giao trinh phan tich thiet ke he thong pdf

Taøi lieäu Phaân Tích Thieát Keá Heä Thoáng

1

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Chaøo möøng caùc baïn ñeán vôùi moân hoïc Phaân tích thieát keá thoáng, moät moân hoïc raát thuù vò, caàn thieát trong vieäc xaây döïng moät öùng duïng thöïc teá. Noù cuõng seõ trang bò cho caùc baïn những kieán thöùc caàn thieát duøng ñeå vieát phaàn lyù thuyeát cuûa ñeà aùn toát nghieäp. Taøi lieäu seõ cung caáp nhöõng kyõ naêng caàn thieát trong phaân tích thieát keá moät heä thoáng thoâng tin quaûn ly.ù Taøi lieäu naøy moät phaàn ñöôïc dòch vaø bieân soaïn laïi töø quyeån saùch Practical Data Modelling For Database Design cuûa hai taùc giaû Renzo D’Orazio & Gunter Happel Taøi lieäu trình baøy töôøng taän chi tieát caùc kyõ naêng caàn thieát trong phaân tích thieát keá moät heä thoáng thoâng tin, töø vieäc trình baøy caùc nguyeân taéc caàn thieát ñeå phaân bieät moät khaùi nieäm laø taäp thöïc theå hay thuoäc tính ñeán vieäc trình baøy hình aûnh döõ lieäu baèng moâ hình thöïc theå keát hôïp. Noù cuõng ñaøo saâu vaøo caùc khía caïnh taäp thöïc theå cha con, moái keát hôïp moät ngoâi, moái keát hôïp ba ngoâi, nhieàu moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå. Taøi lieäu coù nhieàu ví duï cuï theå deã hieåu töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. Duø ñaõ coá gaéng heát söùc, taøi lieäu cuõng khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, raát mong sö ñoùng goùp cuûa caùc baïn. Chuùng toâi chaân thaønh caùm ôn söï ñoäng vieân vaø ñoùng goùp yù kieán cuûa caùc baïn ñoàng nghieäp trong quaù trình bieân soaïn taøi lieäu.

Toå Boä moân Heä thoáng thoâng tin


2

M ỤC L ỤC

Chöông 1 .................................................................................................................................................................................... 8

QUI TRÌNH PHAÂN TÍCH THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG .............................................................................................................. 8

I PHAÂN TÍCH VAØ THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG THOÂNG TIN LAØ GÌ?.......................................................................................... 8

II HEÄ THOÁNG (system) ................................................................................................................................................... 10

III QUI TRÌNH PHAÂN TÍCH THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG ...................................................................................................... 12

Chöông 2 .................................................................................................................................................................................. 16

CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU VAØ MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU.................................................................................................................. 16

I HEÄ THOÂNG TIN THEO LOÁI CUÕ (information system).................................................................................................... 16 1 Heä taäp tin theo loái cuõ................................................................................................................................................ 17 2 Moät ví duï veà truøng laép döõ lieäu (data redundancy) .................................................................................................... 17

II TIEÁP CAÄN CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU........................................................................................................................................ 18 1 Cô sôû döõ lieäu laø gì? .................................................................................................................................................. 18 2 Heä quaûn trò CSDL (DBMS: database management system)..................................................................................... 18 3 Caùc loaïi HQTCSDL ................................................................................................................................................. 18

III CSDL, HQTCSDL VAØ NGÖÔØI DUØNG (User).............................................................................................................. 19 1 CSDL quan heä vaø heä taäp tin theo loái cuõ.................................................................................................................... 19

IV DÖÕ LIEÄU TAÄP TRUNG HAY PHAÂN TAÙN .................................................................................................................... 20

V MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU .................................................................................................................................................... 20 1 Phaân tích döõ lieäu vaø phaân tích heä thoáng thoâng tin..................................................................................................... 20 2 Vaán ñeà toàn kho vaø nhaø cung caáp .............................................................................................................................. 20 3 Vieäc söû duïng vaø vai troø cuûa moâ hình döõ lieäu ............................................................................................................ 21

VI THIEÁT KEÁ MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU VAØ CSDL.................................................................................................................. 21 1 Caùc böôùc phaân tích thieát keá CSDL ........................................................................................................................... 21 2 Toùm taét caùc giai ñoaïn khaùc nhau trong PTTK CSDL ............................................................................................... 22

VII TOÙM TAÉT CHÖÔNG.................................................................................................................................................... 22

VIII BAØI TAÄP .................................................................................................................................................................. 22

Chöông 3 .................................................................................................................................................................................. 23

GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU ........................................................................................................................ 23

I GIÔÙI THIEÄU MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU .......................................................................................................................... 23

II XAÂY DÖÏNG MOÂ HÌNH ER........................................................................................................................................... 23 1 Ví duï - Moái keát hôïp moät-nhieàu................................................................................................................................. 24 2 Ví duï – moái keát hôïp moät-moät ................................................................................................................................... 25 3 Ví duï – moái keát hôïp nhieàu-nhieàu ............................................................................................................................. 26

III MOÂ HÌNH ER THEO KYÙ HIEÄU CUÛA CHEN ............................................................................................................... 27

IV PHIEÁU THÖÏC THEÅ THUOÄC TÍNH ............................................................................................................................. 28

V CAÙCH TIEÁP CAÄN MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU.............................................................................................................. 29


3

1 Caùc böôùc caáu truùc hoùa döõ lieäu .................................................................................................................................. 29 1 Toùm taét .................................................................................................................................................................... 30 2 Thöïc haønh caùc böôùc moâ hình hoùa döõ lieäu ................................................................................................................. 31

VI TÖÏ ÑIEÅN DÖÕ LIEÄU (data dictionary).......................................................................................................................... 33

VII BAØI TAÄP ....................................................................................................................................................................... 34 1 Baøi 2.1 ..................................................................................................................................................................... 34 2 Baøi 2.2 ..................................................................................................................................................................... 34 3 Baøi 2.3 ..................................................................................................................................................................... 34 4 Baøi 2.4 ..................................................................................................................................................................... 35 5 Baøi 2.5 ..................................................................................................................................................................... 35 6 Traéc nghieäm............................................................................................................................................................. 35

Chöông 4 .................................................................................................................................................................................. 37

MOÂ HÌNH QUAN HEÄ .............................................................................................................................................................. 37

I MOÂ HÌNH QUAN HEÄ LAØ GÌ............................................................................................................................................. 37 1 Quan heä (relation).................................................................................................................................................... 37 2 Thöïc theå, quan heä, vaø baûng (table)........................................................................................................................... 37 3 Boä (tuple)................................................................................................................................................................. 38 4 Thuoäc tính (attribute) ............................................................................................................................................... 38 5 Kyù hieäu .................................................................................................................................................................... 39

II KHOÙA .......................................................................................................................................................................... 39 1 Khoaù (key, candidate key)......................................................................................................................................... 39 2 Khoùa hôïp (composite key) ........................................................................................................................................ 39 3 Khoùa chính (primary key)......................................................................................................................................... 39 4 Khoùa ngoaïi (foreign key) .......................................................................................................................................... 40 5 Khoùa döï tuyeån vaø khoùa khaùc.................................................................................................................................... 40 6 Khoùa nhaân taïo (khoùa ñaïi dieän) artificial key (surrogate key).................................................................................... 41 7 Khoùa phuï (Secondary keys) ...................................................................................................................................... 41

III NHÖÕNG TÍNH CHAÁT KHAÙC CUÛA MOÂ HÌNH QUAN HEÄ ........................................................................................... 41 1 Ñaïi soá quan heä, pheùp tính quan heä ........................................................................................................................... 41 2 Raøng buoäc toaøn veïn ................................................................................................................................................. 42 3 Keát noái quan heä........................................................................................................................................................ 42 4 Mieàn giaù trò (data domain integrity) ......................................................................................................................... 42 5 Raøng buoäc do ngöôøi duøng (user constraint) .............................................................................................................. 43

IV QUI TAÉC BIEÁN ÑOÅI MOÂ HÌNH ER THAØNH MOÂ HÌNH QUAN HEÄ ............................................................................ 43 1 Qui taéc bieán ñoåi moâ hình ER .................................................................................................................................... 43 2 Qui taéc theå hieän moái keát hôïp thoâng qua khoùa ngoaïi ................................................................................................. 43 3 Toùm taét caùc qui taéc bieán ñoåi ..................................................................................................................................... 45

V BAØI TAÄP ....................................................................................................................................................................... 46 1 Baøi taäp 1................................................................................................................................................................... 46 2 Traéc nghieäm............................................................................................................................................................. 46

Chöông 5 .................................................................................................................................................................................. 48

PHAÂN TÍCH DÖÕ LIEÄU VAØ YEÂU CAÀU CHÖÙC NAÊNG......................................................................................................... 48

I GIÔÙI THIEÄU..................................................................................................................................................................... 48 1 Hoaït ñoäng kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng .................................................................................................................... 48 2 Phaân tích heä thoáng thoâng tin..................................................................................................................................... 48


4

3 Phaân tích döõ lieäu ...................................................................................................................................................... 48

II NGUOÀN DÖÕ LIEÄU ....................................................................................................................................................... 49 1 Caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin ......................................................................................................................... 49 2 Phaân tích maãu bieåu................................................................................................................................................... 49

III KIEÅM TRA YEÂU CAÀU CHÖÙC NAÊNG........................................................................................................................... 51 1 Nguyeân taéc chung .................................................................................................................................................... 51 2 Ví duï: ....................................................................................................................................................................... 51

IV BAØI TAÄP 4.1 ................................................................................................................................................................. 53

V TRAÉC NGHIEÄM ........................................................................................................................................................... 54

Chöông 6 .................................................................................................................................................................................. 55

TÍNH BAÉT BUOÄC, KHOÂNG BAÉT BUOÄC TRONG MOÁI KEÁT HÔÏP................................................................................... 55

I NGÖÕ NGHÓEA MOÁI KEÁT HÔÏP......................................................................................................................................... 55 1 Tính khoâng baét buoäc cuûa moái keát hôïp ...................................................................................................................... 55

II PHIEÁU MOÁI KEÁT HÔÏP................................................................................................................................................ 56

III AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TÍNH KHOÂNG BAÉT BUOÄC TREÂN KHOÙA NGOAÏI....................................................................... 57 1 Quan heä moät-nhieàu .................................................................................................................................................. 58 2 Quan heä moät-moät ..................................................................................................................................................... 59 3 Quan heä nhieàu-nhieàu................................................................................................................................................ 59

IV TÍNH BAÉT BUOÄC, KHOÂNG BAÉT BUOÄC TRONG CAÙC BÖÔÙc moâ hình hoùa döõ lieäu .................................................... 60

V BAØI TAÄP ....................................................................................................................................................................... 60 1 Baøi taäp 5.1................................................................................................................................................................ 60 2 Traéc nghieäm............................................................................................................................................................. 61

Chöông 7 .................................................................................................................................................................................. 63

TAÄP THÖÏC THEÅ CHA VAØ TAÄP THÖÏC THEÅ CON ............................................................................................................. 63

I TAÄP THÖÏC THEÅ PHUÏ THUOÄC (dependent entity, id-dependent entity) .......................................................................... 63

II THUOÄC TÍNH HAY TAÄP THÖÏC THEÅ.......................................................................................................................... 64

III TAÄP THÖÏC THEÅ CHA VAØ TAÄP THÖÏC THEÅ CON ....................................................................................................... 65 1 Caùi toång quaùt vaø caùi chuyeân bieät .............................................................................................................................. 65 2 Kyù hieäu taäp thöïc theå cha/con.................................................................................................................................... 66 3 YÙnghóa ..................................................................................................................................................................... 66 4 Caùi toång theå vaø caùi thaønh phaàn................................................................................................................................. 66 5 Thuoäc tính cuûa caùc taäp thöïc theå cha/con................................................................................................................... 66 6 Caùc tính chaát cuûa taäp thöïc theå cha/con ..................................................................................................................... 67 7 Bieán ñoåi taäp thöïc theå cha/con thaønh quan heä............................................................................................................ 69 8 Moâ hình hoùa caùc taäp con giao nhau baèng vai troø ...................................................................................................... 70

IV TAÄP THÖÏC THEÅ CHA, CON TRONG CAÙC BÖÔÙC moâ hình hoùa döõ lieäu ..................................................................... 71

V BAØI TAÄP 6.1 ................................................................................................................................................................. 71

Chöông 8 .................................................................................................................................................................................. 73

MÔÛ ROÄNG KHAÙI NIEÄM MOÁI KEÁT HÔÏP ............................................................................................................................. 73


5

I MOÁI KEÁT HÔÏP MOÄT-MOÄT .............................................................................................................................................. 73

II NHIEÀU MOÁI KEÁT HÔÏP GIÖÕA HAI TAÄP THÖÏC THEÅ .................................................................................................. 74

III MOÁI KEÁT HÔÏP hay THUOÄC TÍNH.............................................................................................................................. 75

IV MOÁI KEÁT HÔÏP LOAÏI TRÖØ .......................................................................................................................................... 75

V MOÁI KEÁT HÔÏP BA NGOÂI (ternary RELATIONSHIP) ................................................................................................. 76

VI MOÁI KEÁT HÔÏP MOÄT NGOÂI (unary relationship, recursive relationship) ................................................................... 77 1 Baûn soá keát noái moät nhieàu ......................................................................................................................................... 77 2 Baûn soá keát noái moät moät ............................................................................................................................................ 78 3 Baûn soá keát noái nhieàu nhieàu....................................................................................................................................... 79

VII BAØI TAÄP ....................................................................................................................................................................... 81 1 Baøi 7.1 ..................................................................................................................................................................... 81 2 Baøi 7.2 ..................................................................................................................................................................... 81 3 Baøi 7.3 ..................................................................................................................................................................... 81

Chöông 9 .................................................................................................................................................................................. 83

KHÍA CAÏNH TAÏM THÔØI CUÛA MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU ......................................................................................................... 83

I DÖÕ LIEÄU LÒCH SÖÛ........................................................................................................................................................... 83

II DUØNG TAÄP THÖÏC THEÅ pHUÏ THUOÄC ÑEÅ MOÂ HÌNH VAÁN ÑEÀ COÙ DÖÕ LIEÄU LÒCH SÖÛ........................................... 83

III SÖÏ THAY ÑOÅI baûn soá KEÁT NOÁI CUÛA MOÁI KEÁT HÔÏP ................................................................................................ 83 1 Do qui taéc quaûn lyù thay ñoåi ...................................................................................................................................... 83 2 Do phaûi löu tröõ döõ lieäu lòch söû .................................................................................................................................. 84

IV BAØI TAÄP ....................................................................................................................................................................... 85 1 Baøi 8.1 ..................................................................................................................................................................... 86

Chöông 10 . ............................................................................................................................................................................... 87

KIEÅM TRA SÖÏ DÖ THÖØA DÖÕ LIEÄU .................................................................................................................................... 87

I DÖ THÖØA DÖÕ LIEÄU TRONG CSDL ................................................................................................................................ 87 1 Dö thöøa taäp thöïc theå ................................................................................................................................................. 87 2 Dö thöøa thuoäc tính.................................................................................................................................................... 87 3 Dö thöøa moái keát hôïp................................................................................................................................................. 87

II BAØI TAÄP 9.1 ................................................................................................................................................................. 87

Chöông 11 . ............................................................................................................................................................................... 89

SÖÏ CHUAÅN HOÙA ..................................................................................................................................................................... 89

I GIÔÙI THIEÄU..................................................................................................................................................................... 89

II PHUÏ THUOÄC HAØM (functional dependency) .............................................................................................................. 89 1 Phuï thuoäc haøm ......................................................................................................................................................... 89 2 Phuï thuoäc haøm ñaày ñuû .............................................................................................................................................. 89

III CAÙC DAÏNG CHUAÅN.................................................................................................................................................... 90 1 Ví duï ........................................................................................................................................................................ 90 2 Daïng chuaån moät (first normal form)......................................................................................................................... 91 3 Daïng chuaån hai (second normal form) ..................................................................................................................... 92


6

4 Daïng chuaån ba (third normal form).......................................................................................................................... 92

IV CHUAÅN HOÙA THEO LYÙ THUYEÁT CSDL.................................................................................................................... 93

V TIEÁP CAÄN THEO MOÂ HÌNH ER.................................................................................................................................. 94

VI BAØI TAÄP ....................................................................................................................................................................... 94 1 10.1 .......................................................................................................................................................................... 94 2 10.2 .......................................................................................................................................................................... 95 3 Traéc nghieäm............................................................................................................................................................. 96

Chöông 12 . ............................................................................................................................................................................... 97

CAÙC SUY XEÙT TRONG THIEÁT KEÁ VAÄT LYÙ...................................................................................................................... 97

I GIÔÙI THIEÄU..................................................................................................................................................................... 97

II BAÛNG, VUØNG .............................................................................................................................................................. 97

III VUØNG, MOÂ TAÛ, LOAÏI DÖÕ LIEÄU VAØ KÍCH THÖÔÙC.................................................................................................... 98

IV KHOÙA CHÍNH VAØ KHOÙA NGOAÏI ............................................................................................................................... 98

V KHOÙA NHAÂN TAÏO....................................................................................................................................................... 98

VI LAÄP CHÆ MUÏC............................................................................................................................................................. 98

VII PHAÙ VÔÕ CAÙC DAÏNG CHUAÅN (denormalization)........................................................................................................ 99 1 Ví duï 1 ..................................................................................................................................................................... 99 2 Ví duï 2 ..................................................................................................................................................................... 99 3 Ví duï 3 ..................................................................................................................................................................... 99

VIII CAÙC KHÍA CAÏNH KHAÙC ...................................................................................................................................... 100

Chöông 13 . ............................................................................................................................................................................. 101

CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP NGHIEÂN CÖÙU................................................................................................................................... 101

I TRÖÔØNG CAO ÑAÚNG TAÂY ÑOÂ ..................................................................................................................................... 101 1 Yeâu caàu döõ lieäu / ñaëc taû vaán ñeà. ............................................................................................................................. 101 2 Moâ hình hoùa döõ lieäu ............................................................................................................................................... 102

II BAØI TAÄP ..................................................................................................................................................................... 104 1 Baøi taäp 1 (haøng hoùa)............................................................................................................................................... 104 2 Baøi taäp 2 (Vaät tö) ................................................................................................................................................... 105 3 Baøi taäp 3 (Moâ hình TSCÑ) ..................................................................................................................................... 106 4 Baøi taäp 4 (Löông)................................................................................................................................................... 107 5 Baøi taäp 6 (cho thueâ baêng ñóa) ................................................................................................................................. 108 6 Baøi taäp 7 (xöû lyù ñôn haøng)...................................................................................................................................... 108

Chöông 14............................................................................................................................................................................... 110

SÔ ÑOÀ DFD ............................................................................................................................................................................ 110

I KHAÙI NIEÄM .................................................................................................................................................................... 110

II SÔ ÑOÀ DOØNG DÖÕ LIEÄU DFD (Data Flow Diagram)............................................................................................... 111 1 Khaùi nieäm: ............................................................................................................................................................. 111 2 Coâng duïng:............................................................................................................................................................. 112 3 Caùc thaønh phaàn duøng ñeå bieåu dieãn sô ñoà DFD: ...................................................................................................... 112


7

4 Sô ñoà doøng döõ lieäu ................................................................................................................................................. 113 5 Caùc qui taéc caàn phaûi tuaân thuû khi veõ sô ñoà DFD..................................................................................................... 116 6 Caùc kyù hieäu laëp laïi ................................................................................................................................................. 116

III CAÙC BÖÔÙC THÖÏC HIEÄN ÑEÅ VEÕ SÔ ÑOÀ DFD......................................................................................................... 116 1 Böôùc 1: laäp baûng söï kieän ........................................................................................................................................ 117 2 Böôùc 2: Laäp sô ñoà moâi tröôøng ................................................................................................................................ 118 3 Böôùc 3: Laäp sô ñoà DFD caáp 0 ................................................................................................................................ 118 4 Böôùc 4: Laäp sô ñoà DFD con ................................................................................................................................... 119 5 Böôùc 5: Thieát keá xöû lyù chi tieát cho caùc oâ xöû lyù khoâng theå phaân raõ. ......................................................................... 119

IV THIEÁT KEÁ XÖÛ LYÙ CHI TIEÁT...................................................................................................................................... 119 1 Caùc phöông phaùp söû duïng ...................................................................................................................................... 120 2 Anh ngöõ caáu truùc (structured English) .................................................................................................................... 120 3 Baûng quyeát ñònh vaø caây quyeát ñònh ........................................................................................................................ 120 1 Sô ñoà thuaät giaûi (flowchart).................................................................................................................................... 121

V TÖØ ÑIEÅN DÖÏ AÙN ....................................................................................................................................................... 121 1 Khaùi nieäm .............................................................................................................................................................. 121 2 Xaây döïng caùc ñieåm vaøo cho töï ñieån döï aùn.............................................................................................................. 121

----oOo----


8

Chöông 1 .

QUI TRÌNH PHAÂN TÍCH THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG

I PHAÂN TÍCH VAØ THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG THOÂNG TIN LAØ GÌ? Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin là một phương pháp được sử dụng bởi dãy các công ty từ IBM đến Pepsi, Hasbro, Inc., để tạo và duy trì hệ thống thông tin nhằm thực hiện các chức năng cơ bản như lưu trữ chính xác các tên và địa chỉ của khách hàng, xử lý các đơn hàng và thanh toán cho người làm công. Mục tiêu chính của phân tích và thiết kế hệ thống là cải tiến hệ thống cấu trúc, điển hình là qua ứng dụng phần mềm, có thể giúp đỡ các nhân viên hoàn tất các công việc chính của doanh nghiệp được dễ dàng và hiệu quả hơn. Là một người phân tích hệ thống, bạn sẽ là trung tâm của sự phát triển phần mềm đó. Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin được dựa trên:

Sự hiểu biết của bạn về các mục tiêu, các cấu trúc và các qui trình của tổ chức. Kiến thức của bạn về làm thế nào để triển khai công nghệ thông tin nhằm mang lại lợi ích

cho doanh nghiệp. Để thành công trong cố gắng này, bạn nên có một tiếp cận cấu trúc. SDLC được trình bày trong hình 1-1 là một tiếp cận bốn-giai đoạn để nhận diện, phân tích, thiết kế, và thực hiện một hệ thống thông tin. Qua giáo trình này, chúng tôi dùng SDLC để cấu trúc sự bàn luận về qui trình phát triển hệ thống. Trước khi chúng tôi nói về SDLC, Chúng tôi mô tả trước nhất phân tích và thiết kế hệ thống có nghĩa là gì. Phân tích và thiết kế hệ thống: các khái niệm chính Mục tiêu chính của phân tích và thiết kế hệ thống là để cải tiến hệ thống cấu trúc. Thông thường điều này liên quan đến phát triển hay tạo được phần mềm ứng dụng và huấn luyện nhân viên để sử dụng nó. Phần mềm ứng dụng, cũng còn được gọi là một hệ thống, được thiết kế để hỗ trợ một nhiệm vụ hay một qui trình được tổ chức cụ thể như quản lý tồn kho, chi trả lương, hay phân tích thị trường. Mục tiêu của phần mềm ứng dụng là chuyển dữ liệu thành thông tin. Ví dụ chẳng hạn phần mềm được phát triển cho bộ phận kho của một cửa hàng bán sách có thể theo dõi số lượng sách trong kho của các cuốn sách bán chạy nhất của đợt bán sau cùng. Phần mềm cho bộ phận chi trả lương có thể theo dõi sự thay đổi lương của nhân viên. Sự đa dạng của phần mềm ứng dụng rời khỏi kệ bán có thể được mua bao gồm WordPerfect, Lotus, and PowerPoint. Dẫu sao, phần mềm rời khỏi kệ bán có thể không phù hợp với yêu cầu của một tổ chức nào đó, và vì vậy tổ chức phải triển khai sản phẩm riêng cho mình. Ngoài phần mềm ứng dụng, hệ thống thông tin còn bao gồm:

Phần cứng (hardware) và phần mềm hệ thống (system software) là nền tảng để phần mềm ứng dụng hoạt động. Hãy nhớ rằng, phần mềm hệ thống trợ giúp các chức năng của máy tính, trong khi phần mềm ứng dụng trợ giúp người sử dụng hoàn thành các công việc như viết lách, chuẩn bị bảng tính, và nối với Internet.

Các tài liệu sưu liệu và huấn luyện (documentation and training manuals) là các tài liệu được tạo bởi người phân tích hệ thống để trợ giúp nhân viên sử dụng phần mềm mà từ đó nó tạo ra sự trợ giúp.

Các vai trò công việc cụ thể (specific job roles) gắn liền với toàn bộ hệ thống, ví dụ như người chạy máy tính và việc canh giữ cho phần mềm hoạt động.

Kiểm soát (controls) là các phần việc của phần mềm nhằm ngăn ngừa gian lận và bị trộm cắp.

Người sử dụng phần mềm nhằm thực hiện công việc của mình.


9

Các thành phần của các úng dụng hệ thống thông tin dựa trên máy tính được tóm tắt trong hình 1-2. Chúng tôi chỉ ra mọi chiều của toàn bộ hệ thống, với sự chú trọng đặc biệt đến sự phát triển phần mềm ứng dụng – trách nhiệm hàng đầu của bạn khi là một người phân tích hệ thống. Mục tiêu của chúng tôi là giúp bạn hiểu và làm theo qui trình công nghệ phần mềm mà nó sẽ dẫn dắt bạn đến sự tạo dựng một hệ thống thông tin. Như được chỉ ra trong hình 1-3, các phương pháp (methodologies), kỹ thuật (techniques), và công cụ (tools) đã được minh chứng là phần cốt lõi để xử lý công nghệ phần mềm.

Methodologies

Techniques Tools

Software Engineering

Process

Figure 1-3: The software engineering processuses methodologies, techniques, and tools

Phương pháp (methodologies) là một dãy cách tiếp cận theo từng bước giúp phát triển sản phẩm cuối cùng: hệ thống thông tin. Phần lớn các phương pháp tích hợp một vài kỹ thuật phát triển, như quan sát trực tiếp và phỏng vấn người sử dụng hệ thống hiện hành. Kỹ thuật (techniques) là các xử lý mà bạn, là một người phân tích, sẽ làm theo để bảo đảm rằng công việc của bạn là hiểu được, trọn vẹn và dễ hiểu. Kỹ thuật cung cấp sự hỗ trợ trên một phạm vi rộng lớn các công việc bao gồm cả việc dẫn dắt trọn vẹn việc phỏng vấn người dùng hiện hành và tương lai của hệ thống thông tin để xác định hệ thống của


10

bạn nên làm gì, hoạch định và quản trị các hoạt động của dự án phát triển hệ thống, sơ đồ hóa hệ thống thực hiện chức năng như thế nào và thiết kế các báo cáo, ví dụ như hệ thống của bạn sẽ phát sinh các hóa đơn cho người dùng để họ hoàn thành công việc. Công cụ (tools) là các chương trình máy tính, như công cụ máy tính trợ giúp công nghệ phần mềm (CASE: computer aided software engineering) giúp dễ dàng để sử dụng một kỹ thuật nào đó. Ba phần tử này-phương pháp, kỹ thuật, và công cụ - cùng làm việc với nhau để tạo ra một tiếp cận có tính cấu trúc để phân tích và thiết kế hệ thống.

II HEÄ THOÁNG (SYSTEM) Thuật ngữ chính được sử dụng thường xuyên trong quyển sách này là hệ thống. Hiểu biết về hệ thống và về chúng hoạt động ra sao có tính quyết định để hiểu phân tích và thiế kế hệ thống. Sự xác định hệ thống và các thành phần của nó Một hệ thống là một tập tương quan các thủ tục kinh doanh (hay các thành phần) được sử dụng trong một đơn vị doanh nghiệp, cùng hoạt động vì một mục tiêu nào đó. Ví dụ, mộ hê thống trong bộ phận lương sẽ theo dõi chính xác khoản chi trả, trong khi hệ thống kho theo dõi chính xác các hoạt động cung ứng. Hai hệ thống này hoàn toàn tách biệt. Một hệ thống có chín tính chất, bảy trong các tính chất đó được trình bày trong hình 1-4. Sự giải thích chi tiết mỗi tính chất sẽ đi theo sau, nhưng từ hình bạn có thể thấy một hệ thống tồn tại trong một thế giới rộng mở, một môi trường. Một đường biên tách hệ thống với môi trường của nó. Hệ thống nhận nguồn vào từ bên ngoài, xử lý chúng và gởi kết quả ngược lại môi trường của nó. Mũi tên trong hình trình bày sự tương tác này giữa hệ thống và thế giới bên ngoài của nó.

1. Thành phần (component) 2. Tương quan (Interrelated components, interrelationship) 3. Biên giới (Boundary) 4. Mục tiêu (Purpose) 5. Môi trường (Environment) 6. Giao diện (interface) 7. Nguồn vào (Input) 8. Kết xuất (Output) 9. Hạn chế (Constraint)

Một hệ thống được cấu tạo từ các thành phần. Một thành phần hoặc là một phần đơn (không thể chia nhỏ được) hoặc là một tập các thành phần còn được gọi là hệ thống con (subsystem). Khái niệm đơn của một thành phần thì rất quan trọng. Ví dụ với một ô-tô hay một hệ thống stereo với thiết kế đúng đắn, chúng ta có thể sửa chữa hay nâng cấp hệ thống bằng cách thay đổi từng thành phần mà không cần phải thay đổi toàn bộ hệ thống.


11

Input

Component

Boundary

Interface

Interrelationship

Output Environment

FIGURE 1-4: Seven characteristics of a system

Các thành phần thì tương quan; nghĩa là, chức năng của một thành phần bằng cách nào đó thắt chặt với chức năng của các thành phần khác. Ví dụ, công việc của một thành phần, như tạo ra các báo cáo hàng ngày về đơn hàng được tiếp nhận, không thể tiến triển thành công, trước khi công việc của thành phần khác được hoàn tất như sắp xếp các đơn hàng theo ngày tiếp nhận. Một hệ thống có một biên giới (boundary), mà tất cả các thành phần được chứa trong đó, nó còn thiết lập giới hạn của hệ thống, tách nó khỏi các hệ thống khác. Các thành phần trong biên giới có thể được thay đổi trong khi các hệ thống bên ngoài biên giới không thể bị thay đổi. Tất cả các thành phần làm việc với nhau để đạt được một vài mục tiêu toàn diện cho hệ thống lớn hơn: lý do tồn tại của hệ thống. Một hệ thống tồn tại trong một môi trường - mọi thứ bên ngoài biên giới hệ thống có ảnh hưởng đến hệ thống. Ví dụ, môi trường của Đại học Bang bao gồm những sinh viên tương lai, tiền dự trữ, các quĩ tài trợ và thông tin tin tức. Thông thường hệ thống tương tác với môi trường của nó. Trường đại học tương tác với sinh viên tương lai bằng cách ưu ái và tuyển chọn từ trường trung học địa phương. Một hệ thống thông tin tương tác với môi trường của nó bằng việc tiếp nhận dữ liệu (sự kiện thô) và thông tin (dữ liệu qua xử lý ở một dạng có ích). Hình 1-5 trình bày một trường đại học có thể được hiểu như một hệ thống sẽ ra sao. Điểm mà ở đó nguồn vào bắt gặp đường biên giới của nó được gọi là giao diện (interface), và cũng có các giao diện giữa các hệ thống con.


12

Prospective StudentsNews Media

Funding Sources

UNIVERSITY

FIGURE 1-5: A University As a System

Interface

University Boundary

ENVIRONMENT

Một hệ thống phải đứng trước sự hạn chế (constraint) trong nhiệm vụ của nó vì có các giới hạn (theo nghĩa số lượng, tốc độ, hay khả năng) về nó có thể làm cái gì và làm thế nào nó có thể đạt được mục tiêu trong môi trường. Một vài hạn chế này được đặt bên trong hệ thống (ví dụ: một số lượng giới hạn các nhân viên có thể có). Một hệ thống nhận nguồn nhập từ môi trường để thực hiện nhiệm vụ. Ví dụ con người nhận thực phẩm, dưỡng khí, và nước từ môi trường như nguồn nhập. Bạn bị hạn chế khỏi hít thở không khí trong lành nếu bạn ở bên trong một thang máy với ai đó đang hút thuốc. Cuối cùng, một hệ thống kết xuất ra môi trường của nó như là một kết quả của việc thực hiện nhiệm vụ và như vậy nó đạt được mục tiêu. Hệ thống bị hạn chế khi mất điện.

III QUI TRÌNH PHAÂN TÍCH THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG


13

Giai đoạn 1: Hoạch định và chọn lựa hệ thống (systems planing and selection) Giai đoạn đầu tiên trong chu kỳ sống (SDLC: system development life cycle), hoạch định và chọn lựa hệ thống, có hai hoạt động chính: - Hoạt động thứ nhất, ai đó nhận diện sự cần thiết phải có một hệ thống mới hay một hệ thống nâng cấp. Nhu cầu thông tin của tổ chức được xem xét và các dự án phù hợp với các nhu cầu này được nhận diện. Nhu cầu hệ thống thông tin của tổ chức có thể là kết quả của:

Các yêu cầu phải đối phó với các vấn đề trong các thủ tục kinh doanh hiện hành. Sự mong muốn thi hành các nhiệm vụ mới. Sự hiện thực điều mà công nghệ thông tin có thể được sử dụng nhằm tận dụng một cơ

hội hiện có. Nhóm phân tích hệ thống, được thành lập trong giai đoạn này, ưu tiên chuyển đổi các yêu cầu thành các kế hoạch cho bộ phận IS (information system), bao gồm một thời biểu phát triển mới các hệ thống chính. Các yêu cầu về hệ thống mới xuất phát từ người sử dụng có nhu cầu một hệ thống mới hay một hệ thống cải tiến. Trong giai đoạn hoạch định và chọn lựa hệ thống, một tổ chức xác định có hay không việc nên dành (có sự cân nhắc) các nguồn lực cho phát triển và cải tiến hệ thống thông tin. Nghiên cứu khả thi được lèo lái trước giai đoạn thứ hai của chu kỳ sống SDLC để xác định sự tác động mang tính kinh tế và tổ chức của hệ thống. - Hoạt động thứ hai trong giai đoạn hoạch định và chọn lựa hệ thống là điều nghiên hệ thống và xác định phạm vi yêu cầu của hệ thống. Đội ngũ phân tích hệ thống tạo ra một kế hoạch cụ thể cho dự-án-được-đề-nghị để đội ngũ làm theo. Kế hoạch dự án này cụ thể hóa của chu kỳ sống chuẩn SDLC và mô tả thời gian và nguồn lực cần thiết để thực hiện. Xác định hình thức của một dự án dựa trên một thực tế là bộ phận IS của tổ chức có khả năng phát triển một hệ thống giải quyết được vấn đề hay tận dụng được thời cơ và xác định được có hay không cái giá của việc phát triển hệ thống lớn hơn lợi ích có thể có. Điều trình bày cuối cùng cho người quản trị của tổ chức về kế hoạch xử lý với các giai đoạn dự án con thường được thực hiện bởi người đứng đầu dự án và các thành viên đội ngũ khác. Giai đoạn 2: Phân tích hệ thống (systems analysis) Giai đoạn thứ hai của chu kỳ sống là phân tích hệ thống. Trong giai đoạn này, người phân tích thông qua nghiên cứu thủ tục kinh doanh hiện hành của tổ chức và hệ thống thông tin được sử dụng để tạo ra các nhiệm vụ công việc như thực hiện sổ cái, vận chuyển, nhận đơn hàng, lên lịch thiết bị và chi trả lương. Phân tích có vài giai đoạn con. Giai đoạn con thứ nhất bao hàm đến việc xác định yêu cầu hệ thống. Trong giai đoạn con này, bạn hay một phân tích viên khác làm việc với những người sử dụng để xác định người dùng mong


14

muốn điều gì từ một hệ thống được đề nghị. Giai đoạn con này bao gồm sự nghiên cứu tỉ mỉ các hệ thống hiện hành, bằng thủ công hay bằng máy tính, sẽ được thay thế hay cải tiến xem như một phần của dự án. Bước kế, bạn nghiên cứu các yêu cầu và cấu trúc chúng phù hợp với các mối tương quan của chúng, loại bỏ sự dư thừa. Thứ ba, bạn phát sinh ra các thiết kế được chọn lựa phù hợp với các yêu cầu. Rồi bạn so sánh các chọn lựa này với nhau để xác định cái nào phù hợp tốt nhất với các yêu cầu bao hàm cả giá cả, nhân công và cấp độ kỹ thuật mà tổ chức sẵn lòng chuyển giao cho tiến trình phát triển. Kết xuất của giai đoạn phân tích là bản đặc tả giải pháp thay thế được đề nghị bởi đội ngũ phân tích. Một khi việc đề nghị được chấp nhận bởi tổ chức, bạn có thể tạo ra các kế hoạch để có được phần cứng và phần mềm hệ thống cần thiết để xây dựng hay vận hành hệ thống như được đề nghị. Giai đoạn 3: Thiết kế hệ thống (systems design) Giai đoạn thứ ba của chu kỳ sống được gọi là thiết kế hệ thống. Trong quá trình thiết kế hệ thống người phân tích chuyển bản mô tả của giải pháp chọn lựa được đề nghị thành đặc tả logic rồi vật lý. Bạn phải thiết kế mọi diện mạo của hệ thống từ nhập vào và xuất ra của màn hình đến máy in, cơ sở dữ liệu, và các xử lý tính toán. Thiết kế lôgic không bị ràng buộc bởi bất kỳ phần cứng và phần mềm hệ thống cụ thể nào. Về phương diện lý thuyết, hệ thống mà bạn thiết kế có thể được thực hiện trên bất kỳ phần cứng và phần mềm hệ thống nào. Thiết kế logic tập trung vào khía cạnh doanh nghiệp của hệ thống; nghĩa là hệ thống sẽ tác động ra sao với các đơn vị nhiệm vụ trong tỗ chức doanh nghiệp. Hình 1-16 trình bày cả thiết kế logic của một sản phẩm với thiết kế vật lý của nó, cạnh nhau nhằm tiện so sánh. Từ sự so sánh bạn có thể thấy rằng nhiều quyết định cụ thể phải thực hiện để chuyển từ mô hình logic sang sản phẩm vật lý. Trạng thái này rất tương đồng trong thiết kế hệ thống thông tin. Trong thiết kế vật lý, bạn chuyển thiết kế logic thành vật lý, kỹ thuật hay đặc tả. Ví dụ bạn có thể chuyển sơ đồ ánh xạ dữ liệu gốc, dòng dữ liệu và xử lý dữ liệu của hệ thống thành một cấu trúc thiết kế hệ thống rồi có thể phân rã thành các đơn vị nhỏ hơn để chuyển thành các chỉ thị viết được bằng một ngôn ngữ lập trình. Bạn thiết kế các phần khác nhau của hệ thống để tạo ra các hoạt động vật lý cần thiết để dễ dàng thu được, xử lý, kết xuất thông tin dữ liệu. Trong quá trình thiết kế vật lý, đội ngũ phân tích quyết định ngôn ngữ lập trình mà các chỉ thị máy tính sẽ được viết, hệ cơ sở dữ liệu và cấu trúc tập tin nào sẽ được sử dụng cho dữ liệu, và nền tảng phần cứng, hệ điều hành, môi trường mạng nào mà hệ thống sẽ chạy. Các quyết định này hoàn thành các kế hoạch phần cứng và phần mềm mà nó được nhận diện ở phần cuối của giai đoạn phân tích. Giờ đây bạn có thể có được bất kỳ công nghệ mới nào không có sẵn trong tổ chức. Sản phẩm cuối cùng của giai đoạn thiết kế là đặc tả hệ thống vật lý, được trình bày dưới dạng như một sơ đồ hay bản báo cáo được thảo sẵn sàng cho việc chuyển giao cho các lập trình viên và những người xây dựng hệ thống khác để xây dựng chưong trình. Giao đoạn 4: Thực hiện và vận hành hệ thống (systems implemention and operation) Giai đoạn cuối cùng của chu kỳ sống là một qui trình hai bước: thực hiện và vận hành hệ thống. Trong quá trình thực hiện và vận hành hệ thống, bạn chuyển các đặc tả hệ thống thành hệ thống làm việc được vận hành thử rồi đưa vào sử dụng. Thực hiện bao gồm mã hóa, chạy thử và cài đặt. Trong quá trình mã hóa, lập trình viên lập các chương trình tạo nên hệ thống. Trong quá trình chạy thử, lập trình viên và phân tích viên kiểm tra từng chương trình rồi toàn bộ hệ thống để tìm và sửa chữa lỗi. Trong quá trình cài đặt, hệ thống mới trở thành một phần của hoạt động hàng ngày của tổ chức doanh nghiệp. Phần mềm ứng dụng được cài đặt, hay tải vào phần cứng hiện hữu hay mới; sau đó những người sử dụng được giới thiệu về hệ thống mới và được huấn luyện. Khởi đầu hoạch định cả chạy thử và cài đặt đồng thời với việc hoạch định dự án và giai đoạn chọn lựa, bởi vì chúng cùng đòi hỏi sự phân tích mở rộng để phát triển chính xác các tiếp cập đúng. Hoạt động thực hiện hệ thống cũng bao gồm khởi tạo sự hỗ trợ người dùng như hoàn thành các tư liệu sưu liệu, các chương trình huấn luyện và giúp đỡ người dùng. Hãy chú ý tư liệu sưu liệu và chương trình huấn luyện được hoàn thành trong quá trình thực


15

hiện. Tư liệu sưu liệu được tạo ra trong suốt chu kỳ sống và huấn luyện xảy ra vào lúc khởi đầu một dự án. Thực hiện hệ thống có thể tiếp tục cùng với sự tồn tại của hệ thống bởi vì sự hỗ trợ người dùng cũng là một phần của thực hiện. Bất chấp các cố gắng tốt nhất của người phân tích, người quản lý, người lập trình dẫu như thế nào thì việc cài đặt không phải luôn luôn là một xử lý đơn giản. Nhiều hệ thống được thiết kế tốt vẫn gặp thất bại do qúa trình cài đặt gặp lỗi. Hãy nhớ là ngay cả một hệ thống được thiết kế tốt cũng gặp sự cố khi mà việc thực hiện không được quản lý tốt. Do việc quản lý việc thực hiện hệ thống thường được thực hiện bởi đội ngũ dự án, chúng tôi nhấn mạnh khía cạnh thực hiện xuyên suốt quyển sách này. Phần thứ hai của giai đoạn thứ tư của chu kỳ sống là vận hành. Ngay khi một hệ thống đang hoạt động trong tổ chức, người sử dụng cũng nhận ra các vấn đề về nó làm việc như thế nào và thường suy nghĩ các cách cải tiến. Trong quá trình vận hành, người lập trình tạo sự thay đổi mà người sử dụng yêu cầu và sửa đổi hệ thống để phản ánh các điều kiện doanh nghiệp. Các thay đổi này thì cần thiết để duy trì hệ thống hoạt động và có ích. Lượng thời gian và mức độ cố gắng dành cho sự cải tiến hệ thống trong quá trình hệ thống hoạt động phụ thuộc vào sự thoả thuận trên việc thực hiện của các giai đoạn trước trong chu kỳ sống. Dẫu sao, vấn đề của hệ thống chắc chắn xảy đến, khi một hệ thống thông tin không thực thi như mong muốn, khi giá cả để duy trì hệ thống hoạt động trở nên cao hay khi một yêu cầu của tổ chức đòi hỏi được thay đổi một cách cơ bản. Những vấn đề như vậy chỉ ra rằng đến lúc bắt đầu thiết kế sự thay thế hệ thống. Do vậy, xảy ra hoàn tất chu kỳ lặp và bắt đầu chu kỳ sống lần nữa và mãi mãi.

---oOo---


16

Phaàn 1: THÖÏC HAØNH MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU ÑEÅ THIEÁT KEÁ CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU (PRACTICAL DATA MODELLING FOR DATABASE DESIGN)

Chöông 2 .

CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU VAØ MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU (DATABASES AND DATA MODELLING)

Toùm taét: Chöông naøy trình baøy lyù do cuûa vieäc thieát keá CSDL cho Heä thoáng thoâng tin quaûn lyù cuûa moät toå chöùc, so saùnh söï tieáp caän döïa treân taäp tin truyeàn thoáng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuûa heä thoáng thoâng tin vôùi söï tieáp caän döïa treân Cô sôû döõ lieäu hieän ñaïi, vaø ñeà ra caùc böôùc coâng vieäc cuûa vieäc phaân tích, moâ hình hoùa vaø thieát keá coù tính heä thoáng ñeå thöïc hieän caùc giaûi phaùp csdl cho caùc vaán ñeà cuûa doanh nghieäp Ñeán cuoái chöông naøy, baïn coù theå:

- so saùnh giöõa söï tieáp caän döïa treân taäp tin truyeàn thoáng vôùi söï tieáp caän hieän ñaïi döïa treân csdl ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà tích hôïp.

- nhaän dieän ñöôïc nhöõng toàn taïi cô baûn cuûa tieáp caän döïa treân taäp tin truyeàn thoáng. - naém ñöôïc nhöõng khaùi nieäm caên baûn cuûa csdl quan heä - thaáy ñöôïc nhöõng lôïi ích trong vieäc duøng csdl quan heä - naém ñöôïc caùc böôùc coâng vieäc cuûa vieäc phaân tích, moâ hình hoùa, thieát keá vaø thöïc hieän caùc giaûi phaùp

csdl quan heä cho caùc vaán ñeà doanh nghieäp

I HEÄ THOÂNG TIN THEO LOÁI CUÕ (INFORMATION SYSTEM) Trong nhieàu naêm, coâng ngheä tính toaùn vaø thoâng tin phaùt trieån töø nhöõng heä thoáng lôùn, ñaét tieàn, ñoäc quyeàn ñeán caùc heä thoáng môû maïnh vaø vöøa phaûi khoâng ñaét tieàn. Söï phaùt trieån naøy mang laïi lôïi ích to lôùn cho ngöôøi duøng cuoái bôûi söï phaùt trieån cuûa caùc goùi öùng duïng soá nhö xöû lyù vaên baûn, baûng tính ñieän töû, vaên phoøng xuaát baûn, heä quaûn lyù csdl, maùy tính trôï giuùp coâng ngheä phaàn meàm laø nhöõng ví duï. Tröôùc khi maùy tính hoùa csdl ñöôc giôùi thieäu, döõ lieäu ñöôïc löu tröõ theo kieåu ñieän töû thaønh nhieàu taäp tin rieâng bieät, söû duïng heä taäp tin theo loái cuõ. Nhöõng taäp tin naøy ñöôïc xöû lyù baèng caùc ngoân ngöõ theá heä thöù ba nhö COBOL, FORTRAN, PASCAL vaø ngay caû BASIC ñeå taïo ra caùc giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà cuûa doanh nghieäp. Moãi öùng duïng, chaúng haïn nhö heä tính löông, heä kho hay heä thoáng keá toaùn seõ coù moät taäp caùc taäp tin rieâng chöùa döõ lieäu rieâng. Nhöõng öùng duïng khaùc nhau:

- ñöôïc vieát baèng caùc ngoân ngöõ khaùc nhau. - hoaït ñoäng vôùi loaïi vaø caáu truùc taäp tin rieâng - thöôøng ñöôïc thöïc hieän treân caùc heä maùy tính khaùc nhau.

Khi nhöõng heä thoáng naøy phaùt trieån, nhöõng khieám khuyeát cô baûn baét ñaàu töï boäc loä. - cuøng moät döõ lieäu bò truøng laép ôû nhieàu heä thoáng, haäu quaû laø phaûi chi phí theâm cho phaàn löu tröõ - söï khoâng nhaát quaùn gia taêng khi döõ lieäu truøng laép ñöôïc söûa nôi naøy nhöng nôi kia thì khoâng - Neáu öùng duïng ñöôïc vieát baèng caùc ngoân ngöõ khaùc nhau, söû duïng caáu truùc taäp tin khaùc nhau,

phöông phaùp xöû lyù khaùc nhau, löu tröõ trong caùc heä thoáng khaùc nhau thì vieäc chuyeån ñoåi döõ lieäu giöõa caùc öùng duïng thuaän lôïi nhaát cuõng raát coàng keành, naëng neà, xaáu nhaát thì raát khoù khaên.

- Vieäc xöû lyù döõ lieäu khoâng deã vaø raát khoù taïo ra caùc truy vaán, baùo caùo khoâng chuaån möïc. Do vaäy, ngöôøi söû duïng ít coù cô may tröïc tieáp xöû lyù döõ lieäu hay öùng duïng. Nhöõng heä thoáng naøy ñöôïc ñieàu haønh bôûi ñoäi nguõ caùc chuyeân vieân maùy tính trong aùo choaøng traéng, cö nguï treân caùc vaên phoøng cöûa khoùa vaø theû an ninh.


17

Ngöôøi söû duïng coù nhu caàu thöïc hieän moät öùng duïng phaûi gôûi moät baûng yeâu caàu cho phoøng xöû lyù döõ lieäu. Thöôøng, nhöõng yeâu caàu naøy seõ naèm ôû khay phoøng xöû lyù döõ lieäu haøng thaùng, neáu khoâng phaûi laø naêm. Cuoái cuøng, neáu yeâu caàu naøy ñöôïc thöïc hieän, moät laäp trình vieân öùng duïng phaûi thieát keá, laäp trình ñeå ruùt trích, caäp nhaät döõ lieäu lieân quan. Thoâng thöôøng heä thoáng bò quaù haïn khi giao cho ngöôøi söû duïng Nhöõng heä thoáng thoâng tin naøy, thöôøng ñöôïc xem nhö moät gia saûn, raát naëng neà trong söû duïng vaø khoâng ñaùp öùng yeâu caàu ngöôøi söû duïng.

1 Heä taäp tin theo loái cuõ Trong quaù trình taïo ra caùc heä thoáng thoâng tin, ngöôøi laäp trình phaûi choïn loaïi taäp tin thích hôïp (tuaàn töï, töông ñoái, tuaàn töï theo chæ muïc ...), söï löïa choïn loaïi taäp tin phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau:

- Ngoân ngöõ laäp trình ñöôïc söû duïng. - Yeâu caàu cuûa öùng duïng. - phaàn cöùng maùy tính/ heä ñieàu haønh söû duïng.

Baát keå tieáp caän naøo xaûy ra, vaán ñeá cô baûn vaãn toàn taïi trong taát caû loaïi taäp tin vaø taát caû ngoân ngöõ theá heä thöù ba. Toàn taïi söï gaén boù giöõa:

- caáu truùc luaän lyù, vaät lyù cuûa taäp tin vôùi - chöông trình öùng duïng xöû lyù taäp tin naøy

Söï phuï thuoäc cuûa chöông trình öùng duïng vaøo caáu truùc taäp tin maø noù xöû lyù, taïo ra heä thoáng thoâng tin roái raém, vaø toán thôøi gian taïo döïng do vaäy toán keùm trong baûo trì. Neáu caáu truùc maãu tin cuûa taäp tin bò thay ñoåi (ví duï, moät coät hay moät qui taéc ñöôïc theâm hay ñöôïc thay ñoåi) taát caû chöông trình xöû lyù taäp tin naøy phaûi ñöôïc söû ñoåi.

- Moãi chöông trình phaûi ñöôïc chænh söûa (tröø khi phaàn thay ñoåi ñöôïc taïo trong phaàn thö vieän chung) ñeå phaûn aùnh caáu truùc taäp tin môùi.

- Moãi chöông trình phaûi ñöôïc bieân dòch vaø lieân keát laïi. - moãi chöông trình phaûi ñöôïc thöû laïi. - Döõ lieäu toàn taïi trong heä thoáng cuõ phaûi ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh heä thoáng môùi, thoâng thöôøng baèng

caùch vieát theâm chöông trình ñeå thöïc hieän söï chuyeån ñoåi naøy. - Heä thoáng saûn xuaát phaûi ngöng hoaït ñoäng ñeå caøi ñaët phaàn meàm môùi.

Nhöõng vaán ñeà treân keát hôïp vôùi nhau do moät thöïc teá laø trong moät toå chöùc lôùn moät öùng duïng ñöôïc taïo vaø ñöôïc baûo trì ñoäc laäp vôùi nhau, söû duïng phaàn cöùng vaø phaàn meàm khaùc nhau. Do moãi öùng duïng coù rieâng caùc taäp tin, neân moät döõ lieäu caàn cho nhieàu öùng duïng phaûi ñöôïc truøng laép nghóa laø nhieàu taäp tin chöùa cuøng döõ lieäu seõ ñöôïc taïo

2 Moät ví duï veà truøng laép döõ lieäu (data redundancy) Döõ lieäu truøng laép hay dö thöøa (nôi maø moät söï kieän ñöôïc löu hôn moät laàn) thì thöôøng thaáy trong heä thoáng cuõ. Moät ví duï maãu möïc veà ñieàu naøy laø heä quaûn lyù nguoàn nhaân löïc. Heä quaûn lyù nguoàn nhaân löïc bao goàm ba heä chính:

1. Heä löông, heä naøy duy trì ngaøy coâng vaø löông cho taát caû nhaân vieân. 2. Heä nhaân söï. Heä naøy duy trì lyù lòch caù nhaân, döõ lieäu veà toå chöùc, coâng vieäc ñaøo taïo vaø vò trí thaêng

tieán. 3. Heä höu. Heä naøy quaûn trò caùc qui taéc lieân quan ñeán nghæ höu, loaïi nghæ höu. Chi tieát veà höu cuûa

töøng nhaân vieân Vaán ñeà phöùc taïp laø Heä löông thoâng thöôøng ñöôïc quaûn lyù bôûi phoøng taøi chaùnh, trong khi Heä lyù lòch vaø Heä Quaûn lyù höu ñöôïc quaûn lyù bôûi phoøng toå chöùc.


18

Roõ raøng, coù nhieàu döõ lieäu veà nhaân vieân laø chung cho caû ba heä. Thöôøng nhöõng heä naøy ñöôïc thöïc hieän vaø baûo trì rieâng bieät, keå caû nguoàn taøi nguyeân rieâng vaø chuùng taïo söï truøng döõ lieäu nhaân vieân maø chuùng duøng

II TIEÁP CAÄN CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU Khôûi ñaàu, söï giôùi thieäu csdl vaø heä quaûn trò csdl nhaèm vaøo moät soá vaán ñeà gaén lieàn vôùi heä döïa treân caùc taäp tin theo loái cuõ. Ñieàu naøy taïo ra vieäc xöû lyù, phaùt trieån treân hai möôi laêm naêm qua vôùi moät heä quan heä thöông maïi xuaát hieän cuoái nhöõng naêm thaäp nieân 70 vaø caùc naêm ñaàu cuûa thaäp nieân 80 Tröôùc khi xem xeùt CSDL vaø heä quaûn trò csdl quan heä giaûi quyeát moät vaøi vaán ñeà naøy nhö theá naøo chuùng ta caàn laøm roõ vaøi khaùi nieäm.

1 Cô sôû döõ lieäu laø gì? Moät csdl coù theå ñònh nghóa taïm nhö sau: moät choã chöùa coù toå chöùc taäp hôïp caùc taäp tin, caùc maãu tin vaø caùc coät döõ lieäu coù lieân quan. Ngaøy nay csdl toàn taïi trong moãi öùng duïng thoâng duïng, ví duï:

- Heä kho vaø kieåm keâ. - Heä ñaët choã maùy bay. - Heä nguoàn nhaân löïc. - heä dòch vuï coâng coäng nhö caáp nöôùc, ñieän, khí ñoát. - Ñieàu khieån quaù trình cheá taïo vaø saûn xuaát.

Danh saùch thì voâ taän. 2 Heä quaûn trò CSDL (DBMS: database management system)

Moät heä quaûn trò csdl (HQTCSDL) laø: - moät taäp caùc phaàn meàm quaûn lyù csdl vaø cung caáp caùc dòch vuï xöû lyù csdl cho caùc nhöõng ngöôøi

phaùt trieån öùng duïng vaø ngöôøi duøng cuoái. - HQTCSDL cung caáp moät giao dieän giöõa ngöôøi söû duïng vaø döõ lieäu. - HQTCSDL bieán ñoåi csdl vaät lyù thaønh csdl logic.

3 Caùc loaïi HQTCSDL

Caùc HQTCSDL coù theå ñöôïc phaân lôùp theo moät soá caùch. Moät phöông phaùp phoå bieán trong vieäc phaân lôùp laø döïa vaøo caáu truùc beân trong cuûa HQTCSDL. Hieän coù naêm loaïi heä QTCSDL ñang duøng:

- loaïi phaân caáp nhö heä IMS cuûa IBM - loaïi maïng IDMS cuûa Cullinet Software - Loaïi taäp tin ñaûo nhö ADABAS cuûa Software AG - Loaïi quan heä nhö nhö ORACLE cuûa Oracle, DB2 cuûa IBM, ACCESS cuûa Microsoft Access - Loaïi ñoái töôïng. Loaïi naøy laø moät tieáp caän khaù môùi trong thieát keá HQTCSDL vaø vieäc söû duïng heä

loaïi naøy sôùm trôû neân phoå bieán.


19

Hieän taïi, loaïi HQTCSDL chính ñöôïc söû duïng trong coâng ngheä laø loaïi HQTCSDL quan heä (RDBMS). Loaïi naøy ñaõ chieám lónh trong coâng ngheä treân 10-15 naêm cuoái cuøng khi ñaùnh baät loaïi HQTCSDL phaân caáp vaø gaàn ñaây laø HQTCSDL maïng.

III CSDL, HQTCSDL VAØ NGÖÔØI DUØNG (USER) Ngöôøi duøng khai thaùc csdl (thoâng qua HQTCSDL) coù theå phaân lôùp thaønh ba loaïi:

- Ngöôøi quaûn trò CSDL (administrator) - Ngöôøi phaùt trieån öùng duïng vaø laäp trình (programer) - Ngöôøi duøng cuoái (end user)

Ngöôøi quaûn trò CSDL Haøng ngaøy, ngöôøi QTCSDL chòu traùch nhieäm quaûn lyù vaø baûo trì csdl nhö:

- söï chính xaùc vaø toaøn veïn cuûa döõ lieäu vaø öùng duïng trong csdlsöï an ninh cuûa csdl. - löu phoøng hôø vaø phuïc hoài csdl. - giöõ lieân laïc vôùi ngöôøi phaùt trieån öùng duïng, ngöôøi laäp trình vaø ngöôøi duøng cuoái. - hoaït ñoäng troâi chaûy vaø hieäu quaû cuûa csdl vaø HQTCSDL

Ngöôøi phaùt trieån vaø laäp trình öùng duïng laø nhöõng ngöôøi chuyeân nghieäp veà maùy tính coù traùch nhieäm thieát keá, taïo ra vaø baûo trì heä thoâng tin cho ngöôøi duøng cuoái.

Ngöôøi duøng cuoái khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi chuyeân nghieäp veå maùy tính nhöng hoï laø caùc chuyeân gia trong caùc laõnh vöïc khaùc coù traùch nhieäm cuï theå trong toå chöùc. Hoï khai thaùc csdl quan heä thoâng qua heä ñöôïc phaùt trieån bôûi ngöôøi phaùt trieån öùng duïng hay caùc coâng cuï truy vaán, baùo caùo ñeå ruùt trích thoâng tin caàn thieát. Nhôù raèng chæ csdl quan heä cung caáp khaû naêng thöïc cho ngöôøi duøng cuoái khai thaùc tröïc tieáp csdl. Heä QTCSDL döïa treân loaïi phaân caáp vaø maïng thoâng thöôøng ñoøi hoûi khai thaùc döõ lieäu bôûi caùc öùng duïng ñaëc bieät, ñöôïc phaùt trieån bôûi nhöõng chuyeân gia maùy tính chuyeân nghieäp, coøn ña phaàn chæ taïo ñöôïc nhöõng xöû lyù döõ lieäu ñôn giaûn. 1 CSDL quan heä vaø heä taäp tin theo loái cuõ

Vì sao csdl quan heä taùc ñoäng maïnh ñeán coâng ngheä heä thoâng tin treân 20 naêm qua? Noù cung caáp nhöõng gì maø heä truyeàn thoáng laïi khoâng cung caáp ñöôïc? csdl quan heä khaéc phuïc ñöôïc moät soá vaán ñeà cô baûn maø ñaõ gaén lieàn vôùi heä döïa treân taäp tin theo loái cuõ. Nhöõng vaán ñeà chính yeáu naøy laø:

- Coù söï lieân keát chaët cheõ giöõa caáu truùc luaän lyù, vaät lyù cuûa caùc taäp tin döõ lieäu vaø chöông trình öùng duïng khai thaùc chuùng. Ñieàu naøy taïo cho noù trôû neân phöùc taïp, toán nhieàu thôøi gian trong taïo döïng vaø do vaäy maø toán keùm trong baûo trì heä thoáng.

- Coù söï dö thöøa döõ lieäu raát lôùn qua vieäc truøng laép caùc taäp tin trong caùc öùng duïng khaùc nhau, coù leõ ñöôïc quaûn lyù bôûi caùc phoøng khaùc nhau trong moät toå chöùc. Ñieàu naøy taïo ra nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán söï thieáu nhaát quaùn cuûa döõ lieäu, khoâng gian ñóa bò laõng phí, thôøi gian baûo trì vaø löu phoøng hôø caùc taäp tin gia taêng, vaán ñeà quaûn trò nhö an ninh vaø chuaån möïc khaùc nhau.

- Coù ít khaû naêng cho vieäc khai thaùc tröïc tieáp, khoâng theo theå thöùc caùc döõ lieäu. Tieáp caän csdl giaûi quyeát vaán ñeà naøy nhö theá naøo?

i Vaán ñeà 1: caáu truùc logic vaø caáu truùc vaät lyù


20

chöông trình öùng duïng

Heä quaûn trò cô sôû döõ lieäu

CSDL Logic

NSD

Hình 1.3 - Tieáp caän theo csdl taïo ra moät lôùp phaàn meàm giöõa döõ lieäu vaät lyù vaø chöông trình öùng duïng

chöông trình öùng duïng

NSD

Tieáp caän theo loái cuõ Tieáp caän theo csdl

Kieán truùc beân trong HQTCSDL quan heä taùch bieät roõ raøng giöõa:

- caáu truùc luaän lyù cuûa taát caû taäp tin vaø chöông trình öùng duïng khai thaùc taäp tin naøy vaø - caáu truùc vaät lyù cuûa csdl vaø phaàn löu tröõ caùc taäp tin.

Tieáp caän naøy taïo cho NQTCSDL coù theå thay ñoåi caáu truùc vaät lyù hay nôi löu tröõ cuûa taäp tin maø khoâng aûnh höôûng ñeán chöông trình öùng duïng. Caáu truùc vaät lyù cuûa döõ lieäu coù theå thay ñoåi vì nhieàu lyù do:

- Moät öùng duïng môùi caàn theâm coät ñeå löu tröõ. - Phaàn cöùng löu tröõ taäp tin döõ lieäu coù theå ñöôïc naâng caáp. - Ngöôøi QTCSDL muoán ñieàu chænh CSDL vì lyù do hieäu suaát.

Tieáp caän csdl daãn ñeán moät soá lôïi ích quan troïng ñeå phaùt trieån vaø söû duïng öùng duïng.Noù taïo khaû naêng thay ñoåi caáu truùc luaän lyù, chaúng haïn nhö: theâm vaøi muïc tin maø khoâng aûnh höôûng ñeán chöông trình öùng duïng khoâng söû duïng muïc tin naøy….Ñieàu naøy coù keát quaû laø tieát kieäm ñaùng keå chi phí baûo trì.

ii Vaán ñeà 2: dö thöøa döõ lieäu (data redundancy) Khi HQTCSDLQH ñöôïc giôùi thieäu, nhieàu toå chöùc mong tích hôïp caùc taäp tin ñaõ phaân taùn khaép trong toå chöùc. Trong xöû lyù, caùc coá gaéng nhaèm hôïp nhaát caùc thaønh phaàn döõ lieäu dö thöøa. Döõ lieäu coù theå chia seû cho nhieàu öùng duïng khaùc nhau vaø ngöôøi söû duïng coù theå khai thaùc ñoàng thôøi caùc taäp con döõ lieäu lieân quan ñeán hoï.

iii Vaán ñeà 3: Söï khai thaùc döõ lieäu cuûa ngöôøi söû duïng Trong heä QTCSDLQH ngöôøi duøng coù theå tröïc tieáp khai thaùc döõ lieäu thoâng qua vieäc söû duïng caùc caâu truy vaán hay caùc coâng cuï baùo caùo ñöôïc cung caáp bôûi heä QTCSDL. Ngöôïc laïi ngöôøi söû duïng khoâng theå tröïc tieáp khai thaùc döõ lieäu trong caùc heä taäp tin theo loái cuõ.

IV DÖÕ LIEÄU TAÄP TRUNG HAY PHAÂN TAÙN Khuynh höôùng löu tröõ döõ lieäu trong csdl taäp trung ngaøy nay ñaõ bò ñaûo ngöôïc. Söï tieán boä cuûa maïng maùy tính vaø coâng ngheä veà csdl ñaõ cho pheùp döõ lieäu ñöôïc löu tröõ treân nhieàu csdl ñeå phaân taùn ôû caùc nôi vaø cho pheùp khaû naêng khai thaùc csdl qua nhieàu vò trí vaät lyù khaùc nhau.

V MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU

1 Phaân tích döõ lieäu vaø phaân tích heä thoáng thoâng tin - Phaân tích döõ lieäu laø xem xeùt yeâu caàu döõ lieäu cuûa moät vaán ñeà ñôn leû coøn - Phaân tích heä thoáng thoâng tin laø xem xeùt toaøn boä döõ lieäu cuûa moät toå chöùc. 2 Vaán ñeà toàn kho vaø nhaø cung caáp


21

Csdl quan heä khoâng töï ñoäng loaïi boû söï dö thöøa döõ lieäu. Ñaây laø traùch nhieäm cuûa ngöôøi thieát keá csdl. Ví duï nhö döõ lieäu löu tröõ sau veà haøng vaø nhaø cung caáp sau:

Maõ haøng Moâ taû Maõ nhaø cung caáp Teân nhaø cung caáp Chi nhaùnh10 Maùy bôm 458 ABC Hardware Bayswater 20 Maùy loïc 325 Clough Mt Lawley30 Maùy neùn khí 405 Air supplies Cloverdale40 Maùy nghieàn 458 ABC Hardware Bayswater 50 Buùa 277 HWStores Cloverdale60 Caây vaën 4 goùc 458 ABC Hardware Bayswater 70 Caùi cöa 325 Clough Mt Lawley

Baûng 1.1 – Ví duï veà haøng vaø nhaø cung caáp Ta coù theå löu tröõ döõ lieäu cuûa baûng 1.1 vaø baát kyø csdl quan heä naøo maø khoâng gaëp söï phaûn ñoái naøo cuûa heä QTCSDL. Söï dö thöøa döõ lieäu cuûa baûng treân gaây ra caùc vaán ñeà sau:

- Söï kieän ABC Hardware ñöôïc löu tröõ 3 laàn - Ta khoâng theå löu tröõ nhaø cung caáp môùi khi hoï chöa cung caáp maët haøng. - Khi caàn xoùa moät maët haøng seõ keùo theo khaû naêng xoùa luoân nhaø cung caáp. - Khi coù nhu caàu söûa ñoåi teân moät nhaø cung caáp seõ phaûi söûa taát caû caùc doøng coù teân nhaø cung caáp

naøy. 3 Vieäc söû duïng vaø vai troø cuûa moâ hình döõ lieäu

Khi giaûi quyeát vaán ñeà roõ raøng caàn thieát phaûi tieáp caän coù phöông phaùp ñeå: - nhaän dieän phaàn töû döõ lieäu (söï vaät, söï vieäc) cuûa vaán ñeà. - Thieát laäp moái keát hôïp giöõa caùc phaàn töû döõ lieäu.

Vieäc phaân tích vaø caáu truùc hoùa döõ lieäu naøy ñöôïc xem nhö moâ hình hoùa döõ lieäu. Tröôùc ñaây, moät öùng duïng maùy tính ñöôïc thieát keá vaø caøi ñaët sau khi nghieân cöùu kyõ caùc xöû lyù vaø yeâu caàu chöùc naêng cuûa heä thoáng. Nhöng kinh nghieäm cho thaáy caùc xöû lyù vaø chöùc naêng cuûa moät toå chöùc thöôøng coù khuynh höôùng hay thay ñoåi coøn caáu truùc döõ lieäu laïi ít thay ñoåi. Vì lyù do naøy maø nhieàu heä thoáng thoâng tin hieän nay cô baûn döïa treân döõ lieäu hôn laø döïa vaøo xöû lyù.

VI THIEÁT KEÁ MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU VAØ CSDL

Döõ lieäu yeâu caàuPhaân tích yeâu caàu veà döõ lieäu cuûa öùngduïng ñeå thieát laäp döõ lieäu yeâu caàu

Moâ hình döõ lieäuCaáu truùc hoùa döõ lieäu ñeå taïo moâ hình döõ lieäu.Hình aûnh hoùa vieäc trình baøy baèng moâ hình thöïctheå keát hôïp coù boå sung baûng töø ñieån döõ lieäu.

Quan heä tuyeån choïnTuyeån choïn caùc quan heä döï tuyeån.Bieán ñoåi moâ hình thöïc theå keát hôïpthaønh moâ hình quan heä

Quan heä chuaånChuaån hoùa quan heä tuyeån choïn ñaïttoái thieåu daïng chuaån 3

Baûng trong csdlquan heä

Quyeát ñònh caáu truùc thöïc cuûa baûngñeå löu tröõ trong csdl quan heä

Baûng coù caøi ñaët caùchoã trôï cuûa QTCSDL

Thöïc hieän caøi ñaët ñaày ñuû csdl vaät lyù, Söû duïng caùctieán boä cuûa caùc ñaëc tính cuûa HQTCSDL vaø tinhchænh csdl veà thi haønh

Phaân tích-Ñoäc laäp vôùi HQTCSDL

Thieát keá csdl logic -Ñoäc laäp vôùiHQTCSDL

Thieát keá csdl vaät lyù -trong moät HQTCSDLcuï theå

Thieát keá -CSDL quan heä

Hình 1.4 - Caùc böôùc trong thieát keá moâ hình döõ lieäu vaø csdl quan heä 1 Caùc böôùc phaân tích thieát keá CSDL


22

- Caùc böôùc ñöôïc laøm ñi laøm laïi nhieàu laàn - Nhöõng ñieàu thieáu soùt ôû böôùc tröôùc seõ trôû thaønh caùc toå hôïp thieáu soùt ôû böôùc sau. - Thôøi gian ôû caùc böôùc khoâng coù tính coá ñònh: coù caùc vaán ñeà raát khoù ôû böôùc phaân tích, nhöng laïi

deã ôû böôùc thöïc hieän. Coù nhöõng vaán ñeà laïi ngöôïc laïi. - Caùc giai ñoaïn xaây döïng moät heä cô sôû döõ lieäu bao goàm: 1. Giai ñoaïn phaân tích (analysis phase, requirements phase)

- Hoaøn thaønh moâ hình döõ lieäu - Hoaøn thaønh chi tieát söu lieäu trong töï ñieån döõ lieäu

2. Giai ñoaïn thieát keá csdl logic (logical design phase) - Bieán ñoåi moâ hình thöïc theå thaønh moâ hình quan heä - Kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng - Chuaån hoùa caùc quan heä

3. Giai ñoaïn thieát keá csdl vaät lyù (physical design phase) - Trong HQTCSDL ñöôïc choïn, xaây döïng caùc baûng (Table) vaø caùc chi tieát caøi ñaët

2 Toùm taét caùc giai ñoaïn khaùc nhau trong PTTK CSDL 1. Phaân tích yeâu caàu döõ lieäu: giai ñoaïn naøy ñöôïc tieán haønh ñoàng thôøi vôùi giai ñoaïn moâ hình hoùa

döõ lieäu. Trong giai ñoaïn naøy ngöôøi phaân tích phaûi coù hieåu bieát veà doanh nghieäp vaø caùc qui taéc quaûn lyù cuûa hoï. Chuùng ta seõ ñeà caäp ñieàu naøy chi tieát hôn trong chöông 2 vaø chöông 4

2. Moâ hình hoùa döõ lieäu laø xaây döïng caùc caáu truùc döõ lieäu vaø moái lieân quan giöõa chuùng. Caùc khaùi nieäm cô baûn seõ ñeà caäp trong chöông 2 vaø giaûi thích chi tieát töø chöông 5 ñeán chöông 9

3. Tuyeån choïn caùc quan heä. Caùc quan heä ñöôïc tuyeån choïn töø moâ hình thöïc theå. Chöông 3 seõ ñeà caäp ñeán caùc qui taéc tuyeån choïn naøy

4. Chuaån hoùa caùc quan heä laø moät xöû lyù taïo ra caùc caáu truùc döõ lieäu cô baûn, coù söï dö thöøa döõ lieäu toái thieåu vaø lieân quan vôùi nhau.

5. Thieát keá csdl vaät lyù laø giai ñoaïn thöïc hieän heä thoáng trong moät HQTCSDL cuï theå

VII TOÙM TAÉT CHÖÔNG - Trong chöông naøy chuùng ta ñaõ thaáy nguyeân nhaân ra ñôøi cuûa lyù thuyeát phaân tích thieát keá heä

thoáng thoâng tin cuûa moät toå chöùc. Söï nguy hieåm khi döû duïng heä taäp tin theo loái cuõ ñeå giaûi baøi toaùn heä thoáng thoâng tin vaø caùc lôïi ñieåm cuûa söï tieáp caän theo kieåu csdl.

- Moái nguy hieåm khi xaây döïng öùng duïng khoâng theo lyù thuyeát veà csdl. - Phaân bieät giöõa csdl vaø hqtcsdl - Caùc giai ñoaïn tieán haønh ñeå xaây döïng giaûi phaùp csdl quan heä ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuûa doanh

nghieäp

VIII BAØI TAÄP Which of the following are components of information systems architecture?

A) Data B) Networks C) Processes

----oOo----


23

Chöông 3 .

GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU (INTRODUCTION TO DATA MODELLING)

Chöông naøy trình baøy caùc kyõ thuaät cô baûn ñeå xaây döïng moâ hình döõ lieäu söû duïng moâ hình thöïc theå keát hôïp – Thöïc theå - thuoäc tính – phieáu thöïc theå thuoäc tính - töï ñieån döõ lieäu

- Nhaän dieän ñöôïc thöïc theå, thuoäc tính vaø moái quan töø ñaëc taû vaán ñeà. - Lieät keâ ñöôïc caùc qui taéc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp. - Xaây döïng moâ hình ER baèng caùc thöïc theå, thuoäc tính nhaän dieän, thuoäc tính moâ taû vaø moái keát hôïp. - Xaùc ñònh ñöôïc baûn soá cuûa moái keát hôïp. - Giaûi quyeát ñöôïc moái keát hôïp nhieàu nhieàu baèng caùch ñöa vaøo taäp keát hôïp thích hôïp. - Duøng moâ hình theå hieän ñeå giaûi quyeát vaán ñeà taäp keát hôïp. - Nhaän bieát caùc kyù hieäu khaùc nhau veà kyù hieäu moâ hình ER. - Nhaän bieát caùc thaønh phaàn döõ lieäu phaûi löu tröõ trong töï ñieån döõ lieäu vaø xaây döïng phieáu thöïc theå

thuoäc tính.

I GIÔÙI THIEÄU MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU

Giai ñoaïn phaân tích heä thoáng (system analysis) goàm ba hoaït ñoäng chính: xaùc ñònh yeâu caàu heä thoáng (determining system requirements), caáu truùc yeâu caàu heä thoáng (structuring system requirements) vaø choïn löïa giaûi phaùp thay theá toát nhaát. Böôùc ñaàu tieân cuûa moâ hình hoùa döõ lieäu (phaàn 2.b cuûa hình treân) laø phaân tích döõ lieäu. Phaân tích döõ lieäu coù muïc ñích: nhaän dieän caùc qui taéc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp vaø thu thaäp döõ lieäu yeâu caàu cho moâ hình döõ lieäu Chöông naøy baét ñaàu baèng caùc ví duï hay vaán ñeà cuï theå. Coâng cuï moâ hình hoùa laø Moâ hình thöïc theå keát hôïp (moâ hình ER) laø söï bieåu dieãn baèng hình aûnh cuûa moâ hình döõ lieäu.

II XAÂY DÖÏNG MOÂ HÌNH ER


24

1 Ví duï - Moái keát hôïp moät-nhieàu Nhöõng ngöôøi phuï traùch ñaøo taïo cuûa Tröôøng cao ñaúng coäng ñoàng nuùi Ayers mong muoán taïo laäp moät csdl veà caùc moân ñaøo taïo cuûa tröôøng (chöùng chæ leo nuùi, coâng ngheä bay) vaø hoïc vieân ghi danh vaøo nhöõng moân hoïc naøy. Tröôøng cuõng coù qui ñònh laø cuøng moät luùc, hoïc vieân chæ coù theå ghi danh vaøo moät moân hoïc. Hoï chæ quan taâm veà döõ lieäu cuûa ñôït ghi danh hieän taïi. Moät khi hoïc vieân keát thuùc moân hoïc thì nhaø tröôøng seõ khoâng coøn quan taâm ñeán hoï vaø nhöõng hoïc vieân naøy phaûi ñöôïc xoùa khoûi csdl. Thoâng tin caàn löu tröõ veà moät hoïc vieân bao goàm: maõ hoïc vieân, teân hoïc vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, soá ñieän thoaïi, ngaøy nhaäp hoïc cuûa hoïc vieân. Thoâng tin veà moân hoïc goàm maõ moân hoïc, teân moân hoïc, thôøi löôïng.

i Ñaëc taû vaán ñeà Phaàn ñaëc taû vaán ñeà chöùa ñöïng caùc qui taéc quaûn lyù vaø döõ lieäu yeâu caàu cuûa vaán ñeà. Chuùng ta phaûi nhaän dieän ñöôïc chuùng vaø moâ hình chuùng trong moâ hình ER.

ii Thaønh phaàn döõ lieäu Döõ lieäu yeâu caàu cuûa vaán ñeà laø:

- Chi tieát veà hoïc vieân coù maõ hoïc vieân, teân hoïc vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, soá ñieän thoaïi vaø ngaøy nhaäp hoïc.

- Chi tieát veà moân hoïc coù maõ moân hoïc, teân moân hoïc vaø thôøi löôïng. iii Qui taéc quaûn lyù

Qui taéc quaûn lyù cuûa vaán ñeà laø: 1. Moãi hoïc vieân chæ coù theå ghi danh vaøo moät moân hoïc. 2. Nhieàu hoïc vieân coù theå ghi danh vaøo moät moân hoïc. 3. Nhaø tröôøng chæ quan taâm ñeán nhöõng hoïc vieân cuûa moân hoïc hieän taïi. iv Nhöõng khía caïnh khaùc

- Ngöôøi phuï traùch ñaøo taïo laø ngöôøi duøng cuoái maø chuùng ta xaây döïng moâ hình döõ lieäu vaø laø csdl cho hoï, laø ngöôøi maø ta coù theå thu thaäp thoâng tin caàn thieát cho vaán ñeà.

- Hoïc vieân hoïc xong moân hoïc vaø khoâng ghi danh hoïc tieáp moân hoïc khaùc phaûi ñöôïc xoùa khoûi csdl. Ñaây laø yeâu caàu chöùc naêng cuûa heä thoáng maø ta phaûi thöïc hieän. Yeâu caàu chöùc naêng khoâng aûnh höôûng ñeán moâ hình döõ lieäu.

- Nhaø tröôøng chæ quan taâm ñeán moân hoïc hieän taïi. Ñieàu naøy cho thaáy khía caïnh taïm thôøi cuûa döõ lieäu vaø chuùng ñöôïc ñöa vaøo nhaèm muïc ñích laøm ñôn giaûn baøi toaùn.

v Moâ hình ER (Entity Relationship Model; Entity Relationship Diagram)

Moâ hình ER ñoâi khi coøn ñöôïc goïi laø moâ hình yù nieäm döõ lieäu (Conceptual Data Model) hay ñôn giaûn laø moâ hình döõ lieäu (data model) Caùc tính chaát trong moâ hình ER


25

Taäp thöïc theå (entity type, regular entity type,entity class, generic entity): Hình chöõ nhaät ñöôïc goïi laø taäp thöïc theå. Teân cuûa taäp thöïc theå ñöôïc ghi beân trong hình chöõ nhaät vaø duøng danh töø ñeå ñaët teân cho taäp thöïc theå. Thöïc theå (instance, entity instance):Moät taäp thöïc theå coù nhieàu phaàn töû coù cuøng loaïi. Moãi moät phaàn töû nhö vaäy ñöôïc goïi laø moät thöïc theå. Moái keát hôïp (relationship): Ñöôøng noái giöõa hai taäp thöïc theå ñöôïc goïi laø moái keát hôïp. Moái keát hôïp trong vaán ñeà treân laø moái keát hôïp moät-nhieàu (1:M). Noäi dung cuûa moái keát hôïp ñöôïc dieãn taû theo hai chieàu: “ghi danh vaøo”, “ñöôïc ghi danh bôûi” Thuoäc tính (attribute): Caùc döõ lieäu ghi beân caïnh taäp thöïc theå ñöôïc goïi laø thuoäc tính. Chuùng cung caáp thoâng tin chi tieát veà taäp thöïc theå. Coù hai loaïi thuoäc tính: Thuoäc tính nhaän dieän (identifier) laø thuoäc tính ñeå phaân bieät thöïc theå (instance) naøy vôùi thöïc theå kia trong taäp thöïc theå. Thuoäc tính moâ taû (descriptive attribute) laø thuoäc tính cung caáp thoâng tin chi tieát hôn veà thöïc theå trong taäp thöïc theå.

vi Bieåu dieãn qui taéc doanh nghieäp treân moâ hình Moâ hình ER treân ñaõ dieãn taû ñöôïc hai qui taéc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp laø: Moãi HOÏC VIEÂN ghi danh vaøo moät MOÂN HOÏC Moãi MOÂN HOÏC ñöôïc ghi danh bôûi moät hay nhieàu HOÏC VIEÂN

vii Baûn soá keát noái cuûa moái keát hôïp (cardinality) Moái keát hôïp cuûa vaán ñeà treân laø moái keát hôïp hai ngoâi (binary relationship) coù bản số (cardinality, degree of relationship) kết noái moät nhieàu. Bản số keát noái moät-nhieàu raát phoå bieán trong moâ hình ER. Hai loaïi bản số keát noái coøn laïi ít phoå bieán hôn nhöng khoâng keùm phaàn quan troïng laø moái keát hôïp moät-moät vaø moái keát hôïp nhieàu-nhieàu.

2 Ví duï – moái keát hôïp moät-moät Phoøng caûnh saùt mong muoán quaûn lyù lyù lòch caù nhaân nhöõng ngöôøi laùi xe vaø baèng laùi cuûa hoï. Moät ngöôøi chæ laáy ñöôïc moät baèng laùi vaø moät baèng laùi chæ thuoäc veà moät ngöôøi. Thoâng tin veà laùi xe maø phoøng caûnh saùt quan taâm laø:

+ maõ ngöôøi laùi xe + teân + ñòa chæ + ngaøy sinh

Thoâng tin veà baèng laùi caàn löu tröõ laø: + maõ baèng laùi + loaïi baèng laùi + ngaøy heát haïn


26

- moãi NGÖÔØI LAÙI XE chæ laáy ñöôïc moät BAÈNG LAÙI - moãi BAÈNG LAÙI chæ thuoäc veà moät NGÖÔØI LAÙI XE 3 Ví duï – moái keát hôïp nhieàu-nhieàu

Ngöôøi phuï traùch ñaøo taïo Tröôøng cao ñaúng coäng ñoàng nuùi xanh mong muoán thieát laäp moät csdl veà caùc moân hoïc maø hoï cung caáp (nhö chöùng chæ leo nuùi, cöû nhaân coâng ngheä bay) vaø caùc hoïc vieân ghi danh vaøo caùc moân hoïc naøy. Nhaø tröôøng qui ñònh laø moät hoïc vieân ñöôïc ghi danh hoïc toái ña ba moân hoïc trong cuøng moät luùc. Hoï chæ quan taâm ñeán döõ lieäu cuûa moân hoïc hieän taïi. Moät khi hoïc vieân keát thuùc moân hoïc, hoï seõ khoâng coøn thuoäc dieän quaûn lyù cuûa nhaø tröôøng vaø phaûi ñöôïc xoùa khoûi csdl tröø khi hoïc vieân naøy ghi danh hoïc tieáp moân môùi. Thoâng tin veà moät hoïc vieân goàm: maõ hoïc vieân, teân hoïc vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, soá ñieän thoaïi, ngaøy nhaäp hoïc cuûa hoïc vieân. Thoâng tin veà moân hoïc goàm: maõ moân hoïc, teân moân hoïc, thôøi löôïng

i Moâ hình thöïc theå theå hieän Ñeå laøm roõ hôn caùc qui taéc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp, ngöôøi ta duøng moät moâ hình ñeå bieåu dieãn moät vaøi döõ lieäu ví duï goïi laø moâ hình thöïc theå theå hieän:

Jenny laø moät thöïc theå (entity instance) cuûa taäp thöïc theå hoïc vieân.

ii Moâ hình ER


27

HOÏC VIEÂN MOÂN HOÏC

maõ hoïc vieânteân hoïc vieânñòa chængaøy sinhsoá ñieän thoaïi

maõ moân hoïcteân moân hoïcthôøi löôïng

Hình 2.5 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà Tröôøng cao ñaúng coäng ñoàng nuùi xanh

ghi danh vaøo

ñöôïc ghi danh bôûi

+ Moãi HOÏC VIEÂN ghi danh vaøo moät hay nhieàu MOÂN HOÏC + Moãi MOÂN HOÏC ñöôïc ghi danh bôûi moät hay nhieàu HOÏC VIEÂN

Moâ hình ER treân coù moái keát hôïp nhieàu nhieàu. iii Loaïi boû baûn soá keát noái nhieàu nhieàu (neáu coù theå)

Moâ hình treân gaëp phaûi khuyeát ñieåm sau: - Ngaøy nhaäp hoïc laø thuoäc tính gaén lieàn vôùi taäp thöïc theå HOÏC VIEÂN seõ khoâng hôïp lyù vì khoâng

dieãn taû ñöôïc tröôøng hôïp hoïc vieân hoïc cuøng luùc nhieàu moân hoïc. - Coøn neáu ngaøy nhaäp hoïc laø thuoäc tính cuûa MOÂN HOÏC thì khoâng dieãn taû ñöôïc tình traïng cuøng

moân hoïc nhöng hoïc vieân coù caùc ngaøy nhaäp hoïc khaùc nhau.

Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy ta phaûi ñöa vaøo:

- moät taäp thöïc theå laøm trung gian giöõa HOÏC VIEÂN vaø MOÂN HOÏC goïi laø taäp keát hôïp PHIEÁU GHI DANH (associative Entity, intersection entity). PHIEÁU GHI DANH laø taäp thöïc theå yeáu (weak Entity)

- Thuoäc tính nhaän dieän cuûa taäp keát hôïp laø söï keát hôïp giöõa thuoäc tính nhaän dieän cuûa taäp thöïc theå HOÏC VIEÂN vaø MOÂN HOÏC

- thuoäc tính moâ taû cuûa taäp keát hôïp laø ngaøy nhaäp hoïc - bản số keát noái cuûa taäp keát hôïp vôùi taäp thöïc theå laø moät-nhieàu

Noäi dung cuûa moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå laø: - moãi HOÏC VIEÂN coù moät hay nhieàu PHIEÁU GHI DANH - moãi PHIEÁU GHI DANH thuoäc veà moät HOÏC VIEÂN - moãi PHIEÁU GHI DANH ghi nhaän ñaøo taïo veà moät MOÂN HOÏC - moãi MOÂN HOÏC ñöôïc ghi nhaän ñaøo taïo bôûi moät hay nhieàu PHIEÁU GHI DANH

Caùc qui taéc phaûi tuaân thuû khi theâm taäp keát hôïp laøm trung gian ñeå loaïi boû baûn soá keát noái nhieàu nhieàu: + Phaûi nhaän dieän ñöôïc thuoäc tính moâ taû cuûa taäp keát hôïp. + Neáu coù thuoäc tính moâ taû thì taïo taäp keát hôïp laøm trung gian giöõa hai taäp thöïc theå. + Neáu khoâng coù thuoäc tính moâ taû thì vaãn giöõ nguyeân moâ hình nhö hình 2.5

III MOÂ HÌNH ER THEO KYÙ HIEÄU CUÛA CHEN


28

Hình 2.9 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà ngöôøi laùi xe vaø baèng laùi theo kyù hieäu cuûa Chen's

NGÖÔØI LAÙI XE maõ baèng laùiloaïi baèng laùingaøy heát haïn

BAÈNG LAÙIsôû höõumaõ ngöôøi laùi xeteânñòa chængaøy sinh

11

IV PHIEÁU THÖÏC THEÅ THUOÄC TÍNH + Caùch dieãn taû thuoäc tính beân caïnh moâ hình ER khoâng phuø hôïp cho moâ hình coù qui moâ lôùn.

Trong tröôøng hôïp naøy keøm theo moâ hình ER coù phieáu thöïc theå thuoäc tính. + Ví duï:

HOÏC VIEÂN MOÂN HOÏCbao haøm

ñöôïc gôûi bôûiPHIEÁU GHI DANH

gôûi

ñöôïc bao haøm bôûi Phieáu thöïc theå – thuoäc tính Döï aùn: Heä ghi danh hoïc vieân Ngaøy: 22.02.96 Taäp thöïc theå Teân khaùc Thuoäc tính Teân khaùc


29

HOÏC VIEÂN Maõ hoïc vieân Teân hoïc vieân Ñòa chæ Ngaøy sinh Soá ñieän thoaïi

MOÂN HOÏC Maõ moân hoïc Teân moân hoïc Thôøi löôïng

PHIEÁU GHI DANH Maõ hoïc vieân Maõ moân hoïc Ngaøy nhaäp hoïc

Baûng 2.1: Phieáu thöïc theå thuoäc tính cuûa Tröôøng cao ñaúng coäng ñoàng nuùi xanh

V CAÙCH TIEÁP CAÄN MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU Giaû söû ta ñaõ hoaøn thaønh giai ñoaïn phaân tích döõ lieäu, trong tröôøng hôïp chuùng ta laø hoaøn thaønh phaàn ñaëc taû vaán ñeà vaäy phaàn vieäc coøn laïi laø taäp trung caáu truùc hoùa döõ lieäu.

1 Caùc böôùc caáu truùc hoùa döõ lieäu

i Böôùc 1: Nhaän dieän caùc taäp thöïc theå

Taäp thöïc theå laø gì? taäp thöïc theå phaûi laø moät ñoái töôïng (söï vaät, söï vieäc) thöïc hay tröøu töôïng coù lieân quan ñeán vaán ñeà, lieân quan ñeán döõ lieäu caàn löu tröõ. Teân taäp thöïc theå ñöôïc dieãn taû baèng moät danh töø nhö:

+ XE COÄ trong Heä quaûn lyù baèng laùi. + KHEÁ ÖÔÙC trong Heä Baûo hieåm nhaân thoï.


30

+ SINH VIEÂN trong Heä thoáng thoâng tin sinh vieân. + GIAI ÑOAÏN CAÁT CAÙNH trong Heä thoâng tin caùc chuyeán bay. + CHUYEÁN BAY trong Heä thoâng tin caùc chuyeán bay.

Taäp thöïc theå phaûi coù treân moät thöïc theå ngöôïc laïi, ta khoâng moâ hình noù thaønh taäp thöïc theå. Moãi taäp thöïc theå phaûi coù ít nhaát moät thuoäc tính moâ taû. taäp thöïc theå phaûi keát hôïp vôùi ít nhaát moät taäp thöïc theå khaùc. Taäp thöïc theå khoâng theå ñöùng rieâng leû. taäp thöïc theå phaûi coù thuoäc tính nhaän dieän ñeå phaân bieät thöïc theå naøy vôùi thöïc theå kia trong taäp thöïc

theå. ii Böôùc 2: Nhaän dieän moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå

Teân taäp thöïc theå keát hôïp vôùi teân moái keát hôïp taïo thaønh caâu dieãn taû qui taéc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp.

Teân moái keát hôïp phaûi ñöôïc dieãn taû theo hai chieàu. Baûn soá (cardinality) cuûa moái keát hôïp phaûi laø moät trong caùc giaù trò sau moät-moät (1:1), moät-nhieàu

(1:M), nhieàu–nhieàu (M:M). Neáu moái keát hôïp giöõa hai taäp thöïc theå laø nhieàu nhieàu vaø toàn taïi moät thuoäc tính khoâng thuoäc veà moät trong hai taäp thöïc theå naøy thì ta phaûi boå sung theâm taäp thöïc theå keát hôïp nhö Hình 2.6.

iii Böôùc 3: Gaén thuoäc tính moâ taû vaøo taäp thöïc theå Khaùi nieäm: thuoäc tính laø tính chaát cô baûn gaén lieàn vôùi thöïc theå. Ví duï nhö:

+ XE COÄ coù caùc thuoäc tính caáu taïo kieåu daùng naêm saûn xuaát maøu soá maùy

+ BAÛO HIEÅM coù caùc thuoäc tính loaïi baûo hieåm ngaøy baûo hieåm ngaøy heát haïn phí baûo hieåm haøng naêm

1 Toùm taét


31

DÖÕ LIEÄU YEÂU CAÀU

1. Nhaän dieän caùc taäp thöïc theå vaø thuoäc tính nhaän dieän

. Nhaän dieän caùc taäp thöïc theå

. Ghi nhaän teân khaùc trong töø ñieån döõ lieäu hay phieáu thöïc theå thuoäc tính Moãi taäp thöïc theå caàn kieåm tra caùc tính chaát sau: - coù nhieàu thöïc theå khoâng - coù thuoäc tính nhaän dieän khoâng - coù thuoäc tính moâ taû khoâng - coù moái quan heä vôùi taäp theå khaùc khoâng

2. Nhaän dieän moái quan heä giöõa caùc taäp thöïc theå

. Thieát laäp moái quan heä giöõa caùc taäp thöïc theå (veõ ñöôøng noái vaø dieãn taû noäi dung moái quan heä theo hai chieàu). Xaùc ñònh baûn soá moái quan heä. Xaùc ñònh taäp keát hôïp trong moái quan heä nhieàu-nhieàu neáu ñöôïc

3. Gaén thuoäc tính moâ taû vaøo taäp thöïc theå

. Gaén moät laàn duy nhaát moãi thuoäc tính vaøo taäp thöïc theå thích hôïp

MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU

Hình 2.16 - Caùc böôùc vaø coâng vieäc thöïc hieän trong moâ hình hoùa döõ lieäu

2 Thöïc haønh caùc böôùc moâ hình hoùa döõ lieäu

i Ví duï Nhaø buoân sæ kim khí phía baéc Moät nhaø buoân sæ kim khí phía baéc NHW hoaït ñoäng trong laõnh vöïc kho haøng coù chöùc naêng phaân phoái haøng. Coâng ty mua haøng töø caùc nhaø cung caáp khaùc nhau. Löu tröõ veà haøng coù caùc thoâng tin nhö maõ haøng, moâ taû. Coâng ty coù nhu caàu löu tröõ maõ nhaø cung caáp, teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi, vaø soá fax. Doanh nghieäp phaûi caïnh tranh, neân moät maët haøng ñöôïc laáy töø nhieàu nhaø cung caáp khaùc nhau vaø moãi laàn giao, nhaø cung caáp coù theå giao vôùi soá löôïng toái ña theo qui ñònh cuûa töøng maët haøng cuûa töøng nhaø cung caáp. Haøng ñöôïc ñoùng bao bì. Moãi bao bì coù maõ bao bì vaø kích thöôùc. Ñoâi khi bao bì laïi quaù nhoû ñeå chöùa taát caû haøng vì theá haøng ñöôïc chöùa treân nhieàu bao bì. Tuy nhieân, khoâng theå coù hai maët haøng cuøng chöùa trong moät bao bì. Haõy xaây döïng moâ hình ER cho baøi toaùn treân. Söû duïng caùc böôùc vaø caùc hoaït ñoäng nhö hình 2.16

ii Caùc böôùc thöïc hieän Böôùc 1: Nhaän dieän thöïc theå chính.

Tìm danh töø dieãn taû ñoái töôïng hay khaùi nieäm cuûa baøi toaùn nhö:


32

+ Nhaø buoân sæ kim khí phía baéc, coâng ty, doanh nghieäp + Kho haøng + Haøng, maët haøng + nhaø cung caáp + bao bì

Böôùc 2: Nhaän dieän moái keát hôïp giöõa caùc thöïc theå

+ Haøng ñöôïc mua töø nhieàu nhaø cung caáp + Haøng ñöôïc chöùa treân nhieàu bao bì Baûn soá cuûa thöïc theå + Moãi maët haøng ñöôïc mua töø moät hay nhieàu nhaø cung caáp + moãi nhaø cung caáp cung caáp moät hay nhieàu maët haøng + moãi maët haøng ñöôïc chöùa trong moät hay nhieàu bao bì + moãi bao bì chöùa moät maët haøng

Moái keát hôïp giöõa hai taäp thöïc theå MAËT HAØNG vaø NHAØ CUNG CAÁP laø moái keát hôïp nhieàu-nhieàu

Böôùc 3: Gaén caùc thuoäc tính vaøo taäp thöïc theå. MAËT HAØNG

+ maõ haøng + moâ taû

NHAØ CUNG ÖÙNG + maõ nhaø cung caáp + teân + ñòa chæ + soá ñieän thoaïi + soâ fax

BAO BÌ + maõ bao bì + kích côõ

????? + soá löôïng toái ña


33

Trong böôùc ba, baûn soá keát noái nhieàu-nhieàu phaûi ñöôïc giaûi thaønh hai baûn soá keát noái moät-nhieàu vì toàn taïi thuoäc tính soá löôïng toái ña khoâng laø thuoäc tính cuûa caû MAËT HAØNG laãn NHAØ CUNG CAÁP. maõ haøngmoâ taû

MAËT HAØNG

maõ bao bì kích côõ

BAO BÌ

maõ nhaø cung caáp teânñòa chæsoá ñieän thoaïisoá fax

ñöôïc cung cấp bởi

chöùa

ñöôïc chöùa trong

NHAØ CUNG CAÁP

? soá löôïng toái ña

Cung cấp

QUI ÑÒNH LÖÔÏNG TOÁI

ÑA

maõ haøngmoâ taû

MAËT HAØNG

maõ bao bì kích côõ

BAO BÌ

maõ nhaø cung caáp teânñòa chæsoá ñieän thoaïisoá fax

Hình 2.20 - Thuoäc tính moâ taû ñaõ ñöôïc ñöa vaøo öùng duïng NHW

ñöôïc qui ñònh trong

chöùa


NHAØ CUNG CAÁP

caáp maõ haøngsoá löôïng toái ña

qui ñònh cho

qui ñònh cho

ñöôïc qui ñònh trong

VI TÖÏ ÑIEÅN DÖÕ LIEÄU (DATA DICTIONARY) Nhaèm laøm roõ hôn caùc khaùi nieäm cuûa vaán ñeà, ngöôøi ta phaûi xaây döïng töø ñieån döõ lieäu ñeå giaûi thích theâm yù nghóa cuûa caùc taäp thöïc theå vaø thuoäc tính. Ví duï taäp thöïc theå haøng

Seõ coù töø ñieån döõ lieäu nhö sau:

Thöïc theå MAËT HAØNG Teân khaùc haøng, saûn phaåm, haøng hoùa Moâ taû Haøng laø nhöõng thöù ñöôïc mua vôùi soá löôïng khaùc nhau töø caùc nhaø cung öùng,

ñöôïc löu tröõ trong kho vaø baùn cho khaùch haøng


34

Thuoäc tính Maõ haøng: Moâ taû: Ñôn giaù: thueá suaát:

Laø moät soá duøng ñeå phaân bieät maët haøng naøy vôùi maët haøng kia. Giaù trò coù daïng 0001->9999 Moâ taû maët haøng goàm qui caùch vaø hình daùng. Loaïi döõ lieäu

chuoãi goàm 100 kyù töï. Coù theå coù giaù trò roãng Ñôn giaù hieän taïi cuûa maët haøng. Coù loaïi döõ lieäu soá vôùi 2 soá thaäp phaân, coù giaù trò töø 10 ñeán 50. Giaù trò maëc nhieân laø 0 Tæ suaát thueá baùn cuûa maët haøng ñöôïc ghi döôùi daïng phaàn traêm. Coù loaïi döõ lieäu soá, coù giaù trò töø 0 ñeán 99. Giaù trò maëc nhieân 0

Thuoäc tính caàn ñeà caäp caùc noäi dung sau: - Giaûi thích ngöõ nghóa. - Xaùc ñònh kieåu döõ lieäu. - Xaùc ñònh mieàn giaù trò - Xaùc ñònh giaù trò maëc nhieân - Cho pheùp ñeå roãng khoâng - Xaùc ñònh caùc raøng buoäc khaùc

VII BAØI TAÄP

1 Baøi 2.1 Tröôøng Cao ñaúng coäng ñoàng nuùi xanh xem xeùt laïi vaán ñeà hoïc vieân/moân hoïc vaø quyeát ñònh ñöa chi tieát veà chuû ñeà vaøo cô sôû döõ lieäu cuûa hoï. Thoâng tin veà chuû ñeà coù maõ chuû ñeà, teân chuû ñeà, thời lượng (môn học không còn thuộc tính thời lượng). Haõy söûa ñoåi moâ hình ER sao cho noù theå hieän ñöôïc caùc qui taéc quaûn lyù sau:

(a) Moät hoïc vieân coù theå ghi danh hoïc nhieàu chuû ñeà vaø moät chuû ñeà ñöôïc hoïc bôûi nhieàu hoïc vieân. (b) Moät moân hoïc bao goàm moät soá chuû ñeà vaø moät chuû ñeà chæ thuoäc veà moät moân hoïc. (c) Moät soá chuû ñeà coù tính baét buoäc coøn moät soá coù tính nhieäm yù. (d) Ñieåm cuûa hoïc vieân cuûa moãi chuû ñeà cuõng ñöôïc ghi nhaän. 2 Baøi 2.2

HT mua haøng (nhaän dieän bôûi maõ haøng) töø caùc nhaø cung caáp (nhaän dieän bôûi maõ nhaø cung caáp) khaùc nhau. Vieäc giao haøng ñöôïc thöïc hieän theo thoâng leä thoâng thöôøng vaø soá löôïng cuûa töøng maët haøng trong moãi laàn giao cuûa töøng nhaø cung caáp ñöôïc ghi nhaän. Moät nhaø cung caáp coù theå cung caáp cuøng maët haøng nhöng khoâng cuøng ngaøy. Ñôn giaù cung caáp cuûa moät maët haøng coù theå khaùc nhau trong töøng chuyeán haøng. HT mong muoán ghi nhaän moâ taû maët haøng vaø ñôn giaù cuõng nhö soá löôïng ñaõ ñöôïc cung caáp. Teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi vaø soá fax cuûa nhaø cung caáp cuõng ñöôïc löu vaøo cô sôû döõ lieäu. Haõy xaây döïng moâ hình ER vaø phieáu thöïc theå thuoäc tính cuûa vaán ñeà.

3 Baøi 2.3 Haõy söûa ñoåi baøi taäp 2.1 cho pheùp söï thay ñoåi veà qui taéc quaûn lyù cuûa tröôøng cao ñaúng coäng ñoàng nuùi xanh sao cho:

(a) Moät chuû ñeà coù theå naèm trong nhieàu moân hoïc. (b) Moät hoïc vieân coù theå ghi danh vaøo moät chuû ñeà nhieàu laàn (chaúng haïn Maria ruùt khoûi cô khí maùy

daàu ôû hoïc kyø 1 naêm 1995 vaø coù keá hoaïch ghi danh laïi trong hoïc kyø 2. John ñaõ rôùt trong kyø thi thöïc haønh ngheà naáu aên thöôïng haïng nhöng ñöôïc pheùp ghi danh laïi vaøo hoïc kyø tieáp vì anh ñaõ ñaït keát quaû toát trong caùc chuû ñeà khaùc.


35

4 Baøi 2.4 NOS laø moät nhaø cung caáp ñoà duøng vaên phoøng vaø trang thieát bò vaên phoøng cho caùc toå chöùc doanh nghieäp trong caû nöôùc. Hoï söû duïng ñöôøng böu ñieän ñeå nhaän vaø gôûi ñôn haøng, ca-ta-loâ theo thoâng leä thoâng thöôøng. Coù nhieàu loaïi ca-ta-loâ, chaúng haïn loaïi ca-ta-loâ tuaàn, loaïi ca-ta-loâ thaùng, loaïi ca-ta-loâ quùi. Hoï cuõng coù caùc loaïi ca-ta-loâ chuyeân muïc veà moät soá maët haøng, chaúng haïn:

– Loaïi ca-ta-loâ OE chuyeân veà trang thieát bò vaên phoøng. – Loaïi ca-ta-loâ PS chuyeân veà saûn phaåm giaáy vaø ñoà duøng vaên phoøng. – Loaïi ca-ta-loâ CE chuyeân veà trang thieát bò maùy tính vaø caùc phuï kieän.

NOS mong muoán löu tröõ chi tieát veà saûn phaåm maø hoï cung caáp cuï theå maõ haøng, moâ taû, maøu saéc vaø ñôn vò tính. Chuûng loaïi caùc maët haøng trong moãi loaïi ca-ta-loâ thì khaùc nhau töø vaøi traêm cho loaïi ca-ta-loâ tuaàn ñeán vaøi ngaøn cho loaïi ca-ta-loâ quí. Moät saûn phaåm coù theå xuaát hieän treân nhieàu loaïi ca-ta-loâ. NOS phaùt haønh caùc loaïi ca-ta-loâ theo töøng ñôït xuaát baûn. Moät saûn phaåm chæ xuaát hieän moät laàn treân moät ca-ta-loâ nhöng coù theå coù caùc giaù khaùc nhau treân caùc ñôït xuaát baûn khaùc nhau. Moãi ca-ta-loâ coù moät ngaøy baét ñaàu khuyeán maõi vaø ngaøy keát thuùc khuyeán maõi. Thôøi gian khuyeán maõi cuûa caùc ca-ta-loâ khaùc nhau coù theå truøng leân nhau chaúng haïn:

– truøng moät phaàn: ca-ta-loâ tuaàn coù thôøi gian khuyeán maõi truøng moät phaàn vôùi ca-ta-loâ quí. – truøng toaøn boä: ca-ta-loâ CE coù theå coù cuøng thôøi gian khuyeán maõi vôùi ca-ta-loâ tuaàn.

Haõy xaây döïng moâ hình ER cuûa vaán ñeà vaø chuù yù ñeán söï kieän giaù moät maët haøng thì khaùc nhau trong caùc ca-ta-loâ khaùc nhau, trong caùc khoaûng thôøi gian khaùc nhau.

5 Baøi 2.5 Söûa ñoåi baøi taäp 2.4 sao cho NOS coù theå ghi nhaän haøng ñaõ cung caáp cho khaùch haøng. Thoâng tin veà khaùch haøng coù maõ khaùch haøng, hoï teân, ñòa chæ. Khi moät khaùch haøng ñaët mua haøng töø NOS thì maõ ca-ta-loâ (nhö OE, PS) vaø ñôït xuaát baûn ñöôïc ghi keøm theo maõ haøng trong ñôn haøng. Ñieàu naøy cho pheùp NOS cung caáp cho khaùch haøng, saûn phaåm coù giaù ñuùng vôùi ca-ta-loâ cuûa khaùch haøng. Moät ñôn haøng coù nhieàu maët haøng vaø moãi maët haøng ñeàu coù soá löôïng ñaët mua. Thoâng tin veà ñôn haøng coù soá ñôn haøng (duy nhaát), ngaøy ñôn haøng vaø chi tieát khaùch haøng.

6 Traéc nghieäm 6.1) Which of the following is not correct? Answer ?

A) Entity Relationship Diagrams use four items; Rectangles, circles, lines, degree of relation (such as one to many).

B) Entity Relationship Diagrams show entities, how the entities interact and the attributes. C) In trasforming Entity Relationship Diagrams to a Database, entities become tables. D) Entity Relationship Diagrams are a graphical approach to modeling that helps the user design

systems 6.2) A type of documentation that contains the definition and the characteristics of the data elements within a data base is known as a:

A) record layout B) data dictionary C) data model D) data flow diagram E) entity-relationship model.

6.3) An entity type whose existence depends on another entity type is called a (n) _____entity A) Co dependent


36

B) Variant C) Strong D) Weak

6.4) An entity that associates the instances of one or more entity types and contains attributes specific to the relationships is called a(n)

A) Associative entity B) Intersectional entity C) All of the above D) Connecting entity

6.5) A persons name, birthday, and social security number are all examples of A) Descriptors B) None of the above C) Relationships D) Entities E) Attributes

6.6) A data model is A) Shown as an entity-relationship diagram B) A logical representation of the structure of the database. C) Transformed into tables and ralationships D) All of the above

6.7) One of the important properties of an attribute is whether or not it is required A) False B) True

----oOo----


37

Chöông 4 .

MOÂ HÌNH QUAN HEÄ (THE RELATIONAL MODEL)

I MOÂ HÌNH QUAN HEÄ LAØ GÌ

1 Quan heä (relation) Moâ hình quan heä xoay quan caùc khaùi nieäm quan heä, boä (tuple) vaø thuoäc tính (attribute). Nhöõng khaùi nieäm naøy töông öùng vôùi caùc khaùi nieäm taäp thöïc theå, thöïc theå vaø thuoäc tính.

Hình 3.1 trình baøy moâ hình ER vaø moâ hình quan heä töông öùng cuûa vaán ñeà Tröôøng Cao Ñaúng Coäng Ñoàng Nuùi Ayers. Moâ hình quan heä chæ laø moät daïng trình baøy khaùc cuûa moâ hình ER. Cuoái chöông naøy, chuùng ta seõ bieát laøm theá naøo ñeå chuyeån ñoåi moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä.

2 Thöïc theå, quan heä, vaø baûng (table) Tieán trình giaûi baøi toaùn csdl ñöôïc phaùt trieån töø moâ hình döõ lieäu sang moâ hình quan heä roài cuoái cuøng sang baûng trong csdl.


Hình 3.2 - Söï tieán trieån qua caùc giai ñoaïn khaùc nhau töø moâ hình döõ lieäu ñeán vieäc thöïc hieän baûng trong HQTCSDL

MOÂ HÌNH QUAN HEÄ

BAÛNG TRONG CSDL

Ví duï: RFC laø nhaø buoân sæ thieát bò ñieän vaø ñieän töû. Hoï baùn nhieàu maët haøng cho ngaønh coâng nghieäp ñieän töû. Coâng vieäc ñaàu tieân maø Coâng ty mong muoán thöïc hieän laø löu tröõ döõ lieäu haøng hoùa trong moät csdl. Hoï ñaëc bieät quan taâm löu tröõ veà maõ haøng, moâ taû, loaïi haøng, tæ suaát thueá baùn ra, ñôn giaù sæ, ñôn giaù leû, ñôn giaù chuïc.


38

MAËT HAØNGmaõ maët haøngmoâ taûloaïi haøngtæ suaát thueá baùn rañôn giaù sæñôn giaù leûñôn giaù chuïc

Moâ hình ER

Moâ hình quan heä

MAËT HAØNG (maõ maët haøng, moâ taû, loaïi haøng, tæ suaát thueá baùn ra, ñôn giaù sæ, ñôn giaù leû, ñôn giaù chuïc)

Baûng trong HQTCSDL

maõ maët haøng moâ taû loaïi haøng tæ suaát thueábaùn ra ñôn giaù sæ ñôn giaù leû ñôn giaù chuïc

1003 tuï ñieän 1000 ufd 22 0.68 1.24 1.081007 tuï ñieän 2200 ufd 22 0.83 1.52 1.321012 tuï ñieän 3300 ufd 22 1.27 1.69 1.47

3156 ñaàu noái BNC 15 1.16 2.00 1.733159 ñaàu noái TNC 15 2.48 4.28 3.713258 ñaàu noái N-MALE 15 5.45 9.40 8.153259 ñaàu noái N-BNC 15 7.45 11.70 9.95

1773 ñieän trôû 5k6 22 0.04 0.07 0.051174 ñieän trôû 6.8 22 0.04 0.07 0.05

6745 trimpot 10k (log) 22 1.26 2.31 2.00

thöïc theå,doøng, boä,maãu tin

thuoäc tính,coäthay vuøng

giaù trò thuoäc tính,giaù trò coäthay giaù trò vuøng

Hình 3.1 - Moâ hình ER, moâ hình quan heä vaø baûng cuûa vaán ñeà RFC

MOÂ HÌNH THÖÏC THEÅ MOÂ HÌNH QUAN HEÄ BAÛNG TRONG HQTCSDL taäp thöïc theå quan heä Baûng thöïc theå boä doøng hay maãu tin thuoäc tính thuoäc tính coät hay vuøng giaù trò thuoäc tính giaù trò thuoäc tính giaù trò vuøng

Baûng 3.1 – Moái töông quan giöõa caùc khaùi nieäm qua caùc moâ hình 3 Boä (tuple)

laø moät boä caùc giaù trò cuûa caùc thuoäc tính trong moät doøng cuûa quan heä. thöù töï xuaát hieän caùc thuoäc tính trong moät boä thì khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû tính toaùn. moät boä coù tính duy nhaát trong quan heä. Nghóa laø trong moät quan heä khoâng theå coù hai boä gioáng nhau

(giaù trò caùc thuoäc tính ñeàu gioáng nhau). Moät thuoäc tính hay nhoùm caùc thuoäc tính duøng ñeå phaân bieät boä naøy vôùi boä kia trong quan heä ñöôïc goïi

laø khoaù chính. khoùa chính trong moät quan heä laïi xuaát hieän trong moät quan heä khaùc ñöôïc goïi laø khoùa ngoaïi.

4 Thuoäc tính (attribute) Phaàn giao giöõa doøng vaø coät laø giaù trò thuoäc tính. Giaù trò cuûa thuoäc tính phaûi laø giaù trò ñôn khoâng ña trò hay caáu truùc. Moät quan heä coù giaù trò thuoäc tính nhö vaäy thì quan heä naøy ñaït daïng chuaån moät. Ví duï sau cho thaáy moät quan heä maø giaù trò thuoäc tính ñôn giaù laø ña trò.


39

5 Kyù hieäu

Teân quan heä ñöôïc ghi baèng chöõ hoa tröôùc ngoaëc troøn vaø taát caû thuoäc tính ñöôïc lieät keâ trong ngoaëc troøn.

Khoùa chính gaïch chaân. Khoùa ngoaïi vieát nghieâng

II KHOÙA

1 Khoaù (key, candidate key) Laø taäp hôïp nhoû nhaát caùc thuoäc tính maø giaù trò cuûa noù duøng ñeå phaân bieät boä naøy vôùi boä kia trong moät quan heä.

2 Khoùa hôïp (composite key) Laø khoùa coù treân moät thuoäc tính.

3 Khoùa chính (primary key) Laø khoùa ñöôïc choïn ñeå caøi ñaët trong moät HQTCSDL. Khi choïn khoùa chính ta phaûi chuù yù caùc tính chaát sau: aùp duïng, duy nhaát, nhoû nhaát, oån ñònh.

Khoùa coù tính aùp duïng khi noù khoâng boû soùt baát kyø tröôøng hôïp naøo cuûa vaán ñeà. Khoùa phaûi coù tính duy nhaát duøng ñeå phaân bieät boä naøy vôùi boä kia trong quan heä. Khoùa coù tính nhoû nhaát khi ta boû baát kyø thuoäc tính naøo cuûa noù thì noù khoâng coøn tính duy nhaát nöõa. Khoùa coù tính oån ñònh khi giaù trò cuûa khoùa khoâng thay ñoåi.

Ví duï veà khoùa chính khoâng oån ñònh WSE baùn leû ñoà ñieän, laø cöûa haøng ñöôïc cung caáp haøng bôûi NSD. Thoûa thuaän giöõa WSE vaø NSD laø WSE phaûi mua toái thieåu 90% haøng cuûa NSD. WSE coù theå mua toái ña 10% haøng cuûa nhöõng nhaø cung öùng ñoäc laäp khaùc. WSE ñang thieát laäp moät heä maùy tính cho ñieàu haønh vaø xöû lyù ñôn haøng. Heä söû duïng cuøng maõ saûn phaåm vôùi NSD vaø taïo maõ rieâng cho nguoàn haøng mua töø nôi khaùc. Ví duï treân daãn tôùi hai vaán ñeà nhö sau:

Khi NSD thay ñoåi maõ haøng thì maõ haøng cuûa WSE seõ bò thay ñoåi theo gaây ra tính maát oån ñònh. Khi moät maët haøng vöøa ñöôïc cung öùng töø nhaø cung öùng ñoäc laäp vaø töø NSD thì seõ gaây ra tình traïng

moät maët haøng coù tôùi hai maõ haøng khaùc nhau. Ñeå traùnh tình traïng naøy buoäc loøng phaûi thay ñoãi maõ haøng.


40

4 Khoùa ngoaïi (foreign key) Trong moâ hình quan heä, ñeå dieãn taû moái keát hôïp, ngöôøi ta cheùp khoùa chính töø quan heä naøy sang quan heä kia. Trong quan heä nhaän, khoaù ñöôïc cheùp sang goïi laø khoùa ngoaïi.

5 Khoùa döï tuyeån vaø khoùa khaùc

Ví duï veà khoùa döï tuyeån. ANFD (Lieân hieäp caùc nhaø phaân phoái thöïc phaåm quoác teá) laø moät taäp ñoaøn phuïc vuï khaùch haøng thoâng qua maïng löôùi caùc vaên phoøng buoân baùn caáp quoác gia vaø noù coù treân 150 vaên phoøng nhö vaäy. ANFD quaûn lyù chi tieát xe cuûa caùc vaên phoøng ñaïi dieän baèng quan heä sau: XE(soá ñaêng boä, qui caùch, hình daùng, maøu saéc, soá söôøn, soá maùy, maõ xe, quoác gia) Böôùc ñaàu, coù moät soá nhoùm thuoäc tính coù khaû naêng phaân bieät xe naøy vôùi xe kia. Caùc nhoùm thuoäc tính naøy ñöôïc goïi laø khoùa döï tuyeån: (soá ñaêng boä, quoác gia), (soá söôøn), (soá maùy), (maõ xe) Khoùa döï tuyeån Ñieàu kieän

choïn löïa Dieãn giaûi

Soá ñaêng boä, quoác gia AÙp duïng Gaây ra vaán ñeà khi caàn löu tröõ thoâng tin veà xe chöa ñaêng boä Oån ñònh Gaây ra vaán ñeà vì soá ñaêng boä coù khaû naêng thay ñoåi. Khi soá ñaêng boä

thay ñoåi (khi baùn xe) ta phaûi söûa laïi giaù trò soá ñaêng boä cuûa xe ñoù laøm cho khoùa chính khoâng oån ñònh

Duy nhaát Chæ rieâng soá ñaêng boä khoâng coù tính duy nhaát töø quoác gia naøy sang quoác gia khaùc

Nhoû nhaát Khoâng nhoû nhaát trong phaïm vi moät quoác gia Soá söôøn AÙp duïng Khoâng coù vaán ñeà vì moãi xe coù soá söôøn khaùc nhau Oån ñònh Khoâng coù vaán ñeà vì soá söôøn khoâng thay ñoåi Duy nhaát Duy nhaát cho moãi xe Nhoû nhaát Chæ goàm moät thuoäc tính thì ñöông nhieân nhoû nhaát Soá maùy AÙp duïng Khoâng vaán ñeà Oån ñònh Coù vaán ñeà vì maùy coù khaû naêng ñöôïc thay môùi


41

Duy nhaát Khoâng coù vaán ñeà Nhoû nhaát Chæ goàm moät thuoäc tính thì ñöông nhieân nhoû nhaát Maõ xe AÙp duïng Khoâng coù vaán ñeà vì do coâng ty taïo ra Oån ñònh Khoâng coù vaán ñeà vì do coâng ty taïo ra Duy nhaát Khoâng coù vaán ñeà vì coâng ty töï chòu traùch nhieäm baûo ñaûm chuùng phaûi

khaùc nhau Nhoû nhaát Chuùng chæ goàm moät thuoäc tính neân ñöông nhieân nhoû nhaát Qua baûng phaân tích treân thì khoùa chính coù khaû naêng laø moät trong hai thuoäc tính sau: Soá söôøn vaø maõ xe Do soá söôøn thöôøng daøi vaø khoâng ñoàng nhaát neân khoâng tieän trong coâng taùc quaûn lyù cuûa coâng ty. Coâng ty töï taïo ra maõ xe laø giaûi phaùp choïn löïa coù tính thöïc tieãn cao.

6 Khoùa nhaân taïo (khoùa ñaïi dieän) artificial key (surrogate key)

Ñoâi khi vieäc xaùc ñònh khoùa chính khoâng phaûi luùc naøo cuõng thöïc hieän ñöôïc do boán tính chaát raøng buoäc: aùp duïng, oån ñònh, duy nhaát, nhoû nhaát. Trong caùc tröôøng hôïp nhö vaäy, buoäc ta phaûi ñöa vaøo moät thuoäc tính vôùi muïc ñích laøm khoùa chính ñöôïc goïi laø khoùa nhaân taïo (artificial key), ñoâi khi coøn goïi laø khoùa ñaïi dieän (surrogate key). Caùc khoùa nhaân taïo nhö: maõ nhaân vieân, maõ khaùch haøng, soá hoùa ñôn, maõ taøi saûn coá ñònh. Khoùa nhaân taïo luoân luoân thoûa 4 tính chaát aùp duïng, oån ñònh, duy nhaát, nhoû nhaát. Khi söû duïng khoùa nhaân taïo ta caàn chuù yù caùc ñieàu sau:

Khoâng gaén ngöõ nghóa cuûa vaán ñeà vaøo khoùa nhö maõ khaùch haøng töø 1 ñeán 1000 laø khaùch haøng cuûa caùc chi nhaùnh phía baéc, maõ khaùch haøng lôùn hôn 1000 laø khaùch haøng cuûa caùc chi nhaùnh phía nam.

Khoâng duøng laïi giaù trò khoùa ñaõ xoùa cho moät boä giaù trò môùi vì aûnh höôûng ñeán döõ lieäu cuõ. Kieåm tra tröôøng hôïp nhaäp hai boä giaù trò cuûa moät ñoái töôïng.

7 Khoùa phuï (Secondary keys) Khoùa phuï laø moät thuoäc tính hay moät nhoùm caùc thuoäc tính thöôøng hay ñöôïc söû duïng trong khai thaùc döõ lieäu. Ví duï vaán ñeà Tröôøng cao ñaúng coäng ñoàng nuùi Ayers coù thuoäc tính teân hoïc vieân vaø thuoäc tính teân moân hoïc hay ñöôïc duøng trong tìm kieám neân chuùng ñöôïc saép xeáp ñeå ñaåy nhanh toác ñoä xöû lyù. Nhöõng vuøng naøy ñöôïc goïi laø khoùa phuï.

III NHÖÕNG TÍNH CHAÁT KHAÙC CUÛA MOÂ HÌNH QUAN HEÄ Nhöõng tính chaát khaùc cuûa moâ hình quan heä laø:

Ñaïi soá quan heä, pheùp tính quan heä vaø Raøng buoäc toaøn veïn

1 Ñaïi soá quan heä, pheùp tính quan heä Ñaïi soá quan heä vaø pheùp tính quan heä taïo ra moät soá chöùc naêng nhö:


42

Trích moät soá doøng trong quan heä. Trích moät soá coät trong quan heä. Keát noái quan heä thoâng qua khoùa ngoaïi

Caùc chöùc naêng naøy ñöôïc theå hieän trong HQTCSDL quan heä qua ngoân ngöõ SQL. SQL laø ngoân ngöõ phi thuû tuïc chuùng khai thaùc döõ lieäu baèng caùch moâ taû truy xuaát caùi gì hôn laø truy xuaát nhö theá naøo.

2 Raøng buoäc toaøn veïn Moâ hình quan heä ñònh nghóa ba möùc raøng buoäc:

Raøng buoäc toaøn veïn thöïc theå (Entity integrity constraint) Raøng buoäc toaøn veïn tham chieáu (Referential integrity constraint) Raøng buoäc toaøn veïn loaïi döõ lieäu (Data type integrity constraint) Raøng buoäc mieàn giaù trò (Domain integrity constraint)

i Raøng buoäc thöïc theå (entity Integrity) Thöïc chaát cuûa raøng buoäc thöïc theå laø caùc raøng buoäc treân khoùa chính thoûa maõn caùc tính chaát: duy nhaát, khoâng roãng, nhoû nhaát.

ii Raøng buoäc phuï thuoäc toàn taïi (referential Integrity) Raøng buoäc toàn taïi ñoøi hoûi giaù trò khoùa ngoaïi trong moät quan heä phaûi toàn taïi trong quan heä coù khoùa chính töông öùng. HOÏC VIEÂN MOÂN HOÏC

Maõ hoïc vieân

Teân hoïc vieân

… Maõ moân hoïc

Maõ moân hoïc

Teân moân hoïc Thôøi löôïng

91215 Jenny BBW BKE Cöû nhaân coâng ngheä bay 36 92325 Mun Chan ADRC ADRC Chöùng chæ leo nuùi 12 93642 Alexander … DFA BBW Cöû nhaân nuoâi chim 24

… … … … DFA Vaên baèng caém hoa 18 … … … ….

96789 Sarah DJK ? Hình 3.7 – Raøng buoäc sö toàn taïi bò vi phaïm bôûi hoïc vieân 96789

iii Raøng buoäc loaïi döõ lieäu (data type integrity) Raøng buoäc loaïi döõ lieäu ñoøi hoûi giaù trò thuoäc tính phaûi laø loaïi döõ lieäu cuûa thuoäc tính. Ví duï Tröôøng coäng ñoàng nuùi Ayers quyeát ñònh thu hoïc phí caùc moân hoïc vaø hoïc phí cuûa moãi moân hoïc thì khaùc nhau. Ta löu tröõ thoâng tin naøy baèng caùch theâm thuoäc tính hoïc phí vaøo quan heä moân hoïc. Ta ñöôïc: MOÂN HOÏC(maõ moân hoïc, teân moân hoïc, thôøi löôïng, hoïc phí) Loaïi döõ lieäu cuûa thuoäc tính hoïc phí laø loaïi tieàn teä nhö caùc giaù trò sau: $280.00,$65.95,$890.99

3 Keát noái quan heä Toaùn töû keát noái quan heä ñöôïc caøi ñaët trong coâng cuï SQL cuûa HQTCSDL. Ví duï: ñeå khai thaùc chi tieát veà hoïc vieân ñang hoïc moân hoïc gì thì quan heä HOÏC VIEÂN vaø MOÂN HOÏC phaûi ñöôïc keát noái thoâng qua maõ moân hoïc

4 Mieàn giaù trò (data domain integrity) Mieàn giaù trò laø caùc giaù trò coù theå coù trong loaïi döõ lieäu. Ví duï Tröôøng coäng ñoàng nuùi Ayers quyeát ñònh möùc hoïc phí cuûa töøng moân hoïc khoâng lôùn hôn $300.00. Nhö vaäy mieàn giaù trò laø töø 0 ñeán $300.00. Mieàn giaù trò naèm trong qui taéc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp, thöôøng hay thay ñoåi coøn loaïi giaù trò thì ít thay ñoåi.


43

5 Raøng buoäc do ngöôøi duøng (user constraint) Hoïc sinh khuyeát taät ñöôïc giaûm 10% hoïc phí Ñôn mua haøng coù giaù trò lôùn hôn $10.000 ñöôïc giaûm 5%.

IV QUI TAÉC BIEÁN ÑOÅI MOÂ HÌNH ER THAØNH MOÂ HÌNH QUAN HEÄ

1 Qui taéc bieán ñoåi moâ hình ER

Khi bieán ñoåi moâ hình ER thaønh caùc moâ hình quan heä ta aùp duïng caùc qui taéc sau: Moãi taäp thöïc theå trong moâ hình ER ñöôïc chuyeån thaønh moät quan heä. Moãi thuoäc tính trong moâ hình ER ñöôïc chuyeån thaønh thuoäc tính trong quan heä töông öùng. Thuoäc tính nhaän dieän trong moâ hình ER ñöôïc chuyeån thaønh khoùa chính trong quan heä töông öùng.

Tröôøng hôïp khoùa chính khoâng thoûa 4 tính chaát choïn löïa, thì phaûi choïn khoùa chính khaùc hay ñöa vaøo khoùa nhaân taïo.

Theå hieän moái keát hôïp thoâng qua khoùa ngoaïi. 2 Qui taéc theå hieän moái keát hôïp thoâng qua khoùa ngoaïi

i Moái keát hôïp moät-moät Chuyeån khoùa chính töø quan heä 1 sang quan heä 2 hay ngöôïc laïi. Ví duï vaán ñeà ngöôøi laùi xe vaø baèng

laùi seõ coù moâ hình quan heä laø moät trong hai moâ hình quan heä sau


44

ii Moái keát hôïp moät-nhieàu

Chuyeån khoùa chính töø beân moät sang beân nhieàu.

iii Moái keát hôïp nhieàu nhieàu ñöôïc giaûi baèng taäp keát hôïp


45

Moâ hình quan heä HOÏC VIEÂN (maõ hoïc vieân, teân hoïc vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, soá ñieän thoaïi) MOÂN HOÏC (maõ moân hoïc, teân moân hoïc, thôøi löôïng) PHIEÁU GHI DANH (maõ hoïc vieân, maõ moân hoïc, ngaøy nhaäp hoïc) Hình 3.10 - Moâ hình ER vaø moâ hình quan heä cuûa vaán ñeà Tröôøng Cao Ñaúng Coäng Ñoàng Nuùi

Xanh Trong quan heä PHIEÁU GHI DANH coù caùc khoùa chính khoùa ngoaïi nhö sau:

+ maõ hoïc vieân laø khoùa ngoaïi + maõ moân hoïc laø khoùa ngoaïi + maõ hoïc vieân vaø maõ moân hoïc laø khoùa chính iv Moái keát hôïp nhieàu-nhieàu

Taïo moät quan heä môùi coù khoùa chính laø söï keát hôïp caùc khoùa chính cuûa hai quan heä coù baûn soá keát noái nhieàu nhieàu.

Ví duï giaû söû Tröôøng Cao Ñaúng Coäng Ñoàng Nuùi Xanh khoâng quan taâm ñeán ngaøy nhaäp hoïc cuûa hoïc vieân thì moâ hình ER seõ coù moái keát hôïp nhieàu nhieàu nhö sau:

3 Toùm taét caùc qui taéc bieán ñoåi


46


QT 1: Moãi taäp thöïc theå trong moâ hình ER ñöôïc chuyeån thaønh moät quan heäQT 2: Moãi thuoäc tính trong moâ hình ER ñöôïc chuyeån thaønh thuoäc tính trong quan heä töông öùngQT 3: Thuoäc tính nhaän dieän trong moâ hình ER ñöôïc chuyeån thaønh khoùa chính trong quan heä töông öùng.Tröôøng hôïp khoùa chính khoâng thoûa 4 tính chaát choïn löïa, thì phaûi choïn khoùa chính khaùc hay ñöa vaøo khoùa nhaân taïo.QT 4: Theå hieän moái quan heä thoâng qua khoùa ngoaïi: 1 : 1 Chuyeån khoùa chính töø quan heä 1 sang quan heä 2 hay ngöôïc laïi. 1 :M Chuyeån khoùa chính töø beân moät sang beân nhieàu. M:M Taïo quan heä toaøn khoùa

QUAN HEÄ DÖÏ TUYEÅN

Hình 3.14 - Toùm taét caùc qui taéc bieán ñoåi moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä treân khung cuûa caùc giai ñoaïn


PHAÂN TÍCH

THIEÁT KEÁ

V BAØI TAÄP

1 Baøi taäp 1 Ñoái vôùi vaán ñeà sau ñaây haõy:

• (a) xaây döïng moâ hình ER • (b) ñeà xuaát veà thuoäc tính nhaän dieän vaø thuoäc tính moâ taû moät caùch thích hôïp. • (c) chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä vaø cho bieát khoùa chính, khoùa ngoaïi. • (d) keâ theâm caùc giaû ñònh cuûa vaán ñeà.

Moät nhaân vieân coù theå yeâu caàu ñöôïc cung caáp vaät tö töø ngöôøi quaûn lyù. Neáu ngöôøi quaûn lyù ñoàng yù vôùi baûn yeâu caàu thì caùc vaät tö töø baûn yeâu caàu ñöôïc choïn theo nhaø cung caáp ñeå taïo caùc ñôn mua haøng vaø gôûi cho caùc nhaø cung caáp thích hôïp.

2 Traéc nghieäm 2.1) A table’s primary key field

A) Guaranties that each row is unique B) Is always referenced by a foreign key in another table C) Is a combination of two keys that make a foreign key D) In a one to many relationship is also its own foreign key. E) Is always stored in one column

2.2) Entity integrity is when: A) There are no composite primary keys B) Referential integrity has been upheld. C) None of the above. D) Primary key values are unique. E) Entity relationship diagram is correct

2.3) The field used to id records in a database table is known as the: A) Query Identifier B) Primary key C) Relational Column D) Header E) Row


47

2.4)Which of the following is correct about referential integrity? A) Ensures tables are up to date B) Prevents data tables from having orphans C) Shows how tables are related to each other

----oOo----


48

Chöông 5 .

PHAÂN TÍCH DÖÕ LIEÄU VAØ YEÂU CAÀU CHÖÙC NAÊNG (DATA ANALYSIS AND FUNCTIONAL REQUIREMENTS)

I GIÔÙI THIEÄU

1 Hoaït ñoäng kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng Hoaït ñoäng kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng ñoâi khi coøn goïi laø löôïng giaù moâ hình (validating the model, data model validation) nhaèm phaùt hieän sai soùt trong moâ hình döõ lieäu, laøm cho moâ hình döõ lieäu phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa heä thoáng hôn. Kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng laø hoaït ñoäng naèm trong giai ñoaïn thieát keá csdl logic (hình).

2 Phaân tích heä thoáng thoâng tin

Phaân tích heä thoáng thoâng tin coù caùc khía caïnh sau: Phöông phaùp tieáp caän töø treân xuoáng (töø toång quaùt ñeán chi tieát) (top down approach) Taäp trung chuù yù vaøo döõ lieäu yeâu caàu vaø moái keát hôïp cuûa chuùng. Phaân tích heä thoáng thoâng tin taïo ñieàu kieän cho vieäc duøng laïi döõ lieäu.

3 Phaân tích döõ lieäu Ngöôïc laïi vôùi phaân tích heä thoáng thoâng tin, phaân tích döõ lieäu chæ taäp trung vaøo moät öùng duïng trong moät toå chöùc nhö heä ñôn ñaët haøng, heä coâng nôï. Lôïi ích cuûa phaân tích döõ lieäu laø chi phí vaø thôøi gian öôùc löôïng cho döï aùn laø töông ñoái chính xaùc. Baát lôïi laø döõ lieäu duøng chung coù theå bò truøng laép.


49

II NGUOÀN DÖÕ LIEÄU

1 Caùc phöông phaùp thu thaäp thoâng tin Döõ lieäu yeâu caàu vaø moái töông quan giöõa caùc döõ lieäu ñöôïc thu thaäp baèng caùc phöông phaùp sau:

+ Phoûng vaán vaø laéng nghe (interviewing and listening) + Baûng caâu hoûi (administering questionnaires) + Quan saùt (observing) + Phaân tích qui trình (Procedure) vaø taøi lieäu (maøn hình, baùo caùo phaùt sinh cuûa maùy tính vaø Bieåu

maãu hieän höõu) 2 Phaân tích maãu bieåu

CUNG ÖÙNG VVP QUOÁC GIA Vaên phoøng chính: 1234 Pacific Highway Newtown NSW 2199 ÑT: 81231234 Fax: 81231235 Ngaøy: 10.07.96 Soá ñôn haøng: 134277

ÑÖÔÏC ÑAÏT BÔÛI GIAO CHO Coâng ty: Western Stationery Coâng ty: Western Stationery Ngöôøi ñaët haøng: Tanya Maõ khaùch haøng: W123 Ngöôøi nhaän haøng: Carlo Ñòa chæ: 22B St Georges Tce Ñòa chæ: 862 Welshpool road Thaønh phoá: Perth Bang: WA Thaønh phoá: Kewdale Bang: WA Maõ thö tín: 6000 Soá ÑT: 8321 3214 Maõ thö tính: 6104 Soá ÑT: 84331111Soá löôïng Maõ haøng Ñôn vò tính Maøu saéc Moâ taû Ñôn gía Thaønh tieàn

40 A7211 Caùi traéng Giaáy A4 5.97 238.80 12 B7123 Caùi traéng cuoän giaáy fax 3.65 43.80

1 A7216 taù cuoän baêng keo 2.64 20.64 1 J2312 caùi maøu be Tuû 268.95 268.95 1 N0002 hoäp naâu cuoän nô 3.27 3.27

Mieãn phí giao haøng cho ñôn haøng coù giaù trò treân 50.00 Phí giao haøng: 1.50

Toång coäng: 575.47 Hoaøn traû saûn phaåm trong voøng 30 ngaøy seõ ñöôïc hoaøn tieàn mua haøng

Hình 4.2 – Maãu bieåu ñôn ñaët haøng vaø taäp thöïc theå / thuoäc tính ñöôïc nhaän dieän i Tính chaát

Tröôùc khi phaân tích maãu bieåu, ta coù nhaän xeùt sau: teân maãu bieåu coù theå gioáng teân taäp thöïc theå nhöng chuùng hoaøn toaøn khaùc nhau nhö: taäp thöïc theå

HOÙA ÑÔN vaø maãu bieåu hoùa ñôn phaân tích maãu bieåu ñeå nhaän dieän taäp thöïc theå, moái töông quan giöõa chuùng vaø thuoäc tính cuûa vaán

ñeà. Moät maãu bieåu thöôøng coù caùc thoâng tin in saün maø chuùng ta khoâng caàn quan taâm trong vieäc xaây

döïng moâ hình döõ lieäu. maãu bieåu chöùa thuoäc tính cuûa nhieàu taäp thöïc theå.

ii Phaân tích Töø maãu ñôn ñaët haøng ta ruùt ra nhöõng ñieàu sau:

1. Thoâng tin in saün treân ñôn ñaët haøng:


50

+ Teân coâng ty, ñòa chæ vaø ñieän thoaïi lieân heä + Teân maãu bieåu + Thoâng tin quaûng caùo

2. Soá ñôn haøng vaø ngaøy ñôn haøng laø caùc thoâng tin cuûa moät ñôn haøng. Vaäy ÑÔN HAØNG laø moät taäp thöïc theå.

3. Phaàn ñöôïc ñaët bôûi laø caùc thoâng tin veà khaùch haøng ñaët haøng. Vaäy ta coù taäp thöïc theå KHAÙCH HAØNG

4. Phaàn nôi giao haøng laø caùc thoâng tin veà ngöôøi nhaän haøng. Ngöôøi nhaän haøng coù theå laø ngöôøi ñaët haøng cuõng coù theå laø ngöôøi khaùc. Thoâng tin ngöôøi mhaän haøng chæ nhaèm muïc ñích moâ taû theâm veà ñôn haøng laø haøng giao cho ai maø khoâng coù muïc ñích gì khaùc chaúng haïn nhö coù bao nhieâu ngöôøi nhaän maët haøng H vì theá chuùng ta ñöa chuùng vaøo taäp thöïc theå ÑÔN HAØNG.

5. Thoâng tin treân phaàn chi tieát laø danh saùch caùc maët haøng cung öùng. Ta goïi moãi doøng nhö vaäy laø moät thöïc theå cuûa taäp thöïc theå DOØNG ÑÔN HAØNG

6. Coät thaønh tieàn cuûa ñôn haøng laø giaù trò ñöôïc tính baèng caùch nhaân ñôn giaù baùn vôùi soá löôïng, neân thoâng tin naøy khoâng caàn ñöa vaøo moâ hình ER.

7. Nhöõng thoâng tin nhö ñôn vò tính, maõ haøng, maøu saéc, moâ taû, ñôn giaù laø caùc thuoäc tính cuûa maët haøng vaäy MAËT HAØNG laø taäp thöïc theå. Nhö vaäy chæ coù thuoäc tính soá löôïng laø thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå DOØNG ÑÔN HAØNG.

8. Beân döôùi ñôn haøng laø chi phí giao haøng vaø toång giaù trò ñôn haøng. Chi phí giao haøng laø chi phí cuûa moät ñôn haønh neân chuùng laø thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå ÑÔN HAØNG. Toång giaù trò cuûa ñôn haøng ñöôïc tính baèng caùch coäng caùc giaù trò treân coät thaønh tieàn vaø chi phí giao haøng neân chuùng khoâng ñöôïc ñöa vaøo moâ hình ER.

9. Thoâng thöôøng caùc thoâng tin treân moät maãu bieãu khoâng nhoùm chung ñeå dieãn taû moät thöïc theå. Trong caùc tröôøng hôïp nhö vaäy ñoøi hoûi ta phaûi bieát gaùn thuoäc tính thích hôïp cho töøng thöïc theå

Nhöõng thaønh phaàn chính cuûa maãu bieåu ñôn ñaët haøng: o Taäp thöïc theå KHAÙCH HAØNG o Taäp thöïc theå ÑÔN HAØNG o Taäp thöïc theå DOØNG ÑÔN HAØNG o Taäp thöïc theå HAØNG o Caùc vuøng tính toaùn nhö thaønh tieàn, toång coäng

Töø söï phaân tích treân ta coù moâ hình sau:


51

III KIEÅM TRA YEÂU CAÀU CHÖÙC NAÊNG

1 Nguyeân taéc chung Moãi baûng trong moâ hình caàn phaûi kieåm tra 4 chöùc naêng CRUD (create, retrieve, update,

delete/archive) sau: o Theâm môùi maãu tin vaøo baûng: chuù yù tröôùc khi theâm giaù trò cho khoùa ngoaïi phaûi theâm giaù trò

cuûa khoùa chính töông öùng tröôùc (theâm beân moät roài theâm beân nhieàu). o Khai thaùc maãu tin: khi khai thaùc ta coù theå keát noái thoâng tin thoâng qua caùc vuøng (thöôøng khoùa

chính vaø khoùa ngoaïi). Keát quaû cuûa vieäc khai thaùc cho hieän leân maøn hình hay in ra baùo caùo. o Söûa döõ lieäu: tröôøng hôïp söûa döõ lieäu treân vuøng khoùa ta phaûi chuù yù raøng buoäc phuï thuoäc toàn taïi o Xoùa: löu roài xoùa.

Moâ hình ER duøng ñeå kieåm tra chöùc naêng phaûi coù thuoäc tính vaø khoùa ngoaïi. Kieåm tra caùc chöùc naêng nhaèm muïc ñích phaùt hieän nhöõng thieáu soùt trong moâ hình döõ lieäu.

2 Ví duï: Moâ hình döõ lieäu treân coù caùc yeâu caàu chöùc naêng sau:

1. Theâm ñôn haøng môùi. 2. Lieät keâ ñôn haøng vaø teân coâng ty ñaët ñôn haøng ñoù. 3. Söûa teân khaùch haøng cuûa moät ñôn haøng 4. Sao löu roài xoùa boû caùc ñôn haøng coù ngaøy ñaët haøng tröôùc moät ngaøy naøo ñoù. 5. In baùo caùo caùc ñôn haøng vaø teân coâng ty ñaët ñôn haøng ñoù theo thöù töï ngaøy ñôn haøng giaûm daàn. 6. Cho hieän maõhaøng, moâ taû cuûa caùc maët haøng cuûa moät khaùch haøng.


52

ÑÔN HAØNG

KHAÙCH HAØNG

ngaøy ñôn haøngcoâng ty nhaänngöôøi nhaänñòa chæ nhaänthaønh phoá nhaänbang nhaänmaõ thö tín nhaänchi phí giao haøngsoá ñieän thoaïi nhaänmaõ khaùch haøng

haøngteân coâng tyteân khaùch haøngñòa chæthaønh phoábangmaõ thö tínhsoá ñieän thoaïi

Hình 4.5 - Moâ hình ER vaø moâ hình quan heä coù khoùa ngoaïi

ñöôïc ñaët bôûi

ñaët

DOØNG ÑÔN

HAØNGMAËT HAØNG

chöùa

thuoäc veà

keâ

ñöôïc keâ bôûi

soá ñôn haøngsoá thöù töï

soá löôïngñôn giaù baùn

maõ haøngmoâ taû ñôn vò tính maøu saécñôn giaù hieän haønh

ÑÔN HAØNG(soá ñôn haøng,ngaøy ñôn haøng, coâng ty nhaän,ngöôøi nhaän,ñòa chæ nhaän,thaønh phoá nhaän, bang nhaän,maõ thö tín nhaän,chi phí giao haøng,soá ñieän thoaïi nhaän,

)DOØNG ÑÔN HAØNG(soá ñôn haøng,soá thöù töï soá löôïng,ñôn giaù baùn)MAËT HAØNG(maõ haøng,moâ taû ,ñôn vò tính,maøu saéc,ñôn giaù hieän haønh)KHAÙCH HAØNG(maõ khaùch haøng,teân coâng ty,teân khaùch haøng,ñòa chæ,thaønh phoá,bang,maõ thö tính,soá ñieän thoaïi)

Chuùng ta seõ laàn löôït thöïc hieän caùc yeâu caàu chöùc naêng treân:

1. Chöùc naêng theâm môùi moät ñôn haøng. Ta laàn löôït theâm môùi theo thöù töï sau: • Neáu laø khaùch haøng môùi thì theâm thoâng tin veà khaùch haøng vaøo baûng KHAÙCH HAØNG. • Theâm soá ñôn haøng, ngaøy ñôn haøng,... vaøo baûng ÑÔN HAØNG. • ÔÛ moãi doøng treân bieåu maãu ñôn haøng ta laàn löôït thöïc hieän: o Neáu laø maët haøng môùi thì theâm thoâng tin veà maët haøng vaøo baûng MAËT HAØNG. o Theâm soá ñôn haøng, soá thöù töï, ... vaøo baûng DOØNG ÑÔN HAØNG

• Quaù trình theâm ñôn haøng môùi seõ khoâng coù vaán ñeà khi thöù töï treân ñöôïc toân troïng. 2. Chöùc naêng khai thaùc:

• Giaû söû döõ lieäu ñaõ coù ñaày ñuû. • Ñeå khai thaùc ÑÔN HAØNG vaø Teân coâng ty ta: o Laàn löôït khai thaùc töøng maãu tin trong baûng ÑÔN HAØNG. o Lieät keâ caùc giaù trò cuûa caùc vuøng cuûa ÑÔN HAØNG. o Öùng vôùi moãi maãu tin cuûa ÑÔN HAØNG ta söû duïng giaù trò vuøng Maõ khaùch haøng ñeå tìm

maãu tin coù cuøng giaù trò treân vuøng Maõ khaùch haøng trong KHAÙCH HAØNG vaø khai thaùc Teân coâng ty.

3. Chöùc naêng söûa: • Trong baûng KHAÙCH HAØNG tìm maãu tin cuûa khaùch haøng caàn söûa vaø söûa Teân khaùch

haøng 4. Chöùc naêng xoùa vaø sao löu:


53

• Muoán xoùa moät maãu tin cuûa ñôn haøng ta phaûi bieát bieát ñôn haøng naøo ñaõ gôûi, ñôn haøng naøo chöa. Moâ hình hieän taïi khoâng theå hieän ñieàu naøy. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu chöùc naêng naøy, ñoøi hoûi ta phaûi theâm thuoäc tính Ñaõ gôûi vaøo taäp thöïc theå ÑÔN HAØNG.

• Laàn löôït khai thaùc caùc maãu tin trong baûng ÑÔN HAØNG, choïn maãu tin coù giaù trò ñuùng treân vuøng Ñaõ gôûi vaø coù Ngaøy ñôn haøng tröôùc ngaøy caàn xoùa roài cheùp löu vaø xoùa.

5. Chöùc naêng khai thaùc: • Laàn löôït khai thaùc caùc maãu tin trong ÑÔN HAØNG theo thöù töï Ngaøy ñaët haøng giaûm daàn. • Öùng vôùi moãi maãu tin trong ÑÔN HAØNG, ta söû duïng giaù trò vuøng Maõ khaùch haøng ñeå tìm

maãu tin coù cuøng giaù trò Maõ khaùch haøng trong KHAÙCH HAØNG vaø khai thaùc Teân coâng ty. • Öùng vôùi moãi maãu tin trong ÑÔN HAØNG, ta söû duïng giaù trò vuøng Soá ñôn haøng laàn löôït tìm

maãu tin coù cuøng giaù trò Soá ñôn haøng trong DOØNG ÑÔN HAØNG vaø khai thaùc , • vaø öùng vôùi moãi maãu tin trong DOØNG ÑÔN HAØNG, ta söû duïng giaù trò vuøng maõ haøng tìm

maãu tin coù cuøng giaù trò maõ haøng trong baûng MAËT HAØNG vaø khai thaùc caùc giaù trò caùc vuøng trong baûng MAËT HAØNG.

• Keát thuùc moãi ñôn haøng tính toång giaù trò cuûa ñôn haøng. 6. Chöùc naêng khai thaùc

• Duøng thoâng tin veà khaùch haøng caàn tìm, tìm maãu tin töông öùng trong baûng KHAÙCH HAØNG vaø khai thaùc caùc giaù trò cuûa caùc vuøng cuûa maãu tin naøy.

• Laàn löôït khai thaùc caùc maãu tin trong baûng ÑÔN HAØNG choïn maãu tin coù giaù trò Maõ khaùch haøng baèng vôùi gía trò maõ khaùch haøng tìm thaáy ôû böôùc treân.

• Öùng vôùi maãu tin cuûa baûng ÑÔN HAØNG ñöôïc choïn, laàn löôït khai thaùc caùc maãu tin cuûa doøng ñôn haøng coù cuøng giaù trò maõ ñôn haøng.

• Öùng vôùi moãi maãu tin cuûa DOØNG ÑÔN HAØNG, söû duïng maõ haøng ñeå tìm maãu tin haøng töông öùng trong baûng MAËT HAØNG.

• ÖÙng vôùi maãu tin cuûa baûng MAËT HAØNG tìm thaáy ôû böôùc treân cho hieän giaù trò cuûa caùc vuøng maõ haøng, moâ taû.


Bieán ñoåi moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä

QUAN HEÄ TUYEÅN CHOÏN

Hình 3.14 - Yeâu caàu chöùc naêng trong caùc böôùc phaân tích thieát keá döõ lieäu

döïa vaøo yeâu caàu chöùc naêng ñeå kieåm tra moâ hình döõ lieäu

IV BAØI TAÄP 4.1

ÑOÀ GOÃ THUNG LUÕNG ÑÖÔØNG OÁNG HOÙA ÑÔN BAÙN HAØNG

Soá hoùa ñôn: 913-A36-01 Ngaøy hoùa ñôn: 11-10-2001 Baùn cho:

Maõ khaùch haøng: 1273 Hoï teân: Contemporary Designs Ñòa chæ: 123 Oak Street


54

Thaønh phoá: Keydale........Bang:TX...Zip:28384 Soá ñieän thoaïi: 8 565 895

Nhaân vieân baùn haøng: Jenny Maõ saûn phaåm Moâ taû Soá löôïng Ñôn giaù Thaønh tieàn

M128 Keä saùch 4 200 800B381 Tuû nhieàu ngaên 2 150 300B210 Baûng 1 500 500G200 Gheá 8 400 3200

Coäng: 4800Giaûm giaù: 5% 240

Toång coäng: 4560Haõy phaân tích bieåu maãu treân:

(a) Xaây döïng moâ hình ER coù ñöa vaøo baûn soá, tính baét buoäc hay khoâng baét buoäc vaø teân moái keát hôïp theo hai chieàu.

(b) Dieãn taû noäi dung moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå. (c) Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. (d) Kieåm tra chöùc naêng:

1. theâm moät hoùa ñôn môùi. 2. In moät hoùa ñôn ñaõ coù.

V TRAÉC NGHIEÄM 1) To do fact finding, the analyst does the following

A) Interviews personal, prepares questionnaires, observers current system B) Gathers forms and documents currently in use C) Cost-benefit analysis

2) Establishing team standards is part of which step in the data modeling process?

A) creating the data model B) validating the model C) planning the project D) determining system requirements E) It is not part of any of the above steps in the data modeling process.

----oOo----


55

Chöông 6 .

TÍNH BAÉT BUOÄC, KHOÂNG BAÉT BUOÄC TRONG MOÁI KEÁT HÔÏP (RELATIONSHIP OPTIONALITY)

I NGÖÕ NGHÓEA MOÁI KEÁT HÔÏP Trong chöông naøy ta boå sung theâm ngöõ nghóa (qui taéc quaûn lyù) vaøo moái keát hôïp vaø bieåu dieãn chuùng trong moâ hình ER. Moâ hình ER nhö vaäy ñöôïc goïi laø moâ hình thöïc theå keát hôïp môû roäng (Extended Entity Relationship).

1 Tính khoâng baét buoäc cuûa moái keát hôïp Tröôùc ñaây, chuùng ta vaãn ngaàm hieåu moïi thöïc theå ñeàu tham gia vaøo moái keát hôïp nhö moâ hình ER sau:

Moâ hình naøy dieãn taû qui taéc quaûn lyù:

Moãi KHAÙCH HAØNG ñaët moät hay nhieàu ÑÔN ÑAËT HAØNG Moãi ÑÔN ÑAËT HAØNG ñöôïc ñaët bôûi moät KHAÙCH HAØNG

vaø moâ hình naøy coù moâ hình thöïc theå theå hieän sau:

Moâ hình treân cho thaáy moät ñôn ñaët haøng baát kyø phaûi thuoäc veà moät khaùch haøng vaø moät khaùch haøng baát kyø phaûi coù ñaët moät ñôn ñaët haøng. Nhöng treân thöïc teá coù khaùch haøng coù ñôn ñaët haøng, coù khaùch haøng khoâng coù ñôn ñaët haøng do moät trong caùc lyù do sau:

o Khaùch haøng môùi o Khaùch haøng seõ ñaët haøng trong töông lai. o Khaùch haøng naèm trong chieán dòch quaûng caùo.

nhö moâ hình thöïc theå theå hieän sau:


56

Moâ hình treân cho thaáy khaùh haøng Ace 4WD Supplies khoâng coù ñôn ñaët haøng. Vaäy ñeå dieãn taû tình traïng coù khaùch haøng khoâng coù ñôn ñaët haøng, qui taéc quaûn lyù tröôùc ñaây ñöôïc söûa thaønh:

Moãi KHAÙCH HAØNG coù theå ñaët moät hay nhieàu ÑÔN ÑAËT HAØNG Moãi ÑÔN ÑAËT HAØNG phaûi ñöôïc ñaët bôûi moät KHAÙCH HAØNG

Vaø moâ hình ER töông öùng ñöôïc söûa ñoåi baèng caùch boå sung theâm tính baét buoäc hay khoâng baét buoäc vaøo moái keát hôïp:

KHAÙCH HAØNG

ÑÔN ÑAËT HAØNG

Hình 5.3 - Moâ hình ER coù söûa ñoåi cuûa vaán ñeà khaùch haøng vaø ñôn ñaët haøng maø hoï ñaët

ñöôïc ñaët bôûi

ñaët

maõ khaùch haøngteân ñòa chæ

soá ñôn haøngngaøy ñôn haøng

phaûi(tính baét buoäc)

coù theå (tính khoâng baét

buoäc)

Baûn soá nhoû nhaát (minimum cardinality), baûn soá lôùn nhaát (maximum cardinality): Töø nay veà sau, baûn soá cuûa moái keát hôïp ñöôïc hieåu coù caû tính baét buoäc (mandatory) hay khoâng baét buoäc (arbitrary, optional) cuûa moái keát hôïp. Baûn soá tröôùc ñaây ta vaãn hieåu laø laø baûn soá lôùn nhaát, coøn tính baét buoäc hay khoâng baét buoäc cuûa moái keát hôïp laø baûn soá nhoû nhaát. Nhö vaäy baûn soá cuûa moái keát hôïp ñöôïc kyù hieäu goàm caùc daïng sau (0,M), (1,M), (0,1), (1,1). Vôùi ví duï treân baûn soá ôû phía taäp thöïc theå KHAÙCH HAØNG laø (1,1), coøn baûn soá ôû phía taäp thöïc theå ÑÔN ÑAËT HAØNG laø (0,M)

II PHIEÁU MOÁI KEÁT HÔÏP Ta boå sung tính baét buoäc, khoâng baét buoäc vaøo moâ hình ER cuûa hình 4.5 ta ñöôïc moâ hình:


57

Moâ hình naøy dieãn taû 6 qui taéc quaûn lyù:

+ Moãi KHAÙCH HAØNG coù theå ñaët moät hay nhieàu ÑÔN HAØNG + Moãi ÑÔN HAØNG phaûi ñöôïc ñaët bôûi moät KHAÙCH HAØNG + Moãi ÑÔN HAØNG phaûi chöùa moät hay nhieàu DOØNG ÑÔN HAØNG + Moãi DOØNG ÑÔN HAØNG phaûi thuoäc veà moät ÑÔN HAØNG + Moãi DOØNG ÑÔN HAØNG phaûi keâ moät MAËT HAØNG + Moãi MAËT HAØNG coù theå ñöôïc keâ bôûi moät hay nhieàu DOØNG ÑÔN HAØNG

Phieáu moái keát hôïp cuûa moâ hình treân coù daïng sau: Taäp thöïc theå 1 Tính baét buoäc Quan heä Baûn soá Taäp thöïc theå 2 KHAÙCH HAØNG Coù theå Ñaët Khoâng hay nhieàu ÑÔN HAØNG ÑÔN HAØNG Phaûi Ñöôïc ñaët bôûi Moät KHAÙCH HAØNG ÑÔN HAØNG Phaûi chöùa Moät hay nhieàu DOØNG ÑÔN HAØNG DOØNG ÑÔN HAØNG Phaûi Thuoäc veà Moät ÑÔN HAØNG DOØNG ÑÔN HAØNG Phaûi keâ moät HAØNG HAØNG Coù theå Ñöôïc keâ bôûi Khoâng hay nhieàu DOØNG ÑÔN HAØNG

Phieáu naøy ñöôïc xaây döïng nhaèm muïc ñích trình baøy cho ngöôøi söû duïng veà moái keát hôïp cuûa caùc thöïc theå trong heä thoáng. Ngöôøi söû duïng laø ngöôøi naém roõ vaán ñeà, thoâng qua phieáu quan heä, hoï seõ giuùp ta chænh söûa nhöõng gì coøn sai soùt cuûa moâ hình döõ lieäu.

III AÛNH HÖÔÛNG CUÛA TÍNH KHOÂNG BAÉT BUOÄC TREÂN KHOÙA NGOAÏI

KHAÙCH HAØNG

ÑÔN ÑAËT HAØNG

tính khoâng baét buoäc ôû beân caïnh

baûn soá moái quan heä beân nhieàu

neân khoâng gaây aûnh höôûng gì caû

Tính khoâng baét buoäc chæ aûnh höôûng treân khoùa ngoaïi khi noù ôû beân caïnh baûn soá moái keát hôïp beân moät. khoùa ngoaïi cuûa khoùa chính beân moät naøy seõ khoâng dieãn taû ñöôïc tính chaát khoâng baét buoäc naøy.


58

Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà, ngöôøi ta phaûi söû duïng moät giaù trò ñaëc bieät treân khoùa ngoaïi. Ta haõy xem caùch giaûi quyeát qua hai ví duï sau:

1 Quan heä moät-nhieàu Ví du:ï Coâng ty TNHH Daàu khí Ngoaøi khôi hieän coù caùc döï aùn khoan thaêm doø ñaõ trieån khai vaøo caùc thôøi ñieåm tröôùc ñaây. Moãi döï aùn ñöôïc nhaän dieän thoâng qua maõ döï aùn. Thoâng tin caàn löu tröõ veà döï aùn goàm teân döï aùn, vò trí thaêm doø, kinh phí. Khi ñang trieån khai, döï aùn coù theå coù moät hay nhieàu nhaân vieân tham gia nhöng khi döï aùn chöa trieån khai thì döï aùn khoâng caàn söï tham gia cuûa baát kyø nhaân vieân naøo. Moät nhaân vieân coù theå tham gia vaøo moät döï aùn vaø cuõng coù theå khoâng. Taïi moät thôøi ñieåm, moät nhaân vieân chæ tham gia vaøo moät döï aùn (giaû söû ta chæ quan taâm ñeán döï aùn hieän taïi). Ñoái vôùi moãi nhaân vieân, coâng ty caàn ghi nhôù maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ngaøy tham gia vaøo döï aùn.

DÖÏ AÙN NHAÂN VIEÂN

Hình 5.7 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà OPCL

tham gia vaøo

ñöôïc tham gia bôûi

maõ döï aùnteân döï aùnvò trí thaêm doøkinh phí

maõ nhaân vieânteân nhaân vieânngaøy tham gia

Moâ hình ER treân ñöôïc bieán ñoåi thaønh moâ hình quan heä sau:

DÖÏ AÙN(maõ döï aùn, teân döï aùn, vò trí thaêm doø, kinh phí) NHAÂN VIEÂN(maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ngaøy tham gia, maõ döï aùn)

Trong moâ hình treân ta phaûi söû duïng giaù trò ñaëc bieät treân khoùa ngoaïi maõ döï aùn ñeå dieãn taû nhaân vieân töông öùng khoâng tham gia vaøo baát kyø döï aùn naøo nhö döõ lieäu ví duï sau:

NHAÂN VIEÂN DÖÏ AÙN maõ nhaân vieân teân nhaân vieân ngaøy tham gia maõ döï aùn maõ döï aùn teân döï aùn vò trí thaêm doø kinh phí

001 Helga DA1 DA0 . . . 002 Carmen DA3 DA1 Caáp döôõng vaø haäu caàn 003 Carlos DA3 DA2 Thieát keá thieát bò khoan 004 Fritz DA0 DA3 Coâng trình beä khoan 005 Mirek DA3 DA4 Coâng trìn ñöôøng oáng 006 Ted DA2 007 Mario DA0 008 Jane DA2

Baûng döõ lieäu treân coù moâ hình thöïc theå theå hieän töông öùng nhö sau:


59

Moâ hình naøy cho thaáy nhaân vieân mario vaø Fritz chöa ñöôïc phaân coâng tham gia vaøo baát kyø döï aùn naøo.

2 Quan heä moät-moät Baïn ñöôïc yeâu caàu phaûi xaây döïng moâ hình döõ lieäu cho vaán ñeà leân danh saùch nhaø ñeå baùn cuûa cô quan moâi giôùi taøi saûn coá ñònh. Ngöôøi moâi giôùi ñaëc bieät quan taâm ñeán nhaø coù hay khoâng coù hoà bôi. Qui taéc quaûn lyù laø:

Moãi NHAØ coù theå coù moät HOÀ BÔI Moãi HOÀ BÔI phaûi thuoäc veà moät NHAØ

Moâ hình ER cuûa vaán ñeà naøy laø:

HOÀ BÔINHAØ

Hình 5.9 - Moâ hình ER cuûa vaán nhaø vaø hoà bôi

thuoäc veà

coù

maõ nhaø loaïi nhaø ñòa chæ giaù trò

maõ hoà bôi loaïi hoà bôichieàu daøi

moâ hình quan heä töông öùng:

NHAØ(maõ nhaø, loaïi nhaø, ñòa chæ, giaù trò) HOÀ BÔI(maõ hoà bôi, loaïi hoà bôi, chieàu daøi, maõ nhaø )

Hay: NHAØ(maõ nhaø, loaïi nhaø, ñòa chæ, giaù trò, maõ hoà bôi) HOÀ BÔI(maõ hoà bôi, loaïi hoà bôi, chieàu daøi)

Moâ hình quan heä moät ñöôïc öa thích hôn vì chuùng ta khoâng phaûi quan taâm ñeán giaù trò ñaëc bieät. Moâ hình quan heä hai phaûi söû duïng giaù trò ñaëc bieät

NHAØ HOÀ BÔI Maõ nhaø Maõ hoà bôi Maõ hoà bôi …. Chieàu daøi N01 ….. H01 H00 …. 0N02 … H00 H01 … 50Nhaø N02 khoâng coù hoà bôi. H00 laø giaù trò ñaëc bieät

3 Quan heä nhieàu-nhieàu Giả sử vấn đề của trường Cao đẳng Cộng đồng Núi Xanh nhà trường không quan tâm đến ngày nhập học của học viên. Ta có mô hình sau:


60

HOÏC VIEÂN MOÂN HOÏC HOCVIENMON HOC

Maõ hv …. Maõ mh …… Maõ hv Maõ mh 99001 ….. MH01 …. 99001 MH01 99002 …. MH02 99001 MH02 99003 …. 99003 MH01

Hoïc vieân 99002 khoâng ghi danh vaøo moân hoïc neân khoâng xuaát hieän trong quan heä HOCVIENMONHOC. Tính khoâng baét buoäc khoâng aûnh höôûng ñeán baûn soá nhieàu cuûa moái keát hôïp

IV TÍNH BAÉT BUOÄC, KHOÂNG BAÉT BUOÄC TRONG CAÙC BÖÔÙC MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU

Hình 5.13 - Tính baét buoäc vaø khoâng baét buoäc trong moâ hình hoùa döõ lieäu



1. Nhaän dieän caùc taäp thöïc theå vaø thuoäc tính nhaän dieän2. Nhaän dieän moái quan heä giöõa caùc taäp thöïc theå3. Gaén thuoäc tính moâ taû vaøo taäp thöïc theå4. Theâm tính baét buoäc khoâng baét buoäc vaøo moái quan heä

V BAØI TAÄP

1 Baøi taäp 5.1 FBNA laø haõng haøng khoâng phuïc vuï vaän chuyeån haønh khaùch ñeán 15 ñòa ñieåm khaùc nhau. Moät soá ñòa ñieåm ñöôïc phuïc vuï thöôøng xuyeân coøn moät soá ñöôïc phuïc vuï theo muøa. Moãi chuyeán bay cuûa FBNA ñeàu phaûi bay theo moät tuyeán bay nhaát ñònh. Ngaøy khôûi haønh, giôø khôûi haønh, giôø ñeán cuûa caùc chuyeán bay phaûi ñöôïc ghi nhaän. Thoâng tin veà tuyeán bay coù maõ tuyeán bay, giôø khôûi haønh, thôøi gian bay, nôi bay ñi vaø nôi bay ñeán.


61

Caùc phi coâng coù theå bay treân caùc chuyeán bay khaùc nhau nhöng hieån nhieân ôû moãi thôøi ñieåm chæ coù theå bay treân moät chuyeán bay. Moãi chuyeán bay phaûi coù toái thieåu moät phi coâng nhöng moät phi coâng khoâng phaûi luùc naøo cuõng laøm nhieäm vuï phi coâng chính cuûa chuyeán bay. Hoï teân, ñòa chæ, ñieän thoaïi lieân laïc cuûa phi coâng phaûi ñöôïc löu tröõ. ÔÛ moãi chuyeán bay, chi tieát veà haønh khaùch phaûi ñöôïc ghi nhaän nhö teân, ñòa chæ, ñieän thoaïi lieân laïc vaø troïng löôïng haønh lyù. Haõy thöïc hieän caùc yeâu caàu sau:

(a) Xaây döïng moâ hình ER. Söû duïng moâ hình thöïc theå theå hieän ôû nôi thích hôïp (b) Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. (c) Laäp phieáu moái keát hôïp. 2 Traéc nghieäm

2.1) Based on the ER-diagram, which of the following are true?

A) One customer can rent multiple videos B) There can be multiple videos of the same movie C) There can be blank videos (i.e., video without movies)

2.2) ACME places oders with their suppliers using the following purchase oder form. A buyer (an employee in the company) will fill the order form to order one or more items from a supplier. Each such order is placed with a single supplier and can be for one or more items. Based on the information, an E-R diagram is drawn below to represent the connectivity, cardinality, and optionality of the relationships. (Note: In the ERD below, “order line” represents each line of items in the order form.) If you want to map the above ER diagram into tables, how many tables do you need?


62

CUSTOMER

ITEM

BUYER

Order-lineorder

1M

1

M

1 M M 1

A) 4 B) 1 C) 3 D) 5 E) 2 F) 6 2.3) Given the following Entity-Relationship Diagram, what is the participation of A and B?

A BC1 1

A) Total A/Total B B) None of the above C) Partial A/Partial B D) Total A/Partial B E) Partial A/Total B

----oOo----


63

Chöông 7 .

TAÄP THÖÏC THEÅ CHA VAØ TAÄP THÖÏC THEÅ CON (SUPERTYPES AND SUBTYPES)

I TAÄP THÖÏC THEÅ PHUÏ THUOÄC (DEPENDENT ENTITY, ID-DEPENDENT ENTITY) Trong thöïc teá, coù caùc thöïc theå trong moät taäp thöïc theå laïi toàn taïi phuï thuoäc vaøo söï toàn taïi cuûa caùc thöïc theå trong taäp thöïc theå khaùc. Ta goïi taäp thöïc theå naøy laø taäp thöïc theå phuï thuoäc, coøn taäp theå maø chuùng phuï thuoäc vaøo laø taäp thöïc theå cha. Moâ hình ER cuûa taäp thöïc theå phuï thuoäc phaûi coù tính chaát sau: Thuoäc tính nhaän dieän cuûa taäp thöïc theå phuï thuoäc goàm moät thuoäc tính nhaän dieän cuûa taäp thöïc theå cha keát hôïp vôùi moät thuoäc tính khaùc duøng ñeå nhaän dieän thöïc theå ñoù trong caùc giaù trò nhaän dieän cha. Ví duï Haõng haøng khoâng quoác teá cung caáp caùc tuyeán bay ñeán nhieàu ñòa ñieåm treân theá giôùi. Caùc tuyeán bay ñöôïc leân lòch cho moät khoaûng thôøi gian nhö töø 1/3/1995 ñeán 31/10/1995. Taát caû caùc tuyeán bay ñeàu coù saân bay ñi vaø ñeán ví duï tuyeán bay coù theå töø saân bay Sydney ñeán saân bay Frankfurt. Moãi tuyeán bay ñeàu coù giôø khôûi haønh vaø giôø ñeán. Giôø khôûi haønh laø giôø khôûi haønh cuûa moät ngaøy cuï theå, ví duï nhö neáu tuyeán bay phuïc vuï theo tuaàn thì giôø khôûi haønh laø cuûa caùc ngaøy 01/03/95, 08/03/95, 15/03/95 … Ta coù moâ hình ER nhö sau:

Taäp thöïc theå CHUYEÁN BAY laø taäp thöïc theå phuï thuoäc. CHUYEÁN BAY chæ toàn taïi trong TUYEÁN

BAY Khoùa chính cuûa taäp thöïc theå CHUYEÁN BAY laø söï keát hôïp giöõa khoùa chính cuûa taäp thöïc theå TUYEÁN

BAY vaø thuoäc tính ngaøy khôûi haønh cuûa chuyeán bay. Moái keát hôïp treân ñöôïc goïi laø moái keát hôïp phuï thuoäc nhaän dieän (ID-dependent relationship) Döõ lieäu cuûa TUYEÁN BAY chæ toàn taïi trong moät khoaûng thôøi gian, ñaây laø tính chaát taïm thôøi cuûa döõ

lieäu, chuùng aûnh höôûng ñeán moâ hình döõ lieäu nhö theá naøo seõ ñöôïc ñeà caäp trong chöông sau. Moâ hình quan heä:

TUYEÁN BAY(maõ tuyeán bay, saân bay khôûi haønh, ...,loaïi maùy bay) CHUYEÁN BAY(maõ tuyeán bay, ngaøy khôûi haønh, soá haønh khaùch, ..., soá maùy bay)

Ñeå laøm roõ hôn khaùi nieäm taäp thöïc theå phuï thuoäc (dependent entity) , ta haõy xem moâ hình ER cuûa vaán ñeà nhaân vieân vaø phoøng ban.


64

Baûn soá keát noái cuûa moâ hình naøy hoaøn toaøn gioáng vôùi moâ hình haõng haøng khoâng quoác teá nhöng neáu ta xem nhaân vieân laø taäp thöïc theå phuï thuoäc thì khi moät phoøng ban bò giaûi theå daãn tôùi toaøn boä nhaân vieân trong phoøng ban ñoù bò giaûi theå theo. Ñieàu naøy khoâng ñuùng vôùi thöïc teá laø nhaân vieân coù theå chuyeån sang phoøng ban khaùc laøm vieäc. Vôùi moâ hình treân vieäc chuyeån naøy seõ laøm thay ñoåi giaù trò khoùa chính cuûa quan heä NHAÂN VIEÂN laøm maát tính oån ñònh cuûa khoùa chính.

PHOØNG BAN NHAÂN VIEÂN maõ phoøng ban teân phoøng ban maõ phoøng ban soá thöù töï hoï vaø teân ngaøy sinh

KH Phoøng keá hoaïch KH 1 Nguyeãn Vaên Huøng TC Phoøng toå chöùc KH 2 Traàn Maïnh Tieán KT Phoøng kyõ thuaät KH 3 Nguyeãn Kim

TC 1 Nguyeãn Dieän TC 2 Phaïm Chöông KT 1 Nguyeãn Haûi

Vaäy moâ hình ñuùng cuûa vaán ñeà nhaân vieân vaø phoøng ban laø:

II THUOÄC TÍNH HAY TAÄP THÖÏC THEÅ Vaên phoøng chính phuû mong muoán thieát laäp moät cô sôû döõ lieäu veà caùc coâng ty baùn sæ trong coâng ngheä thôøi trang. Nhöõng coâng ty naøy coù caùc cöûa haøng ôû nhieàu thaønh phoá khaùc nhau. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø: Ta coù neân moâ hình khaùi nieäm thaønh phoá (nôi caùc cöûa haøng ñang kinh doanh) nhö moät thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå CÖÛA HAØNG hay taïo chuùng thaønh moät taäp thöïc theå THAØNH PHOÁ


65

CÖÛA HAØNG THAØNH PHOÁ

Hình 6.2 - Choïn moät trong hai moâ hình ER cuûa vaán ñeà cöûa haøng vaø thaønh phoá

maõ cöûa haøngteân cöûa haøng

maõ thaønh phoá teân thaønh phoá

CÖÛA HAØNGmaõ cöûa haøngteân cöûa haøng.....thaønh phoá

moâ hình 2

moâ hình 1

Nhöõng nguyeân taéc sau giuùp ta coù choïn löïa thích hôïp: 1. Neáu khaùi nieäm thaønh phoá coù thuoäc tính vaø ta quan taâm ñeán caùc thuoäc tính naøy trong coâng taùc quaûn lyù

thì chuùng ta moâ hình noù nhö moät taäp thöïc theå. 2. Neáu moät cöûa haøng coù khaû naêng naèm treân nhieàu thaønh phoá thì chuùng ta moâ hình thaønh phoá thaønh taäp

thöïc theå rieâng. 3. Neáu khaùi nieäm thaønh phoá coù quan heä vôùi moät vaøi taäp thöïc theå khaùc thì ta phaûi moâ hình chuùng thaønh

taäp thöïc theå rieâng. Vì chæ coù taäp thöïc theå môùi coù quan heä vôùi taäp thöïc theå khaùc. 4. Neáu chuùng ta coù nhu caàu löu tröõ taát caû caùc thaønh phoá maëc duø caùc cöûa haøng chöa hieän dieän ôû taát caû

thaønh phoá thì chuùng ta phaûi moâ hình thaønh phoá thaønh taäp thöïc theå. 5. Neáu boán nguyeân taéc treân khoâng coù nguyeân taéc naøo aùp duïng ñöôïc thì ta moâ hình thaønh phoá nhö moät

thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå CÖÛA HAØNG.

III TAÄP THÖÏC THEÅ CHA VAØ TAÄP THÖÏC THEÅ CON Treân thöïc teá chuùng ta thöôøng gaëp caùc thöïc theå gioáng nhau töø 80% ñeán 90% nhö trong vieäc phaân lôùp caùc loaïi. Söï töông töï giöõa chuùng daãn ta ñeán khaùi nieäm taäp thöïc theå cha vaø taäp thöïc theå con.

1 Caùi toång quaùt vaø caùi chuyeân bieät Tröôùc khi ñi vaøo chi tieát, ta haõy xem ví duï sau:

Thuoäc tính chung:

Taát caû caùc thuyeàn: chieàu daøi, löïc nöôùc reõ, troïng taûi Thuoäc tính rieâng:

Thuyeàn buoàm: dieän tích buoàm, soá coät Thuyeàn maùy: soá maùy, coâng suaát, loaïi nhieân lieäu. Thuyeàn cheøo: soá maùi cheøo, coù ngöôøi ñieàu khieån chính khoâng Thuyeàn naâng: Soá naâng, dieän tích khoaûng hôû


66

Moâ hình treân dieãn taû söï töông quan giöõa caùi toång quaùt vaø caùi chuyeân bieät (IS-A relationship; Inheritance in a generalization hierarchy). Trong moâ hình döõ lieäu, caùi toång quaùt ñöôïc goïi laø taäp thöïc theå cha (supertype) coøn caùi chuyeân bieät laø taäp thöïc theå con (subtype) nhö THUYEÀN laø taäp thöïc theå cha cuûa taäp taäp thöïc theå con THUYEÀN BUOÀM.

2 Kyù hieäu taäp thöïc theå cha/con Ví duï vaán ñeà löu tröõ chi tieát veà nhaân vieân. Moät coâng ty mong muoán löu tröõ lyù lòch caù nhaân veà nhaân vieân cuûa mình. Coù hai loaïi nhaân vieân nhaân vieân toaøn thôøi gian vaø nhaân vieân baùn thôøi gian. Chi tieát löu tröõ veà nhaân vieân bao goàm maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, ngaøy vaøo laøm, chöùc vuï. Ñoái vôùi nhaân vieân toaøn thôøi gian, chuùng ta caàn löu tröõ veà löông naêm, thöôûng naêm Coøn nhaân vieân baùn thôøi gian, chuùng ta laïi caàn löu tröõ veà ñôn giaù giôø coâng, ñôn giaù giôø laøm theâm Moâ hình ER cho vaán ñeà nhaân vieân nhö sau:

Hình 6.5 - Moâ hình ER taäp thöïc theå cha taäp thöïc theå con cuûa vaán ñeà nhaân vieân

maõ nhaân vieânteân nhaân vieânñòa chængaøy sinhngaøy vaøo laømchöùc vuï

NHAÂN VIEÂN

NHAÂN VIEÂNTOØAN THÔØI GIAN

NHAÂN VIEÂNBAÙN THÔØI GIAN

maõ nhaân vieânlöông naêmthöôûng naêm

maõ nhaân vieânñôn giaù giôø coângñôn giaù giôø laøm theâm

1. Hình chöõ nhaät cuûa taäp thöïc theå cha NHAÂN VIEÂN seõ chöùa taát caû taäp thöïc theå con NHAÂN VIEÂN

TOAØN THÔØI GIAN vaø NHAÂN VIEÂN BAÙN THÔØI GIAN 2. Nhöõng thuoäc tính chung nhö teân nhaân vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, ngaøy vaøo laøm, chöùc vuï. laø thuoäc tính

cuûa taäp thöïc theå cha NHAÂN VIEÂN. Nhöõng thuoäc tính naøy ñöôïc hieåu cho taát caû caùc taäp thöïc theå con. Thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå con laø thuoäc tính rieâng chæ ñöôïc hieåu trong taäp thöïc theå con ñoù. 3 YÙnghóa

Ta moâ hình thaønh taäp thöïc theå cha/con nhaèm dieãn taû chính xaùc hôn qui taéc quaûn lyù coù lieân quan ñeán caùi toång quaùt vaø caùi chuyeân bieät.

4 Caùi toång theå vaø caùi thaønh phaàn

Sô ñoà treân dieãn taû caùi toång theå vaø caùi thaønh phaàn veà baûn chaát chuùng hoaøn toaøn khaùc vôùi caùi toång quaùt vaø caùi chuyeân bieät. Khi gaëp sô ñoà naøy chuùng ta khoâng moâ hình chuùng thaønh taäp thöïc theå cha/con.

5 Thuoäc tính cuûa caùc taäp thöïc theå cha/con Töø vaán ñeà ta suy ra caùc thuoäc tính cuûa caùc taäp thöïc theå laø nhö sau:


67

NHAÂN VIEÂN TOAØN THÔØI GIAN: maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, ngayø vaøo laøm, chöùc danh, löông naêm, thöôûng naêm NHAÂN VIEÂN BAÙN THÔØI GIAN: maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, ngaøy vaøo laøm, chöùc danh, ñôn giaù giôø coâng, ñôn giaù giôø troäi

Trong nhieàu tröôøng hôïp, taäp con coù theå khoâng coù thuoäc tính rieâng nhöng vaãn phaûi moâ hình chuùng laø taäp thöïc theå vì:

1. Chuùng dieãn taû qui taéc quaûn lyù chính xaùc hôn 2. Thuoäc tính seõ boäc loä khi chuùng ta tìm hieåu vaán ñeà kyõ hôn

Giaû söû nhaân vieân chia thaønh töøng loaïi. Khaùi nieäm loaïi nhaân vieân ñöôïc moâ hình thaønh taäp thöïc theå vôùi lyù do:

1. Danh saùch ñaày ñuû loaïi nhaân vieân ñöôïc khai thaùc thöôùng xuyeân. 2. Moät loaïi môùi coù theå ñöôïc ghi nhaän nhöng chöa coù thöïc theå naøo thuoäc loaïi naøy.

Hình 6.8 - Vaán ñeà nhaân vieân vaø taäp thöïc theå loaïi nhaân vieân

maõ nhaân vieânteân nhaân vieânñòa chængaøy sinhngaøy vaøo laømchöùc vuï

NHAÂN VIEÂN


NHAÂN VIEÂN BAÙN THÔØI GIAN

maõ nhaân vieânlöông naêmthöôûng naêmmaõ nhaân vieânñôn giaù giôø coângñôn giaù giôø laøm theâm

LOAÏI NHAÂN VIEÂN

maõ loaïi moâ taû loaïithuoäc

veàcoù

vöøa laø khoùa chính vöøa laø khoùa ngoaïi

6 Caùc tính chaát cuûa taäp thöïc theå cha/con


68

Hình 6.8 - Vaán ñeà nhaân vieân vôùi caùc moái quan heä

maõ nhaân vieânteân nhaân vieânñòa chængaøy sinhngaøy vaøo laømchöùc vuïloaïi nhaân vieân

NHAÂN VIEÂN


NHAÂN VIEÂN BAÙN THÔØI GIAN

maõ nhaân vieânlöông naêmthöôûng naêm maõ nhaân vieân

ñôn giaù giôø coângñôn giaù giôø laøm theâm

LOAÏI NHAÂN VIEÂN

maõ loaïi moâ taû loaïithuoäc

veà

coù

XE COÂNG TY

soá ñaêng boäcaáu taïokieåu daùng

ñöôïc caáp cho

ñöôïc caáp

Söï tham gia vaøo moái keát hôïp cuûa taäp thöïc theå con nhö hình 6.8 Caùc taäp thöc theå con phaûi coù taát caû thöïc theå maø taäp thöïc theå cha coù. Caùc taäp thöïc theå con phaûi rôøi nhau, coù tính loại trừ (exclusive). Taäp thöïc theå con nhieàu caáp


69

Hình 6.10 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà taøi saûn

maõ taøi saûnmoâ taû ngaøy mua giaù trò

TAØI SAÛN

TAØI SAÛN COÁ ÑÒNH

TRANG THIEÁT BÒmaõ taøi saûn loaïi coâng cuï maõ taøi

saûn soá seâ ricoâng suaát

COÂNG CUÏ CAÀM TAY

COÂNG CUÏ MAÙY

XE COÙ ÑOÄNG CÔ

maõ taøi saûnkích thöôùcheä soá khaáu haomaõ taøi

saûnnôi saûn xuaát

maõ taøi saûn soá ñaêng boä kieåu daùngtroïng taûisoá xi lanhheä soá khaáu haoloaïi nhieân lieäu

LOAÏI TAØI SAÛN

maõ loaïi teân loaïi

LOAÏI TRANG THIEÁT BÒ maõ loaïi trang

thieát bò teân loaïi trang thieát bò

7 Bieán ñoåi taäp thöïc theå cha/con thaønh quan heä

Coù ba caùch bieán ñoåi sau: 1. Bieán taäp thöïc theå cha thaønh moät quan heä coù taát caû thuoäc tính chung vaø bieán moãi taäp thöïc theå con

thaønh moät quan heä coù caùc thuoäc tính rieâng. NHAÂN VIEÂN(maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ñòa chæ, ngaøy sinh, ngaøy vaøo laøm, chöùc danh) NHAÂN VIEÂN TOAØN THÔØI GIAN(maõ nhaân vieân, löông naêm, tieàn thöôûng naêm) NHAÂN VIEÂN BAÙN THÔØI GIAN(maõ nhaân vieân, ñôn giaù giôø coâng, ñôn giaù giôø laøm theâm) Moâ hình quan heä khoâng dieãn taû ñöôïc qui taéc quaûn lyù laø moät nhaân vieân hoaëc laø nhaân vieân toaøn thôøi gian hoaëc laø nhaân vieân baùn thôøi gian. Vaäy khi caøi ñaët vaøo moät heä QTCSDL ta phaûi taïo caùc xöû lyù veà raøng buoäc naøy.

2. Bieán moãi taäp thöïc theå con thaønh moät quan heä coù thuoäc tính chung vaø thuoäc tính rieâng cuûa taäp thöïc theå con. Khoâng bieán taäp thöïc theå cha thaønh quan heä

NHAÂN VIEÂN TOAØN THÔØI GIAN(maõ nhaân vieân, ..., chöùc danh, löông naêm, tieàn thöôûng naêm) NHAÂN VIEÂN BAÙN THÔØI GIAN(maõ nhaân vieân,..., chöùc danh, ñôn giaù giôø coâng, ñôn giaù giôø laøm theâm) Moâ hình quan heä taïo khaû naêng nhaäp moät nhaân vieân vöøa laø nhaân vieân toaøn thôøi gian vöøa laø nhaân vieân baùn thôøi gian. Vaäy khi caøi ñaët vaøo moät heä QTCSDL ta phaûi taïo caùc xöû lyù veà raøng buoäc naøy

3. Taïo moät quan heä coù caùc thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå cha vaø taát caû caùc thuoäc tính rieâng cuûa taát caû taäp thöïc theå con.

NHAÂN VIEÂN(maõ nhaân vieân, ..., chöùc danh, loaïi nhaân vieân, löông naêm, tieàn thöôûng naêm, ñôn giaù giôø coâng, ñôn giaù giôø laøm theâm) Khi caøi ñaët vaøo HQTCSDL ta phaûi xöû lyù raøng buoäc ñeå troáng löông naêm, tieàn thöôûng naêm hoaëc ñeå troáng ñôn giaù giôø coâng, ñôn giaù giôø laøm theâm. Nhöõng khía caïnh sau giuùp ta coù quyeát ñònh thích hôïp trong vieäc choïn löïa moät trong ba moâ hình quan heä:

o Döõ lieäu naøo ñöôïc khai thaùc thöôøng xuyeân.


70

o Thôøi gian ñaùp öùng cuûa heä thoáng. o Khaû naêng löu tröõ cuûa heä thoáng o Soá löôïng thuoäc tính rieâng cuûa taäp thöïc theå con o Khaû naêng thay ñoåi caáu truùc cuûa csdl.

Trong thöïc haønh, caùch 1 hay ñöôïc choïn 8 Moâ hình hoùa caùc taäp con giao nhau baèng vai troø

Phoøng Thöông Maïi. Vaên phoøng chính phuû DOT coù traùch nhieäm theo doõi caùc ñôn vò xuaáp nhaäp khaåu, mong muoán thieát laäp moät csdl theo doõi chi tieát veà caùc coâng ty naøy. Veà moâ hình döõ lieäu, coâng ty nhaäp khaåu vaø coâng ty xuaát khaåu raát gioáng nhau vì chuùng coù nhieàu thuoäc tính chung vaø chi tieát khaùc bieät thì khoâng quan troïng.

Hình 6.11 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà DOT

maõ coâng tyteânñòa chæsoá ñieän thoaïisoá faxsoá nhaân vieân

COÂNG TY

COÂNG TY NHAÄP KHAÅU

maõ coâng tykhoái löôïng xuaát khaåugiaù trò xuaát khaåugiaáy pheùp xuaát khaåu

maõ coâng tykhoái löôïng nhaäp khaåugiaù trò nhaäp khaåukho nhaäp

COÂNG TY XUAÁT KHAÅU

phaàn giao

Khi chuyeån moâ hình treân thaønh moâ hình quan heä chuùng ta gaëp phaûi caùc vaán ñeà xöû lyù sau: Daïng 1: Khi moät coâng ty coù caû chöùc naêng nhaäp khaåu laãn xuaát khaåu thì khi theâm döõ lieäu cho quan heä

COÂNG TY ta phaûi baûo ñaûm chæ theâm moät laàn. Daïng 2: Khi theâm döõ lieäu cho coâng ty vöøa coù chöùc naêng nhaäp khaåu vaø chöùc naêng xuaát khaåu thì seõ gaây ra

dö thöøa döõ lieäu. Daïng 3: Chæ thích hôïp cho coâng ty vöøa coù chöùc naêng nhaäp khaåu laãn chöùc naêng xuaát khaåu. Coøn ñoái vôùi

coâng ty chæ coù moät chöùc naêng ñoøi hoûi ta phaûi ñeå troáng caùc coät thích hôïp. Ñeå traùnh caùc vaán ñeà lieân quan ñeán xöû lyù treân, chuùng ta taùch rieâng caùc chi tieát veà coâng ty vôùi vai troø cuûa noù nhö moâ hình sau:

Moâ hình treân ñöôïc hình thaønh theo caùc qui taéc sau:


71

o Teân cuûa taäp thöïc theå dieãn taû vai troø neân coù töø VAI TROØ nhö VAI TROØ NHAÄP KHAÅU, VAI TROØ XUAÁT KHAÅU.

o Teân, baûn soá vaø tính khoâng baét buoäc cuûa moái keát hôïp töông öùng ñöôïc dieãn taû nhö hình treân

IV TAÄP THÖÏC THEÅ CHA, CON TRONG CAÙC BÖÔÙC MOÂ HÌNH HOÙA DÖÕ LIEÄU

Hình 6.13 - Taäp thöïc theå cha, con trong caùc böôùc moâ hình hoùa döõ lieäu



1. Nhaän dieän caùc taäp thöïc theå vaø thuoäc tính nhaän dieän2. Nhaän dieän moái quan heä giöõa caùc taäp thöïc theå3. Gaén thuoäc tính moâ taû vaøo taäp thöïc theå4. Theâm tính baét buoäc khoâng baét buoäc vaøo moái quan heä

5.

V BAØI TAÄP 6.1 Ñoâi khi, maùy bay daân söï ñöôïc pheùp hoaït ñoäng trong caên cöù khoâng quaân. Vieân syõ quan chæ huy caên cöù khoâng quaân phía taây baéc meänh leänh phaûi ghi nhôù taát caû maùy bay daân söï cuõng nhö quaân söï hoaït ñoäng trong caên cöù. Thoâng tin veà naêm saûn xuaát maùy bay phaûi ñöôïc ghi nhaän. Mỗi chuyến bay ñược thực hiện bởi một máy bay. Ñaëc bieät, chi tieát veà phi coâng (hoï teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi), giôø khôûi haønh, giôø keát thuùc phaûi ñöôïc ghi nhôù trong caùc chuyeán bay. Moät phi coâng coù theå laùi treân caùc chuyeán bay khaùc nhau vaø moät chuyeán bay coù theå ñöôïc laùi bôûi moät phi coâng chính vaø moät phi coâng phuï. Ñoái vôùi maùy bay daân söï, vieân syõ quan chæ huy raát quan taâm ñeán soá löôïng gheá ngoài cuûa maùy bay, coøn ñoái vôùi maùy bay quaân söï hoï laïi quan taâm ñeán troïng taûi cuûa maùy bay. Maùy bay quaân söï coù theå ñöôïc trang bò nhieàu loaïi vuõ khí khaùc nhau. Moãi loaïi vuõ khí phaûi coù moät teân. Moãi vuõ khí thuoäc moät loïai vuõ khí ñöôïc phaân bieät baèng soá seâ ri vaø coù ghi ngaøy saûn xuaát. Thôøi ñieåm laép ñaët moät vuõ khí treân maùy bay phaûi ñöôïc ghi nhaän. Cuøng moät vuõ khí coù theå ñöôïc laép ñaët cho nhieàu maùy bay ôû caùc thôøi ñieåm khaùc nhau. Haõy thöïc hieän caùc yeâu caàu sau:

(a) Xaây döïng moâ hình ER. (b) Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä.

Thieát keá phaàn xöû lyù thoâng tin ñaùp öùng laïi söï kieän laép ñaët vuõ khí cho maùy bay quaân söï.

----oOo----


72


73

Chöông 8 .

MÔÛ ROÄNG KHAÙI NIEÄM MOÁI KEÁT HÔÏP (ADVANCED RELATIONSHIP CONCEPTS)

I MOÁI KEÁT HÔÏP MOÄT-MOÄT Ta ñaõ coù moâ hình veà NGÖÔØI LAÙI XE vaø BAÈNG LAÙI nhö sau:

Ngoaøi moâ hình treân, vaán ñeà naøy coù theå coù hai daïng moâ hình sau:

Moät trong ba moâ hình treân seõ ñöôïc choïn löïa caên cöù vaøo caùc nguyeân taéc:

o Ta moâ hình thaønh hai taäp thöïc theå vaø moät moái keát hôïp khi caùc taäp thöïc theå coù möùc ñoä quan troïng ñoäc laäp vaø coù caùc xöû lyù rieâng reõ. Ví duï trong Heä Tieáp Lieäu PHIEÁU YEÂU CAÀU VAÄT LIEÄU ñöôïc laäp vaø gôûi ñi tröôùc khi ÑÔN ÑAËT MUA HAØNG ñöôïc phaùt sinh vaø gôûi cho nhaø cung caáp. Hôn nöõa Baûn yeâu caàu vaät lieäu coù khaû naêng bò töï choái vì giaù caû hay bôûi lyù leõ khaùc. Neáu yeâu caàu ñöôïc chaáp nhaän thì moät ÑÔN ÑAËT MUA HAØNG töông öùng ñöôïc phaùt sinh.

Hình 7.2(a) - Moâ hình ER cuûa Heä tieáp lieäu

PHIEÁU YEÂU CAÀU VAÄT

LIEÄU

ÑÔN ÑAËT MUA

HAØNG

soá phieáungaøy phoøng banchaáp thuaän

soá ñôn haøngngaøymaõ nhaø cung caáptrò giaù toái ña

laøm phaùt sinh

ñöôïc phaùt sinh bôûi

Moãi PHEÁU YEÂU CAÀU VAÄT LIEÄU coù theå laøm phaùt sinh moät ÑÔN ÑAËT MUA HAØNG Moãi ÑÔN ÑAËT MUA HAØNG phaûi ñöôïc phaùt sinh bôûi moät PHIEÁU YEÂU CAÀU VAÄT LIEÄU

o Ta moâ hình thaønh hai taäp thöïc theå vaø moät moái keát hôïp khi baûn soá keát noái cuûa moái keát hôïp thöôøng thay ñoåi. Chaúng haïn trong ví duï treân coù khaû naêng Moät ÑÔN ÑAËT MUA HAØNG phaûi ñöôïc phaùt sinh bôûi moät hay nhieàu BAÛN YEÂU CAÀU VAÄT LIEÄU


74

o Ta moâ hình thaønh hai taäp thöïc theå vaø moät moái keát hôïp khi moät trong hai taäp thöïc theå coù moái keát

hôïp vôùi taäp thöïc theå khaùc Ví duï: Trong Heä Tieáp lieäu treân moät ÑÔN ÑAËT MUA HAØNG phaûi coù moät hay nhieàu DOØNG ÑÔN HAØNG.

Hình 7.2(c) - Moâ hình ER cuûa Heä tieáp lieäu coù taäp thöïc theå DOØNG ÑÔN HAØNG

PHIEÁU YEÂU CAÀU VAÄT

LIEÄU

ÑÔN ÑAËT MUA

HAØNG

soá phieáungaøy phoøng banchaáp thuaän

haøngngaøymaõ nhaø cung caáptrò giaù toái ña

laøm phaùt sinh

ñöôïc phaùt sinh bôûi

DOØNG ÑÔN

HAØNG

soá ñôn haøngsoá thöù töïsoá löôïngthueáñôn giaù

chöùa

thuoäc veàKhoùa

ngoaïi

o Ta moâ hình thaønh hai taäp thöïc theå vaø moät moái keát hôïp vì caùc thuoäc tính caàn ñöôïc nhoùm rieâng do

chaúng haïn mhoùm caùc thuoäc tính ñöôïc khai thaùc thöôøng xuyeân coøn nhoùm kia thì ngöôïc laïi. Ví duï: Moät coâng ty vaän chuyeån ñieàu haønh moät ñoäi caùc ñoaøn taàu gheùp noái. Moät ñoaøn taøu gheùp noái ñöôïc hieåu laø moät ñoaøn taøu nhöng treân thöïc teá chuùng bao goàm moät ñaàu maùy vaø moät toa chôû haøng

Hình 7.2(d) - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà ñaàu maùy vaø toa haøng

ÑAÀU MAÙYTOA

HAØNG

maùytroïng löôïng bìtroïng löôïng xoåi loaïi truïc

keùo

ñöôïc keùo bôûi

gtroïng löôïng bìtroïng löôïng xoåi loaïi truïc

o Neáu khoâng vì moät trong 4 lyù do treân thì ta hôïp nhaát hai taäp thöïc theå thaønh moät.

II NHIEÀU MOÁI KEÁT HÔÏP GIÖÕA HAI TAÄP THÖÏC THEÅ Moät coâng ty mong muoán löu tröõ döõ lieäu veà caùc phoøng ban cuûa coâng ty, nhö phaân xöôûng saûn xuaát, phoøng kinh doanh, phoøng keá toaùn, vaø chi tieát veà nhaân vieân. Thoâng tin caàn löu tröõ bao goàm maõ phoøng, teân phoøng, vò trí, maõ nhaân vieân, teân, ñòa chæ. Moãi phoøng coù nhieàu nhaân vieân vaø ñöôïc phuï traùch bôûi moät tröôûng phoøng. Moät tröôøng phoøng chæ phuï traùch moät phoøng. Moãi nhaân vieân chæ thuoäc veà moät phoøng.


75

III MOÁI KEÁT HÔÏP HAY THUOÄC TÍNH Moät khaùi nieäm coù theå laø thuoäc tính cuõng coù theå laø moái keát hôïp tuøy thuoäc vaøo qui taéc quaûn lyù. Ta xem hai qui taéc quaûn lyù sau: 1/ Coâng ty caàn löu tröõ caùc thoâng tin veà XE caáp cho NHAÂN VIEÂN coù tieâu chuaån trôï caáp tieàn vaø xe cho chuyeán du lòch cuûa mình. Roõ raøng chuùng ta caàn boå sung theâm taäp thöïc theå XE vaø moái keát hôïp giöõa XE vaø NHAÂN VIEÂN. Thuoäc tính cuûa xe goàm, soá löôïng maùy, soá xi lanh, loaïi nhieân lieäu, soá caây soá ñaõ ñi. Keát quaû laø quan heä NHAÂN VIEÂN seõ coù khoùa ngoaïi soá ñaêng boä ñeå dieãn taû moái keát hôïp giöõa NHAÂN VIEÂN vaø XE. 2/ Chuùng ta haõy xem xeùt khía caïnh sau: Coâng ty khoâng traû tröïc tieáp soá tieàn trôï caáp naøy cho NHAÂN VIEÂN maø seõ traû vaøo kyø löông. Tuy nhieân coâng ty vaãn muoán bieát nhaân vieân naøo coù tieâu chuaån xe nhaân vieân naøo khoâng. Ñeå quaûn lyù ñöôïc ñieàu naøy ta khoâng phaûi taïo taäp thöïc theå XE maø chæ ghi nhaän soá ñaêng boä nhö moät thuoäc tính cuûa taäp thöïc theå NHAÂN VIEÂN laø ñuû.

IV MOÁI KEÁT HÔÏP LOAÏI TRÖØ Moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå coù tính loaïi tröø. Nghóa laø moät thöïc theå chæ tham gia vaøo moät quan heä trong caùc moái keát hôïp. Ví duï: Coâng ty maùy tính mong muoán löu tröõ döõ lieäu veà caùc saûn phaåm phaàn cöùng vaø phaàn meàm maø hoï baùn vaø hoã trôï. Coâng ty caàn ghi nhôù caùc loãi coù theå xaûy ra cho baát kyø saûn phaåm naøo. Moät loãi chæ xaûy ra cho phaàn cöùng hay phaàn meàm nhöng khoâng xaûy ra cho caû hai nhö vaäy nhöõng loãi naøy coù tính loaïi tröø nhau.

Cung troøn cuûa hình treân dieãn taû moái keát hôïp loaïi tröø nghóa laø moät loãi naøo ñoù laø cuûa phaàn cöùng hoaëc phaàn meàm chöù khoâng cuûa caû hai. Tính chaát naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi tính chaát cuûa taäp thöïc theå cha/con. Neáu hai taäp thöïc theå loaïi tröø coù thuoäc tính chung thì ta coù theå veõ laïi moâ hình treân döôùi daïng sau:


76

V MOÁI KEÁT HÔÏP BA NGOÂI (TERNARY RELATIONSHIP) Ví duï: Moät coâng ty mong muoán löu tröõ döõ lieäu veà nhaân vieân vaø caùc kyõ naêng ñöôïc söû duïng trong caùc döï aùn maø hoï ñöôïc phaân coâng tham gia. Caùc thuoäc tính maø coâng ty caàn löu tröõ bao goàm: NHAÂN VIEÂN: maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân KYÕ NAÊNG: maõ kyõ naêng, teân kyõ naêng DÖÏ AÙN: maõ döï aùn, teân döï aùn, vò trí, kinh phí. Coâng ty cuõng muoán bieát moät nhaân vieân naøo ñoù coù ngaøy baét ñaàu söû duïng kyõ naêng naøo ñoù vaøo moät DÖÏ AÙN naøo ñoù.

Nhaân vieân Kyõ naêng Döï aùn Colette Keá toaùn Moû loä thieân Colette Chuaån bò kinh phí Moû loä thieân Colette Kieåm toaùn Vaên phoøng chính Mike Quaûn lyù Moû loä thieân Mike quaûn lyù Vaên phoøng chính Mike quaûn lyù phaân xöôûng Mike döï toaùn kinh phí moû loä thieân Mike döï toaùn kinh phí phaân xöôûng Gred quaûn lyù phaân xöôûng

Baûng döõ lieäu treân dieãn taû qui taéc quaûn lyù sau:

Moãi NHAÂN VIEÂN coù theå tham gia vaøo moät hay nhieàu DÖÏ AÙN. Moãi DÖÏ AÙN coù theå ñöôïc tham gia bôûi moät hay nhieàu NHAÂN VIEÂN. Moãi NHAÂN VIEÂN coù theå thaønh thaïo moät hay nhieàu KYÕ NAÊNG Moãi KYÕ NAÊNG coù theå ñöôïc söû duïng thaønh thaïo bôûi moät hay nhieàu NHAÂN VIEÂN Moãi KYÕ NAÊNG coù theå ñöôïc duøng bôûi moät hay nhieàu DÖÏ AÙN Moãi DÖÏ AÙN coù theå duøng moät hay nhieàu KYÕ NAÊNG.

Qui taéc quaûn lyù treân daãn ta ñeán moâ hình ER sau:


77

Moâ hình treân laø moâ hình voøng cuûa ba moái keát hôïp nhieàu nhieàu. Ta khoâng theå gaén thuoäc tính ngaøy baét ñaàu söû duïng moät kyõ naêng naøo ñoù vaøo moät döï aùn naøo ñoù cuûa moät nhaân vieân vaøo baát kyø taäp thöïc theå naøo trong moâ hình. Vaán ñeà naøy ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch:

- theâm moät taäp thöïc theå keát hôïp laøm trung gian keát noái vôùi caùc taäp thöïc theå trong moâ hình. - Thuoäc tính nhaän dieän cuûa taäp thöïc theå keát hôïp laø söï keát hôïp caùc thuoäc tính nhaän dieän cuûa caùc

taäp thöïc theå trong moâ hình. - Caùc thuoäc tính taïo neân thuoäc tính nhaän dieän naøy laø caùc khoùa ngoaïi.

coù

laø

thuoäc veà thuoäc

veà

Moâ hình quan heä:

NHAÂN VIEÂN(maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ngaøy vaøo laøm) KYÕ NAÊNG(maõ kyõ naêng, teân kyõ naêng) DÖÏ AÙN(maõ döï aùn, teân döï aùn, vò trí thaêm doø, kinh phí) KYÕ NAÊNG ÑÖÔÏC DUØNG(maõ nhaân vieân, maõ kyõ naêng, maõ döï aùn, ngaøy baét ñaàu söû duïng)

VI MOÁI KEÁT HÔÏP MOÄT NGOÂI (UNARY RELATIONSHIP, RECURSIVE RELATIONSHIP)

1 Baûn soá keát noái moät nhieàu Moät coâng ty hieän löu tröõ chi tieát veà NHAÂN VIEÂN nhö: maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ñòa chæ, …Coâng ty cuõng löu tröõ chi tieát veà ngöôøi quaûn lyù nghóa laø ai laø ngöôøi quaûn lyù. Ñieàu quan troïng cuûa vaán ñeà laø ngöôøi quaûn lyù cuõng laø nhaân vieân, vaø nhaân vieân thì chòu söï quaûn lyù cuûa nhaân vieân khaùc. Qui taéc quaûn lyù laø:


78

Moãi NHAÂN VIEÂN coù theå quaûn lyù moät hay nhieàu nhaân vieân khaùc Moãi NHAÂN VIEÂN coù theå chòu söï quaûn lyù bôûi moät nhaân vieân khaùc.

Hình 7.9 - Döõ lieäu ví duï cuûa vaán ñeà nhaân vieân vaø ngöôøi quaûn lyù

Mike (101)

Colette (217)

Tony (318) Vicky (525)

deirdre (977) Glenda (925)

Greg (097)

Yianni (421) Jim (226)

Adrian (356)Jack (785)

Stan (201)

Moâ hình ER cuûa vaán ñeà laø:

Moâ hình quan heä cuûa vaán ñeà quaûn lyù nhaân vieân nhö sau: NHAÂN VIEÂN (maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, …, maõ nhaân vieân quaûn lyù)

NHAÂN VIEÂN maõ nhaân vieân teân nhaân vieân maõ nhaân vieân quaûn lyù

000 . 000 101 Mike 000 217 Colette 101 318 Tony 217 525 Vicky 217

2 Baûn soá keát noái moät moät Tröôøng Coäng ñoàng Chu toaøn ñöa ra moät keá hoaïch coá vaán môùi cho caùc giaùo vieân cuûa hoï vaø löu tröõ döõ lieäu veà keá hoaïch naøy trong moät csdl. Keá hoaïch lieân quan ñeán caùc giaùo vieân nhieàu kinh nghieäm. Caùc giaùo vieân naøy seõ coá vaán cho giaùo vieân môùi. YÙ töôûng laø hoã trôï giaùo vieân môùi trong giaûng daïy, soaïn baøi giaûng, … Ñeå giaûm nheï khoái löôïng coâng vieäc, giaùo vieân kinh nghieäm coù theå coá vaán cho moät giaùo vieân môùi vaø moät giaùo vieân môùi phaûi coù moät coá vaán. Döõ lieäu ñöôïc löu tröõ trong csdl bao goàm chi tieát caù nhaân cuûa giaùo vieân vaø chi tieát veà keá hoaïch coá vaán.


79

Moãi GIAÙO VIEÂN coù theå laøm coá vaán cho moät GIAÙO VIEÂN Moãi GIAÙO VIEÂN coù theå chòu söï coá vaán bôûi moät GIAÙO VIEÂN

Moâ hình quan heä cuûa vaán ñeà treân nhö sau: GIAÙO VIEÂN ( maõ giaùo vieân, teân giaùo vieân,…., maõ giaùo vieân laøm coá vaán)

hay GIAÙO VIEÂN ( maõ giaùo vieân, teân giaùo vieân,…., maõ giaùo vieân chòu söï coá vaán)

3 Baûn soá keát noái nhieàu nhieàu Coâng ty TNHH Buillem vaø Sellem thieát keá, xaây döïng vaø laép ñaët caùc giaøn khoan daàu ngoaøi khôi. Giaøn khoan ñöôïc taïo thaønh töø caùc ñôn theå coù kích thöôùc 6m x 3.6m x 3.6m vaø coù troïng löôïng töø 10 ñeán 25 taán. Ñieàu naøy cho pheùp

• Giaûm chi phí xaây döïng cho moät giaøn khoan ngoaøi khôi. • Deã daøng vaän chuyeån ñeán caùc caàu taøu baèng ñöôøng ray. • Deã daøng vaän chuyeån ñeán giaøn khoan ngoaøi khôi baèng saø lan.

Caùc ñôn theå ñöôïc raùp laïi taïi moû daàu ñeå taïo neân caùc boä phaän nhö beä khoan, ñaàu khoan, thieát bò khoan. Ñeán löôït moãi ñôn theå ñöôïc caáu taïo töø caùc thaønh phaàn ñôn leû nhö ñöôøng oáng, van, moâ tô, baûng ñieàu khieån v.v.. Ta coù qui taéc quaûn lyù sau:

Phaàn ñôn leû laø thaønh phaàn khoâng theå chia nhoû hôn nöõa. Ñôn theå ñöôïc taïo töø caùc phaàn ñôn leû nhöng noù chöa phaûi laø saûn phaåm cuoái cuøng. Boä phaän (beä khoan, thieát bò khoan) ñöôïc taïo töø caùc ñôn theå hay caùc phaàn ñôn leû Phaàn hoaøn chænh ñöôïc taïo töø caùc ñôn theå hay boä phaän. Moät loaïi ñôn theå ñöôïc duøng trong caùc boä phaän khaùc nhau.

Buildem and Sellem muoán thöïc hieän moät csdl ñeå löu tröõ thoâng tin veà caùc phaàn (phaàn ñôn leû, ñôn theå, boä phaän, phaàn hoaøn chænh) treân bao goàm: Maõ phaàn, moâ taû, löôïng toàn, löôïng söû duïng. Nhö vaäy moái keát hôïp giöõa caùc phaàn laø nhö sau:


80

Moãi PHAÀN coù theå ñöôïc söû duïng ñeå taïo neân moät hay nhieàu PHAÀN. Moãi PHAÀN coù theå ñöôïc taïo neân töø moät hay nhieàu PHAÀN.

Hình 7.14 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà Buildem vaø Sellem

maõ phaàn moâ taûlöôïng toàn

PHAÀN

PHAÀNñöôïc taïo

neân töø

ñöôïc söû duïng ñeå taïo neân PHAÀ

Nmaõ phaàn moâ taû

maõ phaàn moâ taû

phaàn söû duïng

phaàn taïo neân

Moái keát hôïp cuûa vaán ñeà treân laø moái keát hôïp nhieàu nhieàu. Ta khoâng theå gaén thuoäc tính löôïng söû duïng (löôïng söû duïng cuûa moät PHAÀN ñeå taïo neân moät PHAÀN khaùc) vaøo taäp thöïc theå PHAÀN ñöôïc. Vaán ñeà naøy ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch:

- theâm moät taäp thöïc theå keát hôïp laøm trung gian keát noái vôùi caùc taäp thöïc theå trong moâ hình. - Thuoäc tính nhaän dieän cuûa taäp thöïc theå keát hôïp laø söï keát hôïp caùc thuoäc tính nhaän dieän cuûa caùc

taäp thöïc theå trong moâ hình. - Caùc thuoäc tính taïo neân thuoäc tính nhaän dieän naøy laø caùc khoùa ngoaïi.

Hình 7.15 - Moâ hình ER cuûa vaán ñeà Buildem vaø Sellem coù thuoäc tính löôïng söû duïng

PHAÀN

PHAÀN

PHAÀN KEÁT HÔÏPmaõ phaàn söû

duïngmaõ phaàn taïo neân löôïng söû duïng

coù nghóa phaàn X laø moät

thaønh phaàn taïo neân phaàn

Y hay

phaàn Y coù moät thaønh

phaàn taïo töø phaàn x

noùi taïo neânlaø thaønh phaàn taïo

neân cuûa

laø thaønh phaàn söû duïng cuûadieãn taû söû

duïng töø

PHAÀN

PHAÀN KEÁT HÔÏP

laø thaønh phaàn söû duïng cuûadieãn taû söû

duïng töø

noùi taïo neân

laø thaønh phaàn taïo neân cuûa

Moâ hình treân coù ñaëc ñieåm sau:

- Baûn soá keát noái cuûa moâ hình khoâng phuï thuoäc vaøo baøi toaùn. - Neáu khoâng coù thuoäc tính löôïng söû duïng thì ta söû duïng moâ hình khoâng coù taäp thöïc theå keát hôïp.

Moâ hình quan heä: PHAÀN(maõ phaàn, moâ taû, löôïng toàn) PHAÀN KEÁT HÔÏP(maõ phaàn söû duïng, maõ phaàn taïo neân, löôïng söû duïng)

Coù hai khoaù ngoaïi (maõ phaàn söû duïng) vaø (maõ phaàn taïo neân) Coù hai khoaù chính: (maõ phaàn) vaø (maõ phaàn söû duïng, maõ phaàn taïo neân)

PHAÀN KEÁT HÔÏP maõ phaàn söû duïng maõ phaàn taïo neân löôïng söû duïng

06 04 5 07 04 10


81

08 04 10 09 04 3 04 01 2 03 01 100

VII BAØI TAÄP

1 Baøi 7.1

Moät gara söûa xe mong muoán xaây döïng moät cô sôû döõ lieäu veà caùc boä phaän trong xe vaø caùc thaønh phaàn taïo neân chuùng (hình treân). Thoâng tin veà boä phaän xe coù maõ boä phaän (duy nhaát) vaø teân boä phaän. Moät boä phaän xe coù theå ñöôïc caáu taïo töø caùc boä phaän khaùc. Nhöng moät thaønh phaàn chæ naèm trong moät boä phaän. a/ Haõy xaây döïng moâ hình ER cuûa vaán ñeà treân vaø chuyeån chuùng thaønh moâ hình quan heä. b/ Haõy kieåm tra chöùc naêng ñöa döõ lieäu cuûa ví duï treân vaøo moâ hình quan heä.

2 Baøi 7.2 Cô quan chính phuû veà söùc khoûe mong muoán ghi nhaän dòch vuï naøo (nhö chaêm soùc treû, phuïc vuï ngöôøi khuyeát taät, ..) ñöôïc cung caáp bôûi toå chöùc naøo (nhö Hieäp hoäi hoå trôï gia ñình, UÛy ban chaêm soùc ngöôøi khuyeát taät,...), taïi vò trí ñòa lyù naøo (nhö baéc Sydney, höôùng taây ngoaïi oâ, Newcatle,...) vaø ngaøy maø toå chöùc baét ñaàu cung caáp dòch vuï cho moät vò trí ñòa lyù. Ñoái vôùi dòch vuïï phuïc vuï, toå chöùc phuïc vuï vaø vò trí ñòa lyù phuïc vuï, cô quan chính phuû chæ quan taâm ñeán teân vaø thuoäc tính nhaän dieän cuûa chuùng. Haõy leân moâ hình ER vaø chuyeån chuùng thaønh moâ hình quan heä.

3 Baøi 7.3 Doanh nghieäp Taân Thaønh laø moät doanh nghieäp saûn xuaát haøng may maëc, coù moät soá phoøng ban (phoøng kyõ thuaät, phoøng haønh chaùnh, ...) vaø nhieàu chuyeàn saûn xuaát (chuyeàn 1, chuyeàn 2,..). Doanh nghieäp coù nhieàu nhaân vieân, nhaân vieân giaùn tieáp vaø nhaân vieân tröïc tieáp (coøn goïi laø coâng nhaân). Thoâng tin veà moät nhaân vieân goàm coù: maõ nhaân vieân, hoï teân, ngaøy sinh, ñòa chæ, ngaøy vaøo laøm. Moãi nhaân vieân giaùn tieáp coù moät ñôn giaù ngaøy coâng. Löông nhaân vieân giaùn tieáp baèng soá ngaøy coâng nhaân vôùi ñôn giaù ngaøy coâng. Ñoái vôùi coâng nhaân, doanh nghieäp raát quan taâm ñeán vaên baèng, chöùng chæ lieân quan ñeán ngheà may maø coâng nhaân ñaït ñöôïc. Moãi nhaân vieân giaùn tieáp/coâng nhaân phaûi chòu söï quaûn lyù cuûa moät phoøng ban/chuyeàn. Doanh nghieäp saûn xuaát nhieàu loaïi saûn phaåm. Moãi saûn phaåm ñöôïc hoaøn thaønh qua moät soá coâng ñoaïn. Teân vaø ñôn giaù moãi coâng ñoaïn phuï thuoäc vaøo töøng saûn phaåm. Moãi chuyeàn hoaøn thaønh caùc saûn phaåm theo töøng ñôït giao haøng. Moãi ñôït giao haøng chæ giao haøng ñeå hoaøn thaønh moät saûn phaåm vaø giao cho moät chuyeàn vôùi caùc thoâng tin ngaøy giao, soá löôïng saûn phaåm hoaøn thaønh. Caùc ñôït giao haøng coù theå giao hoaøn thaønh cuøng saûn phaåm nhöng khoâng cuøng ngaøy. Moãi chuyeàn phaûi thöïc hieän ñôït giao haøng töø coâng ñoaïn ñaàu ñeán coâng ñoaïn cuoái ñeå hoaøn


82

thaønh saûn phaåm. Ñôn giaù coâng ñoaïn ñöôïc duøng ñeå tính löông traû cho ngöôøi saûn xuaát. Trong quaù trình thöïc hieän ñôït giao haøng, moät coâng nhaân coù theå laøm ôû nhieàu coâng ñoaïn khaùc nhau trong moät chuyeàn. Trong moãi coâng ñoaïn coù nhieàu coâng nhaân tham gia laøm vieäc. Moãi coâng nhaân laøm vieäc trong moät coâng ñoaïn seõ ñöôïc chaám coâng theo soá löôïng hoaøn thaønh. Haøng ngaøy, keá toaùn phaûi nhaäp baûng chaám coâng do caùc ban ñieàu haønh caùc chuyeàn gôûi veà. Baûng chaám coâng cho bieát soá löôïng töøng coâng ñoaïn cuûa töøng ñôït giao haøng maø coâng nhaân thöïc hieän trong ngaøy. Haøng thaùng, doanh nghieäp traû löông cho coâng nhaân 2 kyø: kyø öùng vaø kyø cuoái thaùng. Möùc löông öùng ñöôïc nhaân vieân keá toaùn xaùc ñònh (baèng moät nöûa möùc thu nhaäp haøng thaùng). Kyø öùng ñöôïc phaùt vaøo ngaøy 20 moãi thaùng. Cuoái thaùng, keá toaùn phaûi tính vaø laäp baûng löông theo töøng phoøng ban, töøng chuyeàn (ñeå phaùt). Yeâu caàu:

(a) Xaây döïng moâ hình ER cho vaán ñeà treân. (b) Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. (c) Thieát keá phaàn xöû lyù nhaäp baûng chaám coâng vaøo cuoái ngaøy.

----oOo----


83

Chöông 9 .

KHÍA CAÏNH TAÏM THÔØI CUÛA MOÂ HÌNH DÖÕ LIEÄU (TEMPORAL ASPECTS OF DATA MODELS)

I DÖÕ LIEÄU LÒCH SÖÛ Laø döõ lieäu thay ñoåi theo thôøi gian nhö ñôn giaù baùn, vò trí laøm vieäc, möùc löông v.v….

II DUØNG TAÄP THÖÏC THEÅ PHUÏ THUOÄC ÑEÅ MOÂ HÌNH VAÁN ÑEÀ COÙ DÖÕ LIEÄU LÒCH SÖÛ Coâng ty WMC saûn xuaát caùc saûn phaåm noäi trôï vaø saûn phaåm ñieän cho caùc thò tröôøng noäi ñòa vaø nöôùc ngoaøi. WMC mong muoán löu tröõ döõ lieäu veà saûn phaåm maø hoï saûn xuaát vaø baùn. Thoâng tin caàn löu tröõ bao goàm: maõ saûn phaåm, moâ taû, ñôn giaù voán vaø ñôn giaù baùn.

Tröôûng phoøng kinh doanh nhaän thaáy seõ thaät höõu ích neáu ta ghi nhôù ñöôïc ñôn giaù baùn cuûa moät naêm taøi chaùnh. Moâ hình ER treân khoâng cung caáp ñöôïc thoâng tin naøy neân chuùng caàn phaûi ñöôïc söûa ñoåi laïi nhö sau:

Moâ hình quan heä:

SAÛN PHAÅM (maõ saûn phaåm, moâ taû, ñôn giaù voán hieän haønh, ñôn giaù baùn hieän haønh) ÑÔN GIAÙ BAÙN (maõ saûn phaåm, ngaøy aùp duïng, ñôn giaù baùn)

ÑÔN GIAÙ BAÙN maõ saûn phaåm ngaøy aùp duïng ñôn giaù baùn

001 11/05/1994 1200001 20/05/1994 1500001 01/06/1994 1400002 10/05/1994 500

III SÖÏ THAY ÑOÅI BAÛN SOÁ KEÁT NOÁI CUÛA MOÁI KEÁT HÔÏP

1 Do qui taéc quaûn lyù thay ñoåi Ví duï: WMC hoaït ñoäng trong laõnh vöïc thieát bò. Coâng ty caàn löu tröõ danh saùch caùc thieát bò vaø ngöôøi chòu traùch nhieäm veà caùc thieát bò naøy. Qui taéc quaûn lyù laø:

Moãi NHAÂN VIEÂN coù theå chòu traùch nhieäm veà moät hay nhieàu THIEÁT BÒ Moãi THIEÁT BÒ phaûi ñöôïc chòu traùch nhieäm bôûi moät NHAÂN VIEÂN

Moâ hình ER cuûa vaán ñeà laø:


84

Sau khi chuùng ta ñaõ caøi ñaët thaønh coâng baûng trong heä quaûn trò cô sôû döõ lieäu, ngöôøi quaûn lyù laïi quyeát ñònh moät ngaøy laøm hai ca. Nhö vaäy moãi thieát bò ñöôïc chòu traùch nhieäm bôûi moät hay nhieàu nhaân vieân. Qui taéc quaûn lyù thay ñoåi keùo theo söï thay ñoåi cuûa moâ hình.

Ta ñeå yù moâ hình ER cuûa hình 8.4 hoaøn toaøn coù theå löu tröõ ñöôïc döõ lieäu cuûa vaán ñeà tröôùc khi thay ñoåi qui taéc quaûn lyù. Nhö vaäy neáu ngay töø ñaàu ta moâ hình vaán ñeà theo moâ hình naøy thì traùnh ñöôïc nhöõng raéc roái cuûa vieäc söûa chöõa. Moâ hình quan heä:

NHAÂN VIEÂN(maõ nhaân vieân, teân nhaân vieân, ñòa chæ) TRAÙCH NHIEÄM THIEÁT BÒ(maõ nhaân vieân, soá seri, ngaøy giôø baét ñaàu, ngaøy giôø keát thuùc) THIEÁT BÒ(soá seri, caáu taïo, kieåu daùng)

Toùm laïi trong tröôøng hôïp baûn soá keát noái giöõa hai taäp thöïc theå coù khaû naêng thay ñoåi töø moät-nhieàu thaønh nhieàu-nhieàu thì ta phaûi moâ hình vaán ñeà theo baûn soá keát noái nhieàu – nhieàu.

2 Do phaûi löu tröõ döõ lieäu lòch söû Ta haõy xem hai ví duï sau. Baûn soá keát noái cuûa ví duï 1 seõ thay ñoåi do phaûi löu tröõ döõ lieäu lòch söû. Ví duï1: WMC mong muoán löu tröõ taát caû VÒ TRÍ LAØM VIEÄC trong coâng ty vaø nhaân vieân ñöôïc phaân coâng vaøo caùc VÒ TRÍ naøy. Qui taéc quaûn lyù laø:

Moãi NHAÂN VIEÂN phaûi naém giöõ moät hay nhieàu VÒ TRÍ LAØM VIEÄC Moãi VÒ TRÍ LAØM VIEÄC coù theå ñöôïc naém giöõ bôûi moät NHAÂN VIEÂN


85

Ví duï 2: WMC mong muoán löu tröõ thoâng tin veà ÑÔN HAØNG vaø KHAÙCH HAØNG ñaët ÑÔN HAØNG ñoù. Qui taéc quaûn lyù laø:

Moãi KHAÙCH HAØNG coù theå ñaët moät hay nhieàu ÑÔN HAØNG. Moãi ÑÔN HAØNG phaûi ñöôïc ñaët bôûi moät KHAÙCH HAØNG.

Neáu ta quan taâm ñeán khía caïnh thôøi gian thì qui taéc quaûn lyù

moãi VÒ TRÍ LAØM VIEÄC coù theå ñöôïc naém giöõ bôûi moät NHAÂN VIEÂN seõ ñoåi thaønh

moãi VÒ TRÍ LAØM VIEÄC coù theå ñöôïc naém giöõ bôûi moät hay nhieàu NHAÂN VIEÂN coøn moái keát hôïp cuûa ví duï 2 vaãn khoâng thay ñoåi theo thôøi gian Moâ hình cuûa ví duï 1 phaûi ñoåi thaønh

Moãi NHAÂN VIEÂN coù theå naém giöõ moät hay nhieàu VÒ TRÍ LAØM VIEÄC ÑAÕ QUA Moãi VÒ TRÍ LAØM VIEÄC ÑAÕ QUA phaûi ñöôïc naém giöõ bôûi moät NHAÂN VIEÂN Moãi VÒ TRÍ LAØM VIEÄC ÑAÕ QUA phaûi thuoäc veà moät VÒ TRÍ LAØM VIEÄC Moãi VÒ TRÍ LAØM VIEÄC coù theå laø moät hay nhieàu VÒ TRÍ LAØM VIEÄC ÑAÕ QUA

IV BAØI TAÄP


86

1 Baøi 8.1 IPH chuyeân cho thueâ caùc loại thieát bò nhö: thieát bò chuyeån taûi CT-10, thieát bò naïp taûi NT-1, thieát bò phaân loaïi PL-3, maùy phaùt ñieän diesel P-500, maùy uûi F-5. Ứng với mỗi loại thiết bị coù thể coù nhieàu thieá bò. IPH mong muoán thieát laäp moät cô sôû döõ lieäu löu giöõ taát caû thieát bò cho thueâ cuûa mình. Caùc thieát bò coù caùc chi tieát nhö soá Seâ-ri (duy nhaát), teân thieát bò, caáu taïo, kieåu daùng, troïng löôïng, ñôn giaù cho thueâ (theo giôø), ñôn giaù giaûm (theo ngaøy) cho caùc thieát bò coù soá giôø thueâ töø 8 giôø trôû leân trong moät ngaøy, ñôn giaù giaûm (theo tuaàn) cho caùc thieát bò coù soá ngaøy thueâ trong tuaàn töø 5 ngaøy trôû leân, ngaøy mua vaø toång soá giôø hoaït ñoäng. Khi thieát bò trôû neân cuõ thì caùc ñôn giaù coù theå khaùc so vôùi luùc thieát bò coøn môùi. Cô sôû döõ lieäu cuõng phaûi löu tröõ taát caû khaùch haøng cuûa doanh nghieäp. Chi tieát khaùch haøng bao goàm maõ khaùch haøng, hoï teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi. Khaùch haøng ñieän thoaïi vaø yeâu caàu thueâ möôùn thieát bò. Tröïc ñieän thoaïi ñieàn taát caû chi tieát thueâ vaøo hôïp ñoàng thueâ. Thoâng tin treân hôïp ñoàng coù soá hôïp ñoàng (duy nhaát), ngaøy hôïp ñoàng, caùc thoâng tin chi tieát veà khaùch haøng, vaø moät danh saùch caùc thieát bò thueâ. Thoâng tin treân danh saùch goàm: chi tieát veà thieát bò thueâ, ngaøy baét ñaàu thueâ, ngaøy keát thuùc, soá giôø thueâ trong ngaøy, nôi giao thieát bò. Nôi giao thieát bò laø thoâng tin khoâng coù giaù trò veà maët toång hôïp, thoáng keâ maø chæ duøng ñeå hieän nôi giao treân hôïp ñoàng.

(c) Haõy xaây döïng moâ hình ER (d) Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä.

---oOo---


87

Chöông 10 .

KIEÅM TRA SÖÏ DÖ THÖØA DÖÕ LIEÄU (INVESTIGATING REDUNDANCY)

I DÖ THÖØA DÖÕ LIEÄU TRONG CSDL Söï dö thöøa döõ lieäu trong csdl seõ gaây ra nhieàu vaán ñeà xöû lyù phöùc taïp. Tröôùc khi chuyeån thaønh baûng trong heä QTCSDL moâ hình döõ lieäu caàn phaûi ñöôïc kieåm tra söï dö thöøa döõ lieäu.

1 Dö thöøa taäp thöïc theå Ví duï TTR Auto Servicing TTR laø doanh nghieäp baûo döôõng se oâ toâ treân 20 naêm qua. Trong hai naêm vöøa roài, doanh nghieäp ñaõ môû roäng thaønh boán phaân xöôûng: Phaân xöôûng baûo döôõng xe du lòch Phaân xöôûng baûo döôõng xe taûi Phaân xöôûng baûo döôõng ñoaøn taøu Phaân xöôûng baûo döôõng ñoäng cô nhoû TTR quyeát ñònh caøi ñaët moät csdl môùi ñeå quaûn lyù nhöõng phaân xöôûng baûo döôõng khaùc nhau. Ñaëc taû vaán ñeà coù theå dieãn taû nhieàu khía caïnh chi tieát cuûa doanh nghieäp. Khi baét ñaàu xaây döïng moâ hình cuûa vaán ñeà, chuùng ta coù theå taïo döïng caùc taäp thöïc theå nhö: COÂNG NHAÂN CÔ KHÍ, COÂNG NHAÂN BAÛO DÖÔÕNG, XE TAÛI, XE DU LÒCH v.v....Ta nhaän thaáy hình nhö taäp hai thöïc theå COÂNG NHAÂN CÔ KHÍ vaø COÂNG NHAÂN BAÛO DÖÔÕNG coù theå moâ hình chuùng thaønh moät taäp thöïc theå. Vaäy laøm caùch naøo ñeå nhaän bieát ñoù laø hai taäp thöïc theå hay chæ laø moät nhöng coù caùc teân khaùc nhau. Coù hai phöông phaùp giuùp ta phaùt hieän laø hai hay chæ laø moät:

+ Thaûo luaän vôùi ngöôøi söû duïng vaø coù söï nhaát trí veà thuaät ngöõ giöõa ngöôøi duøng vaø ngöôøi phaân tích. + Thuoäc tính cuûa caùc taäp thöïc theå coù theå giuùp ta:

o Moâ hình chuùng thaønh caùc taäp thöïc theå rieâng bieät. o Moâ hình chuùng thaønh moät taäp thöïc theå. o Hay moâ hình chuùng thaønh caùc taäp thöïc theå cha/con

2 Dö thöøa thuoäc tính Trong vaán ñeà cuûa doanh nghieäp TTR, ta coù theå moâ hình hai thuaät ngöõ XE DU LÒCH vaø XE TAÛI thaønh moät taäp thöïc theå XE DU LÒCH coù caùc thuoäc tính caáu taïo, kieåu daùng, soá maùy, maøu saéc, troïng löôïng bì, ....Khi xem xeùt kyõ vaán ñeà ta laïi thaáy coù nhöõng maùy moùc khaùc caàn löu tröõ nhö maùy caét coû, maùy keùo noâng nghieäp. Neáu ta xeáp chuùng vaøo taäp thöïc theå xe du lòch thì thuoäc tính troïng löôïng bì seõ khoâng thích hôïp vaø trôû neân dö thöøa ñoái vôùi chuùng. Trong tröôøng hôïp naøy toát nhaát laø ta söû duïng taäp thöïc theå cha con ñeå moâ hình vôùi XE COÄ laø taäp thöïc theå cha, XE DU LÒCH, XE TAÛI, MAÙY MOÙC laø caùc taäp thöïc theå con.

3 Dö thöøa moái keát hôïp Ñeå phaùt hieän moái keát hôïp dö thöøa trong moâ hình, ta tìm ñöôøng kheùp kính trong moâ hình.

II BAØI TAÄP 9.1 Ngöôøi ñieàu khieån baùn ñaáu gía thaønh phoá nhaän toå chöùc ñaáu giaù veà maùy moùc, ñoà goã, ñoà ñieän, vaät duïng cöûa haøng, xe ñoäng cô, caùc moùn ñoà coå vaø linh tinh khaùc. Haøng ñöôïc baùn ñaáu giaù trong caùc buoåi ñaáu giaù.


88

Ngöôøi baùn cung caáp haøng theo töøng ñôït, ngöôøi naøy seõ ñöôïc caáp moät maõ taøi khoaûn. Hoï teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi ngöôøi baùn phaûi ñöôïc ghi nhaän. Ai ñoù muoán trôû thaønh thaønh vieân cuûa buoåi baùn ñaáu giaù phaûi traû moät khoaûn kyù quyõ toái thieåu ñeå nhaän moät theû thaønh vieân. Trong moät buoåi ñaáu giaù, moãi theû thaønh vieân coù moät maõ taøi khoaûn duy nhaát. Treân theû coù caùc thoâng tin hoï teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi cuûa ngöôøi mua the û. Ngöôøi baùn coù theå ñaêng kyù baùn nhieàu moùn haøng. Moãi moùn haøng coù maõ moùn haøng vaø moâ taû moùn haøng. Haøng ñöôïc baùn ñaáu giaù theo loâ. Phaàn lôùn caùc loâ chæ coù moät moùn haøng, nhöng vaãn coù loâ coù nhieàu moùn haøng. Ngöôøi mua coù theå ñaët giaù mua cho nhieàu loâ. Caùc loâ haøng ñöôïc baùn cho ngöôøi coù giaù mua cao nhaát. Ngöôøi ñieàu khieån buoåi ñaáu giaù coù moät danh saùch caùc loâ haøng ñöôïc baùn ñaáu giaù keøm theo giaù khôûi ñieåm cuûa töøng loâ haøng. Khi ngöôøi ñieàu khieån tuyeân boá ngöôøi thaéng cuoäc trong vieäc traû giaù loâ haøng thì maõ taøi khoaûn, soá tieàn cöôïc mua vaø soá loâ haøng ñöôïc ghi nhaän. Khi moät loâ haøng khoâng coù ngöôøi mua thì soá tieàn cöôïc mua ñöôïc ghi baèng soá khoâng. Ñoái vôùi vaán ñeà naøy, haõy:

(a) Xaây döïng moâ hình ER. (b) Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä.

----oOo----


89

Chöông 11 .

SÖÏ CHUAÅN HOÙA (NORMALISATION)

I GIÔÙI THIEÄU Moät csdl coøn dö thöøa döõ lieäu seõ gaây trôû ngaïi cho vieäc caäp nhaät döõ lieäu. Chuaån hoùa csdl laø hoaït ñoäng taïo ra moät csdl khoâng coøn dö thöøa döõ lieäu, moät csdl ñaït toái thieåu daïng chuaån 3. Trong caùc giai ñoaïn phaân tích thieát keá heä thoáng, hoaït ñoäng chuaån hoùa naèm trong giai ñoaïn thieát keá csdl (xem hình)

II PHUÏ THUOÄC HAØM (FUNCTIONAL DEPENDENCY)

1 Phuï thuoäc haøm Thuoäc tính Y trong quan heä phuï thuoäc haøm vaøo thuoäc tính X (hay X1, X2,..) cuûa cuøng quan heä, neáu öùng vôùi giaù trò cuûa X chæ coù 1 giaù trò cuûa Y.

Kyù hieäu: X→Y hay X1,X2→Y Ta noùi Thuoäc tính Y phuï thuoäc haøm vaøo thuoäc tính X hay giaù trò cuûa X xaùc ñònh duy nhaát moät giaù trò cuûa Y hay Y ñöôïc xaùc ñònh bôûi X. Ví duï: Trong heä csdl HOÏC VIEÂN, thuoäc tính teân hoïc vieân phuï thuoäc haøm vaøo maõ hoïc vieân

2 Phuï thuoäc haøm ñaày ñuû Thuoäc tính Y trong quan heä phuï thuoäc haøm ñaày ñuû vaøo thuoäc tính X (X1, X2,..) cuûa cuøng quan heä, neáu noù phuï thuoäc haøm vaøo X vaø khoâng phuï thuoäc haøm vaøo moät phaàn cuûa X.


90

Ví duï: Trong vaán ñeà Tröôøng Cao Ñaúng Coäng Ñoàng Nuùi Xanh tröôùc ñaây ta ñaõ coù qui taéc quaûn lyù: Moãi HOÏC VIEÂN coù theå ghi danh vaøo hoïc moät hay nhieàu MOÂN HOÏC. Moãi MOÂN HOÏC coù theå ñöôïc ghi danh bôûi moät hay nhieàu HOÏC VIEÂN.

Maõ hoïc vieân, maõ moân hoïc → ngaøy nhaäp hoïc

III CAÙC DAÏNG CHUAÅN

1 Ví duï Coâng ty Kim khí Ñai oác vaø Buø lon (NBHC) coù nhieàu cöûa haøng hoaït ñoäng vôùi teân rieâng. Baûng toàn kho cuûa Cöûa haøng Kim khí Maët nam (moät trong caùc cöûa haøng cuûa Coâng ty NBHC) coù daïng nhö sau: COÂNG TY KIM KHÍ ÑAI OÁC VAØ BUØ LON DANH SAÙCH TOÀN KHO Maõ cöûa haøng: M515 Teân cöûa haøng: Cöûa haøng kim khí maët nam maõ

haøng moâ taû haøng maõ nhaø

cung caáp teân nhaø cung

caáp ñòa chæ nhaø cung caáp

löôïng toàn

ñôn giaù

thaønh tieàn

3241 Buø lon 2 cm 34513 Acme Bolt Co 45 Hay Street 123 $0.50 $61.503541 OÁc 5 cm 34513 Acme Bolt Co 45 Hay Street 546 $0.70 $382.204325 Voøng ñeäm 30 mm 57913 Washer Co 7 Blacktown Road 567 $0.12 $68.045678 Ñai oác 8 mm 34513 Acme Bolt Co 45 Hay Street 342 $0.17 $58.141478 Ñinh oác 40 mm 00972 Best Fasteners 281 Pilbara Way 1267 $0.09 $114.034327 Voøng ñeäm 40 mm 57913 Washer Co 7 Blacktown Road 165 $0.15 $24.75

... ... ... ... ... ... .. ... Toång coäng $708.66

Qui taéc quaûn lyù: 1. Baûng Toàn kho cuûa Cöûa haøng Kim khí Maët nam laø maãu tieâu bieåu cho taát caû cöûa haøng 2. Moãi nhaø cung caáp cung caáp nhieàu maët haøng, nhöng moät maët haøng chæ ñöôïc cung caáp bôûi moät nhaø

cung caáp 3. Moät maët haøng ñöôïc löu tröõ ôû nhieàu cöûa haøng. Ví duï maët haøng maõ soá 3241 ñöôïc löu tröõ trong cöûa

haøng M515 nhöng noù cuõng ñöôïc löu tröõ trong cöûa haøng M516 vaø M517. 4. Löôïng toàn laø soá löôïng toàn cuûa moät maët haøng cuûa moät cöûa haøng. 5. Ñôn giaù cuûa moät maët haøng laø ñôn giaù chung cho taát caû caùc cöûa haøng


91

6. Toång coäng laø toång cuûa coät thaønh tieàn 7. Maõ cöûa haøng, maõ haøng, maõ nhaø cung caáp laø thuoäc tính nhaän dieän cuûa cöûa haøng, haøng, nhaø cung caáp Ta thöïc hieän caùc böôùc chuaån hoùa quan heä cuûa ví duï coâng ty NBHC theo caùc böôùc sau:

Hình 10.5 - Caùc böôùc thöïc hieän ñeå ñöa caùc quan heä veà daïng chuaån 3

QUAN HEÄ KHOÂNG CHUAÅN

QUAN HEÄ DAÏNG CHUAÅN 1

- Loaïi boû caùc thuoäc tính toång hôïp (thuoäc tính coù giaù trò laø keát quaû tính toaùn töø caùc giaù trò khaùc)- Xaùc ñònh khoùa chính- Chuyeån thuoäc tính laëp laïi thaønh thuoäc tính cuûa quan heä rieâng


- Chæ thöïc hieän khi khoùa chính goàm nhieàu thuoäc tính.- Thuoäc tính khoâng khoùa phaûi phuï thuoäc haøm ñaày ñuû vaø khoùa chính- Chuyeån thuoäc tính chæ phuï thuoäc vaøo moät phaàn khoùa chính thaønh thuoäc tính cuûa quan heä rieâng


- Chuyeån thuoäc tính khoâng khoùa phuï thuoäc baéc caàu vaøo khoùa chính thaønh thuoäc tính cuûa quan heä

2 Daïng chuaån moät (first normal form)

Ñònh nghóa: Thuoäc tính A laø laëp laïi (repeating group of attribute) neáu öùng vôùi moät giaù trò khoùa chính coù nhieàu giaù trò cuûa thuoäc tính A.

MAËT HAØNG Maõ haøng Moâ taû Ñôn giaùbaùn 1003 Tuï ñieän

0.680.670.65

1007 Ñaàu noái

2.002.101.90

BAÛNG DÖÕ LIEÄU KHOÂNG ÑAÏT DAÏNG CHUAÅN 1 Trong quan heä MAËT HAØNG treân, thuoäc tính ñôn giaù baùn laø thuoäc tính laëp laïi (ñoâi khi coøn goïi laø thuoäc tính ña giaù trò: multi value attribute) . Ñònh nghóa: Moät quan heä R ôû daïng chuaån moät neáu noù khoâng coù thuoäc tính laëp laïi. Caùch chuaån hoùa: Moät quan heä R khoâng ôû daïng chuaån 1 ñöôïc chuaån hoùa baèng caùch chuyeån thuoäc tính laëp laïi vaøo quan heä rieâng.

i. Chuyeån taát caû thuoäc tính vaøo moät quan heä: TỒN KHO (maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ, löôïng toàn, ñôn giaù, thaønh tieàn, toång coäng)

ii. Loaïi boû caùc thuoäc tính toång hôïp TỒN KHO (maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ, löôïng toàn, ñôn giaù)

iii. Xaùc ñònh khoùa chính (choïn ngaãu nhieân moät khoùa chính nhö maõ cöûa haøng) TỒN KHO (maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ, löôïng toàn, ñôn giaù) Ta thaáy öùng vôùi giaù trò maõ cöûa haøng “M515” thì coù nhieàu giaù trò laëp laïi cuûa caùc thuoäc tính: maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ, löôïng toàn, ñôn giaù. Thuoäc tính laëp laïi naøy ñoøi hoûi phaûi chuyeån qua quan heä rieâng. Khoùa chính cuûa quan heä môùi naøy


92

thöôøng laø khoùa hôïp (khoùa coù treân moät thuoäc tính) laø hôïp cuûa khoùa chính cuûa quan heä nguoàn vaø khoaù chính cuûa caùc thuoäc tính laëp laïi. TOÀN KHO maõch teân ch maõ haøng moâ taû maõ ncc teân ncc ñòa chæ löôïng toàn ñôn giaù M515 chkkmn 3241 Buø lon 2cm 34513 Acme bolt co 45 ... 123 0.50 3541 OÁc 5cm 34513 Acme bolt co 45 ... 546 0.70 4325 Voøng... 57913 Washer co 7 .. 567 0.12 5678 Ñai oác ... 34513 Acme bolt co 45 ... 342 0.17 1478 Ñinh oác ... 00972 Best fastener 281 ... 1267 0.09 4327 Voøng ... 57913 Washer co 7 ... 165 24.75M516 chkkmb 3241 Buø lon 2cm 34513 Acme bolt co 45 ... 20 0.50 4325 Voøng ... 57913 Washer co 7 ... 30 0.12 1478 Ñinh oác ... 00972 Best fastener 281 .. 60 0.09M517 chkkmt 3541 Buø lon 2cm 34513 Acme bolt co 45 ... 100 0.70.... .... .... .... ... ... ... ... ..

iv. Chuyeån thuoäc tính laëp laïi thaønh quan heä rieâng CÖÛA HAØNG(maõ cöûa haøng,teân cöûa haøng) TOÀN KHO (maõ cöûa haøng,maõ haøng,moâ taû maët haøng,maõ nhaø cung caáp,teân nhaø cung caáp,ñòa chæ,löôïng toàn, ñôn giaù)

3 Daïng chuaån hai (second normal form) Ñònh nghóa: Moät quan heä R ôû daïng chuaån 2 neáu noù ôû daïng chuaån 1 vaø moãi thuoäc tính khoâng khoùa phuï thuoäc haøm ñaày ñuû vaøo khoùa quan heä (khoâng phuï thuoäc vaøo moät phaàn khoaù quan heä) Caùch chuaån hoùa: Moät quan heä R khoâng ôû daïng chuaån 2 ñöôïc chuaån hoùa baèng caùch chuyeån thuoäc tính phuï thuoäc vaøo moät phaàn khoùa vaøo quan heä rieâng. Quan heä CÖÛA HAØNG ñöông nhieân ñaït daïng chuaån 2 vì khoùa chính chæ goàm moät thuoäc tính Quan heä TOÀN KHO coù khoùa chính goàm hai thuoäc tính neân ta phaûi kieåm tra söï phuï thuoäc haøm cuûa caùc thuoäc tính

CÖÛA HAØNG(maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng) TOÀN KHO (maõ cöûa haøng, maõ haøng, löôïng toàn) MAËT HAØNG (maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ, ñôn giaù)

4 Daïng chuaån ba (third normal form) Ñònh nghóa: Moät quan heä R ôû daïng chuaån 3 neáu noù ôû daïng chuaån 2 vaø khoâng coù söï phuï thuoäc haøm giöõa caùc thuoäc tính khoâng khoùa. Caùch chuaån hoùa: Moät quan heä R khoâng ôû daïng chuaån 3 ñöôïc chuaån hoùa baèng caùch chuyeån thuoäc tính phuï thuoäc vaøo thuoäc tính khoâng khoùa vaøo quan heä rieâng


93

CÖÛA HAØNG(maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng) TOÀN KHO (maõ cöûa haøng, maõ haøng, löôïng toàn) MAËT HAØNG (maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, ñôn giaù) NHAØ CUNG CAÁP (maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ)

IV CHUAÅN HOÙA THEO LYÙ THUYEÁT CSDL Löôïc ñoà quan heä Q = CÖÛA HAØNG (maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ, löôïng toàn, ñôn giaù) coù taäp phuï thuoäc haøm: F = {maõ cöûa haøng → teân cöûa haøng; maõ cöûa haøng, maõ haøng → löôïng toàn; maõ haøng → moâ taû maët haøng, ñôn giaù, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ; maõ nhaø cung caáp → teân nhaø cung caáp, ñòa chæ } TN = {maõ cöûa haøng, maõ haøng} TG = {maõ nhaø cung caáp} Xi laø taäp con cuûa taäp TG:

Xi TN∪Xi (TN∪Xi)+ Sieâu khoùa Khoùa ∅ maõ cöûa haøng,

maõ haøng Q+ maõ cöûa haøng,

maõ haøng maõ cöûa haøng, maõ haøng

maõ nhaø cung caáp maõ cöûa haøng, maõ haøng, maõ nhaø cung caáp

Q+ maõ cöûa haøng, maõ haøng, maõ nhaø cung caáp

F={maõ cöûa haøng -> teân cöûa haøng; maõ cöûa haøng, maõ haøng ->löôïng toàn; maõ haøng -> moâ taû maët haøng, ñôn giaù, maõ nhaø cungcaáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ; maõ nhaø cung caáp -> teân nhaøcung caáp, ñòa chæ}Q={maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng,....}K = {maõ cöûa haøng, maõ haøng }

F1 ={maõ cöûa haøng -> teân cöûa haøng}CÖÛA HAØNG ={maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng}K1 = {maõ cöûa haøng}

F1 ={maõ cöûa haøng, maõ haøng -> löôïng toàn; maõ haøng -> moâ taûmaët haøng,ñôn giaù, maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ;maõ nhaø cung caáp -> teân nhaø cung caáp, ñòa chæ}Q2 ={maõ cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng,....}K2 = {maõ cöûa haøng, maõ haøng }

F3 ={maõ haøng -> moâ taû maët haøng,ñôn giaù, maõ nhaø cung caáp,teân nhaø cung caáp, ñòa chæ; maõ nhaø cung caáp -> teân nhaø cungcaáp, ñòa chæ, ...}Q3 ={maõ cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maët haøng,....}K3 = {maõ haøng}

F4 ={maõ cöûa haøng, maõ haøng -> löôïng toàn}Q4 ={maõ cöûa haøng, maõ haøng, moâ taû maëthaøng,....}K4 = {maõ cöûa haøng, maõ haøng }

F5 ={maõ haøng -> moâ taû maët haøng,ñôn giaù, maõ nhaø cung caáp}Q5 ={maõ cöûa haøng, moâ taû maët haøng, ñôn giaù, maõ nhaø cung caáp}K5 = {maõ haøng }

F6 ={maõ nhaø cung caáp -> teân nhaø cung caáp, ñòa chæ}Q6 ={maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ}K6 = {maõ nhaø cung caáp}


94

V TIEÁP CAÄN THEO MOÂ HÌNH ER Ñeå xaây döïng moâ hình quan heä cho vaán ñeà NBHC, thay vì tieáp caän baèng caùch aùp duïng caùc luaät chuaån hoùa (caùch tieáp caän töø döôùi leân theo bottom-up approach), ta tieáp caän theo moâ hình ER qua caùc böôùc sau (caùch tieáp caän töø treân xuoáng the top down approach): Böôùc 1: Aùp duïng caùch phaân tích bieåu maãu ñaõ ñeà caäp ôû chöông 4, töø bieåu maãu Baûng toàn kho cuûa NBHC,

ta nhaän dieän ñöôïc caùc taäp thöïc theå CÖÛA HAØNG, HAØNG, NHAØ CUNG CAÁP. Böôùc 2: Veõ moâ hình ER vaø gaén caùc thuoäc tính nhaän dieän

Böôùc 3: Xaùc ñònh caùc moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå. Caên cöù vaøo qui taéc quaûn lyù, ta coù moái keát hôïp

giöõa HAØNG vaø CÖÛA HAØNG laø moái keát hôïp nhieàu nhieàu vaø moái keát hôïp giöõa HAØNG vaø NHAØ CUNG CAÁP laø moái keát hôïp moät nhieàu.

Böôùc 4: Moái keát hôïp nhieàu nhieàu ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch theâm taäp thöïc theå keát hôïp TOÀN KHO laøm

trung gian keát noái giöõa hai taäp thöïc theå HAØNG vaø CÖÛA HAØNG. Thuoäc tính löôïng toàn chæ phuø hôïp vôùi taäp thöïc theå keát hôïp TOÀN KHO

Böôùc 5: Aùp duïng caùc qui taéc bieán ñoåi ôû chöông 3 ñeå chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä

CÖÛA HAØNG(maõ cöûa haøng, teân cöûa haøng) MAËT HAØNG (maõ haøng, moâ taû maët haøng, maõ nhaø cung caáp, ñôn giaù) TOÀN KHO (maõ cöûa haøng, maõ haøng, löôïng toàn) NHAØ CUNG CAÁP (maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ)

Böôùc 6: Aùp duïng caùc qui taéc chuaån hoùa ñeå ñöa caùc quan heä ôû böôùc 5 veà daïng chuaån ba.

VI BAØI TAÄP

1 10.1 Töø baûng döõ lieäu sau, haõy xaây döïng moät quan heä khoâng chuaån roài chuaån hoùa noù ñaït chuaån 1, chuaån 2 cuoái cuøng laø chuaån 3. Söû duïng caùc qui taéc quaûn lyù maø baïn luaän ra töø baûng döõ lieäu. Neáu ñöôïc haõy phaùt bieåu moät vaøi ñieàu raøng buoäc giaû ñònh.


95

Maõ soá

Maõ NCC

Nhaø CC Moâ taû Maõ cöûa haøng

Cöûa haøng Giaù khôûi ñieåm

Tæ suaát

Giaù trò Maõ ñòa dieåm

Ñòa ñieåm

202 L02 Lincoln Welder 400 Amp FAB Fabrication Shop 2760 20% 552 WE Welshpool 296 SCI Schoettel Deepwater Barge PEH P&e Hire 221000 10% 22100 VI Varanus 1s 328 C03 Colchester Lathe 1500 BC MEC Mechanical Shop 8750 10% 875 KW Kewdale 419 F11 Fluke Multimeter ELE Electrical Shop 430 20% 86 BE Belmont 790 L02 Lincoln Welder 400 Amp FAB Fabrication Shop 2760 20% 552 WE Welshpool 987 M01 Mitutoyo Micrometer MEC Mechanical Shop 440 5% 22 KW Kewdale

1290 AS1 Allstar Satcom 2000 PEH P&E Hire 7200 30% 2160 TH Thailand 1333 L02 Lincoln Welder 300 Amp MEC Mechanical Shop 2440 15% 366 KW Kewdale 5693 C03 Colchester Lathe 1800BC MEC Mechanical Shop 9900 10% 990 KW Kewdale 6785 T07 Tektronics Oscilloscope ELE Electrical Shop 5700 10% 570 BE Belmont 6788 L02 Lincoln Welder 400 Amp PEH P&E Hire 2760 20 552 KW Kewdale

1) Töø baûng döõ lieäu treân ta coù quan heä khoâng chuaån sau:

TAØI SAÛN(maõ soá, maõ NCC, teân nhaø CC, moâ taû taøi saûn, maõ loaïi cöûa haøng, teân loaïi cöûa haøng, giaù khôûi ñieåm, tæ suaát, giaù trò, maõ ñòa ñieåm, teân ñòa ñieåm) Thuoäc tính giaù trò = giaù khôûi ñieåm * tæ suaát laø thuoäc tính toång hôïp TAØI SAÛN(maõ soá, maõ NCC, teân nhaø CC, moâ taû taøi saûn, maõ loaïi cöûa haøng, teân loaïi cöûa haøng, giaù khôûi ñieåm, tæ suaát, maõ ñòa ñieåm, teân ñòa ñieåm) Choïn maõ soá laøm khoùa chính TAØI SAÛN(maõ soá, maõ NCC, teân nhaø CC, moâ taû taøi saûn, maõ loaïi cöûa haøng, teân loaïi cöûa haøng, giaù khôûi ñieåm, tæ suaát, maõ ñòa ñieåm, teân ñòa ñieåm)

2) Öùng vôùi moãi giaù trò khoùa chính khoâng coù giaù trò laëp laïi neân quan heä TAØI SAÛN ñaït daïng chuaån 1. 3) Khoùa quan heä TAØI SAÛN chæ goàm moät thuoäc tính neân ñaït daïng chuaån 2 4) Trong quan heä TAØI SAÛN coù söï phuï thuoäc giöõa caùc thuoäc tính khoâng khoùa nhö sau:

Maõ NCC → teân nhaø CC Maõ loaïi cöûa haøng → teân loaïi cöûa haøng Moâ taû taøi saûn → giaù khôûi ñieåm, moâ taû taøi saûn-> tæ suaát Maõ ñòa ñieåm → teân ñòa ñieåm

Ta chuyeån caùc thuoäc tính naøy vaøo quan heä rieâng TAØI SAÛN(maõ soá, maõ NCC, moâ taû taøi saûn, maõ loaïi cöûa haøng, maõ ñòa ñieåm) NHAØ CUNG CAÁP(maõ NCC, teân nhaø CC) LOAÏI CÖÛA HAØNG(maõ loaïi cöûa haøng, teân loaïi cöûa haøng) ÑÒA ÑIEÅM(maõ ñòa ñieåm, teân ñòa ñieåm) DANH MUÏC TAØI SAÛN(moâ taû taøi saûn, giaù khôûi ñieåm, tæ suaát)

5) Töø baûng döõ lieäu ta luaän ra caùc ñieàu sau: o Caùc taäp thöïc theå TAØI SAÛN, NHAØ CUNG CAÁP, LOAÏI CÖÛA HAØNG, ÑÒA ÑIEÅM, DANH

MUÏC TAØI SAÛN o Giaù trò = giaù khôûi ñieåm x tæ suaát o Maõ NCC, maõ loaïi cöûa haøng, maõ ñòa ñieåm laø khoùa thuoäc tính nhaän dieän cuûa NHAØ CUNG

CAÁP, LOAÏI CÖÛA HAØNG, ÑÒA ÑIEÅM 2 10.2

Töø baûng döõ lieäu sau, haõy xaây döïng moät quan heä khoâng chuaån roài chuaån hoùa noù ñaït chuaån 1, chuaån 2 cuoái cuøng laø chuaån 3. Söû duïng caùc qui taéc quaûn lyù maø baïn luaän ra töø baûng döõ lieäu. Neáu ñöôïc haõy phaùt bieåu moät vaøi ñieàu raøng buoäc giaû ñònh.


96

maõ traùch nhieäm

Maõ maùy bay

Maõ loaïi maùy bay

Caáu taïo maùy bay

Dòch vuï phuïc vuï

Maõ nhaø cheá taïo

Teân nhaø cheá taïo

Nöôùc Maõ cô sôû

Teân cô sôû

Bang

TR 003 C130 Hercules Transport LO Lockheed USA RI Richmond NSW SR 007 UH-1 Iroquois SAR BE Bell USA PE Pearce WA TR 009 C130 Hercules Transport LO Lockheed USA RI Richmond NSW T 026 A331B Macchi Trainer AM AerMacchi Italy PE Pearce WA

1) Töø baûng döõ lieäu treân ta coù quan heä khoâng chuaån sau: TRAÙCH NHIEÄM(maõ traùch nhieäm, maõ maùy bay, maõ loaïi maùy bay, caáu taïo maùy bay, dòch vuï phuïc vuï, maõ nhaø cheá taïo, teân nhaø cheá taïo, nöôùc, maõ cô sôû, teân cô sôû, bang) Choïn maõ maùy bay laøm khoùa chính TRAÙCH NHIEÄM(maõ traùch nhieäm, maõ maùy bay, maõ loaïi maùy bay, caáu taïo maùy bay, dòch vuï phuïc vuï, maõ nhaø cheá taïo, teân nhaø cheá taïo, nöôùc, maõ cô sôû, teân cô sôû, bang)

2) Trong quan heä TRAÙCH NHIEÄM, öùng vôùi moãi giaù trò khoùa chính khoâng coù giaù trò laëp laïi neân chuùng ñaït daïng chuaån 1

3) Khoùa quan heä TRAÙCH NHIEÄM chæ goàm moät thuoäc tính neân ñöông nhieân chuùng ñaït daïng chuaån 2

4) Trong quan heä TRAÙCH NHIEÄM coù söï phuï thuoäc giöõa caùc thuoäc tính khoâng khoùa nhö sau: Maõ loaïi maùy bay-> caáu taïo maùy bay, dòch vuï phuïc vuï, maõ nhaø cheá taïo, maõ cô sôû, bang maõ nhaø cheá taïo->teân nhaø cheá taïo, nöôùc maõ cô sôû->teân cô sôû, bang

Ta chuyeån caùc thuoäc tính naøy vaøo quan heä rieâng TRAÙCH NHIEÄM(maõ maùy bay, maõ traùch nhieäm, maõ loaïi maùy bay) LOAÏI MAÙY BAY(maõ loaïi maùy bay, caáu taïo maùy bay, dòch vuï phuïc vuï, maõ nhaø cheá taïo, maõ cô sôû) NHAØ CHEÁ TAÏO(maõ nhaø cheá taïo, teân nhaø cheá taïo, nöôùc) CÔ SÔÛ(maõ cô sôû, teân cô sôû, bang).

3 Traéc nghieäm 1) The process of converting complex data structures into simple, stable data structures is referred to as a) normalization b) process modeling c) structuring d) simplification

----oOo----


97

Chöông 12 .

CAÙC SUY XEÙT TRONG THIEÁT KEÁ VAÄT LYÙ (PHYSICAL DESIGN CONSIDERATIONS)

I GIÔÙI THIEÄU Trong caùc chöông tröôùc, chuùng ta ñaõ tìm hieåu qua caùc giai ñoaïn phaân tích döõ lieäu, moâ hình hoùa döõ lieäu, xaây döïng moâ hình quan heä roài chuaån hoùa caùc quan heä. Trong chöông naøy chuùng ta seõ böôùc sang giai ñoaïn söû duïng moät heä QTCSDL cuï theå nhö SQL Sever hay Oracle hay MS Access … ñeå xaây döïng caùc baûng, caùc moái keát hôïp vaø caùc raøng buoäc. Hình 11.1 cho ta thaáy vò trí cuûa hoaït ñoäng thieát keá csdl vaät lyù trong caùc böôùc phaân tích thieát keá döõ lieäu.

Coøn hình 11.2 cho ta thaáy vò trí cuûa hoaït ñoäng thieát keá vaät lyù trong qui trình phaân tích thieát keá heä thoáng.

II BAÛNG, VUØNG Khi chuyeån caùc quan heä thaønh baûng chuùng ta coù theå hôïp nhieàu quan heä thaønh moät baûng hay taùch moät quan heä thaønh nhieàu baûng. Vieäc laøm naøy tuøy vaøo tính chaát khai thaùc döõ lieäu cuûa vaán ñeà. Thoâng thöôøng chuùng ta chuyeån:

- moät quan heä thaønh moät baûng trong HQTCSDL. - Thuoäc tính cuûa quan heä thaønh vuøng trong baûng töông öùng - Taïo khoùa chính cho moãi baûng - Caùc vuøng ñeå löu tröõ caùc giaù trò toång hôïp nhö thaønh tieàn, toång coäng


98

Hình 11.2 - Thieát keá csdl vaät lyù trong qui trình PTTKHT

THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG(SYSTEMS DESIGN)

THÖÏC HIEÄN VAØ VAÄN HAØNH HEÄ THOÁNG(SYSTEMS IMPLEMENTATION AND OPERATION)

1. Thieát keá giao dieän con ngöôøi (designing the human interface)2. Thieát keá cô sôû döõ lieäu (designing database) a) Thieát keá csdl logic (designing logical database)

- Bieán ñoåi moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä- Kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng- Chuaån hoùa cô sôû döõ lieäu

b) Thieát keá csdl vaät ly ù (designing physical database)- Chuyeån caùc quan heä ñaït chuaån thaønh caùc ñaëc taû taäp tin maùy tính

III VUØNG, MOÂ TAÛ, LOAÏI DÖÕ LIEÄU VAØ KÍCH THÖÔÙC Moãi vuøng caàn xaây döïng:

- Teân vuøng coù tính duy nhaát trong moät baûng. - Moâ taû vuøng (ñaõ ñöôïc moâ taû trong töï ñieån döõ lieäu) - Loaïi döõ lieäu nhö soá nguyeân, kyù töï, ngaøy, luaän lyù, tieàn teä... - Kích thöôùc vuøng nhö soá kyù töï ñoái vôùi loaïi döõ lieäu kyù töï .... - Tính baét buoäc hay khoâng baét buoäc phaûi nhaäp döõ lieäu (nghóa laø coù cho pheùp coù giaù trò Null hay

khoâng). Ví duï khi löu tröõ veà KHAÙCH HAØNG, ta coù caùc vuøng maõ khaùch haøng, teân khaùch haøng, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi, soá fax trong ñoù caùc vuøng maõ khaùch haøng, teân khaùch haøng, ñòa chæ baét buoäc phaûi nhaäp döõ lieäu coøn soá ñieän thoaïi, soá fax thì khoâng baét buoäc vì coù khaû naêng coù khaùch haøng khoâng coù soá ñieän thoaïi hay soá fax.

- Caùc raøng buoäc veà mieàn giaù trò. - Giaù trò maëc nhieân.

IV KHOÙA CHÍNH VAØ KHOÙA NGOAÏI Caøi ñaët cô cheá xaùc ñònh khoùa chính vaø moái lieân heä giöõa khoùa chính vaø khoùa ngoaïi. Cô cheá naøy töï ñoäng kieåmtra khoâng cho truøng laép giaù trò treân khoùa chính vaø ngaên khoâng cho nhaäp giaù trò laï treân khoùa ngoaïi. Moái keát hôïp naøy coøn aûnh höôûng ñeán vieäc theâm, söûa, xoùa döõ lieäu treân khoùa chính vaø khoùa phuï.

V KHOÙA NHAÂN TAÏO Khi söû duïng khoùa nhaân taïo ta caàn chuù yù hai khía caïnh sau:

- cô cheá töï ñoäng phaùt sinh giaù trò treân vuøng khoùa. Caùc HQTCSDL ñeàu caøi saün cô cheá naøy - cô cheá kieåm tra moät ñoái töôïng ñöôïc löu tröõ hai laàn döôùi hai giaù trò khoùa khaùc nhau.

VI LAÄP CHÆ MUÏC


99

Khi xaây döïng csdl ta phaûi söû duïng khaû naêng laäp chæ muïc treân caùc vuøng thích hôïp ñeå taêng khaû naêng khai thaùc döõ lieäu. Vieäc laäp chæ muïc mang laïi lôïi ích sau:

- vieäc tìm kieám vaø khai thaùc maãu tin nhanh hôn - Hieäu quaû trong vieäc khai thaùc nhieàu baûng - Khai thaùc moät baûng theo nhieàu thöù töï khaùc nhau - Taïo khaû naêng kieåm tra söï truøng laép döõ lieäu - Saép xeáp döõ lieäu theo nhieàu caáp

Vieäc laäp chæ muïc taïo ra caùc baát lôïi sau: - söû duïng khoâng gian löu tröõ nhieàu hôn. - thôøi gian khai thaùc laâu hôn cho caùc thao taùc theâm, söûa, xoùa döõ lieäu

VII PHAÙ VÔÕ CAÙC DAÏNG CHUAÅN (DENORMALIZATION) Trong quaù trình xaây döïng csdl, ñeå taêng toác ñoä khai thaùc döõ lieäu, ñoâi khi ta phaûi phaù vôõ caùc daïng chuaån cuûa caùc baûng.

1 Ví duï 1

Trong moâ hình treân, coät thaønh tieàn treân DOØNG ÑÔN HAØNG vaø coät toång coäng treân HOÙA ÑÔN ñöôïc theâm vaøo ñeå löu tröõ caùc giaù trò sau:

- keát quaû tính toaùn cuûa soá löôïng x ñôn giaù ñöôïc löu tröõ trong coät thaønh tieàn - toång caùc giaù trò treân coät thaønh tieàn cuûa DOØNG ÑÔN HAØNG ñöôïc löu tröõ trong coät toång coäng

Nhö vaäy ta khoâng phaûi nhaäp lieäu cho hai coät naøy maø giaù trò cuûa chuùng ñöôïc heä thoáng töï ñoäng tính toaùn moãi khi coù söï thay ñoåi giaù trò treân coät soá löôïng hay ñôn gía.

2 Ví duï 2 Trong csdl veà vaán ñeà KHAÙCH HAØNG vaø LAÀN KHAÙM BEÄNH, ta coù moâ hình ER sau:

Trong moâ hình treân, coät ngaøy khaùm beänh sau cuøng ñöôïc theâm vaøo ñeå chöùa giaù trò ngaøy khaùm beänh môùi nhaát cuûa khaùch haøng maëc duø ta coù theå duøng truy vaán ñeå xaùc ñònh ngaøy naøy thoâng qua caùc ngaøy khaùm beänh cuûa khaùch haøng.

3 Ví duï 3


100

KHAÙCH HAØNG

XE OÂ TOÂ

maõ khaùch haøng teânñòa chæ

soá aê gboä caáu taïo kieåu daùngsoá söôøn

Hình 11.6 - Moâ hình ER coù moái quan heä dö thöøa

sôû höõu

ñöôïc sôû höõu bôûi

LAÀN ÑAÊNG

KYÙ

LAÀN SÖÛA

CHÖÕA

coù

thuoäc veà daønh cho

soá ñaêng kyù ngaøythöïc hieän bôûi

maõ laàn ngaøy soá caây soá

coù

keâ


Moái quan heä ñöôïc theâm vaøo ñeå

taêng toác ñoä khai thaùc

Trong moâ hình treân, vôùi muïc ñích laøm taêng toác ñoä khai thaùc ngöôøi ta theâm moái keát hôïp giöõa XE OÂTOÂ vaø KHAÙCH HAØNG duøng ñeå dieãn taû khaùch haøng naøo sôû höõu xe oâtoâ naøo. Neáu khoâng coù moái keát hôïp naøy, ta vaãn xaùc ñònh ñöôïc khaùch haøng naøo sôû höõu xe oâtoâ naøo thoâng qua moái keát hôïp giöõa KHAÙCH HAØNG vaø LAÀN ÑAÊNG KYÙ, giöõa LAÀN ÑAÊNG KYÙ vaø LAÀN SÖÛA CHÖÕA vaø giöõa LAÀN SÖÛA CHÖÕA vaø XE OÂTOÂ. Vieäc xaùc ñònh qua nhieàu moái keát hôïp naøy seõ ñoøi hoûi nhieàu thôøi gian xöû lyù. KHAÙCH HAØNG (maõ khaùch haøng, teân, ñòa chæ) XE OÂTOÂ (soá ñaêng boä, caáu taïo, kieåu daùng, soá söôøn) LAÀN ÑAÊNG KYÙ(soá ñaêng kyù, ngaøy, thöïc hieän bôûi) LAÀN SÖÛA CHÖÕA(maõ laàn, ngaøy, soá caây soá)

VIII CAÙC KHÍA CAÏNH KHAÙC Khi xaây döïng csdl, ñeå taêng toác ñoä khai thaùc, ta caàn chuù yù ñeán caùc ñieàu sau: 1. Neân löu tröõ caùc thoâng tin khoâng naèm trong moâ hình döõ lieäu nhöng ñöôïc khai thaùc thöôøng xuyeân (nhö

teân ñôn vò, ñòa chæ, vv..) trong moät baûng. ÖÙng duïng seõ khai thaùc thoâng tin naøy ngay luùc khôûi ñoäng chöông trình.

2. Neân loïc döõ lieäu cuûa caùc baûng tröôùc khi keát noái chuùng laïi. 3. Neân taùch moät baûng thaønh nhieàu baûng khi treân baûng coù caùc coät ñöôïc khai thöôøng xuyeân vaø cuõng coù

caùc coät raát ít ñöôïc khai thaùc.

----oOo----


101

Chöông 13 .

CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP NGHIEÂN CÖÙU (CASE STUDIES)

I TRÖÔØNG CAO ÑAÚNG TAÂY ÑOÂ

1 Yeâu caàu döõ lieäu / ñaëc taû vaán ñeà. 1. WMC laø tröôøng cao ñaúng ña cô sôû, hieän hoaït ñoäng ôû 3 vò trí khaùc nhau. Moãi cô sôû chuyeân veà moät soá

laõnh vöïc ñaøo taïo maø khoâng coù söï truøng laép laõnh vöïc ñaøo taïo giöõa caùc cô sôû. Nghóa laø moät khoùa hoïc ñaøo taïo ñöôïc toå chöùc bôûi moät khoa thì ñöôïc giaûng daïy chæ bôûi cô sôû coù khoa ñoù.

2. Tröôøng Cao ñaúng mong muoán coù moät csdl ñeå löu tröõ chính xaùc veà: • Caùc khoùa hoïc ñaøo taïo vaø caùc chuû ñeà giaûng daïy cuûa caùc khoa ôû moãi caùc cô sôû. • Söï ghi danh cuûa sinh vieân. • Caùc kyø kieåm tra cuoái khoùa vaø ñieåm. • Lyù lòch veà caùc giaûng vieân ñöôïc thueâ bôûi nhaø tröôøng vaø caùc chuû ñeà maø hoï giaûng daïy.

3. Cô sôû ñöôïc nhaän dieän bôûi maõ cô sôû. Teân cuûa cô sô û ñöôïc ñaët coù lieân quan ñeán vò trí ñòa lyù nhö: • CC – Cô sôû trung taâm thaønh phoá. • NR – Cô sôû caùc doøng soâng höôùng baéc • DH – Cô sôû caùc ñoài yeâu quí.

4. Moãi cô sôû coù moät soá khoa nhaát ñònh. Ví duï cô sôû CC coù khoa tính toùan, khoa kinh teá, khoa vaên phoøng vaø thö kyù, khoa luaät vaø coâng ngheä. Ngaøy thaønh laäp cô sôû cuõng caàn ñöôïc quan taâm.

5. Moãi khoa coù moät soá giaûng vieân ñöôïc phaân coâng laø toå tröôûng boä moân, chòu söï quaûn lyù cuûa tröôûng khoa. Khoa coù kinh phí hoaït ñoäng trong moät naêm taøi chaùnh. Moãi giaûng vieân baùo caùo cho toå tröôûng boä moân vaø toå tröôûng boä moân baùo caùo cho tröôûng khoa.

6. Khoa ñöôïc chuû ñoäng môû caùc khoùa ñaøo taïo phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa tröôøng. Ví duï Khoa tính toaùn môû khoùa ñaøo taïo chöùng chæ coâng ngheä thoâng tin (CIT), chöùng chæ coâng ngheä thoâng tin naâng cao (ACIT) vaø vaên baèng coâng ngheä thoâng tin trong öùng duïng maùy tính (DITCA). Khoùa ñang ñaøo taïo caàn phaûi ñöôïc phaân bieät vôùi caùc khoùa hieän khoâng ñang ôû tình traïng ñaøo taïo.

7. Moãi khoùa ñaøo taïo coù moät soá chuû ñeà baét buoäc vaø moät soá khoâng baét buoäc maø sinh vieân phaûi hoaøn taát ñeå ñaït moät kieán thöùc nhaát ñònh. Coù chuû ñeà laø moät phaàn cuûa nhieàu khoùa hoïc. Ví duï nhö chuû ñeà giôùi thieäu veà heä cô sôû döõ lieäu laø ñôn vò hoïc trình chính cuûa ACIT vaø DITCA vaø laø moân nhieäm yù cuûa vaên baèng naâng cao Coâng Ngheä ñieän töû.

8. Chuû ñeà ñöôïc nhaän dieän duy nhaát bôûi chæ muc chuû ñeà (SIN). Taát caû chuû ñeà ñeàu coù teân chuû ñeà nhö “Giôùi thieäu veà heä cô sôû döõ lieäu”. Moät soá chuû ñeà ñoøi hoûi phaûi ñöôïc giaûng sau hay tröôùc moät hay nhieàu chuû ñeà.

9. Nhöõng döõ lieäu sau ñaây veà khoùa hoïc ñöôïc quan taâm: maõ khoùa hoïc, moâ taû khoùa hoïc, thôøi löôïng, cô sôû nôi maø khoùa hoïc ñöôïc xaây döïng vaø loaïi coâng vieäc maø khoùa hoïc nhaém tôùi.

10. Sinh vieân gaéng vöôït qua caùc chuû ñeà trong nhieàu naêm ñeå hoaøn thaønh khoùa hoïc maø hoï ghi danh vaøo. Hoï khoâng ñöôïc pheùp ghi danh vaøo hoïc treân hai khoùa hoïc.

11. Heä caàn löu tröõ chi tieát veà maõ sinh vieân, teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi, nam hay nöõ, ngaøy sinh, khoùa hoïc ñaõ ghi danh, chuû ñeà ñaõ ghi danh (quaù khöù vaø hieän taïi) tình traïng ghi danh (baùn thôøi gian hay toaøn thôøi gian) vaø ñieåm.


102

12. Khi sinh vieân ghi danh hoïc caùc chuû ñeà, hoï ñöôïc lieät xeáp vaøo hoïc moät lòch chuû ñeà. Hieän nay, WMC söû duïng maãu lòch chuû ñeà naêm. Xem xeùt maãu bieåu naøy ta thaáy moãi maãu lòch chuû ñeà ñöôïc nhaän dieän bôûi maõ lòch chuû ñeà (ví duï nhö 12345A) vaø caùc chi tieát nhö ngaøy baét ñaàu vaø keát thuùc chuû ñeâ, ngaøy trong tuaàn maø chuû ñeà ñöôïc giaûng, giôø baét ñaàu, thôøi löôïng tính theo giôø, soá phoøng, maõ chuû ñeà vaø teân chuû ñeà, maõ giaûng vieân vaø teân giaûng vieân.

13. Chi tieát löu tröõ veà moãi giaûng vieân bao goàm teân, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi, ngaøy vaøo laøm, khaû naêng chuyeân moân, chuû ñeà coù theå giaûng vaø chuû ñeà thoâng thaïo.

14. Do tính chuyeân moân hoùa, moãi giaûng vieân ñöôïc phaân coâng vaøo moät khoa cuûa moät cô sôû vaø daïy caùc chuû ñeà cuûa cô sôû ñoù. Nhaø tröôøng thueâ ba loaïi giaûng vieân: toaøn thôøi gian, baùn thôøi gian, thænh giaûng.

15. Keát thuùc chuû ñeà, tröôûng khoa phaân coâng moät giaûng vieân laøm kieåm tra vaø moät giaûng vieân laøm phuï kieåm tra. Moät kieåm tra coù theå kieåm tra, ñaùnh giaù moät hay nhieàu chuû ñeà vaø phuï kieåm tra cuõng vaäy nhöng khoâng bao giôø kieåm tra vaø phuï kieåm laïi laø giaûng vieân vöøa daïy chuû ñeà ñoù. 2 Moâ hình hoùa döõ lieäu

Chuùng ta haõy laàn löôïc söû duïng töøng ñoaïn coù ñaùnh soá cuûa phaàn ñaëc taû vaø: - Nhaän dieän taäp thöïc theå vaø thuoäc tính nhaän dieän. - Nhaän dieän moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå. - Gaén thuoäc tính moâ taû vaøo caùc taäp thöïc theå. - Giaûi quyeát tính baét buoäc hay khoâng baét buoäc cuûa moãi quan heä. - Giaûi quyeát taäp thöïc theå cha con. - Xem xeùt khía caïnh lòch söû vaø dö thöøa döõ lieäu.

i Ñoaïn 1 vaø 2 Hai ñoaïn naøy cho ta thaáy söï hieän dieän cuûa caùc taäp thöïc theå:

- cô sôû - khoùa hoïc - khoa - sinh vieân - giaûng vieân - chuû ñeà

vaø moät vaøi moái keát hôïp giöõa caùc taäp thöïc theå nhö sau:

ii Ñoaïn 3

Cho ta bieát thuoäc tính nhaän dieän cuûa CÔ SÔÛ laø maõ cô sôû vaø thuoäc tính moâ taû laø teân cô sôû. iii Ñoaïn 4

Ñoaïn naøy cung caáp cho ta caùc thoâng tin sau: 1/ Cô sôû ñöôïc taïo thaønh töø caùc khoa. 2/ Khoa ñöôïc bieát qua teân khoa.


103

3/ Thuoäc tính ngaøy thaønh laäp cô sôû ñöôïc söï quan taâm cuûa nhaø tröôøng. iv Ñoaïn 5

Cho bieát moãi khoa coù moät soá giaûng vieân laøm vieäc trong khoa ñoù vaø ta töï hieåu moãi giaûng vieân chæ chòu söï quaûn lyù cuûa moät khoa. Chuùng ta cuõng thaáy coù 3 loaïi giaûng vieân: giaûng vieân laø tröôûng khoa, giaûng vieân laø tröôûng boä moân vaø giaûng vieân thöôøng. Giaûng vieân thöôøng cuûa boä moân naøo thì chòu söï giaùm saùt cuûa toå tröôûng boä moân ñoù coøn toå tröôûng boä moân chòu söï giaùm saùt cuûa tröôûng khoa.

v Ñoaïn 6 Khoa thì toå chöùc nhieàu khoùa hoïc nhöng chæ coù khoùa hoïc ñang ñöôïc ñaøo taïo thì ñöôïc quan taâm, nghóa laø ta khoâng khoâng quan taâm ñeán khía caïnh lòch söû cuûa khoùa ñaøo taïo. ÔÛ ñaây ta theâm thuoäc tính ñang ñaøo taïo coù trò laø Yes/No ñeå bieát khoùa hoïc naøo laø khoùa ñang ñaøo taïo.

vi Doaïn 12

Ñoaïn naøy cho ta phaàn moâ hình ER sau:


104

daïy

ñöôïc daïy bôûi

ghi d

anh

vaøo

ñöôïc

ghi

danh

bôûi

II BAØI TAÄP

1 Baøi taäp 1 (haøng hoùa) Doanh nghieäp Hoaøng Minh laø moät doanh nghieäp thöông maïi, chuyeân mua baùn caùc loaïi haøng hoùa. Doanh nghieäp coù nhieàu vaên phoøng ñaïi dieän baùn haøng ôû khaép caùc tænh, thaønh phoá treân phaïm vi caû nöôùc. Moãi tænh, thaønh phoá ñöôïc nhaän dieän baèng maõ tænh-thaønh phoá vaø coù thuoâc tính teân tænh-thaønh phoá, soá daân. Thoâng tin veà moät vaên phoøng goàm coù: maõ vaên phoøng (duy nhaát), teân vaên phoøng, ñòa chæ, ñieän thoaïi lieân laïc vaø tænh, thaønh phoá nôi ñaët vaên phoøng. Doanh nghieäp coù nhieàu nhaân vieân baùn haøng. Thoâng tin veà moät nhaân vieân goàm coù: maõ nhaân vieân (duy nhaát), hoï teân, ngaøy sinh, ñòa chæ. Nhaân vieân chæ ñöôïc pheùp laøm vieäc ôû moät vaên phoøng ñaïi dieän. Doanh nghieäp kinh doanh nhieàu haøng hoùa, thoâng tin veà moät haøng hoùa goàm: maõ haøng (duy nhaát), teân haøng, ñôn vò tính, ñôn giaù baùn, soá löôïng toái thieåu phaûi toàn kho, tæ suaát thueá giaù trò gia taêng. Doanh nghieäp coù nhieàu khaùch haøng. Thoâng tin veà moät khaùch haøng goàm coù: maõ khaùch haøng, hoï teân, ñòa chæ, vaø thaønh phoá nôi khaùch haøng cö nguï. Moãi giao dòch mua baùn ñöôïc tieán haønh seõ coù moät hoùa ñôn baùn haøng do moät nhaân vieân ñaïi dieän baùn haøng laäp. Treân hoùa ñôn coù caùc thoâng tin: teân vaên phoøng, soá hoùa ñôn (duøng ñeå phaân bieät hoùa ñôn naøy vôùi hoùa ñôn kia), ngaøy hoùa ñôn, hoï teân khaùch haøng, ñòa chæ khaùch haøng vaø moät danh saùch caùc maët haøng coù cuøng tæ suaát thueá GTGT (xem maãu). Moät laàn mua, khaùch coù theå mua nhieàu loaïi haøng coù soá löôïng khaùc nhau vaø tæ suaát thueá giaù trò gia taêng khaùc nhau (nhö 5%, 10%, 1%). Nhaân vieân baùn haøng coù nhieäm vuï gom caùc maët haøng cuøng tæ suaát thueá vaøo moät hoùa ñôn. Nhö vaäy moät laàn mua khaùch coù theå coù nhieàu hoùa ñôn vôùi caùc tæ suaát thueá khaùc nhau. Taát caû hoùa ñôn cuûa caùc vaên phoøng phaûi ñöôïc gôûi veà vaên phoøng chính ñeå thoáng keâ doanh thu.


105

Vaên phoøng baùn haøng Tp Caàn Thô

HOÙA ÑÔN BAÙN HAØNG

Soá: 001256 Ngaøy: 10/01/2001 Hoï teân khaùch haøng: Phaïm Ngoïc Lan Ñòa chæ: 54 Lyù Chính Thaéng Dieãn giaûi: Baùn cho khaùch

STT Teân haøng hoùa Ñôn vò tính Soá löôïng Ñôn giaù Thaønh tieàn 1 Söõa taém Dove Chai 30 21.000 630.0002 Daàu goäi LifeBuoy Chai 20 15.000 300.000 Coäng: 930.000 Thueá GTGT(10%): 93.000 Toång coäng: 1.023.000

Ngöôøi laäp hoùa ñôn

Nguyeãn Vaên Laäp Yeâu caàu: 1/ Xaây döïng moâ hình ER (taäp thöïc theå keát hôïp) cuûa vaán ñeà treân. 2/ Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. 3/ Thieát keá phaàn xöû lyù söï kieän khaùch ñeán mua haøng.

2 Baøi taäp 2 (Vaät tö) Doanh nghieäp saûn xuaát bao bì Mai Lan toå chöùc heä thoáng keá toaùn vaät tö nhö sau: Doanh nghieäp coù nhieàu kho chöùa vaät tö. Thoâng tin veà kho goàm: maõ kho (duy nhaát), teân kho, ñòa chæ, soá ñieän thoaïi. Doanh nghieäp coù nhieàu vaät tö. Thoâng tin veà vaät tö goàm: maõ vaät tö (duy nhaát), teân vaät tö , qui caùch, ñôn vò tính, soá toái thieåu phaûi toàn kho. Caùc vaät tö ñöôïc chia thaønh töøng nhoùm vaät tö. Thoâng tin veà nhoùm vaät tö goàm: maõ nhoùm, teân nhoùm. Moät vaät tö chæ thuoäc veà moät nhoùm. Moãi hoaït ñoäng nhaäp xuaát vaät tö ñöôïc tieán haønh baèng chöùng töø nhaäp/xuaát vaät tö (xem maãu) vôùi soá phieáu coù tính duy nhaát trong caû hai loïai phieáu nhaäp vaø xuaát. Doanh nghieäp nhaäp vaät tö töø nhieàu nhaø cung caáp. Moãi chöùng töø nhaäp kho chæ nhaäp caùc vaät tö cuûa moät nhaø cung caáp vaø nhaäp vaøo moät kho cuûa doanh nghieäp. Doanh nghieäp quan taâm caùc thoâng tin maõ nhaø cung caáp, teân nhaø cung caáp, ñòa chæ nhaø cung caáp.

Coâng ty saûn xuaát bao bì Mai Lan COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc


106

PHIEÁU NHAÄP KHO Soá phieáu: 0015/NK Ngaøy: 03/09/01 Teân nhaø cung caáp: Coâng ty vaät tö Anh Minh Ñòa chæ nhaø cung caáp: 125 Nguyeãn Vaên Troãi Kho nhaäp: Kho chính Chöùng töø keøm theo: Coâng vaên soá 45/KH

STT MVT TEÂN VAÄT TÖ ÑVT SOÁ LÖÔÏNG ÑÔN GIAÙ THAØNH TIEÀN

1 120065 Xaêng A92 Kg 1.000 4.000 4.000.0002 121149 Môõ boø ñaëc chuûng Kg 10 50.000 500.000

Ngöôøi laäp Thuû kho Keá toaùn tröôûng

Nguyeãn Vaên Sôn Traàn Vaên Thuû Laâm vaên Keá

Coâng ty saûn xuaát bao bì Mai Lan COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc

PHIEÁU XUAÁT KHO

Soá phieáu: 0001/XK Ngaøy: 10/01/2001 Teân thieát bò: Maùy thoåi bao PP Lyù do xuaát: Tu boå maùy thoåi Kho xuaát: Kho chính

STT MVT TEÂN VAÄT TÖ ÑVT SOÁ LÖÔÏNG ÑÔN GIAÙ THAØNH TIEÀN 1 121141 Ron maùy Boä 3 25.000 75.0002 121150 Nhôùt Lít 2 40.000 80.000 Toång coäng 155.000

Ngöôøi laäp Thuû kho Keá toaùn tröôûng

Nguyeãn Vaên Sôn Traàn vaên Thuû Laâm vaên Keá Moãi phieáu xuaát vaät tö chæ ghi xuaát caùc vaät tö töø moät kho vaø xuaát ñeå söûa chöõa hay baûo döôõng ...(lyù do xuaát) cho moät thieát bò cuûa doanh nghieäp. Thoâng tin veà thieát bò coù maõ thieát bò, teân thieát bò. Yeâu caàu: 1/ Xaây döïng moâ hình ER cho heä thoáng quaûn lyù vaät tö treân. 2/ Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. 3/ Thieát keá phaàn xöû lyù söï kieän “phaùt sinh phieáu xuaát kho”

3 Baøi taäp 3 (Moâ hình TSCÑ)


107

Doanh nghieäp saûn xuaát, xaây döïng Hoøa bình toå chöùc keá toaùn TSCÑ (höõu hình) nhö sau: Doanh nghieäp coù nhieàu loaïi TSCÑ (nhaø cöûa, maùy moùc,..) moãi loaïi taøi saûn coù nhieàu TSCÑ (Maùy troän hoà T4, Maùy daàm D3,...). Thoâng tin veà moät taøi saûn goàm: maõ taøi saûn, teân taøi saûn, nguyeân giaù, nguoàn goác (töï coù, ngaân saùch, lieân doanh), xuaát xöù (nöôùc saûn xuaát), tæ leä khaáu hao (10%, 5%,..), ngaøy ñöa vaøo söû duïng. Doanh nghieäp coù nhieàu ñôn vò. Thoâng tin veà ñôn vò: maõ ñôn vò, teân ñôn vò. Moãi ñôn vò coù theå quaûn lyù nhieàu TSCÑ nhöng moät taøi saûn chæ do moät ñôn vò quaûn lyù. Ngoaøi vieäc söû duïng TSCÑ do ñôn vò mình quaûn lyù, moãi ñôn vò coøn coù theå söû duïng nhieàu taøi saûn coá ñònh do ñôn vò khaùc quaûn lyù thoâng qua hoïat ñoäng ñieàu chuyeån. Söï ñieàu chuyeån taøi saûn ñöôïc thöïc hieän baèng moät quyeát ñònh ñieàu chuyeån. Moãi quyeát ñònh ñeàu coù soá quyeát ñònh (coù tính duy nhaát), ngaøy quyeát ñònh, hoï teân ngöôøi kyù quyeát ñònh vaø caùc taøi saûn ñieàu chuyeån. Caùc taøi saûn ñieàu chuyeån treân moät quyeát ñònh coù theå coù ngaøy ñieàu chuyeån khaùc nhau, ñôn vò ñieàu chuyeån ñeán khaùc nhau. Haøng kyø keá toaùn phaûi tính soá khaáu hao trích trong kyø cho töøng ñôn vò (soá khaáu hao = tæ leä khaáu hao x nguyeân giaù x soá ngaøy söû duïng / 365). Neáu ñôn vò söû duïng TSCÑ khaùc ñôn vò quaûn lyù thì soá khaáu hao tính cho ñôn vò söû duïng, theo soá ngaøy TSCÑ ñöôïc söû duïng. TSCÑ taêng trong kyø naøo thì soá khaáu hao tính ngay trong kyø ñoù. Yeâu caàu: 1/ Xaây döïng moâ hình ER cho heä thoáng quaûn lyù TSCÑ treân. 2/ Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. 3/ Thieát keá phaàn xöû lyù cho pheùp nhaäp caùc thoâng tin cuûa quyeát ñònh ñieàu chuyeån vaøo heä thoáng.

4 Baøi taäp 4 (Löông) Doanh nghieäp Sao Mai laø doanh nghieäp saûn xuaát. Doanh nghieäp coù nhieàu phaân xöôûng saûn xuaát. Thoâng tin veà phaân xöôûng goàm: maõ phaân xöôûng, teân phaân xöôûng. Doanh nghieäp coù nhieàu ñôn vò chia laøm hai loaïi: tröïc tieáp saûn xuaát vaø giaùn tieáp. Moãi phaân xöôûng saûn xuaát coù theå coù nhieàu ñôn vò. Nhöng moãi ñôn vò chæ thuoäc moät phaân xöôûng hay khoâng thuoäc phaân xöôûng naøo. Thoâng tin veà ñôn vò coù maõ ñôn vò, teân ñôn vò, soá taøi khoaûn chi phí. Doanh nghieäp coù nhieàu nhaân vieân, chia laøm hai loaïi, tröïc tieáp saûn xuaát vaø giaùn tieáp. Moãi nhaân vieân chæ laøm ôû moät ñôn vò, moãi ñôn vò coù theå coù nhieàu nhaân vieân. Thoâng tin chung veà moät nhaân vieân goàm coù: maõ nhaân vieân, hoï teân nhaân vieân, ngaøy sinh, ñòa chæ, ngaøy vaøo laøm vieäc. Ñoái vôùi nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát coøn coù theâm thoâng tin: chöùc vuï, heä soá löông coøn nhaân vieân giaùn tieáp coù möùc löông. Nhaân vieân tröïc tieáp laøm theo ca, nhaân vieân giaùn tieáp khoâng laøm theo ca. Ca 1 vaø ca 2 ñieåm coâng laø 1, ca 3 ñieåm coâng laø 1.5. Nghæ vieäc khoâng lyù do seõ bò chaám ñieåm 0. Neáu nghæ vieäc coù lyù do seõ ñöôïc chaám tuøy theo phaàn traêm löông seõ ñöôïc höôûng. Coù hai möùc: nghæ höôûng 70% löông vaø nghæ höôûng 50% löông. Cuoái thaùng keá toaùn phaûi nhaäp baûng chaám coâng do ban ñieàu haønh caùc phaân xöôûng gôûi veà. Ñoái vôùi nhaân vieân giaùn tieáp, baûng chaám coâng cho bieát soá ngaøy coâng trong thaùng. Ñoái vôùi nhaân vieân tröïc tieáp, baûng chaám coâng cho bieát soá ngaøy coâng ca 1, soá ngaøy coâng ca 2 vaø soá ngaøy coâng ca 3 trong thaùng. Ngoaøi ra baûng chaám coâng cuõng cho bieát soá ngaøy nghæ höôûng 70% löông, soá


108

ngaøy nghæ höôûng 50% löông. Yeâu caàu: 1/ Xaây döïng moâ hình ER cho vaán ñeà treân. 2/ Chuyeån moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä. 3/ Thieát keá phaàn xöû lyù thoâng tin ñoái vôùi söï kieän “Nhaân vieân tröïc tieáp baùo coâng cuoái thaùng”

5 Baøi taäp 6 (cho thueâ baêng ñóa) Dòch vuï SVCD chuyeân cho thueâ caùc loaïi CD, VCD, MP3, MP4 treân ñòa baøn thaønh phoá HCM. Ñóa cuûa dòch vuï coù nhieàu theå loaïi khaùc nhau nhö: Ca nhaïc thieáu nhi, ca nhaïc tuoåi treû, hoøa taáu, haøi kòch, phim hình söï, phim voõ thuaät, phim tình caûm, caûi löông,…, moãi theå loaïi coù nhieàu Album (ñoái vôùi ñóa ca nhaïc, ñóa hoøa taáu, …), nhieàu boä (ñoái vôùi ñóa phim) hay nhieàu vôû (ñoái vôùi ñóa kòch, ñóa caûi löông, …) khaùc nhau. Moãi Album, boä hay vôû coù theå coù moät hoaëc nhieàu ñóa vaø thöôøng coù töø 2 ñeán 10 baûn ñeå phuïc vuï cho thueâ. Moãi Album, boä hay vôû phaûi coù töïa ñeà, teân haõng saûn xuaát, nöôùc saûn xuaát, naêm saûn xuaát. Neáu laø ñóa phim, caûi löông,... thì coù teân taùc giaû kòch baûn, ñaïo dieãn, dieãn vieân. Neáu laø ñóa ca nhaïc, taáu haøi, taân coå,... thì coù töïa ñeà cuûa caùc baøi haùt, baøi ca, taùc giaû vaø ca só (hoaëc nhoùm ca só, dieãn vieân) trình baøy, bieåu dieãn. Giaù cho thueâ ñóa tính theo töøng ngaøy cho töøng ñóa maø khaùch thueâ. Caùc ñóa cuøng loaïi (chaúng haïn VCD) thì coù cuøng moät giaù cho thueâ. Khaùch haøng khi thueâ ñóa phaûi ñeå laïi ñòa chæ löu truù vaø tieàn ñaët coïc ít nhaát baèng trò giaù cuûa ñóa maø Dòch vuï ñaõ mua. Khi khaùch traû laïi ñóa thì Dòch vuï seõ tính tieàn thueâ ñeå caán tröø vaøo tieàn maø khaùch ñaõ ñaët coïc vaø traû laïi tieàn coïc coøn dö cho khaùch haøng. Trong tröôøng hôïp tieàn thueâ ñóa nhieàu hôn tieàn ñaët coïc thì chæ laáy ñuùng baèng tieàn ñaët coïc. Caùc giao dòch dieãn ra taïi Dòch vuï bao goàm: - Nhaäp (mua) Album môùi, phim môùi hoaëc nhaäp theâm caùc baûn cuûa caùc Album cuõ, phim cuõ hieän ñang cho thueâ taïi Dòch vuï, - Cho thueâ vaø nhaän laïi ñóa khi khaùch haøng traû laïi, - Ñoåi ñóa khi khaùch haøng yeâu caàu hoaëc do ñóa bò truïc traëc kyõ thuaät, - Thanh lyù caùc ñóa bò hö hoûng hoaëc quaù cuõ, - Ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà thoâng tin cuûa khaùch haøng veà caùc Album, boä phim hay vôû dieãn nhö: Haõng saûn xuaát, taùc giaû kòch baûn, ca só, dieãn vieân, baøi haùt, … Yeâu caàu:

(d) Laäp moâ hình thöïc theå – Keát hôïp cuûa dòch vuï. (e) Laäp moâ hình xöû lyù möùc quan nieäm cho giao dòch: ‘Khaùch haøng yeâu caàu ñoåi ñóa khaùc cuøng theå

loïai. 6 Baøi taäp 7 (xöû lyù ñôn haøng)

Döôùi ñaây laø nhöõng phaùt bieåu veà vieäc xöû lyù ñôn haøng cuûa moät toå chöùc: - Nhaân vieân trong toå chöùc ñöôïc nhaän dieän bôûi maõ nhaân vieân, hoï teân vaø ngaøy sanh. - Nhaân vieân trong toå chöùc chòu traùch nhieäm caùc ñôn haøng. Thoâng tin veà ñôn haøng coù soá ñôn haøng (duy

nhaát), ngaøy ñôn haøng, dieãn giaûi vaø giaù trò ñôn haøng. Vôùi moät ñôn haøng, chæ moät nhaân vieân chòu traùch nhieäm ñôn haøng aáy nhöng moät nhaân vieân coù theå chòu traùch nhieäm nhieàu ñôn haøng.

- Toå chöùc thöïc hieän ñôn haøng baèng moät chuoãi caùc coâng vieäc. Nhaân vieân chòu traùch nhieäm ñôn haøng taïo caùc baûng yeâu caàu cho caùc phaân xöôûng ñeå phaân xöôûng thöïc hieän caùc coâng vieäc naøy. Caùc baûng yeâu caàu ñöôïc nhaän dieän bôûi soá yeâu caàu. Hoï quan taâm ngaøy baét ñaàu vaø ngaøy keát thuùc cuûa baûn yeâu caàu.

- Caùc caùc coâng vieäc coù theå ñöôïc taïo ra bôûi moät phaân xöôûng ñeå ñaùp öùng moät baûn yeâu caàu. Moãi coâng vieäc ñöôïc nhaän dieän bôûi maõ coâng vieäc vaø coù moät giaù trò coâng vieäc. Taát caû coâng vieäc cuûa moät baûn yeâu caàu ñöôïc gôûi cho moät phaân xöôûng. Moãi phaân xöôûng ñöôïc nhaän dieän baèng maõ phaân xöôûng vaø coù teân phaân xöôûng.


109

- Moãi coâng vieäc söû duïng moät khoái löôïng naøo ñoù cuûa moät hay nhieàu nguyeân lieäu. Nguyeân lieäu ñöôïc nhaän dieän bôûi maõ nguyeân lieäu vaø coù thuoäc tính moâ taû.

Yeâu caàu: (a) Xaây döïng moâ hình ER cho vaán ñeà treân. (b) Bieán ñoåi moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä.

----oOo----


110

Phaàn 2: SÔ ÑOÀ DFD TRONG PHAÂN TÍCH VAØ THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG

Chöông 14

SÔ ÑOÀ DFD (DATA FLOW DIAGRAM)

I KHAÙI NIEÄM Sô ñoà DFD laø coâng cuï duøng ñeå dieãn taû laïi thaønh phaàn xöû lyù cuûa heä thoáng. Cuï theå chuùng ñöôïc duøng ñeå moâ hình hoùa qui trình xöû lyù trong hoaït ñoäng caáu truùc caùc yeâu caàu cuûa heä thoáng vaø thieát keá giao dieän con ngöôøi.


111

Hình 10.1 - Chuaån hoùa csdl trong caùc böôùc PTTKHT

THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG(SYSTEMS DESIGN)

THÖÏC HIEÄN VAØ VAÄN HAØNH HEÄ THOÁNG(SYSTEMS IMPLEMENTATION AND OPERATION)

1. Thieát keá giao dieän con ngöôøi (designing the human interface)2. Thieát keá cô sôû döõ lieäu (designing database) a) Thieát keá csdl logic (designing logical database)

- Bieán ñoåi moâ hình ER thaønh moâ hình quan heä- Kieåm tra yeâu caàu chöùc naêng- Chuaån hoùa cô sôû döõ lieäu

b) Thieát keá csdl vaät lyù (designing physical database)- Chuyeån caùc quan heä ñaït chuaån thaønh caùc ñaëc taû taäp tin maùy tính

PHAÂN TÍCH HEÄ THOÁNG(SYSTEMS ANALYSIS)

1. Xaùc ñònh yeâu caàu heä thoáng2. Caáu truùc yeâu caàu heä thoáng a) Moâ hình hoùa qui trình xöû lyù b) Moâ hình hoùa döõ lieäu3. Choïn löïa giaûi phaùp thieát keá thay theá toát nhaát

II SÔ ÑOÀ DOØNG DÖÕ LIEÄU DFD (DATA FLOW DIAGRAM)

1 Khaùi nieäm: ♦ Sô ñoà DFD laø moät coâng cuï moâ hình dieãn taû döõ lieäu di chuyeån trong heä thoáng thoâng tin,

baèng caùch: + dieãn taû moái keát hôïp giöõa caùc doøng döõ lieäu. + dieãn taû nôi chöùa döõ lieäu. + dieãn taû thaønh phaàn xöû lyù bieán ñoåi döõ lieäu.

♦ Sô ñoà DFD coøn goïi laø sô ñoà xöû lyù vì noù chæ ra söï di chuyeån döõ lieäu giöõa caùc thaønh phaàn xöû lyù.

♦ Sô ñoà DFD logic dieãn taû heä thoáng laøm gì maø khoâng dieãn taû laøm ñieàu ñoù nhö theá naøo, taäp trung vaøo caùc hoïat ñoäng cuûa doanh nghieäp maø khoâng taäp trung vaøo heä thoáng seõ ñöôïc taïo döïng ra laøm sao.

♦ Sô ñoà DFD vaät lyù dieãn taû heä thoáng seõ ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo, trong ñoù coù ñeà caäp ñeán caû phaàn cöùng, phaàn meàm, taäp tin vaø con ngöôøi.


112

2 Coâng duïng: ♦ Xaùc ñònh yeâu caàu cuûa ngöôøi söû duïng nghóa laø trong phaàn ñaëc taû vaán ñeà ta coù theå söû

duïng sô ñoà DFD ñeå dieãn taû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng hieän haønh. ♦ Duøng laøm phöông tieän trao ñoåi giöõa ngöôøi phaân tích vaø ngöôøi söû duïng ♦ Xaây döïng taøi lieäu ñaëc taû thieát keá xöû lyù.

3 Caùc thaønh phaàn duøng ñeå bieåu dieãn sô ñoà DFD:

♦ Xöû lyù (process) : laø thaønh phaàn bieán ñoåi döõ lieäu ñaàu vaøo ñeå taïo döõ lieäu ñaàu ra. Doøng

döõ lieäu rôøi oâ xöû lyù phaûi coù teân khaùc vôùi doøng döõ lieäu vaøo oâ xöû lyù. Moãi xöû lyù phaûi ñöôïc ñaët teân theo moät trong 3 daïng sau: + teân heä thoáng nhö Cöûa haøng cho thueâ baêng ñóa. + teân heä thoáng con Phaân heä keá toùan, Phaân heä chi traû tieàn löông + moät ñoäng töø nhö taïo ñôn haøng môùi, kieåm tra khaùch haøng, tính thueá suaát baùn

♦ Doøng döõ lieäu (data flow): laø thaønh phaàn theå hieän caùc maãu döõ lieäu ñi vaøo, ra moät xöû lyù. Ñaàu muõi teân chæ ñieåm ñeán cuûa maãu döõ lieäu. Moãi doøng döõ lieäu phaûi ñöôïc ñaët teân baèng moät danh töø theå hieän phaàn töû döõ lieäu hay moät caáu truùc döõ lieäu nhö Ñôn haøng, Ñôn haøng hôïp leä, ñôn haøng ñaõ thanh toùan, .... Doøng döõ lieäu laø caàu noái:

- Giöõa hai xöû lyù. - Töø kho döõ lieäu ñeán xöû lyù hay ngöôïc laïi. - Töø taùc nhaân ngoaøi ñeán xöû lyù hay ngöôïc laïi.

Caáu truùc chi tieát cuûa doøng döõ lieäu khoâng ñöôïc theå hieän treân sô ñoà DFD maø ñöôïc theå hieän ôû töø ñieån döï aùn (ôû chöông tieáp)

♦ Kho döõ lieäu (Data store): laø nôi chöùa döõ lieäu, laø caùc baûng (table) ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong quaù trình phaân tích thieát keá döõ lieäu nhö KHAÙCH HAØNG, ÑÔN HAØNG, DOØNG ÑÔN HAØNG, MAËT HAØNG. Doøng döõ lieäu höôùng veà kho döõ lieäu duøng ñeå dieãn taû hoïat ñoäng theâm döõ lieäu, söûa döõ lieäu hay xoùa döõ lieäu. Doøng döõ lieäu rôøi kho döõ lieäu duøng dieãn taû hoïat ñoäng ñoïc döõ lieäu trong kho. Caáu truùc chi tieát cuûa kho döõ lieäu khoâng ñöôïc theå hieän treân sô ñoà DFD maø ñöôïc theå hieän ôû töø ñieån döï aùn (ôû chöông tieáp)

♦ Taùc nhaân ngoaøi (External Entity,I): laø thaønh phaàn naèm ngoaøi heä thoáng coù quan heä cung caáp hay nhaän döõ lieäu töø phaàn xöû lyù. Moãi taùc nhaân ngoaøi phaûi ñöôïc ñaët teân baèng moät danh töø nhö Khaùch haøng, Nhaø cung caáp, Ngaân haøng, Phaân heä


113

tính löông. 4 Sô ñoà doøng döõ lieäu

i Ví duï: Giả sử vấn đề quản lý đơn hàng có mô hình E-R như hình sau:

Vôùi moät moâ hình quaûn lyù ñôn haøng nhö treân, ta coù theå hình dung moät form nhaäp lieäu ñaïi dieän cho thaønh phaàn xöû lyù cuûa vieäc theâm môùi moät ñôn haøng coù daïng sau:

ĐƠN HÀNG

Họ tên khách hàng: Địa chỉ:

Số : Ngày:

STT Mô tả Đvt Số lượng Đơn giá Thành tiền

Tổng cộng:

Mã hàng

Logic hoaït ñoäng cuûa thaønh phaàn xöû lyù theâm môùi ñôn haøng ñöôïc dieãn ñaït baèng caùc sô ñoà DFD caáp 0, caáp 1 nhö hình:


114

Mã khách hàng

1.1Kiểm tra mã khách hàng

Ngàyđơn hàng

Mã khách hàng

D3 Ñôn haøng

Mã khách hàng mới

1.3Tạo số đơn

hàng

1.2Thêm khách

hàng

Khách hàng

Tên khách hàng+Địa chỉ+

Số điện thoại

Mã kháchhàng

1.4nhập chi tiết đơn hàng

Số đơn hàng

Mã hàng +số lượng

D4 Doøng ñôn haøng

Đơn hàng

D1 Maët haøng

D2 Khaùch haøng

ii Tính chaát

1) Sô ñoà DFD dieãn taû heä thoáng töø möùc toång quaùt ñeán möùc chi tieát. Sô ñoà ôû möùc chi tieát ñöôïc hình thaønh baèng caùch phaân raõ sô ñoà ôû möùc toång quaùt hôn. Hoïat ñoäng phaân raõ taïo ra caùc caáp sô ñoà sau:

+ Sô ñoà DFD caáp moâi tröôøng. + Sô ñoà DFD caáp 0. + Sô ñoà DFD con.

2) Moãi sô ñoà DFD chæ chöùa toái ña 9 oâ xöû lyù. 3) Moãi oâ xöû lyù cuûa sô ñoà DFD coù treân 4 doøng döõ lieäu vaøo ra phaûi ñöôïc phaân raõ thaønh sô ñoà DFD

con. 4) OÂ xöû lyù khoâng theå phaân raõ phaûi ñöôïc thieát keá xöû lyù chi tieát baèng caùc caâu leänh, sô ñoà thuaät giaûi,

caây quyeát ñònh, baûng quyeát ñònh ... iii Sô ñoà moâi tröôøng (context diagram):


115

Nhaân vieân giaùn tieáp

Thoâng tin phoøng ban/chuyeàn

0

Phaân heätính löông

Boä phaän quaûn lyù

Coâng nhaân

Thoâng tin veà ñôït giao haøng

Thoâng tin veà saûn phaåm

Thoâng tin veà nhaân vieân giaùn tieáp

Soá ngaøylaøm vieäc

Thoâng tin coâng nhaân

Soá löôïng hoøan thaønh

Baùo caùo toång keát tieàn löông

löônggiaùn tieáp

löông tröïc tieáp

Möùc öùng

♦ Sô ñoà DFD dieãn taû toaøn boä heä thoáng baèng moät oâ xöû lyù ñöôïc goïi laø sô ñoà moâi tröôøng. ♦ Sô ñoà moâi tröôøng laø sô ñoà DFD caáp toång quaùt nhaát. ♦ Sô ñoà moâi tröôøng xaùc ñònh phaïm vi cuûa heä thoáng. ♦ Sô ñoà moâi tröôøng khoâng coù kho döõ lieäu.

iv Sô ñoà caáp 0 (level-0 diagram; level-0 DFD) Laø sô ñoà DFD goàm caùc oâ xöû lyù ñaùp öùng laïi caùc söï kieän ñöôïc phaùt sinh töø caùc taùc nhaân beân ngoøai heä thoáng. Sô ñoà caáp 0 chính laø sô ñoà ñöôïc phaân raõ töø oâ xöû lyù cuûa sô ñoà moâi tröôøng. Sô ñoà caáp 0 phaûi theå hieän taát caû kho döõ lieäu vaø doøng döõ lieäu vaøo ra coù lieân quan ñeán oâ xöû lyù.

v Sô ñoà DFD con Laø sô ñoà hình thaønh töø vieäc phaân raõ (decomposition) oâ xöû lyù coù treân 4 doøng döõ lieäu vaøo ra. Doøng döõ lieäu vaøo ra cuûa sô ñoà con phaûi caân baèng (balancing) vôùi doøng döõ lieäu cuûa oâ xöû lyù ñöôïc phaân raõ.


116

Taùc nhaân 1 Doøng döõ lieäu 1 Doøng döõ lieäu 2

Doøng döõ lieäu 3

1

Xöû lyù 1

2

Xöû lyù 2

1.1

Xöû lyù 1.1

1.2

Xöû lyù 1.2

D1 Danh saùch 1

1.3

Xöû lyù 1.3

Doøng döõ lieäu 4 Doøng döõ lieäu 5D2 Danh saùch 2


Doøng döõ lieäu 1 Doøng döõ lieäu 3


5 Caùc qui taéc caàn phaûi tuaân thuû khi veõ sô ñoà DFD

♦ Veà oâ xöû lyù Phaûi chuyeån oâ xöû lyù chæ coù moät doøng döõ lieäu ñi ra thaønh taùc nhaân cung caáp döõ lieäu. Phaûi chuyeån oâ xöû lyù chæ coù moät doøng döõ lieäu ñi vaøo thaønh taùc nhaân nhaän döõ lieäu. Duøng ñoäng töø ñeå ñaët teân cho oâ xöû lyù.

♦ Veà kho döõ lieäu Doøng döõ lieäu khoâng theå laø caàu noái giöõa hai kho döõ lieäu. Doøng döõ lieäu khoâng theå laø caàu noái giöõa taùc nhaân vaø kho döõ lieäu. Duøng danh töø ñeå ñaët teân cho kho döõ lieäu.

♦ Veà taùc nhaân Doøng döõ lieäu khoâng theå laø caàu noái giöõa hai taùc nhaân Duøng danh töø ñeå ñaët teân cho taùc nhaân.

♦ Veà doøng döõ lieäu Doøng döõ lieäu khoâng theå laø caàu noái cuûa moät xöû lyù. Doøng döõ lieäu vaøo kho döõ lieäu mang yù nghóa caäp nhaät (theâm, söûa, xoùa) Doøng döõ lieäu ra khoûi kho döõ lieäu mang yù nghóa tham khaûo. Duøng danh töø ñeå ñaët teân cho doøng döõ lieäu.

6 Caùc kyù hieäu laëp laïi Ñeå traùnh caùc doøng döõ lieäu giao nhau, treân sô ñoà DFD, ta coù theå laëp laïi caùc kho döõ lieâu, caùc taùc nhaân …Caùc phaàn töû laëp laïi naøy ñöôïc ñaùnh daáu baèng caùch veõ theâm ñöôøng keû ñoâi doïc cho kho döõ lieäu vaø ñöôøng keû cheùo cho taùc nhaân.

III CAÙC BÖÔÙC THÖÏC HIEÄN ÑEÅ VEÕ SÔ ÑOÀ DFD


117

1 Böôùc 1: laäp baûng söï kieän

i Söï kieän (event) laø moät söï vieäc xaûy ra taïi moät nôi, vaøo moät thôøi ñieåm maø coù theå moâ taû vaø ghi nhaän ñöôïc. Ta coù caùc söï kieän ví duï nhö :

- khaùch haøng ñeán thueâ baêng ñóa. - khaùch haøng ñoåi baêng ñóa. - nhaø cung caáp cung caáp baêng ñóa - khaùch haøng traû tieàn thueâ baêng. - ñeán thôøi haïn traû baêng. - ñeán thôøi haïn baùo caùo soá lieäu

ii Baûng söï kieän Heä thoáng hoaït ñoäng do söï kích hoaït cuûa söï kieän. Nhö vaäy söï kieän kích hoaït vaø ñieàu khieån hoaït ñoäng cuûa heä thoáng. Vieäc lieät keâ vaø phaân tích söï kieän taïo khaû naêng nhaän dieän ñöôïc yeâu caàu chöùc naêng cuûa heä thoáng. Vieäc naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch taïo baûng söï kieän (hay baûng hoïat ñoäng cuûa doanh nghieäp) goàm 6 coät. Caùc söï kieän ñöôïc lieät keâ trong baûng söï kieän laø caùc söï kieän naèm ngoaøi heä thoáng vaø xem heä thoáng nhö moät hoäp ñen.

Söï kieän (laø söï kieän kích hoaït heä thoáng hoaït ñoäng)

Kích hoaït (laø thoâng tin kích hoaït heä thoáng laøm cho heä thoáng nhaän bieát söï kieän xaûy ra)

Nguoàn phaùt sinh (laø taùc nhaân kích hoaït heä thoáng )

Hoaït ñoäng (noäi dung xöû lyù

cuûa phaàn heä thoáng khi söï kieän xaûy ra)

Keát xuaát (thoâng tin keát

xuaát bôûi phaàn heä

thoáng xöû lyù söï kieän)

Ñích ñeán (laø taùc nhaân

nhaän thoâng tin keát xuaát cuûa

heä thoáng)

Baûng söï kieän Ví duï baûng söï kieän cuûa vaán ñeà quaûn lyù ñôn haøng: Söï kieän Kích hoaït Nguoàn phaùt sinh Hoaït ñoäng Keát xuaát Ñích ñeán Phaùt sinh caäp nhaät maët haøng

- Thoâng tin maët haøng caäp nhaät

Boä phaän quaûn lyù Caäp nhaät maët haøng

Phaùt sinh caäp nhaät khaùch haøng

- Thoâng tin khaùch haøng

Khaùch haøng Caäp nhaát khaùch haøng

B/caùo trò giaù haøng baùn trong thaùng

-Thaùng baùo caùo trò giaù haøng baùn

Boä phaän quaûn lyù In baùo caùo trò giaù haøng baùn

Baûng baùo caùo haøng baùn

Boä phaän quaûn lyù

Phaùt sinh caäp nhaät ñôn haøng

-Thoâng tin ñôn haøng

Khaùch haøng Caäp nhaät ñôn haøng Khaùch haøng Ñôn haøng

Döïa vaøo noäi dung cuûa moãi doøng trong baûng söï kieän ngöôøi ta xaây döïng moät sô ñoà DFD töông öùng. Sô ñoà DFD naøy chæ coù moät oâ xöû lyù, dieãn taû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñaùp öùng laïi söï kieän. Moái töông quan giöõa doøng söï kieän vaø sô ñoà DFD töông öùng ñöôïc dieãn taû baèng hình sau:


118

Keát hôïp caùc sô ñoà DFD cuûa töøng doøng baûng söï kieän ta ñöôïc sô ñoà DFD caáp 0 vaø moãi sô ñoà DFD treân coù theå ñöôïc phaân raõ thaønh caùc sô ñoà DFD con.

2 Böôùc 2: Laäp sô ñoà moâi tröôøng

3 Böôùc 3: Laäp sô ñoà DFD caáp 0

Sô ñoà caáp 0 ñöôïc laäp caên cöù vaøo baûng söï kieän. Töø baûng söï kieän ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc: - caùc taùc nhaân cuûa sô ñoà. - caùc oâ xöû lyù vaø chöùc naêng xöû lyù - caùc doøng döõ lieäu, kho döõ lieäu vaø moái lieân quan ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua chöùc naêng xöû lyù.

Ví duï moät phaàn cuûa sô ñoà caáp 0 cuûa vaán ñeà quản lyù ñôn haøng nhö sau:


119

Khaùch haøng

1

Thêm Đơn hàng


D1 Maët haøng

D3 Ñôn haøng

D2 Khaùch haøng

2

Caäp nhaätmaët haøng

BOÄ PHAÄN QUAÛN LYÙ

Thoâng tinmaët haøng

Đơn hàng

Thông tin vềkhách hàng+

hàng mua

3

Caäp nhaätmaët haøng

Thông tin vềkhách hàng

4

Tạo báo cáo trị giá hàng bán

Chỉ tiêubáo cáo

Báo cáo trị giá hàng báng

D3 Ñôn haøng


4 Böôùc 4: Laäp sô ñoà DFD con

Moãi oâ xöû lyù trong sô ñoà DFD ñöôïc phaân raõ thaønh moät sô ñoà DFD con. Ví duï sô ñoà con DFD ñöôïc phaân raõ töø oâ xöû lyù 1.4 nhö sau:

D1 Maët haøng

Sốđơn hàng

1.4.1

Tìm mô tả, đvt, đơn giá của mặt hàng

Khách hàng

Số lượngMã hànghay enter


1.4.2

Tính stt, thành tiền,tổng cộng

Mã hàng+đơn giá

Đơn hàng

1.4.3

Tạo đơnhàng

Sốđơn hàng

enter

D3 Ñôn haøng

D2 Khaùch haøng

Sô ñoà DFD ôû möùc thaáp nhaát (tröôùc giai ñoaïn thieát keá xöû lyù chi tieát) ñöôïc goïi laø sô ñoà DFD goác (primitive Data Flow Diagram)

5 Böôùc 5: Thieát keá xöû lyù chi tieát cho caùc oâ xöû lyù khoâng theå phaân raõ.

IV THIEÁT KEÁ XÖÛ LYÙ CHI TIEÁT


120

1 Caùc phöông phaùp söû duïng Moïi xöû lyù trong sô ñoà DFD ôû möùc laù ñeàu phaûi ñöôïc thieát keá phaàn xöû lyù chi tieát. Ta coù theå söû duïng caùc phöông phaùp sau ñeå moâ taû phaàn xöû lyù chi tieát.

- Anh ngöõ caáu truùc (structured English) - Baûng quyeát ñònh (decision tables) - Caây quyeát ñònh (decision trees) - Sô ñoà thuaät giaûi (flow chart) 2 Anh ngöõ caáu truùc (structured English)

Anh ngöõ caáu truùc loàng caùc caâu meänh leänh vaøo caùc caáu truùc luaän lyù cuûa ngoân ngöõ laäp trình. Ta coù theå söû duïng caùc toaùn töû soá hoïc vaø luaän lyù trong caâu meänh leänh. Caùc caáu truùc luaän lyù ñuôïc taïo töø caùc töø khoùa nhö: READ, GET, ADD, IF dieuKien THEN ... ELSE ....ENDIF, DO WHILE dieuKien .... LOOP, vv... Ví duï:

Xöû lyù 4.1 – Kieåm tra ñôït giao haøng GET doøng döõ lieäu [Soá löôïng hoøan thaønh] töø taùc nhaân [Coâng nhaân] DO WHILE [Ñôït giao haøng] chöa ñeán cuoái taäp tin IF [Soá löôïng hoøan thaønh].[maõ chuyeàn] = [Ñôït giao haøng].[maõ chuyeàn] AND [Soá löôïng hoøan thaønh].[maõ saûn phaåm] = [Ñôït giao haøng].[maõ saûn phaåm] AND [Soá löôïng hoøan thaønh].[ngaøy giao] = [Ñôït giao haøng].[ngaøy giao] OUTPUT ddl [Ñôït giao haøng hôïp leä] RETURN ENDIF READ maãu tin keá cuûa kho döõ lieäu [Ñôït giao haøng] ENDDO OUTPUT doøng döõ lieäu [Ñôït giao haøng khoâng hôïp leä] RETURN

3 Baûng quyeát ñònh vaø caây quyeát ñònh Baûng quyeát ñònh vaø caây quyeát ñònh ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp haønh ñoäng ñöôïc löïa choïn phuï thuoäc vaøo moät löôïng lôùn caùc ñieàu kieän.

i Söû duïng baûng quyeát ñònh (decision tables) Baûng quyeát ñònh chia laøm hai phaàn: ñieàu kieän vaø haønh ñoäng. Phaàn ñieàu kieän dieãn taû moïi ñieàu kieän coù theå coù. Phaàn haønh ñoäng laø nhöõng haønh ñoäng khaùc nhau coù theå xaûy ra tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän. Soá coät ñeå dieãn taû moïi ñieàu kieän baèng 2 luõy thöøa soá ñieàu kieän. Ví duï:

Soá tieàn nôï ñaït giôùi haïn Y Y Y Y N N N N Ñieàu kieän Khaùch haøng coù quaù trình chi traû toát Y Y N N Y Y N N Soá tieàn mua treân 200 ñoàng Y N Y N Y N Y N Cho pheùp nôï x x x x Haønh ñoäng Töø choái cho nôï x x x Tham khaûo yù kieán ngöôøi quaûn lyù x

Ví duï: (kiểm tra khoùa chính) ii Söû duïng caây quyeát ñònh (decision tree)


121

Ví duï:

Soá tieàn nôïñaït giôùi haïn

Khaùch haøng coùquaù trình chi traû toát

Soá tieàn muatreân 200 ñoàng Töø choái cho nôï

Soá tieàn muadöôùi 200 ñoàng

Tham khaûo yù kieánngöôøi quaûn lyù

Khaùch haøng coùquaù trình chi traû toài Töø choái cho nôï

Soá tieàn nôï chöatôùi giôùi haïn Cho pheùp nôï

1 Sô ñoà thuaät giaûi (flowchart)

Sô ñoà thuaät giaûi laø moät coâng cuï ñeå dieãn taû thuaät giaûi. Caùc thaønh phaàn duøng ñeå bieåu dieãn sô ñoà thuaät giaûi:

Thaønh phaàn xöû lyùNgaõ quyeát ñònh giöõa haihay nhieàu loái trong sô ñoà Döõ lieäu

giaáy inMaøn hình hieån

thò döõ lieäu Xöû lyù thuû coâng

Ñieåm khôûi ñaàu haykeát thuùc thuaät giaûi

Thieát bò löu tröõdöõ lieäu

V TÖØ ÑIEÅN DÖÏ AÙN

1 Khaùi nieäm Töø ñieån döï aùn nhaèm muïc ñích laøm roõ nghóa döõ lieäu vaø caáu truùc cuûa chuùng treân sô ñoà DFD. Töø ñieån döï aùn ñöôïc toå chöùc sao cho moïi thoâng tin veà heä thoáng ñöôïc tìm kieám deã daøng. Vì muïc ñích naøy, töø ñieån döï aùn phaûi chöùa caùc chæ muïc tìm kieám vaø caùc tham khaûo cheùo.

2 Xaây döïng caùc ñieåm vaøo cho töï ñieån döï aùn

i Ñieåm vaøo cho moãi phaàn töû cuûa sô ñoà DFD Trong baûng phaân tích heä thoáng thöôøng coù nhieàu sô ñoà DFD, töø sô ñoà toång quaùt ñeán chi tieát. Töø ñieån döï aùn phaûi chöùa moät ñieåm vaøo cho moãi phaàn töû cuûa sô ñoà DFD. Moãi ñieåm vaøo ñöôïc trình baøy theo khuoân maãu sau:

ii Caùc maãu moâ taû Maãu moâ taû phaàn töû döõ lieäu.

MAÃU MOÂ TAÛ PHAÀN TÖÛ DÖÕ LIEÄU Maõ nhaän dieän


122

Teân Maõ khaùch haøng Teân khaùc Moâ taû Laø thuoäc tính nhaän dieän khaùch haøng ñaõ vaø ñang giao dòch mua

haøng cuûa coâng ty trong khoûang 5 naêm gaàn ñaây Tính chaát

Chieàu daøi: 6 Chöõ Ñònh daïng nhaäp: 000000 Soá chöõ Ñònh daïng xuaát: Ngaøy Giaù trò maëc nhieân: Soá

Lieân tuïc Rôøi raïc Nhaäp Tính toùan Ñieàu kieän raøng buoäc

Lieân tuïc Rôøi raïc Giaù trò dieãn giaûi Giaù trò lôùn nhaát: 999999 ............ ........................................................... Giaù trò beù nhaát: 000000 ............ ........................................................... ........... ..........................................................

Maãu moâ taû phaàn töû caáu truùc döõ lieäu Ñeå moâ taû phaàn töû caáu truùc döõ lieäu ta coù theå söû duïng caùc kyù hieäu sau:

• “=” bao goàm • “+” vaø • “{}” nhoùm laëp laïi • “[ ]” Hoaëc • “( )” Tuøy choïn

MAÃU MOÂ TAÛ CAÁU TRUÙC DÖÕ LIEÄU

Ñôn haøng = soá ñôn haøng + ngaøy ñôn haøng + maõ khaùch haøng + hoï teân khaùch haøng + ñòa chæ khaùch haøng + soá ñieän thoïai + (thueá suaát ) + toång giaù trò ñôn haøng + {chi tieát ñôn haøng}

hoï teân khaùch haøng hoï + (teân loùt) + teân


123

chi tieát ñôn haøng soá thöù töï + maõ haøng + moâ taû + ñôn vò tính + soá löôïng ñaët + ñôn giaù + thaønh tieàn

Maãu moâ taû doøng döõ lieäu MAÃU MOÂ TAÛ DOØNG DÖÕ LIEÄU

Maõ nhaän dieän: Teân: Thoâng tin Ñôn haøng Moâ taû: Chöùa thoâng tin khaùch ñaët haøng vaø ñöôïc duøng ñeå caäp nhaät kho döõ lieäu khaùch haøng,

maët haøng, ñôn haøng vaø doøng ñôn haøng Nguoàn: Taùc nhaân khaùch haøng Ñích: OÂ xöû lyù Caäp nhaät ñôn haøng Loïai doøng döõ lieäu:

Taäp tin Maønh hình Baùo bieåu Bieåu maãu Khaùc Caáu truùc döõ lieäu: Ñôn haøng Taàn suaát: 100/ngaøy Ghi chuù: Thoâng tin ñôn haøng coù theå gôûi ñeán phoøng xöû lyù ñôn haøng baèng ñöôøng thö tín, qua

maùy Fax, ñieän thoïai. Maãu moâ taû kho döõ lieäu

MAÃU MOÂ TAÛ KHO DÖÕ LIEÄU Maõ nhaän dieän D1 Teân Khaùch haøng Teân khaùc Moâ taû Chöùa moãi maãu tin cho moät khaùch haøng

Tính chaát Loïai taäp tin Maùy tính Thuû coâng Daïng taäp tin Cô sôû döõ lieäu Chæ muïc Tuaàn töï Tröïc tieáp Kích thöôùc maãu tin (kyù töï) : 200 Kích thöôùc khoái: 4,000 Soá löôïng maãu tin: möùc cao 46,000 möùc bình quaân: 42,000 Toác ñoä taêng tröôûng haøng naêm: 6% Teân taäp tin döõ lieäu: KhachHang.MST Teân baûn so: CustMast Caáu truùc döõ lieäu: Maãu tin khaùch haøng Khoùa chính: Maõ khaùch haøng Khoùa phuï: Hoï teân khaùch haøng Ghi chuù:


124

----oOo----


125

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

[1]. Practical Data Modelling for Database Design Renzo D’Orazio & Gunter Happel

[2]. Essentials of Systems Analysis & Design Valacich, George, Hoffer

[3]. System Analysis and Design in a Changing World John W.Satzinger, Robert B.Jakson, Stephen D.Burd – Thomson Learning.

----oOo----


126


127

1

Kieåm tra vaønhaäp döõ lieäu

cuûa quyeát ñònhñieàu chuyeån

KEÁ TOAÙN TSCÑ

Thoâng tin quyeát ñònhñieàu chuyeån Thoâng tin chi tieát

D1 QUYEÁT ÑÒNHÑIEÀU CHUYEÅNThoâng tin loãi

D2 CHI TIEÁT ÑIEÀUCHUYEÅN

Thoâng tin quyeát ñònh

SÔ ÑOÀ DFD DFD CAÁP 0 NHAÄP MÔÙI QUYEÁT ÑÒNH ÑIEÀU CHUYEÅN

1.1

Nhaäp döõ lieäucuûa quyeát ñònh

ñieàu chuyeån

“Soá quyeát ñònh ñaõ coù”

KEÁ TOAÙN TSCÑ

Thoâng tin quyeát ñònhñieàu chuyeån Thoâng tin chi tieát

1.2

Kieåm tra soáquyeát ñònh

soá quyeát ñònh1.3

Kieåm tra ngaøyñieàu chuyeån

ngaøy ñieàu chuyeån D1 QUYEÁT ÑÒNHÑIEÀU CHUYEÅN

soá quyeát ñònh cuõ

“Ngaøy ñieàu chuyeånkhoâng hôïp leä ”

D2 CHI TIEÁT ÑIEÀUCHUYEÅN

Thoâng tin quyeát ñònh

ngaøy quyeát ñònh

SÔ ÑOÀ DFD CAÁP 1 NHAÄP MÔÙI QUYEÁT ÑÒNH ÑIEÀU CHUYEÅN


128

Baøi taäp 9.1

ER diagram

LOT

supplyITEM

item #description

belong to

BIDDER’SCARD

auction #reserve deposit

auction #lot#reserve pricesale price

VENDOR-BIDDER

account #nameaddressphone #

AUCTIONcard #paid deposit

ITEM(item#, description,lot#,account#) VENDOR-BIDDER(account#, name,address,phone#) AUCTION(auction #, reserve deposit) BIDDER’S CARD(card #, paid deposit,auction#,account#) LOT(lot#, reserve price, sale price,car#) SELECT [bidder’s card].account#, name,lot#,sale price FROM (vendor-bidder JOIN [bidder’s card] ON bidder’s card.account#=vendor-bidder.account#) JOIN lot ON bidder’s card.card# = lot.card# WHERE sale price > 0


129

SAÛN PHAÅM

CHUYEÀNmaõ chuyeànteân chuyeàn

maõ saûn phaåmthöù coâng ñoaïnteân coâng ñoaïnñôn giaù coâng ñoaïn

NHAÂN VIEÂN maõ nhaân vieânhoï teânngaøy sinhñòa chængaøy vaøo laøm

NHAÂN VIEÂNGIAÙN TIEÁP

COÂNGNHAÂN

maõ nhaân vieânñôn giaù coâng

maõ nhaân vieânvaên baèng

COÂNGÑOAÏN

ÑÔÏT GIAOHAØNG

maõ chuyeànmaõ saûn phaåmngaøy giaolöôïng saûn phaåm

COÂNG COÂNGÑOAÏN

maõ saûn phaåmteân saûn phaåm

maõ chuyeànmaõ saûn phaåmngaøy giaothöù coâng ñoaïnmaõ nhaân vieânngaøy coângsoá löôïng hoaøn thaønh

giao cho

nhaän

giao hoaøn thaønh

ñöôïc keâ ñöôïc keâ bôûi

ñöôïc thöïc hieän

laø coâng coâng ñoaïn cuûa

keâ

PHOØNGBAN

maõ phoøng banteân phoøng ban

COÂNGGIAÙN TIEÁP

maõ nhaân vieânthaùng naêmsoá ngaøy coâng

LÖÔNGÖÙNG

maõ nhaân vieânthaùng naêmmöùc öùng

coù

thuoäc veà

thuoäc veà

coù


130

VPÑD

maõ vaên phoøngteân vaên phoøngñòa chæ vaên phoøngñieän thoaïi lieân laïc

TÆNH THAØNHPHOÁ

maõ tænhteân tænhsoá daân

NHAÂN VIEÂN

maõ nhaân vieânhoï teân nhaân vieânngaøy sinhñòa chæ nhaân vieân

HAØNG HOÙA

maõ haøngteân haøngñôn vò tínhñôn giaù baùntæ suaát thueálöôïng toàn toái thieåu

KHAÙCHHAØNG

maõ khaùch haønghoï teân khaùch haøngñòa chæ khaùch haøng

HOÙA ÑÔN

CHI TIEÁTHOÙA ÑÔN

soá hoùa ñôndieãn giaûingaøy hoùa ñôn

soá hoùa ñônsoá thöù töïsoá löôïng


keâ


chöùa

thuoäc veà

coù

laäp

ñöôïc laäp bôûi

coù

laøm vieäc ôû naèm ôû

coù

CHI TIEÁTHÔÏP ÑOÀNG

soá hôïp ñoàngsoá seâ-ringaøy baét ñaàungaøy keát thuùcsoá giôø thueâ trong ngaøynôi giao thieát bò

THIEÁT BÒ

soá seâ-ringaøy mua

KHAÙCHHAØNG

maõ khaùch haønghoï teânñòa chæsoá ñieän thoaïi

HÔÏP ÑOÀNG

ÑÔN GIAÙ

soá hôïp ñoàngngaøy hôïp ñoàng

soá seâ-ringaøy aùp duïngñôn giaù thueâñôn giaù giaûm theo ngaøyñôn giaù giaûm theo tuaàn


keâ


chöùa

thuoäc veà

coù

coù

LOAÏITHIEÁT BÒ

maõ loaïiteân loaïicaáu taïokieåu daùngtroïng löôïng

ñöôïc aùp duïng cho

coù

thuoäc veà

Söï kieän Kích hoaït Nguoàn phaùt sinh

Hoaït ñoäng Keát xuaát Ñích ñeán

Khaùch haøng ñeán thueâ baêng ñóa

baêng ñóa caàn thueâ

khaùch haøng Caäp nhaät thoâng tin thueâ

baêng ñóa cho thueâ

khaùch haøng

Khaùch haøng traû baêng ñóa

baêng ñóa traû khaùch haøng kieåm tra baêng ñóa traû

khaùch haøng

.... .... ... ... ... ...


131

BA

ÊNG

ÑÓA

ALB

UM

BO

Ä VÔ

Û

NG

ÖÔ

ØI

KH

AÙC

H H

AØN

G

GIA

O D

ÒCH

THU

EÂ

CH

I TIEÁT THU

EÂ

1.1

TIEÁP NHAÄN VAØPHAÂN PHOÁI

KHAÙCHHAØNG

chi tieát thueâ

TÖÏA ÑEÀ THEÅ LOAÏI

ÑÔN VÒ SAÛN XUAÁT

NÖÔÙC SAÛN XUAÁT

DIEÃN VIEÂN

CA SÓ

BAØI HAÙT

ÑAÏO DIEÃN

TAÙC GIAÛ

LOAÏI

1.2

TÌM TÖÏA ÑEÀ

teân töïa ñeà tìm

ALBUM BOÄ VÔÛBAÊNG ÑÓA

1.3

TÌM THEÅLOAÏI

keát quaû tìm töïa ñeà

1.4

TÌM ÑÔN VÒSAÛN XUAÁT

keát quaû tìm ñôn vò saûn xuaátteân ñôn vò tìm

................

BAÊNG ÑÓA

1.12

THEÅ HIEÄNKEÁT QUAÛ THUEÂ

keát quaû tìm

ALBUM BOÄ VÔÛ

keát quaû thueâ

1.13

TAÏOPHIEÁU THUEÂ

phieáu thueâ

NGÖÔØI

KHAÙCH HAØNG GIAO DÒCH THUEÂ

CHI TIEÁT THUEÂ


132

laép

laép

trong


133

TSCÑ

ÑÔN VÒmaõ ñôn vòteân ñôn vò

maõ taøi saûnteân taøi saûnnguyeân giaùnguoàn goácxuaát xöùtæ leä khaáu haongaøy söû duïng

LOÏAI TSCÑ

maõ loïaiteân loïai

QUYEÁTÑÒNH

soá quyeát ñònhngaøy quyeát ñònhhoï teân ngöôøi kyù

CHI TIEÁTQÑ

soá quyeát ñònhmaõ taøi saûnngaøy ñieàu chuyeån

quaûn lyù

ñöôïc quaûn lyù bôûi

ñöôïc keâ trong

keâchöùa


coùthuoäc veà


134

MAÃU MOÂ TAÛ PHAÀN TÖÛ DÖÕ LIEÄU

Maõ nhaän dieän Teân Maõ tænh Teân khaùc Moâ taû Laø thuoäc tính nhaän dieän tænh vôùi kyù töï ñaàu laø kyù töï ñaàu cuûa teân

tænh thaønh phoá Tính chaát

Chieàu daøi: 4 Chöõ Ñònh daïng nhaäp: L000 Soá chöõ Ñònh daïng xuaát: Ngaøy Giaù trò maëc nhieân: Soá

Lieân tuïc Rôøi raïc Nhaäp Tính toùan Ñieàu kieän raøng buoäc

Lieân tuïc Rôøi raïc Giaù trò dieãn giaûi Giaù trò lôùn nhaát: 999 ............ ........................................................... Giaù trò beù nhaát: 000 ............ ........................................................... ........... ..........................................................

MAÃU MOÂ TAÛ KHO DÖÕ LIEÄU

Maõ nhaän dieän D3 Teân Tænh thaønh phoá Teân khaùc Moâ taû Chöùa moãi maãu tin cho moät tænh thaønh phoá

Tính chaát Loïai taäp tin Maùy tính Thuû coâng Daïng taäp tin Cô sôû döõ lieäu Chæ muïc Tuaàn töï Tröïc tieáp Kích thöôùc maãu tin (kyù töï) : 54 Kích thöôùc khoái: 4,000 Soá löôïng maãu tin: möùc cao 46 möùc bình quaân: 46 Toác ñoä taêng tröôûng haøng naêm: 0% Teân taäp tin döõ lieäu: tinhThanhPhoTbl Teân baûn sao: Caáu truùc döõ lieäu: Maãu tin tænh thaønh phoá Khoùa chính: Maõ tænh Khoùa phuï: Ghi chuù:


135

MAÃU MOÂ TAÛ CAÁU TRUÙC DÖÕ LIEÄU maãu tin tænh thaønh phoá = maõ tænh +

teân tænh + soá daân

Xöû lyù 4.1 – Caäp nhaät tænh thaønh phoá

Teân Form Thuoäc tính Giaù trò frmTinhThanhPho Record Source SELECT maTinh, tenTinh, soDan

FROM tinhThanhPhoTbl Default View Datasheet Teân control Teân thuoäc tính Giaù trò maTinh Input Mask L000;;_ Control Source maTinh tenTinh Control Source tenTinh Format > SoDan Control Source soDan Format 0

Flowchart Entity relationship diagram

giao trinh phan tich thiet ke he thong pdf

Documents