Evropa

Lënda :GjeografiPunoi :Erdi Dibra

Evropa• Evropa është një kontinent që përfshin pjesën më

perëndimor të Euroazisë. Evropa kufizohet nga Oqeani Arktik në veri, Oqeani Atlantik në perëndim, dhe Detit Mesdhe në jug. Në lindje dhe juglindje, Evropa është në përgjithësi konsiderohet si i ndarë nga Azia nga ndarjeve pellgut Ural dhe malet e Kaukazit, lumi Ural, Kaspik dhe Deti i Zi, si dhe ujore e ngushticës turke.

• Evropa është kontinenti i dytë më i vogël në botë me sipërfaqe, duke mbuluar rreth 10.180.000 kilometra katrorë ose 2% e sipërfaqes së Tokës dhe rreth 6.8% të sipërfaqes tokësore.Rusia merr 40% të kontinentit ndërsa Qyteti i Vatikanit është më i vogël. Evropa është kontinenti i tretë më i populluar pas Azisë dhe Afrikës, me një popullsi prej 739-743 milion ose rreth 11% e popullsisë së botës.

• Evropa zë 7,8% të sipërfaqes së ngurtë të Tokës. Për nga madhësia sipërfaqes Evrpoa është kontinenti i pestë, ndërsa për nga numri i banorëve zë vendim e dytë, pas Azisë. Evropa pa BSHP ka vetëm 5,09 milionë mk² dhe 517 milione banorë me dendësi 100 banorë në km², kurse së bashku me pjesën e BSHP-së ka 10,5milionë km², 729 milionë banorë dhe denësinë prej 70 b/km².

• Emri Evropë rrjedh nga emri EREB që d.m.th. perëndim i diellit. Kështu e kanë quajtur popujt e Lindjes së Afërt. Evropa ka pozitë të përshtatshme gjeografike. Duke e shikuer pozitën e Evropës në hartën e botës ose në glob, na bie në sy se kontinenti ynë ka një pozitë qendrore në hemisferën veriore. Pjesa më e madhe e saj gjendet në brezin mesatar klimatik verior. Vetëm skaji më verior shtrihet në brezin e ftohtë (polar) dhe ai më jugor në zonën subtropikale. Evropa në të tri anët është e rrethuar me dete dhe oqeane.

Pozita Evropës

• Fjala "Evropë" ka përdorime të shumta. Kryesoret janë gjeografike dhe politike.

• Nga ana gjeografike, Evropa është siujdhesa më perëndimore e kontinentit të Evroazisë ; limitet e saj janë të përfunduara qartë nga deti në Veri, Jug dhe Perëndim. Malet Urale zakonisht merren si kufiri lindor i Evropës, së bashku me Lumin Ural, dhe Detin Kaspik. Mund të merret parasysh që Evropa kufizohet në juglindje nga Malet Kaukaze, Deti i Zi dhe ngushticat ujore që e lidhin atë me Mesdheun.

• Nga ana politike, Evropa përbëhet nga vendet e Bashkimit Evropian, por mund të ndodhi që t'i drejtohet vendeve që janë anëtare të Këshillit të Evropës, i cili ka 47 anëtarë ku përfshihen edhe 27 shtetet e Bashkimit Evropian.

Kuptimi

Gjeografia• Europa përbën te pestën perëndimore

të Euroazisë. Ajo ka një raport të lartë të bregdetit për toke se çdo kontinent tjetër ose nënkontinenti. Kufijtë e saj detare përbëhen nga Oqeanit Arktik në veri, Oqeani Atlantik në perëndim, dhe Mesdheut, Zi, Kaspik dhe detet në jug. Toka në Evropë tregon ndryshim të madh brenda zonave relativisht të vogla. Rajonet jugore janë më shumë malore, ndërsa lëviz në veri terreni zbret nga Alpet e larta dhe Karpatet, përmes vendet e larta kodrinore, në, fusha të gjera të ulëta veriore, të cilat janë të mëdha në

• Për kah përthyeshmëria e vijës bregdetare Evropa zë vendin parë midis kontinenteve në botë. Sipërfaqja e ishujve dhe gadishujve përbën 1/3 e sipërfaqes së saj, ndërsa vija bregdetare është e gjatë 38 000 km . Në disa pjesë bregu i detit është i ulët dhe i butë, në pjesët e tjera lartë dhe i rrëpinjtë.

• Gadishujt e Evropës: Gadishulli Ballkanik, Gadishulli Apenin, Gadishulli Pirinej (Iberik), Gadishulli Skandinav etj.

• Ishujt më të mëdhenj: Britania e Madhe, Islanda, Irlanda, Sicilia, Sardenja, Korsika, Qipro, Kreta etj.

• Evropa ka ultësira por edhe male të larta. Ky kontinent ka lartësinë më të vogël mbidetare (vetëm 300 m, toka botërore 875 m). Pjesa më e madhe Evropës (2/3) është e ulët (deri në 200 m) dhe vetëm 17 % është tokë malore. Në Evropë dallohen malet vjetra dhe të reja. Malet e vjetra janë krijuar para qindra milionë vjetësh. Këto i përfshijnë malet qendrore në Evropën e Mesme (masivi qendror në Francë, malet në Gjermani dhe Çeki) malet në ishujt britanik, Gadishullin Ballkanik etj. Këtu bëjnë pjesë edhe malet Rodope në Gadishullin Ballkanik. Fuqitë e jashtme gjatë kohës së gjatë i kanë ulur dhe rrumbullakuar këto male duke krijuar në mes tyre lugina të gjera lumore.

Veçoritë e relievit

• Malet e vjetra• Malet e vjetra dallohen edhe për nga pasuritë minerale, sidomos

me qymyr dhe hekur. Këto, pasuri kanë ndihmuar zhvillimin ekonomik të vendeve në të cilat gjenden këto pasuri. Pjeset me te vjetra te Evropes me prejardhje arkaike jane Platforma ruse dhe Mbruroja Baltike .

• Malet e reja• Malet e reja janë krijuar më vonë (para 60 milionë vjetësh) dhe

dallohen ma vargmale, male të larta, të mprehta, gryka e lugina të ngushta dhe me aktivitet vullkanik (Etna, Vezufi etj.) e seizmik (tërmete). Vargmalet kryesore në Evropë janë: Alpet, Karpatet, Dinariket, Sharopindet, etj. Alpet shtrihen në Evropën Qendrore dhe Jugore, Apeninet në Gadishullin Apenin, Pirinejet në ate Pirinej. Karapatet në lindje të Alpeve në formë gjysmëharku e rrethojnë Ultësirën e Panonisë. Në Gadishullin Ballkanik shtrihen Dinariket, Sharopindet dhe mali Balkan.

• Për shkak se Evropa ka formën e një gadishulli të madh, dhe se është e hapur ndaj Oqeanit Atlantik, Detit Mesdhe, Oqeanit të Ngrirë të Veriut dhe ultësirës Siberiane, pjesët e sajë rrahën nga masat ajrore të lagështa të Atlantikut, të ngrohta të Mesdheut dhe të ftohta nga pjesët kontinentale të BSHP-së.

• Moti mbi kontinentin e Evropës varet nga lëvizja e cikloneve dhe anticikloneve. Ciklonet krijohen rreth Islandës dhe duke lëvizur në drejtim të kontinentit sjellin shi, borë, mjegull, erë. Anticiklonet gjatë verës krijohen mbi ishujt Azore në oqeanin Atlantik dukesjellë kohe të ngrohtë dhe dimrit në Siberi kur shkaktojnë kohë të ftohtë e me borë.

Klima e Evropës

• Veçori e përgjithshme klimës në Evropës është rritja e temperaturës prej veriut kah jugu dhe prej perëndimit kah lindja, ndërsa reshjet zvogëlohen në drejtim te lindjes dhe jugut. Gjatë dimrit temperaturat rriten duke shkuar kah jugu dhe perëndimi. Sasia e reshjeve në perëndim është rreth 2000 mm, ndërsa Ultësira Lindore 400-600.

• Në Evropë dallojmë disa tipe të klimës: 1 Klima mesdhetare• 2 Klima kontinentale• 3 Klima polare-subpolare• 4 Klima malore-alpine

• Klima mesdhetare• Klima mesdhetare (subtropikale) përfshinë viset

pranë brigjeve të Detit Mesdhe. Ajo ka klime te thate.Nga deti Mesdhe edhe ka marrë emrin Klima Mesdhetare.

• Viset me klimë mesdhetare

• Klima kontinentale• Klima kontinentale mbizotëron në viset e Evropës

Qendrore, Lindore, Juglindore dhe Veriore, por më e theksuar është në Evropën Lindore (Ultësira e Ukrainës, Ruse, e Panonisë etj.).

• Veçori kryesore të saj janë verat e nxehta, dimrat e ftohtë me ngrica dhe shum borë. Reshje ka pak, por ato bien gjatë verës, kur bimëve u duhen më shumë.

• Klima polare-subpolare• Klima polare-subpolare mbizotëron në viset rreth

Poli të Veriut. Temperaturat janë të ulëta, erëra të forta të ftohta dhe me pak të reshuranë formë të borës.

• Klima malore-alpine• Klima malore-alpine mbizotëron në viset rreth Poli

të Veriut. Temperaturat janë të ulëta, erëra të forta të ftohta dhe me pak të reshuranë formë të borës. Mbizotëron në viset malore. Për nga temperaturat i ngjanë klimës polare, por ka më shum ë të reshura. Përveç brezave horizontal vegjetativ ekzistojnë edhe brezat vertikalë, të cilat nderojnë kështu : tokat e punuara me kultura të ndryshme bujqësore, drunj gjetherënës, pyjet e përziera, pyjet gjethembajtëse (pishat), kullosat malore dhe shkretirat malore.

• Evropa në krahasim me kontinentet tjera ka lumenj të vegjël dhe të shkurtër. Relievi dhe klima kanë ndikuar që në Evropë të ketë ndryshime sa i përket pasurisë me lumenj, gjatësisë së tyre, dendësisë dhe sasisë së ujit. Rrjeti më i dendur i lumenjve është në Evropën Veri-perëndimore, ndërsa lumenjtë më të gjatë dhe me pellgje më të mëdha janë në Evropën e Mesme dhe atë Lindore.

• Të gjithë lumenjtë e Evropës u takojnë pesë ujëmbledhësve : Ujëmbledhësi i Oqeanit Atlantik, Oqeanit të Ngrirë, i Detit të Veriut, Detit Baltik, Detit të Zi dhe Detit Mesdhe.

Hidrografia

Bashkimi Evropian• Bashkimi Evropian është një bashkësi e disa

shteteve Evropiane e themeluar me qëllim të lirisë së qarkullimit të mallrave. Në fillim të themelimit përbëhej nga një numër i vogël shtetesh. Me rënien e Bashkimit Sovjetik, u bë paraqitja e kërkesave për anëtarësim nga shtete ish-komuniste. Edhe pse si organizatë gjithë-Evropiane është Këshilli i Sigurimit të Evropës, nga shumë vende të botës edhe BE njihet si organizatë gjithë Evropiane.

• Qëndrat politikeBrukseli (kryeqyteti)• Luksemburgu• Strasbourg

Shtete Anëtare 28 shtete

Evropa Perëndimore• Evropa Perëndimre është regjioni më i

zhvilluar i Evropës. Përbëhet nga gjashtë shtete të Unionit Evropian dhe Monakos.

• Mbretëria e Bashkuar, Irlanda, Holanda, Belgjika, Luksemburgu, Franca, Monako dhe Korsika.

• Evropa Perëndimore me tërë pjesën e saj del në Oqeanin Atlantik, andaj shpesh në literaturën gjeografike quhet regjion i Atlantikut. Evropa Perëndimore ka shtrirje meridionale prej Skocisë në veri, deri te Spanja, në jug.

• Evropa Perëndimore për shkak të pozitës së saj quhet edhe ” dritarja e Evropës në botë”

• Evropa e Mesme është regjion i Evropës kufijtë e së cilit vështirë definohen. Evropa e Mesme shtrihet ndërmjet asaj Perëndimore, Jugore dhe Evropës lindore.

• Zakonisht konsiderohet se Evropës së Mesme i takojnë Gjermania, Polonia, Çekia, Sllovakia, Zvicra, Austria, Hungaria, Estonia,Lituania,Letonia,Sllovenia

• Ka pozitë shumë të mirë gjeografike sepse është urë lidhëse mes Evropës Perëndimore, Evropes Jugore dhe Evropes Lindore.

• Evropa e Mesme përfshinë 10 % të sipërfaqes së Evropës dhe 23,1 % të popullsisë.

Evropa Qendrore

• Evropa Jugore është pjesë jugore e kontinentit të Evropës, në basenin e Detit Mesdhe. Evropa Jugore përbëhet prej tre gadishujve: Ballkanik, Apenin dhe Pirinej, si dhe shumë ishujve që gjenden pranë tyre. Evropa Jugore është është kuptim më i gjerë se Evropa Mesdhetare. Evropa Mesdhetare pëfshin vendet përgjatë bregdetit të Detit Mesdhe dhe pjesëve që janë në gji të tij. Në pozitën gjeografike të Evropës Jugore rol të rëndësishëm luan Deti Mesdhe. Deti Mesdhe ka pozitë shumë të mirë gjeografike. Me poziten e tij qendrore ka shërbyar si rrugë lidhëse mes tri kontinentesh: Evropës,Afrikës dhe Azisë

Evropa Jugore

Evropa Lindore• Evropa Lindore është një term që i referohet regjionit

gjeopolitik të pjesës lindore të Evropës. Ajo ze ekstremin lindor te Evropes dhe shtireht midis Finlandes, Polonise, Sllovakise, Humgaris edhe Rumanise ne perendim dhe maleve Ural ne lindje. Kufirin verior e bejne deti I Bardhe, deti Barenc e ate jugor deti I Zi dhe liqeni Kaspik.

Evropa Veriore• Evropa veriore është hapësira e cila përfshinë pjesën veriore të Evropës. Shtetet që përbëjnë

Evropën veriore janë : Islanda, Norvegjia,Suedia, Finlanda, Danimarka, Lituania, Letonia dhe Estonia. Evropa veriore ka pozitë skajore gjeografike.

•

Disa nga qytetet me te medha te Evropes

• Parisi

• Roma

• Londra

• Stambolli

• FUND