Ηλιακές Καταιγίδες, Γιατί μας νοιάζουν, μια συζήτηση με

τον αστρονόμο Sten Odenwald.

Ο Ήλιος μας διαγράφει ένα καθορισμένο μονοπάτι στον

ουρανό κάθε μέρα, κι όμως, μόλις πρόσφατα

ανακαλύψαμε πως κι αυτός έχει τις κακές του μέρες.

Τα τελευταία 300 χρόνια τα επίπεδα της ηλιακής

δραστηριότητας πάνε και έρχονται με έναν περίπου 11-

ετή κύκλο, τον οποίο μάθαμε να αναμένουμε.

Ακόμα και η βιόσφαιρά μας δείχνει αλάνθαστα τα ίχνη

αυτών των κύκλων που αντηχούν στα πάντα, από την

αφθονία του άνθρακα 14 στους δακτυλίους των

δέντρων…

…μέχρι τις μορφές των παγκόσμιων ατμοσφαιρικών

κατακρημνισμάτων και τα κοραλλιογενή στρώματα.

Τα μάτια μας δεν είδαν ποτέ τον Ήλιο να λάμπει ή να

σκοτεινιάζει, ούτε κατά προσέγγιση γνωρίζουμε ότι οι

ηλιακοί κύκλοι πάνε κι έρχονται από θυελλώδεις μέχρι

ήρεμοι.

Αλλά ο Ήλιος έχει μεγάλη επίδραση σε κρυφές πλευρές

του περιβάλλοντός μας…

Κάπου στο σκοτεινό διάστημα, μεταξύ της ηλιακής

φωτόσφαιρας και της Γης μας, βρίσκεται το μυστικό της

σχέσης Ηλίου-Γης.

Ο Ήλιος είναι η πηγή της περισσότερης ενέργειας στην Γη

–η πηγή ενέργειας για τα φυτά, τον καιρό που

αντιλαμβανόμαστε κάθε μέρα, την πηγή της θερμότητας

που κάνει δυνατή την ζωή.

Τίποτα δεν θα υπήρχε χωρίς αυτή.

Γεια σας, είμαι ο Sten Odenwald, ένας αστρονόμος στο

Καθολικό Πανεπιστήμιο που η έρευνά του για τον

διαστημικό καιρό με οδήγησε στο κέντρο Goddard

Spaceflight της NASA.

Τα επόμενα 30 λεπτά, κατά τη διάρκεια αυτής της

εκπομπής, θα είμαι ο οδηγός σας για να κατανοήσετε τις

δυνάμεις που δρουν στον Ήλιο, το πώς οι δυνάμεις αυτές

επηρεάζουν την ζωή στη Γη και την έρευνα που διεξάγεται

για την κατανόηση της σχέσης Ηλίου – Γης.

Η μελέτη του Ήλιου είναι μία από τις πιο συναρπαστικές

και τους πιο πρακτικούς τομείς της Αστρονομίας.

Παρόλο που ο Ήλιος βρίσκεται 150 εκατομμύρια

χιλιόμετρα μακριά από την Γη, η δύναμη του Ήλιου

επηρεάζει τις ζωές μας πολύ περισσότερο από την

θερμότητα που νιώθουμε στο πρόσωπό μας.

Απλώς ρωτήστε τους ναύτες που βρέθηκαν σε ένα πλοίο

σαν κι αυτό, κατά τα 1800.

Η 2 Σεπτεμβρίου, 1859 ήταν μια μέρα κόλασης για το

ιστιοφόρο πλοίο Southern Cross. Οι θάλασσα ήταν

φουρτουνιασμένη έξω από την ακτή της Χιλής.

Χιονοθύελλες και ψηλά κύματα αλύπητα μάχονταν το

πλήρωμα καθώς προσπαθούσαν να σώσουν το πλοίο

τους.

Πολλοί από αυτούς τους ναύτες είχαν αντιμετωπίσει

καταιγίδες σαν κι αυτή πριν, αλλά στις 1:30πμ το

πλήρωμα είδε ένα θέαμα που γέμισε την ψυχή τους με

τρόμο.

Έμοιαζε να έγινε η θάλασσα και ο ουρανός σαν ένας

ωκεανός που έβραζε από αίμα.

Τα σύννεφα έλαμπαν κόκκινα και η αγριεμένη θάλασσα τα

καθρέπτιζε.

Εν τω μεταξύ, το πολικό σέλλας εμφανίστηκε με

ασυνήθιστη δραστηριότητα. Το φως του ήταν τόσο δυνατό

που διέρρηξε τα σύννεφα της καταιγίδας.

Έπειτα ακολούθησε άλλο ένα εντυπωσιακό θέαμα. Καθώς

η καταιγίδα εξασθενούσε, το πλήρωμα είδε βυσσινί φώτα

στον ορίζοντα σαν να πολεμούσε σε μάχη ισχυρή

αρμάδα.

Κουρτίνες από φως, όμοιες με φάντασμα, ταξίδευαν στον

ουρανό σαν κάποια εξωγήινα φώτα αναζήτησης από τα

βάθη του διαστήματος.

Η πυξίδα του πλοίου αρνιόταν να δείξει προς

οποιαδήποτε κατεύθυνση.

Πολλοί ναύτες σκέφτηκαν ότι είχε έρθει το τέλος του

κόσμου.

Όταν το πλοίο έδεσε τελικά στο Σαν Φρανσίσκο, το

πλήρωμα ανακάλυψε πως το δράμα δεν είχε περιοριστεί

στη Χιλή.

Τα δύο τρίτα του ουρανού της Γης επίσης καλύφθηκαν

από το ίδιο συμβάν.

Τα τηλεγραφικά συστήματα σε όλον τον κόσμο

τρελάθηκαν.

Εκκενώσεις σπινθήρων διατάρασσαν τους τηλεγραφικούς

φορείς μεταδίδοντας φωτιά στο τηλεγραφικό χαρτί.

Ακόμα και όταν οι τηλεγραφητές αποσύνδεαν τις

μπαταρίες που παρήγαγαν την ισχύ, το ηλεκτρικό ρεύμα

στο έδαφος που παρήγαγε το σέλας επέτρεπε και πάλι

την μετάδοση των μηνυμάτων.

Ήταν σαν να εξαφανιζόταν το διαδίκτυο σήμερα. Τι

συνέβη;

Μια μέρα πριν από αυτό το γεγονός, οι αστρονόμοι

Richard Carrington και Roger Hodgson έγιναν και οι δυο

μάρτυρες μιας ασυνήθιστης ηλιακής έκλαμψης στην

επιφάνεια του Ήλιου.

Ο Carrington μελετούσε τις ηλιακές κηλίδες. Αυτή που

εντόπισε εκείνη την ημέρα ήταν τεράστια, σχεδόν δέκα

φορές την διάμετρο της Γης.

Ξαφνικά, δυο χάντρες από σπινθηροβόλο λευκό φως

εξερράγησαν επάνω από τις κηλίδες σε διάστημα πέντε

λεπτών.

Κανείς δεν είχε δει ποτέ ξανά τον Ήλιο να συμπεριφέρεται

έτσι.

Αυτό που είδε ο Carrington ήταν μια ηλιακή έκλαμψη, μια

μαγνητική έκρηξη στον Ήλιο.

Οι ηλιακές εκλάμψεις συμβαίνουν αρκετά συχνά κατά την

περίοδο του ηλιακού μεγίστου.

Μια και μόνο μεγάλη ηλιακή έκλαμψη είναι ικανή να

προμηθεύσει τις ενεργειακές ανάγκες για ολόκληρο τον

κόσμο για περισσότερο από 10.000 χρόνια!

Η εκρήξεις των ηλιακών εκλάμψεων συνήθως διοχετεύουν

τεράστια νέφη από ιονισμένα σωματίδια στο διάστημα

που καλούνται Στεμματικές Μαζικές Εκρήξεις (CME).

Όταν τα CME προσκρούουν στο μαγνητικό πεδίο της Γης,

ενεργοποιούν μια σειρά ντόμινο πτώσεων που σύντομα

παράγουν το σέλας στην ατμόσφαιρα.

Επίσης προκαλούν δυσλειτουργία στην τεχνολογία. Εμείς

οι αστρονόμοι ονομάζουμε την θυελλώδη κατάσταση του

Ήλιου «Διαστημικό καιρό». Η ιστορική καταγραφή τριών

καταιγίδων μας λένε μια δραματική ιστορία.

Το 1921, μια πυρκαγιά κατέκαψε τον Κεντρικό

Σιδηροδρομικό Σταθμό του new England στο Brewster της

Νέας Υόρκης.

Το 1946, ένα επιβατικό αεροπλάνο συνετρίβη στο

Gonder, Newfoundland σκοτώνοντας 18 επιβαίνοντες.

Η ηλιακή δραστηριότητα το 1956 προκάλεσε μια μέγιστη

αναζήτηση για το υποβρύχιο Άκρον του οποίου το σήμα

σταμάτησε ξαφνικά.

Και το 1972, μια τεράστια ηλιακή έκλαμψη χτύπησε τις

τηλεπικοινωνίες μεγάλων αποστάσεων σε όλο το Illinois.

Μια μαζική CME στις 13 Μαρτίου 1989, προκάλεσε

γεωμαγνητικές καταιγίδες που διατάραξαν την μετάδοση

του ηλεκτρισμού από τον σταθμό παραγωγής Hydro στο

Κεμπέκ του Καναδά, δημιουργώντας black out στο

μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου και βυθίζοντας 6

εκατομμύρια ανθρώπους στο σκοτάδι για 9 ώρες. Το

ρεύμα που παρήγαγε το σέλας επηρέασε και την

μεταφορά ηλεκτρισμού στο New Jersey.

Το Δεκέμβριο του 2005, ακτίνες Χ από μια άλλη ηλιακή

καταιγίδα διατάραξαν την επικοινωνία δορυφόρου-

εδάφους και τα σήματα πλοήγησης στο GPS, για περίπου

10 λεπτά.

Μπορεί να μην ακούγεται τόσο σπουδαίο, αλλά όπως

σημείωσε ο Louis Lanzerotti «Δεν θα ήθελα να βρεθώ σε

εμπορικό αεροπλάνο που κατευθύνεται σε προσγείωση

από το GPS».

Μέσα στα τελευταία 500 χρόνια, το μέγεθος της ηλιακής

καταιγίδας του 1859 ποτέ δεν σημειώθηκε ξανά.

Ακόμα και οι πιο θεαματικές πρόσφατες καταιγίδες είναι

λιγότερο από το μισό σε ένταση.

Με την σημερινή εξάρτηση στην τεχνολογία των

υπολογιστών, ένα «Carington συμβάν» θα στοίχιζε

δισεκατομμύρια δολάρια.

Τα ψηφιακά τηλέφωνα και οι GPS δέκτες ενδεχομένως να

διαταράσσονταν από τον θόρυβο των ραδιοκυμάτων.

Ένα πρόσφατο άρθρο εκτιμά πιθανή ζημιά στους 900 και

πλέον δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από

την Γη και είναι δυνατόν να κοστίσει μεταξύ 30 και 70

δισεκατομμύρια δολάρια.

Οι άνθρωποι στο διάστημα θα κινδύνευαν επίσης. Οι

αστροναύτες που θα βρίσκονταν σε διαστημικό περίπατο,

ίσως να είχαν μονάχα λίγα λεπτά μετά την πρώτη

αναλαμπή φωτός για να βρουν καταφύγιο από τα

φορτισμένα σωματίδια που ακολουθούν κατά πόδας τα

κατά λίγο γρηγορότερα φωτόνια.

Ώρες μετά, τα υψηλής ενέργειας πρωτόνια μιας σούπερ

καταιγίδας –και πίσω από μόνο λίγα εκατοστά αλουμίνιου,

η θωράκιση του μέσου διαστημόπλοιου– οι αστροναύτες

και πάλι μπορεί να υποστούν μια δόση που να

προκαλέσει ναυτία ακτινοβολίας.

Αν βρίσκονται έξω σε διαστημικό περίπατο φορώντας τη

διαστημική στολή, η ακτινοβολία θα μπορούσε να

απειλήσει τη ζωή τους.

Δεν είναι απορίας άξιο που η NASA και άλλα ιδρύματα

ανά τον κόσμο θεωρούν την μελέτη και την πρόγνωση

των ηλιακών εκλάμψεων επείγουσας προτεραιότητας.

Τούτη τη στιγμή, ένα σμήνος αεροσκαφών καταμετρά τον

Ήλιο, συγκεντρώνοντας δεδομένα για τις εκλάμψεις,

μεγάλες και μικρές, που ίσως τελικά αποκαλύψουν τι

ενεργοποιεί τις εκρήξεις.

Hinode, STEREO, SOHO, ACE και άλλα, ήδη βρίσκονται

σε τροχιά, ενώ νέα αεροσκάφη όπως το Solar Dynamics

Observatory (SDO) είναι έτοιμα προς απογείωση.

Η έρευνα δεν θα εμποδίσει άλλη μια Carrington ηλιακή

έκλαμψη, αλλά μπορεί να κάνει την «ταραχή της

έκπληξης» παρελθόν και να μας δώσει χρόνο να

ετοιμαστούμε για τις επιπτώσεις των ηλιακών εκλάμψεων.

Είμαι ο Sten Odenwald.