İstabul cem evlerindeki cem erkanı

Upload: cemalettin-yavuz

Post on 21-Jul-2015

262 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

STANBUL TEKNK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

STANBUL CEM EVLERNDE CEM ERKNI, RTELLER VE MZKAL FORMASYONLAR ZERNE ANALTK KARILATIRMA

YKSEK LSANS TEZ Sevgi DEMR

Anabilim Dal : Trk Mzii Program : Trk Mzii

TEMMUZ 2009

STANBUL TEKNK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

STANBUL CEM EVLERNDE CEM ERKNI, RTELLER VE MZKAL FORMASYONLAR ZERNE ANALTK KARILATIRMA

YKSEK LSANS TEZ Sevgi DEMR 415041022

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 04 Mays 2009 Tezin Savunulduu Tarih : 03 Haziran 2009

Tez Danman : San. r. Gr. Sleyman enel (T) Dier Jri yeleri : Prof. Adnan Ko (T) Yrd. Do. Dr. Mehmet Ali zdemir (M)

TEMMUZ 2009

ii

NSZ Bu alma, stanbul li dhilinde bulunan muhtelif cem evlerinde, gnmz kent yaam koullarnda cem erkn, riteller ve mzikal formasyonlarn belirlenmesi amac ile alanda yaplan cem kaytlarnda mevcut olan cem ritellerinin ve derlenen eserlerin karlatrmal ekilde incelenmesi ile olumutur. Alevilik dendiinde akla ilk gelen ey, mzikle ibadetin i ie olduu cem trenleridir. Gemiten gnmze szl ekilde babadan ola aktarlarak ulaan bu kltr, kendi iinde gsterdii dinamizmle dikkat ekicidir. Son yllarda gerek anlamda rgtlenmeye balam olmalar ve ibadetlerini gemite olduu gibi gizleme gerei duymamalar, krsal kesimden kente g srecindeki uyum abalar sonucu ortaya kmtr. Gizliliin ortadan kalkmas ile Alevilik hakknda yazlan kitaplarn ve yaplan aratrmalarn saylarnda da dikkate deer bir art gzlemlenmektedir. Ancak, Alevi kltrnn szl olmas, ayn ile snrlar iinde bile deikenlik gstermesi, yazl kaynaklarn yok denecek kadar az olmas ve gerek anlamda bilimsel saylabilecek almalarn sayca yetersizlii sebebiyle durum iinden klmaz bir hale gelmektedir. Bugn itibariyle Alevi cemaati tm bu sorunlarn farknda olmakla birlikte, gizlenmek zorunda olmamann verdii rahatlk ile yaanan bu karmaann arasnda kimliini bulma ve netletirme abas iindedir. Kent yaamna uyum sreci Alevi cemaati asndan geri dn olmayan bir deiimi beraberinde getirmitir. Bu deiim ve yaratt karmaa iin bulunan zm ise, her trl farkll ortadan kaldrmak ve inan elerini sistematik hale getirip birlik oluturmaktr. Bu sebeple stanbul Cemevlerinin bazlarnda yaplan bu alan aratrmas genel bir sonu kartabilmek ve tam da bu dnm srecinde durumu tespit edebilmek amac ile yaplmtr. Teknoloji ann hzyla doru orantl olarak her kltrn zorunlu ekilde deitii ve geleneklerin yitip gitmekle yz yze kald gnmzde, Alevi kltr de bu durumdan payna deni almtr. Bu sebeple vakit kaybetmeden verilerin toplanmas gerekmektedir. Bu alma, son derece geni bir ierie sahip olan Alevi kltr asndan ancak denizde damla kadar olmasna karn, konuya ilgi duyan herkese k tutmasn temenni ederim. Aratrma srecinde ok deerli bilgi ve birikimini esirgemeyen, yol gsterip rehberlik eden danman hocam Sayn San. r. Gr. Sleyman enele, cemlerinde grnt kayd yapmama izin verip, sorduum her soruya sabrla cevap veren ve bu almada emei geen tm Alevi nan nderlerine, yresel tavr ile nemli bir deer olan Zakir Elvan Koa ve dier tm zakirlere, gler yzleri ve yardmseverlikleriyle kaplarn ardna kadar aan tm cem evlerindeki canlara ve Alevilerin Mzii hakkndaki birikimini paylap, yardmn esirgemeyen sevgili Erdal Erzincana, eserlerin notaya alnmasnda gnll almasndan dolay sevgili dostum Sinem Demirciye, eserler notalarn byk bir sabr ve titizlikle bilgisayar ortamna aktaran sevgili Sinan Ayyldza, manevi desteklerini her zaman hissettiren sevgili aileme, adn sayamadm ve bu almada emei geen herkese teekkrlerimi sunarm. MAYIS 2009 Sevgi DEMR

iii

iv

NDEKLER KISALTMALAR ..................................................................................................... vii ZELGE LSTES .................................................................................................. ix EKL LSTES ........................................................................................................ xi ZET........................................................................................................................ xiii SUMMARY .............................................................................................................. xv 1. GR ...................................................................................................................... 1 2. STANBUL CEMEVLER.................................................................................... 5 2.1 Tarihsel Sre...................................................................................................... 5 2.2 Yasal Stat .......................................................................................................... 6 2.3 Faaliyetleri........................................................................................................... 7 3. NCELENEN CEMEVLERNN BALI OLDUU DERNEK ve VAKIFLAR ............................................................................................................ 9 3.1 CemVakf ............................................................................................................ 9 3.1.1 Cem Vakfna Bal stanbul Cemevleri ............................................... 10 3.1.2 Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl ................................................. 11 3.1.3 Alevi slam Anlay ............................................................................. 12 3.2 Pir Sultan Abdal Kltr Dernei ....................................................................... 13 3.3 Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf ........................................................... 14 3.4 Karacaahmet Sultan Kltrn Tantma ve Yaatma Dernei ......................... 14 3.5 ahkulu Sultan Klliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Aratrma-Eitim Ve Kltr Vakf ..................................................................................................... 15 3.6 Sargazi Kltrn Tantma, Yaatma, Dayanma ve Trbesini Onarma Dernei ............................................................................................................. 16 3.7 Eriklibaba Kltr Dernei Ve Cemevi .............................................................. 16 3.8 Erenler Eitim Ve Kltr Vakf ........................................................................ 17 4. ALEVLK ve CEM AYNLER LE LGL BAZI TEMEL KAVRAMLAR ..................................................................................................... 19 4.1 Hz Muhammedin Mirac .................................................................................. 19 4.1.2 Krklar Meclisi ...................................................................................... 19 4.2 Alevilikte Cem .................................................................................................. 20 4.2.1 Grg Cemleri ....................................................................................... 21 4.2.2 Birlik Cemleri ....................................................................................... 23 4.3 Cemde On ki Hizmet ....................................................................................... 24 4.4 Alevilikte Dedelik Kurumu ve Ocak Sistemi ................................................... 26 5. ARATIRMA DHLNDE KAYIT ALINAN CEM EVLERNDEK RTEL SIRALAMASI ...................................................................................... 29 5.1 Cem Vakf Yenibosna Cemevi.......................................................................... 29 5.2 Cem Vakf Fatma'na Cem ve Kltr Evi .......................................................... 34 5.3 ahkulu Sultan Klliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Aratrma-Eitim Ve Kltr Vakf Cemevi ........................................................................................ 39 5.4 Sargazi Kltrn Tantma, Yaatma, Dayanma ve Trbesini Onarma Dernei Cemevi ............................................................................................... 44 5.5 Pir Sultan Abdal Kltr Dernei mraniye ubesi Mustafa Kemal Cemevi ... 49

v

5.6 Eriklibaba Kltr Dernei ve Cemevi .................................................................. 53 5.7 Karacaahmet Sultan Kltrn Tantma Dernei Cemevi ................................. 58 5.8 Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf Okmeydan Cemevi .......................... 62 5.9 Erenler Eitim Ve KltrVakf Esenyurt Cemevi ............................................ 69 5.10 Pir Sultan Abdal Kltr Dernei mraniye ubesi Mustafa Kemal Cemevi Yozgat Grg Cemi ......................................................................................... 74 5.11 Cem Ritelleri zerine Genel Deerlendirme ................................................ 79 6. CEMLERDE OKUNAN DUALAR .................................................................... 93 6.1 Dr Duas .......................................................................................................... 93 6.2 Secde Duas ....................................................................................................... 93 6.3 Tvbe Duas ...................................................................................................... 95 6.4 Mnacat Duas .................................................................................................. 96 6.5 Na't- Ali Duas ................................................................................................. 95 6.6 Fatiha hls Ve Nr Sureleri ............................................................................. 98 6.7 Salt Ve Selam .................................................................................................. 99 6.8 Erkn Duas ....................................................................................................... 99 6.9 Hizmet Dualar ................................................................................................ 102 6.9.1 On ki Hizmet Duas .............................................................................. 102 6.9.2 Tecella Temenna Duas .......................................................................... 103 6.9.3 Post Hizmeti Duas................................................................................. 103 6.9.4 Tezekr Hizmeti Duas ........................................................................... 104 6.9.5 era Hizmeti Duas .............................................................................. 104 6.9.6 Gzc Hizmeti Duas ............................................................................. 106 6.9.7 Sprge Hizmeti Duas .......................................................................... 106 6.9.8 Sakka Hizmeti Duas .............................................................................. 107 7. MZKAL FORMASYONLAR ZERNE ANALTK KARILATIRMA ........................................................................................... 109 7.1 On ki Hizmet Deyii ...................................................................................... 191 7.2 era Deyii .................................................................................................... 191 7.3 Duvaz mam .................................................................................................... 192 7.4 Tevhid ............................................................................................................. 193 7.5 Semah .............................................................................................................. 193 7.6 Mersiye ............................................................................................................ 194 7.7 Cemde Mzik Unsuru ..................................................................................... 195 7.8 Alevilerde Mzik Ve Yre Kavram ............................................................... 197 8. SONU ................................................................................................................ 199 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 207 EKLER .................................................................................................................... 209 A. Cem Vakf Kitap ......................................................................................... 209 B. Eser Notalar ...................................................................................................... 238 C. Szlk ................................................................................................................. 457 D. Grnt Kaytlar ............................................................................................. 458 ZGEM ............................................................................................................ 459

vi

KISALTMALAR

a.g.e Bkz. C. Cem. Do. Dr. H.B.V .T. r. Gr. Prof. PSAKD. San. T.M.D. K

: Ad geen eser : Baknz : Cilt : Cumhuriyeti Eitim ve Kltr Merkezi : Doent : Doktor : Hac Bekta Veli : stanbul Teknik niversitesi : retim grevlisi : Profesr : Pir Sultan Abdal Kltr Dernei : Sanat : Trk Mzii Devlet Konservatuvar

vii

viii

ZELGE LSTESSayfa No

izelge 5.1 izelge 5.2 izelge 5.3 izelge 5.4 izelge 5.5 izelge 5.6 izelge 5.7 izelge 5.8 izelge 5.9 izelge 5.10 izelge 5.11 izelge 5.12 izelge 7.1 izelge 7.2 izelge 7.3 izelge 7.4 izelge 7.5 izelge 7.6 izelge 7.7 izelge 5.8 izelge 7.9 izelge 7.10 izelge 7.11 izelge 7.12 izelge 7.13 izelge 7.14 izelge 7.15 izelge 7.16 izelge 7.17 izelge 7.18 izelge 7.19 izelge 7.20 izelge 7.21 izelge 7.22 izelge 7.23 izelge 7.24 izelge 7.25 izelge 5.26 izelge 7.27 izelge 7.28 izelge 7.29 izelge 7.30

: Yenibosna Cemevi Cemi Ritel izelgesi : Fatmaana Cemevi Cemi Ritel izelgesi : ahkulu Cemevi Cemi Ritel izelgesi : Sargazi Cemevi Cemi Ritel izelgesi : P.S.A.K.D. Mustafa Kemal Cemevi Cemi Ritel izelgesi : Eriklibaba Cemevi Cemi Ritel izelgesi : Karacaahmet Cemevi Cemi Ritel izelgesi : H.B.V Okmeydan Cemevi Cemi Ritel izelgesi : Esenyurt Cemevi Cemi Ritel izelgesi : P.S.A.K.D Mustafa Kemal Cemevi Yozgat Grg Cemi Ritel izelgesi : Ritel Sonu izelgesi : Cemlerde Sylenen Eserler izelgesi : Hakktan Bize Name Geldinin Analiz izelgesi : Hata Ettim Hd Yakt Delilinin Analiz izelgesi : Muhammet Mustafa Ey h- Merdann Analiz izelgesi : Medet Allah Medetin Analiz izelgesi : Medet Hey Allahm Medetin Analiz izelgesi : Aliye Selman Olasnn Analiz izelgesi : u leme Nr Dodunun Analiz izelgesi : Erenler Tevhide Balarn Analiz izelgesi : Mrvete Geldim : Geldi Cebrail ardnn Analiz izelgesi : Geldi Cebrail ardin Analiz izelgesi : Geldi ard Cebrailin Analiz izelgesi : Geldi ard Cebrailin Analiz izelgesi : Bugn Matem Gn Geldinin Analiz izelgesi : ekelim Akn Yaynn Analiz izelgesi : Yaradan Akna Bir Semah Eylenin Analiz izelgesi : Yaradan Akna Bir Semah Eylenin Analiz izelgesi : Ben Bugn Pirimi Grdmn Analiz izelgesi : Kaldr Kaldr Kollar Kaldrn Analiz izelgesi : Kaldr Kaldr Kollar Kaldrn Analiz izelgesi : Turnam Erenlerden Almsn Himmetin Analiz izelgesi : Turnam Erenlerden Almsn Himmetin Analiz izelgesi : Ey ahin Baklmn Analiz izelgesi : Ali Sevilmez Minin Analiz izelgesi : Bam Ak Yaln Ayak Yrttnn Analiz izelgesi : Bam Ak Yaln Ayak Yrttnn Analiz izelgesi : Eylen Yolcum Eylenin Analiz izelgesi : Gitme Turnam Gitmenin Analiz izelgesi : Gitme Turnam Gitmenin Analiz izelgesi : Gitme Turnam Gitmenin Analiz izelgesi

30 35 40 44 49 54 59 64 70 75 88 91 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 127 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138

ix

izelge 7.31 izelge 7.32 izelge 7.33 izelge 7.34 izelge 7.35 izelge 7.36 izelge 7.37 izelge 7.38 izelge 5.39 izelge 7.40 izelge 7.41 izelge 7.42 izelge 7.43 izelge 7.44 izelge 7.45 izelge 7.46 izelge 7.47 izelge 7.48 izelge 7.49 izelge 7.50 izelge 7.51 izelge 7.52 izelge 7.53 izelge 7.54 izelge 7.55 izelge 7.56 izelge 7.57 izelge 7.58 izelge 7.59 izelge 7.60 izelge 7.61 izelge 7.62 izelge 7.63 izelge 7.64 izelge 7.65 izelge 7.66 izelge 7.67 izelge 7.68 izelge 7.69 izelge 7.70 izelge 7.71 izelge 7.72 izelge 7.73 izelge 7.74 izelge 7.75 izelge 7.76 izelge 7.77 izelge 7.78 izelge 7.79 izelge 7.80

: Hakktan Bize Nida Geldinin Analiz izelgesi : Bir Kral Olunu Selman Eyledinin Analiz izelgesi : Beni Diri Sanma oktan lmemin Analiz izelgesi : Beni Diri Sanma oktan lmemin Analiz izelgesi : Arzulayp Hakk Cemine Girincenin Analiz izelgesi : Erenler Uymu Katarann Analiz izelgesi : Eer Seremenin Gzn Ararsann Analiz izelgesi : Ol Hakktan Hidayet Oldunun Analiz izegesi : Allah Semavat Okunur Ayetin Analiz izelgesi : Sabah Oldu Da Gnler Douyorun Analiz izelgesi : Dilim De Virdim De Sensinin Analiz izelgesi : u leme Nr Dodunun Analiz izelgesi : Geldi Cebrail Buyurdunun Analiz izelgesi : Geldi Cebrail Buyurdunun Analiz izelgesi : Ali Yolu Nr Yolumuzun Analiz izelgesi : Hata Ettim Hda Girdi Bu arkann Analiz izelgesi : Gn Doarken Oku Bununun Analiz izelgesi : Kyamet Gnnde Maher Yerinenin Analiz izelgesi : Felekler Zuhur Edelinin Analiz izelgesi : Felekler Zuhur Edelinin Analiz izelgesi : Felekler Zuhur Edelinin Analiz izelgesi : h Hseyine Byle Zulm Olur Munun Analiz izelgesi : Elhamdlillah Ki slamzn Analiz izelgesi : efaat Kl Ya Muhammet Mustafann Analiz izelgesi : Geldi Cebrail Buyurdunun Analiz izelgesi : Geldi Cebrail Buyurdunun Analiz izelgesi : Nurhak Semahnn Analiz izelgesi : Nurhak Semahnn Analiz izelgesi : Hakk Muhammed Ali Vard Bir Halann Analiz izelgesi : Zlcell h-I Sbhnn Analiz izelgesi : Zlcell h-I Sbhnn Analiz izelgesi : Gnh Ettim hm Drna Durdumun Analiz izelgesi : unca Yldr Yatyorsunun Analiz izelgesi : Gnl Kalk Gidelimin Analiz izelgesi : Medet Allahm Medetin Analiz izelgesi : Hakk Telnn Hb Nefesindenin Analiz izelgesi : Yalan Szler Mat Olurun Analiz izelgesi : Yrk Olur mi Bu Gnl Kuunun Analiz izelgesi : Yrk Olur mi Bu Gnl Kuunun Analiz izelgesi : Gene Krcaland Dalarn Bann Analiz izelgesi : Gene Krcaland Dalarn Bann Analiz izelgesi : Gene Krcaland Dalarn Bann Analiz izelgesi : Ol Hakktan Bize Name Geldinin Analiz izelgesi : Hata Ettim Hda Yakt Delilinin Analiz izelgesi : Bugn Akam Cumadr Cumann Analiz izelgesi : Yeti Pirim Hzr Yetiin Analiz izelgesi : Adaletin Tutmu Btn Cihannn Analiz izelgesi : Medet Hey Allahm Medetin Analiz izelgesi : Geldi Cebrail ardnn Analiz izelgesi : Geldi Cebrail ardnn Analiz izelgesi

139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 176 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188

x

izelge 7.81 : Gezip Drt Keyi Seyran Eyleyenin Analiz izelgesi izelge 7.82 : Kzn Zeynep Hani hn Medinenin Analiz izelgesi

189 190

xi

xii

EKL LSTESSayfa No

ekil B.1 ekil B.2 ekil B.3 ekil B.4 ekil B.5 ekil B.6 ekil B.7 ekil B.8 ekil B.9 ekil B.10 ekil B.11 ekil B.12 ekil B.13 ekil B.14 ekil B.15 ekil B.16 ekil B.17 ekil B.18 ekil B.19 ekil B.20 ekil B.21 ekil B.22 ekil B.23 ekil B.24 ekil B.25 ekil B.26 ekil B.27 ekil B.28 ekil B.29 ekil B.30 ekil B.31 ekil B.32 ekil N.33 ekil B.34 ekil B.35 ekil B.36 ekil B.37 ekil B.38 ekil B.39 ekil B.40 ekil B.41 ekil B.42 ekil B.43

: Hakktan Bize Name Geldi : Hata Ettim Hd Yakt Delili : Muhammet Mustafa Ey ah- Merdan : Medet Allah Medet : Medet Hey Allahm Medet : Aliye Selman Olasn : u leme Nr Dodu : Erenler Tevhide Balar : Mrvete Geldim : Geldi Cebrail ard : Geldi ard Cebrail : Bugn Matem Gn Geldi : ekelim Akn Yayn : Yaradan Akna Bir Semah Eyle : Ben Bugn Pirimi Grdm : Kaldr Kaldr Kollar Kaldr : Turnam Erenlerden Almsn Himmet : Ey ahin Baklm : Ali Sevilmez mi : Bam Ak Yaln Ayak Yrttn : Eylen Yolcum Eylen : Gitme Turnam Gitme : Hakktan Bize Nida Geldi : Bir Kral Olunu Selman Eyledi : Beni Diri Sanma oktan lmem : Arzulayp Pirim Hak Cemine Girince : Erenler Uymu Katara : Eer Seremenin Gzn Ararsan : Ol Haktan Hidayet Oldu : Allah Semvat Okunur Ayet : Sabah Oldu da Gnler Douyor : Dilimde Virdimde Sensin : u leme Nr Dodu : Geldi Buyurdu Cebrail : Ali Yolu Nur Yolumuz : Hata Ettim Hd Girdi Bu arka : Gn Doarken Oku Bunu : Kyamet Gnnde Maher Yerine : Felekler Zuhur Edeli : ah Hseyine Byle Zulm Olur mu : Elhamdlillah ki slamz : efaat Kl Ya Muhammet Mustafa : Geldi Cebrail Buyurdu

238 241 243 245 248 250 253 256 258 260 267 270 273 274 282 284 290 293 296 298 302 304 315 318 320 324 327 329 332 335 337 339 342 345 353 355 356 358 361 368 370 378 382

xiii

ekil B.44 ekil B.45 ekil B.46 ekil B.47 ekil B.48 ekil B.49 ekil B.50 ekil B.51 ekil B.52 ekil B.53 ekil B.54 ekil B.55 ekil B.56 ekil B.57 ekil B.58 ekil B.59 ekil B.60 ekil B.61 ekil B.62 ekil B.63 ekil B.64

: Nurhak Semah : Hakk Muhammet Ali Vard Bir Hala : Zlcell h-i Sbhn : Gnh Ettim hm Drna Durdum : unca Yldr Yatyorsun : Gnl Kalk Gidelim : Medet Allahm Medet : Hak Tealann Hub Nefesinden : Yalan Szler Mat Olur : Yrk Olur mi Bu Gnl Kuu : Krklar Semah II. Blm : Yine Krcaland Dalarn Ba : Ol Hakktan Bize Name Geldi : Hata Ettim Hda Yakt Delili : Bugn Akam Cumadr Cuma : Yeti Pirim Hzr Yeti : Adaletin Tutmu Btn Cihan : Medet Hey Allahm Medet : Geldi Cebrail ard : Gezip Drt Keyi Seyran Eyleyen : Kzn Zeynep Hani ahn Medine

389 394 397 402 405 407 411 413 417 419 422 425 430 433 436 439 441 444 447 454 455

xiv

STANBUL CEM EVLERNDE CEM ERKNI RTELLER VE MZKAL FORMASYONLAR ZERNE ANALTK KARILATIRMA ZET stanbul Cem Evlerinde Cem Erkn, Riteller ve Mzikal Formasyonlar zerine Analitik Karlatrma isimli tez almamz sekiz blmden olumaktadr. lk olarak giri blmnden sonra stanbul Cem Evlerinin tarihsel srecine yer verilmitir. ncelikle cem evi kavram zerinde durulmu, kavram zerinde gemi ile bugn arasnda bir karlatrma yaplm ve stanbul Cem Evlerinin ksa tarihesi anlatlmtr. Daha sonra nc blmde cem kayd alnan ve izlenen cem evleri gz nnde bulundurularak, stanbul Cem Evleri, bal olduklar dernek ve vakflar olarak incelenmi ve kurumsal niteliklerinden bahsedilmitir. Drdnc blmde Alevi nancnn temel kavramlarna yer verilmitir. Hz Muhammedin Mirac ile balayan ve cemin tanmndan ilevlerine, cemde On ki Hizmet ve Alevilikte Dedelik Kurumu ve Ocak Sistemi gibi nemli unsurlar, ksa tarihi bilgiler verilerek ve alanda yaplan gzlemlerle desteklenerek aklanmtr. almamzn beinci blm, alan aratrmas dhilinde bulunan cem evlerinde izlenen cem erkn ve ritellerden olumutur. Birbirine benzer zellik gsteren cemler zet ekilde anlatlm, farkl saylabilecek olanlar ise grup altnda incelenmitir. Birinci grupta; birlik cemi olarak tanmlanan ve riteller ve gerekse cem srasnda okunan eserler asndan sistematik bir dzene oturtulmu cemler, ikinci grupta; ritel asndan birinci grupla benzer fakat mzikal eserler asndan farkl olan bir cem, nc grupta; hem riteller, hem mzikal eserler, hem de cem eidi olarak farkl olan bir cem bulunmaktadr. Aratrmann son blmnde ise genel olarak cemde mzik unsurundan bahsedilmi, Alevi Mziinde var olan belli bal formlar aklanm, derlenen ve notaya alnan eserlerin yapsal zellikleri anlatlmtr. Bilhassa otantik zellik tayan eserlerin kayda geirilmesi n koul olarak belirlenmi ve mevcut materyallerin el verdii lde analitik karlatrma yaplmas amalanmtr. Ayn zamanda Cem Vakf tarafndan kartlan Cem rnei Kitapnn riteller blm ve cemlerde derlenen eser notalar ekler blmnde sunulmutur.

xv

xvi

CEM RULES AND CONVENTIONS, RITUALS AND FORMATIONS IN ISTANBUL CEMEVLERI /CEM HOUSES SUMMARY

MUSICAL

Our paper titled Cem (=public-gathering in Alevi-Bektashi traditions) rules and conventions, Rituals and Musical Formations in Istanbul Cemevleri /Cem Houses (pronounced and sometimes written as Djemevi meaning literally a house of gathering in Turkish/Cem=public-gathering/ev=house) consists of eight parts. Following the introductory chapter the historical process of stanbul Cemevleri has been explained in the first instance. The concept of Cemevi has been accentuated at the outset and a comparison of the cited concept has been made with regard to its current and historical usage and a short history of stanbul Cemevleri has been explicated. Subsequently, in the third part, the stanbul Cemevleri, where cems have been recorded and observed, have been examined regarding the associations and foundations they belong to and their institutional characteristics have been expounded. In the fourth part basic concepts of the Alevi belief have been examined. Description of Cem ceremony which has started with the night journey of Prophet Mohammed, its functions, and fundamental elements like Twelve Services in the Cem ceremony, and the Institution of Dedelik (Religious Guides) in Alevism, and the Ocak (Ojak) System in Alevism have been explained with their short historical backgrounds supported by observations made on cited fields. The fifth part of our study consists of the Cem rules and conventions, and rituals observed in Cemevleri. Cem ceremonies having close similarities in different Cemevleri and Cem ceremonies that can be regarded as different in different Cemevleri have been examined under three groups. In the first group, there are the Cem ceremonies which are defined as Birlik Cemi (The Cem of Oneness) and which are performed in a systematic way with regard to the rituels thereof and the ritual chants that are sung during rituals whilst in the second group there are the Cem ceremonies which are similar with the first group in terms of rituals but with different ritual chants and in the third group there is another kind of Cem ceremony with different rituals and ritual chants. In the last part of the paper the music factor in Cem ceremonies has been examined by and large; the principal forms in Alevi Music have been explicated and the structural formation of the ritual chants that have been compiled and written in musical notes have been expounded. Particularly recording of authentic ritual chants have been determined as the pre-condition and performance of the analytical comparisons of ritual chants bearing authentic qualifications have been purposed as far as possible considering the existent materials. In addition, the musical notes of the ritual chants that have been compiled in Cem ceremonies and in the rituals section of the Cem Sample Booklet published by the Cem Vakf (Foundation) have been represented in the Appendix section.

xvii

xviii

1. GR evremize baktmzda gelenek ve greneklere bal kalmak konusunda zellikle aba sarfeden insanlar/topluluklar grebilmekteyiz. Ancak bu aba bile, nne geilemeyen deiime kar son rpnlar gibi gzkmektedir. nsann, dnen yapsyla zaten dinamik bir varlk olmasna karn, teknolojik gelimelerin balamasyla birlikte allagelen deiim srecinin birden hzlanmas, ileri zorlatrmmtr. Oysa gemite bu sre o kadar doal bir hzda ilerliyordu ki, insanlar farkna varmadan ayak uydurabiliyorlard. Bugn ise, kendi doamza aykr ekilde elektronik eyalar ile i ie bir hayat srmekteyiz. Hayatmzn vazgeilmezleri olan kitle iletiim aralar ile artk her klr bir dierine kolayca nfuz edebilmekte ve toplumlar aras bu dengesiz al-veri sebebiyle homojen bir yap olumaktadr. Bugn artk neredeyse hibir kavram, ayn ekilde sylense bile ayn many tamamaktadr. Gemie ait oluumlar ok hzl ileyen bu srece ayak uyduramayacaklarndan, kalmaktadr. nan her kltrde varolan ortak bir kavramdr ve bu ana balk altnda her trl farklkla karlaabilmek mmkndr. Belki de bu sebeple tarih boyunca sava sebebi olarak ok fazla karmza kma sebebi de budur. Her toplum kendi kltrnn egemen olmas iin urar durur. Ya da en azndan herhangi bir mdahale grme kaygs tamadan inancna uygun yaayabilmeyi ister. stanbul, gemite olduu gibi gnmzde de bu anlamda en ok eitlilie sahip ve birok farkl kltr bnyesinde barndran bir ehir olma zelliini korumaktadr. Burada yaayan her toplum bir yandan ehrin yaamna ayak uydurmaya alrken, bir yandan da gemiten getirdikleri kltr elerini bugne yanstabilmek ve doal olarak gelecee tayabilmek amacn tar. lkemizin birok ehri gibi stanbul da, bu aktarm srecinde ok nemli bir yeri olan tarihi ibadet meknlarna ev sahiplii yapmaktadr. ya deiime uramak ya da unutulmak zorunda

1

stanbulun eski Bektai Derghlar, bu meknlar arasnda kayda deer bir tarihe ve sayya sahiptir. Osmanlda hem ilmi hem de askeri adan faaliyet gsteren Bektai Derghlar uzun yllar boyunca kaderlerine terk edildiklerinden, yakn gemiimize kadar harabe eklinde varlklarn srdrmekteydiler. Bektailiin Anadolu kolu olarak tanmlanan Alevilik ise Anadoluda daha kapal bir toplum olarak yaamna devam etmekteydi. Anadolu Alevilerinin tm ayn zamanda Sereme olarak bilinen Hac Bekta Veli Derghna baldr. Konuma dilimizde Alevi-Bektai olarak yer etmi olan bu inanlar teoride ayn olmakla birlikte pratikte birbirlerinden farkldrlar. Hatta Anadolu Alevilii de kendi iinde birok fark sergileyebilmektedir. almamz, krsal yaamdan ekillenmi ve olgunlam bir inan olan Alevilik ve ibadet ekli olan cemlerin, kent koullarndaki deiim-dnm srecini tespit etmek amacn tar. almann ilk blmnde eski ve yok olmaya yz tutmu Bektai Derghlarndan, ayn mantkla yeni ina edilen cemevlerine dnm sreci anlatlm, ardndan Alevi rgtlenmeleri, buna bal olarak cemevlerinin bal olduklar belli bal kurumlar ve bamsz kurumlarn ilevsel yaplarna ksaca deinilmitir. Bu kurumlarn sylemleri ve bunlarn cem ritellerine etkisi olup olmad ilgili blmlerde incelenmitir. Aratrmann temelini tekil eden cem erkn ve riteller, grnt kayd yaplan ve izlenen cemlerdeki uygulama sras gz nne alnarak belirlenmi, dedelerle ve zakirlerle yaplan grmeler dorultusunda ifade edilmeye allmtr. Aratrmaya dhil olan on cem, ritel sras ve zamanlama elerinin bulunduu ritel izelgeleri ile belli bir ablona oturtularak gsterilmitir. Bu izelgeler zerinden yaplan deerlendirmelere gre; cemevlerinin mekn olarak kullanm dnda herhangi bir kuruma bal olmadan yaplan grg cemleri, Cem Vakf tarafndan belirlenen ve birok cemevinde uygulanan cem rnei ve buna bal olarak yine ounlukla benzerlik gsteren mzikal eserler, riteller asndan ayn olmakla birlikte mzikal eserlerin zellikleri asndan farkl olan cemler, son srada ise hem eserler hem de ritel sralamas farkl cemler olarak snflandrabileceimiz drt tip cem olduunu sylemek mmkndr. Bunlar yalnzca aratrmamz neticesinde ortaya koyulabilenlerdir. Ancak lke geneline bakarak bir sonu 2

karmaya alldnda bu eitlilik artacaktr. Bu alma ile yalnzca stanbul li snrlar iinde bulunan ve aratrmaya zaman-mekn erevesi iinde uygun den cemevlerinden derlenen bilgilerle, byk ehir yaamnn geleneksel bir toplumun yaantsna olan etkileri de gz nne alnarak, ortalama bir sonuca ulamak amalanmtr. Ritel izelgelerinde yer verme imkn bulamadmz ancak cem ibadetinin vazgeilmez unsurlar olan hizmetler ve dualar, ayr bir blmde incelenmitir. Dualar da yrelere gre eitlilik gstermektedirler. Bu sebeple ilgili blmde, inceleme sahasnda bulunan cemlerden rnekler verilmekle yetinilmitir. almann son blmnde, elimizde grnt kayd bulunan cemlerden derlenen eserlerin notalarna yer verilmi, form ve yapsal zellikleri izelge ve formller ile ifade edilmeye allmtr. On tane cemin ritel tablosu verilmi, Cem Vakf tarafndan 2004 Ylnda yaplan bir cemden ise sylenen eserler asndan faydalanlm ve eserler notaya alnmtr. Bu yntem cemler arasndaki eser benzerlik ya da farkllklarn daha eski bir tarihten bugne deerlendirebilmek amac ile kullanlmtr. Bu eserler arasnda daha nceden derlenmi ve notaya alnm olduu kesin olanlar vardr. Bunu dnda kalanlar iin ise ilk defa tarafmzdan derlendii ya da notaya alndn sylemek etraflca bir aratrma yaplmadan mmkn deildir. Bu sebeple almamzda yer alan eser notalarnda, zakir, notaya alan ve kayt tarihi bilgileri verilerek yalnzca icra edildikleri an yanstma amac gdlmtr. Bu bilgiler ile eserleri ilk derleyen ya da notaya alan olunduu iddias olmad belirtilmelidir. (Ayrntl bilgi iin bkz: Ekler B. Eser Notalar) Mzikal adan bakldnda kendine has zellikler tayan cem eserleri incelendiinde mzik, inan ve hareket unsurlarnn birbirleriyle olan ilikilerini anlamak daha da mmkn olabilecektir. Eserler srasnda tutulan tempolar, saz aralarnda ve eser iinde sylenen terennmler ile semahlar, hem riteller hem de mzikal formlar belirlemek asndan nem tamaktadr. Bu amala almamzda, stanbul Cemevlerinden hareketle bu inan ve bugn almaya balad ekil hakknda birok noktaya deinilmeye allmtr. Elde bulunan veriler dorultusunda tespitler mmkn olduunca net ekilde ortaya konulmutur.

3

4

2. STANBUL CEMEVLER

2.1 Tarihsel Sre Gemite krsal kesimde bugnk cemevi kavramnn olmad, kylerin byk evlerinin ya da dedelerin zel odalarnn kullanld bilinmektedir. Cemevi olarak kullanlan bir mekn, gerektiinde baka sebeplerle de kullanlabiliyordu. Buna karn Alevilerle ayn dergha (Hac Bekta Veli Dergh) bal olan, fakat ounlukla kentlerde yaayan Bektailer daha tekilatl bir yaplanmaya sahiptiler. Bektai Derghlarnda yalnzca cem yapmak iin kullanlan meydan odalar bulunmaktayd. Bu farkllk ky ve kent yaamnn gereklilikleriyle doru orantldr. Byk kentlere yaplan gler sonrasnda kltrlerinden ve ibadetlerinden uzak kalan Aleviler, bu boluu bir sre aile iinde yaplan cemler ve toplantlar ile doldurmaya almlardr. Bu toplantlarda da dnem koullar sebebiyle gizlilik esastr. Fakat bu gizli toplantlardan dahi yoksun olan ve kltrn tm elerinden tamamen uzak kalan bir kesim de vardr. Alevilik hakknda en temel bilgilerden dhi haberdar olmayan ve hayatnda bir defa bile cem grmemi olan bir nesil olumutur. Tm bu koullar gz nne alnarak, kent yaamna alma srecinde, Aleviler asndan rgtlenmek zorunlu hale gelmitir. Bu rgtlenme almalarnn ilk aamalarndan biri, eski Bektai derghlarnn onarm iin kurulan dernek ve vakflardr. stanbulda cemevi olarak kullanlan ilk yer, Karacaahmet Sultan Trbesidir. ener, lknur (1995: 88) Ardndan yaplan yeni yerler de cem ve kltr evleri mantyla bu derghlarn modeline uygun dnlmtr. yle ki, eski Kent Bektailerinin yaam tarz, gnmz Kent Alevilerinin yaam tarzna rnek tekil etmitir. stanbulun eski Bektai Derghlar bugnn cem evlerine dnmtr. ahkulu Sultan Klliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Aratrma-Eitim ve Kltr Vakfna bal ahkulu Sultan Dergh Cemevi, Erikli Baba Kltr Dernei Cemevi bu oluum dhilinde saylabilecek olan kurumlardr.

5

Eski Bektai derghlarnn onarm ile balayan almalar, Alevi-Bektai felsefesinin temel talar saylan Hac Bekta Veli ve Pir Sultan gibi yol ulularnn isimleri kullanlarak alan dernek ve vakflarn kurulmas ile 80li yllardan sonra hz kazanmtr. 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren Alevilerin rgtlenme srecine girdikleri gzlemlenmektedir. Bugnk anladmz anlamda ilk rgtlenme stanbul Kadkyde kurulan Hac Bekta Veli Kltr Derneidir. Bu dernek 1989da kurulmutur Ardndan Pir Sultan Abdal Dernei ve ubeleri kuruluyor. 1995 ylnda da Prof. Dr. zzettin Doann nderliinde Cumhuriyeti Eitim ve Kltr Merkezi Vakf, ksaca Cem adn tayan vakf kuruluyor. Son olarak da Ankarann Dikmen Semtinde 19 Mays 1998 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirelin de katld bir trenle Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf hizmete ald (Glba, 2007: 55). Aleviliin rgtlenme srecinde son yirmi yln byk nemi vardr. Eski Bektai derghlarnda gizli ekilde yaplan cemlerden, kitlesel rgtlenmeye ve bu rgtlenmeler kapsamnda tam teekkll cem evleri kurmaya kadar olan dnem, ayn zamanda Aleviliin kent yaamna uyum aamalarn da yanstmaktadr. Bektai derghlarn onarma ve yaatma amacyla kurulan bamsz dernek ve vakflarn yan sra, PSAKD, Cem Vakf ve Hac Bekta Veli adn tayan eitli dernek ve vakflar bnyesinde kurulan cem evleri ile Aleviler iin yeni bir dnem balamtr. Ad geen kurumlar bnyesinde alan cem evlerinin, yalnzca stanbul snrlar iinde bile tam bir listesini kartmak olduka gtr. Her geen gn byk ehirler bata olmak zere Anadolunun eitli il ve ilelerine kadar birok yerde cem evleri almaya devam edilmektedir. Aratrma konusu olan stanbul Cem Evleri, bu say okluu sebebiyle, gerek kurumsal yaplar ve gerekse cem ritelleri asndan yalnzca cem izlenen ve grnt kayd yaplan cem evleri ile snrlanmtr. 2.2 Yasal Stat Aleviler tarafndan cemevine yklenen anlamn zaman iinde baz deiikliklere urad sylemek mmkndr. Yalnzca cem yaplabilen tek gz odalardan bugnk cemevlerine uzanan sre incelendiinde, deien eleri grmek mmkndr. Ancak zaman iinde Aleviler asndan deiime uramayan nemli olgular vardr. Bunlardan bir tanesi cemin ibadet; cemevinin de ibadethane olduudur. Fakat son dnemde hzlanan almalara ramen cemevleri, devlet 6

tarafndan ibadethane olarak henz kabul grmemitir. Buna ramen cemevi says lke apnda, zellikle Alevi nfusun youn olarak yaad blgelerde hzla artmaya devam etmektedir. Bu meknlarda gemite olduu gibi herhangi bir yasak ya da engelle karlalmadan, hatta baz televizyon kanallarndan canl verilerek yaplmaktadr cemler. Ancak yine de slam Dininin resmi ibadethanesi olarak kabul edilen caminin alterNatifi olamayaca gerekesiyle cemevlerine, son dnemlerde artarak devam eden bavurulara ramen yasal stat verilmemitir. Bu nedenle bugn cemevi olarak faaliyet gsteren tm kurumlarn resmi statleri dernek ya da vakftr. lk olarak Tekke ve Zaviyelerin Kapatlmas Kanunu ile kaplarna kilit vurulan ve kaderine terk edilen Bektai Derghlarnn onarm iin dernek ve vakflar kurulmutur. Bugn itibariyle lkemizin muhtelif yerlerinde onlarca ubesi olanlardan, tek ubeli ya da yeni oluum iinde olan kurumlara kadar uzanan geni bir yelpaze grmek mmkndr. Bu vakf ve derneklerin birou tek bir at altnda toplanmak ve birlikte hareket edebilmek amac ile federasyonlara baldrlar. Bunlar; Alevi Bektai Federasyonu, Alevi Vakflar Federasyonu, Alevi Dernekleri Federasyonu ve Cemevleri Birlii Federasyonu gibi merkezleri lkemizin Ankara, zmir ve stanbul gibi byk kentlerinde olan kurumlardr. Ancak herhangi bir fedarasyona bal olmadan faaliyet gsteren vakf ya da dernekler de vardr. Genellikle byk araziler zerinde bulunan Alevi-Bektai dernek ve vakflarnn arazileri kendilerine aittir. Tm bu kurumlar halkn balar ile ayakta durmaktadrlar. 2.3 Faaliyetleri Alevi kurumlar, dernek ya da vakf statsnde olmalarna karn ilgintir ki daha ok cemevi olma zellikleri ile tannr ya da tanmlanrlar. Bununla birlikte bu kurumlarn cem yapmak dnda da nemli faaliyetleri vardr. Bu faaliyetler, Alevi toplumunun ncelikli ihtiyalar gz nne alnarak organize edilir. ehir ortamnda Alevilerin karlat en byk sorunlardan saylan cenaze kaldrma ilemi nem verilen almalar arasndadr. Bu sebeple, mmkn mertebe her cemevinde bu i iin gerekli insanlar, blmler ve aralar mevcuttur. Bundan baka Alevilikle ve cem ile ilgili gerekli bilgilerin verildii Alevilik temel eitim 7

dersleri, on iki hizmet kurslar, semah kursu, balama kursu, zakirlik kursu; ayrca talebe gre, rencilerin okul derslerine yardmc kurslar, bilgisayar ve dil eitimi, niversite rencilerine verilen burslar; yazlar kyne gidenler iin tarmhayvanclk ve arclk kurslar; zellikle bahar-yaz aylarnda Alevilerce kutsal bilinen yerlere ( Hac Bekta Veli, Abdal Musa vb.) dzenlenen turlar ve enlikler yaplmaktadr. htiya sahipleri iin yardm toplama ve lokma datm gibi almalar da cemevlerinin faaliyetleri arasndadr. Ayrca Cem Vakf tarafndan dzenlenen ve gen dedelerin eitimlerine ynelik verilen kurslar da vardr. (Bu kurslarn sonunda dedelik sertifikas verilmektedir.) Son dnemde gelien teknoloji ile kitle iletiim aralarnn kazand nem dorultusunda, baz Alevi dernek ya da vakflar tarafndan alan zel radyo ve televizyon kanallar da bu kurumlarn en nemli faaliyetleri olarak karmza kmaktadr.

8

3. NCELENEN CEMEVLERNN BALI OLDUU DERNEK VE VAKIFLAR 1. Cem Vakf1 2. Pir Sultan Abdal Kltr Dernei2 3. Hac Beka Veli Anadolu Kltr Vakf3 4. Karacaahmet Sultan Kltrn Tantma ve Yaatma Dernei4 5. ahkulu Sultan Klliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Aratrma-Eitim ve Kltr Vakf5 6. Sargazi Kltrn Tantma, Yaatma, Dayanma ve Trbesini Onarma Dernei6 7. Erikli Baba Kltr Dernei ve Cemevi7 8. Erenler Eitim Ve Kltr Vakf8

3.1 Cem (Cumhuriyeti Eitim ve Kltr Merkezi) Vakf Cumhuriyeti Eitim ve Kltr Merkezi Vakf (CEM Vakf) 1995 ylnda Sayn Prof. Dr. zzettin Doan nderliinde kurulmu olup, Bakanlar Kurulu kararyla kamu yararna alan vakflar arasna alnmtr. CEM Vakf (2006: 6) Vakf

1

Adres: Zafer Mah. Ahmet Yesevi Cad. No:290 Yenibosna/stanbul

2

Adres (Genel Merkez): Ziya Gkalp Cad. No:16/15 Kzlay/Ankara (mraniye ubesi): Mustafa Kemal Mah. 3049 Sok. No:22/1 mraniye/stanbul3

Adres (Genel Merkez): Sokullu Mehmet Paa Cad. de Sok. No:24 Dikmen/Ankara (Okmeydan ubesi): Mahmut evket Paa Mah. Piyale Paa Cad. No:154 ili/stanbul4

Adres: Gndoumu Cad. No:169 skdar/stanbul Adres: mam Ramiz Tekkealt Sok. No:6 Gztepe/stanbul Adres: nn Cad. Hakkbey Sok. No:37 Sargazi/stanbul Adres: Kazleme Mah. Zekirba Sok. No:1 Zeytinburnu/stanbul Adres: ncirtepe Mah. Fatih Oto San. Sitesi Alt Erenler Cad. No:12 Esenyurt/stanbul

5

6

7

8

9

bnyesinde Aratrma Merkezi, Ktphane ve Kltr Arivi, Hazrlk Dershanesi, Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl, Cem Radyo, Dosteli Yardm Komisyonu ve Cemevleri bulunmaktadr. Ayrca Cem Dergisi ve dier yayn faaliyetleri yan sra Anadolu nan nderleri Toplants ve I. ve II. Din ve Devlet likileri ve Trkiyede Din Hizmetlerinin Yeniden Yaplanmas Sempozyumu gibi nemli toplantlar ve cemevleri bnyesinde eitli vesilelerle gerekletirilen periyodik panel, seminer konferans vb. toplantlar dzenlenmektedir (Sarkaya, 2005: 217). Vakfn amac, resmi senedinin 3. Maddesinde u ekilde aklanyor; Evrensel kltr deerlerini yakalayan engin ve esiz kltr mirasmzn zellikle tasavvuf kltrmzn aratrlmas, ortaya kartlmas, gelitirilmesi ve korunmas, lkemiz kltr hayatnn uluslar aras kltr deerlerine katkda bulunmas amac dorultusunda seminer, brifing, konferans, tartma, sohbet toplantlar, aratrmalar, kurslar ve benzeri toplantlar dzenlemek, kltrel faaliyetlerde bulunmak, ayn amala alan gerek ve tzel kiilere yardmc olmak, hibir din, dil, cins, renk ve rk ayrm yapmakszn yetenekli fakat maddi imkndan yoksun rencilere her trl eitim, retim ve barnma olanaklar ile ada bir toplumda gerekli sevgiyi gelitirmek ve n dayanmay salamak amacyla birletirici bir istikamette katkda bulunmaktr (Glba, 2007: 76). 3.1.1 Cem Vakfna Bal stanbul Cemevleri Cem Vakfna bal olan cem evlerinin says Trkiye genelinde otuz, stanbul genelinde on yedidir. Aada verilen listede yalnzca stanbul l snrlar iinde bulunan cemevleri bulunmaktadr. 1- Halkal (Kkekmece) Yunus Emre Cemevi 2- Bakrky Cem Kltr Evi 3- Haramidere Cem Kltr Evi 4- kitelli Cem Kltr Evi 5- Firuzky Cem Kltr Evi 6- Fatma Ana Cem Kltr Evi 7- Maltepe Cem Kltr Evi 8- Kartal Cem Kltr Evi 9- Pendik Slntepe Erenler Cem Kltr Evi 10- Cem Vakf Sultanbeyli Hubyar Sultan Cem Kltr Evi 10

11- Kaynarca Cem Kltr Evi 12- Saryer Cem Kltr Evi 13- Beykoz Cem Kltr Evi 14- Tuzla Orhanl Cem Kltr Evi 15- atalca Cem Kltr evi 16- Beykoz Cem Kltr Evi 17- Esenyal Seyitseyfi Cem Kltr Evi (www.cemvakfi.org) 3.1.2. Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl Alevi cemaatinin son gnlerde ska dile getirdii belli bal sorunlar vardr. Diyanet leri tarafndan inan ve ibadetlerinin resmi olarak tannmamas, cem evlerinin ibadethane olarak kabul grmemesi, Alevi-Bektai vb inanlarn din derslerinde yer almamas ve din derslerinin zorunlu olmas gibi meselelerin zm hakknda devlet makamlarna birok kez bavurmu olan Alevilerin taleplerine henz karlk verilmemitir. Buna karn 80li yllardan sonra hz kazanan rgtlenme almalarna ek olarak, Alevi-Bektai inancnn temsili ve felsefi adan AleviBektailie yakn olan tm cemaatleri bir at altnda toplamak amacyla, Cem Vakf bnyesinde, Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl kurulmutur. Cem Vakfnn nclnde yllarca sren almalar sonucunda oluturulan ve Alevi slam inancn benimsemi milyonlarca insann inan ve kltr dnyalarna ait sorunlarna zmler retmek iin nc nan nderleri toplantsn da gerekletirdikten sonra 27 Aralk 2003 tarihinde Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl kurulmu ve tm dnya kamuoyuna aklanmtr. Bu kurum tm Trkiyedeki, bu arada bata Balkanlar olmak zere, tm dnyadaki Alevi- BektaiMevlevi- Nusayri slam anlayn benimseyen insanlarn inan nderlerinin yer ald bir kurumdur (CEM Vakf, 2006: 67-68). Kurumun amac u ekilde aklanmtr; Alevi slamn inanc, ibadet ekli, tarihi geliimi, felsefesi, sosyal ve ahlaki esaslar, iletiim ve kltr ile ilgili grevleri yrtmek; din, inan ve ibadet konusunda eitim vererek, toplumu aydnlatp, ibadethanelerde amacna uygun olarak uygulamalarn yaplmasn ve denetlenmesini salamaktr (CEM Vakf, 2006: 64).

11

Alevi slam Din Hizmetlerinin bakan Ali Rza Uurludur. lke ve dnya apnda kuruma bal bine yakn inan nderi (dede) vardr. Hangi vakf ya da dernee bal olursa olsun tm cem evlerinin haftalk cemlerini yrten dedeler, Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl tarafndan atanmakta ya da bu kurumdan bamsz olduklarn dile getirseler de belirlenen cem ileyiine belli bir seviyede uymaktadrlar (Uurlu, 2008). 3.1.3 Alevi slam Anlay Alevi-Bektai inanc hakknda yaplan birok aratrma, Trklerin slamiyet ncesi inanlarna iaret etmektedir. Alevi Bektai nde gelenleri ve aratrmaclar arasnda ise bu konu hakknda farkl grler bulunmaktadr. Eski Trk inanlarnn bu inanca olan etkilerini gz nne alarak, Alevilik slam ddr ya da slam elbisesi altnda eski inanlarn devamdr eklindeki savlara karn, Alevi slam Din Hizmetleri ve Cem Vakf tarafndan Alevi, Bektai ve ad geen dier inanlarn hepsinin slam Dininin tasavvuf yorumu olduu fikri savunulmaktadr. Bu inancn slam d ya da slam ncesi izler tad yok saylmamakla birlikte, asl temellerinin slam tarihi ile atld savunulmaktadr. Bu durum Alevi slam Tznde net ekilde dile getirilmitir. Alevi slam anlay; Hoca Ahmet Yesevi, Ebul Vefa, Hac Bekta Veli, Yunus Emre, Mevlana, Pir Sultan Abdal ve Anadolu erenleri Kuran en iyi yorumlayan filozof velilerin grlerinden ilham alnarak hayat alan bulmutur. Anadoluyu slamlatran bu yorumdur. Anadoludan da Balkanlara ve Budapeteye kadar giden slam anlaydr. Kuran- Kerimin Maverannehirdeki Trk kavimlerince uygulanan, yorumlanan oradan gler yoluyla, yol boyunca grd gzellikleri de ierisine katarak, Anadoluda gerek kimliini bulan ve Viyanaya kadar srayan slam anlaynn addr (Cem Vakf, 2006: 18). Bin drt yz yldr slamiyetin yce deerlerini drt ktada yaatan tm Trk boylarnn slamiyeti alglamalar; Mslmanl kabul etmi dier uluslardan farkllklar arz ede gelmitir. Bu bilimsel olduu, sosyal olduu kadar; inan dnyasnca da tabii kabul edilen bir gerektir.

12

Hangi etnik kkene sahip olursa olsun, slamiyetin evrenselleen dnya grlerini kendi inan ve kltr eleriyle de rttrerek, Anadolu ve Balkanlar bata olmak zere; Orta Asya, Kafkasya, ran, Irak, Suriye, Msr bata olmak zere Yemenden spanyaya kadar, ok byk bir corafyada yaatan Aleviler (Alevi, Bektai, Mevlevi, Nusayri slam inancna sahip insanlar); kendilerine temel rehber olarak slamiyetin kutsal kitab Kuran- Kerimi ve onu zyle en iyi ekilde yorumlayan ehlibeytin hayat ilkelerini klavuz edinerek ibadetlerini tm zorluklara karn yaatmlardr (www.aleviislamdinhizmetleri.org). stanbul, lke ve dnya apnda en ileri gelen Alevi vakflarndan olan Cem Vakf ve bu vakfa bal Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl, grld zere Ortodoks slam dnda saylan ve Ehli Beyte kar zel bir yaknlk duyan tm inanlar tek at altnda toplamak ve ibadetler konusunda da birlik ve beraberlik salamak amac ile almalarn yrtmektedir. Bu almalar ve amalarn yansmalar ise Cem Vakf tarafndan zellikle yeni cemevi allar ya da zel gnlerde, siyasilerin de katlmnn saland ve spor salonlar gibi geni meknlarn kullanld cemlerde grlebilmektedir.

3.2 Pir Sultan Abdal Kltr Dernei Pir Sultan Abdal Kltr Derneklerinin gemii 1960l yllarn ortalarna, kkeni de Banaz Ky Kltr ve Turizm Derneine dayanyor. Banazl retmen Gazi Torun tarafndan kurulan dernee, kapatld 12 Eyll 1980 tarihine kadar yalnzca Banazllar ye olabiliyordu. Ky leinde kurulan bu dernek, bugn Banazda enliklerin dzenlendii tepedeki byk antn yaplmasna nclk etti. Ant al ile birlikte 1979 yl 1. Pir Sultan abdal enlikleri ve 1980 yl 2. Pir Sultan Abdal enlikleri, Banaz Ky Pir Sultan Abdal Kltr ve Turizm Derneinin nclk ettii dier nemli sosyal etkinliklerdir. Pir Sultan Abdal Dernei, 1990 ile 2 Temmuz 1993 tarihine kadar Ankaradaki genel merkezi dnda stanbul ve zmirde ubeleri, Hatayda da bir temsilcilii bulunan ubeli bir dernekti (ener, lknur 1995: 102103). Bugn itibari ile Pir Sultan Abdal Kltr Derneinin Trkiye genelinde 49, stanbul genelinde ise 10 ubesi bulunmaktadr. Kadky, Kartal, Maltepe, Saryer ve Esenler ubeleri dernek olarak, mraniye, Pendik, Sultanbeyli, Alibeyky, Saryer 13

ve Eyp ubeleri tam teekkll cem evlerine sahip ubeler olarak faaliyetlerini srdrmektedirler (Aslan, 2008). Dernek, tm ubeleri ile birlikte Alevi Bektai Federasyonuna baldr. Dernein amac, dernek tznn 2. Maddesinde u ekilde aklanmtr. Pir Sultan Abdaln yaam ve felsefesi dorultusunda sosyal, kltrel almalar yapmak, bata Anadolu Alevi kltr olmak zere, tm kltrleri yaatmak. Gelitirmek ve yaymann yan sra Demokrasi, Liklik ve insan haklar gibi deerlere sahip kmaktr (Aslan, 2008).

3.3 Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf stanbulda ve lke apnda Hac Bekta Veli adn tayan birok dernek ve vakf olmas, dernekleri isimlerine ve faaliyetlerine gre snflandrmay gletirmektedir. Bu sebepten, inceleme snrlarmz iinde bulunan Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakfndan bahsetmekte yarar vardr. Bahsi geen kurum, kapasite ve faaliyetleri asndan bakldnda Alevi dernek ve vakflar arasnda nemli bir yere sahiptir. 1998 Ylnda kurulan vakfn merkezi Ankaradadr. stanbulun Okmeydan Semtinde bir ubesi bulunmaktadr. Bu ube ayn zamanda cemevi olarak faaliyet gstermektedir. Vakf, Alevi Bektai Federasyonu'na baldr. Vakfn resmi senedinde amac u ekilde belirtilmitir. Anadolu, asrlardan bu gne eitli medeniyetlerin kurulup yeerdii ve yaad bir mekn olarak bu medeniyetlerin kltr izlerini gnmze tayan dou ve baty birletiren ok nemli bir yarm adadr. Vakfn amac bu kltr mozayiini ve onun en nemli sentezini yapan byk Trk dnr ve bilim adam Hac Bekta Velinin retilerini ulus ve uluslar aras alanda bir btnlk iinde ele alarak, aratrmak belgelemek ve yararl sonular elde etmek zere tanmlamak gelitirmek, yaatmak ve gelecee aktarmaktr (www.hacibektasvakfi.org).

3.4 Karacaahmet Sultan Kltrn Tantma ve Yaatma Dernei Karacaahmet Sultan Dergh, 1826da Yenieri syannn bastrlmasn takiben kapatlan Bektai derghlarndandr. Cumhuriyetin lanndan sonra Tekke ve Zaviyelerin kapatlmasna ilikin karar ile tekrar ayn akbete uramtr. Yakn 14

tarihte stanbulda yerleen Alevilerin tekke etrafnda toplanmalar ve onarm faaliyetleri neticesinde balayan srele gnmzdeki haline ulamtr. lk dnemlerde Alevilerce kutsal saylan gnlerde ya da ufak bir topluluun bir araya gelmesiyle yaplan cemler, stanbuldaki cem evlerinin temellerinin atld yerler olma zelliini tar. Gnmzde, Karacaahmet Sultan Dergh, otuz yldan beri faaliyet gsteren dernek tarafndan ynetilmektedir. Hizmetler arasnda dinsel, sosyal ve kltrel almalar yer almaktadr. Bu almalar, yz yllardr devam eden Alevi-Bektai inancnn vazgeilmez rnekleridir. Semah kurslar, saz kurslar, anma trenleri, lenler, kutlamalar, geziler ile birlikte amzn koullarna uygun kurslar, dernein verdii hizmetler arasnda yer almaktadr Karacaahmet Sultan Dernei Yaynlar, (1998: 91). Bunlarn yan sra, Perembe akamlar ve Cumartesi Pazar gnleri youn katlmn saland cemler yaplmaktadr.

3.5 ahkulu Sultan Klliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Aratrma-Eitim Ve Kltr Vakf ahkulu Sultan Derghnn tarihi, Osmanlnn ilk dnemlerine dek uzanr. stanbul, Gztepe, Merdivenkyde kurulu ahkulu Sultan Dergh, Osmanl dneminde stanbulda kurulu 14 derghtan sadece biridir. Horasan Erenlerinden olduu kabul edilen ahkulu Sultan da, Bizansn son dneminde stanbula gelip derghn kuran ve evresini aydnlatan bilge bir yol eridir. Derghn son dnem postniinlerinden olan Mehmet Ali Hilmi Dedebaba (18421907), klliyeyi restore etmi, mritlerin maddi ve manevi yardmlaryla dergh gelitirmi, bir dizi ev, bahe, arazi, ipekbcekilii iin dutluk, meyve ve sebzecilik iin yer salanmtr. Mehmet Ali Hilmi Dedebabann lmnden sonra mtevelli heyeti vakfn mallarna sahip kmadndan, dergha ait yzlerce dnm arazi, arsalar ve binalar bakmszlk yznden tahrip olmu. Arkasndan da Tekke ve Zaviyeleri kapatan kanun sonucunda dergh harabeye dnmtr (Glba, 2007: 61-62). Dergh, 1985 Ylnda onarma ve eski ilevine kavuturulma amacyla, belli bir sreten sonra imdiki adn alarak tekrar faaliyete geer. Ayn zamanda trbe olmas 15

sebebiyle ok sayda ziyaretisi vardr. Vakf bnyesinde bulunan cemevinde yaplan cemlerin yan sra kurban kesimi, lokma datm, semah kursu, on iki hizmet kursu, renci burslar ve Alevi-Bektai Temel Eitim Kursu gibi birok faaliyet yer almaktadr.

3.6 Sargazi Kltrn Tantma, Yaatma, Dayanma ve Trbesini Onarma Dernei Sargazi Kltrn Tantma, Yaatma, Dayanma ve Trbesini Onarma Derneinin temelleri 2 Temmuz 1993 Ylnda atld. Dernek, yedi kiilik bir ynetim kurulu tarafndan ynetilmektedir. Aslen Sargazi Cemevi olarak bilinmektedir ve yaz aylar da dhil olmak zere, Perembe akamlar cem yaplmaktadr. Cemlere 1994 Ylnda balanm bir dnem ara verilmi, 2004 Ylndan bu yana ise aralksz olarak devam edilmitir. Cemlerin yan sra, balama, semah ve on iki hizmet kurslar ile cenaze hizmetleri, kurban kesimi, lokma datm ve ihtiya sahiplerine yardm faaliyetleri yaplmaktadr (lker,2008).

3.7 Eriklibaba Kltr Dernei ve Cemevi stanbulda bulunan en eski Bektai Derghlarndan olan Eriklibaba Derghnn tarihi Osmanlnn ilk dnemlerine kadar uzanr. Dier Bektai Derghlar ile ayn akbeti paylam olan dergh, 1996 Ylnda Eriklibaba Kltr Derneine tahsis edilmi, yenileme almalarnn ardndan ziyarete almtr. 1999 Ylnda cem yaplmaya balanan Eriklibaba Kltr Dernei, Metin Tarhann bakan olduu on kiilik bir ynetim kurulu tarafndan ynetilmektedir. Derghn sahip olduu alann olduka byk olmas, dernek faaliyetlerinin de youn olmasna izin vermitir. Dernekte, semah, balama, halk mzii ve tasavvuf mzii, ngilizce, niversiteye hazrlk ve ev hanmlarna beceri kurslar verilmektedir. Bunlarn yan sra dernein faaliyetleri arasnda yaz k, her Perembe akam yaplan cemleri de saymak gerekir (Erolu, 2008).

16

3.8 Erenler Eitim Ve Kltr Vakf Erenler Eitim Ve Kltr Vakf 1992de nce dernek olarak kurulmu ve 1998 Ylna kadar da almalarn dernek vasfyla yrtmtr. Gerekli koullarn salanmas ile 1998 Ylnda vakfa dntrlm ve bugne kadar da vakf olarak almalarna devam etmitir. Alevi Vakflar Federasyonuna bal olan kurumda Cengiz Altnorak ynetim kurulu bakan olmak zere, 9 kiilik ynetim kadrosu bulunmakta ve mdr olarak da Binali Erdomu grev yapmaktadr. stanbulun Baclar Semtinde bulunan merkez binas dnda baka bir ubesi yoktur. Vakfn bnyesinde Esenyurt Cemevi adnda bir de cemevi bulunmaktadr. Alevi Kltr, kadn haklar ve benzeri birok gncel konu hakknda yaplan almalar, balama, semah ve tiyatro kurslar vakfn faaliyetleri arasndadr(Erdomu, 2009).

17

18

4. ALEVLK VE CEM AYNLER LE LGL BAZI TEMEL KAVRAMLAR

4.1 Hz Muhammedin Mirac slam inannda, Hz Muhammedin ge ykselmesi. Hicretten (622) bir yl nce, Recep aynn 27. gecesi gerekletiine inanlr. Kuran, olayn yalnzca isr ad verilen ilk aamasndan sz eder. Cebrail tarafndan nce Mekkeden Kudse gtrlen Hz Muhammed yolculuun ikinci aamasnda gene Cebrail tarafndan ge ykseltilir. Bu yolculuk srasnda gn eitli katlarnda bulunan peygamberlerle grr. Sonunda gn en yksek katna ulaarak Tanr huzuruna kar; ama Tanry gerekten gzleriyle grp grmedii tartmaldr. Bu kabul srasnda baka emirlerin yan sra, mminlerin mirac saylan be vakit namaz farz klnr, Hz Muhammede Cennet ve Cehennem gsterilir (Ana Britannica, 1989: 130). Alevi Bektai inancnda Hz Muhammedin Miracna ilikin bilgiler Mirac dnnden itibaren farkl bir anlatm kazanr. 4.1.2 Krklar Meclisi Mirac srasnda Peygamber, Krklar Bezmine varr ve nerede olduunu sorar. Bir ses, Biz Krklarz ve krkmz Biriz yantn verir. Peygamber kant ister. O zaman Ali, -ki Peygamber, ezeli ruh varl iinde onu tanyamamtr-, parman keser ve Krklarn hep birden elleri kanamaa balar. Ancak Peygamber bakar ve Siz otuz dokuz kiisiniz! der. Bunun zerine Birimiz yardm toplamaya gitti yantn alr. Tam o anda kanayan bir el kendisine uzanr. Bu, parsa toplamaya giden Selman- Frsinin elidir; ancak bir zm tanesi bulup getirebilmitir. Bu bir tek zm tanesinden, Peygamber krk kiiye pay edilecek kadar erbet karr. Bu erbetten ien Krklar, kendilerinden geer ve dnmeye balarlar. Peygamber de

19

katlmak zere kalktnda trban zlr, der, krk paraya blnr. Krklarn her biri bir paray beline dolar ve dnmeye balarlar (Melikoff, 1998: 264). Alevi inancna gre, cem ve cemin iinde bulunan On ki Hizmet ile semahn kayna, Hz Muhammedin Miracndan sonra yolunun uradna inanlan Krklar Bezmine dayanr. slami kaynaklara gre, Hz Muhammedin Tanr ile grmesinden sonra mminlere be vakit namaz armaan olarak almas, Alevi inancnda tevhide dnmtr. Aleviler, tevhidin mminlere armaan olarak alndna inanrlar ve cem srasnda okunan Miralamada bu durum ok ak ekilde ifade edilir. Krklar Bezminde Selman- Frisinin getirdii zm tanesi, Hz Muhammed tarafndan ezilip erbet haline getirilir ve buna Engr Suyu denir. Baz kaynaklara gre krk kiiye eit ekilde pay edilir. Cemlerde yaygn olarak okunan ve szleri ah Hataiye ait olan Miralamada ise, zm tanesinden bir damlann Krklardan birinin azna dokunmasyla, Krklarn hepsi mest olur. Bu durum, Hz Alinin eline neter vurmas akabinde, Krklarn her birinin elinin kanamas ve krkmz birimiz, birimiz krkmz ifadesine daha uygun dmektedir. Krklarn Engr Suyu ile mest olmas ve dnmeye balamalar ise Alevi inancna gre semahn kaynadr. Bu sebeple Miralamann ikinci blmnde tam bu olayn anlatld esnada semahlar Krklar Semah dnerler. Bu olay esnasnda Hz Muhammedin bandaki rtnn yere dmesi, krk paraya blnmesi ve Krklarn her birinin bir para alp beline balamas ise, cemlerde cemin mhrlenmesinden sonra On ki Hizmet sahiplerinin kuandklar kemerbest in kaynadr. Cem olgusunun kkeni, Alevilerce Krklar Bezmine dayandrlmasna ve slam tarihi ile balatlmasna karn, birok aratrmac tarafndan Trklerin slam ncesi inanlar ile benzerlikler olduu ifade edilmektedir. Hatta , yedi, on iki ve krk saylarnn Trklerin eski inanlarnda da kutsal olduuna dair birok bilgi olmasna karn cemlerin bilinen halini slamiyet sonras ald aktr.

4.2 Alevilikte Cem Halk arasnda Krklar Cemi, Krklar Meydan, Erenler Cemi, cem yini, cem erkn, cem bezmi, cem treni ve ksaltlm ekliyle cem veya cvad ad verilen y(i)n-i 20

Cem, szck anlamyla bir araya gelme, toplanma, birlikte ibadet etmek demektir. Genel anlamyla y(i)n-i Cem, Alevi-Bektailerin topluca ibadetlerini yapt; ikrar verme, yola girme, sorgulama, bartrma, haklatrma, era uyarma, tevhid tutma, semah dnme, yol ulularn anma, kurban tlama gibi inan ve tre kurallarn belli usul ve erknlara gre yerine getirdii toplantlara denir (Gliek, 2004: 143). Cemin genel tanm yaplrken ana tema olarak ibadet ekli olduu

vurgulanmaktadr. Ancak cem treninin yapld yer, zaman ve ieriklerinin farkl olmas, beraberinde eitlilii de getirmitir. Bugne kadar yaplan alan aratrmalar ve kaynak taramas sonucunda, ka eit cem olduuna dair net bir bilgiye ulamak mmkn olmamtr. Bunun balca sebeplerinden biri; Anadolu kltrnn gsterdii eitlilik ve yresel farkllklardr. Birbirinden uzak kalan ve kk bekler halinde yaayan Alevi toplumu, ayn ierii tayan cemlere deiik isimler verebilmektedir. Bu durum, cemleri isimlerine gre deil, ieriklerine gre snflandrmay zorunlu klmaktadr. lk etapta, hukuksal ierik tayan ve toplum yaamn dzenlemeyi ama edinen cemler yer almaktadr. Bu tr cemler grg cemleri bal altnda incelenecektir. kinci srada ise katlm kurallarnn dier cemlere gre daha esnek olduu, Alevi genlerinin sosyallemesi ve yolun kurallarn renebilmeleri amacyla ya da zel gnler vesilesi ile yaplan cemler yer almaktadr. Bu cemler ise birlik cemleri bal altnda incelenecektir. (Abdal Musa Cemi, Hzr Cemi, Nevruz Cemi, Yamur Cemi vb) 4.2.1 Grg Cemleri Cem gelenei, ncelikli olarak toplum dzeninin salanmas ilevi asndan nemlidir. Alevi halkn yaama dair tm inanlarnn ve kurallarnn uygulamal olarak ortaya konduu yerdir. Grg Cemi bal altnda toplanan ve gizlilik nkoulu bulunan cemler, dorudan toplumun ahlak kurallar ve hukuksal dzenini ierir. Bu cemlerde, ciddi yaptrmlar uygulamak yoluyla toplum dzeninin salanmas hedeflenir. Alevilikte Hak-Muhammed-Ali Divan olarak kabul edilen Cem ibadetinde, lmeden nce lnz, hesaba ekilmeden nce hesabnz grnz, Ahirete kul hakk ile gitmeyiniz. Hi kimseyle alp vereceiniz kalmasn. Alnnz ak, yznz ak olsun. Drst, mert, iyi huylu olun. Gerek erenler safna katlm insan- kmillerden olun. Halk sizden raz olsun ki, Hak da raz ola ve dktnz varsa doldurun, alattnz varsa gldrn kurallar geerlidir (Yaman, 2003: 5). 21

nsann, insan- kmil mertebesine ulaabilmesi iin egosundan arnmas, bencillikten uzak durup bakasn kendinden nce gzetebilmesi gerekir. Alevilikte kiinin bu arnmaya ulaabilmesi iin art koulan bir kurum vardr ve ad msahipliktir. Msahip ya da Ahiret Kardei deti; kan ba tamayan iki insan (ve kadnlar) arasnda, bir dede tarafndan oluturulan manevi kardelik diye tanmlanabilir. Kken olarak ger, yar ger ya da yerlemi cemiyetlere zg sosyal nitelikli bir kurumdur. Bu, kent cemiyetine katlm bulunan Bektailerde ayn detin niin yer almadn aklar (Melikoff, 1998: 268). Grg Cemleri bal altnda ifade ettiimiz cemlere girme ve msahip edinme kurallar da kaynaklardan anlald zere yresel farkllklar gstermektedir. Cemlere bekr veya evli girebilmek: Genellikle ve Dou Anadolu Alevileri Grg Cemlerine (Msahip Tutma Erkn) dullar ve bekrlar almazlar. Msaip tutma olaynn en belirgin yan, msahiplerin evli olmalardr. Grtmz btn Alevi erenleri, belirttiimiz blgelerde ceme girebilme koullarndan birinin evli olmak olduunu sylediler. Tahtaclarda ise ikrar alma treni genler daha evlenmeden yaplabiliyor. Onlarda ikrar alma treninin dnda msahip alma treni var. Bunda evli olmay koulluyorlar (Birdoan, 2006: 340-341). Anlald zere msahip tutma ve ikrar verme baz yrelerde ayn anda bazlarnda ise farkl dnemlerde yaplabilmektedir. Ama, Alevi genlerinin yola girmeleri ve yolun tm kural ve hukukuna tabi olmalarnn, ilgili cem treninde cemaatin huzurunda kesinletirilmesidir. krar ve msahip tutmadan sonra artk tm sorumluluklar kabul eden bireyler, kendilerinden nce msahibini ve cemaatin dier tm yelerini dnmekle ve ylda bir kez yaplan grg cemlerine (bir yln sorgusunun yapld cem) katlmakla ykmldr. Yolun kurallar olduka ardr. Bu sebeple dede ikrar verecek olan kiilere; Ey talip, sen bu tarikata ve On ki mam katarna, Muhammed ve Hnkr Hac Bekta Veli yoluna girmek istersin. Bu yol zordur. Bu yol melmet yoludur. Bu yol demirden leblebidir, ateten gmlektir. Son pimanlk para etmez. Erenler buyurmu ki: Gelme, gelme Dnme, dnme Gelenin can, dnenin mal. Bunlara ne dersin (Erseven, 1996: 174).

22

Bunlardan baka l dar ve erkn vardr. Alevi inan ve tresinde; Hakka yryen bir kimse (kadn veya erkek) daha na gmlmeden bir toprak kurban tlanr. Cenaze evden karken Su Selas denilen hseyni makamnda nefes sylenerek uurlanr ve ardndan kovayla su dklerek yolcu edilir. Cenazenin defnedildii gn akam len ahs, Dara ekilir ve l Dar Erkn ve Cemi dzenlenir. len ahs msahibi ve birinci derecedeki akrabalaryla sorgulanr. Meftann insanlara borcu alaca varsa denir. ncinen varsa rzal alnr. len ahs kul hakkyla dar- bekaya gitmez. Bu dnyada aklanr ya da dkn olarak gnderilir. Birinci gn kesilen kurban piirilerek l a yemei verilir. Alevilik tasavvufunda Devriye Kuram gerei lm olay olmadndan toplumdan rzalk alnarak, Hakka yryen 40. gn dardan indirilir. Krknc gn yine yemek verilir. Bu cemde len ahs aklanr ya da ulu divana braklarak uhrevi dnyaya yolcu edilir (Onarl, 2003: 36). Yukarda bahsi geen dknlk kavram, grg cemleri ierisinde deinilmesi gereken konulardandr. Yoldan dme eklinde de ifade edilir. Yoldan dme u biimde olur: 1) Kuranda evlenilmesi yasak edilmi kimselerle evlenilmesi, 2) krardan dnlmesi, 3) Zinada bulunma durumu. Bu durum kesinlikle yasaklanmtr. Herhangi bir biimde bu duruma denler Alevilikte yoldan dm (tard edilmi; kovulmu) ve Mervan saylrlar. lmleri halinde bile cenazeleri ykanmaz, namazlar klnmaz. ylece defnedilirler (Birdoan, 2006: 253). 4.2.2 Birlik Cemleri Birlik cemi, muhabbet cemi ve zel gnlerde yaplan cemler (Hzr Cemi, Nevrz Cemi) grgnn olmad cemlerdir. Bu tr cemlere halk arasnda ksr cem de denilmektedir. Adndan da anlalabilecei gibi birlik cemleri, yaz aylar hari her hafta peremeyi cumaya balayan akamlarda yaplan ve cem geleneinin devam ile birlik beraberlik amac tayan cemlerdir. Muhabbet cemlerinin amac, yola henz girmemi olan genlere yol kurallarn retmek ve hazrlk yapmalarn salamaktr. Dedenin kye tayin ettii 23

rehberlerden biri veya br, cemde post sahibi etmi kiilerden yolu yordam iyi bilen herhangi birisi, zaman elverili olduunda, ortam elverili olduunda ky genlerini kk provalarla bu hayata hazrlar. Bu hayatta, yola girme, msahip tutma olmaz ama anlatlr. yle edilir, byle edilir diye Yolda var olan kimi terimler, sz bekleri, beyitler sylenip aklanr. On ki mam, Kerbela, dedelik, mritlik, pirlik, dem, semah vb. akla gelenler anlatlr. O ocuklarn sorularna yant verilir. Bu hizmette kz erkek ayrm yoktur. Birlikte olabilirler. te bu trenlere Muhabbet denir (Birdoan, 2006: 440). Farkl isimler almalarna karn cem olgusunun en nemli ilevi sosyal yaam dzenini salamaktr. Kiiler aras ilikiler grg cemleri ve msahiplik kurumu ile belli kurallara balanm, muhabbet cemleri ile de yeni yetien neslin, gelecekte sorumlu tutulaca yol kurallarn renmesi ve hazrlanmas amalanmtr. Hangi ada olursa olsun insanlar iin birlikte yaamann getirdii kurallar btn geerlidir. Ancak zaman getike yntemlerin deimesi sz konusudur. inde bulunduumuz dnemde hukuksal sorunlar mahkemeler tarafndan zlmektedir. Buna karn halkn kendi arasnda zebilecei boyuttaki sorunlar, grg cemlerine halledilebilmektedir. Anadolunun baz blgelerinde halen ilevlerini srdren ve devam eden grg cemlerine stanbul gibi byk bir ehirde de rastlamak mmkndr.

4.3 Cemde On ki Hizmet Alevi cemlerinde On iki hizmet temel kavramlardan biridir. On iki says AleviBektai felsefesinde kutsaldr. Ancak hizmet grecek kiiler bu say ile snrlanmazlar. Bir hizmeti birden fazla kii ya da bir kii birden fazla hizmeti stlenebilir. Bu durum cemin tryle ya da hizmeti tam anlamyla yerine getirebilecek kii saysnn yeterli olup olmamasyla ilgilidir. Her yrede On ki Hizmet olarak bilinir. Yrelere gre grev ismi ya da tanm konusunda baz farklar grlebilmektedir.1. Mrid: Mrid, cemi yneten kiidir. rad eden, doru yol gsteren ve her ynyle kmil (olgun, yetkin) insandr. Mrid, Hz Muhammed, Hz Ali ve Hac Bekta Velinin makamlarn temsil eder. Onlarn adna ikrar alr, nasip verir. Mridlik, Dedelik kurumunun en st makamdr. Cemi yrten kiiye Dede, Seyid, Sercem veya Baba da denir.

24

2. Rehber: Dedenin yardmcsdr. Yol ve tre kurallar hakknda talipleri aydnlatr; onlara, yola girme, nasip alma konusunda; sorgu ve grg ilemlerinin yaplmasnda yardmc olur. 3. Gzc: Cemde dzeni ve skneti salar ve yerine gre Rehberin hizmetlerinde yardmc olur. Karaca Ahmet Sultann bu makamn sahibi, yani Piri olduu sylenir. 4. erac, dier adyla Delilci: Cemevinin aydnlatlmasndan; eralarn hazrlanp uyarlmasndan sorumludur. 5. Zakir: Kimi blgelerde k, Gvende veya Sazandar da denir. Aynicemde saz alp, nefes, duaz, mersiye, semah, miralama gibi inan ve treyle ilgili deyileri okuyarak Dedeye yardmc olan kiidir. Bunlar birka kiinden oluabilir. 6. Sprgeci: Kimi blgelerde Ferra veya Carc da denir. Cemevinin temizliinden sorumludur. 7. Saki veya Sakka: Aynicemde saka suyu datr; erbet, dolu veya dem sunar. Tezekr (briktar): Elinde ibrik ve leenle cemde tevhid blmnden nce alnmas gereken manevi abdest srasnda, Mridten balayarak halkadaki canlarn eline su dker, peinde bir bac havluyla kurular. Ayrca, yemekten sonra da elini ykayanlara su dker. Baz blgelerde sakka ve tezekar hizmeti iki ayr grevli tarafndan yerine getirilir. 8. Sofrac veya Kurbanc: Kimi blgelerde Niyazc ya da Nakip denir. Bu grevi birka kii stlenebilir. Cemevindeki yiyecek ilerinden sorumludur. Cemevine gelen lokmalar (niyazlar) teslim alr; kurban varsa kurban tlar (keser); lokmalar datr. 9. Sema(h)zen, dier adyla Pervane veya Semah: Aynicemde yerine getirilen hizmetlerden biri de, ibadetin ayrlmaz bir paras olan trenidir. Semahc, semah trenini organize eder ve yetimesini salar. 10. Beki: Cemin d gvenliini salar. 11. Peyik: (peyk ten) haber getirip gtren kiidir. Aynicemin yaplaca yeri ve zaman canlara duyurur. 12. Meydanc, zniki veya Bamaklk: Cemevinin temizliine bakar; ayrca ceme katlan musahip canlara yer gsterir (Gliek, 2004 s.641, 642). semah semahclarn

25

4.4 Alevilikte Dedelik Kurumu ve Ocak Sistemi Anadolu Aleviliinin bugne uzanan tarihsel srecinde dedelik kurumu, halka yol gsteren, aydnlatan, hem sosyal hem siyasi hem de dini adan yol gsterici vasflaryla en nemli kurum olma zelliini tar. Dedelik kurumu ve ocak sisteminin tarihsel srecine ksaca gz attktan sonra, gnmz koullarnda yaanan deiimden bahsetmekte yarar vardr. nk bu deiim, dedelik kurumu ve cem ritelleri arasndaki ba orannda gnmz cemlerine de yansmtr. Bilindii zere Alevi kylerinde cemaatin lideri dedelerdir. Dedeler, sosyal hiyerarinin en st noktasnda bulunurlar. Dedelerin sahip olduklar yetkiler ve yaptrm gleri cemaatin sosyal dzenini salayan ok nemli bir gtr. Bu ekilde farkl blgelerde yaayan Alevi topluluklar, ayn gcn yani dedelerin sk kontrol altndadr. Alevi dedeleri Trkiyenin eitli yrelerinde bulunan Ocaklara baldrlar. Bundan dolay kendilerine Ocakzade de denilir. Ocakzade dedelerin Peygamber soyundan geldikleri yani Evlad- Resul olduklar kabul edilir ve bu nedenle seyyid ad ile de anlrlar. Dede ailelerinde bu durumu kantlamak zere belli derghlarn ve Nakibl Eraflarn onaylarn tayan belgeler yani ecereler bulunur. (Yaman, 1998). ecereler yoluyla soylarnn Peygambere dayandna inanlmas sebebiyle dedeler, Alevi toplumunda en saygdeer kiiler olarak hrmet grrler. Ancak yakn gemiimizde yaanan ve halen devam etmekte olan kyden kente g srecinde dedelik kurumu eski ilevini kaybetmitir. Eitim seviyesinin artmas, insanlarn sorgulamadan ve kant grmeden mistik anlatmlara inanmasn gletirmitir. Krsal kesim yaamnda dedeler, yalnzca dini deil, ayn zamanda sosyal ve siyasi nderlik grevini de yerine getirmekteydiler. Bunun yan sra grg cemlerinde halkn hukuksal sorunlarn zme kavuturmak, haklya hakkn vermek ve gerekirse sulu olann cezasn belirlemek gibi toplum yaantsnn en nemli grevleri de dedelere aitti. Deien yaam koullar ve kiilerin bireysel yaam tarzna doru hzla yol aldklar teknoloji ana ayak uyduramayan dedelik kurumu, ilevleri, toplumdaki saygnlk ve gvenilirlikleri asndan talipleri tarafndan sorgulanmaya balamtr. Bu sre sonunda ise eski nemlerini yitirmiler ve yolu

26

geleneklerine gre sren talipler tarafndan, yalnzca inan nderi olarak grlmeye balamlardr.

27

28

5. ARATIRMA DHLNDE KAYDI ALINAN CEM EVLERNDEK RTEL SIRALAMASI

5.1 Cem Vakf Yenibosna Cemevi Yenibosna Cemevi, Cem Vakf tarafndan kurulan ilk cemevidir. Vakfn merkezi ve Alevi slam Din Hizmetleri Bakanl da cemevi ile ayn binada bulunmaktadr. stanbul genelinde katlmn en yksek olduu cemevlerinden biri olan Yenibosna Cemevinde, ilk dnemlerde ayn zamanda Alevi slam Din Hizmetleri Bakan olan Ali Rza Uurlu Dede cemleri yrtmtr. Her hafta Perembe gnleri yaplan cemlere ek olarak, Cem Vakfnn yeni cem evlerinin al vb. vesileler ile byk spor salonlarnda, siyasi partilerin nde gelen isimlerinin de bulunduu ve yzlerce kiinin katld cemler yaplmtr. Bu cemlerde dede ve zakir says olduka fazla olabilmektedir. Ancak cemler Ali Rza Uurlu tarafndan ynetilir, secde dualar ise farkl dedeler tarafndan verilir. Ayrca Alevi-Bektai felsefesine inan ve ibadet ritelleri asndan yakn grlen Mevlevi semas da be-alt semazen tarafndan bir Alevi semah ezgisiyle, semahlarn da katlmyla birlikte dnlr. Kimi zaman yresel kyafetleriyle Hubyar kltrne mensup kiiler de cemde bulunur ve kltrlerine has bir semah dnerler. Bu tr cemlerde Alevilerin mziinin nde gelen isimleri tarafndan minik dinletiler de verilmektedir. Baz kaytlarda zakir topluluunun arasnda renk sazlar da grmek mmkndr. Perembe akamlar rutin olarak yaplan cemler ise daha sade bir grntye sahiptir ve ounlukla Cem Vakfnn yayn organ olan Cem Tvden yaynlanmaktadr. Son be yldr bu cemler Ali Yce tarafndan yrtlmektedir. Ali Yce, 1974 Ordu doumlu ve Sar Saltuk Ocana baldr. Cem Vakfndaki grevine balamadan nce tekstil ve insan kaynaklar gibi blmlerde almtr. Alevi slam Din Hizmetleri tarafndan verilen dedelik kurslarnda retici olarak da grev yapmaktadr. (Yce, 2009)

29

Cemlere katlm olduka yksektir ve cem yaplan mekn da bu oranda bir genilie sahiptir. Dede ve zakir says cemevi allarnda yaplan cemlere gre daha azdr. Semahlar on iki hizmet sahipleri ile birlikte halkn da katlmyla dnlebilmektedir. Zakirler deiebildii iin okunan eserlerde de farkllk grmek mmkndr. Bazen ayn szler farkl ezgilerle okunur. Ya da belli bal tevhid ve duvazlar ayn kalsa bile onlara ek olarak farkl rnekler verilebilmektedir. Aada ritel izelgesi sunulan cem, 23/04/2009 tarihinde Perembe akam yaplmtr. Tr olarak birlik cemidir ve Ali Yce tarafndan yrtlmtr. Cemde zakirlik grevi, kurum bnyesinde verilen zakirlik kurslarndan yetien Volkan Ylmazer tarafndan yaplmtr. On iki hizmet, gen insanlar tarafndan yerine getirilmitir. Fakat Miralamaya bal dnlen Krklar Semahnda halkn da katlm sebebi ile ya ortalamas artmtr. Cemde bir duvaz, drt tevhid sylenmi, era Deyiine de yer verilmi ve bir de istek semah dnlmtr. Ksa kesmek kaygs tanmam ve cem ortalama iki saat srmtr. Cemde ritel sras u ekildedir. izelge 5. 1: Yenibosna Cemevi Cemi Ritel izelgesi Dede, konuma yapar. Dede, dar duas verir. Dede, cemaatten rzalk alr. 00:00 Sohbet konusu Alevilik ile ilgili temel bilgilerdir. Konuma srasnda cemaat rahat oturur. Dua srasnda herkes ayakta ve eller bal ekilde durur. Dua cmleleri sonunda cemaat Allah Allah! der. Duann sonunda herkes yerine oturur. Dede, tm cemaate birbirlerinden raz olup olmadklarn sorar. Dargn kskn olanlar var ise meydana kmalarn, yoksa Allah eyvallah! demelerini ister. Cemaat hep bir azdan Allah eyvallah! der. Dede; Birbirlerinizden raz msnz? diye bir kez sorar ve cemaat; Razyz! der. Dede; Birbirlerinize haklarnz helal ediyor musunuz? diye bir kez sorar ve cemaat; Helal olsun! der. Bunun zerine Dede; Edep erkn! Skt-u lisan! Mmine nian! der ve herkes yanndakiyle niyazlar. Dede; Fahr-i Kinat! lemlere rahmet! Verelim Muhammet Mustafa ve Ehli Beytine salvat! der. Tm cemaat salvat getirir.

00:27

00:25

-

00:28 Salvat getirilir. -

30

hls ve Fatiha Suresi okunur. Salt ve Selam blm balar. Zakir, On ki Hizmet Deyiini alp sylemeye balar. Dede, hizmet sahiplerinin duasn verir.

- Sureler Trke okunur. - On ki Hizmet Sahipleri ve cemaatin ounluu Dede ile birlikte okur. - Ara vermeden birbirine bal ekilde okunurlar. - Salt ve Selam blm On ki Hizmet Sahipleri ve cemaatin ounluu tarafndan Dedenin nderliinde okunur. - Saz blmlerinde cemaat Allah! Allah! H h! diye elik eder. - Cemaat Zakir ile birlikte syler. - Ad geen hizmet sahibi meydana gelir, niyaz eder, sraya geer ve deyiin sonuna kadar ayakta durur. Dua srasnda hizmet sahipleri elleri bal vaziyette ayakta dururlar. Hizmet duasna bal olarak tecella temenna duas verilir ve bu srada hizmet sahipleri rkda dururlar. Duann sonunda hizmet sahipleri niyaz eder ve yerlerine geerler. Hizmet bir bayan ve bir erkek tarafndan yerine getirilir. Hizmet sahiplerine Gzc elik eder. Hizmet sahipleri dualarn verirler ve Dededen dua alrlar. Postu yere serer ve zerine niyaz ettikten sonra yerlerine geerler. Bir bayan ve bir erkek tarafndan yerine getirilir. Hizmet sahipleri dualarn verirken bir yandan bayan olan erkek olann eline su dker. Her su dkte srasyla Allah, Muhammed, ya Ali! der ve birer adm atarak defada Dedeye yaklarlar. admn sonunda bayan olan hizmet duasn verir ve cemaatten salvat getirmesini ister. Cemaat hep birlikte salvat getirirken, hizmet sahipleri birbirlerinin ellerine su dkp sonra havlu ile silerek temsili abdest aldrrlar. Son olarak hizmet sahipleri, Dedenin eline su dkp tekrar meydana gelirler. Dualarn verdikten sonra Dededen dua alr, niyaz eder ve yerlerine geerler. Hizmet bir erkek tarafndan yerine getirilir ve Gzc grevliye elik eder. Grevli meydanda bulunan eran bana gelip diz ker ve duasn verir. Ardndan salvat getirilmesini ister. Bunun zerine herkes salvat getirir. Grevli duasna devam eder ve srasyla eralar uyandrr. Grevliye dua esnasnda cemaat de katlr. Duann sonunda grevli Gzc ile birlikte ayakta bekler ve Zakir era Deyiini alp sylemeye balar. Deyi cemaatle birlikte sylenir. Deyiin bitiminde Dede era duas verir. Duadan sonra hizmet sahipleri niyaz edip yerlerine geerler. 31

00:36

00:31

00:30

00:29

00:37

Post Hizmeti gelir.

-

Tezekr Hizmeti meydana gelir.

00:38

-

-

-

00:40

era Hizmeti gelir.

-

-

00:41

Sprge Hizmeti gelir.

-

Gzc, meydana gelir. Dede, Tvbe Duas okur. Dede, Nat- Ali Duasn okur. Dede secde duas verir. Zakir bir duvaz imam alp syler. Dede, secde duas verir. Zakir, ilk tevhidi alp sylemeye balar. Zakir, ikinci tevhidi alp syler. Dede, secde duas verir. Zakir, nc tevhidi alp syler. Zakir, drdnc tevhidi alp syler. Dede, secde duas verir. 00:42

00:53

-

Hizmet bayan tarafndan yerine getirilir. Hizmet sahiplerinden birisi elindeki sprgeyi temsili olarak yere alar ve hepsi birden; Allah, Muhammed, ya Ali! diyerek ve her defasnda bir adm atarak admda Dedeye yaklarlar. Son admda durup eilerek birlikte dualarn verirler. Dededen dua alp niyaz ettikten sonra yerlerine geerler. Gzc meydanda ayakta durur ve duasn verir. Dede, Gzcye duasn verir. Gzc niyaz eder ve yerine geer. Duadan sonra Dede, szleri ah Hataiye ait bir nefes okur ve cemaat son msralarda Tvbe gnahmza estafurullah! der. Dua Trke okunur. Baz yerlerde cemaat duaya elik eder. Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der. Eser: Medet Ya Muhammed Medet Ya Ali Tm cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der. Eser: Medet Hey Allahm Medet Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. Birinci tevhide bal olarak sylenir. Eser: Aliye Selman Olasn Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der. Eser: Diz kelim Zikredelim Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. Eser: Erenler Tevhide Balar Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der.

00:54

00:43

00:53

-

00:58

01:00

-

01:05

-

01:04

01:06

-

01:10

01:14

-

32

Zakir, Miralamay alp syler.

01:15

-

01:25

Gzc meydana gelir ve dua verir. stek semah dnlr.

01:24

-

Cemaat szlere elik eder ve cmle sonlarnda Allah Allah! der. Miralamann ikinci blmnde Krklar Semah dnlr. Semahn bitiminde Semahlar nce hizmet duas, ardndan da tecella temenna duas alrlar. Gzc meydanda diz ker ve duasn verir. Cmle sonlarnda cemaat Allah Allah! der. Eser: Yaradan Akna Bir Semah Eyle Bir arlama ve bir yrtme blmnn tekrar ile drt blmden oluur. Semah sonunda hizmet sahipleri hizmet duas ve ardndan tecella temenna duas alr ve niyaz edip yerlerine geerler. ki erkek tarafndan yerine getirilir. Ellerinde su dolu srahiler ile meydana gelir ve dualarn verip salvat getirilmesini isterler. Bunun zerin hep birlikte salvat getirilir. Dede, szleri ah Hataiye ait bir mersiyeyi ezgisiz olarak okur ve cemaat hep bir azdan elik eder. Bu srada Zakir doalama bir ezgi alar. Eser: Bugn Matem Gn Geldi Cemaat ayaa kalkar ve el ele tutuur. Mersiye hep bir azdan sylenir. Ara verilmeden salvat getirilir ve bal olarak bir uzun hava sylenir. ekelim Akn Yayn Dua srasnda cemaat ellerini havaya aar ve cmle sonlarnda Allah Allah! der. Fatiha Suresi hep birlikte Arapa okunur. Secdeye varlp niyaz edilir. Meydan temsili ekilde sprerek yine admda Dedeye yaklar ve dualarn verirler. Dededen dua aldktan sonra niyaz edip yerlerine geerler. Hizmet sahipleri ellerinde lokmalar ile meydana gelir dualarn verirler. Dededen dua aldktan sonra defa; Ey canlar! Gz nizam, el terazi, herkes hakkna oldu mu raz? diye sorarlar. Cemaat; Allah eyvallah! diye karlk verir. Dededen lokma ve hizmet duas alr, niyaz eder yerlerine geerler. Meydanda diz ker ve duasn vererek srasyla eralar srlar. Dededen duasn aldktan sonra niyaz eder ve yerine geer. Grevliler postu toplayp darda dururlar. Dededen dua aldktan sonra niyaz edip yerlerine geerler. 33

01:34

Sakka Hizmeti gelir.

-

01:39 Zakir, mersiye alp syler. -

Dede, mnacat duas verir. Sprgeciler tekrar meydana gelir. Lokmaclar meydana gelir.

01:53

01:52

01:50

erac meydana gelir. Post Hizmeti meydana gelir. 01:54 -

01:55

5.2 Cem Vakf Fatmana [Fatma Ana] Cem ve Kltr Evi Fatma Ana Cem ve Kltr Evi, Cem Vakfna bal cem evlerinden olup, 2005 Ylnda kurulmutur. Murtaza Baytok bakan olmak zere, toplam yedi kiilik ynetim kadrosuna sahip bir dernektir. Kurulduu gnden bugne, yaz aylar da dhil olmak zere her hafta Perembe gnleri cem yaplmaktadr. Dernee, Alevi slam Din Hizmetleri tarafndan dede atanmaktadr. 2007 Ylna kadar farkl dedeler tarafndan cem yrtlmtr. Ama, dedelerin cemaati tanmas gereklilii olarak belirtilmitir. Gnmz itibariyle cemler, Ali Gndz Dede tarafndan yrtlmektedir. Dernein mevcut binas yalnzca cem yapabilecek ve lokma databilecek kapasiteye sahip olup, cenaze hizmetleri ve eitici kurslara yer verilememektedir. 22.11.2007 Tarihinde itirak edilen cem kaydedilmitir. Cem, Birlik Cemidir. Cemde zakirlik grevini Cem Vakfndan zakirlik dersleri alm olan, Burak Bezgin stlenmitir. 16-17 yalarndadr. On iki hizmet sahipleri de olduka gen, hatta bazlar ocuk denecek yatadr. Buna ramen hizmetlerini yerine getirirken ciddi bir tavr sergilemektedirler. Hizmetlerine ilikin dersleri kurum bnyesinde verilen kurslardan almlardr. Cemevinin sahip olduu alann kk olmasna ramen, katlm olduka youndur. Cem, riteller ve cem srasnda okunan eserler asndan dier birlik cemlerine benzemektedir. Hizmet sahiplerinin dualar ve dede tarafndan grevlilere verilen dualar ayn olmakla birlikte, secde dualar farkllk gstermektedir. Dr duasndan sonra hls ve Fatiha Sureleri okunmu, fakat era hizmeti srasnda okunan Nr Suresinin 35. ve 36. Ayetleri okunmamtr. Cemde, iki duvaz, tevhid sylenmi ve Miralamaya bal Krklar Semahndan sonra bir istek semah dnlmtr. Baz cemlerde karlalan cemi ksa tutma kaygs bu cemde yoktur. Bu sebeple cemin ortalama sresi 2 saati akndr. 34

01:57

On ki Hizmet Sahipleri meydana gelir. Dede dalma duas verir.

01:56

-

Tm grevliler meydanda darda durur, Dededen toplu bir hizmet duas ve tecella temana duas aldktan sonra niyaz edip yerlerine geerler. Bu dua ile cem son bulur.

-

Cemde ritel sras u ekildedir; izelge 5.2: Fatmana [Fatma Ana] Cemevi Cemi Ritel izelgesi 00:00 Dede, Konuma yapar. Dede, dar duas verir. Sohbet konusu Alevilik ile ilgili temel bilgilerdir. Konuma srasnda cemaat rahat otur. Dua srasnda herkes ayakta ve eller bal ekilde durur. Dua cmleleri sonunda cemaat Allah Allah! der. Duann sonunda herkes yerine oturur. Lokma sahipleri ellerinde lokmalarla meydana gelirler ve balar hafife ne eik ekilde ayakta dururlar. Dede Lokma duas verirken her cmlenin sonunda tm cemaat; Allah Allah! der. Dede, tm cemaate birbirlerinden raz olup olmadklarn sorar. Dargn kskn olanlar var ise meydana kmalarn, yoksa Allah eyvallah! demelerini ister. Cemaat hep bir azdan Allah eyvallah! der. Dede; Birbirlerinizden raz msnz? diye bir kez sorar ve cemaat; razyz! der. Dede; Birbirlerinize haklarnz helal ediyor musunuz? diye kez sorar ve her defasnda cemaat; helal olsun! der. Bunun zerine Dede; Edep erkn! Skt-u lisan! Mmine nian! der ve herkes yanndakiyle niyazlar. Dede; Fahr-i Kinat! lemlere rahmet! Verelim Muhammet Mustafa ve Ehl-i Beytine salvat! der. Tm cemaat salvat getirir. Sureler Trke okunur. On iki hizmet sahipleri ve cemaatin ounluu Dede ile birlikte okur. Ara vermeden birbirine bal ekilde okunurlar. Salt ve Selam blm on iki hizmet sahipleri ve cemaatin ounluu tarafndan Dedenin nderliinde okunur. Saz blmlerinde cemaat; Allah Allah h h! diye elik eder. Cemaat Zakir ile birlikte syler. Ad geen hizmet sahibi meydana gelir, niyaz eder, sraya geer ve deyiin sonuna kadar ayakta durur.

00:20

00:22

Dede, lokma duas verir.

Dede, cemaatten rzalk alr. 00:25 -

-

-

00:27

Salvat getirilir.

-

00:27

hls ve Fatiha Suresi okunur.

-

00:28

Salt ve Selam blm balar. Zakir, On ki Hizmet Deyiini alp sylemeye balar.

-

00:29

-

35

Dede, hizmet sahiplerinin duasn verir.

00:35

Post Hizmeti gelir.

00:36

Gzc, meydana gelir.

Tezekr Hizmeti meydana gelir.

00:40

era Hizmeti gelir.

Dua srasnda hizmet sahipleri elleri bal vaziyette ayakta dururlar. - Hizmet duasna bal olarak tecella temenna duas verilir ve bu srada hizmet sahipleri rkda dururlar. - Duann sonunda hizmet sahipleri niyaz eder ve yerlerine geerler. - Hizmet bir bayan ve bir erkek tarafndan yerine getirilir. - Hizmet sahiplerine Gzc elik eder. - Hizmet sahipleri dualarn verirler ve Dededen dua alrlar. - Postu yere serer ve zerine niyaz ettikten sonra yerlerine geerler. - Gzc meydanda ayakta durur ve duasn verir. - Dede, Gzcye duasn verir. - Gzc elindeki denee niyaz olur ve yerine geer. (Btn hizmet sahiplerine de grevleri srasnda elik eder.) - Bir bayan ve bir erkek tarafndan yerine getirilir. - Hizmet sahipleri dualarn verirken bir yandan bayan olan erkek olann eline su dker. Her su dkte srasyla Allah, Muhammed, Ya Ali der ve birer adm atarak defada Dedeye yaklarlar. - admn sonunda bayan olan hizmet duasn verir ve cemaatten salvat getirmesini ister. Cemaat hep birlikte salvat getirirken, hizmet sahipleri birbirlerinin ellerine su dkp sonra havlu ile silerek temsili abdest aldrrlar. - Son olarak hizmet sahipleri, Dedenin eline su dkp tekrar meydana gelirler. Dualarn verdikten sonra Dededen dua alr, niyaz eder ve yerlerine geerler. - Hizmet sahibi elinde mumlarla meydana gelir ve diz ker. - Duasn verir ve devamnda Besmele ile balayarak srasyla mumlar yakar. - Hizmet sahibinin duasnn ardndan Zakir, era Deyiini alp sylemeye balar. Bu srada Gzc ve erac ayakta beklerler. - Deyi cemaatle birlikte sylenir. - Deyiin bitiminde Dede, era duas verir. - Duadan sonra hizmet sahipleri niyaz edip yerlerine geerler. -

00:38

00:34

36

00:46

Sprge Hizmeti gelir.

00:47

Dede, tvbe duas okur. Dede, Nat- Ali Duasn okur. Dede secde duas verir. Zakir ilk duvaz imam alp syler. Zakir ikinci duvaz imam alp syler. Dede secde duas verir. Zakir ilk tevhidi alp sylemeye balar. Zakir ikinci tevhidi alp syler. Zakir nc tevhii alp syler. Dede secde duas verir.

00:51

Hizmet bayan tarafndan yerine getirilir. Hizmet sahiplerinden birisi elindeki sprgeyi temsili olarak yere alar ve hepsi birden Allah, Muhammed, Ya Ali! diyerek ve her defasnda bir adm atarak admda Dedeye yaklarlar. - Son admda durup eilerek birlikte dualarn verirler. - Dededen dua alp niyaz ettikten sonra yerlerine geerler. - Duadan sonra Dede, szleri ah Hataiye ait bir nefes okur ve cemaat son msralarda Tvbe gnahmza estafirullah! der. - Dua Arapa okunur. - Baz yerlerde cemaat duaya elik eder. Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der.

00:52

00:02

- Eser: Muhammed Mustafa Ey ah- Merdan - Tm cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. - Birinci Duvaza bal olarak sylenir. - Eser: Medet Allah Medet Ya Ali - Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. - Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der. - Eser: Medet Ey Allahm Medet - Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. - lk Tevhide bal olarak sylenir. - Eser: Aliye Selman Olasn - Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. - Eser: u leme Nur Dodu - Cemaat elik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar. - Dua srasnda tm cemaat secdeye iner ve cmle sonlarnda Allah Allah! der.

00:15

01:11

01:06

01:03

00:58

00:54

37

Zakir Miralamay alp syler.

Gzc meydana gelir ve dua verir. stek semah dnlr.

01:26

Miralama srasnda bayanlar ayaa kalkarlar. Szlerden nce salvat verilir. Cemaat szlere elik eder ve cmle sonlarnda Allah Allah!der. - Miralamann ikinci blmnde Krklar Semahdnlr. - Semahn bitiminde Semahlar nce hizmet duas, ardndan da tecella temenna duas alrlar. - Gzc meydanda diz ker ve duasn verir. - Cmle sonlarnda cemaat Allah Allah! der. Eser: Yaradan Akna Bir Semah Eyle Bir arlama ve bir yrtme blmnn tekrar ile drt blmden oluur. Semah sonunda hizmet sahipleri hizmet duas ve ardndan tecella temenna duas alr ve niyaz edip yerlerine geerler. ki erkek tarafndan yerine getirilir. Ellerinde su dolu srahiler ile meydana gelir ve dualarn verip salvat getirilmesini isterler. Bunun zerin hep birlikte salvat getirilir. Dede, szleri ah Hataiye ait bir mersiyeyi ezgisiz olarak okur ve cemaat hep bir azdan elik eder. Bu srada Zakir doalama bir ezgi alar. Mersiyenin ardndan grevli cemaate su datr. Eser: Bugn Matem Gn Geldi Cemaat ayaa kalkar ve el ele tutuur. Mersiye hep bir azdan sylenir. Ara verilmeden salvat getirilir ve bal olarak bir uzun hava sylenir. ekelim Akn Yayn Dua srasnda cemaat ellerini havaya aar ve cmle sonlarnda Allah Allah der. Fatiha Suresi hep birlikte Arapa okunur. Secdeye varlp niyaz edilir. Meydan temsili ekilde sprerek yine admda Dedeye yaklar ve dualarn verirler. Dededen dua aldktan sonra niyaz edip yerlerine geerler.

01:27

01:16

01:37

Sakka Hizmeti gelir.

-

-

01:42 Zakir, mersiye alp syler. -

01:52

Dede, mnacat duas verir. Sprgeciler tekrar meydana gelir.

-

01:55

38

01:56

Lokmaclar meydana gelir.

-

01:59

Sakka Suyu datlr. Lokmalar datlr.

-

Hizmet sahipleri ellerinde lokmalar ile meydana gelir dualarn verirler. Dededen lokma ve hizmet duas alr, niyaz eder yerlerine geerler. Dede bu srada kendine verilen lokmadan elma seer ve dua ettikten sonra cemaate datr. Bu hizmet, tm on iki hizmet sahipleri tarafndan yerine getirilir. Bu hizmet Lokmaclar tarafndan yerine getirilir. Grevliler ellerinde lokmalarla meydana gelir ve Gz nizam el terazi, herkes hakkna oldu mu raz? diye kez sorarlar. Cemaat her defasnda Razyz! Allah da sizden raz olsun! der. Grevliler Dedenin nnde tekrar dara durur ve son bir dua alp lokmalar datrl