ovaj pod-segment je inio 24,6% od aluminijske stolarije, kao drugi najvei pod-segment. Nadalje, izvoz aluminijske konstrukcije zabiljeio je rast od 48,9% u odnosu na 2012. godinu, dok u odnosu na 2010. godinuostvario rast nevjerojatnih 272,6%.

4.3 STRUKTURA TRITA METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE U 2011. GODINI

Kada govorimo o strukturi izvoznog trita, slika je uglavnom ista kao i u drvnoj industriji. Svi glavni pod-segmenti i grupe proizvoda u BiH imaju gotovo ista glavna trita, a to su: Njemaka, Italija, Slovenija Austrija i Hrvatska, kao lanice Evropske unije, dok je Srbija najvaniji trgovinski partner BiH izvan Evropske unije. Prije svega, ovakva struktura je vidljiva pri analizi pod-segmenta aluminijske stolarije gdje Njemaka, Italija, Hrvatska, Slovenija i Srbija imaju oko 75% u ukupnom izvozu aluminijske stolarije. Kako je ranije spomenuto, izvoz aluminijskih proizvoda zabiljeio je blagi porast od 1,6% na godinjem nivou u odnosu na 2012. godinu. Vano je napomenuti da se najvei rast izvoza u ovoj kategoriji odnosi na Francusku, u koju je BiH izvezla 5,14 miliona KM (2,5% aluminijske stolarije), to predstavlja snaan porast od 94,5% na godinjem nivou. Ovo poveanje se reflektuje u porastu izvoza aluminijskih ploa, limova i traka, koji je u 2013. godini udvostruen i iznosio je 4,8 miliona KM (sa 2,4 miliona KM koliko je iznosiu u 2012. godini). S druge strane, najvei pad izvoza odnosi na Italiju (-29,6% na godinjem nivou), koji je doivio pad sa 16,5% udjela u 2012. godini na 11,4% udjela u 2013. godini. U isto vrijeme, izvoz stolarije od ostalih baznih metala predstavlja jedini pod-segment metalopreraivake industrije koji nije dominantno usmjeren na trite eurozone. Najvanija izvozna trita za ovaj pod-segment u 2013. godini odnosila su se na Srbiju (14.7% udjela), iza koje slijedi Rumunija, Kosovo i Tunis. S druge strane, izvoz u Italiju, Hrvatsku, Sloveniju i Njemaku (koje su nai najvei najvei trgovinski parneri openito) je bio na veoma niskom nivou. Meutim, moramo istai da su se neka od kljunih trita u vezi s ovim pod-segmentom oslanjala na samo jednu stavku. Uzrok tome bi mogli biti nestabilni ugovori, te se stoga ova trita ne mogu posmatrati u kontekstu odrivih vanjskotrgovinskih partnera. Da budemo precizniji, izvoz u Tunis u 2013. godini u cijelosti se sastojao od polugotovih proizvoda od eljeza dosegavi 10% ukupnog izvoza ostale stolarije od baznih metala, dok u 2012. godini nije zabiljeen izvoz na to trite. Nadalje, izvoz u Rumuniju, takoer, se sastojao od jedne stavke (eljezna ica), dok se izvoz u Bugarsku i Kosovo iskljuivo temeljio na eljeznim ipkama i icama od eljeza. S druge strane, izvoz u Hrvatsku, Sloveniju, Italiju i Crnu Goru je bio mnogo raznovrsniji u smislu stolarije od baznih metala, ali je nominalno bio daleko ispod izvoza ostvarenog u prethodno navedene zemlje.


21

Grafikon 15: Aluminijska stolarija Grafikon 16: Ostala stolarija od baznih metala Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH . U odnosu na izvoz maina i mehanikih ureaja, najvee izvozno trite odnosi na Sloveniju (28,8% udjela), a slijede Njemaka, Austrija i Italija sa 17,4%, 16,3%, odnosno 8,5% ukupnog izvoza maina i mehanikih ureaja. Takoer, treba napomenuti da je izvoz maina i mehanikih ureaja na prethodno navedena trita iroko rasprostranjen u smislu pod-segmenata kategorije maina. Preciznije, za Sloveniju, koja predstavlja najvee izvozno trite, zabiljeen je izvoz 64 pod-segmenta od ukupno 78 pod-segmenata maina koje prati Vanjskotrgovinska komore BiH. Najvei pod-segment, koji se odnosi na Sloveniju, odnosi se na mainske dijelove u ukupnom iznosu od 175,5 miliona KM. Razliiti mainski dijelovi su ujedno i najvei pod-segment koji se odnosi na Italiju (26 miliona KM), dok se najvei izvoz u Njemaku odnosi na centrifuge (33,5 miliona KM), a u Austriju na kugline leajeve (66 miliona KM). Situacija u automobilskoj industriji se poneto razlikuje od prethodno opisane strukture trita, pri emu je trite Luksemburga drugo najvanije sa 46,6 miliona KM ili 17,5% izvoza automobilske industrije, gdje su automobilski dijelovi jedina izvozna roba. Njemako trite je najvee izvozno trite sa 69,5 miliona KM vrijednosti izvoza automobilskih dijelova ili 26,1% udjela u ukupnoj automobilskoj industriji. Automobilska industrija je jedan od najsjajnijih primjera ove brze ekspanzije i kvalitetnih inovacija, to je podrano kroz saradnju sa velikim evropskim proizvoaima gdje su neki segmenti njihovog podugovaranja ustupljeni bh. proizvoaima, poput vrlo uspjenih pria Preventa, CIMOSa i FADa Jelah.

Grafikon 17: Maine i mehaniki ureaji Grafikon 27: Automobilski dijelovi (2013).

Izvor: Vanjskotrgovinska komora BiH .


22

4.4 GLAVNA OSTVARENJA I PREPREKE U METALOPRERAIVAKOJ INDUSTRIJI U PERIODU 2012-2013.GODINE MIKRO-ANALIZA SEKTORA

Iako metalni sektor predstavlja jednu od najjaih konkurentskih prednosti bh. ekonomije, nedostatak jasne strategije razvoja na dravnom nivou, te nedovoljno razvijene i neefikasne institucije za promociju izvoza navode se kao glavne slabosti koje sprjeavaju preduzea u metalnom sektoru da ostvare respektabilnije rezultate. Meutim, u periodu od 2012. do 2013.godine bilo je nekih pozitivnih pomaka i dostignua koja su zabiljeena na institucionalnom nivou u okviru metalnog sektora industrije i koje je pratio znaajan rast kljunih igraa. Ovo bi mogao biti prvi korak i osnova za odrivi rast u narednim godinama. 1) Asocijacija proizvoaa metalskog i elektro sektora pri Vanjskotrgovinskoj komori BiH U 2013. godini, Asocijacija proizvoaa metalskog i elektro sektora pri Vanjskotrgovinskoj komori BiH je konano postala operativna kroz imenovanje Sekretara Asocijacije koji bi trebao koordinirati sva kljuna pitanja koja se odnose na metalopreraivaku i elektro industriju u BiH. Oekujemo da e u narednom periodu Asocijacija postati veoma aktiva u oblasti unaprjeenja certifikacije (AMB i ATB organi) i izvoznih aktivnosti, te promocije na sajmovima i izlobama. Vjerujemo da e Asocijacija ostvariti dobre rezultate obzirom da svi kljuni akteri imaju veliku mo lobiranja. 2) Poveanje nivoa certificiranja u skladu sa meunarodnim standardima Slino drvnoj industriji, u protekle dvije godine, najzavidniji rezultati su ostvareni u oblasti certificiranja u skladu sa meunarodnim standardima. Certificiranje je jedno od glavnih dostignua u okviru podrke koju prua Projekat FIRMA Namjenskim korisnicima u metalopreraivakoj industriji i dovelo je do znaajnog poveanja izvoza i bh. prisustva na tritu Evropske unije. Najistaknutiji rezultati zabiljeeni su u segmentu zavarivanja, elinih i inoks konstrukcija metalopreraivake industrije, gdje je 16 proizvoaa certificirano ISO EN 3834-2 standardom (za zavarivanje) i EN 1090 (za proizvoae elinih i inoks konstrukcija). 3) Izvanredni izvozni rezultati potaknuti bh. prisustvom na sajmovima i izlobama Projekat FIRMA, u saradnji sa Vanjskotrgovinskom komorom BiH, ponovo je podrao uee proizvoaa metalopreraivake industrije u velikim meunarodnim sajmovima i izlobama tokom 2012-2013. godine. Meu njima su "Automehanika" u Frankfurtu i Istanbulu (za automobilsku industriju), sajam metala i proizvodnje maina u Hanoveru, Ulrich i Elmia (vedska), te Meta Bau u Minhenu (za industriju metalnih konstrukcij), kao i sajmovi u Rusiji, Slovakoj i Francuskoj. Iako je broj kompanija koje su se prijavile i sudjelovle na ovim sajmovima i izlobama, u veini sluajeva, bio mali (od 5 do 6 kompanija), prodajni rezultati u smislu dogovorenih poslova i saradnje nakon sajmova i izlobi su bili izvanredni. Najposjeeniji i najuspjeniji sajam bio je onaj u Hannoveru (Njemaka), gdje je devet kompanija predstavljalo BiH. Dvije prethodno navedene aktivnosti dovele su do znaajnog prodora industrije zavarivanja i metalnih konstrukcija (elika i inoks konstrukcija), kao i proizvodnje kablova na trite Evropske unije. Proizvoai iz ova dva proizvodna segmenta metalopreraivake industrije zapoeli su sa agresivnijim pristupom prema tritu Evropske unije zbog povratka recesije i problema lokalne i regionalne trine nelikvidnosti. Kompanije u ova dva segmenta koje su zabiljeile najsnaniji prodor u pogledu izvoza su TTO (Sarajevo), SIK (Mostar), Metana Industrija (Prijedor), Bosna Montaa (Prijedor), ITC (Zenica) i Inox Ajanovi. Tako je


23

kompanija Inox Ajanovi zabiljeila porast prodaje od 10,9% na godinjem nivou, u iznosu od 3,2 miliona KM, a lijedi je SIK iz Mostara uz porast prodaje od 11,9%, u iznosu od 8,5 miliona KM. Trend vrtoglavih rezultata i porast od proizvoaa kablova nastavio se i u periodu 2012-2013. godine sa dva glavna igraa koji su ponovo udvostruila svoje prodajne rezultate. TT Cables (iroki Brijeg) i Miviko (Posuje) su dvije izuzetno uspjene kompanije koje su postale kljuni igrai u metalopreraivakoj industriji sa 37,1 miliona KM, odnosno 33,1 miliona KM prihoda u 2013. godini, to predstavlja poveanje od 122%, odnosno 14% na godinjem nivou. Ove dvije kompanije imaju komplementarne proizvode i obino nastupaju zajedniki. Na posljednjem sajmu koji odran u Hannoveru 2013. godine, ove dvije kompanije su uspjele dogovoriti saradnju sa najveim distributerom kablova u Njemakoj. Zbog konstantnog poveanja potranje na tritu Evropske unije za proizvodima ove dvije kompanije, one su nedavno osnovale zajedniku kompaniju Herzkab sa sjeditem u Austriji. Nova kompanija je dobila VDE i OVE certifikate (za njemako i austrijsko trite). TT Cables i Miviko oekuju da e poveati i poboljati svoje poslovne rezultate na dva kljuna trita, te se proiriti i na druga trita Evropske unije kroz ovu zajedniku kompaniju Herzkabel. Automobilska industrija je, takoer, zabiljeila porast uinka i ostvarivanje bolje saradnje sa velikim proizvaima iz Evropske unije, to je dovelo do veoma dobrih finansijskih rezultata za sve kompanije u okviru grupacije Prevent Group (Prevent doo, FAD Jelah), kao i za kompanije Pobjeda (Teanj), Man + Hummel i CIMOS (Gradaac). Dakle, u 2013. godini Pobjeda (Teanj) i Man + Hummel su zabiljeili poveanje prihoda od prodaje u znaajnom iznosu od 9% , odnosno 14,5% na godinjem nivou, odnosno ostvarili prihode od 17,7 miliona KM, odnosno 52,8 miliona KM. Uprkos znaajnim problemima vezanim za matino drutvo u Sloveniji, CIMOS (Gradaac) je uspio poboljati svoje poslovne rezultate ostvarivi rekordni prihod od prodaje od 126,3 miliona KM to predstavlja poveanje od 13,4% na godinjem nivou. Na kraju, najvanije igra u automobilskoj industriji, grupacija Prevent Group (Prevent iz Visokog, Gorada, Travnika i FAD Jelah), zabiljeila je novu rekordnu vrijednost za prodajne rezultate od 112,4 miliona KM, to predstavlja poveanje od 19,3% na godinjem nivou. 4) Natprosjeni rezultati uspjenosti poslovanja podranih preduzea u odnosu na ukupnu

metalopreraivaku industriju Osim toga, u skladu sa izvanrednim rezultatima prethodno navedenih kljunih igraa metalopreraivake industrije, moemo rei da su u ciljnim segmentima (prodaja, izvoz, zapoljavanje i pristup finansijama) Namjenski korisnici zabiljeili i (DB) natprosjeni rast u odnosu na cjelokupnu metalopreraivaku industriju . Nadalje, u svim kljunim podrujima prodaje, izvoza i zapoljavanja u 2012. godini, metalopreraivaka industrija, u cjelini, je bila obojena snanim recesijskim trendovima do su Namjenski korisnici ostvarivali rast. Tako je prodaja podranih preduzea (Namjenski korisnici Projekta FIRMA) porasla za 7,4% na godinjem nivou u odnosu na -3,3% u ukupnoj metalopreraivakoj industriji u 2012. godini4. Izvoz Namjenskih korisnika ostvario je jo vei rast, i to za 10,9% na godinjem nivou u odnosu na 0-0,2% na godinjem nivou za cijelu metalopreraivaku industriju. Ovo se ogleda u poveanju zaposlenosti u podranim preduzeima od 11,7% na godinjem nivou u odnosu na dramatian pad zaposlenosti u industriji od 8,2% na godinjem level. 5) Poveanje broja radnika i investicije u nove objekte Zbog znaajnog poveanja izvoza i potranje za proizvodima metalopreraivake industrije (elika i inoks konstrukcija, automobilske i proizvodnje maina) veoma veliki broj preduzea iz metalopreraivake industrije znatno je poveao svoje proizvodne kapacitete i broj radnika. Inox Ajanovi je kompanija koja

4 Navedeni podaci su preuzeti iz poetne studije za 2012. godinu .


24

je investirala u nove proizvodne kapacitete od 3.000 m2, a slijedi je UNIS TOK (Kalesija), TT Cables i Prevent Group. Prevent Group (proizvodni pogon u Travniku) je poveao broj svojih radnika u 2013. godini za zapanjujuih 109%, sa 103 na 216 radnika. Inox Ajanovi je poveao broj radnika za 68% na godinjem nivou, sa 31 na 52, a kompanija TT Cables za 40%, sa 50 na 70. 6) Unaprjeenje brenda i sveukupne vidljivosti glavnih igraa u metalopreraivakoj industriji Jedno od glavnih dostignua Projekta FIRMA u protekle dvije godine je rad na poboljanju marketinkog materijala i ope vidljivosti brenda najveih kompanija u metalopreraivakoj industriji. Nekoliko firmi je dobilo podrku u oblasti kreiranja profesionalnih internet stranica i marketinkog materijala (katalozi i broure).

4.5 IZGLEDI METALOPRERAIVAKE INDUSTRIJE ZA 2014. GODINU

Obzirom da smo u okviru ove analize podijelili metalopreraivaku industriju u BiH na dva dijela (industrija baznih metala i metalska industrija), izgledi ovih industrija takoer moraju biti razmatrani odvojeno. Glavni razlog za ovo lei u injenici da je s jedne strane metalopreraivaka industrija usko vezana sa makroekonomskim izgledima glavnih evropskih i regionalnih izvoznih trita (automobilska industrija, proizvodnja maina i proizvoda od metala), dok industrija baznih metala vie ovisi o drugim faktorima. Izgledi industrije baznih metala prevazilaze vanjsko okruenje (svjetske cijene baznih metala) i ovise o privremenim faktorima, kao to su politika stabilnost i utvrena cijena elektrine energije na nivou drave. Ve smo u odnosu na drvnu industriju pomenuli povoljne izglede kada je u pitanju veina bh. vanjskotrgovinskih partnera iz Evropske unije, koji su nai glavni trgovinski partneri. Stoga, s obzirom na oivljavanje ekonomskog zamaha u eurozoni oekujemo nastavak blagog pozitivnog uinka u industriji maina i mehanikih ureaja, te autodijelova zbog dominantne orijentacije ovih industrijskih segmenata ka glavnim razvijenim evropskim zemljama (Njemaka, Luksemburg, Italija, Francuska, itd.). Sve bolja dinamika potaknuta vanjskim okruenjem jasno se ogledala u raspoloivim statistikim podacima za metalopreraivaku industriju u prva dva mjeseca 2014. godine, gdje moemo vidjeti snanu ekspanziju u proizvodnji i izvozu maina i mehanikih ureaja. Preciznije, u periodu januar-fedbruar, proizvodnja maina i mehanikih ureaja bila je vea za 22,7% na godinjem nivou, a bilo je popraeno dvocifrenim poveanjem izvoza od 17,5% na godinjem nivou. Nadalje, proizvodnja motornih vozila, prikolica i poluprikolica je porasla za 36,8% na godinjem nivou, dok je proizvodnja ostalih prevoznih sredstava zabiljeila rast od 24,4% na godinjem nivou za isti period, dodatno poboljavajui izglede za metalopreraivaku industriju u 2014. godini. Meutim, kao to je ve navedeno u segmentu koji se odnosi na izglede drvopreraivake industrije, oekujemo znaajno usporavanje dinamike i metalopreravake industrije u poreenju sa prvim kvartalom, a poevi od drugog kvartala, zbog negativnog uticaja koji su prouzrokovale nedavne poplave. Stoga, poevi od drugog kvartala, oekujemo odreeni pritisak na proizvodnju, izvoz i prihode u metalopreraivakoj industriji usljed (1) direktnog gubitka kapitala (tete) i (2) indirektnog gubitka potencijalne proizvodnje i izvoza zbog prekida proizvodnje i transporta. Meutim, ovaj negativni direktni uticaj na metalopreraivaku industriju je jo uvijek ogranien na odreena podruja i utie na samo nekoliko glavnih igraa u sjevernom dijelu zemlje, dok se veina vodeih proizvoaa u metalopreraivakoj industriji nalazi u sredinjem i junom dijelu zemlje. To je glavni razlog zato jo uvijek oekujemo pozitivne jednocifrene stope rasta u pogledu rezultata proizvodnje, izvoza i prihoda metalopreraivake industrije, potaknutih snanom potranjom izvana.


25

Pozitivni izgledi za segment elemenata metalnih konstrukcija je takoer direktno povezan sa pozitivnim procjenama graevinskog sektora za kraj 2014. godine i 2015. godinu usljed procesa obnove i nastavka velikih ulaganja u infrastrukturu (koridor Vc i investicije u elektro sektor). Dakle, lokalni metalski proizvoai usko povezani sa graevinarstvom mogu oekivati realno pozitivnu godinu i na domaem tritu. S druge strane, prvi podaci za 2014. godinu koji se odnose na bazne metale ukazuju na nastavak silaznog trenda. Prema podacima Agencije za statistiku BiH, u periodu januar - februar 2014. godine, izvoz baznih metala je smanjen za 11% u odnosu na isti period 2013. godine. Ovo se dogodilo uprkos injenici da je proizvodnja baznih metala zabiljeila stidljivi porast od 2,6% u istom periodu. Shodno tome, proizvodnja aluminija u BiH je izuzetno ciklina industrija i vrlo osjetljiva na irok spektar pokazatelja s obje strane (vanjske i unutarnje) koji se mogu kretati u oba smjera u toku 2014. godine. Pozitivne ocjene e definitivno doi iz vanjskog okruenja zbog prethodno navedenih faktora, kao to je ekonomski oporavak u zemljama eurozone, pa stoga inostrana potranja nee doi u pitanje. Glavni rizik se odnosi na svjetsku cijenu aluminijuma, koji je u posljednjih nekoliko sedmica varira izmeu 1.700 USD 1.800 USD. Osnovna situacija u pogledu razvoja cijena aluminijuma e biti generalno prilino teka tokom cijele 2014. godine sa veoma neizvjesnom perspektivom. Glavna pokretaka snaga koja e stajati iza svjetske cijene aluminija e doi iz Kine, obzirom da su loi ekonomski rezultati Kine ve usporili dinamiku cijena metala na svjetskim tritima u prvom kvartalu 2014. godine. Treba napomenuti da ukrajinska kriza ne bi trebala imati dugotrajan uinak na tritu aluminija, obzirom da ni Ukrajina ni Rusija nisu vani igrai na ovom tritu. Meutim, kao na osnovni scenarij, oekujemo uzlazni trend cijena aluminijuma u drugoj polovini 2014. godine, ali vrlo skromnim tempom. Sa unutarnje strane ekonomije, cijena elektrine energije predstavlja kljuni pokazatelj koji utie na proizvoae aluminija. U periodu od 2009. godine, proizvoai aluminija stalno naglaavaju da oni ne mogu poslovati ukoliko cijena elektrine energije ne prati trend cijene aluminija na svjetskom tritu. Stoga, ne vidimo pretpostavke za takav scenarij u BiH, obzirom da e kretanja koja se odnose na rezultate industrije aluminija uglavnom biti u skladu s svjetskim cijenama. Prema tome, oekujemo blagi uzlazni trend cijena aluminijuma tokom godine i predviamo da e aluminijska industrija ostati na istom nivou ili zabiljeiti male jednocifrene pozitivne izvozne rezultate u odnosu na 2013. godinu.

izgledi bh. industrije u 2014. godini, drvni i metaloprerađivački sektor

Documents