98

LL HHUU TTCCWie kan het langst onder water blijven?

Misschien doe je dit wedstrijdje wel eens als je in een zwembad bent. Je neemt een flinke hap lucht en duikt onder water. Maar na een klein poosje voelt het toch niet helemaal lekker meer in je hoofd. Het bonst en je krijgt het gevoel of je hoofd uit elkaar zal knappen. Dan wil je graag weer omhoog. Om lucht te krijgen. Ook al verlies je de wedstrijd dan misschien wel.

Weetje?

Weet je dat een geelbuikslang 3 uur en 33 minuten

onder water kan blijven? De potvis kan dat

1 uur en 52 minuten en een zeeleeuw ongeveer

20 minuten. Het wereldrecord adem inhouden bij

mensen staat op ongeveer 10 minuten.

Dat is een heel lange tijd, doe dat maar niet na!!

Vraag: En vissen dan?Vissen hoeven hun adem niet in te houden. Zij halen hun zuurstof uit het water.

1110

1 Wat is lucht?Lucht is eigenlijk iets heel raars. Je ziet het niet, je hoort het niet, maar het is overal om je heen. Lucht bestaat uit verschillende gassen, vooral kooldioxide (CO2), koolzuurgas en zuurstof. Om de zuurstof in de lucht gaat het nu. Deze is voor ons het aller-belangrijkste.

Weetje?Weet je dat je lucht kunt wegen? Stel je een heel grote doos voor, eentjewaar een wasmachine in zou passen. De lucht in zo'n grote doos weegt evenveel als een pak suiker.

Weetje?Weet je dat er veel spreekwoorden

en gezegden zijn waar het woord

‘lucht’ in voorkomt? Probeer eens te

bedenken wat ze kunnen betekenen.

*Ergens lucht van krijgen.

*Het komt uit de lucht vallen.

*Een luchtje scheppen.

*Er is geen wolkje aan de lucht.

*Iemand niet kunnen luchten.

*Geen vuiltje aan de lucht.

*Er hangt iets in de lucht.

Zuurstof krijg je binnen door te ademen. Je zuigt lucht via je neus naar binnen en daarna gaat het door je luchtpijp naar je longen. Daar aangekomen halen de longblaasjes de zuurstof uit de lucht. Zij zorgen ervoor dat die zuurstof in je bloed terechtkomt, zodat deze door je hele lichaam gepompt kan worden. Die zuurstof heb je namelijk nodig om je eten te verbranden. Door die verbrandingkrijg jij weer energie om elke dag de dingen te doen die je graag wilt doen.De gassen in de lucht die je inademt en niet nodig hebt, adem je weer uit in de vorm van kooldioxide. Evenwicht

Als lucht zo belangrijk is, snap je natuurlijk best dat die lucht fris en schoon moet zijn. Maar weet je wat jij en ik doen? We maken die schone, frisse lucht elke dag een beetje vuiler. Overal om je heen zie je steeds meer fabrieken en we gebruiken steeds meer apparaten in onshuis. Er rijden steeds meer auto’s en er vliegensteeds meer vliegtuigen. Daardoor wordt de lucht steeds vuiler en viezer. Dat kun je vooralmerken in de grote steden en in de buurt vandrukke wegen. Door de vieze en vuile lucht is dekringloop van de lucht (het evenwicht) verstoord.De bomen en planten kunnen niet meer alle kooldioxide omzetten in zuurstof.

De kringloop van de luchtHet is belangrijk dat er steeds weer nieuwe zuurstof bijkomt. Daar zorgen de bomen en planten voor. Bomen en planten ademen ook. Maar zij gebruiken de kooldioxide in de lucht en maken daar voedsel voor zichzelf van en zuurstof voor de mensen. Dat heeft God bij de schepping al bedacht. Mooi, hè! Zo blijft er dus steeds genoeg zuurstof in de lucht voor jou en mij. Dit noem je de kringloop van de lucht.

ProefJe kunt de kringloop vande lucht zelf zien door wat fonteinkruid in eenkom water te doen en dezekom in de zon te zetten. Al snel zul je zien dat erluchtbelletjes van de plantkomen. Deze belletjesbevatten zuurstof.

1312

De afvalgassen die de lucht in worden geblazen zijn niet alleen vies, maar houdenook te veel zonnewarmte vast. Ze liggen als een soort dak over de aarde heen. Hierdoor wordt het op aarde steeds warmer en begint de aarde een beetje op eenbroeikas te lijken. Dat noemen we het broeikaseffect.

Proef: Meet de luchtvervuilingNeem een schone, ondiepe bak, vul hem met water en zet de bak twee dagen buiten. Haal de bak na twee dagen binnen en giet het water voorzichtig door een koffiefilter.Wat blijft er in de koffiefilter achter? In de winter kun je het ook met sneeuw proberen.

2 Vervuiling van de luchtHoe komen al die afvalgassen in de lucht?Denk maar eens even bij jezelf na:

*Als het koud is, wil je het graag warm hebben op je kamer. Zet de verwarming maar een graadje hoger …

*In de zomervakantie wil je heel graag naar die leuke camping in Zuid-Frankrijk. Dat wordt wel een lange reis met de auto …

*Koude limonade uit de koelkast is veel lekkerder dan lauwe limonade …

Voor al die leuke dingen is energie nodig, heel veel energie. Die energie krijg je

door kolen of gas te verbranden. Bijvoorbeeld in een centrale

die elektriciteit maakt.(Lees hier meer over bij het hoofdstuk Energie.)Maar bij het verbranden van al die verschillende

soorten brandstof komenvieze en ongezonde

afvalgassen vrij. Die gassen worden

vaak zo de luchtingeblazen. Weg schone en

frisse lucht!

Deze warmte laat de poolijskappen smelten, waardoor er meer water in de oceanen komt. Overal op aarde krijg je last van een stijgende waterspiegel. De kans dat laag gelegengebieden overstromen wordt daardoor steeds groter. Wat denk je van Amersfoort aan zee?

Door de opwarming van de aarde wordt ons klimaat ook anders. Droge gebieden worden nog droger, met een grotere kans op droogtes en grote branden. Natte gebieden worden nog natter, waardoor het voor boeren moeilijker wordt om daar gewassen te laten groeien.

Vraag:Kun je die

afvalgassen ook zien?

Vraag:Hoe ben jij

vanmorgen naarschool gegaan?

Weetje?Een broeikas is een grote ‘schuur’ gemaakt van metaal en glas. De zon verwarmt de kas, maar door het glas kan de warmte uit de kas niet verdwijnen. Het wordt steeds warmer in de kas. Je kunt de afvalgassen het best vergelijken met het glas.

1514

3 Gevolgen voor je gezondheidOp dit moment merk je in ons land nog niet zoveel van het broei-kaseffect, omdat het opwarmen van de aarde erg langzaam gaat.Maar je moet weten dat we er op een keer waarschijnlijk niet meeromheen kunnen. Vooral als we op de huidige manier verdergaanmet ons gebruik van brandstof.

OpdrachtSchrijf gedurende een week het aantal kilo-meters op dat jullie auto rijdt en noteer waar je naartoe ging. Zijn deze

ritjes echt allemaalnodig geweest of

kon je er ookop een andere

manier komen?

In de winter kan soms ook smog

ontstaan. Als het lang vriest en de zon

schijnt, krijg je een koude luchtlaag

boven de grond. Deze luchtlaag is vrij

zwaar en blijft hangen. Ook is er dan

vaak weinig tot geen wind. De uitlaat-

gassen van de auto’s kunnen geen kant

op en ook dan ontstaat er smog.Wee

tje?

Weetje?In sommige steden

kan zo’n smogdeken wel 3000 meter

dik zijn.

Lucht die vervuild is met smog, is slecht voor je gezondheid. Deze vieze lucht irriteert je longen bij het inademen. Je ogen kunnen gaan prikken, je hoest meer en je kunt lastkrijgen van een zere keel.In sommige steden in Azië kan de smog soms zo erg zijn, dat kinderen een mondmasker moeten dragen als ze naar buiten gaan. Zo voorkomen ze dat ze giftige dampen inademen.Lekker buiten spelen is er dan echt niet bij!

Hoe fris is het in jouw klaslokaal?

Is het vaak ook zo warm bij jou in de klas? De verwarming wordt centraal geregeld en een lokaal heeft vaak grote ramen, waardoor de zon ‘heerlijk’ naar binnen kan schijnen.Niet alle meesters of juffen willen een raam openzetten. Dan kan iemand op de tocht zitten.Zo gebeurt het vaak dat je wat suffig wordt en je niet meer zo goed kunt nadenken.

Zoals je net gelezen hebt, ligt er rond de aarde een soort deken van gassen (de atmosfeer).In de deken om de aarde zit een laag diede ozonlaag heet. Dit is de laag boven dewolken. Deze laag laat warmte en lichtdoor, maar houdt de ultraviolette stralentegen. De ultraviolette stralen zijn slecht voor je gezondheid omdat ze huidkanker veroorzaken.De laatste jaren merken de geleerde mensen dat die deken op sommige plaatsen in de ozonlaag kapot gaat. ‘Er vallen gaten in’, zeggen ze. En dat komt door de luchtvervuiling.Hierdoor krijgen de ultraviolette stralen meer kans, met alle nare gevolgen van dien.

OpdrachtBedenk een paar ideeën waardoor hetin jouw klaslokaal lekker fris wordt.Wat we al wel kunnen

opmerken is de smog.Die ontstaat vaak in de zomer als de zon lang schijnt. De uitlaatgassen van auto’s ver-mengen zich dan met het zonlicht en er ontstaat een nieuw gas: ozon. Hoog in de lucht is deze ozon nuttig, maar in de buurt van de grond wordt het een dikke, stinkende mist. Normaal wordt deze mist weggeblazen door de wind. Maar in de zomer, als het vakerwindstil is, blijft deze mist hangen. Boven grote steden in bijvoor-beeld Azië en Amerika lijkt het dan of er een deken over de stad ligt.

1716

TIPS*Koop bijvoorbeeld spuitbussen met

een symbool erop dat er ozonvriendelijk drijfgas in zit. Of nog beter: koop spuitbussen met een pompje. Daar zithelemaal geen drijfgas in.

*Verfrissers in het toilet bevatten vaakschadelijke stoffen. Om de onfrisse geurtjes toch weg te werken, kun je ook zelf iets maken dat heel milieu-vriendelijk is. Prik een rijpe sinaasappel vol met kruidnagels en hang hem op aan eentouwtje in de wc. Of vul een klein zakjemet een mengsel van liswortel en kaneel.

Weetje?

Ozon lijkt op zuurstof,

maar het heeft een

sterke geur en is blauw-

achtig van kleur. Deze

laag bevindt zich tussen

de 10 en 40 kilometer

boven het aardoppervlak.

Vraag: Kun jij nog meer dingen verzinnen om de luchtvervuiling

te verminderen?

Deze gaten in de ozonlaag zijn in 1985 voor het eerst ontdekt boven Antarctica (de Zuidpool). Toen wisten we al dat CFK’s in spuitbussen, die dus ook in de lucht terecht-komen als je ermee spuit, de grote boosdoeners waren.Deze CFK’s heb je nodig om de inhoud van een spuitbus naarbuiten te duwen (drijven).CFK’s worden ook gebruikt als koelmiddel in koelkasten, voorhet maken van bellen in piepschuim en bij het maken vanonderdelen voor computers.Maar het grote nadeel van CFK’s is dat ze heel langzaamopstijgen naar de ozonlaag en daar meer ozon afbreken dan dat er nieuwe wordt gemaakt. En zo ontstaan er ‘gaten’.

Tegenwoordig zijn CFK’s verboden. Maar spuitbussen bevatten nu vaak propaanof butaan. Die gassen zijn ook niet goed voor de lucht.

4 Een steentje bijdragenHoe word jij een ecoheld die deluchtvervuiling wil verminderen?

Je kunt bijvoorbeeld de lampen in je kamer uitdoen, als je er niet bent. Je kunt een dikke trui aantrekken en de verwarming een graadje lager zetten. Laat de koelkast niet onnodig openstaan. Laat je niet door de auto naar school brengen, maar pak de fiets of loop. Dat is nog gezonder ook!Doe minder water in de waterkoker als je thee zet.

Wat kan Nederland hieraan doen?

Wegverkeer is in Nederland de voornaamste bron van luchtvervuiling. Het staat met stip op nummer 1.

*De mensen stimuleren dat ze meer met de trein of de bus reizen.

*Alle dieselauto’s verplichten een roetfilter te hebben.

*Stimuleren dat er in meer gebieden 80 in plaats van 100 km per uur wordt gereden, omdat dan de uitstoot van schadelijke stoffen het laagst is.

*Campagne voeren voor zuinig rijgedrag, het Nieuwe Rijden.

*Stimuleren dat er zuiniger motoren ontwikkeld worden.

TipStop de oplader van je telefoon alleen in het stopcontact als je echt gaat laden, anders verbruik je nodeloos stroom.

1918

Wat kan er wereldwijd aan worden gedaan?We willen natuurlijk niet alleen gezonde, frisse lucht in Nederland. Er moet gezonde en frisse lucht voor alle mensen, dieren en planten komen. En daar kunnen we met elkaar voor zorgen.Over de hele wereld praten belangrijke mensen daar met elkaar over. Dat is niet altijd makkelijk. Arme landen zouden wel minder willen vervuilen, maar hebben daar vaak het geld niet voor. En rijke landen willen soms niet minder vervuilen omdat ze hun eigen industrie belangrijker vinden.

*Regeringen kunnen afspreken dat ze er met elkaar voor zorgen dat de lucht in de wereld schoner wordt. Tot nu toe is het Kyotoprotocol het enige dat afgesproken is.

Wat kunnen we met elkaar doen om de luchtvervuiling tegen te gaan?

*Het allerbeste is natuurlijk om samen minder te vervuilen. We moeten samen minder brandstof gebruiken.

*We kunnen ook veel meer gebruik gaan maken van ‘schone energie’, zoals windmolens, zonne-energie en water-centrales. Deze geven energie zonder vervuiling.

*Regeringen kunnen bijvoorbeeld bedrijven die veel vervuilen een boetegeven, zodat zij maatregelen nemenom minder te vervuilen.

Weetje?China is een van de landen

die het meest vervuilen.

Maar als je kijkt naar hoeveel

mensen er wonen, valt het

weer mee. Per persoon zorgt

een Nederlander voor meer

vervuiling dan een chinees.

KyotoprotocolHet kyotoprotocol is een afspraak (verdrag) die in 1997 door heel veel landen in de Japanse stad Kyoto is aangenomen, om er samen voor te zorgen dat er minderbroeikasgassen in de lucht terechtkomen. De landen spraken af ervoor te zorgen dater in 2012 5% minder broeikasgassen de lucht in wordt gestoten dan in 1990.Het verdrag zou in werking treden als 55 landen hun handtekening zouden hebbengezet. Dat gebeurde pas in 2005, ruim 7 jaar later!!!

Amerika, China en India zijn de drie grootste vervuilers ter wereld. Amerika heeft het Kyotoverdrag niet ondertekend. China en India deden dat wel, maar hielden zich niet aan de afspraken.Eind 2009 zijn de ministers van alle landen weer bij elkaar gekomen in Kopenhagen. Daar zijn nieuwe afspraken gemaakt om samen het milieu beter te beschermen.

Als je dit zo leest, denk je misschien: kan het niet wat meer en wat sneller? Het lijken allemaal kleine, soms onbelangrijke dingen. Maar als iedereen meehelpt, kunnen we samen veel bereiken. Ga jij die uitdaging ook aan?