EKONOMSKE FUNKCIJE DRŽAVE I NJENA ULOGA U

KORIGOVANJU TRŽIŠNIH IMPERFEKCIJA

Ciljevi učenja

Objasniti razliku države u odnosu na druge učesnike na tržištu

Uputiti na razloge za uključivanje države u funkcionisanje ekonomskog sistema

Objasniti postojanje monopola, eksternalija i javnih dobara kao primjera neefikansnosti tržišnog mehanizma

Ukazati na načine na koje država osigurava sredstva

Objasniti šta su to porezi i kako se dijele

Objasniti postavke ekonomije javnog izbora

Država i ekonomski sistem

Država se od ostalih aktera u ekonomiji razlikuje poslijedećim osobinama:

U ekonomskim aktivnostima legitimno koristi moć

Većina roba i usluga koje država nudi su besplatne za krajnje korisnike

Donošenje odluka je kompleksno

Ekonomske funkcije države

Razlozi intervencije države:

Tržišta u realnom životu funkcionišu na osnovu asimetrije u informacijama

Tržište strukture u realnosti nisu perfektne i tendiraju ka monopolskim ili kvazi-monopolskim strukturama

Negativne eksternalije poslovanja pojedinaca i kompanija

Tržište ne kreira sve vrste roba i usluga neophodnih za efikasno funkcionisanje društva

Neravnomjernost distribucije dohotka

Ekonomske funkcije države

Stabilizacija ekonomije

Podsticanje konkurencije

Sprječavanje monopola

Rješavanje problema eksternalija

Obezbjeđivanje javnih roba i usluga

Redistribucija dohotka

Ostale ekonomske funkcije

Stabilizacija ekonomije

Stabilizacija ekonomije kroz realizaciju tri osnovnamakroekonomska cilja:

Puna zaposlenost

Stabilnost cijena

Ekonomski rast

Podsticanje konkurencije

Osiguranje konkurencije između učesnika na tržištu je od suštinskog je značaja za njegovo efikasno djelovanje

Ona prisiljava preduzeća da na najefikasniji način proizvode robe i usluge

Bez konkurencije cijena roba je veće a ponuda manja

8

Monopolsko tržišteMonopolsko tržište

Dok je firma na konkurentskom tržištu price taker, monopolska firma je price maker.

Neka firma se smatra monopolistom ako . . . je jedini prodavac određenog proizvoda. njen proizvod nema bliske supstitute.

Glavni uzročnik monopola su barijere ulasku: Vlasništvo nad ključnim resursom. Država daje jednoj firmi ekskluzivno pravo na

proizvodnju određenog proizvoda. Troškovi proizvodnje utiču na to da je jedan

proizvođač efikasniji u odnosu na situaciju kada istu proizvodnju realizira veći broj proizvođača

9

Ukupni, prosječni i marginalni prihod monopolisteUkupni, prosječni i marginalni prihod monopoliste

Količina Cijena Ukupan prihod

Prosječan prihod

Marginalni prihod

Q C UP=CxQ PP=UP/Q MP=ΔUP/ΔQ

0 11 0 -

1 10 10 1010

2 9 18 98

3 8 24 86

4 7 28 74

5 6 30 62

6 5 30 50

7 4 28 4-2

8 3 24 3-4

10

Slika 8: Krive potražnje i marginalnog prihoda Slika 8: Krive potražnje i marginalnog prihoda monopolistemonopoliste

Količina outputa

Cijena 11

109876543210

–1–2–3–4

Potražnja(prosječan prihod)

Marginalniprihod

1 2 3 4 5 6 7 8

11

Marginalni prihod monopolisteMarginalni prihod monopoliste

Marginalni prihd monopoliste je uvijek manji u odnosu na cijenu njegovog dobra. Kriva tražnje je opadajuća. Kada monopolista spušta cijenu kako bi prodao

dodatne jedinice outputa, prihodi ostvareni od ranije prodatih jedinica također opadaju.

Kada monoplista povećava količinu koju prodaje, on ima dva efekta na ukupan prihod (C Q). Efekat outputa—više outputa je prodato, tako

da je Q veće. Efekat cijene —cijena pada, tako da je C manje.

12

Slika 9: Monopol koji maksimizira profitSlika 9: Monopol koji maksimizira profit

KoličinaQ Q0

Troškovi iprihodi

Potražnja

Prosječni ukupni trošak

Marginalni prihod

Marginalnitrošak

Monopolskacijena

QMAX

B

1. Presjek krive marginalnog prihoda ikrive marginalnog troškadeterminira količinu kojamaksimizira profit . . .

A

2. . . . i onda kriva potražnjeprikazuje cijenu konzistentnusa ovom količinom.

13

Slika 10: Monopolski profitSlika 10: Monopolski profit

Monopolskiprofit

Prosječniukupnitrošak

Količina

Monopolskacijena

QMAX0

Troškovi iprihod

Potražnja

Marginalni trošak

Marginalni prihod

Prosječni ukupni trošak

B

C

E

D

14

Politike države prema monopoluPolitike države prema monopolu

Država reagira na problem monopola na jedan od četiri načina:

Povećavajući konkurenciju u monpoliziranim industrijama.

Reguliranje ponašanja monopola. Pretvaranje privatnih monopola u javna

preduzeća. Ne radeći ništa.

Rješavanje problema eksternalija

Eksternalije – učinci ekonomske aktivnosti pojedinca ili privrednog društva na druge pojedince ili privredna društva, pri čemu izazivači negativnih učinaka ne snose pune troškove, niti korisnici pozitivnih učinaka ostvaruju punu korist od ekonomske aktivnosti

Ako aktivnosti pojedinca ili privrednog drušva kreiraju pozitivan efekat na druge pojedince/privredna društva, onda se radi o pozitivnim eksternalijama

U suprotnom radi se o negativnim eksternalijama

U slučaju negativnih eksternalija marginalni troškovi proizvodnje su manji u odnosu na marginalne društvene troškove

Ponuda je veća ako nisu uračunati društveni troškovi negativnih eksternalija

16

Slika 1: Tržište aluminijaSlika 1: Tržište aluminija

Količinaaluminija

0

Cijenaaluminija

Ravnoteža

Potražnja(privatna vrijednost)

Ponuda(privatni trošak)

QTRŽIŠNA

17

Slika 2: Zagađenje i društveni optimumSlika 2: Zagađenje i društveni optimum

Ravnoteža

Količinaaluminija

0

Cijena aluminija

Potražnja(privatna vrijednost)

Ponuda(privatni trošak)

Društvenitrošak

QOPTIMALNO

Optimum

Trošakzagađenja

QTRŽIŠTE

18

Slika 3: Obrazovanje i društveni optimumSlika 3: Obrazovanje i društveni optimum

Količinaobrazovanja

0

Cijenaobrazovanja

Potražnja(privatna vrijednost)

Društvenavrijednost

Ponuda(privatni trošak)

QTRŽIŠNA QOPTIMALNO

Negativne eksternalije Negativne eksternalije 19

Pozitivne eksternalijePozitivne eksternalije20

Javna dobra

Osobine privatnih dobara – isključivost i rivalitet

Nemogućnost isključenja iz upotrebe – ne mogu biti obezbjeđene jednom pojedincu a da istovremeno nisu dostupne drugim pojedincima

Marginalni troškovi proizvodnje jednaki su nuli – kada se obezbijede za jednog pojedinca njihovo obezbjeđivanje drugim pojedincima je moguće bez dodatnih troškova

Zaslužene robe/usluge – one čije se cijene subvencioniraju (obrazovanje, zdravstvo, vatrogasne službe).

Redistribucija dohotka

Država posredstvom poreza i transferima sredstava prema siromašnijim kategovijama stanovništva ublažava razlike u dohocima, proizašle iz funkcionisanja tržišta

Oprez: ugrožavanje motivacije privrednih društava može izazvati stagnaciju i smanjenje ukupnog dohotka

Ostale ekonomske funkcije države

Obezbjeđivanje informacija (npr. o vremenu)

Regulacija privrednih društava

Regulacija sudstva

24

Načini finansiranja:

Porezi i ostali obavezni transferi (socijalni doprinosi i sl.), prihodi po osnovu vlasništva, prodaja dobara i usluga

Elementi poreza:

Poreska osnova – iznos na koji se plaća porez

Poreska stopa – procenat poreske osnove koji se plaća u obliku poreza

Poreski obveznik – fizička ili pravna osoba koja je obavezna da plaća porez

Poreska cijena – iznos koji plaća poreski obveznik za svaku dodatnu jedinicu javnih rashoda

Finansiranje ekonomskih funkcija državeFinansiranje ekonomskih funkcija države

Načela oporezivanja Načela oporezivanja

Pravičnost, odnosno ravnomjernost, Efikasnost oporezivanja, Administrativna jednostavnost ubiranja

poreza, Fleksibilnost i Transparentnost

25

26

Finansiranje ekonomskih funkcija državeFinansiranje ekonomskih funkcija države

Vrste poreza:

Direktni porezi – porezi čiji su obveznici pojedinci i privredna društva i u korelaciji su sa dohotkom i/ili imovinom poreskih obveznika.

Indirektni porezi – određuju se u odnosu na robe i usluge, pri čemu je imaginarni poreski obveznik svaki potrošač

Deficitarno finansiranje – rashodi veći od prihoda – zaduživanje na tržištu kapitala ili (ako je moguće) kod centralne banke

Ukupan iznos zaduženja – javni dug

Pojam i neravnoteže budžetaPojam i neravnoteže budžeta

Pojam budžeta Konsolidovani budžet Budžetski suficit Budžetski deficit Uravnoteženi budžet

27

Finansiranje ekonomskih funkcija države

Sistemi oporezivanja:

Sistem proporcionalnog oporezivanja Sistem progresivnog oporezivanja Sistem regresivnog oporezivanja

Uloga države u poticanju ekonomskog rastaUloga države u poticanju ekonomskog rasta

1) Upravljanje agregatnom tražnjom zasnovano na zaduživanju i većim rashodima države (Keynesov pristup ekspanzivne fiskalne i ekspanzivne monetarne politike);

2) Smanjenje poreskih opterećenja usmjerenih na povećanje ponude(ekonomija ponude);

3) Regulatornim reformama usmjerenim na zaštitu proizvođača pozitivnih eksternalija (industrijska politika).

4) Politikom konkurencije

29

HVALA NA PAŽNJI

30