georg wilhelm friedrich hegel mantýk bilimi · georg wilhelm friedrich hegel mantýk bilimi...

Georg Wilhelm Friedrich HegelMantýk Bilimi

Georg Wilhelm Friedrich Hegel

Mantýk BilimiÇeviren:

Aziz Yardýmlý

ÝDEA • ÝSTANBUL

ÝDEA YAYINEVÝBilim ve Felsefe Metinleri

Ýdea YayýneviÞarap Ýskelesi Sk. 4/101 Karaköy — Ýstanbul

www.ideayayinevi.comBu çeviri için © AZÝZ YARDIMLI 2008

Birinci baský 2008Tüm haklarý saklýdýr. Bu yayýmýn hiçbir bölümü

Ýdea Yayýnevinin ön izni olmaksýzýnyeniden üretilemez.

G. W. F. HegelMantýk Bilimi

Wissenschaft der LogikBaský: Bayrak Matbaasý

Küçükayasofya Cad. Yabacý Sk. 2/1Sultanahmet — Ýstanbul

Printed in TürkiyeISBN 975 397 097 8

5

ÝÇÝNDEKÝLER

BÝRÝNCÝ BÖLÜM

NESNEL MANTIK [BÝRÝNCÝ KÝTAP]

Birinci Yayýma Önsöz 15Ýkinci Yayýma Önöz 19

GÝRÝÞMantýðýn Genel Kavramý 29Mantýðýn Genel Bölümleniþi 42

BÝRÝNCÝ KÝTAP

VARLIK ÖÐRETÝSÝ

Bilimin Baþlangýcý Ne Ýle Yapýlmalý? 49Varlýðýn Genel Bölümleniþi 58

Birinci Kesim: Belirlilik (Nitelik) 60Bölüm Bir. Varlýk60

A. VARLIK 60B. YOKLUK 60C. OLUÞ 61

a.Varlýðýn ve Yokluðun Birliði 61Not 1 [Varlýk ve Yokluðun Sýradan Düþünmedeki Karþýtlýðý] 61Not 2 [‘Varlýk ve Yokluðun Birliði, Özdeþliði’ Anlatýmýnýn

Kusuru 66Not 3 [Bu Soyutlamalarýn Yalýtýlmasý] 68Not 4 [Baþlangýcýn Kavranamazlýðý] 76

b. Oluþun Kýpýlarý 79c. Oluþun Ortadan Klkmasý 79

Not [‘Ortadan Kaldýrma’ Sözcüðünün Ýki Anlamý] 80Bölüm Ýki. Belirli-Varlýk 81

A. GENEL OLARAK BELÝRLÝ VARLIK 81a.Genel Olarak Belirli-Varlýk 81b. Nitelik 82

Not [Nitelik ve Olumsuzlama] 83c. Birþey 86

6 ÝÇÝNDEKÝLER

B. SONLULUK 87a.Birþey ve bir Baþkasý 88b. Belirlenim, Yapý ve Sýnýr 92c. Sonluluk 97

a. Sonluluðun Dolaysýzlýðý 97b. Sýnýrlama ve Gerek 98

Not [Gerek] 100g. Sonlunun Sonsuza Geçiþi 102

C. SONSUZLUK 103a.Genel Olarak Sonsuz 104b. Sonlunun ve Sonsuzun Almaþýk Belirlenimleri 104c. Olumlu Sonsuzluk 108

Geçiþ 114Not 1 [Sonsuz Ýlerleme] 114Not 2 [Ýdealizm] 117

Bölüm Üç. Kendi-Ýçin-Varlýk 118A. GENEL OLARAK KENDÝ-ÝÇÝN-VARLIK 119

a.Belirli-Varlýk ve Kendi-Ýçin-Varlýk 119b. Bir-Ýçin-Varlýk 119

Not [Almanca ‘Was für ein Ding’ (‘Ne tür bir Þey’) Anlatýmý] 121c. Bir 124

B. BÝR VE ÇOK 124a.Kendi Ýçinde Bir 125b. Bir ve Boþluk 125

Not [Atomizm] 126c. Birçok Bir. Ýtme 126

Not [Leibniz’in Monadý]128C. ÝTME VE ÇEKME129

a.Birin Dýþlanmasý 129Not [Birin ve Çoðun Birliði] 130

b. Çekmenin bir Biri 131c. Ýtmenin vc Çekmenin Baðýntýsý 132

Not [Kant’ýn Özdeði Çekme ve Ýtme Kuvvetlerinden Yapýlaþtýrma-sý] 136

Ýkinci Kesim: Büyüklük (Nicelik) 141Not142

Bölüm Bir. Nicelik 142A. ARI NÝCELÝK 142

Not 1. Arý Nicelik Tasarýmý 143Not 2. Kant’ýn Uzay, Zaman ve Özdeðin Bölünemezliði ve

Sonsuz Bölünebilirliði Antinomisi 145B. SÜREKLÝ VE KESÝKLÝ BÜYÜKLÜKLER 152

Not. Sürekli ve Kesikli Büyüklüklerin Olaðan Ayrýmý 153C. NÝCELÝÐÝN SINIRLANMASI 154

7ÝÇÝNDEKÝLER

Bölüm Ýki. Nice 154A. SAYI 155

Not 1.Aritmetikte Hesaplama Türleri; Kant’ýn Sentetik A PrioriSezgi Önermeleri] 156

Not 2. Sayýsal Ayrýmlarýn Felsefi Kavramlarý Anlatmada Kulla-nýmý 162

B. UZAMLI VE YEÐÝN BÜYÜKLÜKLER 166a.Ayrýmlarý 166b. Uzamlý ve Yeðin Büyüklüklerin Özdeþliði 168

Not 1 Bu Birliðin Örnekleri 169Not 2 Kant’ýn Derece Belirlenimini Ruha Uygulamasý 171

c. Nicenin Baþkalaþýmý 171C. NÝCEL SONSUZLUK 172

a.Nicel Sonsuzluk Kavramý 172b. Nicel Sonsuz Ýlerleme 173

Not 1 Sonsuza Ýlerlemenin Büyük Ünü 175Not 2 Kant’ýn Dünyanýn Uzayda ve Zamanda Sýnýrlanýþý veSýnýrlanmayýþý Üzerine Antinomisi 179

c. Nicenin Sonsuzluðu 182Not 1. Matematiksel Sonsuzun Kavram-Belirliliði 184Not 2. Ayrýþýmlý Kalkülüsün Amacýnýn Uygulamasýndan Türe-

tilmesi 209Not 3. Nitel Büyüklük Belirliliði Ýle Baðýntýlý Daha Öte Biçim-

ler 231Bölüm Üç. Nicel Oran 239

A. DOÐRU ORAN 240B. TERS ORAN 242C. KUVVETLERÝN ORANI 245

Not 247

Üçüncü Kesim Ölçü 249Bölüm Bir. Özgül Nicelik 253

A. ÖZGÜL NÝCE 253B. ÖZGÜLLEÞTÝREN ÖLÇÜ 256

a. Kural 256b. Özgülleþtiren Ölçü 256

Not 257c. Ýki Yanýn Nitelikler Olarak Ýliþkisi 259

Not 260C. ÖLÇÜDE KENDÝ-ÝÇÝN-VARLIK 261

Bölüm Ýki. Olgusal Ölçü 264A. KENDÝNE-BAÐIMLI ÖLÇÜLERÝN ÝLÝÞKÝSÝ 265

a. Ýki Ölçünün Bileþimi 265b. Ölçü-Ýliþkilerinin Dizisi Olarak Ölçü 267c. Seçici Eðinim 269

8 ÝÇÝNDEKÝLER

Not. Kimyasal Eðinim Üzerine Berthollet; ve Berzelius’unOnun Üzerine Kuramý 270

B. ÖLÇÜ ÝLÝÞKÝLERÝNÝN DÜÐÜMLÜ ÇÝZGÝSÝ 278Not. Nodal Çizgi Örnekleri; ‘Doða Sýçrama Yapmaz’ Düzgüsü

280C. ÖLÇÜSÜZ 282

Bölüm Üç. Özün Oluþu 284A. SALTIK AYRIMSIZLIK 284B. FAKTÖRLERÝNÝN TERS ORANI OLARAK AYRIMSIZLIK 284

Not. Özekçek ve Özekkaç Kuvvetler 287C. ÖZE GEÇÝÞ 290

[ÝKÝNCÝ KÝTAP]

ÖZ ÖÐRETÝSÝ 293

Birinci Kesim. Kendi Ýçine Yansýma Olarak Öz 298Bölüm Bir. Görünüþ 298

A. ÖZSEL-OLAN VE ÖZSEL-OLMAYAN 298B. GÖRÜNÜÞ 299C. YANSIMA 302

1.Koyan Yansýma 3032.Dýþ Yansýma 305

Not 3063.Belirleyen Yansýma 307

Bölüm Ýki. Özsellikler ya da Yansýma-Belirlenimleri 310Not. Önermeler Biçiminde Yansýma-Belirlenimleri 310

A. ÖZDEÞLÝK 312Not 1. Soyut Özdeþlik 312Not 2. Birinci Kökensel Düþünce Yasasý; Özdeþlik Önermesi 313

B. AYRIM 3161.Saltýk Ayrým 3162.Türlülük 317

Not. Türlülük Önermesi 3203. Karþýtlýk 322

Not. Matematiðin Karþýt Belirlenimleri 325C. ÇELÝÞKÝ 328

Not 1. Olumlunun ve Olumsuzun Birliði 331Not 2. Dýþlanmýþ Orta Yasasý 333Not 3. Çeliþki Önermesi 334

Bölüm Üç. Zemin 338Not. Zemin Yasasý 339

A. SALTIK ZEMÝN 340a.Biçim ve Öz 340b. Biçim ve Özdek 343

9ÝÇÝNDEKÝLER

c. Biçim ve Ýçerik 347B. BELÝRLÝ ZEMÝN 348

a.Biçimsel Zemin 348Not. Genelemeli Zeminlerden Biçimsel Açýklama Yöntemi 349

b. Olgusal Zemin 352Not. Zeminliden Ayrý Bir Zeminden Biçimsel Açýklama Yolu 353

c. Tam Zemin 356C. KOÞUL 358

a.Göreli Koþulsuz 358b. Saltýk Koþulsuz 360c. Olgunun Varoluþa Çýkýþý 362

Ýkinci Kesim. Görüngü 366Bölüm Bir. Varoluþ 367

A. ÞEY VE ÖZELLÝKLERÝ 369a.Kendinde-Þey ve Varoluþ 369b. Özellik 372

Not. Aþkýnsal Ýdealizmin Kendinde-Þeyi 373c. Þeylerin Etkileþimi 374

B. ÞEYLERÝN ÖZDEKLERDEN OLUÞMASI 375C. ÞEYÝN ÇÖZÜLÜÞÜ 377

Not. Özdeðin Gözenekliliði 378Bölüm Ýki. Görüngü 381

A. GÖRÜNGÜNÜN YASASI 382B. GÖRÜNGÜ DÜNYASI VE KENDÝNDE VAR OLAN DÜNYA 386C. GÖRÜNGÜNÜN ÇÖZÜLÜÞÜ 389

Bölüm Üç. Özsel Ýliþki 391A. BÜTÜN VE PARÇANIN ÝLÝÞKÝSÝ 392

Not. Sonsuz Bölünebilirlik 395B. KUVVET VE BELÝRÝÞÝNÝN ÝLÝÞKÝSÝ 396

a.Kuvvetin Koþullanmýþlýðý 397b. Kuvvetin Uyarýlmasý 398c. Kuvvetin Sonsuzluðu 400

C. DIÞIN VE ÝÇÝN ÝLÝÞKÝSÝ 400Not. Ýç ve Dýþýn Dolaysýz Birliði 402

Üçüncü Kesim. Edimsellik 405Bölüm Bir. Saltýk 405

A. SALTIÐIN AÇIMLAMASI 406B. SALTIK YÜKLEM 408C. SALTIÐIN KÝPLERÝ 409

Not. Spinoza’nýn ve Leibniz’in Felsefeleri 410Bölüm Ýki. Edimsellik 413

A. OLUMSALLIK YA DA BÝÇÝMSEL EDÝMSELLÝK, OLANAK VE ZORUNLUK 415B. GÖRELÝ ZORUNLUK YA DA OLGUSAL EDÝMSELLÝK, OLANAK VE

10 ÝÇÝNDEKÝLER

ZORUNLUK 418C. SALTIK ZORUNLUK 421

Bölüm Üç. Saltýk Ýliþki 424A. TÖZSELLÝK ÝLÝÞKÝSÝ 425B. NEDENSELLÝK ÝLÝÞKÝSÝ 427

a.Biçimsel Nedensellik 427b. Belirli Nedensellik Ýliþkisi 429c. Etki ve Tepki 434

C. ETKÝLEÞÝM 436

ÝKÝNCÝ BÖLÜM

ÖZNEL MANTIK

YA DA

KAVRAM ÖÐRETÝSÝ

Önsöz 441Genel Olarak Kavram 443Bölümleme 457

Birinci Kesim. Öznellik 457Bölüm Bir. Kavram 458

A. EVRENSEL KAVRAM 458B. TÝKEL KAVRAM 465

Not 470C. TEKÝL 475

Bölüm Ýki. Yargý 478A. BELÝRLÝ-VARLIK YARGISI 483

a.Olumlu Yargý 484b. Olumsuz Yargý 487c. Sonsuz Yargý 491

B. YANSIMA YARGISI 492a.Tekil Yargý 494b. Tikel Yargý 494c. Evrensel Yargý 495

C. ZORUNLUK YARGISI 498a.Kategorik Yargý 498b. Hipotetik Yargý 499c. Ayrýk Yargý 500

C. KAVRAMIN YARGISI 503a.Önesürümlü Yargý 504b. Belkili Yargý 505c. Apodiktik Yargý 506

11ÝÇÝNDEKÝLER

Bölüm Üç. Tasým 508A. BELÝRLÝ-VARLIK TASIMI 509

a.Tasýmýn Birinci Betisi 510b. Ýkinci Beti: Ti–Te–E 515c. Üçüncü Beti: Te–E–Ti 518d.Dördüncü Beti: E–E–E, ya da Matematiksel Tasým 519

Not. Sýradan Tasým Görüþü 520B. YANSIMA TASIMI 524

a.Tümlük Tasýmý 525b. Tümevarým Tasýmý 527c. Andýrým Tasýmý 529

C. ZORUNLUK TASIMI 531a.Kategorik Tasým 532b. Hipotetik Tasým 533c. Ayrýk Tasým 535

Ýkinci Kesim. Nesnellik 538Bölüm Bir. Mekanik 542

A. MEKANÝK NESNE 543B. DÜZENEKSEL SÜREÇ 545

a.Biçimsel Düzeneksel Süreç 546b.Olgusal Düzeneksel Süreç 548c. Düzeneksel Sürecin Ürünü 550

C. SALTIK DÜZENEK 551a.Özek 551b. Yasa 553c. Düzeneðin Geçiþi 553

Bölüm Ýki. Kimyasallýk 554A. KÝMYASAL NESNE 554B. KÝMYASAL SÜREÇ 555C. KÝMYASALLIÐIN GEÇÝÞÝ 557

Bölüm Üç. Erekbilim 559A. ÖZNEL EREK 564B. ARAÇ 566C. YERÝNE GETÝRÝLMÝÞ EREK 568

Üçüncü Kesim. Ýdea 575Bölüm Bir. Yaþam 579

A. DÝRÝMLÝ BÝREY 582B. YAÞAM-SÜRECÝ 586C. CÝNS 588

Bölüm Ýki. Bilgi Ýdeasý 590A. GERÇEÐÝN ÝDEASI 597

a.Analitik Bilgi 599

12 ÝÇÝNDEKÝLER

b. Sentetik Bilgi 6051. Taným 6062. Bölümleme 6103. Teorem 614

B. ÝYÝNÝN ÝDEASI 623Bölüm Üç. Saltýk Ýdea 627

ARKASÖZ. AZÝZ YARDIMLI 645TÜRKÇE-ALMANCA SÖZLÜK 649ALMANCA-TÜRKÇE SÖZLÜK 655DÝZÝN 661

627III. ÝDEA / III. SALTIK ÝDEA

evrensel bir edim olarak deðil. — Gerçekte bu belirlilik kendini Ýyininedimselleþmesinde ortadan kaldýrmýþtýr; nesnel Kavramý henüz sýnýrla-yan þey onun kendine iliþkin kendi görüþüdür ki, edimselleþmesininkendinde ne olduðu üzerine düþünme yoluyla yiter; bu görüþ yoluylayalnýzca kendi yolunda durur ve böylece yapmasý gereken þey dýþ biredimselliðe deðil, ama kendine karþý dönmektir.

Baþka bir deyiþle, ikinci öncüldeki etkinlik yalnýzca tek-yanlý bir kendi-için-Varlýk ortaya çýkarýr ve buna göre ürünü öznel ve tekil birþey olarakgöründüðü için onda ilk varsayým yinelenirken, gene de bu etkinlikgerçekte o denli de nesnel Kavramýn ve dolaysýz edimselliðin kendindevar olan özdeþliðinin koyulmasýdýr. Bu dolaysýz edimsellik yalnýzca birgörüngü olgusallýðýný taþýma, kendinde ve kendi için hiçbirþey ve yal-nýzca nesnel Kavram tarafýndan belirlenebilir olma varsayýmý yoluylabelirlenir. Dýþ edimsellik nesnel Kavramýn etkinliði yoluyla deðiþtiði veböylelikle belirlenimi ortadan kaldýrýldýðý zaman, tam bu yolla o edim-sellikten salt görüngüsel olgusallýk, dýþsal belirlenebilirlik ve hiçlikuzaklaþtýrýlýr ve bu edimsellik böylelikle kendinde ve kendi için var olanolarak koyulur. Bunda genel olarak varsayým, yani Ýyinin salt öznel veiçeriði açýsýndan sýnýrlý bir erek olarak belirlenimi, onu yalnýzca özneletkinlik yoluyla olgusallaþtýrma zorunluðu, ve bu etkinliðin kendisiortadan kalkar. Sonuçta dolaylýlýk kendini ortadan kaldýrýr; sonuç tekbir dolaysýzlýktýr ki, varsayýmýn yeniden kurulmasý deðil, ama dahaçokonun ortadan kaldýrýlmýþlýðýdýr. Böylelikle kendinde ve kendi için belirliKavramýn Ýdeasý bundan böyle salt etkin öznede deðil, ama o denli dedolaysýz bir edimsellik olarak koyulur; ve evrik olarak, bu edimsellik,bilgide olduðu gibi, gerçekten var olan nesnellik olarak koyulur. Özne-nin ona varsayýmý tarafýndan yüklenen tekilliði bu varsayým ile birlikteyitmiþtir; böylelikle özne þimdi özgür, evrensel kendi ile özdeþliktir ki, onuniçin Kavramýn nesnelliði ne denli verili, dolaysýzca onun için bulunanbir nesnellik ise, özne de o denli kendini kendinde ve kendi için belirliKavram olarak bilir. Böylelikle bu sonuçta bilgi yeniden kurulur vekýlgýsal Ýdea ile birleþir; verili bulunan edimsellik ayný zamanda yerinegetirilmiþ saltýk erek olarak belirlenir, ama araþtýran bilgide olduðu gibiKavramýn öznelliði olmaksýzýn salt nesnel dünya olarak deðil, iç zeminive edimsel kalýcýlýðý Kavram olan nesnel dünya olarak. Bu saltýk Ýdeadýr.

Bölüm ÜçSaltýk Ýdea

Saltýk Ýdea, kendini gösterdiði gibi, kuramsal Ýdeanýn ve kýlgýsal Ýdeanýnözdeþliðidir ki, bunlarýn her biri kendi baþýna henüz tek-yanlýdýr, Ýdeanýnkendisini yalnýzca aranan bir öte-yan ve eriþilmemiþ bir hedef olarakkendi içinde taþýr; buna göre her biri bir çabanýn sentezidir, Ýdeayý kendi

628 MANTIK BÝLÝMÝ / KAVRAM ÖÐRETÝSÝ

içinde taþýdýðý denli de taþýmaz, bir düþünceden ötekine geçer, ama ikidüþünceyi biraraya getirmez ve çeliþkilerinde durup kalýr. Saltýk Ýdea,kendi olgusallýðýnda salt kendisi ile biraraya gelen ussal Kavram olarak,nesnel özdeþliðinin bu dolaysýzlýðýndan ötürü bir yandan Yaþama geridönüþtür; ama dolaysýzlýðýnýn bu biçimini o denli de ortadan kaldýrmýþtýrve kendi içinde en yüksek karþýtlýðý taþýr. Kavram yalnýzca Ruh deðil, amaözgür öznel Kavramdýr ki, kendi içindir ve dolayýsýyla Kiþilik taþýr, —kýlgýsal, kendinde ve kendi için belirli, nesnel Kavram ki, Kiþi olarakiçine-iþlenemez atomik Öznelliktir, ama o denli de dýþlayýcý tekillik deðil-dir, tersine kendi için evrensellik ve bilmedir ve kendi baþkasýnda kendinesnelliðini nesne olarak alýr. Baþka herþey yanýlgý, bulanýklýk, saný, çaba,özenç ve geçiciliktir; yalnýzca Saltýk Ýdea Varlýk, geçici olmayan Yaþam,kendini bilen Gerçeklik ve tüm Gerçekliktir.

Saltýk Ýdea felsefenin biricik nesnesi ve içeriðidir. Tüm belirliliði kendiiçinde kapsadýðý ve özü öz-belirlenim ya da tikelleþme yoluyla kendinegeri dönmek olduðu için, deðiþik þekillenmeleri vardýr ve felsefenin iþibunlarda onu tanýmaktýr. Doða ve Tin genel olarak onun belirli-Varlýðýnýsergilemenin deðiþik kipleri, ve Sanat ve Din kendini ayrýmsamasýnýnve kendine uygun bir belirli-Varlýk vermesinin deðiþik kipleridir; FelsefeSanat ve Din ile ayný içeriði ve ayný ereði paylaþýr; ama saltýk Ýdeayý ayrým-samanýn en yüksek kipidir, çünkü onun kipi en yüksek kip, Kavramdýr.Buna göre reel ve ideal sonluluðun olduðu gibi sonsuzluðun ve kutsal-lýðýn o þekillenmelerini de kendi içinde taþýr ve onlarý ve kendi kendi-sini kavrar. Bu tikel kiplerin türetilmeleri ve bilgileri þimdi tikel felsefibilimlerin daha öte iþleridir. Saltýk Ýdeanýn mantýksal yanýna onu bir kipide denebilir; ama kip tikel bir türü, bir biçim belirliliðini belirtirken, bunakarþý mantýksal yan evrensel kiptir, onda tüm tikel kipler ortadan kaldý-rýlýr ve örtülür. Mantýksal Ýdea arý özü içindeki Ýdeanýn kendisidir, Kav-ramýnda yalýn özdeþlik içinde kapalý ve henüz bir biçim-belirliliði içindegörünüþe çýkmamýþ Ýdeadýr. Mantýk buna göre saltýk Ýdeanýn öz-deviminiyalnýzca kökensel Söz olarak sergiler ki, bir anlatýmdýr [Äußerung], amaöyle bir anlatým ki, dýþsal birþey [Äußeres] olarak varken dolaysýzca yineyitmiþtir; Ýdea öyleyse yalnýzca bu öz-belirlenimde, bu kendini iþitme edi-minde, arý düþüncede vardýr ki, bunda ayrým henüz baþkalýk deðildir,tersine kendine eksiksiz olarak saydamdýr ve öyle kalýr. — Böyleliklemantýksal Ýdeanýn içeriði sonsuz biçim olarak kendisidir, — biçim ki, içeriðinkendi içine gitmiþ ve özdeþlikte ortadan kaldýrýlmýþ biçim-belirlenimiolduðu, ve bunu bu somut özdeþliðin biçim olarak açýnmýþ özdeþliðekarþýt olduðu yolda yaptýðý düzeye dek içeriðe karþý karþýsavý oluþturur;içerik saltýk olarak baðýntý içinde duran ve belirliliði ayný zamanda görü-nüþ olarak koyulan genelde biçime karþý bir baþkasýnýn ve verili olanýnþeklini taþýr. — Saltýk Ýdeanýn kendisi daha tam olarak yalnýzca biçim-belirleniminin onun kendisinin tamamlanmýþ bütünlüðü, arý Kavramolmasý olgusunu içeriði olarak alýr. Þimdi Ýdeanýn belirliliði ve bu belir-


liliðin bütün bir süreci Mantýk Biliminin nesnesini oluþturmuþ ve busüreçten saltýk Ýdeanýn kendisi kendi için ortaya çýkmýþtýr; ama kendi içinkendini öyle bir yolda koymuþtur ki, belirlilik bir içeriðin þeklini taþýmaz,ama yalnýzca biçim olarak bulunur, ve buna göre Ýdea saltýk olarak evrenselÝdeadýr. Öyleyse burada henüz irdelenmesi gereken þey genel olarak biriçerik deðil, ama biçiminin evrensel yanýdýr —, e.d. Yöntem.

Yöntem ilkin bilmenin salt türü ve tarzý olarak görünebilir, ve gerçektende böyle bir doðasý vardýr. Ama tür ve tarz Yöntem olarak yalnýzca Varlýðýnkendinde ve kendi için belirli bir kipliði deðildir; tersine, bilmenin kipliðiolarak Kavram yoluyla belirlenmiþ olarak ve Biçim olarak koyulur, çünkütüm nesnelliðin ruhudur ve baþka türlü belirlenmiþ tüm Ýçerik gerçek-liðini yalnýzca Biçimde bulur. Eðer Ýçerik yine Yönteme verili olarak vekendine özgü bir doða taþýyor olarak kabul edilirse, o zaman böyle birbelirlenimde Yöntem, týpký genel olarak mantýksal öðe gibi, salt dýþsalbir biçimdir. Ama buna karþý baþvurabileceðimiz þey yalnýzca mantýksalolanýn temel Kavramý deðildir; tersine, onun bütün bir süreci, ki oradaverili bir içeriðin ve nesnelerin tüm þekilleri ortaya çýkmýþlardýr, bunlarýngeçiþlerini ve gerçeksizliklerini göstermiþtir; ve verili bir nesnenin temelolabilmesi ve saltýk Biçimin salt dýþsal ve olumsal bir belirlenim olarakonunla iliþkili olabilmesi bir yana, tersine, saltýk Biçim kendini saltýktemel ve enson gerçeklik olarak tanýtlamýþtýr. Buradan Yöntem kendikendini bilen, kendini öznel olduðu gibi nesnel olma anlamýnda da Saltýkolarak nesne alan Kavram olarak, böylelikle Kavramýn ve Olgusallýðýnýnarý baðdaþmasý olarak, Kavramýn kendisi olan Varoluþ olarak ortaya çýk-mýþtýr.

Buna göre burada Yöntem olarak irdelenecek olan þey yalnýzca Kavra-mýn kendisinin devimidir ki, doðasý daha þimdiden bilinmektedir; amailkin bundan böyle ek bir imlemi daha vardýr ki, buna göre Kavram herþey-dir ve devimi evrensel saltýk etkinlik, kendi kendini belirleyen ve kendiniolgusallaþtýran devimdir. Yöntem bu nedenle kýsýtlama olmaksýzýn evren-sel, içsel ve dýþsal kip olarak ve saltýk olarak sonsuz kuvvet olarak tanýna-caktýr ki, kendini dýþsal, Usa uzak ve ondan baðýmsýz birþey olarak sun-duðu ölçüde hiçbir nesne ona direnç gösteremez, ona karþý tikel birdoðada olamaz ve onun tarafýndan içine iþlenmemiþ kalamaz. Bu neden-le Ruh ve Tözdür, ve herþey ancak bütünüyle Yönteme altgüdümlü olarakkavranýr ve gerçekliði içinde bilinir; o her olgunun kendisinin Yöntemi-dir, çünkü etkinliði Kavramdýr. Bu ayrýca onun evrenselliðinin de gerçekanlamýdýr; derin-düþünce evrenselliðine göre yalnýzca herþey için yöntemolarak alýnýr; ama Ýdeanýn evrenselliðine göre hem bilmenin, öznel olarakkendini bilen Kavramýn tür ve tarzý, hem de þeylerin, e.d. ilk olarak tasarýmve derin-düþünmeye baþkalarý olarak göründükleri ölçüde Kavramlarýnnesnel tür ve tarzlarý ya da daha doðrusu tözsellikleridir. Buna göre Yöntemyalnýzca Usun en yüksek kuvveti ya da daha doðrusu biricik ve saltýk kuvvetideðil, ama ayrýca onun kendi kendisi yoluyla herþeyde kendini bulmak ve


kendini bilmek için en yüksek ve biricik itkisidir. — Böylelikle buradaikinci olarak ayrýca Yöntemin Kavram olarak Kavramdan ayrýmý ya da tikelyaný da belirtilir. Kavram kendi için irdelenirken dolaysýzlýðý içindegörünmüþtü; ve derin-düþünce ya da onu irdeleyen Kavram bizim bilmemizedüþüyordu. Yöntem bu bilmenin kendisidir ki, onun için Kavram saltnesne deðil ama bilmenin kendi öznel edimidir, bilme etkinliðinin on-dan ayýrdedilen ama onun kendi özselliði olarak ayýrdedilen aleti ve ara-cýdýr. Arayan bilmede yöntem yine ayný yolda alet olarak, öznel yandaduran bir araç olarak alýnýr ki, bu yan onun yoluyla nesne ile baðýntý içinegetirilir. Özne bu tasýmda bir uç ve nesne öteki uçtur, ve birincisi yöntemiyoluyla kendini ikincisi ile birleþtirir, ama böylece kendi için kendi ilebirleþmiþ olmaz. — Uçlar türlülükleri içinde kalýrlar, çünkü Özne, Yöntemve Nesne tek bir özdeþ Kavram olarak koyulmaz; buna göre tasým herzaman biçimseldir; öznenin biçimi kendi yöntemi olarak kendi yanýnaonda koyduðu öncül dolaysýz bir belirlenimdir ve bu nedenle gördüðü-müz gibi öznede hazýr bulunan olgular olarak taným, bölümleme vb. gibibiçim belirlenimlerini kapsar. Buna karþý gerçek bilmede Yöntem yalnýz-ca belli belirlenimlerin bir çokluðu deðil, ama Kavramýn kendinde vekendi için belirlenmiþliðidir; ve Kavramýn orta terim olmasýnýn nedeniyalnýzca o denli de nesnel olanýn imlemini taþýmasýdýr; nesnel olan bunagöre vargýda yalnýzca Yöntem yoluyla bir dýþ belirliliðe eriþmez, amaöznel Kavram ile özdeþliði içinde koyulur.

1. Böylelikle Yöntemi oluþturan þey Kavramýn kendisinin belirlenim-leri ve bunlarýn baðýntýlarýdýr ki, þimdi Yöntemin belirlenimleri olmaimlemlerinde irdelenmeleri gerekir. — Bunun için ilk olarak baþlangýçile baþlanmalýdýr. Baþlangýçtan daha önce Mantýðýn kendisinin baþýndaolduðu gibi yine önceden öznel bilme durumunda da söz edildi ve, keyfiolarak ve kesin bir bilinçsizlik ile yapýlmadýkça, belli güçlükler getiriyorgibi görünebilmesine karþýn gene de aþýrý ölçüde yalýn bir doðada olduðugösterildi. Baþlangýç olduðu için, içeriði dolaysýz birþeydir, ama öyle birdolaysýz ki, soyut evrensellik anlamýný ve biçimini taþýr. Bunun dýþýnda, eðerVarlýðýn ya da Özün ya da Kavramýn bir içeriði ise, dolaysýz birþey olduðudüzeye dek varsayýlý, verili, önesürümlü birþeydir. Ama ilk olarak duyusalsezginin ya da tasarýmýn deðil, ama düþünmenin bir dolaysýzýdýr ki, dolay-sýzlýðýndan ötürü duyulurüstü, içsel bir sezgi de denebilir. Duyusal sezgi-nin dolaysýzý çoklu ve tekil birþeydir. Ama bilme kavrayan düþünmedir,ve buna göre baþlangýcý da yalnýzca düþünme öðesindedir, — yalýn ve evrenselbirþeydir. Bu biçim daha önce taným durumunda söz konusu edildi.Sonlu bilmenin baþlangýcýnda da evrensellik ayný yolda özsel belirlenimolarak kabul edilir, ama Varlýk ile karþýtlýk içinde yalnýzca düþünme-belirlenimi ve Kavram-belirlenimi olarak alýnýr. Gerçekte bu ilk evren-sellik dolaysýz bir evrenselliktir ve bu nedenle o denli de Varlýðýn imleminitaþýr; çünkü Varlýk tam olarak bu kendi ile soyut baðýntýdýr. Varlýk baþkahiçbir türetmeye gereksinmez — sanki yalnýzca duyusal sezgiden ya da


baþka herhangi bir yerden alýndýðý için tanýmýn soyut öðesine aitmiþ vebu düzeye dek gösterilmesi gerekiyormuþ gibi. Bu gösterme ve türetmebir dolaylýlýðý ilgilendirir ki, salt bir baþlangýçtan daha çoðudur, ve öylebir dolaylýlýktýr ki, düþünerek kavramaya ait deðildir, ama tasarýmýn,görgül ve uslamlamacý bilincin düþünmenin duruþ noktasýna yükseliþidir.Düþüncenin ya da Kavramýn Varlýk ile yürürlükteki karþýtlýðýnýn bakýþaçýsýndan, kendi için birinciye henüz hiçbir Varlýðýn ait olmamasý veikincinin ise düþüncenin kendisinden baðýmsýz ve kendine özgü bir ze-mininin olmasý önemli bir gerçeklik gibi görünür. Ama yalýn Varlýk belir-lenimi kendinde öylesine yoksuldur ki, salt bu yüzden üzerine gürültüpatýrtý koparmak gereksizdir; evrenselin dolaysýzca kendisi bu dolay-sýzdýr, çünkü soyut birþey olarak o denli de salt kendi ile soyut baðýntýve böylece Varlýktýr. Gerçekte Varlýðýn gösterilmesi isteminin daha ötebir iç anlamý vardýr ki, bunda salt bu soyut belirlenim yatmaz; onunladenmek istenen dahaçok genel olarak Kavramýn olgusallaþmasý istemidir;ama bu olgusallaþma baþlangýcýn kendisinde yatmaz, tersine bilmenindaha ileri bütün bir geliþiminin hedefi ve iþidir. Dahasý, baþlangýcýniçeriðinin gösterme yoluyla iç ya da dýþ algýda aklanmasý ve gerçek ya dadoðru birþey olarak onaylanmasý gerektiði için, bundan böyle onunladenmek istenen þey genel olarak evrenselliðin biçimi deðil ama onun belir-liliðidir, ki birazdan zorunlu olarak bundan söz edeceðiz. Baþlangýcýnonunla yapýldýðý belirli içeriðin doðrulanmasý onun gerisinde yatýyor görü-nür; gerçekte ise, eðer kavrayan bilmeye aitse, bir ilerleme olarak görüle-cektir.

Baþlangýcýn böylece Yöntem için yalýn ve evrensel birþey olmanýn dýþýn-da baþka hiçbir belirliliði yoktur; bunun kendisi onu eksik kýlan belirli-liktir. Evrensellik arý, yalýn Kavramdýr, ve Yöntem Kavramýn bilinci olarakbilir ki, Evrensellik salt bir kýpýdýr ve Kavram onda henüz kendinde vekendi için belirli deðildir. Ama baþlangýcý salt Yöntem uðruna daha ilerigötürecek olan bu bilinç ile Yöntem biçimsel birþey, dýþsal derin-düþün-cede koyulmuþ birþey olacaktýr. Ama Yöntem nesnel, içkin biçim oldu-ðuna göre, baþlangýcýn dolaysýzý kendi içinde eksik birþey ve kendini dahaileri götürme itkisi ile yüklü olmalýdýr. Ama saltýk Yöntemde Evrensel saltsoyut birþey olarak deðil, nesnel Evrensel olarak, e.d. kendinde somutbütünlük olarak geçerlidir, ama bu bütünlük henüz koyulmuþ deðildir,henüz kendi için deðildir. Giderek genel olarak soyut evrensel bile Kav-ramda, e.d. gerçekliði açýsýndan görüldüðünde, salt yalýn birþey deðildir,ama soyut birþey olarak daha þimdiden bir olumsuzlama ile yüklü olarakkoyulmuþtur. Bu nedenle, ister edimsellikte olsun isterse düþüncede, genel-likle düþünüldüðü gibi böyle yalýn ve böyle soyut hiçbirþey yoktur. Böyleyalýn birþey salt bir sanýdýr ki, zeminini ancak gerçekte bulunanýn bilinç-sizliðinde taþýr. — Daha önce, baþlayan, baþlangýcý yapan dolaysýz olanolarak belirlenmiþti; evrenselin dolaysýzlýðý burada kendi-için-Varlýk olmak-sýzýn kendinde-Varlýk olarak anlatýlan ile ayný þeydir. — Bu nedenle pekala


denebilir ki, tüm baþlangýç Saltýk ile yapýlmalýdýr, týpký kendinde-var-olanýnKavram olmasý ölçüsünde, tüm ilerlemenin yalnýzca Saltýðýn açýmlamasýolmasý gibi. Ama Saltýk ilkin yalnýzca kendinde olduðu için o denli deSaltýk deðildir, ne de koyulmuþ Kavram ya da Ýdeadýr; çünkü bunlar tamolarak kendinde-Varlýðýn salt soyut, tek-yanlý bir kýpý olduðunu anlatýrlar.Bu yüzden ilerleme bir tür gereksizlik deðildir; eðer baþlangýcý yapangerçekte daha þimdiden Saltýk olmuþ olsaydý, o zaman ilerleme bir gerek-sizlik olurdu; ilerleme dahaçok Evrenselin kendini belirlemesinden vekendi için Evrensel olmasýndan, e.d. o denli de Tekil ve Özne olmasýndanoluþur. Yalnýzca tamamlanýþýnda Saltýktýr.

Burada anýmsatýlabilir ki, kendinde somut bütünlük olan baþlangýçböyle olarak özgür de olabilir ve dolaysýzlýðý dýþsal bir belirli-Varlýðýn belir-lenimini taþýyabilir; dirimli varlýðýn tohumu ve genel olarak öznel erek ken-dilerini böyle baþlangýçlar olarak göstermiþlerdir ve buna göre ikisi dekendileri itkilerdir. Buna karþý tinsel-olmayan ve dirimli-olmayan þeylerise salt olgusal olanak olarak somut Kavramdýrlar; Neden somut Kavramýnzorunluk alanýndaki baþlangýç olarak onda dolaysýz bir belirli-Varlýk taþý-dýðý en yüksek basamaktýr; ama henüz kendini edimsel olgusallaþmasýn-da bile özne olarak sürdüren özne deðildir. Örneðin güneþ ve genelolarak dirimli-olmayan herþey belirli varoluþlardýr ki, onlarda olgusalolanak bir iç bütünlük olarak kalýr ve bütünlüðün kýpýlarý onlarda yineöznel biçimde koyulur ve, kendilerini olgusallaþtýrdýklarý ölçüde, birvaroluþa baþka cisimsel bireyler yoluyla ulaþýrlar.

2. Baþlangýcý oluþturan somut bütünlük öyle olarak kendisinde ilerle-menin ve geliþimin baþlangýcýný taþýr. Somut birþey olarak kendi içindeayrýmlaþmýþtýr; ama ilk dolaysýzlýðý nedeniyle ilk ayrýmlaþma ilk olaraktürlüleþmedir. Ama dolaysýz olan kendi ile baðýntýlý evrensellik olarak,Özne olarak, bu türlüleþmenin de birliðidir. Bu yansýma daha öte ilerle-menin ilk basamaðýdýr, — ayrýmýn, yargýnýn, genel olarak belirlemeninortaya çýkýþý. Özsel olan þey saltýk Yöntemin evrenselin belirleniminionun kendisinde bulmasý ve tanýmasýdýr. Anlak düzlemindeki sonlubilme burada öyle bir yolda davranýr ki, somut olandan o evrenselin so-yutlama yoluyla üretiminde dýþladýðý þeyi þimdi eþit ölçüde dýþsal olarakyeniden kabul eder. Buna karþý saltýk Yöntem dýþsal derin-düþünme ola-rak davranmaz, tersine belirli olaný nesnesinin kendisinden alýr, çünkükendisi onun içkin ilkesi ve ruhudur. — Bu, þeyleri kendilerinde ve kendileriiçin irdelemek, Platon’un bilme etkinliðinden istediði þeydir: Bir yandanonlarý evrensellikleri içinde irdelemek, ama öte yandan onlardan sapa-rak durumlara, örneklere ve karþýlaþtýrmalara sarýlmamak, tersine yal-nýzca onlarý önüne almak ve onlara içkin olaný bilince çýkarmak. — Saltýkbilmenin yöntemi bu düzeye dek analitiktir. Baþlangýçtaki evrenselinindaha öte belirlenimini bütünüyle ve yalnýzca onda bulmasý Kavramýnsaltýk nesnelliðidir ki, bunun pekinliði Yöntemdir. Ama o denli de sente-tiktir, çünkü dolaysýzca yalýn bir evrensel olarak belirlenmiþ olan nesnesi,


dolaysýzlýðýnýn ve evrenselliðinin kendisinde taþýdýðý belirlilik yoluyla,kendini bir baþkasý olarak gösterir. Türlü olanlarýn bu baðýntýsý — kinesne böylece kendi içinde budur — gene de bundan böyle sonlu bilmedurumundaki sentez ile denmek istenen þey deðildir; nesnenin o denlide genel olarak analitik olan belirlenimi yoluyla, e.d. baðýntýnýn Kavram-daki baðýntý olmasý yoluyla, bu baðýntý kendini sentetik baðýntýdan bütü-nüyle ayýrýr.

Baþlangýçtaki Evrenselin kendini kendi içinden kendi baþkasý olarakbelirlemesini saðlayan ve sentetik olduðu denli analitik de olan bu Yargýkýpýsýna diyalektik kýpý denecektir. Diyalektik modernlerin metafiziðindeve daha sonra genel olarak eskilerin olduðu gibi yenilerin de halksalfelsefeleri yoluyla çok yanlýþ anlaþýlan eski bilimlerden biridir. DiogenesLaertius Thales’in doða felsefesinin, Sokrates’in ahlak felsefesinin kuru-cularý olmalarý gibi, Platon için de onun felsefeye ait bilimlerden üçün-cüsünün, Diyalektiðin kurucusu olduðunu söyler — bir hizmet ki, eskidünya tarafýndan onun en yüksek hizmeti olarak görülmesine karþýn,ondan en çok söz etmeleri gerekenler tarafýndan sýk sýk bütünüyle gözardý edilmesi sürmektedir. Diyalektik sýk sýk bir sanat olarak görülmüþtür,sanki öznel bir beceri üzerine dayanýyormuþ ve Kavramýn nesnelliðine aitdeðilmiþ gibi. Kant felsefesinde hangi þekli ve hangi sonucu kazandýðýonun bakýþ açýsýnýn belirli örneklerinde daha önce gösterildi. Diyalek-tiðin bir kez daha Us için zorunlu olarak tanýnmasý sonsuz önemde biradým olarak görülmelidir, üstelik bundan Kant’ýn ondan çýkardýðý sonu-ca karþýt bir sonucun çýkarýlmasý gerekse de.

Bundan baþka, Diyalektik genellikle olumsal birþey gibi görünmesininyanýsýra sýk sýk daha tam olarak þu biçimi alýr: Herhangi bir nesneye,örneðin evrene, devime, noktaya vb. herhangi bir belirlenimin ait oldu-ðu gösterilir — örneðin, söz konusu nesneleri sýrasýyla alýrsak, uzaydaya da zamanda sonluluk, bu tikel yerde olma, uzayýn saltýk olumsuzlan-masý; ama bundan sonra eþit zorunlukla karþýt belirlenimin de, örneðinuzayda ve zamanda sonsuzluðun, bu tikel yerde olmamanýn, uzay ilebaðýntýnýn ve dolayýsýyla uzaysallýðýn da nesneye ait olduðu gösterilir. EskiEleatik okul Diyalektiðini baþlýca devime karþý, Platon sýk sýk kendi zama-nýnýn, özellikle Sofistlerin tasarým ve kavramlarýna karþý, ama ayrýca arýkategorilere ve derin-düþünce belirlenimlerine karþý da uyguladý; dahasonraki bir dönemin kültürlü kuþkuculuðu onu yalnýzca bilincin sözdedolaysýz olgularýna ve gündelik yaþamýn düzgülerine deðil, ama ayrýcabilimsel kavramlara dek geniþletmiþtir. Þimdi böyle diyalektikten çýkarý-lan vargý genel olarak getirilen önesürümlerin çeliþkileri ve hiçlikleridir.Ama bu vargý iki anlamda olabilir: — Ya nesnel anlamda, e.d. böyle biryolda kendi içinde kendi ile çeliþen nesnenin kendini ortadan kaldýrmasýve bir hiçlik olmasý anlamýnda, ki örneðin Eleatiklerin sonucu buyduve onlara göre örneðin evrene, devime, noktaya gerçeklik yadsýnýyordu;— ya da öznel anlamda, bilginin kusurlu olmasý anlamýnda. Ýkinci vargý


altýnda anlaþýlacak þeylerden biri bir hile ile aldatýcý görünüþü yutturanýnyalnýzca bu diyalektik olduðudur. Bu duyusal kanýta ve alýþýldýk tasarýmve yargýlara sarýlan sözde saðlam insan anlaðýnýn her zamanki görüþüdürki, kimi zaman daha dingindir — örneðin Köpek Diogenes’in sessizceileri geri yürüyerek devimin diyalektiðini kofluðu içinde göstermesi gibi;ama sýk sýk belki de salt bir budalalýkta ya da — törel olarak önemlikonular söz konusu olduðunda — özsel olarak saðlam olaný sarsmayaçalýþan ve erdemsizliðin eline zeminler vermeyi öðreten bir saygýsýzlýktaonu görür ve öfkeye kapýlýr; ve bu görüþtür ki Sofistlerin diyalektiðinekarþý Sokratik diyalektikte görülür, ve bir hiddettir ki, karþý yöne dönmüþve giderek Sokrates’in yaþamýna patlamýþtýr. Diogenes’in yaptýðý o ayakta-kýmýna yaraþýr çürütme, düþünmenin karþýsýna duyusal bilinci çýkarýpbunda gerçekliði bulduðunu sanýsý kendi baþýna býrakýlmalýdýr; ama,Diyalektiðin törel belirlenimleri ortadan kaldýrdýðý düzeye dek, Usunonlarýn yeniden ama gerçeklikleri içinde, ve haklarýnýn olduðu gibi sýnýr-larýnýn da bilinci ile nasýl kuracaðýný bildiðine güvenmeliyiz. — Ya dayine öznel hiçliðin sonucu Diyalektiðin kendisini deðil ama dahaçokdiyalektiðin ona karþý dönmüþ olduðu bilme etkinliðini, ve, kuþkuculu-ðun ve benzer olarak Kant felsefesinin anlamýnda ise, genel olarak bilmeyiilgilendiriyor olabilir.

Buradaki temel önyargý Diyalektiðin yalnýzca olumsuz bir sonucununolduðudur, ve bu nokta birazdan daha tam belirlenimini kazanacaktýr.Ýlk olarak, genellikle Diyalektiðin içinde göründüðü o sözü edilen biçimaçýsýndan belirtmek gerek ki, o biçime göre Diyalektik ve sonucu ele alý-nan nesneyi ya da öznel bilmeyi ilgilendirir, ve bu bilmenin ya da nesneninbir hiç olduðunu bildirir; buna karþý, bir üçüncü olarak nesnede göste-rilen belirlenimler ise dikkate alýnmadan býrakýlýr ve kendileri için geçerliolarak varsayýlýrlar. Bu eleþtirel olmayan yordam üzerine dikkati çekmiþolmasý ve böylelikle düþünce-belirlenimlerinin kendilerinde ve kendileri içinirdelenmeleri anlamýnda Mantýðýn ve Diyalektiðin yeniden kuruluþunabir dürtü vermiþ olmasý Kant felsefesinin sonsuz ölçüde deðerli yan-larýndan biridir. Düþünme ve Kavram olmaksýzýn alýndýðý biçimiyle nesnebir tasarým ya da giderek bir addýr; nesne ne ise düþünce-belirlenimlerin-de ve Kavram-belirlenimlerinde odur. Öyleyse gerçekte herþey gelip yal-nýzca bu belirlenimlere dayanýr; onlar Usun gerçek nesnesi ve içeriði-dirler, öyle ki nesne ve içerik ile onlardan ayrým içinde anlaþýlan baþkaherþey geçerliðini yalnýzca onlar yoluyla ve onlarda kazanýr. Buna görebelirlenimlerin kendilerini yapý ve dýþsal bir baðlantý yoluyla eytiþimselolarak göstermeleri bir nesnenin ya da bilgilenmenin suçu olarak alýn-mamalýdýr. Bu yolda nesne ve bilme bir özne olarak tasarýmlanýr ve belir-lenimler ona yüklemler, özellikler, baðýmsýz evrenseller biçiminde öylebir yolda getirilirler ki, kendileri için saðlam ve doðru olsalar da, ancakyabancý ve olumsal bir baðlantý yoluyla bir üçüncüde ve onun tarafýndaneytiþimsel iliþkiler ve çeliþki içine getirilirler. Tasarýmýn ve anlaðýn böyle


dýþsal ve duraðan bir öznesi gibi soyut belirlenimler de temelde yatanenson ve güvenilir dayanaklar olarak görülmek yerine, tersine kendileridolaysýz olarak, tam anlamýyla varsayýlmýþ ve baþlangýçta olan dolaysýzbirþey olarak görüleceklerdir ki, daha önce gösterildiði gibi, kendindeve kendi için Diyalektiðe boyun eðmelidir, çünkü kendinde Kavram olarakalýnacaktýr. Böylece katý ve duraðan olarak kabul edilen tüm karþýtlýklar— örneðin sonlu ve sonsuz, tekil ve evrensel — söz gelimi dýþsal birbaðlantý yoluyla çeliþki içinde deðildirler; tersine, doðalarýnýn irdeleme-sinin gösterdiði gibi, kendilerinde ve kendileri için geçiþtirler; sentez veiçinde göründükleri özne onlarýn Kavramlarýnýn kendisinin yansýmasý-nýn ürünüdür. Eðer kavramsýz irdeleme onlarýn dýþsal iliþkilerinde durupkalýyor ve onlarý yalýtýp katý varsayýmlar olarak býrakýyorsa, onlarýn ken-dilerini göz önünde tutan, ruhlarý olarak onlarý devindiren ve diyalek-tiklerini ortaya çýkaran dahaçok Kavramdýr.

Þimdi bu yukarýda belirtilen duruþ noktasýnýn kendisidir ki, ona görebir evrensel Ýlk, kendinde ve kendi için irdelendiðinde, kendini kendi baþkasýolarak gösterir. Bütünüyle genel olarak anlaþýldýðýnda, bu belirlenim öylebir yolda alýnabilir ki, burada ilkin dolaysýz olan böylelikle dolaylý olanolarak, bir baþkasý ile baðýntýlý olarak görünür, ya da evrensel olan tikelolan olarak koyulur. Böylelikle ortaya çýkan ikinci terim birincinin olum-suzu, ve eðer daha öte ilerlemeyi önceden dikkate alýrsak, ilk olumsuzdur.Dolaysýz terim bu olumsuz yana göre baþkasýnda yitmiþtir, ama baþkasýözsel olarak boþ olumsuz deðil, diyalektiðin olaðan sonucu olarak alýnanyokluk deðil, ama birincinin baþkasý, dolaysýzýn olumsuzudur; öyleyse dolaylýolarak belirlidir — genel olarak birincinin belirlenimini kendi içinde kap-sar. Birinci terim böylelikle özsel olarak giderek baþkasýnda saklanýr vesürdürülür. Olumluya kendi olumsuzunda, varsayýmýn içeriðinde, sonuçtasýký sýkýya sarýlmak, — bu ussal bilmedeki en önemli noktadýr; ayný za-manda bu gereðin saltýk gerçekliði ve zorunluðu kanýsýný edinmek içinen yalýn derin-düþünce bile yeterlidir, ve bunun tanýtýnýn örnekleri sözkonusu olduðunda, bütün Mantýk bunlardan oluþur.

Buna göre artýk önümüzde bulunan dolaylý olandýr ki, ilk olarak ya dabenzer olarak dolaysýzca alýndýðýnda, o da yalýn bir belirlenimdir; çünküilk olan onda yitmiþ olduðu için þimdi yalnýzca ikincisi bulunur. Þimdiilk terim de ikincide kapsandýðý ve ikincisi birincinin gerçekliði olduðuiçin, bu birlik dolaysýzý özne ve dolaylýyý ise onun yüklemi olarak alanbir önermenin biçiminde anlatýlabilir; örneðin: Sonlu sonsuzdur, Birçoktur, Tekil evrenseldir. Ama böyle önermelerin ve yargýlarýn yetersizbiçimi kendiliðinden göze çarpar. Yargýyý irdelerken gösterildiði gibi,genel olarak yargý biçimi ve herþeyden önce olumlu yargýnýn dolaysýzbiçimi kurgul olaný ve gerçekliði kendi içinde kavramaya yeteneksizdir.Bunun en yakýn tümlecinin, olumsuz yargýnýn da en azýndan eklenmesigerekecektir. Yargýda ilk olan, özne olarak, kendine-baðýmlý bir kalýcýlýkgörünüþünü taþýr, çünkü gerçekte kendi baþkasý olarak yükleminde orta-


dan kaldýrýlýr; bu olumsuzlama hiç kuþkusuz o önermelerin içeriðindekapsanýr, ama olumlu biçimleri içerik ile çeliþir; böylelikle onlarda kap-sanan ortaya koyulmuþ olmaz — ki tam olarak bir önermeyi kullanmanýnamacý olacaktý.

Dahasý, ikinci belirlenim, olumsuz ya da dolaylý belirlenim, ayný zaman-da dolaylý kýlýcý belirlenimdir. Ýlkin yalýn belirlenim olarak alýnabilir, amagerçekliðine göre bir baðýntý ya da iliþkidir; çünkü olumsuz terimdir, amaolumlunun olumsuzudur ve onu kendi içinde kapsar. Öyleyse baþkasýdýr,ama ona karþý ilgisiz olduðu birþeyin baþkasý deðil — yoksa bir baþkasýolmaz, ne de bir baðýntý ya da iliþki olurdu —, tersine kendi içinde baþkasý,bir baþkasýnýn baþkasýdýr; bu nedenle kendi baþkasýný kendi içinde kapsarve böylelikle çeliþki olarak kendi kendisinin koyulmuþ diyalektiðidir. Ýlk ya dadolaysýz olan kendinde Kavram olduðu ve buna göre ayrýca yalnýzca ken-dinde olumsuz olduðu için, onun durumunda eytiþimsel kýpý kendindekapsadýðý ayrýmýn onda koyulmasýndan oluþur. Buna karþý, ikincininkendisi belirli olan terim, ayrým ya da iliþkidir; buna göre onun duru-munda eytiþimsel kýpý onda kapsanan birliði koymaktan oluþur. — Eðerbu nedenle olumsuz olan, belirli olan, iliþki, yargý ve bu ikinci kýpý altýnadüþen tüm belirlenimler daha þimdiden kendileri için çeliþki olarak veeytiþimsel olarak görünmüyorlarsa, bu yalnýzca düþüncelerini birarayagetirmeyen düþünmenin eksikliðidir. Çünkü gereç, bir baðýntý içindekikarþýt belirlenimler, daha þimdiden koyulmuþlardýr ve düþünce için bulu-nurlar. Ama biçimsel düþünce özdeþliði kendine yasa yapar, önünde bul-duðu çeliþkili içeriði tasarýmýn alanýna, uzay ve zamana düþmeye býrakýrki, burada çeliþkili yanlar yanyana ve ardarda birbirleri dýþýnda tutulurlarve böylece karþýlýklý bir deðme olmaksýzýn bilincin önüne gelirler. Bunoktada biçimsel düþünme çeliþkinin düþünülebilir olmadýðýný kendinebelirli temel ilke yapar; gerçekte ise çeliþkinin düþünülmesi Kavramýnözsel kýpýsýdýr. Biçimsel düþünme hiç kuþkusuz olgusal olarak çeliþkiyidüþünür, ama yalnýzca düþünür düþünmez gözünü ondan kaçýrýr ve onundüþünülemez olduðunu söyleyerek yalnýzca ondan soyut olumsuzlamayageçer.

Ýrdelenen olumsuzluk þimdi Kavramýn deviminin dönüm noktasýnýoluþturur. Bu yalýn kendi ile olumsuz baðýntý noktasýdýr, tüm etkinliðin, di-rimsel ve tinsel öz-devimin en iç kaynaðýdýr, gerçek herþeyin kendisindetaþýdýðý ve onu gerçek yapan biricik eytiþimsel ruhtur; çünkü Kavram veOlgusallýk arasýndaki karþýtlýðýn ortadan kaldýrýlmasý ve gerçeklik olanbirlik yalnýzca bu öznellik üzerine dayanýr. — Ulaþtýðýmýz ikinci olumsuz,olumsuzun olumsuzu, çeliþkinin o ortadan kaldýrýlmasýdýr, ama çeliþkidýþsal derin-düþünmenin bir edimi olmaktan öylesine uzaktýr ki, tersine Yaþa-mýn ve Tinin en iç, en nesnel kýpýsýdýr ve bir özne, kiþi, özgür olan onun yo-luyla vardýr. — Olumsuzun kendi ile baðýntýsý bütün tasýmýn ikinci öncülüolarak görülecektir. Birincisi, eðer analitik ve sentetik belirlenimleri karþýt-lýklarý içinde kullanýlýrsa, analitik kýpý olarak görülebilir, çünkü dolaysýz


onda dolaysýzca kendi baþkasý ile iliþkilidir ve buna göre ona geçer ya dadaha doðrusu geçmiþtir, — gerçi bu baðýntý, anýmsatýldýðý gibi, sentetik deolsa da, çünkü içine geçtiði onun kendi baþkasýdýr. Burada irdelenenikinci öncül sentetik öncül olarak belirlenebilir, çünkü genel olarak ayýrdedi-lenin ondan ayýrdedilen ile baðýntýsýdýr. — Týpký ilk kýpýnýn evrensellik veiletiþim kýpýsý olmasý gibi, ikincisi de tekillik tarafýndan belirlenir ki, baþkasýile ilkin dýþlayýcý olarak ve kendi için ve ayrý birþey olarak baðýntýlýdýr.Olumsuz terim dolaylý kýlýcý terim olarak görünür, çünkü kendi kendisinive olumsuzlamasý olduðu dolaysýzý kendi içinde kapsar. Bu iki belirleniminherhangi bir iliþkiye göre dýþsal olarak baðýntýlý alýnmalarý ölçüsünde,olumsuz kýpý yalnýzca dolaylý kýlýcý biçimsel yandýr; ama saltýk olumsuz-luk olarak saltýk dolaylýlýðýn olumsuz kýpýsý birliktir ki, öznellik ve ruhtur.

Yöntemin bu dönüm noktasýnda bilgilenmenin gidiþi ayný zamandakendi içine geri döner. Bu olumsuzluk kendini ortadan kaldýran çeliþkiolarak ilk dolaysýzlýðýn, yalýn evrenselliðin yeniden kurulmasýdýr; çünkübaþkasýnýn baþkasý, olumsuzun olumsuzu dolaysýzca olumlu olan, özdeþolan, evrensel olandýr. Eðer herhangi bir biçimde saymayý istersek, bu ikincidolaysýza bütün süreçte ilk dolaysýza ve [ikinci] dolaylýya karþý üçüncüdenebilir. Ama ayrýca ilk ya da biçimsel olumsuza karþý ve saltýk olum-suzluða ya da ikinci olumsuza karþý da üçüncüdür; ama o ilk olumsuzundaha þimdiden ikinci terim olmasý ölçüsünde, üçüncü olarak sayýlandördüncü olarak da sayýlabilir ve saltýk biçim üçlülük yerine bir dörtlülükolarak alýnabilir; olumsuz ya da ayrým bu yolda bir ikilik olarak sayýlýr.— Üçüncü ya da dördüncü genel olarak ilk ve ikinci kýpýlarýn, dolaysýzýnve dolaylýnýn birliðidir. — Bu birlik gibi yöntemin bütün biçiminin birüçlülük olmasý hiç kuþkusuz bilme kipinin yalnýzca bütünüyle yüzeysel,dýþsal yanýdýr; ama salt bunu ve hiç kuþkusuz belirli uygulamasý içindegöstermiþ olmak — çünkü bilindiði gibi soyut sayý biçiminin kendisi çokerken bir evrede, ama Kavramsýz olarak ve dolayýsýyla sonuçsuz olarakgösterilmiþtir — , benzer olarak Kant felsefesinin sonsuz ölçüde deðerlibir yaný olarak görülmelidir. Kendisi de bir üçlü olan Tasým her zamanUsun evrensel biçimi olarak kabul edilmiþtir; ama bir yandan genelolarak içeriðin doðasýný belirlemeyen bütünüyle dýþsal biçim olarakgörülmüþtür, öte yandan biçimsel anlamda salt anlak düzlemindeki özdeþ-lik belirleniminde ilerlediði için özsel eytiþimsel kýpýdan, olumsuzluktanyoksun kalýr; oysa bu kýpý belirlenimlerin üçlülüðüne girer, çünkü üçün-cü ilk iki belirlenimin birliðidir, ve bu sonuncular yittikleri için birlikteyalnýzca ortadan kaldýrýlmýþ olarak var olabilirler. — Biçimselcilik hiç kuþ-kusuz benzer olarak üçlülüðü de eline geçirmiþ ve onun boþ þemasýnasarýlmýþtýr; sözde modern felsefi yapýlaþtýrmanýn — ki biçimsel þemayýKavram ve içkin belirlenim olmaksýzýn herþeyin üstüne tutturmaktan vedýþsal bir düzen için kullanmaktan baþka birþeyden oluþmaz — saçmalýðýve verimsizliði o biçimi çoktandýr can sýkýcý birþeye çevirmiþ ve kötü birün kazanmasýna neden olmuþtur. Ama bu kullanýmýn yavanlýðýndan


ötürü o biçim iç deðerinden hiçbirþey yitirmez ve ussal olanýn þeklininbu ilkin Kavramdan yoksun olan bulunuþuna gene de her zaman yüksekdeðer vermemiz gerekir.

Þimdi, daha tam olarak, üçüncü olan dolaysýz olandýr, ama dolaylýlýðýnortadan kaldýrýlmasý yoluyla; ve yalýndýr, ayrýmýn ortadan kaldýrýlmasý yoluyla,ve olumludur, olumsuzun ortadan kaldýrýlmasý yoluyla; Kavramdýr ki,kendini baþkalýk yoluyla olgusallaþtýrmýþ ve bu olgusallýðýn ortadan kal-dýrýlmasý yoluyla kendi ile birleþmiþ, saltýk olgusallýðýný, kendi ile yalýnbaðýntýsýný yeniden kurmuþtur. Bu sonuç öyleyse Gerçekliktir. Dolaylýlýkolduðu denli de dolaysýzlýktýr; — ama “Üçüncü dolaysýzlýk ve dolaylýlýktýr”ya da “Onlarýn birliðidir” gibi yargý biçimleri onu kavramaya yeteneksizdir,çünkü o dingin bir üçüncü deðil, ama tam anlamýyla bu birlik olarakkendini kendi ile dolaylý kýlan devim ve etkinliktir. — Baþlangýcý yapanbir evrensel iken, sonuç ise tekil, somut, öznedir; birinci kendinde ne ise,ikinci þimdi eþit ölçüde kendi için odur, evrensel olan [þimdi] öznedekoyulmuþtur. Üçlünün ilk iki kýpýsý soyut, gerçek-olmayan kýpýlardýr ki, tambu nedenle eytiþimseldirler ve bu olumsuzluklarý yoluyla kendileriniözne yaparlar. Kavramýn kendisi bizim için ilkin hem kendinde var olanevrensel, hem de kendi için var olan olumsuz, ama o denli de üçüncü,kendinde-ve-kendi-için-var-olan, tasýmýn tüm kýpýlarýnýn içinden geçenevrenseldir; ama üçüncüsü vargýdýr ki, onda Kavram kendi olumsuzluðuyoluyla kendi kendisi ile dolaylý kýlýnýr, böylelikle kendi için evrensel olanolarak ve kýpýlarýnýn özdeþliði olarak koyulur.

Þimdi bu sonuç kendi içine gitmiþ ve kendi ile özdeþ bütün olarak ken-dine yeniden dolaysýzlýk biçimini vermiþtir. Böylelikle þimdi kendisi baþ-langýcý yapanýn kendini belirlemiþ olduðu türde birþeydir. Kendi ile yalýnbaðýntý olarak bir evrenseldir, ve onun eytiþimini ve dolaylýlýðýný oluþtur-muþ olan olumsuzluk bu evrensellikte benzer olarak yalýn belirliliðe yoðun-laþmýþtýr ki, yine bir baþlangýç olabilir. Ýlkin öyle görünebilir ki, sonucunbu bilgisi onun bir analizidir ve buna göre o ayný belirlenimleri ve onuortaya çýkaran ve irdelenmiþ olan süreci yeniden ayrýþtýrmalýdýr. Amanesne edimsel olarak bu analitik yolda ele alýnýrsa, o zaman Ýdeanýn yuka-rýda irdelenen basamaðýna, arayan bilmeye aittir ki, nesnesi konusundayalnýzca onun ne olduðunu bildirir, ama somut özdeþliðinin zorunluðuve Kavramý ile ilgilenmez. Ama nesneyi kavrayan gerçeklik yöntemi, gös-terildiði gibi, kendisi analitik olsa da — çünkü bütünüyle Kavramýniçinde kalýr —, buna karþý o denli de sentetiktir, çünkü Kavram yoluylanesne eytiþimsel olarak ve bir baþkasý olarak belirlenir. Yeni bir nesneolarak sonuç tarafýndan oluþturulan yeni temelde yöntem önceki nesnedurumunda olanla ayný kalýr. Ayrým yalnýzca genel olarak temelin iliþki-sini ilgilendirir; temel hiç kuþkusuz þimdi de benzer olarak bir temeldir,ama dolaysýzlýðý yalnýzca biçimdir, çünkü ayný zamanda bir sonuçtu; bunagöre içerik olarak belirliliði bundan böyle salt kabul edilmiþ birþey deðil,ama türetilmiþ ve tanýtlanmýþ birþeydir.


Ýlkin buradadýr ki genel olarak bilmenin içeriði irdelemenin dairesinegirer, çünkü þimdi türetilmiþ olarak yönteme aittir. Yöntemin kendisi bukýpý yoluyla kendini bir Dizgeye genleþtirir. — Ýlk olarak yöntem için baþ-langýç içerik açýsýndan bütünüyle belirsiz olmalýydý; yöntem bu düzeyedek yalnýzca biçimsel ruh olarak görünür ki, onun için ve onun yoluylabaþlangýç bütünüyle ve yalnýzca biçimine göre, eþ deyiþle dolaysýz ve evren-sel birþey olarak belirlenmiþti. Belirtilen devim yoluyla nesne kendi içinbir içerik olan bir belirliliði kazanmýþtýr, çünkü yalýnlýða yoðunlaþmýþ olum-suzluk ortadan kaldýrýlmýþ biçimdir ve yalýn belirlilik olarak kendi geli-þimi ile, herþeyden önce evrenselliðe karþýtlýðýnýn kendisi ile karþýtlýkiçinde durur.

Þimdi bu belirlilik belirsiz baþlangýcýn en yakýn gerçekliði olduðu için,onu eksik birþey olarak kýnar, týpký yola baþlangýçtan çýkarken salt biçim-sel olmuþ olan yöntemin kendisini de kýnamasý gibi. Bu þimdi þu belirliistem olarak anlatýlabilir: Baþlangýç, sonucun kendisinin belirliliðinekarþý belirli birþey olduðu için, dolaysýz deðil ama tersine dolaylý veçýkarsanmýþ birþey olarak alýnmalýdýr —, ki tanýtlamada ve çýkarsamadasonsuza dek geriye-giden ilerleme istemi olarak görünebilir, týpký kazanýl-mýþ olan yeni baþlangýçtan yöntemin süreci yoluyla benzer olarak birsonucun doðmasý ve böylece ilerlemenin o denli de ileriye doðru sonsuzadek yuvarlanýp gitmesi gibi.

Daha önce sýk sýk gösterildiði gibi, genel olarak sonsuz ilerleme kav-ramsýz derin-düþünmeye aittir; Kavramý ruhu ve içeriði olarak alan saltýkyöntem ona götüremez. Ýlkin böyle Varlýk, Öz, Evrensellik gibi baþlangýçlarbile bütünüyle biçimsel olmasý gereken bir baþlangýç için istenen bütünevrenselliði ve içeriksizliði taþýyan ve buna göre saltýk olarak ilk baþlan-gýçlar olarak daha öte hiçbir gerileme istemeyen ve buna izin vermeyentürde baþlangýçlar olarak görünebilirler. Kendileri ile arý baðýntýlar ol-duklarý, dolaysýz ve belirsiz olduklarý için, hiç kuþkusuz kendilerindebaþka türden bir baþlangýçta doðrudan doðruya onun biçiminin evren-selliði ve içeriði arasýnda koyulan ayrýmý taþýmazlar. Ama o mantýksalbaþlangýçlarýn biricik içerik olarak taþýdýklarý belirsizliðin kendisi onlarýnbelirliliðini oluþturan þeydir; bu ise ortadan kaldýrýlmýþ dolaylýlýk olarakolumsuzluklarýndan oluþur; bunun tikelliði belirsizliklerine bile birtikellik verir ki, onunla Varlýk, Öz ve Evrensellik kendilerini birbirlerindenayýrýrlar. Þimdi onlara ait olan belirlenim, eðer bunlar kendileri için alý-nýrlarsa, onlarýn dolaysýz belirliliðidir, týpký herhangi bir içeriðin belirli-liði gibi, ve buna göre bir çýkarsamaya gereksinir ; yöntem için belirliliðinbiçimin mi yoksa içeriðin belirliliði olarak mý alýndýðý ilgisiz bir sorundur.Bu nedenle bir içeriðin onun sonuçlarýndan birincisi yoluyla belirlenmiþolmasýyla gerçekte yöntem için yeni bir kip baþlamýþ olmaz; yöntemböylelikle daha önce olduðundan ne daha çok ne de daha az biçimselkalýr. Çünkü yöntem saltýk biçim olduðu, kendi kendini ve herþeyi Kav-ram olarak bilen Kavram olduðu için, ona karþý durabilecek ve onu tek-


yanlý dýþsal bir biçime belirleyebilecek hiçbir içerik yoktur. Buna göretýpký o baþlangýçlarýn içeriksizliklerinin onlarý saltýk baþlangýçlar yapma-masý gibi, yine böyle yöntemi ileriye ya da geriye doðru sonsuz ilerlemeyegötürebilecek olan þey de içerik olarak içerik deðildir. Bir yandan yön-temin kendine sonucunda ürettiði belirlilik onun kendi kendisi ile dolay-lýlýk olmasýný ve dolaysýz baþlangýcý dolaylý birþey yapmasýný saðlayan kýpýdýr.Ama evrik olarak, yöntemin bu dolaylýlýðýnýn içerisinden geçtiði þey be-lirliliktir; görünüþte kendisinin bir baþkasý olarak bir içeriðin içerisindengeçerek baþlangýcýna öyle bir yolda geri döner ki, salt o baþlangýcý, amabelirli bir baþlangýç olarak yeniden kurmakla kalmaz, ama sonuç o denlide ortadan kaldýrýlmýþ belirlilik, ve böylelikle ayrýca onda baþladýðý o ilkbelirsizliðin yeniden kurulmasýdýr. Bunu bir bütünlük dizgesi olarak yerinegetirir. Onu henüz bu belirilenim içinde de irdelememiz gerekir.

Sonuç olmuþ olan belirlilik, gösterildiði gibi, içine yoðunlaþtýðý yalýn-lýk biçimden ötürü kendisi yeni bir baþlangýçtýr; bu baþlangýç ondanöncekinden tam olarak bu belirlilik yoluyla ayýrdedildiði için, bilmeileriye doðru içerikten içeriðe yuvarlanýr. Herþeyden önce bu ilerlemeyalýn belirliliklerden baþlamasýyla ve izleyenlerin sürekli olarak dahavarsýl ve daha somut olmalarýyla belirlenir. Çünkü sonuç kendi baþlan-gýcýný kapsar, ve süreci onu yeni bir belirlilik ile varsýllaþtýrmýþtýr. Temelioluþturan Evrenseldir; ilerleme bu nedenle bir baþkasýndan bir baþkasýnaakýþ olarak alýnmayacaktýr. Saltýk yöntemde Kavram kendini kendi baþ-kalýðýnda, evrensel kendi tikelleþmesinde, yargýda ve olgusallýkta sürdü-rür; daha öte belirlenmenin her basamaðýnda önceki içeriðinin bütünkütlesini yükseltir ve eytiþimsel ilerlemesi yoluyla yalnýzca hiçbirþey yitir-memekle kalmaz, ne de arkada herhangi birþey býrakýr, ama kazandýðýherþeyi kendisi ile birlikte taþýr ve kendini kendi içinde varsýllaþtýrýr veyoðunlaþtýrýr.

Bu genleþme içerik kýpýsý olarak ve bütünde ilk öncül olarak görülebilir;evrenselin kendisi içeriðin varsýllýðýna iletilir, dolaysýzca onda saklanýr.Ama iliþkinin ikinci, olumsuz ya da eytiþimsel yaný da vardýr. VarsýllaþmaKavramýn zorunluðunda ilerler, onun tarafýndan tutulur, ve her belirle-nim bir kendi-içine-yansýmadýr. Kendi-dýþýna-gidiþin, e.d. daha öte belirle-nimin her yeni basamaðý ayrýca bir kendi-içine-gidiþ, ve daha büyük uzamo denli de daha yüksek yeðinliktir. En varsýl olan bu nedenle en somut veen öznel olan, ve kendini en yalýn derinliðe geri çeken ise en güçlü ve enkaplayýcý olandýr. En yüksek, en keskinleþmiþ doruk arý kiþiliktir ki, yal-nýzca doðasý olan saltýk Diyalektik yoluyla o denli de herþeyi kendi içindekucaklar ve tutar, çünkü kendini en özgür olan yapar — ilk dolaysýzlýkve evrensellik olan yalýnlýk.

Bu yoldadýr ki, daha öte belirlenim sürecinde ilerlemenin her adýmýkendini belirsiz baþlangýçtan uzaklaþtýrýrken o denli de geriye ona doðruyaklaþýr, ve böylelikle ilkin ayrý olarak görünebilen þeyler, baþlangýcýngeriye giden temellendirilmesi ve ileriye giden daha öte belirlenimi, birbirlerinin


içine düþerler ve aynýdýrlar. Böylelikle kendini bir daireye büken yöntemgene de zamansal bir açýnýmda baþlangýcýn böyle olarak daha þimdidentüretilmiþ birþey olduðunu önceleyemez; dolaysýzlýðý içindeki baþlangýçiçin onun yalýn evrensellik olmasý yeterlidir. Bu olduðu düzeye dek, tamkoþulunu elde etmiþtir; ve yalnýzca geçici ve hipotetik olarak geçerli sayýla-bilmesine karþý çýkmak gerekmez. Karþýsýna çýkarýlabilecek herþeyin —diyelim ki insan bilgisinin sýnýrlarý, olgunun üzerine gitmeden öncebilmenin aletini eleþtirel olarak yoklama gereksinimi — kendileri var-sayýmlardýr ki, somut belirlenimler olarak dolaylý kýlýnma ve temellendirilmeistemlerini kendileri ile birlikte getirirler. Böylelikle karþý çýktýklarý o olguile baþlamanýn önünde biçimsel hiçbir üstünlüklerinin olmamasýndan,aslýnda daha somut içeriklerinden ötürü kendilerinin çýkarsanma gerek-sinimi içinde durmalarýndan ötürü, baþka herþeyden önce onlara dikkatedilmesi yönündeki istemlerinin boþ bir istem olarak görülmesi gerekir.Gerçek olmayan bir içerikleri vardýr, çünkü sonlu olduðu ve gerçekolmadýðý bilinen birþeyi karþý çýkýlamaz ve saltýk birþey yapmýþ, onu içeri-ðine karþý biçim ve alet olarak belirlenmiþ sýnýrlý bir bilmeye çevirmiþlerdir;bu gerçek-olmayan bilmenin kendisi de biçimdir, geriye doðru gidentemellendirmedir. Gerçeklik yöntemi de baþlangýcý tamamlanmamýþ bir-þey olarak bilir, çünkü baþlangýçtýr; ama ayný zamanda bu eksikliði zo-runlu birþey olarak bilir, çünkü gerçeklik yalnýzca dolaysýzlýðýn olum-suzluðu yoluyla kendi-kendisine-gelmedir. Ýster baþlangýç, ister nesne,ister sonlu densin, ya da baþka hangi biçimde alýnýrsa alýnsýn belirli olanýnyalnýzca ötesine gitmeyi ve kendini dolaysýzca saltýkta bulmayý isteyendayançsýzlýðýn önünde bilme olarak boþ olumsuzdan, soyut sonsuzdanbaþka hiçbirþey yoktur —, ya da sanýsal bir saltýk vardýr ki, sanýsaldýrçünkü koyulmuþ deðildir, kavranmýþ deðildir; yalnýzca bilmenin dolaylýlýðýyoluyla kavranmasýna izin verir ki, evrenselin ve dolaysýzýn bu bilmeninbirer kýpýsý olmalarýna karþýn, gerçekliðin kendisi yalnýzca geniþlemiþsüreçte ve erekte bulunur. Tanýþýklýk yoksunluðuna ve bunun yarattýðýdayançsýzlýða baðlý öznel gereksinim için hiç kuþkusuz bütün üzerine önbir gözlem verilebilir, ve bu iþ evrenselden tikeli, sonlu bilmenin tarzýnagöre, bulunan ve bilimde beklenen birþey olarak belirleyen derin-düþün-cenin bir bölümlemesi yoluyla yapýlabilir. Gene de bu tasarýmsal bir imge-sinden daha çoðunu saðlamaz; çünkü evrenselden tikele ve kendindeve kendi için belirli bütüne — ki bunda o ilk evrenselin kendisi gerçekbelirlenimine göre yine bir kýpýdýr — gerçek geçiþ o bölümleme yolunayabancýdýr ve yalnýzca bilimin kendisinin dolaylýlýðýdýr.

Yöntemin belirtilen doðasýndan ötürü bilim kendini kendi içine dö-nen bir daire olarak sergiler ki, bunun sonu dolaylýlýk tarafýndan baþlan-gýcýna, yalýn zemine geri bükülür; dahasý, bu daire dairelerin bir dairesidir;çünkü her bir tekil üye, yöntem tarafýndan diriltilmiþ birþey olarak,kendi-içine-yansýmadýr ki, baþlangýca geri döndüðü için, ayný zamandayeni bir üyenin baþlangýcýdýr. Bu zincirin halkalarý tekil bilimlerdir ki,


bunlarýn her birinin bir önceli ve bir ardýlý vardýr; ya da, daha saðýn olarakkonuþursak, yalnýzca önceli vardýr ve ardýlýný vargýsýnýn kendisinde gös-terir.

Böylece Mantýk da saltýk Ýdeada onun baþlangýcý olan bu yalýn birliðegeri dönmüþtür; Varlýðýn arý dolaysýzlýðý, ki onda ilkin her bir belirlenimçözülmüþ ya da soyutlama yoluyla uzaklaþtýrýlmýþ görünür, dolaylýlýkyoluyla, eþ deyiþle dolaylýlýðýn ortadan kaldýrýlmasý yoluyla kendi ile onakarþýlýk düþen benzerliðine ulaþmýþ Ýdeadýr. Yöntem kendini yalnýzcakendi ile iliþkilendiren arý Kavramdýr; buna göre yalýn kendi ile baðýntýdýrki, Varlýktýr. — Ama þimdi ayrýca doldurulmuþ Varlýk, kendini kavrayanKavram, somut, o denli de baþtan sona yeðin bütünlük olarak Varlýktýr.— Vargý olarak bu Ýdea konusunda yalnýzca þunu da anýmsatabiliriz ki,onda ilkin mantýksal Bilim kendi Kavramýný kavramýþtýr. Varlýk durumun-da, içeriðinin baþlangýcý durumunda, Kavramý öznel derin-düþünmedeo içeriðe dýþsal bir bilme olarak görünür. Ama saltýk bilmenin ÝdeasýndaKavram Ýdeanýn kendi içeriði olmuþtur. Ýdeanýn kendisi arý Kavramdýrki, kendini nesne alýr, ve kendini nesne almýþ olarak belirlenimlerininbütünlüðünün içerisinden geçer, kendini olgusallýðýnýn bütününe, BilimDizgesine geliþtirir ve bu kendi kendini kavramayý ayrýmsayarak, böy-lelikle içerik ve nesne olarak konumunu ortadan kaldýrarak ve BiliminKavramýný bilerek sonlanýr. — Ýkinci olarak bu Ýdea henüz mantýksaldýr,arý düþüncede kapalýdýr, yalnýzca tanrýsal Kavramýn bilimidir. Hiç kuþ-kusuz dizgesel yerine getiriliþin kendisi bir olgusallaþmadýr, ama aynýalanýn içerisinde tutulur. Bilmenin arý Ýdeasý bu düzeye dek öznelliðiniçerisine kapalý olduðu için bunu ortadan kaldýrma itkisidir, ve arý ger-çeklik enson sonuç olarak ayrýca bir baþka alanýn ve bilimin baþlangýcý olur.Burada henüz yalnýzca bu geçiþi belirtmemiz gerekir.

Þimdi, Ýdea kendini arý Kavramýn ve bunun Olgusallýðýnýn saltýk birliðiolarak koyduðu, böylelikle kendini Varlýðýn dolaysýzlýðýnda topladýðý için,bu biçimde bütünlük olarak vardýr — Doða. Ama bu belirlenim bir Oluþ-muþluk ya da Geçiþ deðildir — örneðin (yukarýda) kendi bütünlüðü için-deki öznel Kavramýn Nesnellik ya da öznel Ereðin Yaþam oluþlarý gibi. Ter-sine, Kavramýn kendisinin belirliliðinin ya da olgusallýðýnýn Kavramaonda yükseltildiði arý Ýdea saltýk bir Özgürleþmedir ki, onun için bundanböyle o denli de koyulmamýþ ve Kavram olmayan hiçbir dolaysýz belir-lenim yoktur; bu Özgürlükte buna göre hiçbir geçiþ yer almaz; Ýdeanýnkendini ona belirlediði yalýn Varlýk onun için eksiksiz olarak saydam kalýrve kendi belirleniminde kendi kendisinde kalan Kavramdýr. Geçiþ öyley-se burada dahaçok öyle bir yolda anlaþýlmalýdýr ki, Ýdea saltýk öz güvenive içkin dinginliði içinde kendini özgürce salýverir. Bu özgürlükten ötürübelirliliðinin biçimi de eþit ölçüde saltýk olarak özgürdür, — saltýk olarakkendi için ve öznellik olmaksýzýn var olan Uzay ve Zamanýn dýþsallýðý. —Bu dýþsallýk, yalnýzca Varlýðýn soyut dolaysýzlýðýna göre var olduðu vebilinç tarafýndan ayrýmsandýðý düzeye dek, salt nesnellik ve dýþsal yaþam


olarak bulunur; ama Ýdeada kendinde ve kendi için Kavramýn bütünlüðüolarak, ve tanrýsal bilmenin Doða ile iliþkisinde Bilim olarak kalýr. Amaarý Ýdeanýn kendini dýþsal Ýdea olarak belirlemek için bu sonraki kararýböylelikle kendi için yalnýzca dolaylýlýðý koyar ki, ondan Kavram dýþsal-lýktan kendi içine çekilmiþ özgür varoluþ olarak yükselir, Tinin Bilimindeözgürleþmesini kendisi yoluyla tamamlar ve kendi kendisinin en yüksekKavramýný kendini kavrayan arý Kavram olarak Mantýk Biliminde bulur.

[Mantýk Bilimi Sonu]

georg wilhelm friedrich hegel mantýk bilimi · georg wilhelm friedrich hegel mantýk bilimi...

Documents