DÜNYADAKİ GÖKNAR (ABİES) KÜLTİVARLARI

Göknar cinsi 35-40 türle Kuzey Yarımkürenin mutedil ve serin bölgelerinde, Kuzey ve Orta Amerika,Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'da yayılmış ve dağılmıştır. Ülkemizde de 4 Göknar türü bulunmaktadır.A. bornmülleriana, A. cilicica, A. equitrojani ve A. nordmanniana

Genç yaşlarda piramidal ve orta yaşlarda konik bir tepeye sahip, dalları gövdeye çevreldizilmiş, herdemyeşil, boylu orman ağaçlarıdır. Kabuk açık gri renkli olup ince vedüzgündür, yaşlılarda kalın ve çatlaklıdır. Uzun sürgünler üzerinde tek tek ve iki taraflıdizilen yapraklar (tarağımsı diziliş) kısa, yassı ve alt yüzleri çift beyaz çizgilidir; koparıldığında sürgün üzerinde (iç içe iki daire halinde, çukur) bir iz bırakır. Kozalakları bir yılda olgunlaşır; biçimleri çoğunlukla silindirik, dik durumludur ve ağacın tepe kısmında yer alır. Kozalaklar olgunlaştığında (kışın) kolayca dağılır ve tohumlarını bırakır, dal üzerinde kozalak eksenleri kalır. Üretimi tohumla yapılır. Tohumlar ilkbaharda ekilirse, çimlenir ve fideler oluşur; fidanlar 2-3 yaşından sonra ya dikilir ya da şaşırtılarak yaşlandırılır.

Göknarlar genç yaşlardan itibaren kazık kök yaparlar. Toprak ve rutubet istekleri fazladır. Yüksek bir hava rutubeti isterler. Işık istekleri azdır, gölgeye dayanıklıdırlar, donlardan zarar görürler, kirli havaya özellikle zehirli gazlara karşı duyarlıdırlar (Anonim,a).

Abies- Göknarlar (Pinaceae)

Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Plantae (Bitkiler)

Bölüm: Pinophyta (Açık tohumlular)

Sınıf: Pinopsida

Takım: Pinales (İğne yapraklılar)

Familyalar: Pinaceae (Çamgiller)

Cins: Abies (Göknar)

Abies Göknar Tür Sayısı ‘’51’’

Kültivarları

Çamgiller (Pinaceae) familyasından Güney ve Orta Avrupa'nın dağlık bölgelerinde yetişen bir göknartürüdür.

Morfolojik özellikleri : 40-50 metre kadar boylanır. Gençlik devresinde pirimidal, yaşlı halde isedağınık tepeye sahip bir formu vardır. Gövdesi gri-beyaz ve pürüzsüz, dallar ise gri kahverengi vetüylüdür. Yaprakları1,5-3 cm uzunlukta ucu küt, üstü parlak koyu yeşil renkli, altta ise 2 adet beyaz şeritvardır. Kozalakları 10-15 cm uzunlukta ucu küt önce yeşil sonra kahverengidir.

Ekolojik istekleri : Gelişmesi için yüksek nisbi nem ve kumlu toprak ister.

Kültivarları: • Abies alba 'Auera'• Abies alba 'Compacta'• Abies alba 'Pendula'• Abies alba 'Pyramidalis'• Abies alba 'Stricta'• Abies alba 'Tnuelorifolia'• Abies alba 'Tortuosa'• Abies alba 'Virgata‘ (Anonim,c).

Abies alba -Orta Avrupa Göknarı

Abies amabilis-Pasifik Göknarı

Kültivarı:Abies amabilis cv.'Spreading Star‘

Çamgiller (Pinacaea) familyasından olan Yunanistan Göknarı (AbiesCephalonica) Güney ve Orta Avrupa'nın dağlık bölgelerinde doğalolarak yetişir. Morfolojik İstekleri: 2,5-3 m. çap yapar ve 20-25m'ye kadar boylananYunanistan Göknarı piramit yapılıdır. İbreli yapraklarının uçları sivri üstüparlak, koyu yeşil; iç kısımdakiler mavi-yeşildir. Kozalakları 10-15 cm yeşilbüyüdükçe kahverengileşir.

Ekolojik İstekleri: Ülkemizin hemen hemen tüm bölgelerinde yetişir.Yunanistan Göknarı arsızdır, kuraklığa dayanır, kayalık topraklarda dayetişebilir. Büyük bahçelerde tercih edilir. Tek yada karışık öbekler halindedikilebilir.

Kültirvarları:Abies cephalonica cv.'Meyer's Dwarf‘ (Anonim,e).

Abies cephalonica- Yunanistan Göknarı

Kuzey Amerika'nın batısında oldukça geniş bir coğrafi yayılışı vardır.

Morfolojik Özellikleri: 30-40m. boyunda, 1-1,2m. gövde çapında, konik tepeli, aşağıdantepeye kadar sık ve bol dallanma gösteren bir ağaçtır. Gövde kabuğu genç yaşlardadüzgün, gri kül renkli, yaşlı gövdelerde çatlaklıdır. Genç sürgünleri altuni yeşil,oldukça kalın ve çıplaktır. İğne yaprakları tırpan biçiminde dar ve 4-8 cm.uzunluğunda, ve uç kısımları genellikle küt, nadiren sivri, derimsi, alt yüzü mat,mavimsi gri, sürgünlerin her tarafına dik açı yapacak biçimde dizilmişlerdir. Kozalakları 8-14cm.uzunluğunda, silindirik, pullan önce yeşil sonra kahve renklidir; dış pulları görülmez. Park ve bahçelerdedekoratif görünümü ile soliter ya da grup halinde kullanılır.

Ekolojik İstekleri: Güneşli, yarı gölge yerlerde, normal topraklarda yetişir; dona kuraklığa ve kirlihavaya, kent iklimine dayanır; hızlı büyür. Toprak istekleri bakımından diğer Göknar türlerine nazaran enkanaatkar olanıdır. İç Anadolu'da endüstriyel kesimlerde kirli hava koşullan için önerilir. Budamayagerek yoktur. Üretimi tohum ve aşı ile yapılabilir.

Kültivarları: A.c.cv. 'Argentea' - Gümüşi yapraklıdır.A.c.cv. 'Aurea' - Yaprakları altın sarısı renklidir.A.c.cv. 'Conica' - Konik bodur bir çalıdır.A.c.cv. 'Compacta' - Yaprakları gümüşi mavidir (Anonim d).

Abies concolor- Gümüşi Göknar-Kolorado Ak Göknarı

Abies delavayi- Delavayı Göknarı

Kültivarı: Abies delavayi cv.'Green Giant‘

Çamgiller (Pinaceae) familyasından Güney Kore'nin yüksek dağlarında yetişen bir göknar türü. Yüksek yağış alan, yazları serin ve nemli, kışları bol karyağışlı geçen bir iklimde 1.000-1.900 m yükseltide yetişir.

Morfolojik özellikleri :10-18 uzunluğunda gövdesi 0.7 m çapında, ortabüyüklükte bazen çalı formunda olan herdem yeşil iğne yapraklı bir ağaçtır. Kabuk gri kahverenginde ve pürüzsüz reçine kabartılıdır. Yapraklar iğnemsi,basık, 1-2 cm uzunluk ve 2-2,5 mm ile 0,5 mm kalınlıkta, üstü parlak koyu yeşil, altı parlak beyaz stoma bantlı ve hafif çentiklidir. Sürgünlerde yaprakdizilişi sarmal fakat her bir yaprağın alt kısmı kıvrımlıdır bu yüzden sürgünlerin üstünde ve genellikle her iki yanında yer alır, sürgünlerin altında daha azdır.Sürgünler önceleri yeşil-gri olgunlaşınca pembemsi-gri renkli sonradan seyrek ince tüylüdür. Reçineli tomurcuklar konik biçimde pulludur. Kozalaklar 4-7cm uzunlukta 1,5-2 cm genişlikte olgunlaşınca koyu mor-mavi renkli olur. Pullu brahteler uzun, yeşil veya sarı renkli ve kozalaklar kapalıyken görülür.Tozlaşmadan 5-6 ay sonra olgunlaşan kozalaklar dağılır ve kanatlı tohumlar etrafa saçılır.

Yetiştirme : Kore göknarı ılıman iklimlerde bahçelerde yetiştirilen popüler bir süs ağacıdır. Yapraklar için yetiştirilir ancak 1-2 m uzunlukta, bol kozalaküreten düzgün genç ağaçlar tercih edilir. Nemli, güneşli, drenaji iyi olan topraklarda iyi gelişim gösterir. Sık kök sistemi geliştirir ve nakledilmesi kolaydır.Diğer göknar türlerine göre daha yavaş büyür.

Kültivarları:• Abies koreana 'Silver Locke'• Abies koreana 'Aurea', iğne yapraklar sarı.• Abies koreana 'Compact Dwarf', küçük bir çalı.• Abies koreana 'Golden Dream', yaprakları altın serpitili.• Abies koreana 'Horstmann's Silberlock', yapraklar kıvrık gösterişli.• Abies koreana 'Nanaimo', mor kozalaklı kompakt bir ağaç.• Abies koreana 'Piccolo', kısa, iğne yapraklar koyu yeşil, dallar sarkık görünümlü.• Abies koreana 'Prostrate Beauty', uzun iğne yapraklı yayılıcı bir kültivardır.• Abies koreana 'Silberzwerg', bodur ve yuvarlak şekilli.• Abies koreana 'Silver Show', yavaş büyüyen ve yayılıcı bir bitki.• Abies koreana 'Starker's Dwarf', bodur, gençken yuva biçiminde ancak sonraları küme şeklinde olur. İğne yaprakları üstü koyu yeşil, alt yüzü parlaktır(Anonim,f).

Abies koreana- Kore Göknarı

Abies lasiocarpa-Alp Göknarı

Kültivarları:

Abies lasiocarpa cv.'Compacta' Abies lasiocarpa cv.'Green Globe'

Geniş yayılış bölgesi Kafkasya'dadır. Kafkasya ile Kuzeydoğu Anadolu'nun dağlık yörelerinde bulunur.

Morfolojik İstekleri:40-50m. boya ulaşan geniş konik piramidal tepe yapan gri gövdeli bir ağaçtır. Çoksık bir dallanma yapar. Alt dalları yanlara doğru horizontal yönelir ve hafifçe aşağı doğru sarkar. Genç sürgünleri yeşilimtrak sarı renkte olup üzeri kısa, sık, esmer tüylerle örtülmüştür. İğne yaprakları2-2,5cm. uzunluğunda, parlak koyu yeşil renkte uç kısımları kertikli veya küt, alt yüzeyleri çift beyazçizgilidir.(stoma bandı) Kozalakları 15-20cm. uzunluğunda, 5cm. çapında, üstte daralan silindirik biçimlive uçları sivricedir; önce yeşil sonra koyu kahve renkli, dış pulları iç pullardan daha uzundur ve geriyedoğru kıvrıktır. Dekoratif bir park ağacıdır; soliter ya da gruplar halinde kullanılır.

Ekolojik İstekleri: Bol yağışlı ve nemli deniz ikliminden, serin derin nemli topraklarda yetişir. Tam birgölge ağacıdır. İlkbahar donlarına duyarlıdır. Kent iklimine dayanır. İlk gençlik devresinde (1-20 yaşarası) gayet yavaş gelişme gösterir. Budamaya gerek yoktur. Üretimi tohum ve aşı ile yapılabilir.

Kültivarları: A.n.cv. 'Aurea' - Yaprakları sarı alacalı A.n.cv. Tortifolia'    - Yaprakları dönük ve kıvrık A.n.cv. ' Alba spicata' - Sürgünleri beyaz A.n.cv. ' Brevifolia' - Yaprakları küçük kısa bodur formlu çalı A.n.cv. 'Pendula' - Sürgünleri ve dalları sarkık A.ncv. 'Glauca' - Yaprakları mavi yeşildir (Anonim,d).

Abies nordmanniana- Doğu Karadeniz-Kafkas Göknarı

Abies numidica- Cezayir Göknarı

Kültivarı:Abies numidica cv.'Pendula'

Abies procera-Kırmızı Göknar

Kültivarları:Abies procera cv.'Blaue Hexe‘Abies procera cv.'Glauca '

İspanya'nın güneyinde, Rondo civarındaki dağlık bölgelerde yetişir.

Morfolojik Özellikleri:25-30m. boy, 1m. gövde çapı, piramidal bir tepe (çapöm.) yapar. İğne yapraklankalın, kısa (1-1,5cm. uzunlukta), uç kısmı küt veya sivri batıcıdır. Çoğu göknarlarda olduğu gibi yassı,yani iki yüzlü değil, ladinlerde olduğu gibi hemen hemen dört köşelidir, iğne yapraklar koyu yeşil renkte,etrafa doğru dik olarak çıkmakta, sürgünü silindirşeklinde çevrelemektedir, (fırçamsı diziliş) Kozalakları10-15 cm. uzunluğunda, alt tarafı dar, silindirik ve çapı 4-4,5cm. dir.

Ekolojik İstekleri: Serin Akdeniz ikliminin ağacıdır, derin ve nemli topraklarda iyi gelişir, kuraklığa biraz dayanır,

kireçli topraklarda da biraz yetişebilir. Donlara karşı dayanıklı değildir, güneşli veya yarı gölge yerlerde kullanılabilir.

Budamaya gerek yoktur. Üretimi tohum ve aşı ile yapılabilir. Çok dekoratif bir görünüme sahiptir; park ve bahçelerde,

çoğunlukla soliter (tek başına) kullanılır.

Kültivarları: A.p.cv. 'Glauca' - İğne yaprakları mavi yeşil renktedir. A.p.cv. 'Argentea' - İğne yaprakları gümüşi gri renktedir. A.p.cv. 'Aurea' - İğne yapraklan sarımsı yeşil rentedir. A.p.cv. 'Fastigiata' - Sütun şeklindedir, dalları yukarı yönelmiştir. A.p.cv. 'Pendula' - Dallar aşağıya doğru sarkıktır. A.p.cv. 'Pyramidata' - Kısa ve konik formludur (Anonim,d).

Abies pinsapo – İspanyol Göknarı

Kaynakça

1)Anonim, 2009 a. http://www.bahcesel.com/content/view/2055/3067/2) Anonim, 2009 b.http://www.agaclar.net/forum/archive/index.php/t-441.html3) Anonim, 2009 c. http://tr.wikipedia.org/wiki/Orta_Avrupa_g%C3%B6knar%C4%B14) Anonim, 2009 d. http://www.bahcesel.com/content/view/2055/3067/5)anonim, 2009 e. http://www.ibreliler.com/taxonomy/term/1066)Anonim,2009 f. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kore_g%C3%B6knar%C4%B1