facebook baĞimliliĞi ve psİkolojİk dayaniklilik · analiz tekniği olarak pearson korelasyon...

89
T.C. İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI KLİNİK PSİKOLOJİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Mürüvvet Nil SOYSAL Tez Danışmanı Prof. Dr. Ahmet AKIN İSTANBUL–2016

Upload: others

Post on 13-Feb-2020

13 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

T.C.

İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK

PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

KLİNİK PSİKOLOJİ BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Mürüvvet Nil SOYSAL

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Ahmet AKIN

İSTANBUL–2016

Page 2: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı
Page 3: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

TEZ TANITIM FORMU

ADI SOYADI : Mürüvvet Nil SOYSAL

TEZİN DİLİ : Türkçe

TEZİN ADI : Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık

ENSTİTÜ : İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

ANABİLİM DALI : Klinik Psikoloji

TEZİN TÜRÜ : Yüksek Lisans

TEZİN TARİHİ : 10.02.2016

SAYFA SAYISI : 70

TEZ DANIŞMANI : Prof.Dr.Ahmet AKIN

DİZİN TERİMLERİ : Bağımlılık, Teknoloji Bağımlılığı, Facebook Bağımlılığı,

İnternet Bağımlılığı, Psikolojik Dayanıklılık, Kriz, Travma,

Şiddet, Sosyal Medya, Toplum Bilinci, Sosyal Destek.

TÜRKÇE ÖZET : Bu tez, “Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık”

konusuna yönelik niteliksel bir çalışmadır.

DAĞITIM LİSTESİ : 1. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

2. Tez Danışmanı

Mürüvvet Nil SOYSAL

Page 4: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

T.C. İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK

PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

KLİNİK PSİKOLOJİ BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Mürüvvet Nil SOYSAL

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Ahmet AKIN

İSTANBUL–2016

Page 5: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

BEYAN

Bu tezin hazırlanmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğu, başkalarının

eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta

bulunulduğu, kullanılan verilerde herhangi tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi

bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez olarak

sunulmadığını beyan ederim.

Mürüvvet Nil SOYSAL

…. /…../ 2016

Page 6: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

T.C.

İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Mürüvvet Nil SOYSAL’ın “Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık” adlı

tez çalışması, jürimiz tarafından Psikoloji Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi

olarak kabul edilmiştir.

Başkan

Prof.Dr.Ahmet AKIN

(Danışman)

Üye

Yrd.Doç.Dr.Nadire Gülçin YILDIZ

Üye

Yrd.Doç.Dr.Fikri KÖKSAL

ONAY

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu

onaylarım.

... / … / 2016

Doç. Dr. Ragıp Kutay KARACA

Enstitü Müdürü

Page 7: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

I

ÖZET

Bu çalışmanın amacı; kullanıcıların Facebook bağımlılığı ve psikolojik

dayanıklılık seviyeleri arasındaki ilişkiyi ve Facebook bağımlılığı ve psikolojik

dayanıklılık seviyelerini yaş, cinsiyet, gelir, medeni durum, ebeveyn tutumları,

eğitim durumu değişkenleri açısından incelemek, aralarında istatistiksel ölçüde

anlamlı bir farklılaşma gösterip göstermediğini belirlemektir. Araştırmanın çalışma

grubu, 70 bayan ve 80 erkek olmak üzere toplam 150 kişiden oluşmaktadır.

Araştırmada veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu, Bergen Facebook

Bağımlılık Ölçeği ve Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği kullanılmıştır. Bergen

Facebook Bağımlılık Ölçeği 18 madde ve altı alt boyuttan, Kısa Psikolojik

Dayanıklılık Ölçeği 6 madde ve tek boyuttan oluşmaktadır. Araştırmada veri

analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi

kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı ile analiz edilmiştir.

Kullanıcıların; Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık seviyelerinde

anlamlı bir ilişkinin varlığını test edebilmek adına yapılan korelasyon analizi

sonucunda, bu iki değişken arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki olduğu

görülmüştür. Araştırma sonucunda Facebook sosyal ağını kullanan kadın ve

erkeklerin, Facebook bağımlılık seviyeleri arasında cinsiyete göre anlamlı bir

farklılaşma olmadığı, kadın ve erkek çalışanların, psikolojik dayanıklılık seviyeleri

arasında cinsiyet açısından anlamlı bir farklılaşma olmadığı görülmüştür. Evli ve

bekâr çalışanların, Facebook bağımlılık seviyeleri ve psikolojik dayanıklılık

seviyeleri arasında medeni durum açısından anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir. Çalışanların yaş düzeyleri, ebeveyn tutumları ve gelir düzeyleri

açısından da Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasında

anlamlı bir farklılaşma olmadığı görülmüştür. Eğitim durumu açısından anlamlı bir

farklılaşma bulunmuş ve üniversite mezunu olan katılımcıların psikolojik

dayanıklılık seviyelerinin, lise mezunu olan katılımcılara göre daha yüksek olduğu

görülmüştür.

Anahtar Sözcükler: Bağımlılık, Teknoloji Bağımlılığı, Facebook

Bağımlılığı, İnternet Bağımlılığı, Psikolojik Dayanıklılık,

Page 8: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

II

SUMMARY

The purpose of this study: to examine relations between Facebook users’

addiction and psychological resiliency level and to examine psychological

resiliency levels in terms of age, gender, income, marital status, parental

attitudes, education level variables; to determine, including statistical measure,

whether they make important differentiation or not. Working group of the study is

a total of 150 people, including 80 men and 70 women.

Bergen Facebook Addiction Scale and Short psychological resiliency Scale

were used in the research as Personal information form to collect data. Bergen

Facebook Addiction Scale consists of 18 items and six subscales; Short

psychological resiliency Scale consists of 6 items and one dimension. As data

analysis techniques, Pearson correlation coefficient, t-test and F (ANOVA) tests

were used. Data were analyzed with SPSS 11.5 program.

In order to test the presence of a statistically significant relationship, the

result of the correlated analysis was performed and it was seen that there was a

significant negative correlation between these two variables: Users’ Facebook

addiction and Users’ psychological resiliencylevel. In terms of gender, research

results showed that there is no significant differentiation of Facebook addiction

level between Facebook using women and men, and no significant differentiation

of psychological resiliency level between male and female users. In terms of

marital status, results showed that there is no significant differentiation of

Facebook addiction level between married and unmarried participants, and no

significant differentiation of psychological resiliency level between married and

unmarried participants. In terms of age levels, parental attitudes and income

levels, results showed that there is no significant differentiation of Facebook

addiction level and psychological resiliency level between participants. In terms

of Educational level, research results showed that there ıs significant

differentiation of psychological resiliency level between university graduates and

graduates from high school. University graduate participants were found to have

higher than those of participants who graduated from high school.

Key Words: Dependency, Addiction to Technology, Facebook Addiction,

Internet Addiction, psychological resiliency

Page 9: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

III

İÇİNDEKİLER

SAYFA

ÖZET ................................................................................................................... I

SUMMARY ..........................................................................................................II

İÇİNDEKİLER .....................................................................................................III

KISALTMALAR LİSTESİ ................................................................................... VI

TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................ VII

EKLER LİSTESİ ................................................................................................ IX

ÖNSÖZ ............................................................................................................... X

GİRİŞ ...................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM ..................................................................................................3

BAĞIMLILIK, İNTERNET KULLANIMININ ETKİLERİ SOSYAL MEDYA,

FACEBOOK VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK ...................................................3

1.1. BAĞIMLILIK VE DAVRANIŞSAL BAĞIMLILIK KAVRAMLARI ...................3

1.1.2. Internet Bağımlılığı ..............................................................................4

1.1.3. Sosyal Medya ......................................................................................5

1.1.4. Facebook Bağımlılığı ...........................................................................7

1.2. İNTERNETİN KULLANIMININ OLUMLU VE OLUMSUZ ETKİLERİ ...........11

1.2.1. Toplum Bilinci ve İnternet ..................................................................11

1.2.2. İşlemleri Kolaylaştırma Etkisi ve İnternet Teknolojisi ..........................12

1.2.3. İnternetin Bağımlılık, Şiddet, Kontrolsüz Alış-Veriş, Haberleşme ve

Hacker Etkisi ....................................................................................12

1.2.4. İnternetin Fiziksel, Psikolojik ve Sosyal Etkileri ..................................13

1.3. SOSYAL MEDYA VE FACEBOOK .............................................................14

1.3.1. Facebook Ağ Sitesinin Kuruluşu ........................................................14

1.3.2. Facebook Ağ Sitesinin Kullanım Alanları ve Kullananların Sayısı ......15

1.4. PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK.....................................................................16

1.4.1. Dayanıklılık Kavramı .........................................................................16

1.4.2. Psikolojik Dayanıklılık Kavramı ..........................................................17

1.4.3. Kriz ve Travma ..................................................................................17

1.4.4. Psikolojik Dayanıklılık ve A Tipi Kişilik ...............................................17

1.4.5. Olaylar ve Bireylerin Tepkileri ............................................................18

1.4.6. Bireylerin Kendilerini Toparlayabilme Gücü .......................................18

1.4.7. Masten ve Psikolojik Dayanıklılık .......................................................19

1.4.8. Şavaşmak veya Yenik Düşmek ile Psikolojik Dayanıklılık Ilişkisi .......20

1.4.9. Dayanıklılık, Ayakta Kalanlar Kavramı ...............................................20

1.4.10. Psikolojik Dayanıklılığı Etkileyen Faktörler.......................................21

1.4.13. Oluşan Olumlu Sonuçlar..................................................................24

İKİNCİ BÖLÜM ...........................................................................................26

PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK SÜRECİ, İÇSEL YETİLER, DIŞSAL YETİLER,

PSİKOLOJİK ANLAMDA DAYANIKLI OLAN BİREYLERİN, KENDİNİ

KORUYABİLEN KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ VE YURT İÇINDE VE YURT

DIŞINDA YAPILAN ARAŞTIRMALAR ..............................................................26

2.1. PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK SÜRECİ, İÇSEL VE DIŞSAL YETİLER ..........26

2.1.1. Psikolojik Dayanıklılık Faktörleri .......................................................26

Page 10: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

IV

2.1.1.1. İyimserlik ............................................................................. 26

2.1.1.2. Korkuyla Yüzleşmek ............................................................ 27

2.1.1.3. Vicdan, Doğru Olanı Yapmak .............................................. 27

2.1.1.4. İnanç ................................................................................... 27

2.1.1.5. Sosyal Destek ..................................................................... 27

2.1.1.6. Rol Modeller ........................................................................ 28

2.1.1.7. Egzersiz .............................................................................. 28

2.1.1.8. Beyin Sağlığı ....................................................................... 28

2.1.1.9. Bilişsel ve Duygusal Esneklik .............................................. 28

2.1.1.10. Anlama ve Gelişme ........................................................... 29

2.1.2. Psikolojik Dayanıklılığın Bileşenleri ........................................ 29

2.1.2.1. Kontrol................................................................................. 29

2.1.2.2. Bağlanma ............................................................................ 30

2.1.2.3. Meydan Okuma ................................................................... 30

2.2. PSİKOLOJİK ANLAMDA DAYANIKLI OLAN BİREYLERE AİT

ÖZELLİKLER .................................................................................................... 31

2.2.1. Ailelerle İlgili Özellikler ....................................................................... 31

2.2.2. Aile Dışındaki Sosyal Çevreye Ait Özellikler ...................................... 31

2.3. KENDİNİ KORUYABİLEN KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ ................................ 31

2.3.1. Kişisel Özellikler ................................................................................ 31

2.3.2. Sosyal özellikler ................................................................................ 32

2.3.3. Duygusal Özellikler............................................................................ 32

2.3.4. Bilişsel-Akademik Özellikler ............................................................... 32

2.4. PSİKOLOJİK DAYANIKLILIKLA İLGILI YURT İÇI VE YURT DIŞI YAPILAN

ARAŞTIRMALAR .............................................................................................. 33

2.4.1. Psikolojik Dayanıklılıkla İlgılı Yurt İçınde Yapılan Araştırmalar .......... 33

2.4.2. Psikolojik Dayanıklılıkla İlgılı Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar ........ 34

2.5. INTERNET BAĞIMLILIĞI ILE ILGILI ARAŞTIRMALAR ............................. 35

2.5.1. İnternet Bağımlılığı İlgılı Yurt İçi ve Yurt Dışındaki Araştırmalar ......... 35

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ............................................................................................. 39

FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK KONUSUNDA

BİR UYGULAMA ............................................................................................... 39

3.1. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ....................................................................... 39

3.1.1. Araştırmanın Amacı ........................................................................... 39

3.1.2. Araştırmanın Önemi .......................................................................... 39

3.1.3. Araştırmanın Modeli .......................................................................... 41

3.1.4. Sayıltılar ............................................................................................ 41

3.1.5. Sınırlılıklar ......................................................................................... 41

3.1.6. Araştırmanın Evren ve Örneklemi ...................................................... 41

3.1.7. Araştırmanın Problemi ....................................................................... 42

3.1.8. Araştırmanın Hipotezleri .................................................................... 43

3.1.9. Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları ................................... 44

3.1.10. Bilgi Toplama Formu ....................................................................... 44

3.1.11. Araştırmanın Ölçekleri ..................................................................... 44

3.1.11.1. Bergen Facebook Bağımlılığı Ölçeği ................................. 44

3.3.11.2. Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği ..................................... 44

3.1.12. İşlem ve Veri Analiz Teknikleri ......................................................... 45

3.2. BULGULAR VE YORUM ............................................................................ 45

Page 11: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

V

3.2.1. Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık Değişkenlerin Analizi45

3.2.2. Facebook Bağımlılığı Açısından Katılımcıların Cinsiyet Değişkenine

Göre t-testi Analizi .............................................................................. 46

3.2.3. Psikolojik Dayanıklılık Açısından Katılımcıların Cinsiyet Değişkenine

Göre t-testi Analizi .............................................................................. 46

3.2.4. Facebook Bağımlılığı Açisindan Katılımcıların Medeni durum

Değişkenine Göre t-testi Analizi.......................................................... 47

3.2.5. Psikolojik Dayanıklılık Açısindan Katılımcıların Medeni durum

Değişkenine Göre t-testi Analizi.......................................................... 47

3.2.6. Facebook Bağımlılığı Açısından Lise ve Altı Ile Üniversite Mezunu

Katilimcilarin, Arasinda Eğitim Durumuna Göre t-testi Analizi ............. 48

3.2.7. Psikolojik Dayanıklılık Açısından Lise ve Altı Ile Üniversite Mezunu

Katılımcıların, Arasında Eğitim Durumuna Göre t-testi Analizi ............ 48

3.2.8. Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyeleri Yönünden Yaş

Aralıklarının ANOVA Analizi ............................................................... 49

3.2.9. Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Yaş

Aralıklarının ANOVA Analizi ............................................................... 50

3.2.10. Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyeleri Yönünden Gelir

Düzeylerine Göre Anova Analizi ......................................................... 51

3.2.11. Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Gelir

Düzeylerine Göre ANOVA Analizi ...................................................... 52

3.2.12. Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyeleri Yönünden Ebeveyn

Tutumlarina Göre ANOVA Analizi ...................................................... 53

3.2.13. Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Ebeveyn

Tutumlarina Göre ANOVA analizi ....................................................... 54

3.3. TARTIŞMA.................................................................................................. 55

3.4. SONUÇ VE ÖNERİLER .............................................................................. 60

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 65

EKLER ................................................................................................................. -

EKA-1: Bergen Facebook Bağımlılık Ölçeği ..................................................... -

EKA-2: Kisa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği ........................................................ -

Page 12: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

VI

KISALTMALAR LİSTESİ

A.G.E. : ADI GEÇEN ESER

İ.İ.B.F. : İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

S. : SAYFA

SS. : SAYFALAR

VB. : VE BENZERİ

VD. : VE DEVAMI

Page 13: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

VII

TABLOLAR LİSTESİ

SAYFA

Tablo-1 Katılımcıların Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık Puanlarının

Karşılaştırılmasına Yönelik Korelasyon Analizi Tablosu ......................45

Tablo-2 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Cinsiyet Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu .......................................46

Tablo-3 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Cinsiyet Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu .......................................46

Tablo-4 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Düzeyinin Medeni Durum Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi SonuçTablosu .......................................47

Tablo-5 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Medeni Durum

Açısından İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu ......................47

Tablo-6 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Düzeyinin Eğitim Seviyesi Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu .......................................48

Tablo-7 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Eğitim Düzeyi

Açısından İncelenmesine Yönelik t Testi SonuçTablosu .......................48

Tablo-8 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Yaş Aralığındaki

Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları ..........................................49

Tablo-9 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Yaş Aralılığındaki

Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç Tablosu .....49

Tablo-10 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Yaş

Aralığındaki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları .......................50

Tablo-11 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Yaş

Aralılığındaki Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi

Sonuç Tablosu .....................................................................................50

Tablo-12 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Gelir

Düzeyindeki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları ......................51

Tablo-13 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Gelir

Düzeyindeki Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç

Tablosu ................................................................................................51

Tablo-14 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Gelir

Düzeyindeki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları ......................52

Tablo-15 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Gelir

Düzeyindeki Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç

Tablosu ................................................................................................52

Page 14: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

VIII

Tablo-16 Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyelerinin Farklı Ebeveyn

Tutumlarındaki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları ..................53

Tablo-17 Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyelerinin Farklı Ebeveyn

Tutumlarındaki Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi

Sonuç Tablosu .....................................................................................53

Tablo-18 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Ebeveyn

Tutumlarındaki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları ..................54

Tablo-19 Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Farklı Ebeveyn Tutumlarına

Sahip Katılımcıların Puanlarının Sınanmasına Ilişkin Varyans Analizi

Sonuç Tablosu .....................................................................................54

Page 15: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

IX

EKLER LİSTESİ

EK A-1: Bergen Facebook Bağımlılık Ölçeği

EK A-2: Kisa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği

Page 16: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

X

ÖNSÖZ

Tez konumun belirlenmesinde ve tezimin hazırlanma sürecinde, önerileri ve

katkılarıyla bana yardımcı olan değerli hocam ve tez danışmanım, Prof. Dr.

Ahmet AKIN’a, şükranlarımı sunuyorum. Yüksek lisans eğitimim ve tez

aşamasında değerli katkılarından dolayı İstanbul Gelişim Üniversitesi hocalarıma

teşekkür ederim. Değerli eşim Doç.Dr. Fikri SOYSAL’a ve oğlum Ahmet Emin

SOYSAL’a, tez çalışmam sırasında bana vermiş oldukları maddi, manevi her

türlü destekleri için teşekkür ederim.

Mürüvvet Nil SOYSAL

Page 17: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

1

GİRİŞ

İletişim teknolojilerindeki yeni gelişmeler, kullanıcılarına duygu ve düşüncelerini

paylaşabilmelerinde hız ve kolaylık sağlamaktadır. İnternet kullanımının

yaygınlaşmasıyla birlikte, Facebook, YouTube, Linkedin gibi sitelerin kullanıcı

sayıları dünya çapında büyük bir hızla artmaktadır. Online iletişim sonucu, gerçek

dünya ve sanal dünya arasındaki fark giderek azalmaktadır. Kullanıcılar siber

ortamda kolayca iletişim kurabilmekte duygu ve düşüncelerini paylaşabilmektedirler.

Bilgisayar ağları ve iletişim teknolojileriyle oluşturulan bu sanal dünyada, tarihte

rastlanılmadığı şekilde milyonlarca insan bir araya gelerek sanal gruplar

oluşturabilmektedir. Sosyal paylaşım siteleri İletişim teknolojilerindeki bu gelişmeyle

birlikte doğmuş ve çoğalmıştır. Kullanıcılar, sosyal paylaşım sitelerinde dünyanın

birçok yerinden insanlarla arkadaşlık kurabilmekte duygu, düşünce, deneyimlerini

aktarabilmekte, fotoğraf, video, resim, müzik gibi paylaşımlarda da

bulunabilmektedir. Bireyler, sosyal paylaşım sitelerinde zamanının büyük bir kısmını

geçirebilmektedir. Sosyal paylaşım sitelerini kullanan insanların sayısı, tüm dünyada

olduğu gibi ülkemizde de hızla artmaktadır. Günümüzde sosyal paylaşım ağlarındaki

bu artış ve çeşitlilikle birlikte, insanların kendilerini rahatça ifade edebilmeleri,

eğlenerek stres atabilmeleri, ortak hedef ve görüşler belirleyerek gruplaşmaları söz

konusudur.

Günlük hayatımızı derinden etkileyen ve yönlendiren sosyal paylaşım

sitelerinden en çok bilineni, geniş bir üyeye sahip olan Facebook paylaşım sitesidir.

Facebook, diğer sitelerin sundukları genel hizmetlerden farklı olarak üyelerine;

kullanıcı şifresi, anlık mesajlaşma, görüntülü konuşma, mobil cihazlarla uyum hizmeti

vermektedir. Connect uygulamasıyla da diğer web sitelerine tek bir dokunuşla giriş

yapabilme ve onları diğer üyelerle paylaşabilme gibi imkanlar sunarak hizmetlerini

çeşitlendirmiştir. Sağlanan bu hizmetler günlük yaşantıda, Facebook’un aşırı

kullanımını özendirerek, insanların, sosyal, mesleksel ve özel yaşamlarında

olumsuzluklara ve kayıplara neden olabilmektedir. Klinisyenler ve araştırmacılar

tarafından bu tür sorunları yaşayan bireylerde psikolojik rahatsızlıkların da

gözlenebileceğinin bildirilmesiyle bağımlılık gibi bir patoloji gündeme gelmiştir.

Page 18: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

2

Facebook bağımlılığı yeni bir araştırma konusu olarak litaratürde yerini almaya

başlamıştır1.

Teknoloji ve sosyal ağların kullanımı, gelişmişliğin ve çağdaşlaşmanın bir

boyutu olarak hayatımızı kolaylaştırsa bile, bilinçsizce kullanıldığında, kullanıcılarda

birtakım sorunları ve riskleri de beraberinde getirerek bağımlılığa dönüşebilmektedir.

Yapılan araştırmalar; internetin sosyal ve kültürel yapıyı değiştirmeye

başladığını göstermektedir. Kişilerin Facebook bağımlılık seviyeleri psikolojik

dayanıklıklarını olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Dayanıklılık seviyesi düşük olan

bireylerde, dışsal kontrol odağı, uzaklaşma ve değişikliğe karşı direnç ortaya çıkar2.

Psikolojik dayanıklılık gösteren bireyler, hayatı sorgulayarak yaşam sürdürmeyi

tercih etmektedirler. Bundan dolayı Facebook bağımlılığı ile psikolojik dayanıklılık

arasında anlamlı bir ilişki olabilir.

1 E. Çam ve O. İşbulan, ‘’A New Addıctıon for Teacher Candıdates: Socıal Networks’’, The

Turkish Online Journal of Educational Technology, 2012, 14-19, s. 16. 2 Uğur Gürgan, Grupla Psikolojik Danışmanın Üniversite Öğrencilerinin Yılmazlık Düzeyine Etkisi

Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006, s. 23, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).

Page 19: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

3

BİRİNCİ BÖLÜM

BAĞIMLILIK, İNTERNET KULLANIMININ ETKİLERİ, SOSYAL MEDYA,

FACEBOOK VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK

1.1. BAĞIMLILIK VE DAVRANIŞSAL BAĞIMLILIK KAVRAMLARI

Bağımlılık, bireyin son vermek adına birçok kez girişimde bulunduğu halde,

kullandığı maddeyi bırakamaması ve tolerans geliştirerek maddenin dozunu

arttırması durumudur. Madde kullanan bireyler, zararlarının bilincinde olduğu halde,

kullanmaya devam etmekte, vaktinin çoğunu madde kullanımını planlayarak ve

arayarak geçirmektedir. Bağımlılık, madde kullanımının bırakıldığı zaman yoksunluk

durumunun ortaya çıkması ile alakalı bir durumdur3.

Bağımlılık tanımı düşünüldüğünde, öncelikle aklımıza hep madde bağımlılığı

kavramı gelir. İlk akla gelen; esrar, eroin, kokain, alkol, sigara gibi kimyasal madde

kullanımıdır. Bağımlılık tek boyutlu bir kavram olmadığından bu durum, internet

bağımlılığı4, kumar bağımlılığı5, yemek bağımlılığı ve bilgisayar oyun bağımlılığı6 gibi

farklı bağımlılık türlerini de ortaya çıkarmıştır. İnternet; çevremizdeki insanların

günlük yaşantılarında görebileceğimiz üzere, alışveriş yapma, telefon, bilgisayar ile

diğer teknolojik cihazların kullanımı ve birçok konudaki davranış ve alışkanlıklarında

büyük değişiklikler meydana getirmektedir. Bağımlılık günümüzde tek boyuttan

oluşan bir kavram olarak görülmediği için, tanımını yapmak da oldukça güç bir durum

haline gelmiştir7.

Bağımlılık kavramının; madde bağımlılığı ve davranışsal bağımlılık olmak

üzere iki ana başlık altında tanımlandığı görülmektedir. Madde bağımlılığı;

uyuşturucu madde, herhangi bir besin, nesne karşısında insanların bağımlı duruma

gelmesidir. Çikolata, kahve, çay gibi bazı gıda maddeleri ile sigara, alkol benzeri

uyuşturucu veya kimyasal maddeler kavram olarak madde bağımlılığı içerisinde ele

3 Kültegin Ögel, İnsan, Yaşam ve Bağımlılık Tartışmalar ve Gerekçeler, IQ Kültür Sanat

Yayıncılık, İstanbul, 2001, s. 112. 4 Kimberly Young, Caught in the Net: How to Recognize the Science of Internet Addiction and a

Winning Strategy for Recovery, John Wiley & Sons Publications, New York, 1998, s. 123. 5 Mark Griffiths, “Internet gambling: Issues, concerns and recommendations”, Journal of

CyberPsychology & Behavior, 2003, 6 (6), 557-568 s. 559. 6 Mark Griffiths, “Internet addiction: Time to be taken seriously?”, Addiction Research, 2000,

413-418, s. 416. 7 Melek Kalkan, Canan Kaygusuz, İnternet Bağımlılığı, Anı Yayıncılık, Ankara, 2013, s. 22.

Page 20: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

4

alınmaktadır. Yapılan araştırmalar bağımlılığın sadece, besin ya da uyuşturucu ve

kimyasal maddelerle sınırlı olmadığını göstermektedir. Uygulanmadığında size

sıkıntı ve huzursuzluk hissi veren, günlük yaşamdan zevk alınmamasına sebep olan

bazı durumların da bağımlılık olarak tanımlanabileceğini araştırmalar ortaya

çıkarmıştır. Bu tür bağımlılıklara davranışsal bağımlılık denilmektedir. Davranışsal

bağımlılık; gerçekleştirilen davranışın normal ya da anormal bir durumda

uygulanması sonucu kişinin fiziksel, psikolojik işlev ve yapılarında dengesizliğe

neden olması, düzeninin bozulması ve ortama uyum sağlayamaması olarak

belirtilmektedir. Davranışsal bağımlılık tanımı içerisinde internet, kumar bağımlılığı,

sosyal medya, Facebook ve teknoloji bağımlılığı gibi bağımlılık türleri de yer

almaktadır8.

1.1.1. Teknoloji Bağımlılığı

Davranışsal bağımlılık türleri içerisinde, kimyasal madde içermeyen

bağımlılıklardan birisi de teknoloji bağımlılığıdır. Teknolojik bağımlılıklar,

pasifleşmeye yol açan televizyon izleme tarzında ya da kullanıcının aktivitesine

dayalı bilgisayar oyunları şeklinde ortaya çıkabilmektedir9.

Robins (2013), teknolojideki gelişmeler, bireylerin üzerinde ekseriyetle büyük

bir güç ve ebedi bir kudrete sahip olma arzusu uyandırmaktadır. Günümüz

teknolojisinin bize sunduğu imkanlar, özellikle ergenlik çağını yaşayan çocukların,

ayaklarını yerden kesme heyecanıyla birlikte sonsuz güç ve yeteneğe sahip olacağı

duygusunu sağlayan bir içerik taşır10.

1.1.2. İnternet Bağımlılığı

İnternet bağımlılığı kavramı, teknoloji bağımlılığı olarak da ele alınmaktadır11.

Internet ve teknoloji bağımlılığı, kişinin kontrolsüzce bir davranışta bulunması ve o

davranışı gerçekleştirmekten kendini alıkoyamaması ve bağımlısı olduğu teknolojik

ürüne ulaşamadığında yoksunluk hissini yaşadığı bir durumu ortaya koymaktadır12.

8 Özcan Köknel, Bağımlılık: Alkol ve Madde Bağımlılığı. Altın Kitaplar, İstanbul, 1998, s. 89. 9 Özden Arısoy, “İnternet Bağımlılığı ve Tedavisi”, Psikiyatride güncel yaklaşımlar, 2009, 1:

55-67, s. 59. 10 Kevin Robin, İmaj: Görmenin kültür ve politikası, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2013, s. 35. 11 Young, a.g.e., s. 19. 12 Griffiths, a.g.e., s. 418.

Page 21: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

5

Yapılan araştırmada; aşırı internet kullanan kişilerde, internette tanımadıkları

insanlarla iletişim halinde bulunmalarından dolayı depresyon seviyelerinde yüksek

miktarda artış tespit edilmiştir13. Griffiths (2000)’e göre, aşırı internet kullananların,

interneti diğer bağımlılıklarını tatmin etmek için uygun bir ortam olarak gördüklerini

belirtmektedir14.

(Griffiths, 2000b,) gore Teknolojik ve davranışsal bağımlılığın temel bileşenleri

olan fiziksel ve ruhsal bağımlılık ölçütleri şunlardır15;

1. Bilişsel meşguliyet: Kişinin günlük yaşamında istek duyduğu,

gerçekleştirmediğinde sıkıntı yaratan duygu ve düşüncelerini kontrol eden

takıntılarının olması.

2. Duygudurum değişikliği: Gerçekleştirmiş olduğu bir davranışın sonunda

kişinin duygu durumunun değişmesi, online olduğu sürece duygusal olarak canlı ve

enerjik olmasıdır.

3. Tolerans geliştirme: Tekrar aynı etkiyi yaşayabilmesi için belirli bir eylemin

miktarını giderek artırmasıdır.

4. Geri çekilme belirtileri: Bir davranış yapılmadığında ya da engellendiğinde

karamsarlık, sinirlilik titreme gibi hoş olmayan duygu ve fiziksel etkilerin ortaya

çıkmasıdır.

5. Çatışma: Bağımlı kişilerin, aile, sosyal yaşam, okul ve iş hayatında çatışma

problem ve sıkıntı yaşamasıdır.

6. Nüksetme: Yıllar süren direnç ve kontrolden sonra, aynı eyleme tekrar en

uç seviyede geri dönülmesidir.

1.1.3. Sosyal Medya

Hızlıca her yerde ve her durumda internet üzerinde çevrimiçi olmak toplum için

vazgeçilmez bir hale gelmiştir. Online iletişim ile bereber bilgileri paylaşmanın

mümkün hale gelmesi, iletişime geçmenin kolaylaştığını göstermektedir. Sosyal

medya; kullanıcılara, sanal ortamda bir araya gelerek, yazışarak, resim ve video

paylaşımında bulunarak iletişim kurmasına olanak sağlamaktadır. Sosyal medyanın,

günlük yaşamdaki aktif kullanımı dışında, çoğunlukla eğitim amaçlı kullanılması

13 Kyunhee Kim, Eunjung Ryu, Mi Chon Chon, Eun Ja Yeun, So Young Choi, Jeong Seok Seo

and Bum Woo Nam, ‘’Internet Addiction in Korean Adolescents and Its Relation to Depression and Suicidal Ideation: A Questionnaire Survey’’, International Journal of Nursing Studies, 43 (2), 2006, 92-122, s. 98

14 Griffiths, a.g.e., s. 417. 15 Widyanto and Griffiths, a.g.e.,ss. 415-416.

Page 22: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

6

gündeme getirilen bir konu olmaya başlamıştır. Ajjan ve Harsthone (2008), sosyal

ağların, eğitim amaçlı olarak kullanılmasının faydalı olacağını belirtmişlerdir16.

Bazı araştırmacılar dışa dönüklüğün, internet kullanımı ile pozitif bir ilişkisi

olduğunu ortaya koymaktadır. Diğer taraftan, içe dönük kişilerin sosyal medyayı

sosyal denge kurmak adına ve dışa dönük kişilerin de sosyal medyayı sosyal gelişim

bakımından kullandıkları düşünülmektedir17. Sosyal medyaya bağımlılık konusunda,

bağımlılık eğiliminin dışa dönüklük ile pozitif ve vicdanlılık ile negatif bir ilişkisi olduğu

da ileri sürülmektedir. Dışa dönüklük, nevrotiklik ile deneyimlere açıklık özelliklerinin

tamamının sosyal medya kullanım sıklığı ile pozitif bir ilişkisi olduğu saptanmıştır18.

Çam (2012); öğretmen adayları ile yürüttüğü çalışmada elde edilen bulgular,

Facebook bağımlısı kişilerin özelliklerini ortaya koymuştur. Cinsiyet açısından

erkekler lehine bağımlılık seviyesi yüksek bulunmuştur. Yapılan çalışmada, bağımlı

kişilerin Facebook kullanımlarından dolayı akademik başarıları düşebilmektedir.

Bağımlılık seviyelerine göre yapmaları gerekli iş varken, Facebook’daki mesajlarını

kontrol etmeden işe başlayamamaktadır. Bu durum iş performansı ve üretkenliklerini

olumsuz yönde etkilemektedir. Herhangi biri Facebook’ta ne yaptıklarını sorduğunda

savunmacı ve gizleyici olmakta, ayrıca birbirlerinin tekrar Facebook’a gireceklerini

önceden sezmektedirler. Facebook’ta geçirdikleri zaman miktarını sınırlamaya

çalışsalar da başarısız olurlar. Facebook’ta ne kadar süre kaldıklarını söylemek

istemezler. Bağımlılık nedeniyle arkadaşlarıyla dışarı çıkmak yerine Facebook’ta

vakit geçirmeyi tercih ederler19.

Andreassen ve ark. (2012); Facebook bağımlılığının, kimyasal bir madde

içermemesine rağmen, alkol veya uyuşturucu maddedeki gibi benzer patolojiler

ortaya çıkardığını belirtmiştir20.

16 Haya Ajjan and Richard Hartshorne, “Investigating Faculty Decisions to Adopt Web 2.0

Technologies: Theory and Empirical Tests”, Internet and Higher Education, 2008, 11, 71-80, s. 76. 17 Daria Kuss, Mark Griffiths, “Online Social Networking and Addiction: A Review of the

Psychological Literatüre”, International Journal of Environmental Research and Public Health, ülke 2011, 8, 3528-3552, s. 3539.

18 Kathryn Wilson, Stephanie Fornasier and Katherine White, “Psychological predictors of young adults’ use of social networking sitesi”, Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, Avustralya, 2010, 13, 173-177, s. 175.

19 Çam, a.g.e.,s. 37. 20 Cecilie Schou Andreassen, Torbjorn Torsheim Brunborg, Scott Geir and Stale Pallesen,

Development of a Facebook Addiction Scale, Psychological Reports. Norveç, 2012, 110 (2), 501-517, s. 509.

Page 23: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

7

1.1.4. Facebook Bağımlılığı

Facebook kullanıcılarının birçoğunu üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Bu

kategorideki bireyler için Facebook günlük faaliyetlerinin bir parçası haline gelmiştir.

Sosyal ağ sitelerinde arkadaşları bulunan bireylerin, sosyal etkileşimleri olumlu bir

şekilde değişmektedir. Facebook olağanüstü popülerliğiyle yakınlarımız ve

arkadaşlarımızla kurduğumuz iletişim yollarında; bilgiye ulaşmada ve dünyada

meydana gelen olayları daha yakından izlemede bazen bu olaylara katılma

yollarında devrim yapmıştır. Facebook kullanıcılarına, kişisel bilgileriyle birlikte

kimliklerini arkadaşlarına, aile üyelerine, iş arkadaşlarına ve hatta yabancılara

sunmalarına olanak sağlayan teknolojik özellikler sunar. Facebook üyeleri, diğer

üyelerle durum güncellemesi, fotoğraf, video paylaşabilir, mesajlaşabilir ve daha

birçok faaliyeti gerçekleştirebilirler. Ayrıca kullanıcılar isterlerse, fotoğraflarını,

videolarını ve ağdaki durumlarını gizleyebilirler21.

Facebook; her geçen gün daha çok insan için ilgi çekici hale gelmektedir.

Birçok insan zamanla Facebook bağımlısı oluyor; çünkü Facebook kullanıcılar için

arkadaşları ve aileleriyle temasta kaldıkları büyük bir sosyal ağdır22. Facebook,

dünya genelindeki kullanıcı sayısıyla sosyal ağların en popüleri olarak

bilinmektedir23. Araştırmacılar, Facebook kullanımını belirli kişisel özelliklerle

ilişkilendirmektedir. Sosyal ağlar, bireyi kendi özbenliği ile kaynaştırarak, arzu ettiği

şekilde, başkalarına gösterme fırsatı vermesinden dolayı, ileri derecede narsist

kişiler, sosyal ağlarda daha aktif olma eğilimindedir. Bunun anlamı şu ki, kişiler

günlük hayatta olmak istedikleri kişiyi sosyal medya üzerinden yaratabilmektedir.

Örneğin, günlük hayatta kişi yüz yüze iletişim kurarken, fazla konuşkan

olmadığından söylemek istediklerini ifade edemezken, sosyal medya üzerinde

oldukça sosyal bir kişi olarak kendini yansıtabilmektedir. Ya da tam tersi, günlük

hayatta aktif iletişim kurabilen bir kişi, sosyal medyada gizlenebilmektedir. Sosyal

yaşamında, itibar görmeyen veya bu anlamda tatmin olmayan kişiler de sosyal

medya üzerinden yaptığı paylaşımlar ile beğeni toplayan bir kişi halini alabilmektedir.

Güncel araştırmalar, sosyal ağ kullanımının, gerçek yaşam gruplarında gerileme,

21 Lee Bee Hian, Sim Li Chuan, Mon Kiat Trevor & Benjamin Detenber, “Getting to know you:

exploring the development of relational ıntimacy in computer‐mediated Communication”, Journal of Computer‐Mediated Communication, ülke 9 (3), 2004, 1-17, s. 12.

22 Benjamin Omolayo, Shyngle Balogun, Olajumoke Omole, ‘’Influence of Exposure to Facebook on Self-Esteem”, European Scientific Journal, Nijerya, 2013, Vol 9,11.

23 Kuss, Griffiths, a.g.e., s. 3540.

Page 24: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

8

akademik performansta düşme, ilişkilerde sorun yaşamak gibi birçok olumsuz

durumlara yol acabileceğini belirlemiştir24.

ABD’deki Boston Üniversitesi’nden James E. Katz önderliğinde; insan

davranışlarının, sosyal medya kullanımından nasıl etkilendiği ile ilgili incelemeler

yapılmıştır. 2011 yılında, Facebook’da profili bulunan 1160 üye araştırmada

incelenmiştir. Araştırma sonucunda, Facebook kullanan kişilerin eşlerini terk etme

olasılığının, kullanmayanlara oranla yüzde 32 daha fazla olduğu vurgulanmıştır25.

Balcı ve Gölcü (2013)’nün; 903 üniversite öğrencisi ile yürüttüğü ve Facebook

bağımlılığını konu alan çalışmasında, öğrencilerin Facebook kullanım özellikleri

araştırılarak belirlenmiştir. Buna göre, erişilen cihaz türünün de sorgulandığı

araştırmada, öğrencilerin %54,4’ünün sadece bilgisayar, %16,3’ünün cep telefonu ve

%29,2’sinin hem bilgisayar hem cep telefonu ile Facebook’a bağlandığı tespit

edilmiştir26.

Balcı ve Tiryaki (2014)’nin; lise öğrencilerinin Facebook kullanımlarını ve

bağımlılıklarını araştırdığı çalışmasında ise, öğrencilerin Facebook’a hangi cihazlarla

bağlandıkları sorgulandığında: %24,5’inin sadece bilgisayar, %22,1’inin sadece cep

telefonu ve %53,4’ünün hem bilgisayar hem cep telefonu ile bağlandıkları

bulunmuştur. Araştırmalar farklı örneklemlerde yapılsa da, Facebook’a bir sene

içinde hem bilgisayar hem cep telefonu ile bağlanma oranınında kayda değer bir

artış görülmüştür. Facebook sosyal paylaşım sitesine, erişim oranındaki hızlı artıştan

dolayı, araştırmaların güncel olarak yenilenmesinin gerektiği vurgulamıştır27.

Folaranmi (2013); 994 Nijeryalı üniversite öğrencisi ile yürüttüğü ve Facebook

kullanım özelliklerini incelediği çalışmasında, öğrencilerin ne sıklıkta Facebook

hesaplarını kontrol ettikleri sorgulanmıştır. Buna göre: Öğrencilerin %31’i 98 “saat

içinde”, %22,3’ü “iki saat arayla”, %22’si ise “her gün” Facebook hesaplarına eriştiği

24 Kuss, Griffiths, a.g.e., s. 3542. 25 http://www. e-psikiyatri. com/facebook-evliliginizi-olduruyor-olabilir-51057 (Erişim Tarihi:

11.02.2016). 26 https://www.selcuk.edu.tr/iletisim/gazetecilik/akademik_personel/bilgi/5568/tr (Erişim Tarihi:

14.02.2016). 27 Şükrü Balcı, Salih Tiryaki, “Facebook Addiction among High School Students inTurkey’’, IISES

the International Institute of Social and Economic Sciences: Vienna 10th Academic Conference, Austria, 2014, 120-134, s. 129.

Page 25: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

9

ortaya çıkmıştır. Ayrıca, sosyal medyanın haftalık kullanım süresinin araştırıldığı

birtakım çalışmalara da rastlanmaktadır (Balcı ve Gölcü, 2013; Balcı ve Tiryaki,

2014). Üniversite öğrencileri ile yürütülen ve Facebook bağımlılığına odaklanan bir

araştırmada: öğrencilerin %13,8’inin haftada 1 gün, %26,1’inin haftada 2-3 gün,

%27,6’sının haftada 4-5 gün, %32,5’inin ise her gün Facebook’a bağlandığı

bulunmuştur (Balcı ve Gölcü, 2013). Başka bir çalışmada: Öğrencilerin %6,9’unun

haftada 1 gün, %19,1’inin haftada 2-3 gün, %29,9’unun haftada 4-5 gün, %44’ünün

ise her gün Facebook’a bağlandığı belirlenmiştir. Bu çalışmalar da, haftalık olarak ne

sıklıkta Facebook’a bağlanıldığı belirlenmeye çalışılmış olup, kişilerin kaç saatlerini

Facebook’ta geçirdiklerine değinilmemiştir. Özellikle günlük olarak Facebook’a

bağlananların ne kadar süre bu ortamda kaldıklarının belirlenmesi, bağımlılığı

belirlemede önem arz etmektedir28.

Diğer taraftan Mazman (2009)’ın çalışmasında ise, Facebook’un

benimsenmesine etki eden faktörler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sosyal ağların

benimsenmesi sürecine etki eden faktörleri ortaya koymaya yönelik bir ölçeğin

geliştirilmesini amaçlayan çalışmada, sosyal ağlardan en yaygın ve yoğun şekilde

kullanılan Facebook uygulaması ele alınmıştır. Araştırmada veriler; Facebook’a

üyeliği olup web ortamında yayımlanan ölçme aracını tamamlayan, 606 Facebook

kullanıcısından toplanmıştır. Mazman (2009)’a göre, sosyal paylaşım siteleri, farklı

çalışmalarda ele alınmıştır. Araştırmalar ekseriyetle, arkadaşlık ilişkileri, bireylerin

performansları, birbirleri üzerindeki etkilerinin kontrolü, kimlik yönetimi, ağ yapıları,

kullanıcıların bir takım özelliklerini içeren konulardan oluşmaktadır. Günlük

yaşantımızda etkin bir şekilde kullanılan, yaşamımızın ayrılmaz bir parçası haline

gelen sosyal ağların bu kadar hızlı benimsenmesinin altında yatan faktörlerin

belirlenmesi ile ilgili çalışmaların azlığı dikkat çekicidir29. Sosyal medya bağımlılığını

yeniden yorumlamayı amaçlayan bir başka çalışmada sosyal medyayı aşırı

kullananlarla gerçekleştirmiş olup, sosyal medya bağımlılığına klinik bakış açısından

farklı olarak, yönetim bakış açısı ile bakarak, tüketici davranışlarını anlamaya

çalışmıştır30.

28 Balcı, Tiryaki, a.g.e.,s. 125. 29 Sacide Güzin Mazman, Sosyal Ağların Benimsenme Süreci ve Eğitsel Bağlamda Kullanımı.,

Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2009, s. 29, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

30 http://jcmc.indiana.edu/vol13/issue1/boyd.ellison.html (Erişim Tarihi: 11.02.2016).

Page 26: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

10

Kittinger, Correia ve Irons (2012), Facebook kullanımı ile problemli internet

kullanımı arasındaki ilişkiyi inceledikleri araştırmasında, 281 üniversite öğrencisi ile

çalışılmış ve araştırma sonucunda, katılımcıların oldukça büyük bir azınlığının

internete bağlı problemler yaşadığı tespit edilmiş, Facebook kullanımının internet

bağımlılığı belirtilerine önemli katkılar sağlayacağı vurgulanmıştır31.

Facebook’un eğitim amaçlı kullanılmasından, öğrenciler açısından yararlı

olduğunu fakat öğretmenlerin ve aynı şekilde öğrencilerin de çok daha dikkatli

olunması gerektiğini belirtmişlerdir. Araştırma sonucunda elde edilen verilere göre

öğrencilerin çalışmada Facebook hakkında genellikle olumlu düşüncelere sahip

oldukları, fakat aynı zamanda Facebook’un bağımlılık yaptığı gibi bazı olumsuz

yargılarda bulundukları da vurgulanmıştır32.

Aslan (2011), İnternet bağımlılığınının, kadınlara göre erkek akademisyenlerde

daha fazla olduğunu, internet bağımlılığı olan bireylerin daha çok akşam ve gece

saatlerinde online olduklarını ve internette geçirilen süre arttıkça bağımlılık düzeyinin

de arttığı belirlenmiştir33. Çam (2012)’ın, öğretmen adayları ile Facebook

bağımlılıklarını ölçmeye yönelik yaptığı çalışmada, erkeklerin kızlara ve üst sınıfların

alt sınıflara kıyasla Facebook bağımlılıklarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir34.

Seferoğlu ve Yıldız (2013), Internet bağımlılığı ve Facebook kullanımı ile ilgili

beş farklı ilden, beş ve altıncı sınıf 351 öğrenci üzerinde yaptıkları araştırmasında,

öğrencilerin % 85,5 ‘inin bağımlılık seviyesinde olmadığını; ancak internet bağımlılığı

ile Facebook kullanım sıklığı arasında anlamlı ve doğru yönde bir ilişki olduğu

belirlenmiştir. Facebook’da profili bulunan kullanıcıların, internet bağımlılığı

puanlarının, Facebook profili bulunmayanlardan daha yüksek olduğu belirtilmiştir35.

31 http://yunus.hun.edu.tr/~sadi/yayin/Seferoglu-Yildiz_Dijital-Cagin-Cocuklari_Ilet_ve_Diplomasi-

2013.pdf (Erişim Tarihi: 15.02.2016). 32 Uğur Doğan, “Lise Öğrencilerinin Sosyal Ağ Siteleri Kullanımının Mutluluk, Psikolojik İyi-Oluş

ve Yaşam Doyumlarına Etkisi: Facebook ve Twitter Örneği”, Eğitim ve Bilim, Ankara, 2016, Cilt: 41, 217-237, ss. 217-218.

33 Sinan Aslan, Akademisyenlerde İnternet Bağımlılık Düzeyleri ve Buna Bağlı Oluşabilecek Sağlık Sorunları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Malatya, 2011, s. 12 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

34 Çam, a.g.e.,s. 56. 35 http://www.iletisimvediplomasi.com/dijital-cagin-cocuklari-ilkogretim-ogrencilerinin-facebook-

kullanimlari-ve-internet-bagımllıkları-uzerine-bir-arastirma-doc-dr-suleyman-sadi-seferoglu-uzman-hatice-yildiz/ (Erişim Tarihi: 15.02.2016).

Page 27: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

11

Araştırmacılar; Facebook kullanıcılarının kişilik özelliklerini belirlemek üzere;

yaşları 18-44 arasındaki bireylerde bir modelleme çalışması yapmıştır.

Araştırmacılar, aşırı düzeyde Facebook kullanan kişilerin az olanlara kıyasla daha

dışa dönük ve narsist olabildiklerini, gerçek yaşamda çoğunlukla yalnız bireyler

olduklarını ve daha az sorumluluk üstlendiklerini belirtmişlerdir. Facebook

kullanımının, yaşam memnuniyetini olumlu yönde etkilemesine karşın, akademik

başarıyı olumsuz yönde etkilediğini belirlemişlerdir. Akdemir (2013) de, ilköğretim

öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmasında; Facebook kullanımının okul başarısını

olumsuz etkilediği sonucunu ortaya koymuştur36. Yapılan çalışmalar, Facebook’un

akademik başarıyı düşürdüğü, gerçek yaşamda insanları asosyal hale getirdiği

şeklindedir. Facebook’ta online olma süresi uzadıkça bu sosyal ağa bağımlılık düzeyi

artmaktadır. Facebook bağımlılığı kavramından önce bağımlılık kavramı üzerinde

durmak gerekmektedir37.

1.2. İNTERNETİN KULLANIMININ OLUMLU VE OLUMSUZ ETKİLERİ

1.2.1. Toplum Bilinci ve İnternet

İnternetin Kullanımının Olumlu ve Olumsuz Etkileri: İnternet, hayatımıza hızlı

girmiş ve önemli boyutlarda yer edinmiştir. Bu nedenle, internetin insan yaşamına

kattığı olumlu ve olumsuz etkilerinin tartışılması ve toplumun internetin yarattığı bu

etkilerle ilgili olarak bilinçlendirilmesi gerekmektedir38.

İnternet teknolojisi; kamu sektörü, finans, iletişim sistemleri, sağlık, akıllı ev

teknolojileri, modern taşıma araçları, haberleşme, iletişim, ticaret, bilgiye kolayca

ulaşma, haberleşme ve birçok konularda geniş imkânlar sağlamaktadır. Günlük

yaşamda, en önemli olarak zaman, emek ve birçok durumda tasarruf etmemizi

sağlayan internet kullanımının, yararları yanında, zararları konusunda da toplum

bilincini artırmakta yarar vardır. İnternet, tacizde bulunma, dolandırıcılık, yetki dışı

erişim ve farklı hırsızlık yolları gibi hukuksal açıdan suç teşkil edecek ortamlar

oluşturmaktadır. İnternet ortamında karşılaşılacak risklerden korunmak adına

36 Nihal Tekin Akdemir, İlköğretim Öğrencilerinin Facebook Tutumları İle Akademik Erteleme

Davranışları ve Akademik Başarıları Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bilim Dalı, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2013, s. 22 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

37 Mustafa Türkyılmaz, “Facebook Bağımlılığı Ölçeğinin Türkçeleştirilmesi ve Facebook bağımlılığının okuma becerisine etkisi”, The Journal of Academic Social Science Studies, Kırşehir, 2015, 36, 265-280, s. 273.

38 http://www. bengisemerci. com/bilgisayar-internet-ve-televizyon/ (Erişim Tarihi: 11.04.2016).

Page 28: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

12

güncellenmiş sürekli eğitimler verilerek toplum bilinci oluşturulmalıdır. İnternet

kullanımı ile ilgili farkındalığın oluşması için, bu konuda başarılı olan ülkelerdeki

uygulamalara ve kanunlara dikkat edilmelidir39.

1.2.2. İşlemleri Kolaylaştırma Etkisi ve İnternet Teknolojisi

Temel ihtiyaçlarımızdan biri haline gelen internet, günlük hayatımızda önemli

ölçüde yer edinmiştir. İnternet teknolojisi, sağlık işlemleri, banka işlemleri gibi birçok

konuda kullanıcıların yaşantılarını kolaylaştırmaktadır. Kullanıcılarına, sunduğu

iletişim, araştırma, eğitim imkânları dışında, yaşantılarına oyun ve eğlence olanakları

ile heyecan katmaktadır. Bu nedenle, internetin olumlu ve olumsuz etkilerinin

tartışılması ve toplumun internetin yarattığı bu etkilerle ilgili olarak bilinçlendirilmesi

gerekmektedir. Eğitim ve öğretimin bilgilenme açısından, bireylere olumlu katkılar

sağladığı belirtilmiştir. Kontrolsüz ve yanlış kullanıldığında, çocuklar ve gençler için

büyük riskler oluşturabilmektedir40.

1.2.3. İnternetin Bağımlılık, Şiddet, Kontrolsüz Alış-Veriş, Haberleşme ve

Hacker Etkisi

İnternetin, temelde altı tane bilinen negatif etkisinin olduğu ve bunların birçok

risk faktörü oluşturduğu belirtilmiştir. Bunlar41;

1. Bağımlılık; İnternet bağımlılığı, bütün bağımlılık türlerinde olduğu gibi, kişinin

dış dünyadan soyutlanarak, vaktinin çoğunu internette geçirmesi ve asıl

sorumluluklarını ihmal etmesidir. Kişi kendisine sanal bir dünya yaratır, bu dünyanın

içinde kaybolarak olumsuz yönde gelişim göstererek, sosyal hayattan kopabilir. Bu

durumda diğer bağımlılık türlerinde olduğu gibi öncelikli olarak yapılması gereken,

bağımlılık yaratan nesnelerden biri olan bilgisayardan uzak tutmaktır. Ardından kişiye

yeniden sosyal hayata döneceği bir çevre oluşturmak ve onun ilgisini çekebilecek

yeni alanlar oluşturmak, sorunun çözümüne yardımcı olabilir.

2. Şiddet ve cinsellik: Çocuğun, yaşına uygun olmayan internet sitelerine

girmesi, istemeden de olsa, kavrayamayacağı, hatta daha da kötüsü yanlış

algılayacağı görüntü ve içeriklerle karşılaşabilecek olması problem oluşturmaktadır.

39 Ali Karagülmez, Yargıtay Üyesi, HUKAB Dergisi, http://www.hukabdergi.com/p1032/, (Erişim

Tarihi: 29.03.2016). 40 http://www. bengisemerci. com/bilgisayar-internet-ve-televizyon/ (Erişim Tarihi: 23.04.2016). 41 Salih Yeşil, Küreselleşme ve Işletmelerin Küreselleşme Süreçleri: Karşılaşılan Firsatlar ve

Tehditler, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2010, Cilt: 6, Yıl: 6, Sayı: 1, 22-72, s. 57.

Page 29: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

13

Bu duruma engel olunabilmesi açısından, kullanım sırasında çocuğa eşlik edilmesi,

çocuğun internet kullanımının sık sık kontrol edilmesi şiddet ve cinsel içerikli siteleri

filtreleyen programların yüklenmesi gibi uygulamalar yapılabilir. Bireyin, bilerek ya da

bilmeyerek, yaşına uygun olmayan gelişimini olumsuz yönde etkileyecek, şiddet ve

cinsellik içeren sitelere girmesi problem oluşturmaktadır.

3. Kontrolsüz alışveriş: Bireyler, internet ortamındaki reklamlardan etkilenerek

gereksiz harcamalar yapabilir.

4. İçki, sigara ve uyuşturucuya özendirme: İçki, sigara, alkol ve uyuşturucuyu

özendirebilecek içerikler bazı internet sitelerinde yer almaktadır.

5. Haberleşme: İnternette sohbet etme, kötü niyetli kişilerle yapılan görüşmeler

riskli durumlara yol açabilmektedir. Özellikle çocuklar kötü niyetli insanların

tuzaklarına düşebilir, çocuk istismarı, hırsızlık gibi farklı problemlerle karşılaşabilirler.

6. Hacker yetişmesi: Erişimine izin verilmeyen internet sitelerine girerek,

isteyerek ya da istemeyerek zarar verip hukuksal açıdan suç oluşturabilirler.

1.2.4. İnternetin Fiziksel, Psikolojik ve Sosyal Etkileri

İnternetin yarattığı Fiziksel, Psikolojik ve Sosyal Etkileri aşağıdaki şekilde

sıralamak mümkündür42;

1. Fiziksel Etkileri: Bilgisayar kullanımı sırasında bireyler daha az hareket

etmektedirler. Kullanıcıların uzun süre düzgün oturmayışı ve aşırı bilgisayar

kullanımı, kas ve kemik ağrılarına, kilo problemlerine, göz rahatsızlıklarına ve birçok

fiziksel hastalıklara zemin oluşturabilmektedir.

2. Psikolojik Etkileri: internetin uzun süre kullanımı sonucu “internet tutkunluğu”

adı verilen belirti ortaya çıkabilmektedir. Bunun sonucu olarak, internet kullanmanın

ya da kullanamamanın oluşturduğu stres, endişe, sürekli interneti düşünme hali,

sıkıntı ile kendini göstermekte ve bireyin içe kapanma eğilimini artırmaktadır. Uzun

sure internet kullanımı sonucunda, önemli işler ihmal edilmekte stress, endişe, içe

kapanma, ebeveynlere kötü davranma ve istemsiz kas hareketleri görülebilmektedir.

Bunun yanında aşırı internet kullanımının bireyin sosyal hayatını etkileyerek iş ve

akademik başarısında da olumsuz etkileri olduğu gözlemlenmiştir.

42 http://eprints.rclis.org/7317/1/tuncer.pdf (Erişim Tarihi: 22.03.2016).

Page 30: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

14

3. Sosyal Etkileri: internet dünyasına kapılan çocukların arkadaş edinmekte

zorlandıkları ve kendilerini yalnız hissettikleri saptanmış ve toplumdan uzaklaşarak

iletişim kurmakta sıkıntı çektikleri gözlenmiştir.

4. Suça Yöneltme Etkileri: internet ortamında ilgisini çeken alanlara yönelen

çocuk, bir anda, yaşına uygun olmayan ve kendisini suça yöneltebilecek olumsuz

içerikli sayfalarla karşılaşabilmekte ve bunları merak ederek uygulama isteği

duyabilmektedir. İletişim, eğitim ve eğlence gibi birçok iyi yönlerinin yanı sıra, internet

ortamı, çocukları ve gençleri olumsuz yönde etkileyebilecek kötü içeriklere de

sahiptir. Gereğinden fazla kullanımı, fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan olumsuz

etkiler oluşturabilmekte ve internet bağımlılığı yaratabilmektedir.

1.3. SOSYAL MEDYA VE FACEBOOK

Sosyal ağ siteleri, kendi tercih ettiği özelliklerini öne çıkaran, açık ya da kapalı

profil sayfası düzenleyebildikleri sınırlı uygulamalardır. Sosyal ağ siteleri,

kullanıcıların paylaşımlarını, hareketlerini ve arkadaş listelerini birbirine bağlayarak

izleme olanağı veren internet tabanlı uygulamalardır. Kullanıcılar profillerine,

fotoğraf, link, müzik, video, sesli ve görüntülü birçok içerik ekleyebilmektedir.

1.3.1. Facebook Ağ Sitesinin Kuruluşu

Sosyal medya, ağ teknolojisini kullanarak hizmet ve uygulamalar sunmaktadır.

İlk sosyal ağ sitesi 1997 yılında kurulmuştur. Günümüzde farklı uygulama çeşitliliği

ile birlikte yüzlerce sosyal ağ sitesi bulunmaktadır. Günlük yaşantımızda sosyal ağ

siteleri, hızla yayılmaya ve popülerliğini artırmaya devam etmektedir. Facebook,

Twitter, Ning, Google Plus, Linkedin, Tagged, Hi5, Myyearbook, Myspace, Mylife

Meetup, Badoo, Bebo gibi dünya çapında tanınan birçok ağ sitesi mevcuttur. Sosyal

ağ siteleri en çok lise ve üniversite öğrencileri tarafından kullanmaktadır43.

Sosyal ağ siteleri içinde en çok tanınan ve kullanıcıya sahip olan sosyal ağ

sitesi ise Facebook‟tur (Facebook, 2013). Mark Zuckerberg ve arkadaşları tarafından

4 Şubat 2004 tarihinde kurulan Facebook, tüm dünyada oldukça yaygın bir kullanıma

sahiptir. Başlangıçta Harward Üniversitesi öğrencilerinin kullanımı için tasarlanmıştır.

Sonraki zamanlarda diğer üniversite öğrencileri ile lise öğrencilerinin kullanımına

43 Boyd Danah m., Nicole B. Ellison, “Social network sites: Definition, history, and scholarship”,

Journal of Computer‐Mediated Communication, American, 2007, 13(1), 210-230, s. 225.

Page 31: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

15

açılarak hızla yayılmıştır. Geçerli bir e-mail adresi ile birlikte herkesin kolaylıkla kayıt

yapabileceği bir yapıya ulaşan Facebook’a istenilen bilgilerin girilmesi ve yönetici

onayından geçildikten sonra üye olunabilmektedir44.

1.3.2. Facebook Ağ Sitesinin Kullanım Alanları ve Kullananların Sayısı

Facebook’ta kullanıcılar; sosyal ilgi gruplarına katılabilir, kendisi grup kurabilir,

gruplarda fikir alışverişlerinde bulunabilir, birbirleri ile mesajlaşabilir, chat yapabilir,

fotoğraf, link paylaşabilir, yorum yapabilir, arkadaşlarının duvarına yazı yazabilir,

çeşitli uygulamaları ekleyerek, oyun oynayabilir. Facebook sağladığı teknoloji

olanakları, uygulama çeşitliliği ile hızlı bir şekilde milyonlarca insana ulaşmış,

insanların günlük yaşamının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Facebook’un

sosyal ve kültürel yapıyı önemli derecede etkilemesi araştırmacıların ilgi odağı

olmuştur45.

Facebook, 2015 yılı ikinci çeyrek diliminde, kullanıcı istatistiklerini açıklamıştır.

Kullanıcı sayısının, tüm dünyada geçen yıla göre % 17 artış göstererek 989 milyona

ulaştığını belirtmiştir. Kullanıcıların % 65’nin ise Facebook’a hergün giriş yaptığını

açıklamıştır. Mobil kullanıcı sayısının da 844 milyon ulaştığını belirtmiştir. 30 Haziran

2015 itibari ile tüm dünyadaki kullanıcı sayısı 1,49 milyara, aktif mobil kullanıcı sayısı

da 1,31 milyarı bulmuştur. Facebook, dünya nüfusunun neredeyse yarısı kadar

kullanıcı sayısına sahiptir. Günde 1,5 milyar aramanın yapıldığı Facebook’ta 850

milyon grup ve 450 milyon etkinlik yer almaktadır. Facebook mobil uygulamaları

Messenger’da 700 milyon, Whatsapp’ta ise aylık 800 milyon aktif kullanıcıya sahiptir.

Kullanıcılar Facebook, Messenger ve Instagram uygulamalarında günde ortalama 46

dakika vakit geçirmektedir. Facebook’un Türkiye’deki aylık kullanıcı sayısı 40

milyona yaklaştı: Açıklanan 2015 ikinci çeyrek kullanım verilerine göre Türkiye’de her

ay 39 milyondan fazla kişi Facebook’a giriş yapmaktadır. Türkiye’deki günlük aktif

kullanıcı sayısı ise 26 milyona ulaşmış durumda. E-marketer’in açıkladığı verilere

göre Türkiye’deki internet kullanıcılarının sayısı 44 milyonun üzerindedir. Türkiye’de

interneti olan insanların yüzde 88’inden fazlasının Facebook’ta olduğu anlamına

gelmektedir46.

44 Danah m., Ellison, a.g.e., s. 215. 45 Charles Steinfield, Nicole B. Ellison ve Cliff Lampe, Social capital, self-esteem, and use of

online social network sites: A longitudinal analysis, Journal of Applied Developmental Psychology, American, 2008, 434-445, s. 441.

46 http://www. dijitalajanslar.com/guncel-facebook-istatistikleri-2015/. (Erişim Tarihi: 03.09.2015)

Page 32: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

16

1.4. PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK

Psikolojik dayanıklılık, olumsuz yaşantılarla karşı karşıya kalan bireylerin

yaşantılarını tehdit eden unsurlar karşısında kendini koruyabilmesi durumudur.

Stresli ve sıkıntılı yaşantılar karşısında direnç göstererek uyum sağlayabilmek olarak

tanımlanmaktadır. Psikolojik dayanıklılık kavramı; stresli ve sıkıntılı durumlar (doğal

afetler, boşanma, terör, fakirlik, aile düzeninde bozulma, şehir değiştirme vb.)

durumlar karşısında koruyucu faktörler ile risk faktörlerinin etkin hale gelmesi, süreç

içinde, kişinin yaşamında oluşan değişikliklere alışabilmesidir47.

1.4.1. Dayanıklılık Kavramı

Psikolojik dayanıklılık; kişinin hayatında karşılaştığı çeşitli olumsuz olaylar ve

bu olaylar karşısında kişiyi koruyan kalkan etkisine sahiptir. Psikolojik dayanıklılığı

yüksek olan kişilerin hayatlarında olan prolemlere karşı daha az hassasiyet ve

depresyon semptomları gösterdiği belirlenmiştir48. Yüksek psikolojik dayanıklılığı

olan kişilerin, etrafındaki kişileri etkileme potansiyeline sahip oldukları, olumsuz ve

travmatik olaylardan avantaj sağlama gücüne ve dayanıklılığına sahip olduklarını

ifade edilmektedir. Psikolojik dayanıklılığın literatürdeki bazı tanımları şunlardır49:

1. Kişilerin belirli nitelikleriyle geniş çevreleri arasında karmaşık ve karşılıklı

olan bir oyundur,

2. Bireyin mücadele etme yeteneği ile stres arasındaki bir dengedir,

3. Stresli yaşantıların sonucunda türemiş olan risk faktörleri ve riskin negatif

etkisini azaltan koruyucu faktörler, psikolojik dayanıklılık için büyük bir önem taşır,

4. Yaşam bağlamına dayalı olan psikolojik dayanıklılık dinamiktir,

5. Başarı, kişiyi ve kişinin yeteneklerini güçlendirir. Psikolojik dayanıklılık

sonradan gelişebilen bir kavramdır.

6. Dayanıklılık bireyin hayatının dönemlerinde önemli bir rol oynar50.

Psikolojik dayanıklılık, kişinin kendi özelliklerini tanımlayan bir terimdir.

Psikolojik dayanıklılığın dış faktörlerden de etkilenmesi mümkündür. Psikolojik

47 Benjamin Doty, “The Construct of Resilience and its Application to the Context of Political

Violence”; Pursuit: The Journal of Undergraduate Research at the University of Tennessee Copyright, America, 2009, 137-154, s. 143.

48 Simge Yalçın, İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ile Stres, Psikolojik Dayanıklılık ve Akademik İyimserlik Arasındaki İlişki, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2013, s. 19 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

49 Yalçın, a.g.e., s. 22. 50 Neslihan Eminağaoğlu, Güç koşullarda yaşayan sokak çocuklarında dayanıklılık (sağlamlık),

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ege Üniversitesi, İzmir, 2008, s. 11, (Yayımlanmamış Doktora tezi).

Page 33: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

17

dayanıklılığı güçlendiren ve destekleyen olaylar da mevcuttur. Bunlar aile ortamının,

anne-baba-çocuk ilişkisinin iyi olmasının ailelerin özellikle çocukların çevrelerindeki

değişimleri fırsat olarak algılamalarının sağlanması, psikolojik dayanıklılığın güçlü

olmasına vesile olmaktadır.

1.4.2. Psikolojik Dayanıklılık Kavramı

Psikolojik dayanıklılık terimi, bir maddenin aslına kolay dönebilmesi, esnek

olması anlamında Latince “resiliens” kökünden türemiştir51. Litaratürde bu kavram ile

ilgili bir çok tanıma rastlanmaktadır. Dilimize kazandırılma sürecinde, “Sağlamlık”,

“yılmazlık”, “dayanıklılık”, “toparlanma”, “güçlülük’ “psikolojik dayanıklılık” ve

“psikolojik sağlamlık” gibi çeşitli adlar verilmiştir. Basım ve Çetin 2011 yılında

ülkemizde bu alanda çalışan yirmi üç doçent ve profösörden oluşan öğretim

üyelerine, bu kavramla ilgili hangi tanımın uygun olacağı ile ilgili anket formları

göndererek sormuşlardır. Öğretim üyelerinden gelen cevaplar ve değerlendirmeler

doğrultusunda “psikolojik dayanıklılık” kavramında karar kılmışlardır. Bu çalışmada

da psikolojik dayanıklılık kavramı veri olarak benimsenmiştir52.

1.4.3. Kriz ve Travma

Psikolojik dayanıklılığı, bireylerin günlük hayatlarında ortaya çıkan problemlerle

etkili bir şekilde mücadele etme kabiliyeti olarak ifade etmişlerdir. Bağımlılık alanında

yaptıkları araştırmalarda, psikolojik dayanıklılığı; tolere etme, uyum sağlama, ya da

bireylerin hayatlarında yaşadıkları krizleri başarıyla aşması olarak belirtmişlerdir.

Psikolojik dayanıklılığın esnek olduğunu ve çok kolay şekil değiştiren bir yapıya

sahip olduğunu ifade etmişlerdir. Birey, psikolojik dayanıklılığın esnek yapısından

dolayı, kriz ve travma sonucu oluşan fiziksel ve ruhsal hasarların etkisinden hızlı

uzaklaşarak, iyileşme ihtimalini arttırmaktadır53.

1.4.4. Psikolojik Dayanıklılık ve A Tipi Kişilik

Psikolojik dayanıklılığı güçlü olan kişiler gelecekle ilgili hedeflerini rahatça

belirleyebilirler. Oluşabilecek riskleri engelleyebileceklerine inanırlar ve oluşmuş olan

sorunları düzeltmede geçmiş yaşantılarından daha iyi olabilme gücüne sahiptirler.

51 http://psycnet.apa.org/psycinfo/1995-25080-001 (Erişim Tarihi: 02.03.2016). 52 Nejat Basim, Fatih Çetin, “Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği’nin Güvenilirlik ve

Geçerlilik Çalışması”, Türk Psikiyatri Dergisi, Ankara, 2011, 22 (2), 104-116, 53 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3132556/ (Erişim Tarihi: 22.02.2016).

Page 34: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

18

Psikolojik dayanıklılığa sahip bireylerin A tipi kişilik özelliğine sahip olduğunu

belirterek yaşama pozitif bakan, sosyal destek açısından yeterli, sağlıklı alışkanlıkları

olan bireyler olarak tanımlar54.

1.4.5. Olaylar ve Bireylerin Tepkileri

Hayatın insanların karşısına çıkardığı bazı olumsuz olaylar karşısında bireyler,

farklı farklı tepkiler göstermektedir. Bu konu araştırmacıların ilgi odağı olup hakkında

çeşitli soruların sorulmasına temel oluşturmuştur. “Neden bazı bireyler çok üzücü

olaylarla karşı karşıya kaldıklarında eski hallerine dönebilirken, bazı bireyler ise

hemen yıkılmaktadırlar?” sorusu araştırmacılar ve diğer insanlar tarafından cevabı

aranan sorular olmuştur. Günlük hayatımızda pozitif psikoloji dalında öznel iyi oluş,

merak, mutluluk, umut, iyimserlik gibi birçok alanda daha çok araştırma yapıldığı

saptanılmıştır55.

1.4.6. Bireylerin Kendilerini Toparlayabilme Gücü

Bireylerin stresli durumlar karşısında gösterdiği direnç, bireyin psikolojik

dayanıklılığını belirlemektedir. Araştırmacılar, bireylerin tipik tutumlarından

bahsetmiştir. Bu tutumlar, strese karşı direnç gösteren bireylerin bir bakıma yaşam

tutumlarıdır. Tutumlar bireyin inançlarıyla alakalıdır. Bunlar: Bireyin kendisini işine

verebilme, değişmeye açıklık ve bireyin olayları denetimi altında tuttuğuna dair

inançlarıdır56.

Psikolojik dayanıklılık, travmatik olaylarla karşı karşıya gelen kişilerde görülen

hayatını devam edebilme, psikolojik uyumunu kaybetmeme veya bireylerin

kendilerini toparlayabilmenin gücü olarak tanımlanmaktadır. Psikolojik dayanıklılık

Rutter’a göre (2006), etkileşimli bir terimdir ve bu etkileşim bireyin yaşadığı travmatik

54 Şerife Terzi, Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılıklari Ve Algıladıkları Sosyal Destek

Arasindaki Ilişki, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, Ankara, 2010, 1-11, s. 5. 55 Hilal Karatekin, Benlik yapılarına göre başa çıkma stratejileri ve yaşam doyumunun

incelenmesi Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2013, s. 21 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

56 http://www.psych.ufl.edu/~shepperd/articles/hardiness.pdf (Erişim Tarihi: 22.02.2016).

Page 35: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

19

olaylar, bu travmatik olaylara rağmen meydana gelen olumlu psikolojik

davranımlarının sunucunda oluşan bir bileşimdir57.

1.4.7. Masten ve Psikolojik Dayanıklılık

Araştırmacılar psikolojik dayanıklılığı; bireylerin tehdit altında olduklarında, iç

ve dış dengelerini yeniden oluşturarak zor koşullar altında daha da güçlenerek

kurtulması olarak ifade etmişlerdir. Psikolojik dayanıklılılığa sahip olan bireyler

travmatik durumlarla karşılaştıklarında bile bunları kontrole alarak ve kendilerince bir

düzene sokarak iyleşebilmektedir58.

Psikolojik dayanıklılıkla ilgili literatürde birçok tanıma rastlayabiliriz. Her tanım

psikolojik dayanıklılığın farklı özelliklerini açıklar. Masten ve arkadaşları (1990),

Psikolojik dayanılıklığı ortak üç temel özellik olarak ele almıştır59:

Birinci Temel psikolojik dayanıklılık özelliği: Tüm zor yaşam koşullarına

rağmen, zorluklar karşısında güçlü olmak ve beklenenden daha iyi gelişim

göstermektir. Sağlam kalma nedeni olarak kişisel bir yeteneğe sahip oldukları inancı

vardır. Güç koşullar altında yetişmiş olmalarına rağmen başarılı ve ünlü olmuş

kişilerin yaşam öykülerinde bu inanç mevcuttur. Güç yaşam koşullarında yetişen

çocuklar ve risk altındaki grupların, yaşam dönemlerinde başarılı sonuçlar elde

edebileceği faktörleri belirlemeyi amaçlayan sistematik psikolojik dayanıklılık

çalışmaları bu özellik ile uyum ve benzerlik göstermektedir.

İkinci Temel Psikolojik Dayanıklılık Özelliği: Bireyin stresli ve riskli yaşam

koşullarına uyum sağlayabilme yeteneğiyle ilgilidir. Odak noktası olarak, aile içi

çatışma, boşanma gibi temel stres faktörleri bu olguda yer alır.

Üçüncü Temel Psikolojik Dayanıklılık Özelliği: Çok sevilen birini kaybetme,

doğal afet yaşama, travma ve kazalara maruz kalıp güçlü olabilme durumudur.

Üçüncü grup ile ilgili araştırmalar, yaşanan olumsuzlukların etkilerinden kurtulma

konusunda önemli rol oynayan kişisel özellikler ve farklılıkları araştıran çalışmalardır.

57 Michael Rutter, Implications of Resilience Concepts for Scientific Understanding, Annals New

York Academy Of Sciences, New York, 2006, 1-12, s. 12. 58 Eminağaoğlu, a.g.e., s. 112. 59 http://higheredu-sci.beun.edu.tr/text.php3?id=1623 (Erişim Tarihi: 18.02.2016).

Page 36: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

20

1.4.8. Şavaşmak veya Yenik Düşmek ile Psikolojik Dayanıklılık Ilişkisi

Psikolojik dayanıklılığın en belirgin özelliklerinden biri, bireyin strese sebep

olan durumlar karşısında, etkilenmeden kendisini daha fazla güçlendirebilmesi ve

yapmak istediklerini daha iyi yapabilmesidir. Klag ve ark. (2004) yaptıkları

araştırmada, bireyler yaşadıkları sorunları atlatarak ve atlattığı sorunlardan sonra

kendi psikolojik dayanıklılığını yükselterek geliştirebilmektedir. Psikolojik dayanıklığı

düşük olan bireylerin ise, zor durumlar karşısında, yaşamdan uzaklaşarak

savaşmayı bırakabileceklerini açıklamışlardır60.

Birey karşılaştığı sıkıntılarla daha fazla güçlenerek kendisini düzeltir.

Sıkıntılardan sonra bireyin hayatını daha iyi sürdürebilmesi psikolojik dayanıklılığı ile

mümkün hale gelmektedir61. Psikolojik dayanıklılık; bireyin olumsuz olaylar

karşısında güçlü kalması, bireydeki travmatik durumlardan sonraki sancılı

değişimlere uyum sağlayabilmesine olanak sağlayan önemli bir özelliktir. Bireyin

yaşamındaki çeşitli sorunlara ve zorluklara karşı dayanarak sağlığını devam

ettirebilmesinde ve bireyin yaşadığı zorluklarla daha güçlü olabilmesine neden olan

psikolojik dayanıklılığın kişinin en önemli özelliklerinden biri olduğunu belirtmişlerdir.

Goldstein ve Brooks (2005), psikolojik dayanıklılığı bireyin yaşadığı sorunları

kendisine çevirip bu sorunlardan yararlanabildiği ve olumsuz olarak etkilenmemesi

olarak tanımlamıştır62.

1.4.9. Dayanıklılık, Ayakta Kalanlar Kavramı

Dayanıklılık kavramı ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkmıştır.

Dayanıklılık kavramı 19. yüzyılın ortasında Horatio Alger’in kitaplarında ve

öykülerinde görülmüştür. Yoksul ve evsiz olan insanların iyi şans, kuvvetli irade ve

sıkı çalışmaları sayesinde güçlüklerle mücadele edebileceklerini, Alger öykülerinde

dile getirmiştir63.

60 Stefanie Klag, Bradley Graham, “The Role of Hardiness in Stress and Illness. an Exploration

of the Effect of Negative Affectivity and Gender”, British Journal of Health Psychology, Londra, 2004, 117-161, s. 143.

61 Froma Walsh, Spiritual Resources in Family Therapy, Guilford Press, New York, 2009, s. 78.

62 Sam Goldstein, Robert Brooks, ”Why study resilience?”, Handbook of Resilience in Children Springer, New York, 2005 s. 3-17, s. 12.

63 Ralph Tarter, Michael Vanyukov, “Re-Visiting the validity of the construct of resilience, Resilience and development: Positive life adaptations”, Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York, 1999, 85-107, s. 92.

Page 37: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

21

1950’li yıllardan sonra ise alkolik bir aileden gelme, istismarcı bir eşe sahip

olma ya da hayatı tehdit eden hastalıklara kapılma gibi risklere rağmen, duygusal

bozukluklar ve sosyal uyumsuzluklar göstermeyen kişileri tanımlamak amacıyla

“ayakta kalanlar” (survivor) terimi ortaya çıkmıştır64. Bu yıllarda durumun

tanımlanması için “ayakta kalanlar” ve “dayanıklılık’’ kavramları kullanılmıştır65.

1960 yılından sonra, davranış bilimciler bu alanın gelişim sürecini daha farklı

bir şekilde ifade etmek için yeni terimler ortaya koymuşlardır. Bu terimlerin temelleri,

gelişimsel sonuçları meydana getiren boylamsal çalışmalardan oluşmaktadır.

Davranış bilimcilerin, dayanıklılılığa olan ilgilerinin başlangıç noktası, sıkıntılı ve

travmatik olaylar sonucu çocuklarda beklenen olumsuz gelişimsel sonuçlar yerine,

çocukların olumlu gelişimsel sonuçlar göstermesidir. Meydana gelen bu yeni terimler

içerisinde en fazla dikkat çeken dayanıklılık kavramıdır66.

Psikolojik dayanıklılık alanında yapılan ilk kapsamlı çalışma; Illinois Bell

Telephone şirketinde 1975-86 yılları arasında Suzanne Kobasa tarafından yapılan

araştırmadır. Bu araştırma için, şirketin yöneticilerine her yıl psikolojik ve tıbbi testler

uygulanmıştır. Bu yıllarda, modern iletişim endüstrisine doğru bir dönüşüm olmuştur.

1982 yılında IBT şirketinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının işlerine son verildiği

saptanmıştır. Bu dönemin oldukça stresli bir geçiş dönemi olduğu belirtilmiştir. Bu

aşamada bazı çalışanlar psikolojik ve fiziksel rahatsızlıklar yaşamışlardır. Bunun

yanı sıra moral ve motivasyonu düşük seviyede olan birçok yöneticinin, bütün

olumsuzluklara karşı mücadele ettiği ve bu süreci hasarsız bir şekilde atlatan

yöneticiler olduğu görülmüştür. Bu araştırmanın sonucunda, dayanıklı bireylerin

dayanıklı olmayan bireylere göre daha az hastalandığı açıklanmıştır. Psikolojik

dayanıklılık ile ilgili ilk verilere, 1981 yılında yapılan bu araştırmanın sonucunda

ulaşılmıştır67.

1.4.10. Psikolojik Dayanıklılığı Etkileyen Faktörler

Psikolojik dayanıklılık, bir özelliği değil; bir süreci ifade etmektedir. Psikolojik

dayanıklılığın anlaşılması için olumsuz ortamlara rağmen iyi bir uyumun ortaya

çıkmasını sağlayan, bütün parçaların oynadığı rollerin ortaya koyulmasına

64 Tarter, Vanyukov, a.g.e., s. 90. 65 Tarter, Vanyukov, a.g.e., s. 88. 66 http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F0-306-47167-1_3 (Erişim Tarihi: 11.03.2016). 67 http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F0-306-47167-1_3 (Erişim Tarihi: 14.03.2016).

Page 38: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

22

gereksinim vardır68.Psikolojik dayanıklılığı etkileyen unsurlar, üç sonuca göre

açıklanmaktadır. Bunlar: Risk faktörleri, koruyucu faktörler ve olumlu sonuçlardır69.

Psikolojik dayanıklılık ile ilgili tanımlara bakıldığında, psikolojik dayanıklılığın

bireyin birtakım risk faktörlerine maruz kaldıktan sonra, koruyucu faktörler yoluyla

riskli durumların olumsuz etkilerini tolere etmesi, uyum sağlaması ve normal

gelişimsel sürecini devam ettirmesi durumudur. Bu nedenle, psikolojik dayanıklılığı

açıklamak için risk faktörlerinin, koruyucu faktörlerin ve olumlu sonuçların

anlaşılmasına ihtiyaç vardır.

1.4.11. Risk Faktörleri

Bireyin günlük yaşamında meydana gelen olumsuz olaylarla karşı karşıya

kalması veya olumsuz olaylara tanıklık etmesi, bireyin psikolojik olarak düzgün ve

sağlıklı bir yaşam sürmesinde sıkıntılara neden olmaktadır. Bu durum karşısında,

bireyin sergilemiş olduğu dayanıklılık, bireyin yaşam sürecinin işleyişine etki

etmektedir. Düşük sosyo-ekonomik düzey, aile içi şiddet, genetik bozukluklar, ailenin

düşük eğitim düzeyi, aile bireylerinin gösterdiği patolojik bozukluklar, parçalanmiş bir

aile risk içeren faktörler arasına girmektedir70.

Bireylerin hayatında yaşadığı, çeşitli problemler birey için birer risk faktörüdür.

Risk faktörlerinden örneğin: Aile ve toplumsal çevresinden kaynaklanan sorunlar

olarak; anne babanın boşanması, ebeveynlerden birinin ya da hiçbirinin hayatta

olmaması, ebeveyn-çocuk arasındaki iletişim kopukluğu, katı ve olumsuz disiplin

kuralları, kardeşleriyle ilişkilerinin iyi olmaması, aile içi şiddet, ailede ihmalin ve

istismarın bulunması, göç, işsizlik ve bunun gibi birçok toplumsal olaylar, bireyin

psikolojik dayanıklılığına etki etmektedir. Birçok stres faktörünün aynı zamanda

meydana gelmesi veya süregelmesi bireyin ruh sağlığına ve psikolojik dayanıklılığına

olumsuz bir şekilde etki etmektedir71.

68 Rutter, a.g.e., s. 7. 69 Recepoğlu, Tümlü, a.g.e., s. 209. 70 Gürgan, a.g.e., s. 22. 71 Goldstein, Brooks, a.g.e., s. 13.

Page 39: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

23

Rutter (2006), Kişiyle ilgili, aile ile ilgili ve toplumsal risk faktörleri olmak üzere

üç grupta incelemiştir72.

1. Kişiyle ilgili risk faktörleri: Sağlık problemlerinin olması, kaygılı olması, düşük

benlik saygısı, baş etme mekanizmalarını etkin kullanamaması, kaygılı bir mizaç,

otokontrolunun az olması, kendini başarılı ve etkili bir şekilde ifade edememesi, sinirli

bir kişilik yapısına sahip olması, düşük zeka seviyesi ve uyumsuz davranışlar

gösterme durumlarını ifade eder

2. Aile ile ilgili risk faktörleri: Tek ebeveyne sahip olma, boşanma, katı ve

dengesiz aile tutumu, kardeşler arası olumsuz ilişkiler, ailede yaşanan sağlık

problemleri, aile içi şiddet, ailede istismar ve ihmali kapsar.

3. Toplumsal risk faktörleri ise: Göç, işsizlik, sosyo-ekonomik düzeyde

düşüklük, okul ya da diğer hizmetlerin eksikliği, madde kullanımı, örnek rol

modellerin az olması ve şiddetin yaşandığı bir çevreyi tanımlar.

Yaşanan tüm risk faktörleri, bireyin yaşamında bir ya da birden fazla problemin

ortaya çıkma olasılığını arttıran, gelişime yönelik riskleri ifade eder. Karşılaşılan bir

travmatik ya da olumsuz olayın tek başına tehditleri ortaya çıkarması çok olası bir

durum değildir. Stres kaynağının sürekli ve yaygın olarak ortaya çıkması, riski

artırarak negatif sonuçların oluşmasına zemin hazırlar73.

1.4.12. Koruyucu Faktörler

Koruyucu faktörler, kişiler üzerinde psikolojik ve biyolojik bakımdan, negatif

sonuçlar doğurma olasılığını azaltan olumlu özellikler olarak belirtilmektedir. Aynı

zamanda koruyucu faktörlerin kişilerle olumsuz anılar, zor yaşantılar arasında işlev

gören kişisel, ailesel ve çevresel faktörler olduğu belirtilmektedir. 74Koruyucu

faktörler, psikolojik dayanıklılığı önemli bir şekilde etkilemektedir ve bunlar risk

faktörleri ile mücadele etmekte büyük bir rol oynamaktadır. Bundan dolayı bu

faktörlerin olumsuz durumlarla mücadele etmekte kişilere umut ve hırs verdiği

belirtilmektedir. Koruyucu faktörler üç sınıfa ayrılmaktadır75;

72 Rutter, a.g.e., s. 10. 73 http://higheredu-sci.beun.edu.tr/text.php3?id=1623 (Erişim Tarihi: 22.04.2016). 74 http://www.slideshare.net/koccintosbor9/snyder-c-r-lopez -s-j-eds-handbook-of- positive-

psychology (Erişim Tariji: 15.02.1016). 75 Gamze Ülker Tümlü, Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri Farklı Üniversite Öğrencilerinin Temas

Engellerinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012, s. 36 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Page 40: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

24

1. Kişisel koruyucu faktörler: Bu faktörler şunları kapsamaktadır: Kişinin

kendine güvenmesi, umutlu olması, pozitif duygulara sahip olması, güçlü bir kişilik,

özsaygı, birine bağlanma, geleceğe yönelik amaç sahibi olma, kişinin maneviyat ile

yakından ilgili olması, optimist düşüncelere sahip olması, özyeterlilik, kişinin problem

çözme odaklı olması, dışa dönüklük, kaynakları stratejik olarak kullanabilme, kişinin

problem çözme becerisinin olması, duyarlılık, bilinçlilik, atılganlık, sorumluluk sahibi

olma gibi faktörleri kapsamaktdır76. Aynı zamanda bireyin normal ve normal üstü

zekaya sahip olmasının da koruyucu faktör olduğu ifade edilmiştir. Zeka seviyesi

yüksek olan kişilerin riskli olaylar sonucunda etkili çözümler üretebildikleri

saptanmıştır77.

2. Ailesel Koruyucu Faktörler: Bireyin ailesi ile olan olumlu iletişimi, ailesel

bağlılık, ilgili ebeveynlere sahip olma, ebeveynlerin birlikte olması ve ailesel

konularda ailece hareket edilebilmesi, görev paylaşımı ve görevlerin yerine

getirilmesidir78 79.

3. Sosyal Koruyucu Faktörler: Bu faktörler bireylerin korunmasını sağlayan

kişisel ve ailesel faktörlerin dışındaki tüm psikolojik, fiziksel ve sosyal destekleri

kapsamaktadır80 .

1.4.13. Oluşan Olumlu Sonuçlar

Bireylerde psikolojik sağlamlık süreci sonrasında oluşan olumlu sonuçları

maddeleştirmişlerdir81:

1. Gelişimle ilgili görevlerin yapılması,

2. Akademik alanda başarı,

3. Sosyal çevresiyle olumlu ilişkiler,

4. Suç işlemekten kaçınma,

5. Psikolojik olarak sağlıklı olma,

6. Duygusal sıkıntılarının az oluşması,

76 Bircan Ergün Başak, “Düşük gelirli ailelerden gelen üniversite öğrencilerinin öz duyarlık,

sosyal bağlılık ve iyimserlik ile psikolojik dayanıklılık düzeyleri arasındaki ilişkiler” Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, 2012, s. 23 (Yayımlanmamış Doktora tezi).

77 Bahadır Özcan, Anne-babaları boşanmış ve anne-babaları birlikte olan lise öğrencilerinin yılmazlık özellikleri ve koruyucu faktörler açısından karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2005, s. 37 (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).

78 Özcan, a.g.e., s. 53. 79 Başak, a.g.e., s. 54. 80 Başak, a.g.e., s. 56. 81 http:// www. slideshare. net/ koccintosbor9/snyder -c-r-l opez-s-j- eds- handbook- of-positive-

psychology, (Erişim Tarihi: 12.02.2016).

Page 41: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

25

7. Mutluluk duygusu,

8. Eğitimine devam etme isteği ve davranışı,

9. Yaşına uygun spor aktivitelerini tercih etmesi,

10. Aktif olarak sosyal yardım etkinliklerine katılma,

11. Ders dışı hobilerinin olması,

12. Kurallara uyma konusunda dikkatli ve istekli olma,

13. Samimi arkadaşlık ilişkilerinde daha başarılı olma,

14. Arkadaş grubu tarafından onaylanmak,

15. Psikopatolojik herhangi bir semptomun olmaması,

16. Psikososyal uyumun gerçekleşmesi,

17. Bireyin kendi kabulünü gerçekleştirmesi,

18. Yaşam doyumunun oluşması,

19. İyilik halinin oluşması,

Bu maddeler bireyin, koruyucu faktörler yoluyla risk faktörlerinin üstesinden

gelmesi sonucunda oluşan olumlu sonuçları ifade etmektedirler82.

82 Ş. Kılıç, Üniversite öğrencilerinin yalnızlık ve psikolojik dayanıklılıklarının incelenmesi.

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2014, Erzurum, s. 23 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Page 42: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

26

İKİNCİ BÖLÜM

PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK SÜRECİ, İÇSEL YETİLER, DIŞSAL YETİLER,

PSİKOLOJİK ANLAMDA DAYANIKLI OLAN BİREYLERİN, KENDİNİ

KORUYABİLEN KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ VE YURT İÇINDE VE YURT DIŞINDA

YAPILAN ARAŞTIRMALAR

2.1. PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK SÜRECİ, İÇSEL VE DIŞSAL YETİLER

İçsel ve dışsal yetiler bireyin, sahip olduğu içsel ve dışsal koruyucu faktörlerle,

risk faktörlerinin üstesinden gelmesi sonucunda kazandığı yeterliliklerdir. Bunlar,

bireyin gelişim görevlerini yerine getirilmesi, akademik başarının olması, olumlu

sosyal ilişkiler ve sosyal yeterliğinin olması, suça yönelik davranışlardan uzak

durması, duygusal problemlerin ya da semptomların az olması, mutlu olması, okula

devam etmesi, sosyal yardım çalışmalarına katılması, ders dışı etkinliklerin içinde

yer alması, kurallara uygun davranışlar göstermesi, arkadaşları tarafından kabul

görmesi, psikopatolojinin bulunmaması, kendini kabul etmesi ve uyumlu olması, iyilik

hali, yaşam doyumu gibi olumlu sonuçlar olabilir83.

Sahip olduğu içsel ve dışsal yetiler bireyin, risk faktörleri ile başedebilmesini

sağlayan unsurlardır. Bu unsurlar bireyin sağlıklı gelişim süreçleri geçirmesi,

akademik başarı, psikolojik semptomlara daha az rastlanması, suça meyil etmemesi,

sosyal ilişkilerde ve aktivitelerde bulunması, sosyal kabul görmesi, mutlu olması gibi

pozitif sonuçlar olabilir.

2.1.1. Psikolojik Dayanıklılık Faktörleri

2.1.1.1. İyimserlik

İyimser olan bireyler sorunları anlayarak sıkıntılarını çözmeye odaklanırlar. Bu

bireyler kendilerinin olumlu yönlerini görürler. Çözümü bulunan sorunlara

odaklanırlar. Gösterişçi olan iyimser bireyler bencildirler. Bu kişiler sadece kendileri

için çabalar ve etrafında olan kişilere iyilik yaptığını söylerler. Bu bireyler sahte bir

algıya sahiptirler. Kişinin içinde bulunduğu durumları kabullenmesi, iyimserliğini

devam ettirmesi, sorunlara karşı streslenmek yerine sorunların çözülmesi için çaba

83 Gamze Ülker Tümlü, Ergün Recepoğluüniversite Akademik Personelinin Psikolojik

Dayanıklılık doktara tezi, http://higheredu-sci.beun.edu.tr/ (Erişim Tarihi: 02.03.2016).

Page 43: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

27

göstermesi ve anlayışlı olması gerektiğini ifade etmiştir. Bireyin, acı veren anılardan

kaçmaması gerektiği bunlarla yüzleşmek ve bu sorunların çözümünü bulmaya

odaklanması gerektiği bireyin psikolojik dayanıklılığını geliştirmesi bakımından

önemli bir rol oynamaktadır84.

2.1.1.2. Korkuyla Yüzleşmek

Bireyler yaşadıkları stresli olaylarla yüzleştikleri anda daha güçlü ve ileriye

doğru gitme imkanları vardır. Düşük psikolojik dayanıklılığa sahip olan bireyler zayıf

ve kırılgan bir kişilik özelliğine sahiptirler85.

2.1.1.3. Vicdan, Doğru Olanı Yapmak

Benlik saygısı bireyin kendisinde gördüğü en büyük değerlerden biri olarak

tanımlanmaktadır. Benlik saygısı ne kadar yüksek ise psikolojik dayanıklılık o kadar

da yüksektir. Düşük psikolojik dayanıklılığı olan bireyler pozitif inançları erteleme

özellikleri vardır. Birey her ne kadar sorunla karşı karşıya kalsa da yerine getirmesi

gereken işlerini ertelemeden yapıyorsa o birey psikolojik sağlamlığı yüksek olan bir

bireydir. Cesaretli bireyler bir olay karşısında tehlikeyi gördükleri anda ne pahasına

olursa olsun doğruluktan ayrılmamaları gerektiğini bilmektedir86.

2.1.1.4. İnanç

Kişi Allah’ın affedici olduğunu düşündüğü zaman kendisini de affedici olmaya

yönlendirmektedir. Travmaya sebep olan bireyleri de affederek sorunları bitirmeyi

sağlayabilir87.

2.1.1.5. Sosyal Destek

Yapılan araştırmada aile ve sosyal yaşamla bağın güçlü olmasının psikolojik

dayanıklılıkta önemli bir rol oynadığı ifade edilmiştir. Bireylere destek olan aile

bireyleri ile birlikte, kişinin sosyal hayatında olan kişiler de psikolojik dayanıklılığın

84 Yavuz Şahin, Takıntılı Olma Düzeyinin Kişilerin Benlik Algısı ve Psikolojik Dayanıklılık

Durumları Açısından Değişimlerinin Eğitim Düzeyleri, Cinsiyetleri ve Kardeşleri Olup Olmamasına Göre İncelenmesi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015, s. 62 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

85 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23446037 (Erişim Tarihi: 01.03.2016). 86 Şahin, a.g.e., s. 23. 87 Evrim Erten, Aslı Funda Kalkay Uney ve Nurhan Fıstıkcı, “Bipolar Disorder and Childhood

Trauma”, Current Approaches in Psychiatry, İstanbul, 2015, 157-165, s. 162.

Page 44: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

28

yükselmesinde önemli bir rol oynar. Kişinin aileden ve dışarıdan sosyal destek

alması kişinin hayatındaki travmatik olaylarla mücadele etmesi için güç vermektedir.

Sosyal destek aynı zamanda kişinin ruhsal sağlığının iyi olmasında önemli bir rol

oynamaktadır88.

2.1.1.6. Rol Modeller

Birey yaşamındaki kuvvetli ve dayanıklı kişileri kendine model olarak alıp,

onların güçlü taraflarını kendine eklemesi ve travmatik yaşantılarla mücadele

edebilecek bir duruma gelmesi olarak tanımlanmaktadır89.

2.1.1.7. Egzersiz

Fiziksel egzersiz ve spor, kişinin psikolojik dayanıklılığı ve duygu durumlarına

olumlu bir şekilde etki etmektedir90.

2.1.1.8. Beyin Sağlığı

Bireyler düşüncelerini ve eylemlerini kendilerinin yazdıkları senaryolarla

geliştirip kendilerini, ilerletebilirler. Kişi, kafasında olan zor düşüncelerle mücadele

etme yolunu bulursa, kişinin psikolojik dayanıklılığı büyük bir oranda artacaktır. Eğer

kişi yaşamında olan olaylarla ilişkili bir farkındalık içerisindeyse ve kişi güçlü bir

psikolojik dayanıklılığa sahip ise o kişi aynı zamanda fiziksel yönden de güçlü olma

ihtimaline sahiptir91.

2.1.1.9. Bilişsel ve Duygusal Esneklik

Bireyin yaratıcı düşüncelere sahip olması ve doğaçlama davranabilme

özelliğinin olması, hayatında yaşadığı şiddetli travmalarla hızlı bir şekilde mücadele

etmesinde faydalı olacaktır. Bireyin pozitif düşünmesi sorun çözücü yaratıcı ve hızlı

düşünmeyi gerçekleştirmektedir. Bireylerin hayatlarında başarılı olabilmeleri için,

psikolojik dayanıklılığın yüksek bir düzeyde olması gerekmektedir. Psikolojik

dayanıklılık kişinin hayatında her an değişen, zorlu ve geleceği belirsiz olan olaylarla

88 Önder Sipahioğlu, Farklı risk gruplarındaki ergenlerin psikolojik sağlamlıklarının incelenmesi,

Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008, s. 42 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

89 http://www.goodreads.com/book/show/15859831-resilience (Erişim Tarihi: 03.03.2016). 90 http://www.goodreads.com/book/show/15859831-resilience (Erişim Tarihi: 09.03.2016). 91 http://www.goodreads.com/book/show/15859831-resilience (Erişim Tarihi: 12.03.2016).

Page 45: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

29

mücadele etmesini sağlamaktadır. Bireylerin sahip olduğu mizah yeteneğinin de

zorlu hayat koşullarında güçlü olmalarında ve sorunları çözmelerinde etkisi olduğu

görülmüştür92.

2.1.1.10. Anlama ve Gelişme

Bireyin yaşadığı travatik olayları kendisini ilerletecek ve daha da

güçlenmesine neden olacak olaylar olarak karşılamasıyla, bireyin psikolojik

dayanıklılık gücü artmaktadır93. Psikolojik dayanıklılığı yüksek olan bireyler, zor anlar

yaşarken olgun bir şekilde düşünebilir ve kendilerini hiçbir şekilde değiştirmeden

hayatlarına devam edebilirler. Yaşadıkları olaydan sonra dayanma kuvvetlerini daha

da arttırarak, çok daha fazla güçlenmiş olabilirler94.

2.1.2. Psikolojik Dayanıklılığın Bileşenleri

Psikolojik dayanıklılık bileşenleri Kobasa'nın varoluşçu kişilik teorisine

dayanmaktadır. Psikolojik dayanıklılık kavramı ''stresli yaşam durumlarında bir direnç

kaynağı olarak işlev gören kişilik özelliği'' olarak belirtilmiştir. Kontrol, bağlanma ve

meydan okuma boyutlarından oluşmaktadır95. Psikolojik dayanıklılık bileşenleri

bireylerin stresli oldukları anlarda potansiyel riskleri imkânlara dönüştürebilecek gücü

ve motivasyonu sağlamaktadır. Dayanıklılık seviyesi yüksek olan bir birey, kendi

hayatını ve işini anlamlı bulmaktadır. Yaşantısını kontrol etme becerisine, olayları

yönlendirebilme inancına sahip olurken, yaşamın getirdiği değişikliklere ve risklere

karşı gayreti olması gerekmektedir96.

2.1.2.1. Kontrol

Kontrol, kişilerin içsel durumlarını, hareketlerini, hayatlarında bütün olup

bitenleri etkileyerek aynı zamanda istedikleri sonuçlara ulaşmalarını sağlayan, kişinin

davranış ve eylemlerini içerir. Kontrol seviyeleri güçlü olan kişiler, yaşam şartlarından

dolayı oluşabilecek çeşitli durumları etkileyebileceklerine dair kuvvetli bir inançları

92 Şahin, a.g.e., s. 23. 93http://www.goodreads.com/book/show/15859831-resilience (Erişim Tarihi: 15.03.2016). 94 Şahin, a.g.e., s. 23. 95 Emel Tekin, Askeri Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Psikolojik Dayanıklılık ve Tükenmişlik

Düzeylerinin Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2011, s. 43 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

96 Ali Çağatay Kılınç, “Examining Psychological Hardiness Levels of Primary School Teachers According to Demographic Variables”, Turkish Journal of Education Karabük University, 2013, 69-79, s. 74.

Page 46: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

30

vardır. Kontrol kavramı; hayatın getirdiği güçlükler karşısında güçlü olmayı, içsel

motivasyonu, karar verme becerisini, başarıya odaklanmayı, bireysel özgürlüğü,

seçim yapabilmeyi ve olayları değiştirebilme gücüne olan inancı içermektedir97.

2.1.2.2. Bağlanma

Bireylerin, hayatta karşı karşıya geldikleri durumların dışında kalmak yerine,

hayatın içinde olma isteğini belirtmektedir. Bağlanma kavramı hayatın tüm olumsuz

koşullarına rağmen bireylerin hayata pozitif bir açıdan bakmasıdır. İsteklerini

gerçekleştirmek için gösterdikleri gayret, yaşanan olaylara karşı yabancılaşmama,

bireylerin en önemli özelliklerinden biridir. Yaşam döngüsünde kişinin hayatını,

hedeflerini anlamlı bulması ve gerçekleştirmek için elinden gelenin en iyisini yapması

bağlanmanın en belirgin özelliklerinden birini oluşturmaktadır98.

2.1.2.3. Meydan Okuma

Meydan okuma, stabil olmaktan çok değişime olan inancı destekler. Yaşamda

normal bir durum olan değişimin, bireylere gelişim için birçok fırsat sunduğu

unsurlarını içeren meydan okuma; bireylere çevresiyle etkileşimde olmasını, çeşitli

şeyler denemeyi, yaşamda yeni şeyler öğrenmeyi, kendine güveni ve pozitif olmayı

içerir99.

Meydan okuma kavramı, bağlanma ve kontrol kavramlarının kullanımını

içermektedir. Bu kavram, bireyin içinde bulunduğu yaşam olayları, ilişkileri, sorunları,

olanakları bir tehdit olarak algılamamayı da kapsamaktadır. Bu kavramların

uygulanması bireye ne zaman durması gerektiğini aynı zamanda bireyin hangi

olayları dikkate almaması gerektiğini bilme imkânı sunmaktadır100.

97 H. Kamya, “Hardiness and spiritual wellbeing among social work students”, Journal of Social

Work Education, 2000, 36 (2), 231-241, s. 239. 98 Mithat Durak, Deprem Yaşamış Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Belirtilerini Yordamada

Psikolojik Dayanıklılığın Rolü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 2002, s. 16 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).

99 http:// onlinelibrary .wiley. com/ doi/ 10.1002/ 1520-6807 (198701) 24:1% 3C51: :AID- PITS 2310240110% 3E3 .0.CO;2-8/abstract (Erişim Tarihi: 11.02.2016).

100 Birgül Gökçe, Üniversite Öğrencilerinde Psikolojik Güçlülük ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 1993, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Page 47: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

31

2.2. PSİKOLOJİK ANLAMDA DAYANIKLI OLAN BİREYLERE AİT ÖZELLİKLER

Doğuştan gelen ve sonradan geliştirdiğimiz yeterlilikler ve şartlar kişisel

özelliklerimizi meydana getirir. Kişisel özelliklerden, yaş, cinsiyet, mizaç ve zekâ,

bireyin güçlü ve zayıf yanlarını içerir. Bazı çocukların kişisel özellikleri, riskli ve stresli

yaşam koşullarında onları dayanıklı kılarken diğer çocukların kişisel özellikleri onları

dayanıksız kılmaktadır101.

2.2.1. Ailelerle İlgili Özellikler

Güvenli bir aile ortamı, ebeveynleri ile yaşadıkları yakınlık, sıcak ilişkiler, ve

saygılı ebeveynler olarak belirtilir102.

2.2.2. Aile Dışındaki Sosyal Çevreye Ait Özellikler

Sosyal organizasyonlarda yer alma, iyi okullarda öğrenim görme ve

çalışanların desteğidir103.

2.3. KENDİNİ KORUYABİLEN KİŞİLERİN ÖZELLİKLERİ

Haynes (2005) diğer bireylerle mukayese edildiğinde, kendini koruyabilen

kişilerin özelliklerini üç temel başlık altında göstermiştir104:

2.3.1. Kişisel Özellikler

Kişisel özellikleri dokuz başlık altında incelemek mümkündür105:

1. Başka bireylerden pozitif tepkiler alma becerisinin olması,

2. Diğer insanlara karşı empati kurma ve hoşgörü gösterebilmesi,

3. Sağlıklı iletişim becerisine sahip olabilmesi,

4. Kişinin kendisi ile ilgili mizah yapabilme yeteneğinin olması,

5. Kişinin benlik duygusuna sahip olması,

6. Özgür hareket etme yeteneğinin olması,

101

http://opus.bath.ac.uk/11790/1/IJMR_Narrative_Org_and_Research_Second_Submitted_version_2 6_04_05.pdf (Erişim Tarihi: 26.04.2005)

102 Hakan Çetinkaya, Mert Teközel, Psikoloji Lisansüstü Öğrencileri Kongresi, Izmir Ekonomi Üniversitesi Yayınlan, Izmir, 2007, s. 78.

103 Eminağaoğlu, a.g.e., s. 112. 104 Bahtiyar Eraslan Çapan, “Ahu Arıcıoğlu, Psikolojik Sağlamlığın Yordayıcısı Olarak

Affedicilik/Forgiveness as Predictor of Psychological Resiliency”, e-International Journal of Educational Research, 2014, Pamukkalle 70-82, s. 76.

105 Gürgan, a.g.e., s. 21.

Page 48: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

32

7. Riskli kişilerden ve ortamlardan uzak durabilmesi,

8. Geleceğe dair güzel umutları ve hedeflerinin olması,

9. Uyumlu bir kişiliğe sahip olması.

2.3.2. Sosyal özellikler

Sosyal özellikler dört başlık altında incenebilir106:

1. Yeni arkadaşlıklar kurmada becerikli olduğu görülür,

2. Etrafındaki insanlarla kolaylıkla pozitif ilişkiler kurabilir, .

3. Etkin sözel iletişim becerilerine sahip olduğu görülür,

4. Kolayca yardım bulabilir, fakat yardım alma konusunda isteksizdir.

2.3.3. Duygusal Özellikler

Duygusal Özellikler dört başlık altında incenebilir107:

1. Sağlam bir bir öz-yeterlik duygusu gösterir,

2. Yüksek düzeyde özgüvene sahip olduğu görülür,

3. Farkındalığı ve öz-saygısı fazladır,

4. Hislerinin farkında olup kendini kontrol edebilme becerisi gösteririr,

5. Yeni durumlara kolayca uyum saylayabilir,

6. Endişe ve engellenmeye karşı dayanabilir.

2.3.4. Bilişsel-Akademik Özellikler

Bilişsel-Akademik Özellikler dört başlık altında incenebilir108:

1. Başarılı olmak için motivasyonu yüksektir,

2. İleriye dönük hedef ve planlama yeteneği gösterir,

3. Riski ve stresli olaylarla, bilinçli bir şekilde mücadele eder,

4. Kendilerine, şans, yetenek faktörü gibi dışsal yüklemelerden çok, gayret

gösterme, sabır gibi içsel yüklemeler yapar,

5. Etrafındaki insanları birbirlerinden fayda görmeleri için motive ederek

harekete geçirir.

106 Çapan, a.g.e., s. 79. 107 http://dergipark.ulakbim.gov.tr/hunefd/article/viewFile/5000048560/5000045880 (Erişim

Tarihi: 21.03.2016). 108 http://ogretim-tasarimi.blogcu.com/ogrenme-ortaminda-ogrenen-ozellikleri/10146472 (Erişim

Tariri: 38.02.2016).

Page 49: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

33

2.4. PSİKOLOJİK DAYANIKLILIKLA İLGİLİ YURT İÇİ VE YURT DIŞI YAPILAN

ARAŞTIRMALAR

Bu bölüm içerisinde; yapılmış olan yurt içi ve yurt dışı bazı araştırma

örneklerine yer verilecektir. Psikolojik dayanıklılıkla ilgili çalışmalar genellikle yurt

dışında yapılmıştır. Türkiye’de psikolojik dayanıklılık üzerine yapılan çalışmaların

sayısı oldukça sınırlıdır.

2.4.1. Psikolojik Dayanıklılıkla İlgili Yurt İçınde Yapılan Araştırmalar

Psikolojik dayanıklılıkla ilgili ülkemizde yapılan ilk araştırma Gizir (2004)

tarafından yoksul çocuklar üzerinde yapılmıştır. Öğrencilerin akademik başarısına

etki eden Psikolojik sağlamlık düzeyini artıran koruyucu faktörler araştırılmıştır.

Çalışmanın neticesinde, akademik sağlamlığı güçlendirdiği düşünülen ailesel,

çevresel ve bireysel, koruyucu faktörler ortaya konmuştur109.

Psikolojik dayanıklıkla ilgili yapmış olduğu araştırmada, lise öğrencilerinin

özellikleri ile öğrencilerin ailelerinin birlikte ya da boşanmışlık durumlarını

cinsiyetlerine göre karşılaştırmıştır. Ankara’nın Mamak ilçesinde gerçekleştirilen

araştırma lisede öğrenim gören öğrencilerin 70’inin anne-babası boşanmış, 82’sinin

ise anne-babası birlikte olmak üzere, 152 öğrenciden oluşmaktadır. Aileleri

boşanmış olan öğrenciler psikolojik danışma servislerinde bulunan öğrenci tanıma

formlarından yararlanılarak tespit edilmiştir. Bu araştırma sonucunda, yüksek

psikolojik dayanıklılığa sahip olan öğrencilerin, anne-babası birlikte olan öğrenciler

olduğu; düşük psikolojik dayanıklılığa sahip olan öğrencilerin ise anne-babası

boşanmış olan öğrenciler olduğu saptanmıştır110.

Karaırmak ve Çetinkaya (2011)’nın yaptıkları araştırmada psikolojik

sağlamlığın, benlik saygısı ve denetim odağı üzerine etkisi incelenmiştir. Bu

araştırmanın sonucunda denetim odağı ve psikolojik sağlamlık arasında negatif

yönde korelasyon olduğu saptanmıştır. Denetim odağı dış etkenlere bağlı oldukça,

psikolojik sağlamlığın azaldığının görüldüğü belirtilmiştir. Aynı zamanda, pozitif

109 Fatma Öz, Emel Bahadir Yilmaz, *Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,

Hemşirelik Bölümü” Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 2009, 82-89, s. 85. 110 Köknel, a.g.e., s. 45.

Page 50: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

34

duygular ve denetim odağının, benlik saygısı ile negatif yönde ilişkili olduğu

saptanmıştır111.

Irmak (2011) yaptığı araştırmada, ruh sağlığı belirtileri ve risk alma davranışları

açısından dayanıklı olan ve dayanıklı olmayan gruplarda, anneye karşı bağlılık ile

bireyin benlik saygısı ve denetim odağı ölçümlerinde anlamlı bir şekilde farklılık

görülmüştür. Dayanıklı olan gruplar ve dayanıklı olmayan gruplar karşılaştırılmıştır.

Bu karşılaştırma sonucunda, anneye kuvvetli bağı olan bireylerde, yüksek benlik

saygısı ve iç denetimin yüksek olduğu saptanılmıştır. Ruh sağlığı belirtileri açısından

dayanıklı olan ve dayanıklı olmayan gruplarda, cinsiyet bakımından anlamlı bir

farklılık olduğu görülmüştür. Kız öğrencilerin daha az dayanıklı, erkek öğrencilerin ise

daha fazla dayanıklı olduğu açıklanmıştır. Eğitim düzeyi düşük olan ebeveynlerin

çocuklarının, dayanıklı olma oranlarının da düşük olduğu görülmüştür. Anne-babanın

çalışması bakımından iki grup arasından anlamlı bir farklılık görülmemiştir112.

2.4.2. Psikolojik Dayanıklılıkla İlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar

Psikolojik dayanılıkla ilgili, bir çok boylamsal araştırma mevcuttur. Werner’in

2001’de, Kauai’de yaptığı araştırma en önemli araştırmalardan bir tanesidir. 40 yıl

süren bu araştırma; doğum ve doğum sonrası komplikasyon yaşamamış çocuklar ile

aile bireyleri arasında geçimsizlik ve psikopatolojik sorunları olan, doğum sonrası

komplikasyon gelişen, yoksulluk içinde yetişen, toplam 698 bebek üzerinedir.

Araştırma, 1-2-10-18 ve 32 yaşlarında kontrol edilerek sürdürülmüştür. Sosyal,

psikolojik ve biyolojik risk faktörlerinden çocukların nasıl etkilendikleri araştırılmıştır.

Araştırmanın sonucunda, çocukların çok az bir kısmının yetişkinlik dönemine kadar

sağlıklı gelişim gösterdiği saptanmıştır. Annenin, çocuğun gereksinimlerini

karşılamadaki becerisi ve aile tarafından verilen desteğin en önemli faktör olduğu

belirtilmiştir113.

Bonnano ve ark. (2009), 11 Eylül saldırılarına tanık olmuş kişilerle bir araştırma

yürütmüşlerdir. Bu araştırma 2752 kişiden oluşmaktadır. Yapılan çalışmada travma

sonrası, psikolojik dayanıklılık oranı ve stresin bu kişiler üzerindeki etkisi

111 Özlem Karaırmak, Rahşan Çetinkaya-Siviş, “Benlik Saygısının ve Denetim Odağının

Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi: Duyguların Aracı Rolü”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, Bursa, 2011, 30-43, s.

112 Irmak, a.g.e.,s. 89. 113 Emmy E. Werner, Ruth S. Smith, Journeys from Childhood to Midlife, Cornell University

Press, America, 2001, s. 64.

Page 51: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

35

incelenmiştir. Araştırma 11 Eylül saldırılarından sonra, 6 aylık bir zaman diliminde

yapılmıştır. Çalışmada psikolojik dayanıklılığın ve travma sonrası stres

bozukluğunun belirtileri gözlemlenmiştir. Araştırmanın sonucunda, kişilerde psikolojik

dayanıklılık oranının oldukça yüksek olduğu saptanmıştır. Erkek katılımcılarda

psikolojik dayanıklılığın, kadın katılımcılara göre daha yüksek olduğu belirtilmiştir114.

Sills ve ark. (2006), üniversitede okuyan öğrencilerin kişilik özelliklerini,

psikolojik sağlamlıklarını başa çıkma tarzlarını ve psikiyatrik belirtilerini incelemiştir.

Psikolojik sağlamlık ve kişilik boyutları, dışa dönüklük ile pozitif açıdan bir ilişki

saptanmıştır. Nevrotizm ile negatif açıdan bir ilişki gözlemlenmiştir. Bireyin olaylarla

başa çıkma tarzının, psikolojik sağlamlığı, kişilik boyutlarından daha yüksek bir

düzeyde olduğu saptanmıştır. Psikolojik sağlamlık ve görev yönelimli başa çıkma ile

pozitif yönde bir ilişki gözlemlenmiştir. Bunun dışında duygu yönelimli başa

çıkmanın, negatif açıdan ilişkili olduğu belirtilmiştir115.

2.5. İNTERNET BAĞIMLILIĞI İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

2.5.1. İnternet Bağımlılığı İle İlgili Yurt İçi ve Yurt Dışındaki Araştırmalar

Yapılan bir araştırmada, yalnızlık yaşayan bireylerin düşük benlik değerine

sahip olabilecekleri belirtilmiştir. Yüz yüze iletişim kurmak yerine, internet üzerinden

sosyal ilişkiler yaşamayı seçtikleri, bu durumun da patolojik internet kullanımının

gelişmesinde önemli rol oynadığını belirtmiştir. Leung (2004), bireylerin internet

kullanım seviyesi yükseldikçe, asosyal olduğunu ve internet bağımlısı olan insanların

özellikle internet oyunları, Chat, e-mail, gibi etkinlikleri daha çok kullandıklarını tespit

etmişlerdir116.

Bireylerin, internet kullanma amaçlarının sosyalleşme ya da sosyal destek

bulma olduğunu, süreç içinde, bağımlılığa dönüşmesi sonucunda, bireyler toplumdan

uzaklaşabilmektedir. Young (2005), kızların erkeklere göre daha çok internet

bağımlısı olduğunu belirtmiştir. Haftada 39 saat internet kullanan kişilerin, internet

114 George A. Bonanno, Sandro Galea, Psychological Resilience After Disaster: New York City

in the Aftermath of the September 11th Terrorist Attack”, Psychological Science, New York, 2009, 17 (3), 181-186, s. 183.

115 Laura Campbell Sills, Sharon Cohan and Murray Stein, “Relationship of Resilience to Personality, Coping and Psychiatric Symptpoms in Young Adults”, Behaviour Research and Therapy, Cambridge, 2006, 44, 585-599, s. 587

116 Louis Leung, “Net-Generation Attributes and Seductive Properties of the Internet as Predictors of Online Activities and Internet Addiction”, CyberPsychology and Behavior, ülke 2004, 7(3), 333-348, s. 339.

Page 52: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

36

bağımlısı olduğunu açıklamıştır. Yang ve diğerleri (2005), öğrenciler üzerinde

yaptıkları bir araştırmada, interneti aşırı kullanan öğrencilerde, depresyon belirtileri

saptanmıştır. Araştırma sonucunda, depresyon ile internet bağımlılığı arasında

anlamlı bir ilişkinin olduğu ortaya çıkmıştır117.

Balta ve Horzum (2008), internet bağımlılık düzeyinin farklı değişkenlere göre

değişiklik gösterip göstermediğini araştırmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara

göre, haftada sekiz saatten daha fazla internet kullanan öğrencilerin, diğer

öğrencilere göre bağımlılık seviyesinin daha yüksek olduğunu saptamıştır. Internet

bağımlılığını, patolojik davranış ve uyumsuz düşünceler içeren psikiyatrik bir durum

olarak tanımlamıştır. Bireylerin, psikolojik yaşamında, okul, iş, ev ve de sosyal

hayatında güçlüklere sebep olan abartılı düzeyde kullanım olarak tanımlamaktadır118.

Bireyin internet ortamından uzak kaldığında; sinirli, mutsuz, gergin ve saldırgan

davranışlar göstermesi bu gerginliği de sosyal yaşantısına, işine, ailesine ve

çevresine aksettirmesi, bireyin online olma arzusundan vazgeçememesi, internete

bağlı değilken geçen zamanı değersiz manasız görmesinin, bağımlılığın yol açtığı

semptomlar olduğu saptanmıştır119.

Kuloğlu (2001), internetin günlük hayattaki sıkıntılardan kurtulmak için bir araç

olarak kabul edilmesi, online olmanın planlarının yapılması, aşırı düzeyde internette

zaman geçirilmesi, internet bağımlılığının davranışları olarak görüldüğünü

belirtmiştir120.

Ergenler, sosyal yaşantılarında karşılıklı iletişim kurmak yerine sanal ortamda

iletişim kurmayı tercih edebilmektedirler. Kontrolsüz internet kullanımından dolayı,

ödev ve sorumluluklarını ihmal edip erteleyebilmektedirler. Zihinlerini daha fazla

internette kalabilmek adına planlar yaparak meşgul etmeleri, internetin adeta kölesi

117 Young, a.g.e., s. 22. 118 Özlem Çakır Balta, Mehmet Barış Horzum, “The Factors that Affect Internet Addiction of

Students in a Web Based Learning Environment” Journal of Faculty of Educational Sciences, Ankara, 2008, 87-102, s. 89.

119 Arısoy, a.g.e., s. 53. 120 http://www.academia.edu/9541190/%C4%B0nternet_Kafeler_Gen%C3%A7lik_ve_Sosyal_

Sapma (Erişim Tarihi: 22.03.2016).

Page 53: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

37

haline geldiklerini ortaya çıkarmaktadır121. “İnternete bağımlı olmaya en meyilli

gruplardan biri ergenlerdir. Bu durum, gençlerde bulunan en önemli özelliklerden biri

olan merak duygusundan ileri gelir. İnternet, ergenlere meraklarını tatmin edebilecek

düzeyde çeşitli bilgilere ulaşmada kolaylık sağlamaktadır”122.

İnternet bağımlılığı kavramı, tanımlanmaya başlandığı dönemden bugüne

değin farklı isimlerle literatürde yerini almıştır. Örnek olarak, “patolojik internet

kullanımı”, “aşırı internet kullanımı”, “uygun olmayan internet kullanımı” nı verebiliriz.

Patolojik internet kullanımının tanımı Morahan-Martin ve Schumacher (2000)’e göre,

internetin abartılı derecede ve kontrolsüz bir şekilde kullanılması ve bireyin yaşamına

önemli ölçüde zarar vermesidir. Problem oluşturan internet kullanımı Davis (2001)

açısından psikiyatrik bir durumdur. Patolojik davranışlar ve uyumsuzluk gösteren

düşünceler içerir. Öğrencilerin problemli İnternet Kullanım Ölçeğinden elde edilen

puanlarını, cinsiyet açısından karşılaştırmış, inceleme sonucunda bağımlı internet

kullanımıyla ilgili davranışların, erkeklere göre kızlarda daha fazla olduğunu tespit

etmişlerdir123.

1994 yılında, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA)’nin yayınlamış olduğu “DSM IV”

te, internet bağımlılığı hala bir hastalık olarak tanımlanmamıştır. Araştırmacılar

internet bağımlılığının “DSM V” e girmesi gerektiğini düşündükleri için değişik

çalışmalara başlamışlardır. Bu konudaki ilk çalışma, 1995 yılında Ivan Goldberg

tarafından yapılmıştır. “İnternet Bağımlılığı” ilk kez farklı bir psikiyatrik bozukluk

olarak tanımlanarak kullanılmıştır. İlk tanı kriterlerini oluşturarak, internet bağımlılığı

tanımını ilk ortaya atan ise Young olmuştur. Young’a göre, internet bağımlılığı kumar

bağımlılığıyla benzerlik göstermektedir. İnternet bağımlısı olan bireylerin, dürtü

kontrol bozukluğu belirtilerine benzer semptomlar gösterdiğini açıklamıştır. Ancak

kimyasal madde içermeyen davranışa yönelik bağımlılıklar, DSM IV tanı kitabında

“dürtü kontrol bozuklukları” olarak tanımlanarak yayınlanmıştır. Young, internet

bağımlılığı ile en çok benzerlik gösteren bozukluğun; DSM IV’te belirtilen, dürtü

kontrol bozuklukları bölümünde bulunan “patolojik kumar oynama” ile ilgili tanı

kriterleri olduğunu belirtmiştir. Young, benzerlik gösteren bu tanı kriterlerini, patolojik

121 Aykut Ceyhan, “Ergenlerin problemli internet kullanım düzeylerinin yordayıcıları”, Çocuk ve

Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 18 (2), 2001, 85-94, s. 89. 122 Kalkan, Kaygusuz, a.g.e., s. 56. 123 Kayri, Tanhan ve Tanrıverdi, a.g.e., s.27.

Page 54: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

38

internet kullanımı davranışlarına uyarlayarak “internet bağımlılığı” ile ilgili ilk tanı

kriterlerini oluşturarak yayınlamıştır124.

ABD, alkolizm ve ve uyuşturucu madde kullanımı ile benzer belirtileri gösteren

internet bağımlılığının tanı ve tedavilerinden daha etkili sonuç almak amacıyla

tesisler kurmaktadır. Maryland Üniversitesi, yirmi dört saat herhangi bir medyayı

kullanmayan öğrencilerin, korku ve endişe yaşadıklarını, öğrenci davranışları

konusundaki yaptıkları araştırmada belirlemişlerdir. Mansur Beyazyürek

(Psikiyatr): Uzakdoğu ülkelerinde, aşırı internet kullanımı sonucu hayatını kaybeden

vakalar olduğunu, ülkemizde de bu tür bağımlılıklara rastlanıldığını belirtmiştir.

Kişinin ilişkilerine, bedenine ve ruh sağlılığına zarar veren bu bağımlılığın, 18-35 yaş

arasında erkek bireylerde daha sık gözlendiğini ve bağımlı bireylere antidepresanlar,

psikoterapi ile birlikte üç hafta yatırarak tedavi planı uygulandığını açıklamıştır125.

124 Young, a.g.e., s. 31. 125 http://www. sabah. com. tr/yasam/2013/09/07/internet-bagimliligi-icin-yatarak-tedavi (Erişim

Tarihi: 12.03.2016).

Page 55: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

39

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK KONUSUNDA BİR

UYGULAMA

3.1. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

3.1.1. Araştırmanın Amacı

Yapılan araştırmanın ana amacı, psikolojik dayanıklılık ile Facebook bağımlık

düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda, katılımcıların

Facebook bağımlılıklarıyla, psikolojik dayanıklılık seviyelerinin, çeşitli demografik

özelliklere göre istatistiksel anlamdaki farklılaşma durumları tespit edilmeye

çalışılmıştır.

3.1.2. Araştırmanın Önemi

İnternet ve teknolojide yaşanan büyük ilerlemelerden sonra, sosyal ağ siteleri

iletişim kurmada tercih edilir hale gelmiştir. Genç yetişkinler günlük yaşamda,

Internet yoluyla sosyalleşmeyi tercih etmektedirler126. Sosyal paylaşım sitelerini

günümüzde, milyonlarca yetişkin insan kullanmaktadır. Zamanının büyük bir kısmını

gençler, sosyal paylaşım sitelerine ayırabilmektedir. Sosyal paylaşım sitelerini, eski

arkadaşları bulmada, yeni arkadaş edinmede ve kişilerin birbirleri hakkındaki özel

bilgileri öğrenmede kullanmaktadır127.

Kullanıcılar Facebook'u, sosyal çevresini genişletmek, yeni arkadaşlar bulmak

ve iletişim kurmak için kullanmaktadır. Fotoğraf, video, özel bilgilerini ve

deneyimlerini de Facebook üzerinden paylaşabilmektedir. Başlangıçta çok eğlenceli

olan online aktiviteler, zamanla alışkanlık süreci başlatıp, bireyi dış dünyadan

uzaklaştırabilir. Bu süreç bağımlılığın oluşmaya başladığı dönemdir. Bağımlı kişiler,

Facebook'da daha fazla zaman geçirebilmek için, evden çıkmak istemeyerek,

arkadaşları ile daha az zaman geçirerek, gerçek dünyadan uzaklaşabilirler.

Arkadaşları ile karşılıklı görüşmek yerine, Facebook’ta iletişim kurmayı tercih ederler.

Facebook'daki profilleri incelerken, birbirlerinin ne kadar çok arkadaşı olduğuna

126 http://personal.denison.edu/~matthewsn/facebook%20and%20academic%20performance.pdf

(Erişim Tarihi: 23.03.2016). 127 Şenol Hacıefendioğlu, “Sosyal paylaşım sitelerinde üye bağlılığı üzerine bir araştırma”,

Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2010, 20 (2), 56-90, s. 56-71

Page 56: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

40

dikkat ederler. Kullanıcılar arasında, hep daha fazla arkadaş edinme rekabeti vardır.

Bir dönem sonra, birey kendinde yetersizlik hissi duymaya başlar. Devamlı olarak

yeni bir Şeyler “kazanma” duygusunu doyurmak zorundadırlar. Bu insanlar süreç

içinde dışlanmışlık, tükenmişlik ve anlamsızlık hislerine karşı kendilerini savunmasız

hissedebilmektedirler.

İnternet bağımlıları; uykusuzluk, hareketsizlik nedeniyle kilo alabilme, düzensiz

yeme alışkanlığı gibi olumsuzluklarla karşı karşıya gelebilmektedirler. İnternet

bağımlıları için internet, problemlerden kaçış için bir yol olarak

değerlendirilebilmektedir128. İnterneti kullanmadıkları zamanlarda kaygı, üzüntü

duymakta ve depresif halde bulunabilmektedirler. İnternet bağımlılığı ile kaygı ve

depresyon arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu düşünülmektedir129.

Yapılan bir araştırmada; internet kullanımına bağlı olarak öğrencilerin %58’inde

çalışma düzenlerinde bozulma, ders başarısında düşme, sınıfta kalma gibi sorunların

görüldüğüne dikkat çekilmektedir. Internetin çekiciliği yüzünden, zamanının büyük bir

bölümünü internet başında geçiren birçok kişinin, internet kullanım süreleri arttıkça,

iş ve okul başarılarındaki verimliliklerinin düştüğünü belirtmektedir. Alfred

Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, zeka düzeyi oldukça parlak olan öğrencilerin

%43’ünün, üniversitedeki bilgisayar ağından geç saatlere kadar kalmaları sonucunda

sınıfta kaldıkları ortaya çıkmıştır130.

Facebook’un büyük bir bölümünün, genç ve öğrenci nüfusundan oluştuğu,

Facebook’un kullanıcıların hayatında önemli rol oynadığı, geçirdikleri zamanın büyük

bir bölümünün, Facebook’taki uygulamalar olduğu göz önünde bulundurularak,

kullanıcının çevresine ve kendine zarar verdiği düşünülürse ve bu zararların,

psikolojik dayanıklılık düzeylerini etkileyebileceğini varsayarsak, bu açıdan,

araştırmanın büyük önem taşıdığı söylenebilir. Facebook bağımlılık düzeylerinin

yüksek olması durumunda, psikolojik dayanıklılık düzeyleri azalabilir ve bireyler

yaşamlarındaki sıkıntı veren, üzücü veya stresli olaylarla mücadele etmekte güçlük

çekebilirler ve kendilerine bu açıdan yetersiz hissedebilirler. Bu nedenle bireylerin,

128 Young, a.g.e., s. 112. 129 Stéphanie Laconi a, Rachel Florence Rodgers b,c. and Henri Chabrol, “The measurement of

Internet addiction: A critical review of existing scales and their psychometric properties”; Computers in Human Behavior, 2014, Fransa, 190–202, s. 198.

130 Young, a.g.e., s. 110.

Page 57: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

41

ne düzeyde bağımlı oldukları ve Facebook bağımlılığının psikolojik dayanıklılık ile

nasıl bir ilişki içinde olduğunu belirlemek önemlidir.

3.1.3. Araştırmanın Modeli

Yapılan araştırma, “karşılaştırmalı ilişkisel tarama modeli”ne uyumlu bir şekilde

düzenlenmiştir. En az iki değişken arasında beraber değişimin varlığını veya

derecesini saptamayı amaçlayan araştırma metodlarının tümü “ilişkisel tarama

modelleri” adıyla tanımlanır131.

3.1.4. Sayıltılar

Araştırmanın sayıltıları aşağıdaki gibidir:

Katılımcıların, ölçekle birlikte kendilerine yöneltilen soruları samimiyetle

cevaplandırdığı kabul edilmiştir.

3.1.5. Sınırlılıklar

Bu araştırma; kişisel bilgi formu, Bergen Facebook Bağımlılık Ölçeği ve Kısa

Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği’nden elde edilen veriler ile sınırlıdır.

3.1.6. Araştırmanın Örneklemi

Araştırmada örneklem olarak 195 kişiye kolayda örnekleme yöntemiyle anket

uygulanmıştır, ancak yapılan anketlerin geçersiz olanları iptal edilerek 150 adet

anket analize alınmıştır. Bu çalışma, uygun örnekleme yöntemiyle seçilen 70 kadın,

80 erkek, toplam 150 çalışan üzerinde yürütülmüştür. 79’u evli, 71’i bekar olan

katılımcıların, eğitim düzeyleri 71’i lise ve altı, 79’u üniversite mezunu şeklindedir.

Katılımcıların yaşları 19 ile 45 yaş üzeri olarak değişmekte ve gelir düzeyleri 39 kişi

yetersiz, 57 kişi orta ve 54 kişi yüksek şeklinde dağılım göstermektedir. Katılımcıların

ebeveyn tutumları ilgisiz 31 kişi, demokratik 37 kişi, otoriter 37 kişi ve koruyucu 45

şeklindedir.

131 N. Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2004, s. 79.

Page 58: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

42

3.1.7. Araştırmanın Problemi

Araştırmanın ana problemi: Katılımcılarda, demografik değişkenler

doğrultusunda “Facebook Bağımlılığı” ile “Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri”

arasında istatistiksel anlamda bir ilişki mevcut mudur?

Araştırmanın Alt Problemleri:

1. Facebook bağımlılık seviyelerine göre katılımcılarda, cinsiyet değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

2. Psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre katılımcılarda, cinsiyet değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

3. Facebook bağımlılık seviyelerine göre katılımcılarda, medeni durum

değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

4. Psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre katılımcılarda, medeni durum

değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

5. Facebook bağımlılık seviyelerine göre lise ve altı ile üniversite mezunu

katılımcılarda, eğitim düzeyi değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

6. Psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre lise ve altı ile üniversite mezunu

katılımcılarda, eğitim düzeyi değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

7. Katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerine göre yaş grubu değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

8. Katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre yaş grubu değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

9. Katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerine göre gelir düzeyleri

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

10. Katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre gelir düzeyleri

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

11. Katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerine göre ebeveyn tutumları

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

12. Katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre ebeveyn tutumları

açısından anlamlı bir farklılaşma var mıdır?

Page 59: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

43

3.1.8. Araştırmanın Hipotezleri

Araştırmanın Hipotezleri:

H0.1: Facebook bağımlılık seviyelerine göre katılımcılarda, cinsiyet değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.2: Psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre katılımcılarda, cinsiyet değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.3: Facebook bağımlılık seviyelerine göre katılımcılarda, medeni durum

değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.4: Psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre katılımcılarda, medeni durum

değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.5: Facebook bağımlılık seviyelerine göre lise ve altı ile üniversite mezunu

katılımcılarda, eğitim düzeyi değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma

olmayacaktır.

H0.6: Psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre lise ve altı ile üniversite mezunu

katılımcılarda, eğitim düzeyi değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma

olmayacaktır.

H0.7: Katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerine göre yaş grubu değişkeni

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.8: Katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre yaş grubu

değişkeni açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.9: Katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerine göre gelir düzeyleri

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.10: Katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre gelir düzeyleri

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.11: Katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerine göre ebeveyn tutumları

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

H0.12: Katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerine göre ebeveyn tutumları

açısından anlamlı bir farklılaşma olmayacaktır.

Page 60: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

44

3.1.9. Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları

Araştırma kapsamında kullanılacak verileri toplamak için, üç farklı ölçme aracı

kullanılmıştır.

3.1.10. Bilgi Toplama Formu

Katılımcıların sosyo-demografik özelliklerini tespit etmek üzere, araştırmacı

tarafından hazırlanan bilgi toplama formu kullanılmıştır. Kullanılan anket formu, yaş,

medeni durum, cinsiyet, ebeveyn tutumları, aile gelir durumu, ve eğitim durumlarını

tespit etmeye yönelik sorulardan oluşmaktadır (Ek 1).

3.1.11. Araştırmanın Ölçekleri

3.1.11.1. Bergen Facebook Bağımlılığı Ölçeği

Bergen Facebook Bağımlılığı Ölçeği, “1” çok nadir, ile “5” çok sık, aralığında

değişen 5’li bir derecelendirmeye sahip 18 madde ve 6 boyuttan oluşan bir ölçme

aracıdır. Ters kodlanan madde ölçekte bulunmamaktadır. Puanların yüksek olması,

kullanıcıların facebook bağımlılık düzeylerinin de yüksek olduğunu göstermektedir.

Akın ve diğerleri (2013) tarafından, Türkçe formu ile ilgili güvenirlik ve geçerlik

çalışmaları yapılmıştır. Yapı geçerliği tespit etmek için ölçeğe uygulanan doğrulayıcı

faktör incelemesi sonucunda, 6 boyuttan oluşan modelin iyi uyum sağladığı

belirlenmiştir (x²= 291. 88, SD=118, RMSEA=. 061, CFI=. 95, GFI=. 92, IFI=. 95, and

SRMR=. 040). İç tutarlılık ilgili güvenirlik katsayısı ölçekte .93 olarak bulunmuştur.

3.3.11.2. Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği

Kısa Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, 6 madde ve tek boyuttan oluşan bir ölçektir.

Ölçek “1” Kesinlikle katılmıyorum, ile “5” Kesinlikle katılıyorum tarzında, 5’li Likert

tipinde bir seviyelendirmeye sahiptir. Akın ve diğerleri (2013) tarafından, Türkçe

formu ile ilgili güvenirlik ve geçerlik çalışmaları yapılmıştır. Yapı geçerliğini tespit

etmek için ölçeğe uygulanan doğrulayıcı faktör incelemesi sonucunda, altı

maddeden oluşan modelin iyi uyum sağladığı belirlenmiştir (x²= 6. 44, SD= 5,

RMSEA=. 031, CFI=. 99, GFI=. 99, SRMR=. 028). İç tutarlılık ilgili güvenirlik

katsayısı ölçekte .66 olarak bulunmuştur. Ölçekte .21 ile .51 aralığında düzeltilmiş

madde toplam korelasyonları sıralanmıştır.

Page 61: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

45

3.1.12. İşlem ve Veri Analiz Teknikleri

Araştırma için ölçme araçlarıyla toplanan verilerin, alt amaçlar yönünde de

istatistiksel tekniklerle gerekli hesaplamaları yapılmıştır. Ölçeklerden toplanmış olan

tüm sonuçlar kodlanarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Ölçekteki veriler bilgisayar

ortamında, SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 11,5 windows paket

programı kullanılarak analizleri yapılmıştır. Katılımcıların Facebook bağımlılığı ile

psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasındaki ilişkinin varlığını veya gücünü tespit

etmek amacıyla, Pearson Korelasyon katsayısı incelenmiştir. Katılımcıların

Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık seviyelerinin cinsiyet, fiziki görünüm

algısı, medeni durum ve eğitim durumları açısından istatistiksel olarak anlam ifade

edebilecek bir farklılaşma durumunun tespiti için “t testi” kullanılmıştır. Katılımcıların

yaş, aile gelir durumu ve ebeveyn tutumlarındaki farklılaşma durumunun tespiti için

“ANOVA’’ kullanılmıştır.

3.2. BULGULAR VE YORUM

3.2.1. Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık Değişkenlerinin Analizi

Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık değişkenleri arasında

istatistiksel anlamda bir ilişkinin varlığını tespit etmek amacıyla yapılan korelasyon

analizi neticesinde, istatistiksel ölçüde bir ilişkinin varlığı saptanmıştır. Bulgular Tablo

1’de açıklanmıştır.

Tablo-1 Katılımcıların Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık Puanlarının

Karşılaştırılmasına Yönelik Korelasyon Analizi Tablosu

Faktör 1 2

1. Facebook bağımlılığı

2. Psikolojik dayanıklılık

-.18* ―

Ortalama 32,31 18,65

Standart Sapma 13,56 2,82

Tablo 1 incelendiğinde, Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık

değişkenlerinin skorları arasında negatif doğrultuda anlamlı bir ilişkinin varlığı

görülmektedir (r= -.18, p <.05).

Page 62: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

46

3.2.2. Facebook Bağımlılığı Açısından Katılımcıların Cinsiyet Değişkenine Göre

t-testi Analizi

Facebook bağımlılığı ile ilgili katılımcılarda, cinsiyetleri açısından olabilecek

farklılaşmaların tespiti için verilen iki farklı grubun sayısal verilerinin anlam ifade edip

etmediğini kıyaslayan “t” sınama istatistik testinden yararlanılmıştır.

Tablo-2 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Cinsiyet Açısından İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu

Değişken Cinsiyet N Ort. Ss t Sd p

Facebook bağımlılığı

Erkek 80 33,78 15,56 1,416 148 ,159

Kadın 70 30,64 10,70

Tablo 2’de: Kullanıcıların cinsiyetleri açısından Facebook bağımlılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları belirtilmektedir. Tablo

incelendiğinde, farklı cinsiyetteki bireylerin Facebook bağımlılık seviyeleri arasında,

cinsiyet değişkenine göre istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir (t0. 05: 148= 1,416).

3.2.3. Psikolojik Dayanıklılık Açısından Katılımcıların Cinsiyet Değişkenine

Göre t-testi Analizi

Psikolojik dayanıklılık ile ilgili katılımcılarda, cinsiyetleri açısından olabilecek

farklılaşmaların tespiti için verilen iki farklı grubun sayısal verilerinin anlam ifade edip

etmediğini kıyaslayan “t” sınama istatistik testinden yararlanılmıştır.

Tablo-3 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Cinsiyet Açısından

Incelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu

Değişken Cinsiyet N Ort. Ss t Sd p

Psikolojik dayanıklılık

Erkek 80 18,55 2,91 -,478 148 ,633

Kadın 70 18,77 2,73

Tablo 3’de: Kullanıcıların cinsiyetleri açısından psikolojik dayanıklılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları belirtilmektedir. Tablo

incelendiğinde, kadın ya da erkek bireylerin psikolojik dayanıklılık seviyeleri

arasında, cinsiyet değişkenine göre istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma

olmadığı görülmektedir (t0. 05: 148=,478).

Page 63: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

47

3.2.4. Facebook Bağımlılığı Açısından Katılımcıların Medeni durum

Değişkenine Göre t-testi Analizi

Facebook bağımlılığı ile ilgili katılımcılarda, medeni durumları açısından

olabilecek farklılaşmaların tespiti için verilen iki farklı grubun sayısal verilerinin anlam

ifade edip etmediğini kıyaslayan “t” sınama istatistik testinden yararlanılmıştır.

Tablo-4 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Düzeyinin Medeni Durum Açısından İncelenmesine Yönelik t Testi SonuçTablosu

Değişken Medeni durum

N Ort. Ss t Sd p

Facebook bağımlılığı

Evli 79 32,56 14,36 ,231 148 ,817

Bekar 71 32,04 12,70

Tablo 4’de: Kullanıcıların medeni durumları açısından Facebok bağımlılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları belirtilmektedir. Tablo

incelendiğinde, evli yada bekar bireylerin Facebook bağımlılık seviyeleri arasında,

medeni durum değişkenine göre istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir (t0. 05: 148=,231).

3.2.5. Psikolojik Dayanıklılık Açısından Katılımcıların Medeni durum

Değişkenine Göre t-testi Analizi

Psikolojik dayanıklılık ile ilgili katılımcılarda, medeni durumları açısından

olabilecek farklılaşmaların tespiti için verilen iki farklı grubun sayısal verilerinin anlam

ifade edip etmediğini kıyaslayan “t” sınama istatistik testinden yararlanılmıştır.

Tablo-5 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Medeni Durum Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu

Değişken Medeni durum

N Ort. Ss t Sd p

Psikolojik dayanıklılık

Evli 79 19,04 2,88 1,774 148 ,078 Bekar 71 18,23 2,72

Tablo 5’de: Kullanıcıların medeni durumları açısından psikolojik dayanıklılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları belirtilmektedir. Tablo

incelendiğinde, evli yada bekar bireylerin psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasında,

medeni durum değişkenine göre istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir (t0. 05: 148= 1,774).

Page 64: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

48

3.2.6. Facebook Bağımlılığı Açısından Lise ve Altı Ile Üniversite Mezunu

Katılımcılar Arasında Eğitim Durumuna Göre t-testi Analizi

Facebook bağımlılığı açısından, lise ve üniversite mezunu katılımcılar

arasındaki farklılıklarının incelenmesinde, verilen iki farklı grubun sayısal verilerinin

anlam ifade edip etmediğini kıyaslayan “t” sınama istatistik testinden yararlanılmıştır.

Tablo-6 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Düzeyinin Eğitim Seviyesi Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi Sonuç Tablosu

Değişken Eğitim durumu N Ort. Ss t Sd p

Facebook bağımlılığı

Lise ve altı 71 34,39 15,54 1,795 148 ,075

Üniversite mezunu 79 30,44 11,27

Tablo 6’da: Lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların Facebook bağımlılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları belirtilmektedir.

Tabloya bakıldığında, lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların Facebook

bağımlılığı seviyeleri arasında, eğitim durumu değişkenine göre istatistiksel ölçüde

anlamlı bir farklılaşma olmadığı görülmektedir (t0. 05: 148= 1,95).

3.2.7. Psikolojik Dayanıklılık Açısından Lise ve Altı Ile Üniversite Mezunu

Katılımcılar Arasında Eğitim Durumuna Göre t-testi Analizi

Psikolojik dayanıklılık açısından, lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcılar

arasındaki farklılıklarının incelenmesinde, verilen iki farklı grubun sayısal verilerinin

anlam ifade edip etmediğini kıyaslayan “t” sınama istatistik testinden yararlanılmıştır.

Tablo-7 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Eğitim Düzeyi Açısından

İncelenmesine Yönelik t Testi SonuçTablosu

Değişken Eğitim durumu N Ort. Ss t Sd p

Psikolojik dayanıklılık

Lise ve altı 71 18,09 2,23 -2,377

148

,019

Üniversite mezunu 79 19,17 3,19

Tablo 7’de: Lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların psikolojik

dayanıklılık seviye ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları

belirtilmektedir. Tabloya bakıldığında, lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların

psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasında, eğitim durumu değişkenine göre

istatistiksel ölçüde ‘‘anlamlı bir farklılaşma’’ olduğu görülmektedir (t0. 05: 148= -2,377).

Bu farklılık: Üniversite mezunu olan katılımcıların, psikolojik dayanıklılık puan

ortalamalarının (ort=19,17), lise mezunu olan katılımcıların, psikolojik dayanıklılık

Page 65: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

49

puan ortalamalarından (ort=18,09) düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Tabloya

bakıldığında, üniversite mezunu olan katılımcıların psikolojik dayanıklılık

düzeylerinin, lise mezunu olan katılımcılara göre daha yüksek olduğu görülmektedir.

3.2.8. Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyeleri Yönünden Yaş Aralıklarının

ANOVA Analizi

Farklı yaş grupları açısından katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerini

ölçmek ve istatistiksel açıdan anlamlı farklılaşmalar olup olmadığını analiz etmek

maksadıyla uygulanan ANOVA testinde ulaşılan ölçümler tablo 8 ile tablo 9’da

verilmektedir.

Tablo-8 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Yaş Aralığındaki

Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları

Yaş N Ortalama Std. Sapma

19-25 33 34,24 14,67

26-35 47 30,04 7,97

36-45 29 30,76 13,25

45 ve üzeri 41 34,46 17,36

Toplam 150 32,31 13,56

Tablo-9 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Yaş Aralılığındaki

Puanlarının Incelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç Tablosu

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı Sd Kareler

Ortalaması

F p

Gruplar arası 624,792 3 208,264 1,136

,337

Grup içi 26769,481 146 183,353

Toplam 27394,273 149

Tablo 8’de: Birinci 19-25, ikinci 26-35, üçüncü 36-45, dördüncü 46 yaş ve üzeri

olarak belirlenen grupların, standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları ve

tablo 9’da bu verilerden alınan puanlarla incelenen varyans analizinin sonuçları

görülmektedir. Farklı yaş gruplarına göre katılımcıların Facebook bağımlılık

seviyelerinde oluşabilecek farklılaşmaları ölçmek amacıyla uygulanan ANOVA

analizinde, istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma belirlenmemiştir (F3-146= 1,136,

p>.05).

Page 66: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

50

3.2.9. Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Yaş

Aralıklarının ANOVA Analizi

Farklı yaş grupları açısından katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerini

ölçmek ve istatistiksel açıdan anlamlı farklılaşmalar olup olmadığını analiz etmek

maksadıyla uygulanan ANOVA testinde, ulaşılan ölçümler tablo 10 ve tablo 11’de

gösterilmektedir.

Tablo-10 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Yaş Aralığındaki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları

Yaş N Ortalama Std. Sapma

19-25 33 18,18 2,53

26-35 47 18,53 2,63

36-45 29 18,83 3,46

45 ve üzeri 41 19,05 2,79

Toplam 150 18,65 2,82

Tablo-11 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Yaş Aralılığındaki

Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç Tablosu

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı

Sd Kareler

Ortalaması F p

Gruplar arası 15,322 3 5,107 ,637 ,592

Grup içi 1170,652 146 8,018

Toplam 1185,973 149

Tablo 10’da: Birinci 19-25, ikinci 26-35, üçüncü 36-45, dördüncü 46 yaş ve

üzeri olarak belirlenen grupların standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları ve

tablo 11’de bu verilerden alınan puanlarla incelenen varyans analizinin sonuçları

görülmektedir. Farklı yaş gruplarına göre katılımcıların, psikolojik dayanıklılık

seviyelerinde oluşabilecek farklılaşmaları ölçmek amacıyla uygulanan ANOVA

analizinde, istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma belirlenmemiştir (F3-146=,637,

p>.05).

Page 67: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

51

3.2.10. Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyeleri Yönünden Gelir

Düzeylerine Göre ANOVA Analizi

Farklı gelir gruplarındaki katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerini ölçmek

ve istatistiksel açıdan anlamlı farklılaşmalar olup olmadığını analiz etmek maksadıyla

uygulanan ANOVA testinde ulaşılan ölçümler tablo 12 ve tablo 13’de

gösterilmektedir.

Tablo-12 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Gelir Düzeyindeki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları

Gelir düzeyi N Ortalama Std. Sapma

Yetersiz 39 32,44 13,61

Orta 57 31,49 11,47

Yüksek 54 33,09 15,61

Toplam 150 32,31 13,56

Tablo-13 Katılımcıların Facebook Bağımlılık Seviyelerinin Farklı Gelir Düzeyindeki

Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç Tablosu

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı Sd Kareler

Ortalaması F p

Gruplar arası 71,901 2 35,950 ,193 ,824

Grup içi 27322,372 147 185,866

Toplam 27394,273 149

Tablo 12’de: Farklı gelir gruplarındaki katılımcıların Facebook bağımlılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları ve tablo 13’de bu

verilerden alınan varyans analizinin sonuçları görülmektedir. Farklı gelir gruplarındaki

katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerinde oluşabilecek farklılaşmaları ölçmek

amacıyla uygulanan ANOVA analizinde, istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma

belirlenmemiştir (F2-147=,193, p>.05).

Page 68: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

52

3.2.11. Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Gelir

Düzeylerine Göre ANOVA Analizi

Farklı gelir gruplarındaki katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerini ölçmek

ve istatistiksel açıdan anlamlı farklılaşmalar olup olmadığını analiz etmek maksadıyla

uygulanan ANOVA testinde ulaşılan ölçümler tablo 14 ve tablo 15’de

gösterilmektedir.

Tablo-14 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Gelir Düzeyindekii Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları

Gelir düzeyi N Ortalama Std. Sapma

Yetersiz 39 18,41 2,87

Orta 57 18,60 2,98

Yüksek 54 18,89 2,65

Toplam 150 18,65 2,82

Tablo-15 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Gelir Düzeyindeki

Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç Tablosu

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı Sd Kareler

Ortalaması F p

Gruplar arası 5,485 2 2,742 ,341 ,711

Grup içi 1180,489 147 8,031

Toplam 1185,973 149

Tablo 14’de: Farklı gelir gruplarındaki katılımcıların psikolojik dayanıklılık

ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları Tablo 15’de bu

verilerden alınan varyans analizinin sonuçları görülmektedir. Farklı gelir gruplarındaki

katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerinde oluşabilecek farklılaşmaları ölçmek

amacıyla uygulanan ANOVA analizinde, istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma

belirlenmemiştir (F2-147=,341, p>. 05).

Page 69: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

53

3.2.12. Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyeleri Yönünden Ebeveyn

Tutumlarina Göre ANOVA Analizi

Farklı ebeveyn tutumlarına sahip katılımcıların Facebook seviyelerini ölçmek

ve istatistiksel açıdan anlamlı farklılaşmalar olup olmadığını analiz etmek maksadıyla

uygulanan ANOVA testinde ulaşılan ölçümler tablo 16 ve tablo 17’de

gösterilmektedir.

Tablo-16 Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyelerinin Farklı Ebeveyn Tutumlarındaki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları

Ebeveyn tutumları N Ortalama Std. Sapma

İlgisiz 31 36,52 17,38

Demokratik 37 30,70 13,21

Otoriter 37 31,41 13,29

Koruyucu 45 31,49 10,65

Toplam 150 32,31 13,56

Tablo-17 Katılımcıların Facebook Bağımlılığı Seviyelerinin Farklı Ebeveyn Tutumlarındaki Puanlarının İncelenmesine Yönelik Varyans Analizi Sonuç Tablosu

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı

Sd Kareler

Ortalaması F p

Gruplar arası 704,638 3 234,879 1,285 ,282

Grup içi 26689,635 146 182,806

Toplam 27394,273 149

Tablo 16’da: Farklı ebeveyn tutumlarına sahip katılımcıların facebook

bağımlılık ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları ve Tablo

17’de bu verilerden alınan varyans analizinin sonuçları görülmektedir. Farklı ebeveyn

tutumlarına sahip katılımcıların Facebook bağımlılık seviyelerinde oluşabilecek

farklılaşmaları ölçmek amacıyla uygulanan ANOVA analizinde, istatistiksel ölçüde

anlamlı bir farklılaşma belirlenmemiştir (F3-146= 1,285, p>. 05).

Page 70: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

54

3.2.13. Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Ebeveyn

Tutumlarina Göre ANOVA analizi

Farklı ebeveyn tutumlarına sahip katılımcıların psikolojik dayanıklılık

seviyelerini ölçmek ve istatistiksel açıdan anlamlı farklılaşmalar olup olmadığını

analiz etmek maksadıyla uygulanan ANOVA testinde ulaşılan ölçümler tablo 18 ve

tablo 19’de gösterilmektedir.

Tablo-18 Katılımcıların Psikolojik Dayanıklılık Seviyelerinin Farklı Ebeveyn

Tutumlarındaki Puanlarına Göre Betimsel Analiz Sonuçları

Ebeveyn tutumları N Ortalama Std. Sapma

İlgisiz 31 18,19 2,07

Demokratik 37 18,00 2,59

Otoriter 37 19,14 3,06

Koruyucu 45 19,11 3,16

Toplam 150 18,65 2,82

Tablo-19 Psikolojik Dayanıklılık Seviyeleri Yönünden Farklı Ebeveyn Tutumlarına Sahip Katılımcıların Puanlarının Sınanmasına Ilişkin Varyans Analizi Sonuç Tablosu

Varyansın Kaynağı

Kareler Toplamı

Sd Kareler

Ortalaması F p

Gruplar arası 40,366 3 13,455 1,715 167

Grup içi 1145,607 146 7,847

Toplam 1185,973 149

Tablo 18’de: farklı ebeveyn tutumlarına sahip katılımcıların psikolojik

dayanıklılık ölçümlerinin standart sapma değerleri ile aritmetik ortalamaları ve Tab lo

19’da bu verilerden alınan varyans analizinin sonuçları görülmektedir. Farklı ebeveyn

tutumlarına sahip katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerinde oluşabilecek

farklılaşmaları ölçmek amacıyla uygulanan ANOVA analizinde, istatistiksel ölçüde

anlamlı bir farklılaşma belirlenmemiştir (F3-146= 1,715, p>. 05).

Page 71: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

55

3.3. TARTIŞMA

Facebook kullanımı, iletişim ve bilgi paylaşım kaynağı olmanın ötesine geçip

araç olgusundan çıkıp amaç olmaya dönüşmesi sonucu bazı kişiler için “bağımlılığa”

dönüşmüştür.

Kullanıcıların Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasında

istatistiksel öneme sahip bir ilişkinin varlığını ya da yönünü test etmek için

korelasyon analizi uygulanmıştır. Analiz sonucunda; Facebook bağımlılığı ve

psikolojik dayanıklılık arasında negatif yönde ve anlamlı bir ilişki olduğu

görülmektedir. Buna göre kişilerin Facebook’a bağımlılıkları arttıkça psikolojik

dayanıklılık düzeyleri de azalacağı söylenilebilir. Literatüre bakıldığında Facebook ve

psikolojik dayanıklılık arasında doğrudan bir ilişki olduğu görülmemiştir; fakat öz

saygı kavramının psikolojik dayanıklılık ile yakından alakalı olduğunu varsayarsak,

yapılan araştırmalarda Facebook’a bağımlı olan kişilerin özsaygı düzeylerinin düşük

olduğu saptanılmıştır. Ferris ve Hollenbaugh (2014) yaptıkları araştırmada, bağımlılık

nedenlerini belirlemek amacıyla 301 Facebook kullanıcısının yaptığı paylaşımlara

dikkat çekmişlerdir. Araştırmanın sonucuna göre Facebook sayesinde kendilerinin

daha iyi anlaşıldıklarını düşünen bireylerin, diğerlerinden daha uzlaşmacı oldukları;

fakat özsaygı seviyelerinin düşük olduğu belirtilmiştir132.

Cinsiyet açısından incelendiğinde; Facebook bağımlılık seviyeleri arasında

kadın ya da erkek katılımcılar arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir. Bu durum, kadın veya erkek olmanın Facebook bağımlılık düzeylerini

etkilemediğini göstermektedir. Çam (2012) tarafından öğretmen adaylarıyla yapılan

bir araştırmada ise öğretmen adaylarının Facebook bağımlılık seviyelerinde,

cinsiyetlerine göre anlamlı farklılık olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılan erkek

öğretmen adaylarının Facebook bağımlılık düzeyleri kız öğretmen adaylarının

Facebook bağımlılık düzeylerinden anlamlı derecede yüksek olduğu; yani erkek

öğretmen adaylarının, kız öğretmen adaylarına göre Facebook’a daha bağımlı

oldukları görülmüştür133.

132 https://www.researchgate.net/publication/259132167_Facebook_self-disclosure_Examining_

the_role _of_traits_social_cohesion_and_motives (Erişim Tarihi: 11.04.2016). 133 Çam, a.g.e., s. 47.

Page 72: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

56

Cinsiyet açısından incelendiğinde; psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasında

kadın ya da erkek katılımcılar arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir. Bu durum, kadın veya erkek olmanın psikolojik dayanıklılık düzeylerini

etkilemediğini göstermektedir. Literatüre göz atıldığında psikolojik dayanıklılık

konusunda kadınlara göre erkeklerin yaşanan sıkıntılardan daha fazla etkilenerek

daha az dayanıklı oldukları belirtilmiştir134.

Medeni durum açısından incelendiğinde; Facebook bağımlılığı seviyeleri

arasında evli ya da bekar katılımcılar arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir. Bu demek oluyor ki evli ve bekar bireylerin Facebook bağımlılık

düzeylerinde bir farklılığa rastlanmamıştır.

Medeni durum açısından incelendiğinde; psikolojik dayanıklılık seviyeleri

arasında evli ya da bekar katılımcılar arasında anlamlı bir farklılaşma olmadığı

görülmektedir. Evli ya da bekar katılımcıların, psikolojik dayanıklılık düzeyleri

arasında medeni duruma göre anlamlı bir farklılaşma olmadığı görülmektedir. Tümlü

ve Recepoğlu (2013) tarafından akademik personellerle yapılan bir araştırmada, elde

edilen Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre akademik personelin psikolojik

dayanıklılık düzeyleri, medeni durum açısından anlamlı bir farklılaşma

göstermemiştir. İstatistiksel açıdan anlamlı bir fark olmamasına rağmen bekar

akademik personelin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin, evli olan akademik

personelin psikolojik dayanıklılık düzeylerinden daha yüksek olduğu saptanmıştır.

Lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların, Facebook bağımlılığı arasında

eğitim durumuna göre anlamlı bir farklılaşma olmadığı görülmektedir. Buna göre

üniversite mezunu olan katılımcıların ve lise mezunu olan katılımcıların Facebook

bağımlılık seviyeleri arasında farklılaşma olmadığı saptanmıştır. Facebook Türkiye

Kullanıcıları İstatistiğine (2009) göre Facebook kullanıcıların % 50. 6’sı üniversite, %

23. 3’ü yüksek lisans ya da doktora, % 17. 8’i lise, % 8. 3’ü ise ilkokul mezunudur.

Facebook’un verilerinde de kullanıcıların % 57’sini üniversite gençliği, % 37’sini lise

gençliği, % 12’sini ise üniversite mezunları oluşturmaktadır. Eğitim durumuyla

Facebook tutumu arasındaki ilişkinin incelendiği bir araştırmada: İlköğretim

öğrencilerinin Facebook tutumlarının, lise öğrencilerine göre daha yüksek, yine lise

134 Eminağaoğlu, a.g.e., s. 18.

Page 73: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

57

öğrencilerinin Facebook tutumlarının üniversite öğrencilerine göre daha yüksek

olduğu görülmüştür135.

Lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyeleri

arasında eğitim durumuna göre ‘‘anlamlı bir farklılaşma’’ olduğu görülmektedir. Bu

durum üniversite mezunu olan katılımcıların psikolojik dayanıklılık düzeylerinin lise

mezunu olan katılımcılara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Irmak (2011)

yapmış olduğu çalışmada; anne babalarının eğitim düzeyi düşük olduğunda

ergenlerin dayanıklı grupta olma oranı artmakta, dayanıklı olmayan grupta olma

oranları azalmaktadır136.

Yaşları; birinci 19-25, ikinci 26-35, üçüncü 36-45, dördüncü 46 yaş ve üzeri gibi

farklı yaş gruplarındaki katılımcıların, Facebook bağımlılığı puan ortalamalarıyla ilgili

farkı test etmek için yapılan varyans analizinin sonucunda, katılımcıların puan

ortalamalarına ilişkin istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma görülmemiştir. Bir

diğer deyişle katılımcıların Facebook bağımlılık düzeyleri açısından yaş grupları

arasında anlamlı ölçüde bir farklılaşma saptanmamıştır. Facebook Türkiye

Kullanıcıları İstatistiğine (2009) bakıldığında ise Facebook kullanımı, 18-24 ve 25-30

yaş grubu aralığında daha yoğundur, Facebook kullanıcıların % 31. 6’sı 25-30, % 30.

4’ü 18-24, % 26. 9’u 31-40, % 7. 9’u 13-17, % 3. 2’si ise 41-65 yaş grubunda yer

almaktadır. Facebook’un kendi verileri de araştırmayla benzerlik göstermektedir: %

44 ile Facebook kullanıcılarının en anlamlı bölümünü teşkil eden 18-24 yaş grubunu

% 23’le 25-30 yaş grubu, % 16 ile 13-17 yaş grubu, % 13 ile 31-40 yaş grubu takip

etmektedir. 41-65 yaş aralığındaki kullanıcı oranı ise yalnızca % 4’tür.

Farklı yaş gruplarındaki katılımcıların, psikolojik dayanıklılık puan

ortalamalarıyla ilgili farkı test etmek için yapılan varyans analizinin sonucunda,

katılımcıların puan ortalamalarına ilişkin istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma

görülmemiştir. Şöyle ki, katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyeleri açısından yaş

grupları arasında anlamlı ölçüde bir farklılaşma saptanmamıştır. Tümlü ve

Recepoğlu (2013) yaptıkları bir araştırmadan elde edilen Kruskal Wallis H testi

sonuçlarına göre akademik personelin psikolojik dayanıklılık düzeyleri yaş değişkeni

135 Gülüm Şener, ‘’Türkiye’de Facebook Kullanımı Araştırması’’, İstanbul Bilim Üniversitesi,

Psikoloji Bölümü, http://inet-tr.org.tr/inetconf14/bildiri/4.pdf (Erişim Tarihi 12.04.2016), 136 Irmak, a.g.e., s. 90.

Page 74: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

58

açısından anlamlı ölçüde bir farklılaşma göstermemektedir. İstatistiksel açıdan

anlamlı bir farklılaşma olmamasına rağmen psikolojik dayanıklılık seviyesi en yüksek

olan yaş grubu 51 ve üstü yaş grubu; psikolojik dayanıklılık seviyesi en düşük olan

yaş grubu ise 41-50 yaş grubudur. 22-30 ve 31-40 yaş gruplarının psikolojik

dayanıklılık seviyeleri birbirine çok yakındır. 51 ve üstü yaş grubunun psikolojik

dayanıklılık seviyelerinin en yüksek düzeyde olmasında, yıllar boyunca kazandıkları

deneyim ve tecrübeler etkili olabilir137.

Gelir düzeyleri farklı olan katılımcıların Facebook bağımlılık seviyeleri

açısından gelir seviyelerine göre anlamlı ölçüde bir farklılaşma saptanmamıştır.

Diğer bir deyişle, gelir düzeyi yüksek veya düşük olan kişilerin Facebook bağımlılık

seviyelerinde bir farklılaşma görülmemiştir.

Gelir seviyeleri farklı olan katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyeleri

açısından gelir düzeylerine göre anlamlı ölçüde bir farklılaşma saptanmamıştır. Gelir

düzeyi yüksek veya düşük olan kişilerin psikolojik dayanıklılık seviyelerinde bir

farklılaşma görülmemiştir. Ancak Tümlü ve Recepoğlu (2013) yaptıkları araştırmada

üniversite akademik personelinin çalışma koşullarının iyi olmaması, ders yüklerinin

çok fazla olması, çalışma saatlerinin yüksek olması, bilimsel çalışma açısından

sunulan imkanların yetersiz olması ve en önemlisi maddi anlamda düşük maaşla

çalışmaları, aile yaşantılarını, sosyal ilişkilerini dolayısıyla, yaşam doyumlarını

olumsuz etkilemektedir. Aynı zamanda bu olumsuz faktörler, üniversite akademik

personelinin duygusal açıdan da çöküntü yaşamalarına, düşük motivasyona ve

tükenmişliğe neden olduğunu belirtmişlerdir138.

Farklı ebeveyn tutumlarına sahip katılımcıların, Facebook bağımlılık puan

ortalamalarıyla ilgili farkı test etmek için yapılan varyans analizinin sonucunda,

katılımcıların puan ortalamalarına ilişkin istatistiksel ölçüde anlamlı farklılaşma

görülmemiştir.

Farklı ebeveyn tutumlarına sahip katılımcıların, psikolojik dayanıklılık puan

ortalamalarıyla ilgili farkı test etmek için yapılan varyans analizinin sonucunda,

katılımcıların puan ortalamalarına ilişkin istatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma

137 Recepoğlu, Tümlü, a.g.e., s. 212. 138 Recepoğlu, Tümlü, a.g.e., s. 207.

Page 75: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

59

görülmemiştir. Goldstein ve Brooks (2005) tarafından yapılan bir araştırmada: kişinin

aile şartlarından ve toplumsal çevresinden kaynaklı olarak, ebeveynlerin boşanması,

ebeveynlerden birinin ya da ikisinin hayatta olmaması, ebeveyn-çocuk arasındaki

iletişim çatışması, olumsuz disiplin kuralları, olumsuz kardeş ilişkileri, aile içinde

şiddetin olması, ailede ihmalin ve istismarın bulunması, göç ve işsizlik gibi toplumsal

olayların da kişinin psikolojik dayanıklılığını etkilediği saptanmıştır. Birden fazla stres

faktörünün aynı anda ortaya çıkması, kişinin ruh sağlığını ve psikolojik dayanıklılığını

olumsuz etkileyebilmektedir139. Araştırma sonucunda Facebook bağımlılığı ile

psikolojik dayanıklılık kavramlarının birbiriyle ilişkili ve insanların ruh sağlığı

açısından önemli kavramlar olduğu görülmüştür. Araştırmanın bulgularına göre

bireylerin Facebook Tutumları, psikolojik dayanıklılık ile ilişkilidir. Yapılan araştırma

sonucunda bireylerin Facebook’ta geçirdikleri zaman arttıkça, bireylerin Facebook

tutumlarının ve psikolojik dayanıklılığın düştüğü görülmektedir.

Ülkemizde bağımlılık tedavi merkezlerinin kurulmasının gerekli olup olmadığı

daha belli değilken, gelişen teknolojiye hızlı bir şekilde ayak uyduran ülkemizde de

facebook ve internet bağımlılığı probleminin giderek artığı görülmüştür. Bu durum

sonucunda, Bakırköy Ruh ve Sinir hastalıkları Hastanesi gibi devlet hastanelerinde

ve Özel NP İstanbul Nöropsikiyatri hastanesinde AMETEM içinde Sanal bağımlılık

merkezi SABATEM adı altında sanal bağımlılık tedavi merkezleri kurulmuştur140.

Sanal bağımlılıkların oluşmaması için ebeveynlere büyük sorumluluklar

düşmektedir. Hastalık seviyesine gelmeden önce bireyler bu durumla ilgili

teknolojinin imkânlarından yararlanarak, Freedom (freedom. to) Anti-Social (anti-

social. cc) gibi yazılım uygulamaları ile önceden belirleyebileceği zaman ve süreler

açısından da sınır getirebilirler. Bağımlılık riskine karşı farklı uğraşlara, yeni hobilere

yönlendirebilirler.

139 Goldstein, Brooks, a.g.e., s. 11. 140 http://www. haber7. com/teknoloji/haber/1282336-internet-bagimliligi -kokainle-esdeger.

(Erişim Tarihi:03.09.2016)

Page 76: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

60

3.4. SONUÇ VE ÖNERİLER

Araştırmanın verilerinin analizi sonucunda, “Facebook kullanım düzeylerinin

psikolojik dayanıklılık düzeyleri üzerinde iyi ya da kötü değişime neden olup-

olmadığına” yönelik hipotez araştırmamızın ana konusunu oluşturduğundan buna

bağlı olarak düzenlenmiş on iki hipotez incelenmiştir.

Araştırmanın birinci hipotezin analizinde; Facebook bağımlılık seviyelerine

göre cinsiyet değişkenleri açısından anlamlı bir farklılaşma görülmemektedir. Bu

durum, kadın veya erkek olmanın Facebook bağımlılık düzeylerini etkilemediğini

göstermektedir. Çam (2012) tarafından öğretmen adaylarıyla yapılan bir araştırmada

ise, öğretmen adaylarının Facebook bağımlılık düzeylerinde, cinsiyetleri açısından

anlamlı farklılaşmalar olduğu görülmüştür. Araştırma kapsamında: Facebook

bağımlılık seviyelerinin kız öğretmen adaylarına göre erkek öğretmen adaylarında

anlamlı derecede yüksek olduğu görülerek; erkek öğretmen adaylarının Facebook’a

daha bağımlı oldukları tespit edilmiştir141.

Araştırmanın ikinci hipotezinde, kadın ve erkek katılımcılarda, psikolojik

dayanıklılık seviyelerine göre cinsiyet değişkenleri açısından anlamlı bir farklılaşma

görülmemektedir. Bu durum, kadın veya erkek olmanın, psikolojik dayanıklılık

düzeylerini etkilemediğini göstermektedir. Literatüre göz atıldığında psikolojik

dayanıklılık konusunda kadınlara göre erkeklerin yaşanan sıkıntılardan daha fazla

etkilenerek daha az dayanıklı oldukları belirtilmiştir142.

Araştırmanın üçüncü hipotezinde, evli ve bekar olan katılımcılarda, Facebook

bağımlılık seviyelerine göre medeni durum değişkenleri açısından anlamlı bir

farklılaşma görülmemektedir. Buna göre evli ve bekar bireylerin Facebook bağımlılık

seviyelerinde bir farklılaşmaya rastlanmamıştır.

Araştırmanın dördüncü hipotezinde, evli ve bekar katılımcılarda, psikolojik

dayanıklılık seviyelerine göre medeni durum değişkenleri açısından anlamlı bir

farklılaşma görülmemektedir. Tümlü ve Recepoğlu (2013) tarafından akademik

141 Emre Çam, Öğretmen adaylarının eğitsel ve genel amaçlı Facebook kullanımları ve

Facebook bağımlılıkları SAÜ üniversitesi eğitim fakültesi örneği, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2012, s. 46. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).

142 Eminağaoğlu, a.g.e., s. 33.

Page 77: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

61

personellerle ilgili yapılan Mann-Whitney U testi araştırmasından elde edilen

sonuçlarda, akademik personellerin psikolojik dayanıklılık seviyelerinde, medeni

durum açısından anlamlı bir farklılaşma olduğu belirtilmemiştir. Kadın ve erkeklerin

dayanıklılık sevyelerinin her durumda aynı olması mümkün olmayabillir. Bu durumda,

ilgili konuda araştırmaların yapılması yararlı olabilecektir.

Araştırmanın beşinci hipotezinde, lise ve altı ile üniversite mezunu

katılımcıların, Facebook bağımlılık seviyelerine göre eğitim durumu değişkenleri

açısından anlamlı bir farklılaşma görülmemektedir. Buna göre üniversite mezunu ya

da lise mezunu olan katılımcıların Facebook bağımlılık seviyeleri arasında anlamlı bir

farklılaşma saptanmamıştır. Facebook Türkiye Kullanıcıları İstatistiğine (2009) göre

Facebook kullanan bireylerin %50.6’sı üniversite mezunu, %23.3’ü yüksek lisans ya

da doktora mezunu; %17.8’i lise mezunu, %8.3’ü ise ilkokul mezunudur.

Facebook’un açıkladığı verilerde kullanıcıların %57’sini üniversite, %37’sini lise,

%12’sini ise üniversite mezunu gençler oluşturmaktadır. Eğitim durumuyla Facebook

tutumu arasındaki ilişkinin incelendiği bir araştırmada, ilköğretim öğrencilerinin

Facebook tutumlarının, lise öğrencilerine göre daha yüksek, yine lise öğrencilerinin

Facebook tutumlarının üniversite öğrencilerine göre daha yüksek olduğu

görülmüştür143.

Araştırmanın altıncı hipotezinde, lise ve altı ile üniversite mezunu katılımcıların,

psikolojik dayanıklılık seviyeleri arasında eğitim durumu değişkenleri açısından

anlamlı bir ‘’farklılaşma’’ olduğu görülmektedir. Bu durum, üniversite mezunu olan

katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyelerinin lise mezunu olan katılımcılara göre

daha yüksek olduğunu göstermektedir. Irmak (2011) göre; eğitim düzeyi düşük anne

babaya sahip olan ergenlerin; dayanıklı grupta bulunma oranları artmakta, dayanıklı

bulunmayan gruptaki oranları ise azalmaktadır144.

Araştırmanın yedinci hipotezinde, birinci 19-25, ikinci 26-35, üçüncü 36-45,

dördüncü 46 yaş ve üzeri olarak belirlenen gruplardaki katılımcıların, Facebook

bağımlılığı puan ortalamalarıyla ilgili farklılaşmayı tespit etmek amacıyla yapılmış

olan varyans (ANOVA) analizinde, katılımcıların puan ortalamalarına ilişkin

143 Gülüm Şener, ‘’Türkiye’de Facebook Kullanımı Araştırması’’, İstanbul Bilim Üniversitesi,

Psikoloji Bölümü, http://inet-tr.org.tr/inetconf14/bildiri/4.pdf (Erişim Tarihi 12.04.2016), 144 Türkan Yılmaz-Irmak, “Fiziksel İstismara Uğrayan Ergenlerde Dayanıklılığın İncelenmesi”,

Ege Eğitim Dergisi, 2011, 2 (12): 1–211, s. 136.

Page 78: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

62

istatistiksel ölçüde önem ifade edecek bir farklılaşma görülmemiştir. Bir diğer deyişle,

katılımcıların Facebook bağımlılık seviyeleri açısından yaş aralıkları değişkenine

göre, anlamlı bir farklılaşma görülmemektedir. Facebook Türkiye Kullanıcıları

İstatistiğine (2009) bakıldığında ise,18-24 ile 25-30 yaş grup aralığında Facebook

kullanımı daha yoğundur. Facebook kullanıcıları, birinci %31.6’sı 25-30, ikinci

%30.4’ü 18-24, üçünü %26.9’u 31-40, dördüncü %7.9’u 13-17, beşinci %3.2’si ise

41-65 yaş grubunda bulunmaktadır. Facebook’un kendi yayınlamış olduğu sonuçlar

ile araştırma benzerlik göstermektedir. Araştırmada; birinci %44 ile en önemli bölümü

kapsayan 18-24 yaş, ikinci %23’le 25-30 yaş, üçüncü %16 ile 13-17 yaş grubu,

dördüncü %13 ile 31-40 yaş grubu Facebook kullanıcısıdır. 41-65 yaş grubunda ise

Facebook kullanımı %4 oranındadır.

Araştırmanın sekizinci hipotezinde, birinci 19-25, ikinci 26-35, üçüncü 36-45,

dördüncü 46 yaş ve üzeri olarak belirlenen gruplardaki katılımcıların, psikolojik

dayanıklılık puan ortalamalarıyla ilgili farklılaşmayı tespit etmek amacıyla yapılmış

olan varyans (ANOVA) analizinde, katılımcıların puan ortalamalarına ilişkin

istatistiksel ölçüde önem ifade edecek bir farklılaşma görülmemiştir. Diğer bir

ifadeyle katılımcıların psikolojik dayanıklılık seviyeleri açısından yaş aralıkları

değişkenine göre anlamlı bir farklılaşma olmadığı saptanmıştır. Tümlü ve Recepoğlu

(2013), yaptıkları Kruskal Wallis H testi araştırmasında yaş grupları değişkeni

açısından akademik personellerin psikolojik dayanıklılık seviyelerinde incelendiğinde,

anlamlı bir farklılaşma saptanmamıştır. İstatistiksel ölçüde anlamlı bir farklılaşma

olmamasına rağmen, psikolojik dayanıklılık seviyesi en güçlü olan 51 ve üzeri olan

yaş grubudur. 41-50 yaş psikolojik dayanıklılık seviyesi en az olan gruptur. Psikolojik

dayanıklılık seviyeleri 22-30 ile 31-40 yaş gruplarının psikolojik dayanıklılık seviyeleri

birbirlerine çok daha yakındır. Uzun yıllar boyunca yaşadıkları deneyimler ve

kazanmış olduğu tecrübeler, 51 yaş ve üzeri olan grubun psikolojik dayanıklılık

seviyelerinin çok yüksek olmasında etkili olabilir145.

Araştırmanın dokuzuncu hipotezinde, gelir düzeyleri farklı olan katılımcıların,

Facebook bağımlılığına ilişkin istatistiksel ölçüde önem ifade edecek bir farklılaşma

145 Ergün Recepoğlu, Gamze Ülker Tümlü, “Üniversite akademik personelinin psikolojik

*IĞPdayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki’’, Yüksek Öğretim ve Bilim Dergisi, 2013, 3 (3) 205-213, s. 208.

Page 79: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

63

görülmemiştir. Bu duruma göre, yüksek veya düşük gelire sahip kişilerin Facebook

bağımlılık seviyelerinde anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmamıştır.

Araştırmanın onuncu hipotezinde, gelir düzeyleri farklı olan katılımcıların,

psikolojik dayanıklılık seviyeleri açısından gelir seviyelerine göre anlamlı bir

farklılaşma görülmemiştir. Diğer bir deyişle, yüksek veya düşük gelire sahip olan

kişilerin psikolojik dayanıklılık seviyelerinde anlamlı bir farklılaşmaya rastlanmamıştır;

ancak Tümlü ve Recepoğlu (2013) yaptıkları araştırmada, üniversitede çalışan

akademik personelinin çalışma saatlerinin uzun olması, verdikleri ders saatlerinin

fazla olması, akademik çalışmalar için gerekli imkanların sağlanamaması, çalışma

koşullarının yetersiz olması ve en önemli problem olarak maddi açıdan düşük

maaşla çalışmaları; sosyal ilişkilerini, aile yaşantısını bunun neticesinde, yaşam

doyumlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Yaşanan bu olumsuz durumların;

duygusal açıdan akademik personel üzerinde düşük motivasyon, çöküntü yaşamaları

ve tükenmişliğe sevep olduğunu belirtmişlerdir146.

Araştırmanın on birinci hipotezinde, farklı ebeveyn tutumlarına sahip olan

katılımcıların, Facebook bağımlılığı puan ortalamalarıyla ilgili farklılaşmayı tespit

etmek amacıyla yapılmış olan varyans (ANOVA) analizinde, katılımcıların puan

ortalamalarına ilişkin istatistiksel ölçüde önem ifade edecek bir farklılaşma

görülmemiştir.

Araştırmanın on ikinci hipotezinde, farkli ebeveyn tutumlarına sahip olan

katılımcıların psikolojik dayanıklılık puan ortalamalarıyla ilgili farklılaşmaları tespit

etmek amacıyla yapılmış olan varyans (ANOVA) analizinde: Katılımcıların puan

ortalamalarına ilişkin istatistiksel olarak önem ifade edecek bir farklılaşma

görülmemiştir. Goldstein ve Brooks (2005) tarafından yapılan bir araştırmada, kişinin

aile şartlarından ve toplumsal çevresinden kaynaklı olarak ebeveynlerin boşanması,

ebeveynlerden birinin ya da ikisinin hayatta olmaması, ebeveyn-çocuk arasındaki

iletişim çatışması, olumsuz disiplin kuralları, olumsuz kardeş ilişkileri, aile içinde

şiddetin olması, ailede ihmalin ve istismarın bulunması, göç ve işsizlik gibi toplumsal

olayların da kişinin psikolojik dayanıklılığını etkilemekte olduğu saptanmıştır. Birden

146 Recepoğlu, Tümlü, a.g.e., s. 207.

Page 80: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

64

fazla stres faktörünün aynı anda ortaya çıkması, kişinin ruh sağlığını ve psikolojik

dayanıklılığını olumsuz etkileyebilmektedir147.

Araştırma sonucunda; facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık

seviyelerinin birbiriyle bağlantılı ve insanların ruh sağlığı üzerinde çok önemli etkileri

olduğu görülmüştür. Bu araştırmanın sonuçlarına bağlı olarak gelecek araştırmalar

ve uygulayıcılar için çeşitli önerilerde bulunulabiliriz:

1. Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılığının farklı psikolojik

değişkenlerle olan etkileşimi araştırılabilir.

2. Facebook bağımlılığı ve psikolojik dayanıklılık ile ilgili olarak farklı yaş

grupları için de ölçekler geliştirilmesi faydalı olabilir.

3. Facebook’da, en çok kullanılan uygulamaların neler olduğu tespit edilerek,

bağımlılığa dönüşme nedenleri araştırılabilir.

3. Facebook bağımlılığını önleyici, ülke çapında projeler başlatılmalı, erken

müdahale programları geliştirilip okul müfredatına da konabilir.

4. Facebook bağımlılığına etki eden unsurları tespit edebilmek için, online veri

toplama yöntemleri ile çok daha geniş bir örneklem grubunda uzun süreli bir çalışma

yapılması faydalı olabilir.

5. Facebook bağımlılığına ilişkin farkındalığın arttırılmasına yönelik

çalışmalarla birlikte, sosyal medyanın etkili ve kontrollü kullanımı ile ilgili, öğrenci,

öğretmen ve ailelere psikoeğitim programları, aile eğitimleri ve psikolojik danışma

hizmetleri güncellenerek verilmelidir.

6. İnternet ve facebook gibi sosyal ağları yasaklamak yerine, gençlerin

sosyalleşebilmesi ve boş vakitlerini değerlendirebilmesi için, sosyal etkinlikler, spor

faaliyetleri ve benzeri aktiviteler çeşitlendirilerek özendirilmesi yarar sağlayabilir.

7. Facebook bağımlılığının yaratabileceği risk ve zararları konusunda,

toplumdaki bireylere yardımcı olmak ve bağımlılığı önlemek için, danışma ve tedavi

merkezlerinin sayıları arttırılabilir.

8. Sanal bağımlılıkların oluşmaması için ebeveynlere büyük sorumluluklar

düşmektedir. Aileler bağımlılık seviyesine gelmeden önce bu durumla ilgili

teknolojinin imkânlarından yararlanılarak Freedom (freedom. to) Anti-Social (anti-

social. cc) gibi yazılım uygulamaları ile önceden belirlediğiniz zaman ve süreler

açısından sınır getirilebilir.

147 Goldstein, Brooks, a.g.e., s. 8.

Page 81: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

65

KAYNAKÇA

KİTAPLAR

ANDREASSEN Cecilie Schou, Torbjorn Torsheim Brunborg, Scott Geir and Stale Pallesen, Development of a Facebook Addiction Scale, Psychological Reports. Norveç, 2012, 110 (2).

ÇETINKAYA Hakan, Mert Teközel, Psikoloji Lisansüstü Öğrencileri Kongresi, Izmir Ekonomi Üniversitesi Yayınlan, Izmir, 2007.

KALKAN Melek, Canan Kaygusuz, İnternet Bağımlılığı, Anı Yayıncılık, Ankara, 2013.

KÖKNEL Özcan, Bağımlılık: Alkol ve Madde Bağımlılığı. Altın Kitaplar, İstanbul, 1998.

KARASAR Niyazi, Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayıncılık, Ankara, 2004.

ÖGEL Kültegin, İnsan, Yaşam ve Bağımlılık Tartışmalar ve Gerekçeler, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2001.

ROBIN Kevin, İmaj: Görmenin Kültür ve Politikası, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2013.

WALSH Froma, Spiritual Resources in Family Therapy, Guilford Press, New York, 2009.

WERNER Emmy E., Ruth S. Smith, Journeys from Childhood to Midlife, Cornell University Press, America, 2001.

MAKALELER

AJJAN Haya and Richard Hartshorne, “Investigating Faculty Decisions to Adopt Web 2.0 Technologies: Theory and Empirical Tests”, Internet and Higher Education, 2008, 11, 71-80.

ARISOY Özden, “İnternet Bağımlılığı ve Tedavisi”, Psikiyatride güncel yaklaşımlar, 2009, 1: 55-67.

BALCI Şükrü, Salih Tiryaki, “Facebook Addiction among High School Students inTurkey’’, IISES the International Institute of Social and Economic Sciences: Vienna 10th Academic Conference, Austria, 2014, 120-134.

BALTA Özlem Çakır, Mehmet Barış Horzum, “The Factors that Affect Internet Addiction of Students in a Web Based Learning Environment” Journal of Faculty of Educational Sciences, Ankara, 2008, 87-102.

BASIM Nejat, Fatih Çetin, “Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği’nin Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması”, Türk Psikiyatri Dergisi, Ankara, 2011, 22 (2), 104-116,

BONANNO George A., Sandro Galea, “Psychological Resilience After Disaster: New York City in the Aftermath of the September 11th Terrorist Attack”, Psychological Science, New York, 2009, 17 (3), 181-186.

Page 82: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

66

ÇAM E. ve O. İşbulan, ‘’A New Addıctıon for Teacher Candıdates: Socıal Networks’’, The Turkish Online Journal of Educational Technology, 2012, 14-19.

ÇAPAN Bahtiyar Eraslan, “Ahu Arıcıoğlu, Psikolojik Sağlamlığın Yordayıcısı Olarak Affedicilik/Forgiveness as Predictor of Psychological Resiliency”, E-International Journal of Educational Research, 2014, Pamukkalle 70-82.

CEYHAN Aykut, “Ergenlerin Problemli Internet Kullanım Düzeylerinin Yordayıcıları”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 18 (2), 2001, 85-94.

DANAH Boyd m., Nicole B. Ellison, “Social network sites: Definition, history, and

scholarship”, Journal of Computer‐Mediated Communication, American, 2007, 13(1), 210-230.

DOTY Benjamin, “The Construct of Resilience and its Application to the Context of Political Violence”; Pursuit: The Journal of Undergraduate Research at the University of Tennessee Copyright, America, 2009, 137-154.

ECEPOĞLU Ergün, Gamze Ülker Tümlü, “Üniversite akademik personelinin psikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki’’, Yüksek Öğretim ve Bilim Dergisi, 2013, 3 (3) 205-213.

ERTEN Evrim, Aslı Funda Kalkay Uney ve Nurhan Fıstıkcı, “Bipolar Disorder and Childhood Trauma”, Current Approaches in Psychiatry, İstanbul, 2015, 157-165.

GOLDSTEIN Sam, Robert Brooks,” Why study resilience?” Handbook of Resilience in Children Springer, New York, 2005, 3-17.

GRIFFITHS Mark, “Internet addiction: Time to be Taken Seriously?”, Addiction Research, 2000, 413-418.

GRIFFITHS Mark, “Internet Gambling: Issues, Concerns and Recommendations”, Journal of Cyberpsychology & Behavior, 2003, 6 (6), 557-568.

HACIEFENDIOĞLU Şenol, “Sosyal Paylaşım Sitelerinde Üye Bağlılığı Üzerine bir Araştırma”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2010, 20 (2), 56-90.

HIAN Lee Bee, Sim Li Chuan, Mon Kiat Trevor & Benjamin Detenber, “Getting to Know You; Exploring the Development of Relational Intimacy in

Computer‐Mediated Communication”, Journal of Computer‐Mediated Communication, 9 (3), 2004, 1-17.

IRMAK Türkan Yılmaz, “Fiziksel İstismara Uğrayan Ergenlerde Dayanıklılığın İncelenmesi”, Ege Eğitim Dergisi, 2011, 2 (12): 1–211.

KAMYA H., “Hardiness and Spiritual Wellbeing Among Social Work Students”, Journal of Social Work Education, 2000, 36 (2), 231-241.

KARAIRMAK Özlem, Rahşan Çetinkaya-Siviş, “Benlik Saygısının ve Denetim Odağının Psikolojik Sağlamlık Üzerine Etkisi: Duyguların Aracı Rolü”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, Bursa, 2011, 30-43.

KAYRI Murat, Fuat Tanhan ve Selami Tanrıverdi, “Ortaöğretim Öğrencilerinde İnternet Bağımlılığı ile Algılanan Sosyal Destek Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, Online Journal Of Technology Addiction & Cyberbullying, 2014, 1-27.

Page 83: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

67

KILINÇ Ali Çağatay, “Examining Psychological Hardiness Levels of Primary School Teachers According to Demographic Variables”, Turkish Journal of Education Karabük University, 2013, 69-79.

KIM Kyunhee, Eunjung Ryu, Mi Chon Chon, Eun Ja Yeun, So Young Choi, Jeong Seok Seo and Bum Woo Nam, ‘’Internet Addiction in Korean Adolescents and Its Relation to Depression and Suicidal Ideation: A Questionnaire Survey’’, International Journal of Nursing Studies, 43 (2), 2006, 92-122.

KLAG Stefanie, Bradley Graham, “The Role of Hardiness in Stress and Illness. an Exploration of the Effect of Negative Affectivity and Gender”, British Journal of Health Psychology, Londra, 2004, 117-161.

KUSS Daria, Mark Griffiths, “Online Social Networking and Addiction: A Review of the Psychological Literatüre”, International Journal of Environmental Research and Public Health, 2011, 8, 3528-3552.

LACONI Stéphanie a, Rachel Florence Rodgers B,C. and Henri Chabrol, “The measurement of Internet Addiction: a Critical Review of Existing Scales and their Psychometric Properties”; Computers in Human Behavior, 2014, Fransa, 190–202.

LEUNG Louis, “Net-Generation Attributes and Seductive Properties of the Internet as Predictors of Online Activities and Internet Addiction”, CyberPsychology and Behavior, 2004, 7(3), 333-348.

OMOLAYO Benjamin, Shyngle Balogun, Olajumoke Omole, ‘’Influence of Exposure to Facebook on Self-Esteem”, European Scientific Journal, Nijerya, 2013, Vol 9-11.

RUTTER Michael, Implications of Resilience Concepts for Scientific Understanding, Annals New York Academy Of Sciences, New York, 2006, 1-12.

SILLS Laura Campbell, Sharon Cohan and Murray Stein, “Relationship of Resilience to Personality, Coping and Psychiatric Symptpoms in Young Adults”, Behaviour Research and Therapy, Cambridge, 2006, 44, 585-599.

STEINFIELD Charles, Nicole B. Ellison ve Cliff Lampe, Social Capital, Self-Esteem, and Use of Online Social Network Sites: A Longitudinal Analysis, Journal of

Applied Developmental Psychology, American, 2008, 434-445.

TARTER Ralph, Michael Vanyukov, “Re-Visiting the Validity of the Construct of resilience, Resilience and Development: Positive Life Adaptations”, Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York, 1999, 85-107.

TERZI Şerife, Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılıkları ve Algiladiklari Sosyal Destek Arasindaki Ilişki, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, Ankara, 2010, 1-11.

TÜRKYILMAZ Mustafa, “Facebook Bağımlılığı Ölçeğinin Türkçeleştirilmesi ve Facebook Bağımlılığının Okuma Becerisine Etkisi”, The Journal of Academic Social Science Studies, Kırşehir, 2015, 36, 265-280.

WILSON Kathryn, Stephanie Fornasier and Katherine White, “Psychological Predictors of Young Adults’ Use of Social Networking Sitesi”, Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, Avustralya, 2010, 13,

173-177.

Page 84: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

68

YOUNG Kimberly, “Caught in the Net: How to Recognize the Science of Internet Addiction and a Winning Strategy for Recovery”, John Wiley & Sons Publications, New York, 1998, 120-145.

TEZLER

AKDEMIR Nihal Tekin, İlköğretim Öğrencilerinin Facebook Tutumları İle Akademik Erteleme Davranışları ve Akademik Başarıları Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bilim Dalı, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2013 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

ASLAN Sinan, Akademisyenlerde İnternet Bağımlılık Düzeyleri ve Buna Bağlı Oluşabilecek Sağlık Sorunları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Malatya, 2011 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

BAŞAK Bircan Ergün, “Düşük Gelirli Ailelerden Gelen Üniversite Öğrencilerinin Öz Duyarlık, Sosyal Bağlılık Ve Iyimserlik ile Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri Arasındaki Ilişkiler” Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, 2012 (Yayımlanmamış Doktora tezi).

ÇAM Emre, Öğretmen Adaylarının Eğitsel ve Genel Amaçli Facebook Kullanimlari ve Facebook Bağımlılıkları SAÜ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Örneği, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2012 (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).

DURAK Mithat, Deprem Yaşamış Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Belirtilerini Yordamada Psikolojik Dayanıklılığın Rolü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 2002 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).

EMINAĞAOĞLU Neslihan, Güç Koşullarda Yaşayan Sokak Çocuklarında Dayanıklılık (Sağlamlık), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ege Üniversitesi, İzmir, 2008 (Yayımlanmamış Doktora tezi).

GÖKÇE Birgül, Üniversite Öğrencilerinde Psikolojik Güçlülük ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 1993, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

GÜRGAN Uğur, Grupla Psikolojik Danışmanın Üniversite Öğrencilerinin Yılmazlık Düzeyine Etkisi Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).

KARATEKİN Hilal, Benlik Yapılarına Göre Başa Çıkma Stratejileri ve Yaşam Doyumunun İncelenmesi Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2013 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

KILIÇ Ş., Üniversite Öğrencilerinin Yalnızlık ve Psikolojik Dayanıklılıklarının Incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2014, Erzurum (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

MAZMAN Sacide Güzin, Sosyal Ağların Benimsenme Süreci ve Eğitsel Bağlamda Kullanımı., Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2009 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

ÖZCAN Bahadır, Anne-Babaları Boşanmış ve anne-Babaları Birlikte Olan Lise Öğrencilerinin Yılmazlık Özellikleri ve Koruyucu Faktörler Açısından

Page 85: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

69

Karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2005 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

ŞAHIN Yavuz, Takıntılı Olma Düzeyinin Kişilerin Benlik Algısı ve Psikolojik Dayanıklılık Durumları Açısından Değişimlerinin Eğitim Düzeyleri, Cinsiyetleri ve Kardeşleri Olup Olmamasına Göre İncelenmesi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

SIPAHIOĞLU Önder, Farklı risk gruplarındaki ergenlerin psikolojik sağlamlıklarının incelenmesi, Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

TEKİN Emel, Askeri Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Psikolojik Dayanıklılık ve Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2011 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

TÜMLÜ Gamze Ülker, Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri Farklı Üniversite Öğrencilerinin Temas Engellerinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

YALÇIN Simge, İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ile Stres, Psikolojik Dayanıklılık ve Akademik İyimserlik Arasındaki İlişki, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2013 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

İNTERNET KAYNAKLARI

KARAGÜLMEZ Ali, Yargıtay Üyesi, HUKAB Dergisi, http://www.hukabdergi.com/

p1032/.

ŞENER Gülüm, ‘’Türkiye’de Facebook Kullanımı Araştırması’’, İstanbul Bilim Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, http://inet-tr.org.tr/inetconf14/bildiri/4.pdf. (Erişim Tarihi: 15 Eyl 2009)

http://higheredu-sci.beun.edu.tr/text.php3?id=1623. (Erişim Tarihi: 01.12.2013)

http://personal.denison.edu/~matthewsn/facebook%20and%20academic%20performance.pdf. (Erişim Tarihi: 01.10.2010)

http://www. haber7. com/ teknoloji/ haber/ 1282336- internet- bagimliligi-kokainle-esdeger.(Erişim Tarihi: 27.01.2015)

http://www. slideshare. net/koccintosbor9/snyder-c-r-lopez -s-j-eds-handbook-of- positive-psychology. (Erişim Tarihi: 28 Mar 2014)

https://www.researchgate.net/publication/259132167_Facebook_self-disclosure_Examining_the_role_of_traits_social_cohesion_and_motives (Erişim Tarihi: 01 Oca 2014)

TÜMLÜ Gamze Ülker, ‘’Ergün Recepoğluüniversite Akademik Personelinin Psikolojik Dayanıklılık Doktara Tezi’’, http://higheredu-sci.beun.edu.tr/.(Erişim Tarihi: 01 Oca 2011)

http://onlinelibrary.wiley.Com/doi/10.1002/1520-6807(198701)24:1%3C51::AID-PITS2310240110%3E3.0.CO;2-8/abstract. (Erişim Tarihi: 14 Şub 2006)

Page 86: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

70

http://dergipark.ulakbim.gov.tr/hunefd/article/viewFile/5000048560/5000045880. (Erişim Tarihi: 15 Ağu 2007)

http://eprints.rclis.org/7317/1/tuncer.pdf. (Erişim Tarihi: 14 Şub 2000)

http://higheredu-sci.beun.edu.tr/text.php3?id=1623. (Erişim Tarihi: 01 Ara 2013)

http://jcmc.indiana.edu/vol13/issue1/boyd.ellison.html (Erişim Tarihi: 11.02.2016).

http://ogretim-tasarimi.blogcu.com/ogrenme-ortaminda-ogrenen-ozellikleri/10146472. (Erişim Tarihi: 26 Ara 2010)

http://opus.bath.ac.uk/11790/1/IJMR_Narrative_Org_and_Research_Second_Submitted_version_2 6_04_05.pdf. (Erişim Tarihi:26.04.2005)

http://psycnet. apa. org/psycinfo /1995-25080-001. (Erişim Tarihi:04.04.1995)

http://www. bengisemerci. Com /bilgisayar –internet –ve -televizyon/. (Erişim Tarihi: 12.05.2015)

http://www. dijitalajanslar.com/guncel-facebook-istatistikleri-2015/.(Erişim Tarihi: 03.09.2015)

http://www. e- psikiyatri. com/facebook-evliliginizi-olduruyor-olabilir-51057.(Erişim Tarihi: 05.07.2014)

http://www. sabah. com. tr/yasam/2013/09/07/internet-bagimliligi-icin-yatarak-tedavi (Erişim Tarihi: 07.09.2013)

http://www.academia.edu/9541190/%C4%B0nternet_Kafeler_Gen%C3%A7lik_ve_Sosyal_ Sapma (Erişim Tarihi: 22.03.2016).

http://www.goodreads.Com/book/show/15859831-resilience(ErişimTarihi23.07.2012)

http://www.iletisimvediplomasi.com/dijital-cagin-cocuklari-ilkogretim-ogrencilerinin-Facebook-kullanimlari-ve-internet-bagımlılıkları-uzerine-bir-arastırma-doc-dr-suleyman-sadi-seferoglu-uzman-hatice-yildiz/. (Erişim Tarihi:15.01.2014)

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3132556/. (Erişim Tarihi:10.07.2011)

http://www.ncbi.nlm.Nih.gov/pubmed/23446037. (Erişim Tarihi:03.10.2010)

http://www.psych.ufl.edu/~shepperd/articles/hardiness.pdf. (ErişimTarihi:09.05.2013)

http://www.slideshare.net/koccintosbor9/snyder-c-r-lopez-s-j-eds-handbookofpositive -psychology. (Erişim Tarihi: 01.01.2002)

http://yunus.hun.edu.tr/~sadi/yayin/Seferoglu-Yildiz_Dijital-Cagin-Cocuklari _Ilet _ve _ Diplomasi-2013.pdf.(Erişim Tarihi: 15.01.2014)

Page 87: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

A-1

EK-A

EKLER

Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık Anketi

Bu anket; İstanbul Gelişim Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi kapsamında

Facebook Bağımlılığı ve Psikolojik Dayanıklılık düzeylerini araştırmak için yapılan

bilimsel bir araştırmadır. Cevaplandırmanız için hazırlanan anket formunda çeşitli

sorular bulunmaktadır. Adınız ve soyadınız gibi tanıtıcı bilgileri vermeden, soruları

yanıtlamanızı rica ederiz. Çalışmaya yapmış olduğunuz katkılardan dolayı teşekkür

ederim.

Mürüvvet Nil SOYSAL

1) Cinsiyetiniz: Bay ( ) Bayan ( )

2) Yaşınız:

3) Medeni durumunuz: Evli ( ) Bekar ( )

4) Genel olarak fiziki görünümünüzden hoşnut musunuz? a) Evet ( ) b) Hayır ( )

5) Size göre gelir düzeyiniz nasıl? a) Yetersiz ( ) b) Orta düzeyde ( ) c) İyi ( )

6) Anne-Babanızın size karşı tutumlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

a) İlgisiz ( ) b) Demokratik ( ) c) Otoriter ( ) d) Koruyucu ( )

7) Eğitim durumunuz nedir? a) Okur-yazar değil ( ) b) Ilkokul ( ) c) Ortaokul ( )

d) Lise ( ) e) Üniversite ( )

Page 88: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

A-2

EK-B

BERGEN FACEBOOK BAĞIMLILIK ÖLÇEĞİ

Lütfen aşağıdaki soruları dikkatlice okuyun ve 1: Çok nadir, 5: Çok sık derecelendirmesini kullanarak son bir yılınızı düşünün ve belirtilen ifadelere ne sıklıkta katıldığınızı belirtin. Katılımınız için teşekkür ederiz.

1 Facebook’u ya da Facebook kullanmayı planlamayı düşünmek için çok zaman harcadım.

1 2 3 4 5

2 Facebook kullanmak için nasıl daha çok boş zamanım olur diye düşündüm.

1 2 3 4 5

3 Facebookta yakın zamanda neler olduğunu çok fazla düşündüm. 1 2 3 4 5

4 Başlangıçta amaçladığımdan çok daha fazla süreyi Facebook’ta harcadım.

1 2 3 4 5

5 Facebook’u hep daha da fazla kullanma zorunluluğu hissettim. 1 2 3 4 5

Page 89: FACEBOOK BAĞIMLILIĞI VE PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK · analiz tekniği olarak Pearson Korelasyon katsayısı, t testi ve F (ANOVA) testi kullanılmıştır. Veriler SPSS 11,5 programı

A-3

EK-C

KISA PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK ÖLÇEĞİ

Lütfen aşağıdaki ifadeleri okuduktan sonra kendinizi işyerinizdeki durumunuz

açısından değerlendirip sizin için en uygun seçeneğin karşısına çarpı (X) işareti

koyunuz. Her sorunun karşısında bulunan; (1) Hiç katılmıyorum (2) Katılmıyorum (3)

Kararsızım (4) Kısmen katılıyorum ve (5) Tamamen katılıyorum anlamına gelmektedir.

1 Zor zamanlardan sonra eski halime kolaylıkla dönebilirim. 1 2 3 4 5

2 Stresli bir durum yaşarken zor zamanlar geçiririm. 1 2 3 4 5

3 Stres verici bir olaydan sonra kendimi toparlamam uzun sürmez. 1 2 3 4 5