retmenlik Mesleine Giri Ders Notlar

Eitim Bilimine Giri Ders Notlar

r. Gr. Osman ALBAYRAK- 20121. ETMN PSKOLOJK TEMELLER

1.1 PSKLOJ BLMNN GELM VE TANIMI

Psikoloji aslnda, ocuklarn eitim sorunlarn zme gereksiniminden domutur. Bu ocuk niin byle davranr? sorusu filozoflarn ve bilginlerin dikkatini bu alana yneltmitir. Sokrates, Platon ve Aristo gibi bilginler bu alanda pek ok alma yrtmlerdir.( Binbaolu,1990).

Psikloji bilminin gelimesine neden olan almalar eski zamanlara dayansa da , bugnk anlamda psikoloji biliminin temelleri 1879da Almanyada Wilhelm Wundt tarafndan atld. Daha sonra ise psikoloji alannda eser meydana getiren ve deiik psikoloji akmlarnn temsilcileri olan pek ok psikologlara rastlamaktayz. Bunlardan bazlar unlardr;

Alman fizyoloji bilgini Wilhelm Preyer, Amerikal Ellen Key , Fransz Alfred Binet, lk ocukluk Psiklojisi yaptyla Alman William Stern, Thorndike, Kurt Lewin, Watson, Sigmund Freud, Alfret Adler, Fransz Psikolog Jean Piagetdir.

Bizde psikoloji dersi, ilk nce 1951de Eitim Enstitlerinde okutulmaya baland. 1953 program ile lkretim Okullarna girdi.

Psikoloji, 1920ye kadar zihinsel ( bilisel ) yaamn bilimi olarak tanmlanmtr. 1920lerden 1960lara kadar ise gzlenebilir davranlarn ( davranlk ) bilimi olarak ifade bulmutur. 1960dan sonra ise davran ve zihinsel srelerin bilimi olarak ifade edilmeye balanmtr. Psikolojinin sre ierisinde pek ok tanm yaplmtr.

En genel anlamyla psikoloji; nsan ve hayvan davranlarn ve bu davranlarn altnda yatan sreleri bilimsel olarak inceleyen alma alandr. eklinde tanmlanabilir.

1.2 PSKOLOJ BLMEK RETMENLERE NE TR YARARLAR SALAR?

retmenlerin kendilerini tanmalarn salar

rencileri tanmalarn salar

rencilerin renmelerine etkin katkda bulunmalarn salar

rencilerin gelimelerine ne ekilde etkide bulunduunun farkna varmasna yardmc olur

Bireysel farkllklarnn dikkate alnmasn salar

Olumlu snf atmosferinin oluturmasna yardmc olur

rencilerini renmeye nasl gdleyecei konusunda bilgiler sunar

rencilerin kendine gvenen, kendini ifade edebilen, sorgulayan bireyler haline gelmesine yardmc olur (Durdu Karsl, Mehmet. 2003 )

1.3 PSKOLOJNN ALT DALLARI

Psikoloji , insan her ynyle ele alp inceledii iin dier bilim dallaryla sk bir ibirlii iindedir. Btn bu bilimlerle iliki iinde olan psikoloji doal olarak alt dallara ayrlmtr. Bunlar;

a) Deneysel Psikoloji: Deney yntemini kullanarak psikolojik bilgi retimi ile ilgilenir.Belli bal konular arasnda alg, tutum, hatrlama renme saylabilir.

b) Fizyolojik Psikoloji: Kiinin bedensel yaps ve bedeninin ileyiiyle ruhsal durumu arasnda ki ilikiyi konu edinir

c) Sosyal Psikoloji: Bireylerin grup iindeki davranlar ve insanlarn birbirlerinin davranlar zerindeki etkileri ile ilgilenir.

d) Psikolojik Danma : Yaamlarnda zorlanan bireylere yardm eder.

e) Psikoterapi : Psikolojik rahatszlklar olanlarla ilgilenir.

f) Klinik Psikolojisi: Psikolojinin psikiyatristlere yakn olan alandr.

g) evresel Psikoloji : Fiziksel evrenin insan davranlar zerindeki etkileri konusunda almalar yapar.

h) Endstri ve rgt Psikolojisi: alma ortamnda kurum ve kurulularda insan davranlarnn nasl bir seyir izlediini inceler.

i) Eitim Psikolojisi: Eitim ile psikolojinin kesitii alandr. Esas itibariyle bireylerin nasl gelitii ve rendii zerinde durur. Geliim ve renme psikolojisi eklinde iki alt dala ayrlr;

Geliim Psikolojisi: Bireyin eitli yaam dnemlerinde ne tr bir geliim sreci izlediini inceler.

renme Psikolojisi: Bireylerin nasl rendii zerinde durur.

1.4 ETM PSKLOJS

Psikolojinin alt dallarndan birisidir. Eitim Psikolojisi, eitimle ilgili konu ya da sorunlar psikolojik adan inceler. Kii davranlarnn istenen ynde olmas iin gerekli metotlarnn neler olmas gerektii zerinde durur

Eitim Psikolojisi eitimle psikolojinin kesitii alandr. Eitim psikolojisi , bireyin davranlarna etki edecek olan deimeleri ve gelimeleri inceler. Eitim ortamlarn etkili bir biimde dzenlemeyi ve retme yoluyla renmeyi verimli bir biimde gerekletirmeyi ama edinir.

En geni anlamyla eitim psikolojisi, bireylerin, fiziksel, psiko-motor, zihinsel, trel, sosyal, cinsel ve duygusal alanlardaki geliim niteliklerini ve burada uygun renme- retme srelerini ve buna bal kuram ve ilkeleri , snf disiplini ve dzenini inceleyen ve aratran , okul, aile ve meslek hayat gibi alanlara da yardmc olan uygulamal bir bilim daldr.

Eitim Psikolojisi retmene; rencilerin tannmas

rencilerin gerekletirecei hedef davranlarn saptanmas

rencileri hedef davranlara ulatracak yaantlarn ( renim grevlerinin) seilmesi

renmeye ortam hazrlanmas

renmenin gerekletirilmesi

renmenin llmesi ve deerlendirilmesi

Dnt bilgilerden yararlanlmas gibi yararlar salar (Baaran, 200, s:15)

Eitim psikolojisi iki alt dala ayrlr;

1.4.1 GELM PSKOLOJS

Geliim psikolojisi bireylerin doumdan nce ve sonraki btn dnemlerini bilisel, fiziksel ve psiko- motor adan ele alarak inceler.

1.4.1.1 GELM LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

Geliim; Organizmann dllenmeden balayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal ynden, belli koullar olan en son aamasna kadar srekli ilerleme kaydeden deimedir.( Senemolu, 2005, s: 2)

Geliim , geni bir kavramdr ve canl varln yaam boyunca geirdii ileriye ve geriye ynelik btn deiiklikleri kapsar.Geliim; renme, yaant ve olgunlama sonucu bireyde grlen dzenli ve srekli deiikliklerdir. Bireylerin hayatlar boyunca geirdikleri her trl deiim ve bireyler arasndaki deiim farkllklarn incelemek geliim psikolojisinin iidir. Gelime, genel anlamda olumlu ynde ilerlemeye iaret eden bir sretir. nsan geliimi, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak ok ynl gerekleir. Geliimle ilgili baz temel kavramlar;

Byme, Vcudun sadece boy, kilo ve hacim olarak artmasdr.

renme, Bireyin yaantlar araclyla davranlarnda meydana gelen nispeten kalc izli davran deiikliidir.

Bir davrann renme rn saylabilmesi iin , doutan getirilen genetik faktrler ve ila , hastalk gibi geici faktrlere bal kalmakszn gerekletirilmesi gerekmektedir. Mutlaka yaant sonucunda gereklemesi gereklidir. rnein; Bir bireyin kpekten korkar hale gelmesi yaant rn olduu iin renme kabul edilirken, geirmi olduu kaza sonucunda yrme ekli bozulan birisinde ki bu deiiklik renme saylmamaktadr. Olgunlama: Organizmann ve vcut organlarnn byyerek kendisinden beklenen bir ii yapabilecek dzeye ulamas srecidir . Olgunlama, kaltm ve evre koullar arasndaki etkileim sonucu bireyin olgunluk dzeyine ulamasn salayan biyolojik gelimelerdir. Olgunlamada renmenin etkisi yoktur. rnein ocuk yrme veya koma iin yeterince olgunlamadan bunlar baaramaz.

Olgunlama kiinin doutan getirmi olduu potansiyelin zaman iinde ortaya kmasn ifade eder. Kendiliinden meydana gelen bir sretir. Hazrbulunuluk: nsann belli bir geliim grevini olgunlama ve renme yoluyla yapabilecek dzeye gelmesidir (Baaran 2000). Hazrbulunuluk yeni bir renme ortamnda, bireyin nceden sahip olduu zelliklerin tmn kapsar. Bireyin ya, geliimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu ve salk durumu yeni renme ortamnda etkili olan unsurlardr (Aydn, 2000).

Geliim Grevi: Her geliim dneminde bireyin gelitirmek zorunda olduu sosyal beklentiler ve davran rntleridir. Geliim grevinin zamannda yerine getirilmesi kiiyi mutlu eder. rnein, bir yana doru ocuktan beklenen grevler birka kelime syleyebilmesi ve emekleyebilmesidir.

Kritik Dnem: Geliimde belli davranlarn kazanlmas gereken dnemler vardr. lgili davran bu dnem de kazanlmad zaman daha sonra kazanlmas ok zordur. Bu dnemlere kritik dnem denir. Kritik dnemler geliim asndan nemli zaman dilimleridir. Konumann kritik dnemi 1-2 yalar arasdr. Yrmenin 1 1,5 yalar, cinsel zdelemenin 3-5 ya, okuma yazmann ise 6. yatr.

1.4.1.2 GELM LKELERGeliimde baz evrensel ilkeler vardr. Her insann geliimi bu ilkelerle gerekleir. Bunlardan bazlar unlardr:

1. Geliim, kaltm ve evre etkileiminin bir rndr: Kaltm yoluyla getirilen sa rengi, gz rengi, cinsiyet, beden biimi gibi, anayapnn baz zellikleri dorudan gzlenebilirken baz zellikler evre ile etkileimlerin bir rn olarak ortaya kmaktadr. 2. Geliim sreklidir ve belli aamalarda gerekleir: Geliim ileriye dorudur ve birikimli bir sretir. Geliimde her aama, kendinden ncekine dayal, kendinden sonraki aamaya hazrlaycdr. Ancak, bu geliim aamalar birbirinden kesin izgilerle ayrlm deildir3. Geliim nbetlee devam eder: eitli dnemlerde geliim alanlar nbetleerek n plana geebilir. Bir geliim alannn ok hzland dnemlerde, dierleri duraklama gsterebilir. rnein; yrmenin n plana kt dnemde, konuma duraklama eilimi gsterebilir.

4. Geliim batan ayaa, iten da dorudur: nce, ban hareketi kontrol edilir. Daha sonra gs, karn, bacaklar ve ayan kontrol salanr. Ayrca, nce beden ve i organlarn, daha sonra da doru olan kollarn geliimi salanr.5. Geliim, genelden zele dorudur: ocuklar nce tm vcuduyla hareket eder, byk kaslarn kullanr. Daha sonra belli bir etkinlilikle ilgili organn kullanabilir hale gelir. rnein; ocuk top oynarken nce btn vcuduyla topu tutar. Daha sonra kk kaslar gelitike sadece elleriyle hatta parmaklaryla topu tutabilir hale gelir.

6. Geliimde kritik dnemler vardr: Organizmann baz geliim alanlarnda , renmeye ya da gelimeye eilimli olduu belli bir zaman dilimi vardr. Bu dnemde organizma, evre etkilerine daha ok duyarldr ve daha hzl renir. 7. Geliim bir btndr: Geliim alanlar birbiriyle etkileim iindedir. Bir geliim alanndaki olumlu ya da olumsuz bir zellik dier geliim alanlarn da ayn ynde etkiler, rnein; fiziksel bakmdan gzel bir ocuk, hrkalarnn youn ilgisini eker, sevilir. Sevilen ocuun duygusal geliimi olumludur- Kendine gven duyar. Bakalarn sevebilir ve olumlu ilikiler kurabilir. Bu nedenle, sosyal geliimi de olumlu bir ekilde etkilenir.8. Geliimde bireysel farklar vardr: GeIime,olgunlama ve renmenin etkileiminin bir rndr. Olgunlamay byk lde kaltm ve evre etkileimleriyle kazanlan yaantlar belirlemektedir ( Senemolu, 2005)

1.4.2 GELM ETKLEYEN ETMENLERBireyin geliimini etkileyen etmenler kaltm ve evre olarak iki grupta toplanmaktadr. Geliimde kaltmn m yoksa evrenin mi daha arlkl bir role sahip olduu konusunda kesinlik kazanm bir gr yoktur.Geliimi etkileyen etmenler genel anlamda unlardr; Kaltm, evre,Doum ncesi Etkenler, Doum Sras Etkenler, Doum Sonras Etkenler, Hormonlar 1.4.3 GELM DNEMLER

A. Doum ncesi Geliim

Doum ncesi dnem , dier dnemlere gre en hzl geliimin olduu dnemdir. Aadaki evrelerden oluur.

Zigot, Babadan gelen sperm ile anneden gelen yumurtalarn dllenmesine verilen addr.

Dllenmi yumurtann bir iki haftalk dnemine dlt denir. Embriyo nc hafta ile 8. nci hafta arasndaki dneme denir. Embriyo dneminde hcreler farkllamaya balar ve vcudu oluturan tabakalar meydana gelir.

Fets: nc aydan balayarak douma kadar devam eder. Btn yaamsal faaliyetler bu dnemde grlmeye balar. Bebein yaayabilmesi iin 6-7 aylk olmas gerekir. Dokuz aylktan nce meydana gelen doumlar erken kabul edilir.B. Doum Sonras Geliim

1. Bebeklik dnemi (0-2 ya)

Fiziksel geliimin doumdan sonra en hzl olduu dnemdir. Bu dnemde aadaki farkllamalar oluur;

Fiziksel evredeki deiikliklere uyum salama

Dk kontroln gerekletirme (tuvalet eitimi)

Kat yiyecek yemeyi renme

Refleksif davranlar grlr.

Belirli zamanlarda uyank kalmay ve uyumay gsterme

Dnemin sonlarna doru yrmeyi renme

2. lk ocukluk dnemi (2-6 ya)

Fiziksel geliim biraz yavalar.

Konumay ve yrmeyi renme

El-gz uyumunu salama

Kendi z bakm becerilerini (yemek yeme, giyinme vb.) yerine getirebilme

Cinsiyet farkllklarn renme ve cinsel kimliini kazanmaya balama

Toplumsal kurallara dair doru ve yanl davran ayrt etmeye ve toplumsal rolleri renmeye balama

Deiik ya gruplaryla iletiim kurmay renme, duygularn fark etmeye balama

3. Son ocukluk dnemi (6-12 ya)

Fiziksel geliimin en yava olduu dnemdir.

Kendine kar tutumlar oluturma

Okuma, yazma ve hesaplama ile ilgili 3 temel beceriyi gelitirme ve zaman kavramlarn tanma

Yatlaryla gruplar oluturabilme, kiiler aras ilikilerini gelitirme

Cinsiyetine uygun rolleri benimseme ve onlarla zdeleme

Davranlarnn sorumluluunu alabilme

Kendi bana kararlar alabilme ve kiisel bamszln kazanmaya balama

Vicdan ve deerler sistemi gelitirmeye balama

Somut dnmeyi renme

4. Ergenlik dnemi geliim grevleri (12-18 ya)

Hzl bedensel deiiklikler grlr. Bebeklik dneminden sonraki bedensel geliimin en hzl olduu dnmedir.

Bedensel zelliklerini kabul etme, bedensel ve fiziki deiiklikleri yaama ve yeni bedensel zellikleri ile bark olma

Aile ierisinde duygusal bamszln kazanma ve farkl olma

Kendi ve kar cins yatlaryla (akranlaryla) olgun ilikiler kurabilme

Bir yetikin kadn veya erkek sosyal roln edinme (cinsel kimlik kazanlmas)

Evlilik ve aile hayatna ilikin dnce plannda hazrlanma

Bir meslee doru ynelme ve hazrlanma

Toplumsal grevlerini yerine getirebilme ve toplumsal sorumluluklar alabilme

Kiisel deerlerine gre bir deerler ve ahlak sistemi oluturma (yaama felsefesi oluturma)

Birincil ve ikincil cinsiyet zellikleri kazanr.

1.5 KLK GELM

Kiilik, insann toplumda oynad eitli roller ve bu rollerin bakalar zerinde brakt etkilerin tmdr. Bireyin sosyal ve psikolojik tepkilerinin tmne verilen bir isim olarak da nitelendirdiimiz kiilik, insann ilgilerinin, d grnnn, konuma tarznn ve evresine uyum biimlerinin btn zelliklerini ieren olduka geni kapsaml bir terimdir. Kiilik, bireyin psikolojik, kaltsal ve renilmi duygularn, gdlerini, yetenek ve alkanlklarn kapsayan, onu bir bakasndan ayran ve devamllk gsteren davran zellikleridir.

Kiilik, bireye zg olan, ayn zamanda onu bakasndan ayran ve belirleyen, sreklilik ve tutarllk gsteren anlaml ve dinamik; duygu, dnce ve davran zellikleridir. Her insann kiilii, trne zg genel zellikleri ile kendine ait zelliklerin bir btndr.

Kiilik geliimi zerine alan nemli geliim psikologlar mevcuttur. Bunlarn en nemlilerinden biriri S. Freudtur.

SGMUND FREUDUN KLK GELM KURAMI

Kiilik geliimi zerine kuram gelitirmitir. 1.5.1 TOPOGRAFK KLK KURAMI S. Freud , zel kiilik zerinde younlamaktadr.

Freude gre kiilik aysberge benzer. Suyun stnde kalan ksm bilin, sualtnda kalan grnmeyen ksm ise bilinddr.

Gerekte kiilie yn veren, bilin altna itilmi eitli duygu, tutku ve dncelerdir. Hatta bunlar bilin dnda da olabilir. Topografik Kiilik adn verdii bu kurama gre, bilin dndaki bu eyler bilin iine getirilebilir. Hibir davran nedensiz ortaya kmamaktadr. Mutlaka bilin altnda bir sebebi vardr. lk ocukluk yllarndaki yaantlar, kiilik geliiminin temelini oluturur.

1.5.2 YAPISAL KLK KURAMI

Freude Gre Kiilik Yaps Ana Sistemden Olumaktadr ( d, Ego ve Sperego)

1. d; Kiiliin temel tadr. Doutan getirilir ve ruhsal enerjinin ve psikolojik gizil glerin temelidir. Ayn zamanda igdlerinde kaynadr. Kiiliin lkel ynn oluturur.

2. Ego; Ego kiiliin yrtme organdr. Ego, idin bir parasdr ve tm enerjisini ondan alr. Ego, organizmann d dnya ve nesnel gereklikle ilikiye geme gereksiniminden varlk bulur. Ego, bir bakma kiiliin karar organ ve mantk szgecidir.

3. Sper Ego; Sper ego, sosyal ilikiler iinde dier insanlar tarafndan geleneksel deerler ile toplumsal, trel, kltrel alkanlk ve kurallarn iselletirilmi eklidir. Kiiliin sosyal yndr. Ego, idin isteklerini speregonun onayndan geirir.

YAPISAL KLK KAVRAM KARKATR

1.5.3 PSKOANALTK ( PSKOSEKSEL) GELM KURAMI Freud kiilik geliimini 5 dnemde incelemitir

1. Oral Dnem (0-1 ya);

Temel haz kayna emmedir. Emme pasif ve baml bir davrantr.ocuk eline ald her eyi emer. Bu durum d dnyay alglamas anlamnda olduka nemlidir. Bu dnemde, gereksinmeleri karlanan ocukta, d dnyaya kar bir temel gven oluur. Karlanmazsa, deiik kiilik bozukluklarnn temelleri atlm olur.

2. Anal Dnem ( 1-3 ya);

Temel haz kayna cinsel organlardr. drar ve dksn tutmay renir. ocuk kendini ve evreyi kontrol etmeyi renir. Tuvalet eitimi ok nemlidir.

3. Fallik Dnem (3-6 ya);

Kart cinse sevgi duymaya balarlar. ocuklar bu dnemde byklerini model alarak cinsiyet rollerini kazanrlar. ocuk ayn cinsten olan ebeveyni ile zdeim kurarak , onun cinsel roln iselletirir. ocuk bu dnemde ahlaki standartlar da kazanmaya balamtr.

Bu dnemde zmlenmeyen psikoseksel karmaa, sonraki yllarda sululuk duygusuna yol aabilir.

4. Gizil (Latent) Dnem ( 6-12);

Daha nceki yllarda kazanlanlar pekitirilir. ocuk cinsiyetle ilgili konulardan holanmaz ve kendini daha ok oyuna verir. Ev dndakilerle de zdeim kurmaya balayarak sosyalleirler. Bu dnem frtna ncesi sessizlik dnemi olarak da adlandrlr.

5. Genital Dnem ( 12 ve sonras);

Hzl fiziksel geliim ve cinsel drtlerin artt dnemdir. Daha nceki dnemlere ait olumlu ya da olumsuz yaantlar bu dneme damgasn vurur. ocuk bu dnemde renme gl ekebilir. Yardm edilmeli, dlanmamaldr.1.6 BLSEL (ZHNSEL) GELM Bili; Zihinsel etkinliklerimizin genel addr. Bir baka deile ; Dnyamz renmeyi ve anlamay ieren zihinsel faaliyetler anlamna gelir. (Yavuzer, 19-23, s.40). Bilisel Geliim; Bebeklikten yetikinlie kadar, bireyin evresi ve dnyay anlama yollarnn daha kompleks ve daha etkili hale gelmesi srecidir( Senemolu, 2007) . Bilisel geliim ile ilgili kuramlar gelitirenler Piaget, Bruner , Vygotsky ve Gagne dir.1. 6. 1 PAGETN BLSEL (ZHNSEL) GELM KURAMI

Piaget, Bilisel Geliimi , biyolojik ilkelerle aklamtr. Ona gre geliim, kaltm ve evrenin etkileiminin bir sonucudur.

Piaget bilisel geliimi dnemler halinde incelemitir. Ona gre bilisel geliim ergenliin sonuna kadar devam eden bir sretir.

PAGETE GRE BLSEL GELM DNEMLER

DNEMZELLKLER

Duyusal Motor

( devinim- sensori)

Dnem

0- 2 ya Dnyay tanmak iin duyu organlarn ve bedenini ve duyularn kullanr.

Kendisini nesnelerden ayrt eder.

Refleksif davranlardan amal davranlara geer (6-8 aylar)

lk deneme yanlma renmeleri oluur

Nesnenin srekliliini kazanma yetenei gelitirir.( Dnemin sonuna doru)

Taklit ve ertelenmi taklit ( daha nceki grm olduu hareketi sonradan tekrarlar)

lem ncesi Dnem

( 2- 7 Ya)

lem ncesi Dnem

( 2- 7 Ya)Sembolik Dnem ( 2- 4 Ya);

Kompleks kavramlar ve ilikileri anlayamazlar.

Mevcut olmayan varlklara kar semboller gelitirir.

Canlandrmaclk ( Animizm ) ( Bebei ile konuma )

ocuk ben merkezcidir.

Nesneleri tek ynl snflandrma yaparlar.

zelden zele akl yrtme ( ocuu olmayan bir kadn evli deildir)

Dil hzla geliir

Sezgisel Dnem ( 4- 7 Ya );

ocuklar bir arada oynarlar ama, birlikte oynamazlar.

Problemleri sezgileriyle zmeye alrlar.

lemleri tersine eviremezler.

Dil geliimi iyi dzeydedir. Ben merkezci dnce dnemin sonuna kadar devam vardr Tersine evirememe vardr Maddeyi sadece bir zelliine gre snflandrma yapabilirler

Somut lemler Dnemi

( 7- 12 Ya) Somut ilemleri yaparlar.

Tersine ilemleri evirebilirler.

Ben merkezci deildirler.

Madde korunumunu kazanmlardr.

ok ynl snflama ve sralama yapabilirler

Soyut ( Formel) lemler Dnemi

(12 Ya st) ok ynl ( kombinasyonlu) dnebilirler.

Greceli ve soyut kavramlar anlayabilir etkili kullanabilirler.

Analiz, sentez ve deerlendirme yapabilirler.

Hipotezler retip test yapabilirler.

2. RENME PSKOLOJS

renme psikolojisi, renmenin hangi artlarda gerekletiini, renme srecinin nasl ilediini, renme ilkelerinin neler olduunu belirlemeye alan bir bilimdir.

renme, bireyin yaant sonucu gzlenebilen davranlarnda ortaya kan, kalc izli deiikliklerdir. renmenin zellikleri Davranta gzlenebilir bir deime olmas

Davrantaki deimenin nispeten srekli ( kalc izli ) olmas

Davrantaki deimenin yaant kazanma sonucunda olmas

Davrantaki deimenin yorgunluk, hastalk, ila alma vb. etkenlerle geici bir biimde meydana gelmemesi

Davrantaki deimenin sadece byme sonucunda olumamas

2.1 RENME LE LGL TEMEL KAVRAMLARa. Davran ; Organizmann her tr etkinliine davran ad verilmektedir.Organizmann gzlenebilen, ya da gzlenemeyen ak ya da rtk etkinliklerin tmdr.

Davranlar genel olarak e ayrlr :

1. Doutan gelen davranlar ; gdsel davranlar ve refleksif davranlar. Bunlar, renme yoluyla olumazlar.

2. Geici davranlar ; Alkol, hastalk ila gibi d faktrlerin etkisiyle oluan davranlardr. renme kabul edilmezler.

3. Sonradan kazanlan davranlar ; Sonradan kazanlan davranlar , renme rn olan davranlardr.

b. Refleks ; Doutan getirilen belli bir uyarcya kar gsterilen belli ve basit davranlardr.

c. gd ; Doutan getirilen, tre zg davran rntlerdir. Arlar bal yapar, ipek bcei koza rer

d. Uyarc ; nsanlarn duyu organlarn harekete geiren ve insanda bir tepkiye yol aan i ve d durum deiikliidir.

e. Tepki ; Uyarclara kar organizmann gsterdii davrantr.

f. Yaant ; Bireyin evresiyle belli bir dzeydeki etkileimleri sonucunda bireyde kalan izdir

g. renme ; Tekrar ya da yaant yoluyla organizmann davranlarnda meydana gelen olduka kalc deiikliktir.

h. Gd : Organizmay harekete geiren ve ynlendiren gtr. Alk, susuzluk, sevgi , para kazanma gibi.

i) Drt : Fizyolojik gdlerdir. Alk, susuzluk, cinsel ihtiya gibi, doutandr, renilmi deildir.

2.2 RENME ETLER

2.2.1 DAVRANII RENME Davran yaklamn temel sayltlarn u ekilde belirtmek mmkndr nsan renmesi ile dier canllarn renmeleri birbirlerine benzer. Bu kurala dayanarak, davranlar, hayvanlar zerinde yaptklar aratrmalarla insan renmesini aklamaya almlardr.

1. nsan zihni doduunda bo bir levha gibidir , sonradan doldurulur2. renme, fiziksel konular gibi, llebilir ve gzlenebilir olaylar zerinde odaklanarak incelenebilir.

3. Davranlarn ou, insann duygu, dnce, gd gibi zelliklerinin dorudan gzlenemeyeceine veya llemeyeceine ve bu yzden bilimsel olarak ele alnp aratrlamayacana inanrlar.

4. renmenin kurallar uyarc ( U ) ile tepki ( T ) arasndaki balantlara dayaldr. Davranlara bu yzden U-T( Uyarc- tepki) kuramclar da denir.

5. Davranlar renme teriminden ziyade artlanma (koullanma) terimini kullanrlar. Buna gre renmede organizma evresel uyanclar tarafndan (belli bir ekilde tepki vermeye) artlandrlmaktadr. Dolaysyla, bu ekliyle renme organizmann kontrol dnda gerekleir.

6. Sadece organizmann gzlenen davrannda bir deiiklik meydana geldiinde, renmenin gerekletii sylenebilir. Eer davranta bir deiiklik meydana gelmemise, renme de olmam demektir.

Davran renme kuramlar unlardr;

Klasik ( Tepkisel ) Koullanma Pavlov

Bitiiklik Kuramlar Watson ve Guthrie

Balamclk Kuramlar Thorndike

Edimsel Koullanma - Skinner

A. KLASK ( TEPKSEL ) KOULLANMA KURAMI- . PAVLOV

van Pavlov, kpeklerdeki mide ve tkrk salglamalar ile ilgili aratrma srasnda , kpeklerin yiyecek gelmeden nce salya salglamaya baladklarn grmtr. Bu olaydan sonra Pavlov koullu refleks adn verdii bu tepkiyi sistematik olarak incelemitir.

Pavlov, kpein azna yiyecek koymadan nce zil alm ve hemen ardndan kpein azna yiyecek koymutur. nceleri kpek zil sesini duyunca salya salglamamtr. Kpee zil sesinden sonra yemek verilme ilemi tekrarlannca kpek geirdii bir yaant sonucu zil sesi ile yiyecek arasnda bir balant kurmutur. Zil sesi bir bakma yiyecein yerine gemi ve yiyecein uyandrd tepkiyi uyandrmtr. Pavlov'un yapt bu aratrmaya klasik koullanma ad verilmitir. Klasik koullanma, koulsuz ve koullu etkilerin birleimlerini ierir.

PAVLAVUN DENEYNDEK AAMALAR

1. Adm Zil -- Tepki yok Ntr Uyarc

2. Adm Zil --- Et --- Salya

Ntr Uyarc artsz (koulsuz ) Uyarc artsz ( koulsuz ) tepki

3. Adm Zil -- Salya artl( koullu ) Uyarc artl ( koullu ) tepki

KLASK KOULLANMANIN TEMEL KAVRAMLARI

Koulsuz (artsz) Uyarc: Organizma iin doal olan tepkiyi otomatik olarak meydana getiren uyarcdr. (ET) Koullanmada koullu uyaran koulsuz uyarandan nce verilir. Koulsuz (artsz) Tepki: Koulsuz uyarcnn organizmada meydana getirdii doal ve otomatik tepkidir. (SALYA) Ntr (liiksiz) Uyarc: Koulsuz uyarc ile ilikilendirilmemi uyarcdr.Tek bana olduunda herhangi bir davrana neden olmayan (ilikisiz) uyarclardr. Ntr uyarclar doal uyarclarla eleerek koullu uyaranlar haline gelirler. (ZL) Zil, henz et ile ilikilendirilme-den nce kpek iin ntr (iliki-siz) uyarcdr. Koullu (artl) Uyarc: Balangta ntr uyarcyken koulsuz uyarc ile birlikte verilerek, koulsuz uyarcnn meydana getirdii etkiyi paylamas salandktan sonra tek bana verildiinde organizmada doal ve otomatik tepkiyi ' oluturan uyarcya denir. (ZL) Koullu (artl) Tepki : Sadece koullu uyarcnn meydana getirdii doal ve otomatik tepkidir.

KOULLU UYARICI KOULLU TEPK Para grnce -------------- Sevinme Zil sesini duyunca -------------- Snfa girme Bayrak grnce -------------- Sayg duyma Enjektr grnce -------------- Alama retmen grnce ------------- Korkma TEPKSEL KOULLANMA LKELER

BitiiklikBitiiklik, tepkisel koullanmann temelini oluturan ilkedir.

Koullu ve koulsuz uyarclarn verilme zaman birbirine ok yakn olmaldr. (5 - 30 sn aras)Zil ------------- Et Hemen sonra verilmelidir.

Snme(Deneyselzlme)Koulsuz uyarc(et) olmadan, koullu uyarc(zil) tek bana verildiinde, bir mddet sonra koullu tepkinin (salya) azald ve yok olduu grlr. Koullu uyarcnn artk tek bana koullu tepkiyi oluturmamasdr. Bir sre zil sesi verilip et verilmezse salya gsterilmez.

GenellemeBirbirine yakn olan uyarclara ayn ya da benzer tepkileri gsterme eilimidir. Yani organizma benzer uyarclara ayn tepkiyi gsterir. r: Beyaz nlkl hemireden korkan bir ocuk, btn beyaz nlkllerden de korkar.

Ayrt EtmeGenellemenin tersidir. Organizmann koullanma srecinde kullanlan koullu uyarcy dierlerden ayrt ederek tepkide bulunmasdr. Yani organizmann iki uyarc arasndaki birbirine benzemeyen nitelikleri fark etmesidir. rn: Btn beyaz nlkller ierisinde , sadece hemireden korkan ocuk, ayrt etmektedir.

KLASK (TEPKSEL) KOULLANMA YOLUYLA RENLEN (KOULLU) TEPKLER ORTADAN KALDIRMAK N;Klasik (tepkisel) koullanma yoluyla renilen; asansrden korkma, snav kaygs, retmenden nefret etme, otobs grnce midenin bulanmas gibi koullu tepkiler balca ekilde ortadan kaldrlr. Bunlar:1. Snmeyi Bekleme: Pekitirilmeyen davranlar sner. Koullu uyarc bir sre (zil) tek bana verilsin (koulsuz uyarc olan et verilmeden) bir sre sonra koullu tepki (salya) grlmez. retmen (koullu uyaran) kzd (koulsuz uyaran) iin korkan (koullu tepki) bir renci retmen bir sre kzmasa, korkma tepkisini gstermez.2. Kart Koullama (Bastrma): Koullanma yoluyla renilen ve sndrlmek istenilen koullu tepkiyi ortadan kaldrmak iin, ho olmayan (itici) bir uyaran verilir. rnein snfta oturduu srada yanndaki arkadana srekli vurarak rahatsz etmeyi alkanlk haline getiren bir renci snfn en arka srasna oturtularak bu tepkisi ortadan kaldrlr. 3. Sistematik Duyarszlatrma: Organizmann bir uyaranla srekli karlamas sonucunda (kazandrlan olumlu yaantlarn sonucunda) daha nce gsterdii koullu tepkiyi artk vermemesi durumudur. rnein snavdan korkan bir renciye nce sonucunda not verilmeyen bir snav yaplr, sonra ok iyi bildii konular ile ilgili sorular verilerek evde kendisini snav yapmas istenir, sonra bildii konular ile ilgili snfta snav yaplar ve daha sonra gerek ortamda snav yaplarak, snav korkusu ortadan kaldrlr (sistematik duyarszlatrma).KLASK KOULLAMA LE LGL RNEK TEST SORULARI

1-Bir anne ,bebeini yedirmeye balamadan nce, her seferinde ona mama nl takmaktadr. Bir sre sonra bebek, mama nln grr grmez mamas gelmi gibi sevin lklar atmaya balamtr.

Bu koullanma srecinde mama nl klasik (tepkisel)koullanmadaki,

I. koulsuz uyarc

II. koullu uyarc

III ntr uyarc

elerinden hangilerinin ilevini stlenmitir?

A)Yalnz III B) Yalnz IIC) Yalnz I D)II ve III E) I ve II

2- lk kez a olana kadar enjektr grdnde herhangi bir korku belirtisi gstermeyen bir ocuk, a olduktan sonra, enjektr her grdnde alamaya balamtr.

ocuun bu alama davran aadakilerden hangisidir?

A) Edimsel(operant) koullanmaB) Kavrayarak renmeC) Bilisel renme

D) Gzlem yoluyla renme E) Klasik(tepkisel) koullanma

3- Klasik(tepkisel) koullanmann gereklemesi iin aadakilerden hangisi zorunludur?

A) Davrann tekrar edilmesi B) Koullu uyarcnn genellenmesi C) Davrann cezalandrlmas

D) Koulsuz uyarcyla ntr uyarcnn elenmesiE) Davrann ekillendirilmesi

4- Bir bebek ackt iin, doal olarak alamakta ve st biberonu grnce susmaktadr.Bu durum aadakilerin hangisiyle aklanabilir?

A) Edimsel koullanma B) Klasik koullanma C) Kavrayarak renme

D) Bilisel renme E) Gzlem yoluyla renme

5- Aadaki seeneklerden hangisi klasik koullanma sonucu renilmi olabilir?

A) Karanlk korkusuB) Dzenli alma alkanlC) Yalan syleme alkanl

D) Gzel konuma becerisi E) Spor yapma alkanl

CEVAP ANAHTARI 1. D 2. E 3. D 4. B 5. B

B. EDMSEL KOULLANMA (OPERANT ARTLANMA) (SKINNER)Tepkisel davranlar bir uyarc tarafndan ( zil ) ortaya kartlr. Klasik koullanmadaki tepkiler tepkisel davrana birer rnektir. Tepkisel davranlar tm refleksleri kapsar. rnein karanlkta gz bebeinin genilemesi, aydnlkta daralmas, limon grldnde ya da dnldnde azn sulanmas gibi

Edimsel davran; uyarc tarafndan oluturulmaz, organizma tarafndan ortaya konur. Edimsel davran kendiliinden ortaya kar ve sonular tarafndan kontrol edilir. rnein ; ocuun yeni yeni ayaa kalktn gren evresindeki yetikinler genellikle sevin lklar atar, onu alklarlar. evresindekilerin bu ilgisi ocuu mutlu eder ve ocuk ayn davran tekrarlama eilimi gsterir.

Davrantan sonra gelen uyarc organizmada haz oluturursa davran tekrar yaplr. Davrantan sonra gelen uyarc organizmada ac, elem yaratrsa davran tekrar edilmez. Oysa, tepkisel davran tamamen kendinden nceki uyarcya bal olarak meydana gelir

Yaplan bir davrann iki trl sonucu olabilir; Birincisi, davran sonucunda organizmann houna giden bir durum ortaya kar ya da davrann sonucunda organizmann houna gitmeyen bir durum ortaya kar. rnein arkadalarnca beenilen bir elbisenin devaml giyilmesi istei.

Davrann arkasndan olumlu uyarc verilerek yaplan koullanmaya edimsel koullanma denir

Edimsel Koullanma Deneyi

Bu konuda yle bir deney yaplmtr. A bir fare, bir deney kafesi iine braklr. Bu srada rastlant sonucu kafesin iindeki mandala dokunur ve kafesin altndaki kaba yiyecek der. Fare yiyecei yer ve bylece dllenmi olur. Bundan sonra tekrar tekrar ayn yere braklan fare, daha ksa zamanda mandala dokunur. Balangta gelii gzel davran gsteren fare bir sonraki deneyde mandala daha abuk yaklamaya balar ve en sonunda da dorudan doruya mandala basp yiyecei elde eder. Bylece renilmi bir "edim", yani davran oluur.Edimsel koullanmada pekitirici uyarc, yaplan tepkinin sonucunda ortaya kmaktadr. Edimsel koullanma byk lde Thorndiken etki yasasndan kaynaklanmtr.

Bu tr koullamada, davran izleyen ve organizma zerinde hoa gidici bir etki yaratarak davrann (edimin) ortaya kma olasln artran uyarclara pekitire denir.

Bir davrann arkasndan gelen ve organizma iin hoa gitmeyen bir durum yaratan uyarclar ise cezadr. Ceza davran zayflatr ya da belli bir sre iin durdurur . Ceza organizmaya istemedii bir eyin verilmesi ya da istedii bir eyin verilmemesidir. Sknnere gre ceza, geici bir sre iin etkili gibi grlebilir ancak ceza kalkt zaman cezalandrlan davran eski haline dner.

EDMSEL KOULLANMA TEMEL KAVRAMLARI

Pekitire : Davran izleyen ve organizma zerinde olumlu etkiye sebep olan uyarcdr. ki tr pekitire vardr;

1. OLUMLU PEKTRELER: Ortama konulduunda belirli bir davrann yaplma olasln arttran uyarclardr. Bunlarda birincil ve ikincil olumlu pekitireler olmak zere iki grupta toplanr.

a) Birincil olumlu pekistireler; Yiyecek, su, cinsellik gibi organizmay doal olarak pekitiren pekitirelerdir. rnein ; Karnesi baarl olan ocua bisiklet alma, Marketten ekmek almay baaran bir ocua ikolata verme gibi.

b) Ikincil (koullu) olumlu pekistirecler ise, herhangi bir ntr uyarcnn olumlu birincil pekistireclerle iliskilendirilmesi ile olumlu pekistirec ozelligi kazanan uyarclardir. rnein; kk bir ocuk iin parann, statnn hi bir nemi yoktur. Ancak para ve stat ile birincil pekitireleri elde edebileceini rendii zaman para, statu pekitire zellii kazanr.

2. OLUMSUZ PEKTRELER: Ortamdan karldklarnda belirli bir davrann yaplma olasln artran uyarclardr. Olumsuz pekitireler,organizmaya rahatszlk veren uyarclardr ve birincil ve ikincil uyarclar olmak zere iki gruba ayrlmaktadrlar.

a) Birincil olumsuz pekitireler; Organizmaya zarar veren, yaam tehdit eden uyarclardr. Bunlar rahatsz edici yksek tonlu sesler, elektrik oku vb.dir. rnein; Snfa baarl olan bir renci grubunun snflarnn boyanmas ( Burada kt olan snf grnts iyiletirildi, yani ortamdan kt bir durum ekildi)

b) kincil olumsuz pekitireler ise, herhangi bir ntr uyarcnn birincil olumsuz pekitirelerle iliskilendirilmesiyle pekitire zellii kazanan uyarclardr.rnein; Soba, baslangcta kk bir ocuk icin sadece ntr bir uyarcdr.Oysa elini sobaya dokundurup yaktiktan sonra, soba ocuk iin olumsuz pekitire zellii kazanir. nk yakicilik ile soba ilikilendirilmi;yakcln etkisi soba tarafindan paylasilmitir.Bu olaydan sonra ocuk soba souk iken de dokunmaz. Gerek olumlu, gerekse olumsuz ikincil pekitireler bu zelliklerini byk lde klasik koullama ilkelerine gre kazanrlar.

SORU 1 : Bir teknik direktrn baary artrmak amacyla, en iyi performans gsteren sporcusuna her ayn sonunda bir spor malzemesi hediye etmesi aadakilerden hangisine rnek olabilir? (2008)A) Dolayl pekitirmeB) Koullu anlamaC) Premack ilkesi

D) Birincil pekitireE) Olumlu pekitirmeSORU 2 : Bireyin, yesi olduu sosyal gruplar tarafndan onaylanan davranlarnn tekrarlanma olasl artar.Buna gre, sosyal onay aadakilerden hangisinin ilevini yerine getirmektedir?A) Olumlu pekitireB) Ayrt edici uyarcC) Birincil pekitireD) Ksmi pekitireE) Koulsuz uyarc

SORU 3 ) rencilerine dev yapma alkanl kazandrmak amacyla yaptklar her deve bir yldz veren ve toplam on yldz kazananlara bir kitap hediye eden bir retmen, aadaki davran kontrol tekniklerinden hangisini kullanmaktadr? (2009)A) Davran ekillendirme

B) Simgesel dlle pekitirmeC) Kademeli yaklamaD) Dolayl pekitirme

E) Sistematik duyarszlatrmaCEVAP : 1/E , 2/ A , 3/B

PEKTRME TARFELER

2. Srekli Pekitirme : Eer konu yeni ve karmaksa bir sre her doru davran pekitirilir. Her davrann pekitirilmesi doru deildir. rnein ilk okuma yazma renen ocua srekli olarak pekitire verilir. renme gerekletirildikten sonra aralkl pekitire verilmektedir.3. Aralkl pekitirme: Zaman aralkl pekitirmedir. kiye ayrlr Sabit zaman aralkl pekitirme: Pekitire ne zaman geldii bellidir. rnein teneffs, aylk, maa.

Deiken zaman aralkl pekitirme: Ne zaman gelecei bilinmez srprizdir. renci davrana devam eder. rnein retmeninin ilk onbe dakika fkra anlatmas daha sonra 10, 20 dk. Gibi deiken aralkl fkra anlatmas.4. Oranl Pekitirme: Oran aralkl pekitirmelerdir. kiye ayrlr. Sabit oranl pekitirme: Ka davrandan sonra pekitirilecei bellidir. Para bana cret verme, yapt her dev iin cret verme.

Deiken oranl pekitirme: Ka doru davrana pekitire verecei belli deildir. 5 probleme hediye daha sonra ka probleme hediye vereceimizi sylemezsek deiken oranl pekitirme olur. Bu yntem en verimli pekitirme tarifesidir.SORU 1 ) Bir renci, retmenin dikkatini ekmek iin snfta srekli olarak espri yapmakta, retmen bu esprilerden bazlarna glerken bazlarn duymazdan gelmektedir.

Bu durumda rencinin snfta espri yapma davranna ilikin aadaki ifadelerden hangisi dorudur? (2009)A) Olumsuz pekitirildii iin benzer durumlara genellenme olasl artacaktr.B) Deiken aralkl pekitirildii iin snmeye kar direnli olacaktr.C) Bazen olumlu bazen olumsuz pekitirildii iin snmeye kar direnci azalacaktr.D) Srekli pekitirilmedii in gitgide azalarak ortadan kalkacaktr.E) Bazen olumlu bazen olumsuz pekitirildii iin benzer durumlarda tekrarlanma olasl artacaktr.SORU 2 : Dersi soru cevap yntemiyle ileyen bir retmen, sorulara doru cevap veren rencilerine bazen be soruda, bazen de soruda bir puan vermektedir.retmenin kulland pekitirme tarifesi aadakilerden hangisidir? (2008)A) Sabit oranlB) SrekliC) Sabit aralklD) Deiken aralklE) Deiken oranl

SORU 3 ) Bir retmen, bir eitim dnemi iinde bazen iki hafta, bazen de bir hafta arayla ksa snav yaparak^ rencilerinin renme abalarnda sreklilik salamaya almaktadr.retmenin bu uygulamasnn, pekitirme tarifelerindeki karl aadakilerden hangisidir? (2007)_A) Sabit oranlB) Sabit aralklC) Deiken oranlD) Srekli E) Deiken aralklCEVAPLAR : 1/B, 2/E, 3/ E

Ceza

Organizmann davran istenmedii iin organizma rahatsz edici uyarc ile ka karya getirilmesi ve ho bir uyarcdan mahrum braklmasdr. Davrann deitirilmesinde esas olan ulumlu pekitirmedir. Pekitirmenin etkilerini nceden kestirmek mmkndr. Fakat cezann etkilerinin kestirmek olduka zordur. Ceza yeni ve istenilen davrann renilmesini salamaz. Yalnz nceki bilgileri bastrr. Ceza istenilmeyen davran yok etmez. Cezann etkisi yok olduunda bastrlm olan bu davran tekrar ortaya kar. Ceza ou kez davrann yaplmamasn deil yapldnda yakalanmamasn retir.

DAVRANIIN SONUCUNDA

HOA GDEN UYARICI HOA GTMEYEN UYARICI

Olumlu (pozitif) pekitirme

1. tip ceza

Hoa gitmeyen bir davrann

hoa giden uyarcnn ortama ortama verilmesi sonucu

verilmesi sonucu davrann davrann yapla sklnn

yaplma sklnn artmas azalmas

Olumsuz pekitire 2. tip ceza

Hoa gitmeyen uyarcn Hoa giden bir davrann

ortamdan ekilmesi sonucu ortamdan alnmas sonucu

davrann yaplmasnn artmas davrann yaplma

sklnn azalmas

Davran devam eder. Davran sner.

SORU 1) Aadaki anne-baba davranlarndan hangisi II. tip cezaya rnektir? (2007)

A) Ellerini iyi ykamayan ocuu tekrar ykamas iin banyoya geri gndermek

B) Odasn toplamad iin ocuun bilgisayarda oyun oynama znini kaldrmak

C) Matematik dersinden zayf ald iin ocuu zel kursa gndermek

D) devlerini yapmad iin ocuu retmenine ikyet etmek

E) Kardeiyle tartt iin ocuu azarlamak

SORU 2 ) renmede cezann rolyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? (2006) A) Ceza uygulamann bir yolu, istenmedik davran sergileyen bir renciyi sahip olduu pekitirici bir uyarcdan mahrum brakmaktr.

B) stenmedik davran cezalandrlan bir rencinin bu davrannn gelecekte ayn koullarda tekrarlanma olasl azalr.

C) Ceza uygulamann bir yolu, stenmedik bir davran sergileyen renciyi itici bir uyarcya maruz brakmaktr.

D) Ceza ne kadar iddetli olursa cezalandrlan davran o kadar abuk unutulur.

E) Ceza, sadece hangi davrann uygun olmadn retir. Aklama: Ceza hibir ekilde etkili bir davran

CEVAP : 1/B, 2/ D

C. SOSYAL ( GZLEM YOLUYLA, MODEL ALMA YOLUYLA )

RENME KURAMI ALBERT BANDURA (1925 - )

Sosyal hayatta renilenlerin davran teorileri ile aklanamaz. Bebekler konumay evresinde bulunan kiileri taklit ederek renirler. Cinsiyet rolleri, anne-baba ve kardelerden renilir. nsanlarn, birok karmak davran, uzun pekitirmeler olmadan sadece gzleyerek rendikleri grlmektedir. Yemek yeme, parmak kaldrarak sz isteme gibi

Bu tr renmeleri aklayan en nemli kuramlardan biri gzlem yoluyla renme ( sosyal renme ) kuramdr.

Bandura ya gre gzlem yoluyla renme taklit ierebilir de, iermeyebilir de. rn; snavda yanndaki arkadann kopya ekerken yakalandn gren bir renci, kopya ekmeden sorular yantlamaya alr.

Bandura, Tolman gibi renme ve uygulamay (performans) birbirinden ayrmaktadr. Bu ayrm bir RENMEY SALAYAN DOLAYLI YAANTILAR

1. DOLAYLI PEKTRME: Pekitirilen modeli izleyen bireyler modelin davrann daha sklkla ve ksa srede taklit etmilerdir. r; Snfta devini yapan renciye yldz verilerek pekitirildiini gren dier rencilerinde dev yapma sklklar artacaktr.

2. DOLAYLI CEZA: Cezalandrlan modeli izleyen bireyler benzer davranlarda bulunmamlardr. Yere p atan rencinin cezalandrldn gren dier renciler de , yerlere p atmamaya alacaklardr.

3. DOLAYLI GDLENME: Gzlenen davran deer verilen bir rnle sonlanrsa birey o davran yapmak iin istek duyar. rn; burs kazanan renciyi gren dier renci, kendi dzeyinin de uygun olduunu bilirse burs kazanmak iin harekete geebilir.

4. DOLAYLI DUYGU: Birok duygu gzlem yoluyla kazanlr. Birok insan dorudan zarar grmedikleri halde fareden, kediden, ylandan, snavdan korkarlar. Modellerin sesleri, mimikleri, barmalar, szleri birok mesaj verir ve modeli gzleyen kii ayn korkulara sahip olabilir.

5. MODELN ZELLKLER: Modelin zellikleri gzlemcinin zelliklerine ne kadar benzerse, gzlemcide o kadar benzer davran gsterir. Ancak modelin statsnn ve gcnn yksek olmas taklit edilmesini artrrken , gzlenen modelin statsnn dk oluu taklit edilmeyi azalmaktadr.

GZLEM YOLUYLA RENME SRELER

1. DKKAT ETME SREC: Birey, model alaca etkinliklere dikkat etmezse gzlem yoluyla renme meydana gelmez. Dikkati etkileyen birok faktr vardr:

-Gzlemcinin duyu organlarnn yeterlilii

-Etkinliin , gzlemcinin amacna uygun olmas

-Gemite alnan pekitirmeler (onay gren davrana dikkat edecektir)

-Etkinliin basit, yaln ve arpc olmas (daha ok dikkat eker)

-Modelin ya, cinsiyeti, saygnl, stats, gc, n vb.

2. HATIRDA ( AKILDA ) TUTMA SREC: Gzlenen bilgiler sembolletirilip kodlanmakta ve bellekte saklanmaktadr.Bilgi iki yolla sembolletirilir:

Zihinsel resimlere dntrlerek

Szel sembollere dntrlerek

Banduraya gre bilisel srelerin ou szeldir. Hatta modelden kazanlan grsel bilgi, szel bilgiye dntrlerek daha kolay depolanmaktadr. Bu depolanan bilgilerin, gzlemden hemen sonra tekrar edilmesi ve davrana dntrlmesi gerekmektedir.

3. DAVRANII MEYDANA GETRME ( RETME ) SREC: renilenlerin uygulamaya dntrlme srecidir. Bunun iin bireyin fiziksel ve psikomotor zelliklerinin uygun olmas gerekir. Ayrca yeterli istee ve baarabilecei inancna da sahip olmas gerekmektedir.

Bandura ya gre; davran yaplmadan nce davran zihinsel olarak tekrar etmek gerekir. Birey kendi davran ile modelin davrann karlatrr ve sonuca gre kendine dnt verir. Farkllklara gre dzeltme etkinlikleri balar. Bu sre, kendi davrann modelin davranna benzetene kadar devam eder.

4. GDLENME SREC: nsanlar yeni davran ve becerileri gzlem yoluyla kazanabilirler ama onu ihtiya duyuncaya yada gdleninceye kadar performans olarak gstermezler.

Gdlenme performansa dntrmeyi salayan bir sretir. Bandura ya gre pekitirme bireyi gdler. Bunun iinde dolayl pekitirme yada dolayl ceza, dorudan pekitirme ve ceza kadar etkilidir.

Bandura nn nem verdii bir baka pekitirme tr ise isel pekitirmedir. Bu da bireyin kendi kendine pekitirmesidir.

KPSS SORULARI

1. Sosyal renme kuram, renmede farkl stratejilerin olmas gerektiini savunur. Bu stratejilerden birisi de gzlem yoluyla renmedir.

Aadakilerden hangisinin gzlem yoluyla renmede yer almas beklenmez? (2007)A) Dikkat etme B) Hatrda tutma C) Davran ortaya koyma D) Gdlenme E) Uyarc-tepki ba kurma2. Sosyal renme kuramna gre, aadaki lerden hangisi gzlem yoluyla renmede rol oynayan srelerden bri deildir? (2006)A) Gdlenme B) Tekrar C) Zihinsel ema D) Hatrlama E) Dikkat3. Snfndaki tm rencileri derste yrtlen tartmalara katlmaya zendirmek I (motive etmek) isteyen bir retmen, sosyal renme kuramna gre aadaki yol-\lardan hangisine bavurmaldr? (2006)_A) Snfta kk tartma gruplar oluturarak rencilere tartma alkanl kazandrmakB) renciler arasnda olumlu sosyal balar oluturmaya almakC) Tartmaya katlan rencileri dier renciler iin model oluturacak biimde dllendirmekD) Tm rencilerin ilgisini ekebilecek ilgin tartma konular bulmakE) Tartmalara katlmayan rencilere srarla grlerini sorarak yava yava tartmaya katlmaya altrmakCEVAPLAR : 1.E, 2.B, 3.C,

D. BLGY LEME KURAMI

Zihinsel bilisel yaklam benimseyenlere gre; renmenin temelinde organizmann alglamas, hatrlamas ve dnmesi, baka bir ifadeyle bilisel sreleri yatar. renme srecindeki organizma, neyin ne ile ilikili olduunu alglar, anlar ve daha sonra gerektiinde daha nce alglam olduu ilikileri hatrlar ve ona gre davranr.

renme ; alglama ve anlama srelerinden sonra ortaya kmaktadr.

Bilisel adan renme, bireyin zihinsel yaplarndaki deime olarak tanmlanmaktadr. Bu zihinsel yaplardaki deime, bireyin davranlarnda deimeyi ya da yeni davranlar kazanmasn salamaktadr .

Bilisel kuramclar renenin kafasnn iinde olup bitenlerle, yani isel yaplarla, srelerle ilgilenmektedirler.

renmeyi bilisel acdan inceleyen kuramlardan biri de Bilgiyi leme Kuramdr

Bu kuram temel olarak;

Yeni bilgi dardan nasl alnmaktadr?

Alnan yeni bilgi nasl ilenmektedir?

Bilgi uzun sreli nasl depolanmaktadr?

Depolanan bilgi nasl geriye getirilip hatrlanmaktadr? Sorularna cevap aramaktadr.

Aadaki emada bilgiyi ileme modeli grlmektedir.

emada verilen bilgiyi ileme modelinde grlen yaplar ve renmeyi salayan sreler aada maddeler halinde zetlenmitir: evredeki uyarclarn alclar (duyu organlar) yoluyla alnmas

Duyusal kayt yoluyla bilginin kaydedilmesi (Duyusal kayt)

Dikkat ve seici alg sreleri harekete geirilerek duyusal kayta gelen bilginin seilmesi ve ksa sreli bellee aktarlmas Bilginin bir mddet ksa sreli bellekte kalabilmesi iin zihinsel tekrarn yaplmas (Ksa sreli bellek / ileyen bellek) Bilginin uzun sreli bellekte depolanabilmesi iin ksa sreli bellekte (ileyen bellek) anlaml kodlamann yaplmas Kodlanan bilginin uzun sreli bellekte depolanmas

Bilginin uzun sreli bellekten ileyen bellee geri getirilmesi

Bilginin ileyen bellekten yani ksa sreli bellekten tepki reticiye gnderilmesi

Tepki reticinin bilgiyi vericilere (kaslara) gndermesi rencinin performansn gstermesi Yrtc kontrol sistemi tarafndan tm bu srelerin kontrol edilmesi, dzenlenmesi. 1.DUYUSAL KAYIT Kapasitesi snrszdr. Bilgiler 1-4 saniye arasnda yer alr.Duyusal kayta gelen snrsz uyarcdan sadece dikkat edilen, rencinin beklentilerine, amalarna uygun olan az saydaki uyarc seilerek ksa sreli bellee gnderilir.Bilginin duyusal kayttan, ksa sreli bellee geiinde, DKKAT ve SEC ALGI sreleri szge grevi yapar. 2.KISA SREL BELLEK ( LEYEN BELLEK) Kapasitesi snrldr. Dnen bellektir. Bilgiler 25 sn kadar kalr. Ksa sreli bellein kapasitesinin snrl olmas nedeniyle, sadece szl sunuya dayal derslerde rencinin renmesi byk lde engellenmektedir.

BLGNN KISA SREL BELLEKTEN UZUN SREL BELLEE GNDERLMESNDE KULLANILAN SRELER RTK ve AIK TEKRARTekrar ya da ezberleme ocuklarn ok kulland bir renme stratejisi olmakla birlikte, bilgiyi ksa sreli bellekten uzun sreli bellee aktarmada en ilkel ve yzeysel bir yoldur.

KODLAMA / ANLAMLANDIRMAKodlama ya da anlamlandrma, ksa sreli bellekteki bilginin, uzun sreli bellekte halihazrda var olan bilgilerle ilikilendirilerek uzun sreli bellee transfer edilme srecidir. 3. UZUN SREL BELLEK Kapasitesi snrszdr. Ksa sreli bellekte tekrar edilerek ya da anlamlandrlarak(kodlanarak) gnderilen bilgiyi srekli olarak sakladmz depo, uzun sreli bellektir, Uzun sreli bellek, gerektiinde, kullanlmaya hazr olarak saklanan, dzenlenmi, organize edilmi bilgilerin depoland bir ktphaneye benzetilmektedir.

Uzun sreli bellei blmde incelenir ;

a. Ansal Bellek (episodic memory):

Kiinin yaantlarnn depoland blmedir. Dn, yaz tatili, vb.. Olaan ve srekli tekrarlanan olaylarn hatrlanmas, zordur. Ancak, nemli, zel, olaand olan olaylar rahat hatrlanr. (rn: Sal akam ne yemitik, hatrlanmaz, geen ya gnne kimler gelmiti, hatrlanr)

b. Anlaml bellek (semantic memory) : Bilginin anlaml hale gelmesini salar. Bu bellekte birbiriyle ilintili bilgiler bir araya gelerek nermeler an oluturur. Kavramlar ve ilkelerle ilgili emalar bu bellekte yer alr. evremizdeki olaylara ounlukla bu bellekteki emalar yardmyla anlam veririz. Konu alanlarnn kavramlar, olgular, genellemeleri, kurallar burada depolanr.

Anlaml bellek nerme alar ve emalardan olumutur.

Anlaml bellek nerme alar ve emalardan olumutur.

c. ema emalar, birbirlerine bal olan fikirler, ilikiler ve ilemler setidir. Uygun emay bulmakszn herhangi bir eyi anlamaya almak tpk yeni gittiimiz bir ehirde haritasz yol bulmaya benzer. Bu ok zor ve yava ileyen bir sretir.d. DKKAT renme, dikkat sreciyle balar. renmede ilk adm dikkat etmedir. Dikkat gerek, bireyin bilinli isel sreleri, gerekse evresel uyarclar tarafndan kontrol edilebilir. rencilerin o dersi, o konuyu baarabileceine ilikin inanc (akademik z gveni) dikkatini byk lde etkilemektedir. renci baarabildii derse, konuya kar daha ok ilgi duyup dikkatini verir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

1. Senemolu, Nuray. Geliim Ve renme. Pegema Yaynclk . Ankara. 2011

2. Oktaylar, Hasan Can. KPSS Eitim Bilimleri. Yarg Yaynlar. Ankara. 20123. Yeilyaprak, Binnur. Geliim Ve renme. Pegem Yaynlar. Ankara. 2003

4. Ar, Ramazan. Geliim Ve renme.Atlas Kitabevi. Konya. 2003

5. Kaya, Alim. Eitim Psikolojisi. Pegema Yaynclk. Ankara. 2007

6. KPSS Pegema , 2012

Snmez,2003

lgen, 1995

PAGE 8