el verbo sum
DESCRIPTION
El verbo sum y sus compuestos con ejemplos de Eutropio. EjerciciosTRANSCRIPT
SUM Y SUS COMPUESTOS
1. SUM
A) MORFOLOGÍA de SUM; FUI; ---
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
2. LOS COMPUESTOS DE SUM
2.1 INSUM, PRAESUM, ABSUM, ADSUM, DESUM, INTERSUM, SUBSUM, SUPERSUM Y OBSUM
A) MORFOLOGÍA
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
B1) ABSUM
B2) RESTO
2.2. PROSUM
A) MORFOLOGÍA
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
2.3. POSSUM
A) MORFOLOGÍA
B) ¿QUÉ ES UN VERBO MODAL?
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
1. EL VERBO SUM
A) MORFOLOGÍA de SUM; FUI; --------
Los tiempos de perfecto son completamente regulares, con la raíz fu-; los tiempos de presente son irregulares, pero salvo el presente de indicativo, sabida la primera forma, se deducen el resto:
Presente indicativo
sum (soy)esestsumusestissunt
Perfecto indicativo
fui (fui/ he sido)fuistifuitfuimusfuistisfuerunt/fuere
Imperfecto indicativo
eram (era)eraserateramuseratiserant
Pluscuamperfecto indicativo
fueram (había sido)fuerasfueratfueramusfueratisfuerant
Futuro imperfecto
ero (seré)eriseriterimuseritiserunt
Futuro perfecto
fuero (habré sido)fuerisfueritfuerimusfueritisfuerint
Presente subjuntivo
sim (sea)sissitsimussitissint
Perfecto subjuntivo
fuerim (haya sido)fuerisfueritfuerimusfueritisfuerint
Imperfecto subjuntivo
essem (fuera/sería)essesessetessemusessetisessent
Pluscuamperfecto subjuntivo
fuissem (hubierasido/habría sido)fuissesfuissetfuissemusfuissetisfuissent
Imperativo presente
es (sé tú)este (sed vosotros)
NOTA. Existe también un imperativo futuro: este (sé tú), esto (que sea él); estote (que seáis vosotros), sunto (que sean ellos)
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN DE SUM:
Con carácter general, el verbo sum es el verbo que sirve para atribuir una cualidad al Sujeto, ya sea de forma permanente (es), ya temporal (está). Pero, como siempre, su valor varía dependiendo de los). Pero, como siempre, su valor varía dependiendo de los COMPLEMENTOS OBLIGATORIOS que lleva. A eso hyay que añadir lasCOMPLEMENTOS OBLIGATORIOS que lleva. A eso hyay que añadir las diferentes traducciones. diferentes traducciones.
1ER
COMPLEMENTO OBLIGATORIO
2º COMPLEMENTO OBLIGATORIO
VALOR TRADUCCIÓN EJEMPLOS
nom/SUJ ----------------- Existencia existir/ haber Dei sunt
nom/SUJ nom/ ATR1 (adjetivo o sust)
Atribuir una cualidad al SUJ o indicar un estado de él
ser/estar
Claudius est consul
Claudius est fessus
infinitivo/SUJgen/ RÉGIMEN
Indicar a quién pertenece característicamente una cualidad abstracta
ser (propio) deErrare est hominis
nom/SUJ
gen/ RÉG o abl/REG[obligatoriamente debe ser un sustantivo acompañado de un adjetivo que indiquen una cualidad o
aspecto]
Atribuir una cualidad
ser de/ tener/ llevar
Claudius est summae virtutis
Galli sunt promisso capillo
nom/SUJdat/ RÉG(especialmente de persona)
Posesión
TENER:- el dativo
de persona pasa a SUJ
- el nominativo pasa a ODI
Multum aurum est Claudio
nom/SUJin + ablativo/ COL1
(u otra preposición)
Situación en el espacio
estar en / encontrarse en/estar situado en/ haber
Claudius est in ItaliaRoma est in ItaliaIn armario sunt mures
EJERCICIOS
1. ANALIZA Y TRADUCE:
Donec eris felix, multos numerabis amicos; tempora si sunt nubila, solus eris
Omnis hominis est errare, sed insipientis in errore perseverare
Scipioni cognomen erat Africano
C. Iulius Caesar erat excelsa statura, nigris vegetisque oculis, capite calvo:
hanc calvitii deformitatem aegre ferebat. In agmine capite detecto ibat, sive sol
sive imbris esset.
3. RETROVERSIÓN:
En los templos hay statuas (signum,-i) de los dioses
Yo me llamo X
Soy de pelo (capilli,-orum) negro (niger-gra-grum) y de ingenio agudo (acris-e)
Lucio Cornelio Escipión tenía un terreno (fundum) en Apulia
Entre (in) ellas se encontraba Sempronia, mujer de increible (eximius-a-um) belleza (forma,-ae), pero (sed) que (quae) había cometido muchos crímenes (facinus,-oris, neutro).
2. LOS COMPUESTOS DE SUM
2.1 INSUM, PRAESUM, ABSUM, ADSUM, DESUM, INTERSUM, SUBSUM, SUPERSUM Y OBSUM
A) MORFOLOGÍA
Los compuestos de sum se conjugan igual que sum, añadiendo la preposición delante:
Presente de indic de insum :
in-sumin-esin-estin-sumusin-estisinsunt
Para saber traducir una forma de un compuesto de sum, simplemente hay que cambiar la traducción del verbo ser por la del significado del verbo compuesto:
insum = (soy) estoy dentroineram = (era) estaba dentroinero = (seré) estaré dentroinfui = (fui/ he sido) estuve dentro/ he estado
dentro etc.
Estos 9 verbos son los siguientes:
absum; absum; afuiafui estar ausente estar ausenteadsum, adsum, adfui (o affui)adfui (o affui) estar presente/ ayudar estar presente/ ayudardesum; defui desum; defui faltar faltarinsum; infui insum; infui : estar en: estar enintersum; interfui intersum; interfui intervenir intervenirobsum; obfui (u offui) obsum; obfui (u offui) oponerse oponersepraesum; praefui praesum; praefui estar al frente deestar al frente desubsum; --------- subsum; --------- estar debajo estar debajosupersum; superfui supersum; superfui sobrar/ sobrevivir sobrar/ sobrevivir
EJERCICIOS
1. Descompón en morfemas y traduce:
afuissemus
affuissemus
inessetis
obfuerim
intereramus
intereritis
absitis
aberant
deesse
dees
adeste
2. Traduce al latín:
estuvisteis ausentesayudaríamosse oponganestabamos debajo hubieras intervenidose oponenhaya sobrevivido(él)
habías estado al frente deayudaráshabrían estado presentesayuda (ahora)ayuda (mañana)hayas estado enestuviera enhabré estado en
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
B1) ABSUM
El verbo absum sirve para expresar la separasción entre el SUJETO y un hito espacial: “estar ausente/ estar lejos/ distar”. Necesita dos complementos:
- un SUJ en nominativo, y
- un COL 1 (de/ desde un sitio), que va con a/ab + ablativo
Además aparece normalmente otro complemento en acusativo sin preposición (CCI) que indica la distancia que separa al SUJETO del límite espacial señalado por ab + ablativo. Si va en acusativo suele ser el adjetivo indeclinable mille (1000) seguida de passus (acusativo plural 4ª declinación) o el sustantivo acusativo neutro plural milia (“millares”) seguido de passuum (gen. pl, 4ª declinación) y precedido de un numeral (duo/ tria/ quattuor etc). En ambos casos se traduce la expresión entera por “milla/s” :
Caesar aberat a Roma mille passus
Caesar aberat a Roma tria millia passuum
Alternativamente, se puede usar absum o el simple sum y poner la distancia en ablativo sin preposición ( CCI) con la palabra miliarium,-i y un numeral ordinal: secundo miliario, tertio miliario, quarto miliario etc. Se traduce igualmente por “dos/ tres/ cuatro millas”
Fidenates octavo decimo miliario absunt ab urbe Roma.
EJERCICIO. Analiza y traduce:
Tullus Hostilius bella reparavit; Albanos vicit, qui ab urbe Roma
duodecimo miliario sunt; Veientes , qui sexto miliario absunt ab urbe
Roma, bello superavit.
NOMBRE
COMPOSICIÓN EN LATÍN
LATIUM
El Lacio se encuentra en el medio de Italia (“en media Italia”) y en él está Roma. El río (flumen,-inis) Tíber (Tiberis,-is) pasa al lado de (praeterfluo, 3 conj, transitivo) Roma. El monte albano se encuentra a 9 (novem) millas de Roma; al pie del (sub + ablativo) monte Albano está la ciudad (de) Alba Longa, antigua (antiquus-a-um) capital (caput,-itis, neutro) del Lacio. En los alrededores de (circa + acus) Roma se encuentran Fidenas, Túsculo y Colacia (ver mapa para nombres). Ostia, o porto de Roma, dista 10 (decem) millas de la capital. Veyes (ver mapa), ciudad etrusca, está más allá del (trans+ acus) Tíber.
[Oblitus sum imaginis domini nominis; maximas ei, quicumque sit, gratias ago]
X dista F de Y (o que queiras, pero mira el mapa)
B2) RESTO: INSUM, PRAESUM, ADSUM, DESUM, INTERSUM, SUBSUM, SUPERSUM Y OBSUM
El resto de compuestos de sum llevan siempre:
- nom/ SUJ- dat/ RÉGIMEN
Un dativo/ RÉGIMEN se define como el segundo complemento obligatorio de un verbo que va en caso dativo. Se distingue así:
- del ODI, porque éste va en acusativo
- del OIN, porque éste es el tercer complemento de un verbo que significa dar/ decir e indica la persona a la que se le da/ dice algo.
EJEMPLO:
Pompeius interfuit bello civiliNom/SUJ Dat/RÉG
EJERCICIOS. Analiza y traduce
Equites hostium multum obfuerunt peditibus nostris
Non desunt rei publicae milites et arma: ipsi imperatores desunt!
Ipse dux hostium aderat suis militibus
Augustus multos annos imperio Romano praefuit
Nonnulli pueri ludis Maximis interfuerunt
Plancus, qui legionibus praeerat, locum capit superiorem
2.2. PROSUM
A) MORFOLOGÍA
El compuesto prosum “aprovechar, ser de provecho a” tiene una particularidad en su formación: su prefijo es en realidad prod-, pero la -d sólo se mantiene si después le sigue una vocal (prod-eram); si le sigue una consonante esa –d desaparece: pro-sum, pro-sim; pro-fui etc. Así, p.e., en el presente tendremos:
- pro-sum “yo aprovecho”, frente a
- prod-es “tú aprovechas”
EJERCICIO
AprovecháisAprovechanAprovechabanAprovecharéisAprovechéisAprovecháramosAprovechéHabía aprovechadoHubieran aprovechadoAprovechar
B) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
Desde el, punto de vista sintáctico prosum “aprovecho, soy de provecho a” se comporta igual que los demás compuestos de sum, es decir, lleva (un nom/SUJ) y un dat/RÉG.
Numa Pompilius civitati profuit non minus quam Romulus
(civitas,-atis)
EJERCICIOS. Traduce analizando el 2º complemento obligatorio de estas frases:
Mors imperatoris Germanis profuit
Contra eos Hasdrubal, dux Carthaginiensium, dimicabat. Famea,
dux alius, equitatui Carthaginiensium praeerat
Eo tempore liberi Constantini Galliae, Orienti Italiaeque praeerant
Iulianus Parthis intulit bellum, cui expeditioni ego quoque interfui
Postea L. Cornelius Sulla Archelaum vicit ita ut ex CXX milibus
hominum vix decem milia Archelao superfuerunt
------------------------------------------------------------
Ático fue siempre (semper) útil a sus conciudadanos
La discordia de los ciudadanos (civis,-is) perjudica a la patria
Los Santones no distan mucho (longe) del país (fines,-ium “frontera”) de los Tolosates (tema en –i)
Manlio mandaba el ala derecha (dexter-tra-trum) y Decio la izquierda (laevus-a-um)
Ninguno (nemo,-inis) de los enemigos sobrevivió a la guerra
Entre (apud + acus) los galos los druidas (druides,-is) se ocupan de los asuntos religiosos y se mantienen alejados de la guerra.
Gneo Pompeyo el Grande (magnus-a-um) tenía entonces (tum) tres legiones
2.3. POSSUM
A) MORFOLOGÍA
El verbo possum es un semicompuesto irregular de sum con prefijo variable.
1. Es un semicompuesto de sum porque sólo en los tiempos de presente es compuesto de sum: prefijo + forma correspondiente de sum:
Pot-est “puede”
Pot-erat “podía”
Pot-ero “podré” etc.
En cambio, en los tiempos de perfecto es un verbo normal y corriente con la Raíz potu-:
Potu- i (como amav-i) “pude/ he podido”
Potu-eram (como amav-eram) “había podido”
Potu-issem (como amav-issem) “hubiera podido”
2. Tiene prefijo variable porque en los tiempos de presente el prefijo *pot- “poderoso” sólo se mantiene ante las formas del verbo sum que empiezan por vocal:
POT-EST, POT-ERAT, POT-ERO etc.
En cambio, ante las formas de sum que empiezan por s, la t final del prefijo se asimila a la s del verbo sum:
POS-SUM, POS-SUNT, POS-SIM etc.
3. Es irregular porque en algunos tiempos de presente (en los que es compuesto de sum) tiene formas especiales:
INFINITIVO POSSE
IMPERFECTO DE SUBJUNTIVO: POSSEM (y no * POT-ESSEM)
PARADIGMA DE POSSUM; POTUI; ------------
Presente indicativo
Pos-sum (puedo)Pot-esPot-estPos-sumusPot-estisPos-sunt
Perfecto indicativo
Potu-i (pude/he podido)Potu-istiPotu-itPotu-imusPotu-istisPotu-erunt/ potu-ere
Imperfecto indicativo
Pot-eram (podía)PoterasPoteratPoteramusPoteratisPoterant
Pluscuamperfecto indicativo
Potu-eram (había podido)Potu-erasPotu-eratPotu-eramusPotu-eratisPotu-erant
Futuro imperfecto
Pot-ero (podré)Pot-erisPot-eritPot-erimusPot-eritisPot-erunt
Futuro perfecto
Potu-ero (habré podido)Potu-erisPotu-eritPotu-erimusPotu-eritisPotu-erint
Presente subjuntivo
Pos-sim (pueda)PossisPossitPossimusPossitisPossint
Presente subjuntivo
Potu-erim (haya podido)Potu-erisPotu-eritPotu-erimusPotu-eritisPotu-erint
Imperfecto subjuntivo
Possem (pudiera/podría)
PossesPossetPossemusPossetisPossent
Imperfecto subjuntivo
Potu-issem (hubiera podido/habría podido)
Potu-issesPotu-issetPotu-issemusPotu-issetisPotu-issent
Imperativo presente
Pot-es (puede tú)Pot-este (poded vosotros)
NOTA. Existe también un imperativo futuro: Pot-esto (puede tú); Pot-esto (que pueda él); Pot-estote (Poded vosotros), Pos-sunto (que puedan ellos)
INFINITIVO: INFINITIVO: POSSEPOSSE
B) ¿QUÉ ES UN VERBO MODAL?
Se llama verbo modal a aquél que tiene 3 valores:
1. Un significado propio: ej: poder = /ser capaz/
No puedo resolver este jeroglífico
2. Un valor de permiso/obligación:
¿Puedo ir a la taquilla?
3. [Un valor epistémico]: indica el grado de certeza que el hablante tiene sobre la realidad de lo afirmado (posibilidad de que ocurra, probabilidad, necesidad etc):
Ahora en Madrid puede estar lloviendo
Puede que llueva mañana
Cuando un verbo sólo tiene dos de estos valores (1 y 2 ó 1 y 3) se habla de verbos semimodales.
EJERCICIOS.
1. Indica cúales de estos verbos son modales, cuáles semimodales y cuáles normales, con ejemplos que demuestren lo afirmado: deber, comprar, tener.
2. ¿Qué valores (1/2/3) presentan estas frases inglesas? ¿Qué tipos de verbos son?
- (El lema de Obama): Yes, we…- You can´t go out tonight- You must speak englinsh very well (I think)- You mustn´t answer the telephone!- He may be drunk- May I make a call?- You have to do your homework- I have many books
C) SINTAXIS, VALORES Y TRADUCCIÓN
En todo caso en latín possum siempre construye así:
- nom/ SUJ- inf/ ODI (este infinitivo puede llevar sus propios
complementos, incluido su propio ODI).
El verbo possum puede tener los tres valores propios de un verbo modal y es el contexto el que me dará la clave:
1. Antonius non potuit venire (ser capaz de)
2. Possum ire ad latrinam? (permiso)
3. Admitto: potuit esse innocens Falcula (epistémico)
SENEX ET MORSSENEX ET MORS
Senex e silva cum fasce lignorum remeabat et quattuor milia passuum aSenex e silva cum fasce lignorum remeabat et quattuor milia passuum a
domo aberat ut, labore ac via fessus, flevit et mortem invocavit. domo aberat ut, labore ac via fessus, flevit et mortem invocavit. Mors subitoMors subito
homini adfuit et interrogavit: “Cur me vocavisti?”. Tum senex dicit: “ Uthomini adfuit et interrogavit: “Cur me vocavisti?”. Tum senex dicit: “ Ut
gravissimum onus in capite accomodes. gravissimum onus in capite accomodes. Mihi adesse potes?”Mihi adesse potes?”
Etiam si miserrimi sunt, pauci mortem optant ex animo.Etiam si miserrimi sunt, pauci mortem optant ex animo.
Senex,-is: ancianoSenex,-is: ancianoe (prep): de, desdee (prep): de, desdesilva,ae: bosquesilva,ae: bosquecum (prep): concum (prep): confascis,-is: haz, manojofascis,-is: haz, manojolignum,-i: leña, troncolignum,-i: leña, troncoremeo (1 intr): volver (ex aliquo loco, de algún sitio)remeo (1 intr): volver (ex aliquo loco, de algún sitio)quattuor (indecl = cualquier “caso”; unir con quien corresponda): cuatroquattuor (indecl = cualquier “caso”; unir con quien corresponda): cuatroa (prep): de , desdea (prep): de , desdedomus,-i: casadomus,-i: casaut (conj): cuandout (conj): cuandolabor,-oris: trabajolabor,-oris: trabajoac = etac = etvia,ae: caminovia,ae: caminofessus-a-um: cansadofessus-a-um: cansadofleo (2 intr): echarse a llorarfleo (2 intr): echarse a llorarmors,-ortis: muertemors,-ortis: muerteinvoco (1 trans): llamarinvoco (1 trans): llamarsubito (adv): de repentesubito (adv): de repenteadsum: presentarse/ ayudaradsum: presentarse/ ayudarhomo,-inishomo,-inisinterrogo (1 trans): preguntarinterrogo (1 trans): preguntarcur (adv): por quécur (adv): por quéme (acus del pron. pers. de 1ª persona sing.)me (acus del pron. pers. de 1ª persona sing.)voco (1 trans): llamarvoco (1 trans): llamartum (adv): entoncestum (adv): entoncesdico; dixi; dictum (3 trans): decirdico; dixi; dictum (3 trans): decirut (conj): para queut (conj): para queistusistus-a-um: este-a-um: estegravis-e: pesadogravis-e: pesadoonus,-eris (n.): cargaonus,-eris (n.): cargain (prep): enin (prep): encaput,-itis(n.): cabezacaput,-itis(n.): cabezaaccomodo (1 trans): acomodar, adaptaraccomodo (1 trans): acomodar, adaptarmihi (dat acus del pron. pers. de 1ª persona sing)mihi (dat acus del pron. pers. de 1ª persona sing)etiamsi (conj): incluso sietiamsi (conj): incluso simiser-era-erum: desgraciadomiser-era-erum: desgraciadopaucus-a-um: pocopaucus-a-um: pocoopto (1 trans): desearopto (1 trans): desearex = e (ver supra)ex = e (ver supra)animus,-i: ánimo, alma animus,-i: ánimo, alma
Compuestos de Compuestos de sumsum
LA TERCERA GUERRA PÚNICA LA TERCERA GUERRA PÚNICA
En el año 602 desde la fundación de la ciudad en el consulado de LucioEn el año 602 desde la fundación de la ciudad en el consulado de Lucio
Manlio Censorino y Marco Manilio empezó la tercera guerra contra losManlio Censorino y Marco Manilio empezó la tercera guerra contra los
cartagineses.. Luchaba contra ellos Asdrúbal, general de los cartagineses. Fámea,cartagineses.. Luchaba contra ellos Asdrúbal, general de los cartagineses. Fámea,
otro general, estaba al frente de la caballería de los cartagineses. Escipión, nietootro general, estaba al frente de la caballería de los cartagineses. Escipión, nieto
de Escipión el Africano, servía allí como tribuno. Al principio los cónsules node Escipión el Africano, servía allí como tribuno. Al principio los cónsules no
pudieron conquistar la ciudad porque los cartagineses se opusieron a lospudieron conquistar la ciudad porque los cartagineses se opusieron a los
Romanos valerosamente. Finalmente, Escipión tomó la ciudad y la destruyó. Romanos valerosamente. Finalmente, Escipión tomó la ciudad y la destruyó.
Segundo Segundo alter-a-um (“el otro”) alter-a-um (“el otro”)Empezó: incipitEmpezó: incipitNieto: nepos,-otisNieto: nepos,-otisServir (en el ejército): milito (1)Servir (en el ejército): milito (1)Allí : ibiAllí : ibiValerosamente: strenueValerosamente: strenueConquistar (al asalto): op-pugno (1) / ex-pugno (1)Conquistar (al asalto): op-pugno (1) / ex-pugno (1)Porque: quiaPorque: quiaBorrar Borrar destruir: deleo (2 conj) destruir: deleo (2 conj)
VOCABULARIO:VOCABULARIO:
1.1. Define (o sea, busca en el diccionario) y busca la relación conceptual Define (o sea, busca en el diccionario) y busca la relación conceptual con la palabra latina.con la palabra latina.
NEPOTISMONEPOTISMO
DELETÉREODELETÉREO
2.2. Forma/ encuentra la palabra en castellano:Forma/ encuentra la palabra en castellano:
Que no se puede borrarQue no se puede borrarQue está en sus principios o iniciosQue está en sus principios o inicios¿y su contrario? ¿y su contrario? (¿en qué ámbito se utiliza?) (¿en qué ámbito se utiliza?)
LucharLuchar contra ( contra (haciahacia) una resolución judicial que nos perjudica) una resolución judicial que nos perjudica