Dit is de handleiding bij de digitale les van het Frans Hals Museum voor groep 6, 7 en 8. Deze digitale les is klassikaal te behandelen via het smartboard of zelfstandig door leerlingen achter hun computer. Naast deze digitale les is er ook een lesboekje. Deze digitale les en het werkboekje ondersteunen elkaar, maar zijn ook afzonderlijk te gebruiken.

Wij raden aan om dit kunstproject te starten met de digitale les om vervolgens de leerlingen zelfstandig met het werkboekje te laten werken. U kunt dit project afsluiten door met uw klas het Frans Hals Museum in Haarlem te bezoeken. De toegang en het speciale programma voor het basisonderwijs zijn gratis. Het programma in het museum geeft leerlingen de gelegenheid om hun kennis te tonen, uit te breiden en daarnaast geeft het ze tips hoe ze op een leuke manier hun familie en vrienden kunnen rondleiden langs de werken van Frans Hals. Zij zijn na het afronden van de digitale les, de museumles en het werken met het boekje Frans Hals expert!

In de digitale les komen de kerndoelen basisonderwijs Oriëntatie op jezelf en de wereld en Kunstzinnige oriëntatie aan bod:

Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.

Kerndoel 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis.

Kerndoel 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.

Kerndoel 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed.

Over het leven van een wereldberoemde schilderHaNDleiDiNg bij De Digitale les vaN Het FraNs Hals MuseuM

u viNDt iN Deze HaNDleiDiNg: • tips voor het gebruik van de digitale les in de klas • antwoorden van de opdrachten uit de digitale les

• achtergrondinfor- matie over Frans Hals en zijn tijd

De hele les duurt ongeveer 50 minuten. in de lesbeschrijving vindt u per onder-deel de geschatte duur. u kunt de les in één keer geven of de oefeningen verdelen over meerdere momenten.

Navigatie rechtsonder in het scherm vindt u de navigatie van de digitale les. Door te klikken op ‘menu’ komt u terug op het eerste scherm. Door middel van klikken op ‘vorige’ en ‘volgende’ kunt u door de digitale les navigeren.

KliK opmenu - vorige - volgende

tijD 5 minuten DOeleN • introductie van het onderwerp door leer- lingen kennis te laten maken met de beroemde schilder • duidelijk maken in welke tijd Frans Hals leefde en hoe zijn leven in grote lijnen verliep van Frans Hals waren

Door het lezen van de drie stukjes tekst over Frans Hals krijgen de leerlingen kort een overzicht van zijn leven. Op de afbeeldingen zijn elementen uit het leven van Frans Hals afgebeeld. Links in de cirkel staat Frans Hals zelf afgebeeld. Rechtsboven de Sint-Bavokerk op de Grote Markt in Haarlem waar Frans Hals begraven ligt. Onderaan in het midden staat een schilderij van Maarten van Heemskerk uit 1532. Hierop is afgebeeld hoe Sint Lucas Maria schildert. Sint Lucas was de beschermheilige van schilders.

Lesbeschrijving

KliK op

Het leven van Frans Hals

KliK opvolgende

tijD 10 minuten DOeleN • duidelijk maken in welke tijd Frans Hals leefde • laten zien wat belangrijke momenten in het leven van Frans Hals waren

De leerlingen zien vijf afbeeldingen van gebeurtenissen uit het leven van Frans Hals. Door op een afbeelding te klikken verschijnt een grotere af-beelding met extra informatie. Door de tekst te lezen leren de leerlingen wat ze precies op het schilderij zien.

Het leven van Frans Hals

scherm 3-1

als de leerlingen de informatie over de vijf schilderijen hebben gelezen, gaan ze deze in chronologische volg-orde zetten. Dit doen ze door de afbeeldingen naar de juiste plek in de lege schilderijtjes onderaan te slepen.

Als alle vijf de afbeeldingen op hun plek staan, verschijnt de knop ‘klaar’. Zodra leerlingen daarop klikken, verschijnt een scherm waarop ze kunnen zien of ze alle afbeeldingen in de juiste volgorde hebben gezet. Mocht dat niet het geval zijn, dan kunnen ze de schilderijen nog verschuiven totdat ze wel allemaal goed staan.

Klaar!

De cHrONOlOgiscHe vOlgOrDe vaN De scHilDerijeN is: 1. scHilDerij 2: Frans Hals wordt geboren in 1582 of 1583 2. scHilDerij 4: Frans Hals wordt in 1612 lid van de st. jorisschutterij in Haarlem 3. scHilDerij 1: De officieren van een Amsterdamse schutterij vragen in 1633 de Haarlemmer Frans Hals om een groepsportret van hen te maken. 4. scHilDerij 5: Meer dan tachtig jaar oud schildert Frans Hals de portretten van de bestuurders (regenten en regentessen) van het Oudemannenhuis in Haarlem. 5. scHilDerij 3: Op 1 september 1666 wordt Frans Hals in de grote of st. bavokerk op de grote Markt in Haarlem begraven.

scherm 3-5scherm 3-3 scherm 3-4scherm 3-2

KliK opvolgende

tijD 5 minuten DOeleN • laten zien wat er zo bijzonder is aan de schilder- technieken van Frans Hals • leerlingen duidelijk maken hoe andere beroemde schilders naar het werk van Frans Hals keken

Door op de startknop te klikken, be-gint het filmpje over de schilderstijl van Frans Hals. Leerlingen bekijken eerst het filmpje en schrijven daarna in de invulvelden rechts de woorden op die volgens hen bij zijn schilder-stijl passen.

Meester van de snelle toets

tip: de leerlingen kunnen het filmpje twee keer kijken. De eerste keer om naar het algemene verhaal te kijken en te luisteren, de tweede keer om de woorden die bij de schilderstijl van Frans Hals passen, te ontdekken. KliK op

volgende

Woorden die ingevuld kunnen worden zijn:

grof los raak snel vlot trefzeker Met korte toetsen

De penseelstreek van Frans Hals

tijD 10 minuten DOeleN • leerlingen laten zien hoe je naar een schilderij kunt kijken • de bijzondere schilder- techniek van Frans Hals laten zien

• meer leren over de tijd waarin Frans Hals leefde

Het schilderij dat hier is afgebeeld, is in 1627 geschilderd door Frans Hals. Het heet ‘Feestmaal van officieren van de Cluveniersschutterij’. Door op een oogje te klikken komt extra informatie over een bepaald onderwerp tevoorschijn. Hierdoor ontdekken de leerlingen nog meer over het schilderij. Er is extra informatie over het feestmaal (6), de dynamische opstelling van de mannen op het schilderij (5), de glimlach van de mannen (4), de details van het schilderij (3), de drie vaandeldragers (2), de schilderstijl die Frans Hals gebruikte (1) en de hond die linksonder op het schilderij staat (7).

12

3 45

67

KliK opvolgende

extra: De veNDels vaN De scHutterij De schutterij was opgedeeld in drie vendels. vandaar dat er op dit schilderij ook drie vaandeldragers staan: ieder vendel had zijn eigen vaandeldrager. aan het hoofd van een vendel stond een kapitein, dan volgen een luitenant, een vaandeldrager en twee sergeanten. De drie kapiteins van de drie vaandels stonden op hun beurt onder de kolonel. Deze stond aan het hoofd van de schutterij, samen met de provoost (de penningmeester).

1Meester van het momentKijk eens goed naar dit schilderij.

ziet het eruit alsof deze mannen al uren stilstaan om te poseren voor de schilder? Helemaal niet. Het lijkt alsof ze daar gezel-lig bij elkaar zitten te eten en te drinken en dat Frans Hals dit schilderij in één minuut heeft gemaakt. Dat is natuurlijk helemaal niet zo! zo’n groot schilderij kost juist heel veel tijd. toch heeft Frans Hals het zo gemaakt dat het lijkt alsof dit één moment van het diner is. Dat kun je goed zien aan het glas dat wordt doorgegeven. Dat duurt nooit langer dan een paar seconden. Daarom wordt Hals ook wel de meester van het moment genoemd.

2vaandeldragersDe drie vaandeldragers van de schutterij

komen hun vaandels (vlaggen) inleveren ter gelegenheid van het afscheid van de officieren. De vaandeldragers waren jonge mannen. je herkent ze aan de vaandels die zij bij zich hebben, maar ook aan hun kleding. Die was vaak kleuriger en modieuzer dan die van de officieren. Want de officieren waren oudere heren die deftige zwarte kleding droegen. De officieren en vaandeldragers op het schilderij dragen oranje-wit-blauwe sjerpen: de kleuren van de drie vendels (groepen) waarin de schutterij was onderverdeeld. Het zijn ook de kleuren van de vlag van Nederland in die tijd.

3Meester van de snelle toetsFrans Hals wordt ook wel de ‘meester van de snelle toets’ genoemd. een toets is een penseel-

streek. bekijk dit stukje van het schilderij maar eens van heel dichtbij. Dan kun je de afzonderlijke pen-seelstreken heel goed zien. Het ziet eruit alsof Hals de kraag en sjerp heel snel geschilderd heeft met losse, trefzekere streken. Dat zie je bij dit detail van de kraag (boven) en de knoop in de sjerp (onder).

4Meester van de lachFrans Hals was de eerste schilder die mensen echt lachend op een schilderij

kon afbeelden. lachende mensen vinden wij heel normaal. als wij op de foto gaan, dan lachen we toch altijd? Maar vroeger was dat helemaal niet zo. portretten van mensen moesten laten zien hoe belangrijk en deftig zij waren. zij stonden er daarom heel serieus op. Frans Hals bracht daar verandering in. Deze officier van de schut-terij in zijn deftige zwarte pak, glimlacht. zijn lippen staan open en zijn ogen staan ook vrolijk. later schildert Hals portretten van mensen met een nog veel grotere lach.

5schuine lijnen De twaalf mannen op dit groepsportret zitten niet netjes op een rijtje, zoals bij een

klassenfoto of een foto van een voetbalelftal. Het lijkt of ze kriskras door elkaar staan. Maar als je goed kijkt, zie je toch twee groepjes: eentje links en eentje rechts. De man die in het midden achter de tafel zit, zorgt ervoor dat de twee groepjes toch bij elkaar horen. Want hij zit bij de mannen rechts, maar kijkt naar links. Ook staan de mannen schuin achter elkaar, waardoor de groepen er niet stijf uitzien. je kan ook zeggen dat Hals de mannen langs twee schuine lijnen heeft geplaatst. Die lijnen lopen van rechtsboven naar linksonder en van rechtsonder naar links-boven. Daardoor ontstaat een heel levendige sfeer. iedereen kijkt elkaar aan en je hoort ze bijna met elkaar kletsen!

6FeestmaalDe deftige heren op dit schilderij zijn de of-

ficieren van de Haarlemse Cluveniersschutterij. cluvenier komt van het woord clover, dat is een type geweer. een schutterij was zoiets als het leger en de politie. als het oorlog was, verdedigde de schutterij de stad. als het vrede was, zorgden de schutters dat het veilig was op straat, dag en nacht. alle mannen van 18 jaar en ouder hadden schut-tersplicht. aan het hoofd van de schutterij stonden de officieren. Dat werd je niet zo maar: het was een erebaan, zonder salaris. alleen de belangrijkste en rijkste mannen, zoals burgemeesters en bierbrou-wers, werden hiervoor gevraagd. Op dit schilderij zie je een feestmaal ter ere van het afscheid van de officieren na drie jaar dienst. Dat diner duurde wel drie dagen! Het schilderij hing in het ‘clubhuis’ van de schutterij.

7Waarom staat deze hond op het schilderij? Dat weet helaas niemand. Misschien bedoelde Frans Hals er iets mee. Maar wat dat was, is niet

bekend. Het is wel de enige hond op de zes schut-tersstukken van Hals.

? Raad van wie het schilderij is tijD 5 minuten DOeleN • een schilderij van Frans Hals leren herkennen • de bijzondere schilder- techniek van Frans Hals ontdekken

• ontdekken wat het verschil is tussen de schilderstijl van Frans Hals en die van andere schilders uit zijn tijd

Jammer! Niet goedKijk nog eens goed naar het gezicht van de mevrouw helemaal rechts op dit schilderij: zie je hoe fijn en precies dat gezicht is geschilderd? Vergelijk het nu met de zittende mevrouw helemaal rechts op het andere schilderij. Haar wangen zijn veel grover en ‘slordiger’ geschilderd. Vergelijk ook nog maar eens de kragen op beide schilderijen!

Nadat de leerlingen de verklaring voor hun goede of foute antwoord hebben gelezen, kunnen ze op beide schilderijen klikken om meer te weten te komen over de afgebeelde portretten.

Op deze pagina staan twee schilde-rijen afgebeeld. Hiermee kunnen leerlingen testen of ze een schilderij van Frans Hals kunnen herkennen. Ze bekijken beide schilderijen en klikken het schilderij aan dat vol-gens hen van Frans Hals is. Zowel bij een goed als een fout antwoord verschijnt de verklaring in beeld.

Dat heb je goed gezien!Dit schilderij is gemaakt door Frans Hals. Je kunt dat zien aan de losse penseelstreken. Kijk maar eens naar het rood op de wangen van de zittende mevrouw helemaal rechts en vergelijk het met het gezicht van de mevrouw helemaal rechts op het andere schilderij. Frans Hals schilderde heel grof, en zijn collega Johannes Verspronck heel fijn en netjes.

KliK opvolgende

Frans Hals, De meester van de lach tijD 5 minuten DOeleN • leren dat Frans Hals de enige in zijn tijd was die heel overtuigend lachende mensen kon schilderen • zien wat het verschil is tussen de schilderstijl van Frans Hals en die van andere schilders uit zijn tijd

extra: eeN vrOuWelijKe MeesterscHilDer judith leyster was een van de weinige vrouwelijke schilders in de tijd van Frans Hals. ze werd geboren in 1609 in Haarlem. Het was in die tijd helemaal niet zo gewoon dat vrouwen schilder werden. judith leyster was bovendien de eerste vrouw in de Noordelijke Nederlanden die lid mocht worden van het sint lucasgilde. Dat betekende dat ze een eigen werkplaats mocht openen en leerlingen in dienst mocht nemen.

Op deze pagina staan drie schilderijen en een filmpje. De leerlingen bekijken eerst het filmpje door op de startknop te klikken. In het filmpje wordt uitgelegd waarom Frans Hals de enige schilder in zijn tijd was die goed lachende mensen kon schilderen.

Als de leerlingen het filmpje gezien hebben, kunnen ze één voor één de schilderijen aanklikken. De tekst die hierna verschijnt, geeft de leerlingen meer informatie over wat er op de schilderijen staat en wie ze gemaakt heeft. Zo ontdekken ze dat twee van de schilderijen geschilderd zijn door Frans Hals en één door Judith Leyster en zien ze de verschillen in het afbeelden van een lach door de twee schilders.

KliK opvolgende

Jij als een echte Frans Hals tijD 5 minuten DOeleN • leerlingen laten ervaren hoe zij eruit zouden hebben gezien in de tijd van Frans Hals

Om de leerlingen een idee te geven hoe zij er zelf zouden hebben uitgezien op een schilderij uit de Gouden Eeuw, kunnen ze hier hun foto uploaden. Ze maken hiervoor met een camera of telefoon een digitale foto van zichzelf die ze op de computer opslaan. Door op een van de icoontjes met ‘upload’ te klikken, kunnen ze een foto van hun gezicht in de schilderijen zetten.

KliK opvolgende

tijD 5 minuten DOeleN • leerlingen en docenten laten zien waar ze meer informatie kunnen vinden over Frans Hals

• leerlingen laten zien dat ze hun kennis over Frans Hals kunnen delen met hun familie in het Frans Hals Museum

Wilt u terug naar het begin van de digitale les, KliK Op MeNu

via het blokje ‘informatie over het museum’ komt u terecht op de website van het Frans Hals Museum.

Onder het icoontje ‘Heeft u vragen als leerkracht? vindt u het e-mailadres voor het stellen van uw vragen.

via het icoontje ‘Meer informatie over Frans Hals’ komt u terecht op de website van het Frans Hals Museum. Hier treft u meer informatie aan over het speciale programma voor de hele klas in het museum.

Onder het icoontje ‘aan de slag met je klas’ staat informatie over een museumbezoek aan het Frans Hals Museum in Haar-lem met de hele klas. tijdens dit gratis bezoek krijgt iedere klas een spannend programma aangeboden waarin de kinderen de schilderijen van Frans Hals in het echt gaan bekijken en iedereen tips krijgt hoe hij of zij als een echte museumgids boeiend kan vertellen over de schilderijen van Frans Hals.

Onder het icoontje ‘aan de slag met je familie’ staat informatie voor kinderen die hun ouders, broertjes en zusjes willen laten zien wat ze geleerd hebben over Frans Hals. ze zijn van harte welkom in het Frans Hals Museum. als zij hun werkboekje met hun diploma laten zien, krijgen ze een expert pakket cadeau en mag een van de ouders gratis naar binnen. Kinderen zijn trouwens altijd gratis.

Meer weten & aan de slag Op deze pagina vindt u extra informatie over Frans Hals.