drought monitoring and forecasting by bashkim kastrati

Dialogu Kombëtar për thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014

NDRYSHIMET KLIMATIKED i a l o g u K o m b ë t a r p ë r T h a t ë s i

MONITORIMI DHE PARALAJMËRIM I THATËSIRËS

Dr. Bashkim KASTRATI+377 (0) 44 25 65 52

[email protected] HIDROMETEOROLOGJIK I KOSOVËS

UNIVERSITETI I PRISHTINËS

mailto:[email protected]

Konsiderohet se në kuadër të fatkeqësive elementare natyrore,

katër grupe janë kryesore:

- Përmbytjet 40%

- Ciklonet tropikale 20%

- Tërmetet 15%

- Thatësirat 15%

- Tjera 10 %

Në vendet e pa zhvilluara humbjet në njerëz janë për 10 herë,

ndërsa ato ekonomike për 100 herë më të mëdha se në ato të

zhvilluara.


Çka është thatësira?Sipas “Shoqatës Meteorologjike Amerikane”, “Thatësira është periudhë jonormal e zgjatur e motit të thatë, e cila është e mjaftueshme për tëshkaktuar mos balancin hidrologjik”.

Dallohen disa lloje të thatësirës:

Thatësira Meteorologjike - është përcaktuar si deficit i reshjeve për një periudhë të caktuar kohore.

Thatësira Agrometeorologjike - e shkaktuar nga mungesa e ujit në shtresën sipërfaqësore të tokës.

Thatësira hidrologjike - paraqitet me rrjedha të reduktuar të ujit në lumenj, dhe nivelet e ulëta në liqenet dhe puset e ujit nëntokësor.

Dukuria e thatësirës po bëhet gjithnjë e më e “zakonshme” në të gjithë botën (zhvilluara dhe pazhvilluara). Deri tani, shkencëtarët nuk kanë gjetur një metodë të besueshme për parashikimin e sajë.

Edhe pse paraqitja e thatësirës nuk mund të parandalohet, ka mënyra që efektetnegative në njërëz, bujqësi dhe ekonomi të zvogëlohen.

Monitorimi dhe analiza e parametrave meteorologjike, hidrologjike dhe hidrogjeologjike në një farë mënyre mundëson përballimin e vështërsive.

Shkaktarët e paraqitjes së thatësirës

Faktorët kozmik (aktiviteti diellorë/emetimi i energjisë nëatmosferë), faktori orbital etj.

Faktorët klimatik (Qarkullimi global i ajërit/ngritja e temperaturës në shtresat pran tokësore të atmosferës shkakton shpërndarjen e parregullt të elementeve tjera klimatike si: reve, reshjeve, erërave etj mbi një teritor të caktuar.

Faktori antropogjen (mënyra e gabuar e përdorimit, punimit, ujitjes së tokës, prerja e pyjeve shkakton ndryshimin e albedos nësipërfaqen e tokës duke shkaktuar ndryshime lokale dhe regjionale në procesin e shpërndarjës së reshjeve, zjarret/lirimi i CO2 etj.

Faktorët e brendshëm/Gjeofizik (aktiviteti vullkanik, raportitokë ujë, zhvendosja e pllakave tektonike etj.


Si ta dallojmë paraqitjen e thatsirës?

Procesi i tharjes së tokës (në vendet ku ka reshje)

Ulja e sasisë së reshjeve (në raport me mesataren shumëvjeçare)

Shpërndarja e pa barabartë hapësinore dhe kohore e reshjeve (në raport me periudhat paraprake).

Deviacionet natyrore nga normalet stinore.


KUSHTET KLIMATIKE NË KOSOVË

Klima si gjendje mesatare e proceseve atmosferike mbi një vend, për periudhë të caktuar kohore, paraqet faktorë të rëndësishëm në jetën dhe veprimtarinë e njeriut.

Kosova shtrihet në brezin e mesëm të gj.gj.v, i nënshtrohet ndikimit të klimës mesdhetare, kontinental dhe faktorëve lokalë klimë formues.

Dialogu Kombëtar për Thatësi, Prishtinë 12 Nëntor 2014

Pellgu lumorë Drini

Bardhë

Ibri Morava

Binçës

Lepenci Gjith

Stacionet hidrometrike 13 8 3 3 27

Stacionet meteorologjike 1 1 - 1 3

Stacione klimatologjike 2 2 - - 4

Puse për RBD - 1 10 6 17

Shimatës për RBD 23 28 9 1 61

Rezeruar për RBD 1 3 1 - 5

Tabela 1. Stacionet monitoruese sipas pellgjeve

MONITORIMI

Stacionet hidrometrikeStacionet meteorologjike Shimatësit manuel (Klasik)

RRJETI I STACIONEVE MONITORUESE

?

?

??

?


Stacionet e kualitetit të ujit Stacionet e ajrit

RREZATIMI DIELLORË

Mesatarja vjetore e rrezatimit diellorë në orë, për Prishtine dhe Ferizaj

0

500

1000

1500

2000

2500

Prishtinë Ferizaj Diferenca

2193.51823.5

370

10.5

1.4

0

2

4

6

8

10

12

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.

Vlerat mesatare ditore të orëve me diell në Prishtinë

ERA

Tabela 3. Shpejtësia mesatare e erës gjatë periudhës 1990-2010

Trëndafili i erërave për Prishtinë

Vendi I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj

Prishtinë 1.2 1.4 1.8 1.7 1.4 1.1 1.2 0.9 1.0 1.3 1.3 1.2 1.3

Nr. Stacioni I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj

1 Kopaonik -3.6 -5.1 -3.1 1.0 7.3 10.9 12.3 13.0 8.6 4.8 0.1 -2.8 3.6

2 Mitrovicë -0.9 1.6 4.4 9.7 15.0 18.5 20.5 20.3 16.2 10.9 6.3 1.1 10.3

3 Podujevë -1.0 0.4 3.7 9.2 14.3 18.3 20.4 20.5 15.8 10.7 5.1 0.9 9.9

4 Prishtinë -0.6 1.2 5.5 10.5 15.2 18.8 21.1 21.0 15.8 11.1 6.2 1.4 10.6

5 Kamenicë -0.1 1.9 5.2 10.4 15.6 19.1 20.7 20.5 16.2 11.1 5.7 1.0 10.6

6 Lypjan -1.4 0.3 4.0 9.8 14.2 18.1 20.3 20.3 16.1 11.6 6.0 1.4 10.1

7 Gjilan -0.5 1.7 4.9 10.3 15.1 18.6 20.3 19.8 16.0 10.9 5.8 1.2 10.4

8 Ferizaj -0.6 1.1 5.1 10.4 14.7 18.7 21.2 20.7 15.7 10.9 5.4 1.4 10.4

Mesatarja: -1.1 0.4 3.7 8.9 13.9 17.6 19.6 19.5 15.1 10.3 5.1 0.7 9.5

TEMPERATURA

Tabela 4. Temperaturat mesatare mujore dhe vjetore 1950-1998

Kopaonik Mitrovicë Prishtinë Ferizaj

Tabela 5. Temperaturat minimale absolute

(1961 – 1990)

Kopaonik Mitrovicë Prishtinë Ferizaj

Tabela 6. Temperaturat maksimale absolute

(1961 – 1990)

28.4 40.0 39.2 37.7

3.VIII.1986 25.VII.1987 6.VII.1988 26.VII.1987

-31.07.III.1987

-29.0

13.I.1985

-27.2

13.I.1985

-28.1

13.I.1985

10.0°C

11.9°C

9.0

9.5

10.0

10.5

11.0

11.5

12.0

12.5

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

T °

C

Mesatarja shumvjeqare

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.

2011 2012 2013 2001-2013 1950/1999

Temperaturat mesatare vjetore në Prishtinë 2001 - 2013

Temperaturat mesatare mujore dhe vjetore në Prishtinë 1950 - 1999

10.6°C

+ 1

.3

Tabela 7. Temperaturat mujore maksimale dhe minimale absolute në Prishtinë (1961 – 1990)oC Dita Viti

oC Dita Viti

I -27.2 13 1985 16.7 31 1990

II -24.5 19 1985 21.2 26 1990

III -15.2 9 1987 26.0 24 1977

IV -5.3 11 1968 29.0 10 1985

V -1.8 2.0 1970 32.3 30 1969

VI 0.5 8 1962 36.3 27 1982

VII 3.9 2 1964 39.2 6 1988

VIII 4.4 29 1981 36.8 15 1963

IX -4 30 1977 34.4 15 1987

X -8 28 1988 29.3 1 1965

XI -18.4 30 1989 27.6 1 1990

XII -20.6 28 1966 20.0 19 1989

max -27.2 39.4data 13.I.1985 24.07.2007

1950 - 381 mm

2002 – 810.3 mm

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55

Res

hje

t m

m

Vitet

Sasia e reshjeve në Prishtinë 1949 - 2013

Sipas të dhënave historike klimatologjike, viti më ithatë në Prishtinë ishte 1950 - 381 mm

Prizren – 458 mm (1953)

Pejë – 588 mm (1982)

RESHJET


0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

R =

mm

Muajt

Sasia mesatare mujore e reshjeve:

Prishtinë, Prizren, Pejë

Vitet

R >300 < 500 mm

(Prishtinë)

1950 381

1951 462

1953 482

1956 498

1967 463

1982 490

1992 439

1993 402.1

1994 461

2011 402.5

2013 409

Tabela 8. Vitet më të thata në Prishtinë

Nr. Stacioni Dimër % Pranverë % Verë % Vjesht % P.vegje. %

1 Kopaonik 149.9 20.1 175.0 23.3 225.9 30.1 199.1 26.5 100 424.0 56.5

2 Leposaviç 111.0 19.5 154.0 27.0 148.0 26.0 157.0 27.5 100 299.0 52.6

3 Mitrovicë 118.1 20.9 134.8 23.8 142.4 25.1 171.0 30.2 100 297.0 52.4

4 Podujevë 134.0 20.4 154.8 23.5 184.1 28.0 185.1 28.1 100 360.4 54.8

5 Orllan 149.0 21.6 183.0 26.6 155.0 22.6 201.0 29.2 100 349.0 50.7

6 Prishtinë 132.1 21.8 152.0 25.0 147.3 24.3 174.9 28.9 100 316.1 52.1

7 Kamenicë 125.7 22.3 137.3 24.5 139.8 25.0 157.8 28.2 100 290.6 51.9

8 Novo Bërd 103.3 16.1 179.5 28.2 122.0 19.2 232.5 36.5 100 305.1 47.9

9 Gjilan 131.7 21.8 145.9 24.2 156.5 25.9 169.8 28.1 100 333.1 55.2

10 Korbuliq 224.0 24.8 253.0 28.0 195.0 21.6 231.0 25.6 100 459.0 50.8

11 Ferizaj 140.7 21.7 168.7 26.0 160.9 24.8 178.4 27.5 100 333.5 51.4

12 Kaçanik 225.0 26.2 231.0 26.9 176.0 20.6 226.0 26.3 100 397.0 46.3

Mesatarja 145.4 21.7 172.4 25.7 162.7 24.3 190.3 28.3 100 347.0 51.7

Tabela 8. Vlerat mesatare të reshjeve, sipas stinëve dhe gjatë periudhës vegjetative

Mesatarisht gjate vitit janë 93.1 ditë/shi (maji 12.4 dhe më së paku

janari 3.5 ditë 41.6 dit me reshje bore dhe 65.2 dit/shtresë bore

Gjatë periudhës vegjetative mesatarisht bien 347 mm (51.7 %)

• Sasia mesatare vjetore e reshjeve gjatë periudhës 1949-2013

• Prishtinë - 598.7 mm

• Janar 1964 – 1.0 mm reshje

- SHKURT- 2014 – 2.1 mm (saia më e vogël e regjistruar e reshjeve)

Mesatarja/shkurt 1949 – 2013 = 36 mm

- PRILLI - 2014 – 236.5 mm (saia më e lartë e regjistruar).

Kopaonik - 169

Mitrovica - 20.3

Podujeva - 45.5

Prishtina - 44.1

Kamenica - 43.2

Gjilani - 38.8

Ferizaj - 48.9

Dit/ reshje bore

• 34.9

Prishtinëdit/shtresë bore

• 44.1

Prishtinë I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII vj

1950/1998 6.0 3.7 6.6 10.6 13.0 9.3 8.6 8.1 10.0 8.1 9.3 8.6 102

2014 10.0 5.0 15.0 19.0

Mesatarja mujore dhe vjetore e ditëve me shi 1950 1998

Numri i ditëve me reshje dhe shtresë bore në Prishtinë

1950 -1998 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vj.

r 8.4 8.9 6.3 2.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.5 3.7 6.7 34.9

sh 9.3 8.3 5.8 3.7 - - - - - 4.0 6.2 6.9 44.1

2014 r 1 0 0 1

sh 1 0 0 2

09/05/2014

19/04/2014

14/51 AM

08/02/2014

19/04/2014

11 AM

Është implementuar projekti: “Adaptimi në ndryshimet klimatike nëBallkanin Perëndimor për pellgun Drini/Buna, (Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi), donator GIZ Gjermane.

Janë vendosur 2 stacione hidrometrike dhe tre stacione klimatologjike me qasje në kohë reale (GPRS)


Meteo stacionet

Pejë

Junik

Prizren

Hidro stacionet

Bistrica Pejës (Grykë R.)

Drini Bardhë (Gjonaj)

Pejë

Meteo dhe hidro stacionet

Prizren Junik

Bistrica e P – Gryka e Rugovës Drini i Bardh – Gjonaj

Tabela 2. Prurjet mesatare mujore dhe vjetore të lumenjve kryesorë të Kosovës


PRURJET E UJIT

Lumejt I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mes

Vërmicë 80.3 101.8 74.9 86.6 87.5 50.1 28.3 12.7 27.4 33.0 54.3 79.2 59.7

Ereniku 22.2 22.1 18.6 18.9 14.3 7.1 2.2 1.5 1.9 4.0 12.1 22.9 12.3

Bistrica Deqanit 2.3 2.4 3.1 6.9 11.5 8.0 3.3 1.8 2.0 2.9 3.6 2.8 4.2

Bistrica Pejës 3.6 3.8 5.7 13.5 17.5 7.5 3.5 2.0 2.5 2.8 4.6 4.1 5.9

Bistrica Prizrenit 6.5 4.1 5.6 6.3 8.4 5.6 2.9 1.8 1.8 2.0 4.7 3.4 4.4

L.Istogut 7.3 5.7 4.7 5.1 4.2 3.5 1.9 1.2 1.5 2.0 3.4 3.2 3.6

Klina 2.6 3.2 2.5 2.3 2.1 0.9 0.5 0.2 0.7 0.5 1.0 1.5 1.5

Mirusha 2.4 2.7 2.5 1.9 1.6 1.1 0.4 0.2 0.3 0.4 0.6 0.6 1.2

Plava 4.2 4.9 5.5 8.6 12.2 7.6 3.1 1.4 1.5 2.0 2.9 3.7 4.8

Tolluha 4.8 4.9 4.6 4.2 3.2 3.2 3.6 1.8 2.0 2.3 3.9 3.3 3.5

Drenica 2.5 3.5 3.8 1.5 1.1 1.0 0.8 0.2 0.2 0.2 0.8 2.6 1.5

Sitnica 19.0 28.1 24.6 18.2 15.3 9.2 4.7 3.1 3.2 3.9 7.8 16.8 12.8

Llapi 5.6 8.4 10.9 6.2 8.3 2.4 1.4 0.9 0.8 0.9 2 5.9 4.5

Nerodimka 3.2 3.9 2.7 2.5 5.6 6.3 1.9 2.4 4.9 6.1 5.4 5.4 4.2

Morava B. 10.3 18.7 21.1 16.6 11.4 5.7 2.5 1.3 2.3 2.3 3.3 10.3 8.8

Kriva Reka 5.3 8.3 9.2 7.8 5.6 5.3 1.7 0.9 0.8 1.4 2.9 3.9 4.4

MENAXHIMI I INTEGRUAR I THATËSIRAVE


Integrimi konceptual

- Meteorologjik

- Hidrologjik

- Bujqësorë

- Socio-ekonomik

• Integrimi horizontal mbi të gjithë sektorët e prekura nga thatësira, ndër të tjera:

- Menaxhimi i burimeve natyrore

- Shëndeti i popullsisë dhe zhvillimi i sajë

- Zhvillimi rural dhe urban

• Integrimi vertikal

- Lidh politikën dhe planifikimin ku për bazë ka zgjidhjen e problemeve lokale, komunale, kombëtare, dhe ndër kombëtare.

• Integrimi i veprimit në të gjitha fazat e ciklit të menaxhimit të rrezikut.

• Integrimi i njohurive tradicionale dhe teknologjisë moderne.

• Integrimi i programeve dhe aktiviteteve ekzistuese kombëtare dhe ndërkombëtare.

Një bazë shkencore me prova dhe informacione për të propozuardërhyrjet dhe zgjidhjet.

• Një kornizë gjithëpërfshirëse e politikës në dy nivele: kombëtare dhe rajonal për të trajtuar thatësirat.

• Një marrëveshje ndër-institucionale ku uji, toka, çështjet e bujqësisë dhe ekosistemet të trajtohen së bashku

• Një bashkpunim kombëtar dhe rajonal për thatësirën duke përfshimonitorimin, paralajmërimin e hershëm dhe ndimën reciproke:

PËRFUNDIME


FALIMINDERIT PËR VËMENDJEN TUAJJu garantoj se do ti përgjigjem pyetjës tuaj,

por nuk ju siguroj nese e kam atë tani… !

drought monitoring and forecasting by bashkim kastrati

Environment