MEGATREND UNIVERZITET

MEGATREND UNIVERZITETFAKULTET ZA MEUNARODNU EKONOMIJUMEUNARODNA EKONOMIJA I FINANSIJE

EKONOMSKO-POLITIKA GEOGRAFIJA NORVEKE I ISLANDA

Seminarski rad iz predmeta: Ekonomsko-politika geografija Evrope

Profesor:Studenti:dr Milomir StepiAleksandra urii (E080/09)Mina Dobrosavljevi (E009/09)Mentor:mr Milena Joksimovi Pajevi

Beograd, novembar 2011.Sadraj:1.UVOD32.DEO: NORVEKA32.1 Opte karakteristike drave32.2 Geografski poloaj drave32.3 Fiziko-geografske odlike32.3.1 Poloaj i reljef32.3.2 Klima32.3.3 Hidrografija32.3.4 Zemljite i vegetacija32.3.5 Energetski potencijali i rudna bogatstva32.4 Drutveno-geografske karakteristike32.4.1 Politiki sistem32.4.2 Stanovnitvo32.4.3 Naselja32.5 Prostorni razmetaj privrede32.5.1 Poljoprivreda32.5.2 Ribarstvo32.5.3 umarstvo32.5.4 Industrija32.5.5 Turizam32.5.6 Saobraaj32.6 Istorija32.6.1 Stara istorija32.6.2 Pod vedskom I danskom vlau32.6.3 Nezavisna Norveka33.DRUGI DEO: ISLAND33.1Opte karakteristike33.2Geografski poloaj drave33.3Fiziko-geografske odlike33.3.1Reljef33.3.2Klima33.3.3Hidrografija33.3.4Zemljite33.4Drutveno-geografske karakteristike33.5Prostorni razmetaj privrede33.6Politiko-geografska svojstva34.Zakljuak35.Literatura3

1. UVOD

U ovom seminarskom radu obraena je ekonomsko-politika geografija Norveke i Islanda. Obraene su opte karakteristike, geografski poloaj, fiziko-geografske odlike, drutveno-geografske karakteristike, prostorni razmetaj privrede i politiko-geografska svojstva navedenih zemalja.

Za pisanje ovog seminarskog rada, veinom je korienja literatura sa interneta sa sajtova bitnijih meunarodnih organizacija, to je precizirano u etvrtom delu ovog rada.

Prvi deo vezan za Norveku napisala je student Aleksandra urii, dok je drugi deo vezan za Island napisala student Mina Dobrosavljevi.

Trudile smo se da u rad svrstamo najnovije informacije do kojih je moglo da se doe, kako bi rad bio to verodostojniji.

2. DEO: NORVEKA

2.1 Opte karakteristike drave

Zvanian naziv drzave je Kraljevina Norveka. Po ustavu iz 17. maja 1814. Norveka je parlamentarna nasledna monarhija. Od 21. januara 1991. Na prestolu je kralj Harald V iz kraljevske porodice lezvig Holtajn Sonderburg Glikzburg. Kralj imenuje predsednika Vlade, minister i druge visoke dravne slubenike, ali predloena Vlada mora dobiti veinsku podrku u skuptini.

Kraljevina Norveka se prostire na 385 252 km2 od ega 304 282km2 odlazi na kopno, a 19 520km2 iznosi vodena povrina.[footnoteRef:2] Povrina Norveke bez ostra Jan Majen i arktikog arhipelaga Svalbard je 323 802km2. Glavni i najvei grad je Oslo sa 505 000 stanovnika. Nalazi se na gornjem kraju Oslo fjorda. Novana jedinica je norveka kruna (NOK), a zvanian jezik je norveki. Norveki jezik ima dva slubena knjievna oblika, koji se od 1892. u javnosti ravnopravno upotrebljavaju. Za vreme Danske vladavine (XIV-XIX veka) pod uticajem danskog jezika nastao je bokmal (knjievni jezik), a sredinom XIX veka kao protivtea danskom uticaju, na osnovu zapadnonorvekih dijalekata, nastao je ninorsk (novo-norveki jezik) koji je srodniji vedskom jeziku. [2: Podaci sa sajta http://www.indexmundi.com/norway/area.html (na engleskom) 20.11.2011.]

Po ustavu evanelistika vera je dravna (Norveka crkva). Njoj pripada 85% stanovnitva, dok su ostali protestanti ili katolici.

Zastava Norveke je crvena sa plavim krstom koji ima beli obod i prostire se do ivica zastave. Vertikalni do krsta je pomeren ka jarbolu u stilu Danebroga, zastave Danske. Istu zastavu koriste i norveke zavisne teritorije Svalbard i Jan Majen. Fredrik Malcer je izabrao hrianski krst pratei tradiciju drugih nordijskih zemalja (Danske i vedske). Crvena, bela i plava boja su izabrane da oznae demokratiju jer su ove boje bile na zastavama manje-vie demokratskih drava (Holandija, Ujedinjeno Kraljevstvo, SAD i Francuska. Malcerov dizajn se takoe oslanja na crveno-belu Dansku zastavu koja je bila i Noreka do 1814. Plavi krst verovatno potie od plave boje sa vedske zastave.[footnoteRef:3] [3: Podaci sa sajta http://hr.wikipedia.org/wiki/Norve%C5%A1ka20.11.2011.]

Slika 1: Zastava Norveke, preuzeta sa sajta http://hr.wikipedia.org/wiki/Norve%C5%A1ka

Grb Norveke je ovalni tit sa zlatnim, okrunjenim, propetim lavom sa sekirom na crvenom polju. Lavlja kruna oznaava da je Norveka monarhija, a sekira je istorijski povezana sa Vikinzima i izradom drvenih brodova. Grb Norveke je jedan od najstarijih u Evopi i prema nekim podacima datira iz XIII veka. Sam izgled je vremenom trpeo neke promene (na primer duina sekire), ali je generalna kompozicija ostajala ista. Motiv lava sa sekirom je osnovni motiv i grba norveke kraljevske porodice uz jo neke dodatne elemente.[footnoteRef:4] [4: Podaci sa sajta http://hr.wikipedia.org/wiki/Norve%C5%A1ka 20.11.2011.]

Slika 2: Grb Norveke, preuzet sa sajta http://hr.wikipedia.org/wiki/Norve%C5%A1kaHimna Norveke je,,Ja, vi elsker dette landet, to u prevodu znai ,,Da, volimo ovu zemlju. Norveka kraljevska porodica ima svoju himnu ,,Kongesangen ili ,,Pesma kralju. [footnoteRef:5] [5: Podatak sa sajta http://www.studentsoftheworld.info/country_information.php?Pays=NOR (na engleskom) 20.1.2011.]

2.2 Geografski poloaj drave

Slika 3: Geografski poloaj Norveke, preuzeto sa sajta http://www.mynetbizz.com/budget-hotels/norway/budget-hotels-in-norway.cfmNorveka se nalazi u severnoj Evropi, na zapadnoj obali Skandinavskog poluostrva, du veoma razuene obale Norvekog i Barencovog mora, izmeu 57o i 81o N i 4o i 31o E. Teritoriji Norveke takoe pripadaju ostrvo Jan Majen i Arktiki arhipelag Svalbard. Najvei deo zemlje granii se savedskom (1619km)naistoku, sa Finskom (727km) najuguiRusijom (196km)na istoku. Krajnji jug odDanskerazdvaja moreuzSkagerak. U veem delu zemlje dominiraju planinski predeli i visoki tereni, sa veoma raznolikim prirodnim odlikama nastalim zbog praistorijskih gleera i varijetetne topografije. Najznaajniji od njih su fjordovi, potopljene doline nekadanjih lednika. Najdui je Sognefjorden koji je ujedno i drugi najdublji fjord u svetu. U Norvekoj se takoe mogu nai mnogobrojni gleeri.

2.3 Fiziko-geografske odlike

2.3.1 Poloaj i reljef

Slika 4: Karta reljefa Norveke, preuzeta sa sajta http://www.intercarto.com/EN/map-of-norway-physical-version-1233-442.htmlNorveka je 1800km dugaka planinska zemlja sa vrlo razuenom obalom duom od 20000km. Paralelno sa njom od jugozapada ka severoistoku pruaju se Skandinavske planine, nastale u periodu kaledonskog nabijanja pre 450-500 miliona godina, izgraene od kristalastih kriljaca i peara, kao i od metamorfskih stena. Obala je strma i veoma razuena fjordovima, koji se duboko usecaju u unutranjost (najvei je Sognefjord, dugaak 204km i dubok do 1 308m). Za naseljavanje su povoljni pre svega krajevi u dnu fjodrdova, gde se u more ulivaju planinske reke. Ispred obale nalaze se hiljade uglavnom manjih stenovitih ostrva, na nekadanjoj abrazijskoj terasi, koja je pod vodu dospela tek u poslednjih nekoliko hiljada godina nakon povlaenja velikog ledenog pokrivaa.

Iznad obale i fjordova strmo se uzdiu gromadne Skandinavske planine. U unutranjosti su sastavljene od prostranih, visokih platoa (fjell ili vidda), delimino pokrivenih gleerima (gleer Jostedalsbre 486km2, najvei na evropskom kontinentu). Nad platoima se diu vii vrhovi od kojih je najvii Galdhopigen visine 2 469m.

Prema istoku planine se sputaju izrazito stepenasto i na krajnjem jugoistoku i na severoistoku prelaze u podruje zaravnjenijeg Baltikog tita izraenog od prakambrijskih stena. U junom delu Norveke nalaze se nia brda sa irokim gleerskim dolinama koje se otvaraju prema prostranijim ravnicama oko fjorda Oslo i na obali Skageraka koji je populacijski i privredni centar zemlje.

2.3.2 Klima

Uprkos velikoj geografskoj irini, podneblje je uz obalu relativno blago okeansko, ublaeno zbog uticaja Severnoatlantske struje (krak Golfske struje) tako da se obala nikad ne zamrzava. Na krajnjem severu ono je subarktiko, u unutranjosti planinsko sa osetno hladnijim zimama. U delovima koji su otvoreni prema okeanu tokom itave godine ima dosta padavina. Juni i zapadni delovi Norveke imaju znatno blae zime nego jugoistoni deo. Doline u okolini Osla imaju najtoplija i najsunanija leta, ali takoe i hladne zima i sneg u zimskom periodu.

2.3.3 Hidrografija

Sa planina se u fjordove i prema jugoistoku mnogobrojne vodom veoma bogate reke sa velikim padom. Najdue su na jugoistoku Glama (598km) i Lagan (199km).

U dolinama na jugu i u planinama nalaze se mnogobrojna gleerska jezera od kojih su najvea Mjosa (362km2) i Rosvatn (218km2). Manje od 400 Norvekih jezera imaju povrinu veu od 5km2. Ukupna povrina ovih jezera se procenjuje na 17 100km2. etiri najdublja Evropska jezera se nalaze u Norvekoj. To su: Hornindalsvatnet (514m), Salsvatn (482m), Tinnsja (460m) i Mjosa (444m).[footnoteRef:6] [6: Podaci sa sajta http://en.wikipedia.org/wiki/Lakes_in_Norway#Largest_lakes 20.11.2011.]

2.3.4 Zemljite i vegetacija

Plodna zemljita su ograniena na rene nanose u dnu dolina i fjordova i na talne morene u junom delu. Zemljita su inae kamenita, na prostranim podrujima u planinama i na severu gola je stenovita povrina. U junom delu preovlauju listopadne ume (hrast, lunjak i bukva), koje se penju do visine 300-400m, a nad njima su etinarske ume meu njima preovlauju smreka i obian bor. Gornja granica ume na jugu otprilike je na 1100m, a prema severu postepeno se sputa do visine 300-500m. Na severu ume se prostiru najdalje do 70o severne geografske irine (nacionalni park Stabursdalen). U planinama iznad 1000m i na severu Norveke uglavnom je tundra. ume pokrivaju 27% povrine.

2.3.5 Energetski potencijali i rudna bogatstva

Posle otkria gasa i nafte u severnom moru, 1969. godine, i poetka komercijalne eksploatacije 1771. godine, Norveka je ve 1975. postala izvoznik. Danas je esti najvei proizvoa nafte na svetu i trei proizvoa zemnog gasa u Evropi, posle Velike Britanije i Holandije. Najvea naftna polja su izmau zapadne obale i etlandskih ostrva, juno od 62o severne geografske irine. Najva nalazita su Ekofisk, Eldfisk, Valhal, Ula Gida, Kod, zatim Snore, Statfjord, Gulfaks, Trol, Kab, Oseberg, Frig i druga. U njima Norveka ima oko 1,7% svetskih zaliha nafte i 1% zemnog gasa. Gorivo je odlinog kvaliteta i lei u politiki stabilnom delu sveta. Za celokupnu privredu bila je od velikog znaaja odluka da Norveka nee znaajno poveavati proizvodnju, tako da e zalihe biti dovoljne za najmanje jo 20 godina. Pretpostavlja se da se bogata nalazita nalaze i u Barencovom moru, ali zasad sa Rusijom nije sklopljen sporazum o razgranienju tamonjeg kontinentalnog pojasa. Podmorsko bogatstvo iskoriava 6 naftnih kompanija od kojih je najvee dravno preduzee Statoil sa 55% proizvodnje.

Zemni gas se podmorskim gasovodima se nepresano izvozi u Nemaku preko terminala Emden, Belgiju preko terminala Zebrige i Veliku Britaniju, terminal Sveti Fergus u kotskoj. Za domau upotrebu koriste se gasovodi do terminala Karsto kod Stavangera i Kolshes kod Bergena. Nafta se transportuje podmorskim naftovodimado terminala Mongstad severno od Bergena i Tisport u Velikoj Britanij, a delimino se tankerima prevozi i do rafinerije u Stavengeru. Stavenger jeste centar proizvodnje nafte i gasa.

Proizvodnjom mineralnih goriva u vanredno tekim uslovima Norveka je postala vodea u tehnologiji izgradnji naftnih i gasnih platformi.

Kopanje ruda je skoro sasvim prestalo. Kopa se jo samo malo rude gvoa kod Moa i Rane i bakra kod Narvika.

Instalirana snaga svih elektrana iznosi 27 900MW i to skoro potpuno u hidroelektranama jer one daju 99,4% elektrine energije. Norveka ima 23% vodenog potencijala Evrope i taj potencijal je ve 60% iskorien jer imaju vrlo povoljne mogunosti za dobijanje elektrine energije. Deo energije se iskoriave u energetski intenzivnoj industriji, a deo u okviru udruenja Nordel (Nrveka, vedska, Finska). Takoe se izvozi u Nemaku, vedsku i Dansku.[footnoteRef:7] [7: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125.]

2.4 Drutveno-geografske karakteristike

2.4.1 Politiki sistem

Kao to je ve spomenuto u tekstu, Norveka je parlamentarna nasledna monarhija na elu sa kraljem Haraldom V. Od 1990. godine presto se nasleuje i o enskoj liniji. Od izbora 17. oktobra 2005. premijer Vlade je Jens Stoltenberg. Kralj je i vrhovni komandant oruanih snaga i voa Norveke crkve i ima pravo veta na novoprihvaene zakone. Pravo glasa imaju svi dravljani Norveke koji su u izbornoj godini navrili 18 godina. Jednodomna skuptina (Storting) ima 165 poslanika, koji se na optim izborima biraju na 4 godine po proporcionalnom sistmu u 19 izbornih okruga. U svakom okrugu se izabere 4-15 poslanika. Posle izbora Storing se deli na Lagting (39 poslanika) i Odelsting (126 poslanika). Veinu posla obavljaju poslanici zajedno u Stortingu, ali novi zakoni moraju se pretresti i donositi odvojeno.zakonski okvir mora se prvo pretresti i prihvatiti u Odelstingu i tek tada odlazi na raspravu u Lagting. Kada on odbije zakonski predlog pretresaju ga na plenarnom zasedanju Stortinga, gde mora dobiti dvotreinsku veinu. Prihvaene zakone mora da prihvati i kralj. Ako odbije ista skuptina ne moe mu jo jednom predloiti isti zakon, ali njegova saglasnost vie nije potrebna ako isti zakon opet donese sleda izabrana skuptina.

2.4.2 Stanovnitvo

Norveka ima 4 691 849 stanovnika po popisu iz jula 2011. godine.Starosna struktura:0-14 godina: 18% (muko stanovnitvo 431 111/ ensko stanovnitvo 412 864)15-64 godina: 66% (muko stanovnitvo 1 568 729/ ensko stanovnitvo 1 529 799)>65 godina: 16% (muko stanovnitvo 326 711/ ensko stanovnitvo 422 635)[footnoteRef:8] [8: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/no.html 24.11.2011.]

Prosena starost stanovnika je 40 godina, 39.1 za mukarce i 40.8 za ene. Oekivani ivotni vek je 81.5 za ene i 76.2 za mukarce. Natalitet iznosi 12.1o/oo, mortalitet 8.9o/oo, a prirodni prirataj 3.2 o/oo. Udo nepismenog stanovnitva je manji od 1%.

Po nacionalnom sastavu 94% stanovnitva cine Norveani. Na krajnjem severu ivi oko 20 000 Laponaca ili Sama, koji pripadaju Ugrofinskoj grupi naroda i koji su skoro sasvim napustili polunomadski uzgoj severnih jelena. Do 1965. bili su izloeni tekoj diskriminaciji, a poslednjih godina uz pomo drave privredni i kulturni poloaj znatno im se popravio. Njihovo sredite je Karasjok. Na severu ivi i oko 10 000 Finaca (Kveni).[footnoteRef:9] [9: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 123.]

Ima skoro 4.7 miliona Norveana u Americi po SAD popisu iz 2006. godine. Poslednjih godina imigracije su zaslune za vei deo rasta populacije u Norvekoj. Prema podacima Statistics Norway (SSB), 61 200 imigranata pristiglo je u zemlju u 2007. godini, to je za 35% vie nego u 2006. Poetkom 2010. godine u Norvekoj je bilo 552 313 ljudi sa imigrantskom pozadinom (ukljuujui i decu imigranata) to ini 11.4% ukupne populacije.[footnoteRef:10] [10: Podaci sa sajta http://en.wikipedia.org/wiki/Norway#Demographics 24.11.2011.]

2.4.3 Naselja

Vie od 80% stanovnitva ivi na obali ili u njenoj blizini, pre svega u iroj okolini Osla gde ivi 30% stanovnitva, na junoj i jugozapadnoj obali i u Trondhajmskom fjordu. Severni delovi i unutranjost retko su naseljeni, a zbog iseljavanja preovladava staro stanovnitvo. Karakteristino je sezonsko preseljavanje u vekendice i nazad. Ima vie od 360 000 vikendica.

Vei gradovi su Oslo (505 000), Begren (209 000), Tronthajm (143 000), Stavanger (167 000), Fredrikstad (95 000), Dramen (88 000), Kristijansand (63 000), i Tromso (51 000).2.5 Prostorni razmetaj privrede Norveka pripada privredno najrazvijenijim privredama na svetu uprkos vrlo nepovoljnim pripodnim uslovima za poljoprivredu i udaljenosti od sredinjih delova Evrope. Do otkria velikih nalazita nafte i zemnog gasa pod Severnim morem krajem 60ih godina XX veka njena privreda zasnivala se na ribarstvu i proizvodnji energetski zahtevnih proizvoda kao to su vetaka ubriva, aluminijum i ostali obojeni metali. Zbog takve privredne usmerenosti i prevlasti sirovina i poluproizvoda u izvozu Norveka privreda pomalo lii na privedu drava u razvoju, iako joj one zbog znatno jeftinije radne snage sve vie konkuriu, a istovremeno je izloena velikim kolebanjima cena na svetskom tritu.posle 1975. Norveka je poela da izvozi naftu i zemni gas, a danas je pored Saudijske Arabije i Rusije trei najvei izvoznik nafte u svetu. Iako drava zadrava strog nadzor nad proizvodnjom nafte i zemnog gasa, jer bi preterano iskoriavanje prebrzo iscrpelo zalihe i nepovoljno uticalo na nacionalnu privredu, veliki prihodi su omoguili nastanak socijalne drave koja veoma razvijenim sistemom drutvene brige omoguava visok ivotni standard svim dravljanima, a velikim subvencijama odrava i poljoprivredu u konkurentno nepovoljnim uslovima.[footnoteRef:11] [11: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 124]

Granska struktura privredePrivredna granaDBP (%)Zaposlenost (%)

Poljoprivreda1,73,8

Rudarstvo i industrija29,513,7

Graevinarstvo376,4

Javne slube2,00,8

Saobraaj i veze7,97,1

Trgovina i ugostiteljstvo9,416,9

Finansijske i poslovne usluge16,411,6

Javna uprava i odbrana15,536,2

Uslune delatnosti4,5

Ostalo9,43,5*

Tabela 1: Granska struktura privrede, Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 124.*nezaposleni

2.5.1 Poljoprivreda

Norveka ima samo 380 000ha oranica i trajnih zasada to je 1,25% njene ukupne povrine. Livade i panjaci se prostiru na svega 2% ili 643 000ha povrine. Zbog nepovoljnih prirodnih uslova poljoprivreda je srazmerno skromna, iako je vrlo vana zbog naseljenosti severnih podruja i celokupne pokrajine, tako da joj drava daje veliku podrku u iznosu od oko 150 000NOK godinje dravnih subvencija po posedu. Osim toga domai poljoprivredni proizvodi imaju apsolutnu prednost na domaem tritu jer je uvoz dozvoljen samo kada nema domae ponude.

Uprkos tome, broj soskih poseda poslednjih decenija veoma se smanjio i oni su i dalje srazmerno mali sa prosenom veliinom 22,5ha. Mnogobrojni posedi imaju znaajan dodatni izvor prihoda u ribarstvu i umarstvu. Poljoprivreda je izrazito usmerena na stoarstvo, za koje se na oranicama proizvodi veliki deo stone hrane. Glavna poljoprivredna podruja nalaze se u renim dolinama u iroj okolini Osla, uz junu obalu i u dolini veih fjordova.

Glavni proizvodi su jeam (584 000t) i zob (344 000t) za stonu hranu, a od drugih kulturnih biljaka penica, ra, krompir i uljana repica. Na jugu se proizvode i velike koliine povra.

Stoarstvo je najvanija poljoprivredna grana, pre svega mleno i mesno govedarstvo i ovarstvo (923 000 grla goveda i 1 100 000 ovaca). U severnim i zapadnim delovoma prrilino je rairen uzgoj krznaa, najvie amerike kune, polarne i plave lisice. Na krajnjem severu Laponci uzgajaju losove.[footnoteRef:12] [12: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125.]

2.5.2 Ribarstvo

Ribarska flota ima oko 7 600 ribarskih brodova, ali broj ribara opada, posebno onih kojima je ribarstvo samo sporedna delatnost. Norveka je 2003. godine bila na 10. mestu u svetu po ulovu ribe, a ulov je iznosio 2,7 miliona tona ribe. Glavne ribarske luke su Tonthajm, Hamerfest, Bergen, Alesund i druge.

U severnim delovima (pre svega na Lofotima) preovladava lov na bakalare, junije se najvie love haring, a na podruju Stavangera na jugu sardele. Uz to love se jo i losos, kampi i koljke. Na zahtev Meunarodne komisije za kitolov Norveka je 1986.prestala sa lovom na kitove ali je 1992. uprkos meunarodnim protestima opet poela da ih lovi.

Sve vie se uvodi marikultura, pre svega uzgoj lososa i pastrmki.[footnoteRef:13] [13: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125.]

2.5.3 umarstvo

Norveka ima 8,81miliona ha ume to pokriva 27,2% njene povine, od ega je 80% etinarskih i 20% listopadnih uma. Proizvodnja drveta je 8,4 miliona m3 to nije dovoljno da zadovolji potrebe domae industrije. Vie od cetvtine uma u privatnom je vlasnitvu i one su kao primarni ili sekundarni izvor prihoda od velikog znaaja za mnogobrojne seoske posede. Drava ulae velika sredstva u uzgajanje uma, poumljavanje u izgradnju umskih puteva.[footnoteRef:14] [14: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125.]

2.5.4 Industrija

Norveka industrija se razvila relativno kasno i deli se na energetski zahtevnu teku industriju, rasporeenu po fjordovima u neposrednoj blizini hidroelektrana, i radno intenzivniju preraivaku industriju, koja se nalazi uglavnom na irem podruju Osla, u Bergenu i Tronthajmu. Crna i obojena metalurgija delimino iskoriava domae sirovine (rudu eleza, bakra I titana, magnezit), a delimino uvozne (boksit). Najvanija je proizvodnja aluminijuma u velikim kompanijama u Mosjenu, Sundalsoru, Ardalu, Hojangeru, Karmoju i Listi. Ostala obojena metalurgija smetena je u Sulitjelmi kod Boda i u Kristijansandu ( bakar i cink). elezara je u Mou i Rani. Po broju zaposlenih najznaajnija je prehrambena industrija, pre svega prerada ribe. Na drugom mestu je grafika industrija, a na treem mainogradnja. Slede metalna industrija, drvna industrija i industrija nametaja. Na temelju jeftine elektrine energije razvila se jaka bazna hemijska industrija smetena u Rjukanu, Odu, Notodenu, Heroji i drugde. Rafinerije nafte su u Soli kod Stavangera, Mongstadu i Tonzbergu.Od ostalih industrijskih grana vrlo je vazna i industrija papira, pre svega u junom delu, i tekstilna industrija u veim gradovima i u mnogobrojnim manjim pogonima rasprostranjenim po celoj dravi.[footnoteRef:15] [15: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125]

2.5.5 TurizamU Norvekoj preovlauju domai turisti (71% od 3,2 miliona noenja). Strani turisti dolaze najee iz vedske, SAD, Velike Britanije i Nemake. Najprivlanija su krstarenja po fjordovima, planinarenje, splavarenje po divljim vodama i skijanje.[footnoteRef:16] [16: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125]

2.5.6 SaobraajDrumski saobraaj: Ukupna duina puteva iznosi 93 274km od cega je 253km autoputeva. 2002. godine otvoren je tunel Laedral izmeu Tronthajma i Aurlandsvangena koji je sa duinom 24 510m najdui na svetu.elezniki saobraaj: Norveka ima 4178km eleznikh pruga, od toga 2519 elektrifikovanih (razmak izmeu ina je 1435mm). Najvaniji je elezniki vor Oslo iz kojeg vode pruge prema vedskoj, Stavangeru, Bergenu i na severu preko Trondhajma do Boda. Za izvoz vedske elezne rude vrlo je vana eleznika pruga od Kirune do luke Narvika. Veim delom elezica upravljaju Norveke dravne eleznice (NBS, Norges Statsbaner), koje su 1996. veim delom privatizovali.Vodeni saobraaj: U Norvekom brodskom registru 2002. godine bilo je registrovano 1596 trgovakih brodova nosivosti 23,31 miliona tona. Da bi se smanjio beg Norvekih brodova pod tue zastave, osim Norvekog dravnog registra, 1987. osnovan je i Norveki meunarodni registar (Norwegian Internacional Ship Registar) u kojem su na snazi znatno blai uslovi poslovanja. 2002. godine je bilo 786 brodova nosivosti 20,62 miliona tona registrovano u Norvekom meunarodnom registru. Zbog dugogodinje krize u klasinom prevozu, mnogobrojni Norveki brodari su se specijalizovali za delatnosti koje su povezane sa eksploatacijom nafte i zemnog gasa u moru. Neke od novonastalih specijalnosti su: snabdevanje platform, ronilak brodovi, brodovi za izgradnju naftovoda i gasovoda, pokretne naftne platform Najvee luke su Oslo, Tonzberg, Porzgrun, Stavanger, Bergen, Tronthajm, Mo i Rana, Narvik (Utovar Norveke rude eleza). Vrlo je vana obalska plovidba, pre svega takozvana Hurtigrute izmeu Bergena i Kirkenesa duine oko 2500km. Ova obalska plovidba je preko cele godine svakodnevna putnika i teretna veza izmeu 30 obalskih naselja. Mnogobrojni manji tanker povezuju obale dubokih fjordova i ostrva sa kontinentom, a veliki trajekti Norveku sa Danskom (Kristijansand-Hirtshals) i Velikom Britanijom, od Njukasla do Stavangrera.[footnoteRef:17] [17: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 125]

Vazduni saobraaj: Norveka ima 97 aerodruma. Meunarodni aerodrumi su Fornebu u Oslu, Fleisland u Bergenu i Sola u Stavangeru. Najvei avio prevoznik je Det Norske Luftfartselskap (DNL), jedan od partnera u Skandinavian Airlines System (SAS). Drugi prevoznik je Braathens I Wideroe Airline.[footnoteRef:18] [18: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/no.html 24.11.2011.]

2.6 Istorija

2.6.1 Stara istorija

Za istoriju Norveke je jo od praistorije bio presudan plovni put od prolaza Skageraka du veoma razuene morske obale prema severu tako da se po njemu zove i drava (Norway-put prema severu). Tim puten su se jo u I veku doseljavali Germani iz Danske i kotske, polako se meajui sa starosedeocima.

U VIII veku norveki Viknzi osvojili su etlandska, Orknejska i Farska ostrva, a kasnije jo Hebride i Irsku. Jednom od plemenskih poglavara Haraldu Harfageru (kralj od oko 870. do oko 9.) polo je za rukom da oko 872. ujedini sva plemena do Trondhajma. Posle 874. Vikinzi su naselili Island, 892. Grenland i oko 1000. doli su do Severne Amerike. U Norvekoj je tada vladao Olaf i Trigvason (995.-1000) koji je doao iz Engleske i sprovodio nasilno pokrtavanje. Nasledi ga je Olaf II Haraldson (1015.-1028.)

Godine 1030. Norveku je osvojio Danski kralj Knut. Vrhunac je dostigla u vreme kralja Sigurda i Jorsalafara (,,jerusalimski putnik) koji je vladao od 1103. do 1130. Posle njegove smrti usledio je dug period unutranjih sukoba i ustanaka, meu kojima je najznaajniji bio ,,brezonoaca (u brezove cokule obuveni istanici iz reova nieg plemstva I seljaka). Njihov voa Svere 1184. zauzeo je kraljevski presto i vladao do 1202. Pobeda tog pokreta bila je veoma vana za norveku istoriju jer su seljaci zahvljujui njoj uspeli da sauvaju slobodu u narednim vekovima.[footnoteRef:19] [19: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 123]

2.6.2 Pod vedskom I danskom vlau

Godine 1319. Norveka i vedska su ule u personalnu uniju, ali je kralj Magnus VII (1319.-1343.) zbog ustanka morao da se povue i prepusti presto sinu Hakonu VI (1343.-1380.). posle smrti Olafa IV (1380.-1387.) njegova majka Margareta, erka Danskog kralja Valdemara, postal je kraljica Danske i Norveke, a 1389. i vedske. Godine 1397. sklopljen je Kalmarski savez vedske, Norveke i Danske u kom je Norveka imala podreenu ulogu. Njome su vladali Danski ili Nemaki kraljevski namesnici, sve dok u vreme vladavine danskog kralja Kristijana III (1534.-1559.) nije potpuno izgubila samostalnost i postala danska pokrajina.

Posle raspada Kalmarskog saveza 1532. godine Norveka je ostala u personalnoj uniji sa Danskom sve do 1814. Izmeu 1537. i 1539. Danci su sproveli reformaciju i ak su u crkvu uveli danski jezik. Zbog saveznitva sa Napoleonom Danska je morala Norveku da prepusti vedskoj.

Norveani su se tome suprostavili i na nacionalnoj skuptini 17. maja 1814. doneli sopstveni ustav po kojem je Norveka postala nezavisna kraljevina. vedska je orujem pokuala da ostvari odluke kilskog sporazuma, ali je naila na silovit otpor. Rat je 14. avgusta 1814. okonan sporazumom u Mosu kojim je Norveka odbranila nezavisnost a sa vedskom se povezala u personalnu uniju.[footnoteRef:20] [20: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 124.]

2.6.3 Nezavisna Norveka

U dugoj polovini XIX veka sve je vie rastao otpor protiv vedske vlasti, sve dok norveka skuptina 1905. godine nije raskinula personalnu uniju. Na ta je vedska pristala 26. oktobra 1905. Na refrendumu 18. novembra 1905. veina biraa se izjasnila za nezavisnost, izabravi za novog kralja danskog princa Karla iz porodice Glikzburg (kralj Hakon VII 1905.-1957.).

U Prvom svetskom ratu Norveka je ostala neutralna, kao i u Drugom, ali Nemaka ju je 9. aprila 1940. napala i okupirala. Kralj Hakon sa Vladom izbegao je u Veliku Britaniju, a u Norvekoj se razbuktao snaan narodnooslobodilaki pokret. Posle rata, zbog straha od SSSR-a, Norveka je 1949. godine pristupila NATO-u, a 1960. udruenju EFTA. Norveani su ve dva puta odbili predlog Vlade o pristupanje EZ (1972. i 1994.). meu glavnim uzrocima odbijanja jesu blagostanje i stabilne socijalne prilike koje su posledica visokih prihoda od nafte. Sporazum o evropskom privrednom prostoru izmeu EU i udruenja EFTA (na snazi od 1. januara 1994.) doneo je veliku privrednu korist, jer je Norveka mogla da se ukljui u slobodan protok robe, usluga i kapitala unutar EGP, zadravajui obimne mere sigurnosti u korist domae poljoprivrede, ribarstva i nekih industrijskih grana. U politici se od Drugog svetskog rata smenjuju socijaldemokratska i konzervativna struja.[footnoteRef:21] [21: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, str 124.]

3. DRUGI DEO: ISLAND3.1 Opte karakteristikeZvanini naziv ove drave je Republika Island. Osnovana je od strane Norvekih i Keltskih imigranata tokom IX i X veka. Bio je nezavistan 300 godina, a zatim pod vladavinom Norveke i Danske. Zvanina Republika Island osnovana je 1944. godine.

Po dravnom ureenju Island je parlementarna konstitucionalna republika, to podrazumeva da se predsednik bira direknim glasanjem naroda na svake etiri godine.

Povrina Islanda iznosi 103 125 km2.[footnoteRef:22] Nalazi se na sto petom mestu u svetu. Od toga je 100,250 km2 kopna i 2,750 km2 vode. Ukupna duina obale iznosi 4970 km i nema kopnene granice ni sa jednom zemljom. [22: Podaci sa sajta http://ino.komora.net/Tr%C5%BEi%C5%A1ta/SevernaiIsto%C4%8DnaEvropa/Island/Osnovneinformacije/Dr%C5%BEavnoure%C4%91enje/tabid/1023/language/sr-Latn-CS/Default.aspx 22.11.2011]

Sa svojih 318 452 stanovnika ( januar 2011) Island zauzima sto sedamdeset drugo mesto u svetu[footnoteRef:23]. Glavni i ujedno i najvei grad je Rejkjavik koji u svom podruju ima 191 612 stanovnika. Gustina naseljenosti je 3,1/km sto Island ini 233. zemljom u svetu. [23: Podaci sa sajta http://www.statice.is/Statistics/Population (na engleskom) 22.11.2011]

Grb Islanda prikazuje etiri zatitnika Islanda koji stoje na magmatskom kamenu sa islandskom zastavom: bika (zatitnika jugozapadnog dela), orla (zatitnika severozapadnog dela), zmaja (zatitnika severoistonog dela) i kamenog diva (zatitnika jugoistonog dela Islanda).Slika 5: Grb Islanda, preuzet sa sajta http://creativeroots.org/2009/09/coat-of-arms-of-iceland/

Zvanina valuta je islandska kruna (ISK). Odvojila se od danske krune nakon raspada Skandinavske Monetarne Unije pred poetak Prvog Svetskog rata. Od 1961. Godine krunu kontrolie Centralna Banka Islanda. Jedna islandska kruna sastoji se od 100 aruara.

Slubeni jezik je islandski ali koriste se nordijski jezici,nemaki i engleski.

Himna ove zemlje je "Lofsngur" (islandski: "Pesma slavlja").

Zastava se sastoji iz plavog polja na kome se nalazi beli krst unutar koga se nalazi jo jedan jarkocrveni krst. Boje zastave predstavljaju simboliku nastanka Islanda: crvena predstavlja vulkansku vatru, bela sneg i gleere a plava more.

Slika 6: Zastava Islanda, preuzeto sa sajta http://www.fotw.net/flags/is.html Islanani uzivaju verske slobode koje su ugraene u ustav. Najzastupljenija je Luteranska islandska crkva 85,5%, slobodna crkva Rejkjavika 2,1%, katolika 2% , i dr[footnoteRef:24]. Veina Islanana je veoma liberalna u verskim shvatanjima i ne poseuju crkvu redovno. [24: Podaci sa sajta http://www.statice.is/Statistics/Population (na engleskom) 22.11.2011]

3.2 Geografski poloaj drave

Island se nalazi na istoimenom ostrvu u severnom Atlantiku tik ispod severnog polarnog kruga, 300 km istono od Grenlanda i oko 1000 km severozapadno od kotske. Nalazi se izmeu 63. i 67. stepena SG i 25. i 13. stepena ZGD. Iako je Island blii Grenlandu nego Evropi, on pripada Evropi iz kulturalnih razloga.

Slika 7: Poloaj Islanda, slika preuzeta sa sajta http://www.linksdeturismo.com/41/57/iceland-map.html

Geoloki gledano, Island je deo oba kontinentalna platoa. Ostvo je vulkanskog porekla i nastalo je na srednjoatlanskom grebenu jos u mladjem tercijaru i kvartaru. Po veliini zauzima osamnaesto mesto u svetu, dok je u Evropi drugo ostrvo po veliini,odmah posle Velike Britanije.

Island je ostvrska zemlja i ima duinu obale 4970 km. Nema kontinentalnih granica.[footnoteRef:25] Severna i zapadna obala su jako razuene i duboko su useene fjordovima, gde se nalazi veina gradova, jer je unutrasnjost Islanda hladna i nepristupana. Najznaajniji gradovi su Rejkjavik, Keflavik gde se nalazi nacionalni aerodrom, i Akurejri. Na ostrvu Grimzi,unutar Artikog kruga nalazi se najsevernije naseljeno mesto Islanda. [25: Preuzeto sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom) 23.11.2011]

Slika 8: Karta Islanda,preuzeto sa sajta http://www.greece-map.net/europe/maps/iceland-map.gif

Preko Islanda od jugozapada prema severoistoku, prelazi niz pukotina, na kojima su mnogobrojne vulkanske kupe i tokovi lave, jer se iz njih prilikom irenja Atlanskog okeana na povrinu izbijaju uvek nove, uglavnom bazaltne stene (npr. Pukotine Laki I Eldgja). Ostvo je geoloki vrlo aktivno. Ima vie aktivnih vulkana a najznaajniji je Hekla. O ivom vulkanskom delovanju svedoe mnogobrojne vulkanske erupcije u novije vreme ( posle naseljavanja ostrva u IX veku bilo ih je oko 150, npr. 1783. iz pukotine Laki i 1963. na ostrvu Hejmeju). Oko 10% ostrva je pod ledom. Island je bogat gejzirima i raspolae velikom geotermalnom energijom.

Island je bio pod vlau Norveke a potom Danske ali nikad nije menjao svoj istorijsko-geografski poloaj.

3.3 Fiziko-geografske odlike3.3.1 Reljef

Island se sastoji od glavnog ostrva i trideset malih ostrva od kojih su najpoznatiji ostrvo Grimzi i arhipelag Vestmanejar, koji je sastavljen od 15 ostrvaca ispred june obale Islanda. Od njih je naseljeno samo ostrvo Hejmej (13km2) koje je poznato po mestu gneenja mnogih ptica.

ljunkovite ravnice (sanderi), koje su nanosile reke ispod gleera, nalaze se uglavnom samo na obali, dok je unutranjost brdovita, sa vulkanskim kupama i prostranim platonskim gleerima (npr. Vatna Jekul, 8300km2, debljina leda do 1000m)[footnoteRef:26] i prekrivena tundrama. Najvii vrh je Hvanadalsnjukur na gleeru Vatna Jekulu ( 2119m). [26: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, Str 75]

Najpoznatiji aktivni vulkani su Hekla I Grimsvoetn a ostali su: Askja, Bardarbunga, Oreafajokul, Krafla, itd.[footnoteRef:27] Katastofalna erupcija vulkana Laki 1783-1784 prouzrokovala je smrt etrvtine stanovnitva i dovela je do stvaranja oblaka praine koji su prekrili skoro celu Evropu, deo Azije i Afrike i zadrali se nekoliko meseci posle erupcije. [27: Preuzeto sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom) 23.11.2011]

3.3.2 Klima

Uprkos poloaju, klima je, zahvaljujui uticaju tople Severoatlantske struje, srazmerno blaga okeanska sa sveim letima i blagim zimama. Padavina na jugozapadu ima 800-2000mm, na severu 400-700mm. este su brze promene vremena i olujni jugozapadni vetrovi; u unutranjosti se moe desiti da i leti pada sneg. Rejkjavik (u januaru -0.3o C, u julu 11.4o C, 1082mm padavina), Akurejri ( u januaru -1.6o C, u avgustu 10.2o C, 457mm)[footnoteRef:28]. Iako je veoma blizu Arktika, obale Islanda tokom zime nisu zaleene. [28: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, Str 76]

Postoje vie varijacija klime u razliitim delovima ostrva. Jug je topliji, vlaniji I vetrovitiji nego sever. Centralni deo ostrva je najhladniji. Unutranji delovi blizu severa su najsuvlji delovi. Sneg je zimi ei na severu nego na jugu.3.3.3 Hidrografija

Sve reke Islanda pripadaju Atlanskom slivu. Mnogobrojne reke iz sredinjeg dela radijalno se slivaju na sve strane, imaju veliki pad, gleerski reni reim i u donjem toku se esto izlivaju. Reke Islanda imaju veliki hidroenergetski potencijal zbog velikih vodopada i naputenih lednikih korita, ali nijedna od njih nije plovna zbog brzine i razliitosti struja. Veina reka je nastala od lednika i samim tim su pune praine, kamenja i delova zemlje, to ih ini mutnim i boji u ukasto-braon. Najdua reka je jrs (230km). Druga po duini je Jkuls Fjllum (206km), a zatim I Hvt, lfus, Skjlfandafljt, itd.[footnoteRef:29] [29: Preuzeto sa sajta: http://www.randburg.com/is/general/general_19.html (na engleskom) 23.11.2011]

Reke na Islandu su podeljene u dva tipa: lednike (glacijalne) i takozvane istovodne reke. Lednike reke se prepliu sa svojim pritokama koje konstantno menjaju njihov tok i na taj nain zauzimaju naputena lednika korita ili probijaju put ispod postojeih lednika.istovodne reke se dele u dve grupe: jedne prazne stara bazaltna podruja i imaju promenljiv tok u toku godine (najjai je u prolee), a druge prazne podruja prekrivena lavom i imaju stalni tok, to ih ini idealnim za hidroproizvodnju elektrine energije. Najpoznatiji vodopad Islanda je Gullfoss.

Jezera Islanda su bogata, ali uglavnom jako mala. Neka od njih stvorena su ispunjavanjem lednikih basena ili pregradjivanjem lave i otapanjem leda. Najvee jezero je ingvallavatn (83 km2)[footnoteRef:30], a najdublje je Jkulsrln ( 248m). [30: Preuzeto sa sajta: http://www.randburg.com/is/general/general_19.html (na engleskom) 23.11.2011]

Islandske reke bogate su lososom, dok jezera I potoci obiluju pastrmkom. Takodje se moe nai i slatkovodna jegulja.

Island je najbogatija zemlja geotermalnom energijom. Re gejzir potie iz islandskog jezika i gotovo svuda se isto izgovara. Najpoznatiji je Strokkur koji izbacuje termalnu vodu na svakih 5-10 minuta. Zbog velike geotermalne moi i velike hidroenergije veina stanovnika ima toplu vodu,grejanje i koriste struju po vrlo niskim cenama.3.3.4 Zemljite

Na Islandu preovladava kamenita povrina, delimino je prekriven otrim kamenjem, a delimino tankim skeletnim zemljitem. Pre naseljavanja ostrva retke brezove ume su pokrivale oko 20% povrine, ali paom i krenjem skoro su sasvim unitene ( danas 1%). Veinu povrine pokriva tundra sa liajima, retkom travom i niskim granjem (67.3%). U priobalnim delovima nalaze se ljunkovite ravnice ( sanderi).

3.4 Drutveno-geografske karakteristike

Po ustavu 17. juna 1944. godine Island je parlamentarna republika. Pravo glasa imaju svi islandski dravljani stariji od 18 godina. Predsednika republike biraju na optim izborima na etiri godine. On, pored ostalog, imenuje predsednika Vlade i vodi sednice Vlade. Najveu izvrnu mo ima Vlada. Trenutni predsednik je Olaf Ragnar Grimson, a premijer Johana Sigurdardotir.

Island je poznat po najstarijem parlamentu na svetu Alting-u koji je osnovan 930. godine. On predstavlja jednodomnu skuptinu koja ima 63 poslanika, koji se na optim izborima biraju na etiri godine; 54 poslanika se bira neposredno u osam izbornih jedinica ( njihov broj zavisi od broja biraa), a od preostalih devet mesta osam se prethodno dodeljuje izbornim okruzima prema broju glasova na prethodnim izborima, dok jedno mesto dobija izborni okrug u kojem je stranka sa najmanje mesta dobila najvie glasova.

Vec oko 900. Godine na Islandu je ivelo 30000-40000 ljudi, a zatim se zbog estih prirodnih katastrofa broj stanovnika nije bitno poveavao. Tek sa privrednim procvatom krajem XIX veka, taj broj je poeo bre da raste. Danas Island ima ukupno 318 452 stanovnika. Naseljeno je samo 20% ostrva, pre svega jugozapadno od Rejkjavika gde ivi skoro polovina stanovnitva. Preostali stanovnici ive u gradiima uz fjordove na severu i istoku, kao i na oko 6000 poseda, koji se ugavnom nalaze na obali. Island su prvobitno naselili Norveani i Kelti.

Starosna struktura: 0-14 godina: 20.2% (mukarci 31,929/ene 31,034) 15-64 godina: 67.1% (mukarci 105,541/ene 103,202) 65 godina i preko: 12.7% (mukarci 17,974/ ene 21,378)[footnoteRef:31] [31: Preuzeto sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom,procena iy 2011.) 24.11.2011.]

Oekivani ivotni vek kod mukaraca je 78,72 godine, a kod ena je 83,17 godine, to daje prosek cele populacije od 70,9 godina.[footnoteRef:32] Prirodni prirataj iznosi 6.87 (2011). [32: Preuzeto sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom,procena iy 2011.) 24.11.2011.]

Rejkjavik je glavni grad Islanda. Nalazi na jugozapadnoj obali Islanda u zalivu Faxafli, na poluostrvu Reykjanes i najseverniji je glavni grad na svetu. Okruen je mnogobrojnim poluostrvima, zalivima te kanalima. Osnovao ga je u 9. veku norveki Viking pa mu je dao ime "zaliv koji se dimi", zbog toplih para koje su se dizale u blizini. Rejkjavik je industrijski i luki grad u kojemu ivi 191 612 stanovnika. Najvanije graevine su zgrada Parlamenta i luteranska katedrala Hallgrimskirkja. Rejkjavik je takoe ivahno kulturno sredite, a ima i bogat noni ivot; u njemu se nalazi univerzitet, i mnogobrojne knjiare i izdavake kue. Najvea je reka koja tee Rejkjavkom Ellia. Silueta grada je vulkan Esja koji ima 914 metara i najvii je vulkan u okolini. Skoro se celi grad nalazi na poluostvu Seltjarnarnes, ali je njegovo predgrae daleko na jugu i istoku.[footnoteRef:33] [33: Preuzeto sa sajta http://www.gdestinacija.com/destinacije/Evropa/island/rejkjavik.html 25.11.2011]

Vei gradovi posle Rejkjavika su: Kopavogur (24.000 st.), Hafnafjordur (20.000 st.), Akurejri (16.000 st.) i Keflavik (7.800 st.).

3.5 Prostorni razmetaj privrede

Osnovni privredni pokazatelji:1) BDP na osnovu pariteta kupovnih moi:a) Ukupni: 11.818 biliona $b) Po glavi stanovnika: 36,620 $[footnoteRef:34] [34: Podaci sa sajta http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=176&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=64&pr.y=5 (na engleskom) 25.11.2011.]

2) Nominalni BDP:a) Ukupni: 12.594 biliona $b) Po glavi stanovnika: 39,025$[footnoteRef:35] [35: Podaci sa sajta http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=176&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=64&pr.y=5 (na engleskom) 25.11.2011.]

3) Indeks humanog razvoja: 0.869 (veoma visok); Island je sedamnaesti u svetu po ovom pokazatelju[footnoteRef:36] [36: Podaci sa sajta http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf (na engleskom) 25.11.2011.]

4) Procenat u kojima uestvuju razliite privredne grane u stvaranju BDP-a:a) Poljoprivreda: 5,5%b) Industrija: 24,7%c) Usluge: 69,8%.[footnoteRef:37] [37: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom, podaci za 2010. godinu) 25.11.2011]

5) Radna snaga 181,000[footnoteRef:38] [38: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom, podaci za 2010. godinu) 25.11.2011]

6) Stopa nezaposlenosti 8,1%[footnoteRef:39] [39: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom, podaci za 2010. godinu) 25.11.2011]

7) Stopa inflacije: 5,4%[footnoteRef:40] [40: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html (na engleskom, podaci za 2010. godinu) 25.11.2011]

Po ostvarenom BDP-u po glavi stanovnika Iistepenu socijalne sigurnsti, Island se ubraja medju najbogatije drave na svetu (na 25. Mestu), iako uopte nema rudno bogatstvo i ima izrazito nepovoljne mogunosti za razvoj poljoprivrede i industrije (malo domae trite, nedostatak sirovina, udaljenost od trita). Najznaajnije privredne delatnosti su ribarstvo i prerada ribe. Preorijentacija na energijski zahtevne industrijske grane (npr. proizvodnja aluminijuma) jo nije dovela do otvaranja novih radnih mesta, a zbog pada cena na svetskom tritu, ni do veih prihoda.

Poljoprivreda. Na Islandu ima samo 7000 ha oranica (0.1% povrine) i 2,27 miliona ha livada i panjaka (22,1% povrine)[footnoteRef:41]. Upkos skromnoj povrini poljoprivrednog zemljita, poljoprivreda je vana delatnost i ona omoguava naseljenost. Zemljoradnja je skromna, uglavnom se proizvodi silana hrana za stoku. Od drugih kultura na otvorenom uzgaja se samo krompir i repa. Veliki deo domah potreba za hranom pokriva se uzgajanjem u staklenicima koji se greju vodom iz termalnih vrela (povre, cvee, ak i banane). Staklenika najvie ima u okolini Rejkjavika. [41: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, Str 76]

Stoarstvo koje je nekada sluilo samo za pokrivanje domaih potreba, u poslednjih 20 godina razvilo se u savremenu, trino-orijentisanu delatnost u kojoj preovladava mleno govedarstvo ( mehanizacija, upotreba vetakog ubriva). Uzgajaju se goveda, ovce i konji a na mnogobrojnim seoskim imanjima amerike kune i polarne lisice.

Ribarstvo. Ribarstvo i prerada ribe najvanije su privredne delatnosti, koje daju 64% vrednosti izvoza. Godinji ulov ribe iznosi 2,12 miliona tona, najvie bakalara (918000t), haringi i dr. Kako bi se more oko ostrva zatitilo od preteranog lova, 1958. godine teritorijalne vode su proirene sa 4 na 12 morskih milja. Ribari iz drava EU mogu u islandskim vodama uloviti 3000t ribe. Oscilacije u ulovu pokuavaju se ublaiti uzgajanjem ribe (lososa). Island je posle dugogodinjih pritisaka medjunarodne javnosti tek 1989. prestao sa kitolovom, a 1992-2002. istupio je iz medjunarodne komisije za kitove (IWC), iako su zapravo odluili da vie nee loviti kitove u komercijalne svrhe.

Rudarstvo I energetika. Island je bez rudnog bogatstva i fosilnih energetskih izvora, samo se u jezeru Mivatn (Mvatn) iskoriava dijatomejsko blato[footnoteRef:42]. Vrlo je vana geotermalna energija, vie od 700 toplih izvora koriste se za grejanje stanova (za 80% stanovnitva), javnih prostora i staklenika, proizvodnju elektrine energije, suenje sena i ribe, kao i za dobijanje morske soli. 83% elektirne energije dobija se u hidroelektranama, a 17% u geotermalnim[footnoteRef:43]. [42: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, Str 76] [43: Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd 2005, Str 76]

Industrija. Najznaajnija je prerada ribe. Veina fabrika se nalazi u jugozapadnom delu (Rejkjavik), a ostale su u priobalnim naseljima Siglufjordur, Akurejri, Sejdifjordur. Deo ribe se preradjuje u konzerve i gotova jela, a ostatak u riblje ulje i riblje brano. Veina svee ribe izvozi se u Nemaku i Veliku Britaniju. Kako bi se smanjila zavisnost od nesigurnog ulova ribe, na bazi jeftine elektrine energije 50-tih godina XX veka Islanani su poeli da grade energetski intenzivnu industriju, uglavnom fabrike vetakog ubriva za domae potrebe a zatim 1969. veliku fabriku aluminijuma u Straumsviku i 1979. fabriku ferosicilijuma u Hvalfjorduru. Uz to se, zahvaljujui dravnoj pomoi razvijaju i raunarska oprema, prehrambena industrija i industrija odee.

Saobraaj. Drumski saobraaj: Ima 12973 km javnih puteva (48% asfaltiranih). Glavna saobraajnica, izgraena 1974. godine, je 1400 km dug put oko ostrva, koja veim delom vodi du obale i povezuje sve naseljene delove ostrva. Naziva se jos i Ring Road (kruni put).

Slika 9: Glavna saobraajnica, preuzeto sa sajta http://www.wemadethisourselves.com/away_games/?p=881 elezniki saobraaj: eleznice nema.Vodeni saobraaj: Glavne luke su Rejkjavik, Keflavik, Akranes, Hafnarfjordur, Isafjordur I Siglufjordur. Rejkjavik ima redovnu trajektnu vezu sa kotskom preko Farskih ostrva.Vazduni saobraaj: Najvei medjunarodni aerodrom nalazi se u Keflaviku. Pored njega postoji meunarodni aerodrom i u Rejkjaviku I jo 22 manja sa redovnim putnikim saobraajem. Nacionalni prevoznik je Icelandair.

Turizam. Turiste na Island privlae pre svega nedirnuta priroda i mnogobrojne mogunosti za avanturistiki turizam. Top atrakcije Islanda za veinu turista su prelepi pejzai i prirodni fenomeni: vodopadi i nabujale lednike reke, erupcijski izvori i zemljani lonci sa kljuajuim blatom, bazeni sa toplom vodom idealnom za kupanje, velike peane pustinje i neoekivane oaze u dolinama planina i lednika. Island je takodje popularna destinacija za ljubitelje prirode sa specijalnim interesovanjem, kao to je posmatranje ptica.Island ima tri nacionalna parka i to su: Nacionalni park Tingvetlir, Nacionalni park Snefelsnesjokul i Nacionalni park Vatnajokul[footnoteRef:44]. [44: Podaci sa sajta http://www.randburg.com/is/general/general_10.html (na engleskom) 25.11.2011.]

3.6 Politiko-geografska svojstva

Prvi doseljenici su na Island stigli iz Norveke oko 870. godine,a pre njih su na ostrvu bili irski svetenici. Narednih godina doseljavali su se i stanovnici iz vikinkih kolonija na britanskim ostrvima. Godine 930. doseljenici su osnovali skuptinu ( Alting), koja je imala najviu zakonodavnu i sudsku vlast a zasedala je u Tingveliru. Krajem X veka zaapoelo je i pokrtavanje, a hrianska vera je postala dravna. U XIII veku meu doseljenicima izbio je rat, pa je skuptina 1262. za islandskog vladara imenovala norvekog kralja Hakona IV. Kalmarskom unijom (1397.) izmeu Norveke, vedske i Danske, Island je dospeo pod vlast Danske, koja je ukinula samoupravu i dovela do privredne i socijalne propasti ostrva. Godine 1537. na Islandu je poela reformacija.Krajem XVIII veka privredne prilike su poele da se poboljavaju ( ukidanje trgovinskom monopola), ime su se osnaile tenje za ponovnom nezavisnou. Nakon mirovnog sporazuma u Kilu (1814.) Island je ostao pod danskom vlau, a od 1834. imao je predstavnike u njenoj skuptini. Pod vostvom Jona Sigurdsona, pokret za nezavisnost obnovio je skuptinu kao savetodavno telo (1845.). Godine 1851. Island je postao sastavnio deo Danske, a ustavom iz 1874. dobio je ogranienu autonomiju (danski kralj nije imao pravo veta na odluke skuptine). Dana 1. decembra 1918. proglaen je suverenom kraljevinom u personalnoj uniji sa Danskom.U Drugom Svetskom ratu Island su, posle nemake okupacije Danske,u aprilu 1940. zauzele britanske jedinice. Poto su veze sa Danskom bile prekinute, izvrnu vlast na ostrvu je 12. aprila 1940. preuzelo Ministarstvo za Island pod vostvom Svena Bjornsona. Na refendumu 24. maja 1944. 97% Islanana izjasnilo se za nezavisnu republiku koja je proglaena 17. Juna 1944. 1946. Island se prikljuio Ujedinjenim nacijama.Island je 1949. postao lan NATO-a, iako nema svojih oruanih snaga. Za sigurnost ostrva brinu se amerike jedinice NATO ( vazduhoplovna baza Keflavik).Godine 1970. Island je pristupio udruenju EFTA, a ukljuenjem u Evropsku privrednu niju (1994.) njegovi proizvodi su dobili slobodan pristup tritu EU.Island je 16. juna 2009. podneo kandidaturu za lanstvo u EU, a prvi pregovori su poceli 2010. godine.Island se administrativno deli na optine, okruge, regije kao i posebne birake okruge. Postoje 23 okruga koji su uglavnom istorijska podela. Trenutno je Island podeljen u 26 magistrata koji upravljaju lokalnom policijom (osim u Rejkjaviku, gde postoji posebna kancelarija komesara policije) i izvravaju administrativne funkcije kao to su proglaavanje bankrotstva i venavanje ljudi izvan crkava.U Islandu ima 95 optina, koje upravljaju uglavnom lokalnim pitanjima, kao to su kole i prevoz.

Slika 10: Optine Islanda, preuzeto sa sajta http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Iceland

Postoji 8 regija, koje uglavnom slue za statistike svrhe. Oblasna sudska jurisdikcija takoe koristi ovu podelu: Ejstirtland (region), Rejkjavik (region), Nordirtland Ejstra (region), Nordirtland Vestra (region), Sidirtland (region), Sidirnes (region), Vestfirdir (region) i Vestirtland (region). Do 2003. izborne jedinice poklapale su se sa regionima, ali amandmanom Ustava one su se promenile u est novih izbornih jedinica: Severni Rejkjavik, Juni Rejkjavik, Jugozapad, Severozapad, Severoistok i Jug.[footnoteRef:45] [45: Podaci sa sajta http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Iceland (na engleskom) 25.11.2011.]

Island zajedno sa Ujedinjenim Kraljevstvom i Irskom osporava Danskoj vlasnitvo nad Farskim ostrvima.[footnoteRef:46] [46: Podaci sa sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2070.html#ic (na engleskom) 26.11.2011.]

4. Zakljuak

Norveka i Island su dve zemlje koje se nalaze na severu Evrope. Norveka je polustrvska zemlja i po dravnom ureenju parlamentarna monarhija, dok je Island ostrvska zemlja a po dravnom ureenju parlamentarna republika. Ove zemlje bogate su prirodnim fenomenima kao to su fjordovi i gleeri. Naseljenost po kilometru kvadratnom je veoma mala, preteno su naseljeni priobalni delovi Ii fjordovi. U obe zemlje je zastupljeno ribarstvo, na Islandu kao najvanija grana privrede, dok je u Norvekoj poslednjih etrdeset godina energetika preuzela primat. Burna istorija je jo jedna zajednika karekteristika Norveke i Islanda. U jednom periodu tokom njihove istorije, obe su bile pod vlau Danske.Iako iz razliitih razloga, nijedna od ovih zemalja nije lanica EU. Norveani su odbili predlog Vlade o pristupanju zajednici, dok je Island podneo kandidaturu za lanstvo 2009. lanice su NATO-a od 1949. i EFTA ( Norveka od 1960. a Island 1970.).

5. Literatura

Norveka:

1. Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd: Mladinska knjiga, 20052. http://www.indexmundi.com 20.11.2011.3. http://hr.wikipedia.org 20.11.2011.4. http://www.studentsoftheworld.info 20.11.2011.5. http://en.wikipedia.org 20.11.2011.6. http://www.cia.gov 24.11.2011.

Island:

1. Karel Natek i Marijeta Natek, Drave sveta, Beograd: Mladinska knjiga, 20052. Grupa autora, Leksikon drava sveta, Beograd, 20063. http://ino.komora.net 22.11.2011.4. http://www.statice.is 22.11.2011.5. https://www.cia.gov 23.11.2011.6. http://www.randburg.com 23.11.2011.7. http://www.gdestinacija.com 25.11.2011.8. http://www.imf.org 25.11.2011.9. http://hdr.undp.org 25.11.2011.10. http://www.newworldencyclopedia.org 26.11.2011. 11. http://www.visiticeland.com 26.11.2011.12. http://www.iceland.is 26.11.2011.

10