dr. y. İlker topcu - web.itu.edu.tr · median ranking (ranking, aggregation) ... kira maliyeti...

Dr. Y. İlker TOPCU

www.ilkertopcu.net www.ilkertopcu.org www.ilkertopcu.info

facebook.com/yitopcu twitter.com/yitopcu

instagram.com/yitopcu

Dr. Özgür KABAKweb.itu.edu.tr/kabak/

http://www.ilkertopcu.net/

http://www.ilkertopcu.org/

http://www.ilkertopcu.info/

http://www.facebook.com/yitopcu

https://twitter.com/yitopcu

instagram.com/yitopcu

http://web.itu.edu.tr/kabak/

ÇOK ÖLÇÜTLÜ KARAR VERME YÖNTEMLERİ

Basit Yöntemler

Değer Temelli Yöntemler

Çok Ölçütlü Değer Teorisi (Multi Attribute Value Theory)

Basit Toplamlı Ağırlıklandırma (Simple Additive Weighting)

Ağırlıklı Çarpım (Weighted Product)

TOPSIS

Üstünlük Yöntemleri (Outranking)

AHS/AAS Yöntemleri (AHP/ANP)

Dr. Y. İlker Topcu (www.ilkertopcu.net) & Dr. Özgür Kabak ([email protected]) 2


mailto:[email protected]

BASİT YÖNTEMLER

Baskınlık (seçim)

İkili değiştirme (seçim, değiş tokuş, pratik baskınlık)

Sözlük / Ardışık sırasal (sıralama, telafi edici olmayan)

Özelliklerine göre eleme (seçim, telafi edici olmayan)

İyimser (seçim, telafi edici olmayan)

Kötümser (seçim, telafi edici olmayan)

Birleştiren (sınıflandırma, telafi edici olmayan)

Ayıran (sınıflandırma, telafi edici olmayan)

Ortanca sıralama (sıralama, biraraya getiren)




Elementary Methods

Dominance Relation (choice)

Even-Swap (choice, trade-off, practical dominance)

Lexicographic (ranking, noncompensatory)

Elimination by Aspects (choice, noncompensatory)

Maximax (choice, noncompensatory)

Maximin (choice, noncompensatory)

Conjunctive (classification, noncompensatory)

Disjunctive (classification, noncompensatory)

Median Ranking (ranking, aggregation)




BASKINLIK (DOMINANCE)

Bir x seçeneğinin bir y seçeneğine göre baskın olması (ve tercih edilmesi) için x’in performans değerlerinin en az bir kriter için y’den daha iyi durumda olması ve diğer kriterler için de daha kötü durumda olmaması gerekir: vj(x)>vj(y)

Diğer seçeneklerin baskın olamadığı seçenekler basılgın olmayan (non-dominated), baskın (dominant) veya etkin (efficient) seçenekler olarak isimlendirilir. Pareto optimal veya etkin sınır (efficient frontier) kümesini oluştururlar.




ÖRNEK (Fabrika yeri)İnsangücü ve bol miktarda su gerektiren bir tekstil fabrikası için

7 aday şehir, 3 farklı ölçüte göre değerlendiriliyor:

Şehirde yaşayanların fabrikaya onayı (k1)

Su bulunabilirliği (k2)

İki yıl içinde sendika kurulması olasılığı (k3)

k1 k2 k3

s1 Z İ 0.5

s2 M O 1

s3 Z Z 1

s4 O O 0.1

s5 İ M 0.2

s6 O İ 0.9

s7 İ O 1

Z:Zayıf, O:Ortalama, İ:İyi, M:Mükemmel

s2

s7 s6 s1

s5 s4

s3




Bir seçeneğin diğer bir seçeneğe göre pratik baskın olması için:

en az bir ölçüt için ilk seçeneğin performansı ikinci seçeneğinkine göre kesinlikle daha iyi durumda

bir ölçüt hariç geri kalan tüm ölçütler için ilk seçeneğin performansı en az ikinci seçeneğinki kadar iyi durumda

söz konusu ölçüt için ikinci seçeneğin performansı birincininkine göre “biraz” iyi durumda olması gerekir

"Biraz" kavramı öznel olup KV'ye bağlıdır ve kayıtsızlık eşiği

değeri olarak da kullanılabilir.

PRATİK BASKINLIK (PRACTICAL DOMINANCE)




Örnek (Ofis yeri)

Lombard Pierpoint’e baskındır

Montana Parkway’a pratik olarak baskındır (mal. Farkı: $50)

Dr. Y. İlker Topcu (www.ilkertopcu.net) & Dr. Özgür Kabak ([email protected])

Parkway Lombard Baranov Montana Pierpoint

Çalışanların Seyahat süresi

45 25 20 25 30

Müşterierişimi (%)

50 80 70 85 75

Ofis hizmetleri

A B C A C

Alan (m2) 800 700 500 950 700

Kira Maliyeti

1850 1700 1500 1900 1750



Basılgın ve pratik basılgın seçenekler elenir.

İkili değişimler ile yeni elemeler yapılır:

İkili değiştirme sırasında bir seçeneğin bir ölçüte göre değeri iyileşirken diğer bir ölçüte göre değeri kötüleşir (değiş tokuş – trade-off)

Tüm seçenekler bir ölçüte göre aynı duruma getirilirse ölçüt değerlendirme dışı bırakılır

Bir seçenek diğer seçeneklerden birine göre basılgın veya pratik basılgın hale getirilerek elenir


İKİLİ DEĞİŞTİRME (EVEN-SWAP)



Örnek (Ofis yeri)

Dr. Y. İlker Topcu (www.ilkertopcu.net) & Dr. Özgür Kabak ([email protected])

Parkway Lombard Baranov Montana Pierpoint

Çalışanların Seyahat süresi

45 25 20 25 30

Müşterierişimi (%)

50 80 70 85 75

Ofis hizmetleri

A B C A C

Alan (m2) 800 700 500 950 700

Kira Maliyeti

1850 1700 1500 1900 1750

25

78

Lombard’a göre basılgındır

Montana’ya göre pratik olarak basılgındır

(kira maliyetine göre biraz iyi)

İkili Değiştirme

Seyahat süresi değerlendirme dışı



OTOMOBİL SATIN ALMA ÖRNEĞİ

Fiyat Konfor Perf. Tasarım

Ağırlık 5 4 3 3

a 1300 M M Ü

a 2 250 M O Ü

a 3 250 O M Ü

a 4 200 O M O

a 5 200 O O Ü

a 6200 Z M Ü

a 7100 Z O O

M: mükemmel; O: orta; Z: zayıf; Ü: üstün




ÖRNEK


a 1 300 M M Ü

a 2 250 M O Ü

a 3 250 O M Ü

a 4200 285 O M O Ü

a 5200 O O Ü

a 6200 Z M Ü

a 7100 185 Z O O Ü

Fiyat Konfor Perf.

a 1300 M M

a 2250 M O

a 3250 O M

a 5200 225 O O M

a 6200 Z M

Fiyat Konfor Perf.

a 1 300 M M

a 2250 275 M O M

a 5225 O M

a 6200 Z M

Fiyat Konfor

a 2275 M

a 5 225 280 O M

a 6 200 310 Z M

20 para birimi kayıtsızlık eşiği




İŞ SEÇİMİ ÖRNEĞİ

Seçenekler

Amaçlar İş A İş B İş C İş D İş E

Aylık maaş $2.000 $2.400 $1.800 $1.900 $2.200 İş çizelgesinin

esnekliği orta Düşük yüksek orta yokİş

yeteneklerinin

gelişimi Bilgisayar

İnsan

yönetimi,

bilgisayar

Operasyon

-lar,

bilgisayar Organizasyon

Zaman

yönetimi,

çoklu işYıllık tatil

süresi 14 12 10 15 12

Faydalar

Sağlık, diş,

emeklilik Sağlık, diş Sağlık

Sağlık,

emeklilik Sağlık, diş

Hoşnutluk Çok yüksek Yüksek Yüksek Çok yüksek Sıkıcı

13Dr. Y. İlker Topcu (www.ilkertopcu.net) & Dr. Özgür Kabak ([email protected])

Dağıtılan sayfadaki sıralamaları dikkate alınız.



SÖZLÜK SIRASAL (LEXICOGRAPHIC)

En önemli ölçüte göre seçenekler sıralanır

Eğer bu ölçüte göre bazı seçeneklerin performans değerleri eşitse, kayıtsız kalınan bu seçenekler için ikinci önemli ölçüte göre sırlama yapılır

FİYAT: a7 – a4, a5, a6 – a2, a3 – a1

KONFOR: a4, a5 – a6; a2 – a3

PERF.: a4 – a5 TASARIM: a5 – a4

Sonuç: a7 – a4, a5 – a6 – a2 – a3 – a1


Ağırlık 5 4 3 3

a 1 300 M M Ü

a 2250 M O Ü

a 3 250 O M Ü

a 4200 O M O

a 5 200 O O Ü

a 6200 Z M Ü

a 7100 Z O O




ÖZELLİKLERİNE GÖRE ELEME(ELIMINATION BY ASPECTS) Ölçütler için KV'nin istek düzeyleri belirlenerek,

performans değerleri bu standartlardan daha kötü olan seçenekler elenir.

Bir seçenek kalıncaya ya da tüm ölçütlere göre değerlendirme yapılıncaya kadar devam edilir


Ağırlık 5 4 3 3

a 1 300 M M Ü

a 2250 M O Ü

a 3 250 O M Ü

a 4200 O M O

a 5 200 O O Ü

a 6200 Z M Ü

a 7100 Z O O

300 PB veya daha ucuz, mükemmelkonfora ve performansa sahip, üstün tasarımlı

KONFOR: a1-a2PERFORMANS: a1

Sonuç a1 önerilir

15

İYİMSERLİK (MAKSIMAKS)

En iyi normalize performans değeri diğerlerine göre daha iyi olan seçenek seçilir

r(1) Fiyat Konfor Perf. Tasarım

w 0,3333 0,2667 0,2 0,2 maks

a 1 0,0917 0,2143 0,1667 0,1579 0,2143

a 20,1101 0,2143 0,1111 0,1579 0,2143

a 3 0,1101 0,1429 0,1667 0,1579 0,1667

a 40,1376 0,1429 0,1667 0,1053 0,1667

a 5 0,1376 0,1429 0,1111 0,1579 0,1579

a 60,1376 0,0714 0,1667 0,1579 0,1667

a 70,2752 0,0714 0,1111 0,1053 0,2752




KÖTÜMSERLİK (MAXIMIN)

En kötü normalize performans değeri diğerlerine göre daha iyi olan seçenek seçilir

r(1) Fiyat Konfor Perf. Tasarım

w 0,3333 0,2667 0,2 0,2 min

a 1 0,0917 0,2143 0,1667 0,1579 0,0917

a 20,1101 0,2143 0,1111 0,1579 0,1101

a 3 0,1101 0,1429 0,1667 0,1579 0,1101

a 40,1376 0,1429 0,1667 0,1053 0,1053

a 5 0,1376 0,1429 0,1111 0,1579 0,1111

a 60,1376 0,0714 0,1667 0,1579 0,0714

a 70,2752 0,0714 0,1111 0,1053 0,0714




BİRLEŞTİREN (CONJUNCTIVE)

KV'nin belirlediği ve her ölçüt için karşılanmasını istediği alt düzeylerinin tümünü karşılayan seçenekleri "kabul edilebilir", diğerlerini ise "kabul edilemez" şeklinde tanımlar

250 PB veya daha ucuz ve mükemmelkonfora sahip ve mükemmel performansa sahip ve üstün tasarımlıDört düzeyi sağlayan seçenek yokSonuç Hiç bir seçenek önerilmez

250 PB veya daha ucuz ve ortakonfora ve perf.a sahip ve orta tasarımlıDört seçenek kabul edilebilirSonuç a2, a3, a4, a5 önerilir


Ağırlık 5 4 3 3

a 1 300 M M Ü

a 2250 M O Ü

a 3 250 O M Ü

a 4200 O M O

a 5 200 O O Ü

a 6200 Z M Ü

a 7100 Z O O




AYIRAN (DISJUNCTIVE)

KV'nin belirlediği ve her ölçüt için karşılanmasını istediği alt düzeylerinin en az birini karşılayan seçenekleri "kabul edilebilir", diğerlerini ise "kabul edilemez" şeklinde tanımlar

250 PB veya daha ucuz veya mükemmelkonfora sahip veya mükemmel performansa sahip veya üstün tasarımlı

Dört düzeyin en az birini tüm seçenekler sağlar

Sonuç Bütün seçenekler önerilir


Ağırlık 5 4 3 3

a 1 300 M M Ü

a 2250 M O Ü

a 3 250 O M Ü

a 4200 O M O

a 5 200 O O Ü

a 6200 Z M Ü

a 7100 Z O O




ORTANCA SIRALAMA (MEDIAN RANKING) Her seçeneğin her ölçüte göre sıralanmasını temsil

eden sütun vektörlerinin biraraya gelmesinden oluşan matrisin satır toplamı değerleri hesaplanır

Satır toplam değeri en az olan seçenek KV'ye önerilir. Fiyat Konfor Perf. Tasarım TOP

a 1 7 1,5 2,5 3 14

a 2 5,5 1,5 6 3 16

a 3 5,5 4 2,5 3 15

a 43 4 2,5 6,5 16

a 53 4 6 3 16

a 63 6,5 2,5 3 15

a 71 6,5 6 6,5 20




dr. y. İlker topcu - web.itu.edu.tr · median ranking (ranking, aggregation) ... kira maliyeti...

Documents