1

1. POJAM I ZNAENJE POJMA UPRAVA

Kod pokuaja preciznijeg odreivanja znaenja pojma uprava javljaju se odreeni problemi, jer on ima viestruko znaenje kako u svakodnevnom govoru, tako i u strunoj i drugoj literaturi. U ranijem jugoslovenskom pravu rijei uprava i administracija upotrebljavale su se jedno vrijeme kao sinonimi (upravljati) da bi u kasnijoj fazi pojam administracija dobio konotacije profesionalnog slubenog aparata ili posebne tehnike slube.

Pravna nauka, a posebno nauka upravnog prava prihvatila je stanovite prema kojem rije uprava ima dva osnovna znaenja:

1. Prema jednom, ovim terminom se oznaava odreeni krug subjekata vrilaca (organa) u okviru dravnog aparata, koji se razlikuju od drugih vrilaca dravnih aktivnosti po tome to im je povjerena funkcija uprave

2. Prema drugom, terminom uprava oznaava se odreena vrsta aktivnosti koja se po nekim svojim specifinim obiljejima razlikuju od ostalih dravnih aktivnosti.

U prvom sluaju dolazimo do pojma uprave u organizacionom smislu, a u drugom sluaju dolazimo do teorijskog pojma uprave u funkcionalnom smislu.2.UPRAVA U ORGANIZACIONOM SMISLU(ORGANSKI POJAM I JAVNA UPRAVA)

Odreivanje teorijskog pojma uprave u organizacionom smislu, pokriva odreenu vrstu subjekata (organa, organizacija) ovlatenih za vrenje upravne djelatnosti u okviru i van okvira dravne organizacione strukture. Organizacioni pojam uprave moe se analizirati kroz dva kljuna znaenja:

a) uprava u organskom smislu i

b) javnu upravu

Uprava u organskom smislu

Polazna osnova ovakvom nainu odreivanja pojma uprave jesu sami organi dravne uprave, tj.organi i organizacije kojima se povjerava upravna funkcija. Dravna vlast se dijeli na osnovu dvaju osnovnih kriterijuma:

a) organizacionog, koji implicira diferencijaciju odgovarajuih organizacionih oblika (nosioca i vrioca politike vlasti), dakle dravnih organa na zakonodavne, sudske i upravne

b) funkcionalnog, koji se ispoljava kroz trojstvo dravnih funkcija, s razlikovanjem zakonodavne, sudske i upravne funkcije.Za vrenje izvrne, odnosno preciznije, upravne vlasti, formiraju se posebni dravni organi, organi uprave. Osnovna karakteristika ovog stanovita je u injenici to se pojam dravne uprave definie kao ona djelatnost koju vre iskljuivo organi dravne uprave. Pored organa uprave postoje i odreeni organizacioni oblici koji se izdvajaju od organa uprave po tome to, iako nemaju odreena autoritativna ovlatenja, uglavnom obavljaju struno-tehnike poslove. Ovi organizacioni oblici pojavljuju se pod terminom upravne organizacije. Na osnovu toga proizilazi da upravu u organskom smislu ine, pored organa uprave i upravne organizacije.

Javna uprava

Osim pojma dravna uprava u teoriji se vrlo esto koristi izraz javna uprava. Ovaj naziv se zasniva na dualistikoj podjeli pravnog sistem na javno i privatno pravo gdje javno pravo titi interese javne vlasti a privatno pojedinca. Koristi se za oznaavnje:

a) dravnih organizacionih oblika, konkretnije strunog dijela dravnog aparata tzv. javne administracije

b) nedravnih organizacionih oblika, vrioca upravnih aktivnosti koji se u pravilu pojavljuju u vidu javnih preduzea i ustanova

c) strunog, odnosno upravnog aparata lokalnih samoupravnih jedinica (optina)

Iz navedenog proizilazi da je znaenje terminajavna uprava znatno ire od termina dravna uprava, jer obuhvata vrioce upravne aktivnosti kako u okviru dravnih organizacionih struktura tako i vrioce upravnih aktivnosti u okviru strunog aparata odreenih nedravnih organizacionih struktura, nalazei pri tome zajedniku crtu u obavljanju zadataka od opteg interesa.Pored toga, kao posebna obiljeja subjekata koji se podvode pod zajedniki naziv javne uprave spominju se:

njihov nelukrativni karakter (nemaju za cilj ostvarenje dobiti ve rade da bi se zadovoljile opte drutvene potrebe)

njihove aktivnosti regulisane su normama javnog prava

3. FUNKCIONALNI POJAM UPRAVE U FORMALNOM SMISLU

Odreivanje funkcionalnog pojma uprave u formalnom smislu vri se na osnovu njenih spoljanjih obiljeja, odnosno forme njenih aktivnosti. Kod ovog pristupa uporinu osnovu za odreivanje pojma uprave ine organi i organizacije koje ulaze u sastav uprave, nain rada, forma akata koji se donose u vrenju upravnih aktivnosti te nain vrenja kontrole javne uprave. Glavna osobina ovog stanovita je u injenici da polazi od specifinih karakteristika upravnog aparata koji se manifestuje u nekoliko izraajnih elemenata. Pri tome se posebno ukazuje na odreene strukturalne karakteristike vrioca upravnih aktivnosti. Istie se da su to u pravilu inokosni organi (jer upravne aktivnosti zahtijevaju brzo i efikasno odluivanje) za razliku od kolegijalnih organa koji su optereeni sporou u radu. Takoe, podvlai se princip zavisnosti upravnih organa i njihovih slubenika za razliku od tradicionalne nezavisnosti sudstva i sudija. U stvari, radi se o hijerarhijskoj strukturi upravne organizacije i njenoj povezanosti sa zakonom, to se manifestuje kroz njenu podreenost vladi. Radi se o strukturi hijerarhijskih odnosa kako izmeu dravnih organa uprave, tako i unutar samih organa uprave.

Akti uprave izdaju se u slobodnijoj formi, bez posebnog obrazloenja. Kontrolu nad vrenjem upravnih aktivnosti provode posebni organi (vii organi uprave) i posebni sudovi (administrativni tribunali).

Pristalice funkcionalnog pojma uprave u formalnom smislu polaze od pretpostavke da pravne funkcije drave nije mogue utvrditi na osnovu materijalnih odnosno sadrinskih obiljeja, ve na osnovu spoljanjih karakteristika pojedinih dravnih aktivnosti.

Sve savremene zemlje utvrdile su kako stroga pravila postupanja uprave tako i odgovarajuu formu akata uprave. U meuvremenu dolo je i do odreenih promjena u strukturalnim karakteristikama upravnog aparata, i to u pravcu jaanja njegove samostalnosti, iako je ta samostalnost drugaije prirode od samostalnosti i nezavisnosti sudova.

Iz navedenog proizilazi da odreivanje uprave u formalnom smislu sadri niz elemenata koji dovode u pitanje ispravnost ove koncepcije, jer se njeni primarni elementi izvode iz pozitivnog prava dotine zemlje, koje je podvrgnuto promjenama, to oteava pronalanje pouzdanih mjerila za njeno teorijsko definisanje. To predstavlja razlog da se teorijsko odreivanje uprave u formalnom smislu djelimino naputa.

4. FUNKCIONALNI POJAM UPRAVE U MATERIJALNOM SMISLU

Odreivanje pojma uprave u materijalnom smislu polazi od sadrinskih odnosno unutranjih obiljeja upravne djelatnosti. U teoriji razlikujemo vie pristupa. Prvi, prema kojem se pojam uprave u funkcionalnom smislu odreuje na negativan nain i drugi, koji taj pojam odreuje na pozitivan nain.

Negativan pristup polazi od podjele vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvrnu. Negativan pristupn naroito su zastupali Jelinek i Flainer. Negativno poimanje uprave crpi svoju osnovu iz naela podjele vlasti na zakonodavstvo, sudstvo i upravu. Prema ovom stanovitu upravu ine one vrste dravnih aktivnosti koje se nalaze izvan okvira zakonodavstva i sudstva. Izloeno shvatanje uprave ne odreuje ta ini upravu, ve govori ta nije uprava, ime se ne doprinosi odreenju pojma uprave.

Uprava u funkcionalnom smislu na pozitivan nain je izvrna djelatnost drave, odnosno osnovna djelatnost uprave (organa dravne uprave) je izvravanje zakona i drugih propisa. U pravnoj nauci je uloeno mnogo napora da se iznae adekvatno pozitivno definisanje uprave. Meutim, u tom pogledu nije pronaena opte prihvatljiva formula. To iz razloga to uprava obuhvata raznovrsne aktivnosti koje je teko podvesti pod jednu definiciju, a dijelom zbog toga to ona predstavlja jednu dinaminu drutvenu pojavu koja se stalno mijenja i prevashodno ovisi o pozitivnom pravu svake zemlje. U obilju razliitih pristupa izdvojiemo neke koji zasluuju posebnu panju:

1. uprava kao jedna od funkcija dravne vlasti

2. uprava kao djelatnost drave koja se dalje diferencira na

a) upravu kao javnu slubu - Digi Preobraaj javnog prava zadovoljenje drutvenih interesa, usluna djelatnost drave,b) upravu kao stvaralako-praktinu dravnu djelatnost rezultat je prerastanja normativistikog koncepta pravne drave u socijalnu dravu, usmjerena na zadovoljenje drutvenih, pojedinanih.........., ostvarivanje socijalnih ciljeva drutva.

Uprava kao jedna od funkcija dravne vlasti

Javlja se sa nastankom pravne drave, a ispoljava se kao pravno regulisano vrenje upravne vlasti.

Radi se o shvatanju upravne djelatnosti kao iskljuivo autoritativne aktivnosti pri ijem se vrenju koriste prerogativi politike vlasti. Dravni zadaci se ostvaruju izdavanjem zapovijesti, zabrana i dozvola, te vrenjem prinude. Pojedinac je potinjen dravi i ima status podanika bez pravne sigurnosti. Tek u prvoj polovini 19 vijeka vrenje dravne vlasti se transformie u pravne funkcije drave. Vrenje dravne vlasti povjerava se odgovarajuim dravnim organima, ispoljava se u stvaranju i primjeni prava.U tom smislu razlikuju se:

zakonodavstvo (legislativa)

izvrna funkcija (egzekutiva)

sudstvo(jurisdikcija)

Funkcionalni pojam uprave oznaava se kao djelatnost kojom uprava vri svakodnevne poslove i zadatke s ciljem drutvenog, privrednog i kulturnog napretka, tj. Poboljanjem opteg blagostanja drutva.Vrenjem dravne vlasti na pravno regulisan nain, osnovne funkcije drave dobivaju karakter pravnih funkcija drave koje se razlikuju od ostalih aktivnosti drave, po pravnom reimu kojem su podvrgnute

5. POZITIVNO PRAVNI POJAM UPRAVE

Pozitivno pravni pojam uprave odreuje taj pojam oslanjajui se na vaee propise u odreenoj dravnoj zajednici. Ustav BiH kao sloene dravne zajednice prihvata princip podjele funkcija zajednikih nadlenosti. Zakonodavnu funkciju vri skuptina, izvrnu vre predsjednitvo i ministarski savjet ukljuujui i ministarstva u ijim rukama je politiko izvrna i upravna funkcija, dok sudsku vri ustavni sud i sud BiH.Ustav RS takoe utvruje princip podjele vlasti na zakonodavnu (ustavotvornu) vri narodna skuptina, izvrnu-predsjednik Republike i Vlada, ukljuujui i ministarstva u ijem je rukama politiko-izvrna i upravna funkcija, a sudsku vre sudovi, Ustavni sud obezbjeuje zatitu ustavnosti i zakonitosti.U organizacijskom smislu pod pojmom uprava oznaavaju se odreeni vrioci organa uprave koji obavljaju odreene funkcije.

Odreivanje pozitivno pravnog pojma uprave u funkcionalnom smislu polazi od poslova i zadataka koje dravna uprava obavlja prema naem vaeem pravu. U tom smislu Ustav RS propisuje da poslove dravne uprave obavljaju ministarstva i drugi republiki organi uprave. Oni provode zakone i druge propise i opte akte narodne skuptine i vlade, kao i akte predsjednika republike, rjeavaju o upravnim stvarima, vre nadzor kao i druge poslove utvrene zakonom o dravnoj upravi.

Ministarstva obavljaju sledee poslove:

primjenjuju zakone i druge propise

rjeavaju u upravnim stvarima

vre upravni nadzor

Pripremaju zakone

obavljaju strune i druge poslove utvrene zakonom

Iz sklopa poslova kojima je normativno odreen okvir djelatnosti dravne uprave proizilazi da su na prvom mjestu istaknuti poslovi izvravanja zakona, rjeavanje o upravnim stvarima, vrenje upravnog nadzora, to govori da je zakonodavac izuzetnu panju posvetio poslovima autoritativnog karaktera, vrenja dravne vlasti.

6. ISTORIJSKI RAZVOJ UPRAVE

Uloga uprave vezana je za ulogu drave, bez postojanja drave ne moe se govoriti o postojanju dravne uprave, jer se uprava u gotovo svim istorijskim razdobljima pojavljuje kao naroit aparat za ostvarivanje ciljeva drave.

- Magistratski tip uprave

Jo u antiko doba, pojavom gradova-drava, znatno je uslonjena organizacija ivota, te se u ranoj diferencijaciji dravnog sistema vlasti i uprava jo ne razlikuju, jer su dravni poslovi od odbrane zemlje do istoe ulica, svi podjednako politiki i upravni. Takav tip uprave poznat je u teoriji kao magistratski tip uprave. Magistrati su u rimskoj dravi imali vrlo iroka normativna ovlatenja, obavljali su niz poslova politikog i upravnog sadraja. Ve u starom Rimu potanska sluba dobija karakter javne slube, te je dolo do jasnije podjele uprave na finansijske poslove, pravosudne, te javne i policijske poslove, koji e se mnogo vijekova kasnije razviti u klasine resore uprave.

- Uprava u reimu feudalne epohe

U srednjem vijeku, jedno od glavnih obiljeja dravne organizacije je PARTIKULARIZAM. Srednji vijek nije vrijeme jakih nacionalnih drava. Centralna vlast je slaba, naruena stalnim partikularizmom i sukobima izmeu vladara, crkve i plemstva. Crkva je glavni integrativni faktor feudalnog drutva. Razlike prema plemenskoj organizaciji imale su za posljedicu razlike u upravi. Uprava je vojna, plemenska, dravna, pa ak i mjesna i privatna. U Francuskoj se rano razvila Kraljeva uprava, iji je cilj stvaranje jedinstvene uprave za itav teritorij. A sadrajni okvir Kraljeve uprave inili su poslovi vezani za dvor i kraljeve posjede. Takoe, ovdje se moe spomenuti i uprava koju su obavljali nosioci tzv. Imunitetne vlasti, a koji su bili osloboeni od grofove lokalne, dravne vlasti te od poreza i drugih kraljevih nameta. Razdoblje od 16 18 vijeka, gledajui sa aspekta uprave je razdoblje kad ona postepeno poprima karakter profesionalne slube. Tako se u Francuskoj umjesto porodinog savjeta formira dravni savjet, a koji su sainjavale osobe koje su imale struno i praktino znanje. U ovom razdoblju upravni aparat je iskljuivo vezan za osobu vladara i nije podvrgnut opteobaveznim pravnim normama.

Za razliku od feudalizma koji se razvio na Zapadu, Osmanlijska drava razvila je specifian oblik monarhijske integracije sa jakom i akciono efikasnom centralnom vlau, gdje se ekonomska i politika vlast spaja u rukama drave, za razliku od feudalizma gdje se ta vlast spaja u rukama feudalca putem feuda. Sva vlast integrisana je u rukama i linosti sultana (nie je veliki vezir, zatim ljudi pera u administraciji, zatim ljudi maa u vojnoj upravi, zatim ljudi zakona u dravnoj upravi).

Kapitalistiko drutvo

Francuska buroaska revolucija 1789. g. oznaila je definitivan kraj feudalnog drutvenog sistema, te je preovladao novi kapitalistiki drutveni sistem, iju osnovu ine privatno vlasnitvo i graani kao subjekti i izvor svakog politikog legitimiteta. Proklamovana su tri osnovna naela: JEDNAKOST, SLOBODA, RAVNOPRAVNOST

Dravu koja je bila nuno zlo, trebalo je svesti na to manju mjeru i to ograniavanjem dravne uprave, kao glavnog nosioca ostvarivanja jedinstvene dravne vlasti u vrijeme apsolutne monarhije. To se postie u prvom redu politiko-pravnom kontrolom dravne uprave i pravnim regulisanjem njenog djelovanja. Politiku kontrolu vri parlament, a pravnu sudovi putem posebnog sudskog postupka. Oblikuje se zakonska drava.

7. RAZVOJ UPRAVE U DOMAEM PRAVU

Poetni oblici razvoja

Srednjevjekovna srpska drava za vrijeme Nemanjia je drava stalekog tipa, ija organizacija vlasti i prava su izgraivani po uzoru na vizantijsko pravo. Dravna vlast pripadala je vladaru i vlasteli. Glavni peat feudalnom reimu srednjevjekovne Srbije daje proklamovanje zakonitosti institucionalizovano Duanovim Zakonikom, iji je istorijski znaaj veoma velik, jer pokazuje da se Srpska srednjevjekovna drava po svojoj strukturi i pravnoj kulturi nije razlikovala od tadanjih drava zapada.

Dravna uprava (1918 1941)

Nakon stvaranja Kraljevine SHS 1918. donesen je tzv. Vidovdanski ustav 1921., koji polazi od principa podjele vlasti. Ustavom je bilo propisano da upravnu vlast vri kralj preko ministara, koji stoje na elu pojedinih organa dravne uprave.

Ustav iz 1931. polazi od principa podjele vlasti na zakonodavnu, upravnu i sudsku. Upravnu vlast i dalje je vrio kralj preko ministara koje je sam imenovao. Jugoslavija je podijeljena ovim ustavnim aktom na 9 banovina, koje su imale status upravnih i samoupravnih jedinica, a koje su dalje bile podijeljene na srezove i optine. Ban je imao iroka ovlatenja, a protiv njegovog rjeenja je bila predviena alba Dravnom savjetu.

Dravna uprava (1941 1991)

Poetak ustavnosti u tzv. drugoj Jugoslaviji oznaio je ustav iz 1946. g., gdje je naelo jedinstva vlasti uz tzv. naelo demokratskog centralizma prihvaeno kao jedno od osnovnih naela dravnog ureenja Jugoslavije. Najvii izvrni i upravni organ bila je VLADA, koja je u svojim rukama objedinjavala politike upravne prerogative. Na federalnoj razini postojala su i ministarstva kao organizacioni oblici organa uprave. Radikalan zaokret u razvoju drutvenopolitikog sistema zapoeo je uvoenjem SAMOUPRAVLJANJA 1950. g. i njegovom ustavnom potvrdom. Privredne organizacije ne ine vie dio dravne uprave, a uprava prema njima ima samo ona ovlatenja koja su joj data zakonom, odnosno drugim propisom utemeljenim na zakonu.

Nov pristup poloaju i ulozi uprave normativno je razradio Zakon o dravnoj upravi (dravna uprava donosi podzakonske akte). Pored ovog Zakona ovo razdoblje obiljeeno je sa jo dva vrlo znaajna zakonska propisa i to sa Zakonom o optem upravnom postupku (1956) i sa Zakonom o upravnim sporovima (1952).

Ustav iz 1963. je posebno isticao naela koja su znaajna za rad organa uprave, kao to su naela: ustavnosti i zakonitosti, samostalnosti u radu, odgovornosti funkcionera organa uprave, naelo javnosti i druga.

Prema ustavu iz 1974. drava je predstavljala sloeniju cjelinu iju su strukturu inile drutveno-politike zajednice, od kojih je svaka samostalna da u okviru svojih prava obavlja odreene dravne funkcije na svojoj razini. Optinski organi uprave bili su osnovni nosioci poslova uprave svih drutvenopolitikih zajednica u zemlji.8.PREDMET I METOD UPRAVNOG PRAVA

Prve pokuaje definisanja upravnog prava kao posebne grane prava treba traiti u francuskoj pravnoj misli. U pogledu definisanja upravnog prava u klasinoj francuskoj teoriji bila su prisutna dva gledita. Prema jednom objekt te grane prava ine pravne norme koje se odnose na posebnu granu javne vlasti (upravne vlasti) dok prema drugom objekt te grane prava ine pravne norme kojima se regulie vrenje javnih slubi.

U novije vrijeme upravno pravo se definie kaopravo koje se primjenjuje na upravu u dvostrukom smislu rijei koja oznaava organizaciju i djelatnost.

I veina njemakih teoretiara u definisanju predmeta upravnog prava polazi od pravnih normi koje se odnose na upravu. To znai da upravno pravo predstavlja normativnu disciplinu koja pokriva upravu, njenu djelatnost, organizaciju i postupak.

Gotovo na isti nain definie se upravno pravo i u engleskoj teoriji upravno pravo se bavi djelovanjem upravne vlasti i kontrolom nad njom s jaim naglaskom na funkciju nego na organizaciju.

U prouavanju ove pravne discipline koriste se raznovrsni metodi:

Metoda loginog zakljuivanja, indukcije i dedukcije, metoda analize i sinteze i dr.

Meu metodama nauke upravnog prava dominantnu poziciju ima pravni (dogmatski) metod. Ovaj metod se koristi za istinitu spoznaju znaenja sadraja pravnih normi koje ine predmet upravnog prava, iz kog razloga se jo naziva i normativistikim. Bitna odlika ovog metoda sastoji se u injenici to svojim formalno logikim i jezikim instrumentima nastoji otkriti pravo znaenje pravne norme.

Pored pravnog kao osnovnog metoda koriste se i drugi nauni metodi koji se oznaavaju kao dopunski. Tu se prije sveg misli na socioloko pravni metod kojim se pravna norma stavlja u konteks drutvene stvarnosti. Takoe nije zanemarljiv ni istorijski metod koji treba da odgovori na pitanje koje su okolnosti uticale na nastanak i razvitak pravne norme.

Komparativni metod (uporedni) koristi se za bolje sagledavanje odreenih pravnih pojava uporeivanjem razliitih tipova prav u pravnim sistemima razliitih drava.9.UPRAVNO PRAVO U OKVIRU PRAVNOG SISTEMA EU

Organizacionu strukturu Evropske unije ine:

Savjet ministara predstavlja najznaajniji politiki i odluujui organ zajednice. Sainjavaju ga resorni ministri drava lanica zavisno od pitanja koja su na dnevnom redu. Savjet ministara predstavlja tijelo u kojem se usklauju nacionalni interesi drava lanica

Evropska komisija je po vanosti drugi organ zajednice, a po nekima i prvi. Komisija je trenutno sastavljena od 17 lanova (po 2 iz veih i 1 iz manjih drava) a za svoj rad odgovara uniji. Komisija je izvrni organ unije.

Evropski savjet predstavlja najvii politiki organ unije, a ine ga efovi drava odnosno vlada drava lanica

Evropski parlament nema poziciju zakonodavnog organa ve djeluje kao savjetodavno tijelo i u nekim situacijama ima i nadzorna ovlatenja prema komisiji i Savjetu ministara.

Evropski sud pravde obavlja razliite sudske funkcije. Pojavljuje se u poziciji ustavnog suda kada odluuje o kontroli zakonitosti, zatim u poziciji meunarodnog suda kada tumai odredbe ugovora, te u ulozi drugostepenog suda kada donosi odluke po prethodnom pitanju.

Pravni sistem Evropske unije polazi od tri osnovna ugovora Evropske zajednice, zatim od ugovora i akata o pristupanju drava Evropskoj zajednici te ugovora iz Mastrihta 1992.godine. Pored toga ovaj pravni sistem je upotpunjen sa nizom akata koje donose organi unije te sve vie sudskom praksom koja se stvara odlukama Evropskog suda pravde. Iz navedenog proizilazi da se za ustanovljenje pravnih odnosa unije primjenjuju dvije vrste pravnih pravila. To su pravna pravila to ih donosi sama unija i pravna pravila to ih donose drave lanice.

U mnotvu pravnih normi koje donose institucije Evropske unije jo se ne moe govoriti o sistemu pravnih normi koje bi inile izdiferenciranu cjelinu upravnog prava. Zato se moe konstatovati da je evropsko upravno pravo jo uvijek u fazi nastajanja. Razvojna linija upravnog prava Evropske unije odvija se prije svega kroz sudsku praksu Evropskog suda pravde. U tom pogledu rjeavaju se sporovi:

izmeu slubenika i zajednice

o zakonitosti akata Evropske unije

izmeu pojedinca i zajednice

dijelom vezani za zatitu ljudskih prava

Upravno pravo Evropske unije se stvara kroz proces meusobnog uticaja nacionalnih pravnih sistema i pravnog sistema Evropske unije.

10. POJAM UPRAVNO PRAVNOG ODNOSA

Upravno pravni odnos je posebna vrsta pravnog odnosa koji nastaje u oblasti djelovanja uprave. Svaki pravni odnos je drutveni odnos koji je ureen pravnom normom. Pravnost jednog odnosa ini njegov pravni sadraj koji proizilazi iz meusobnih prava i obaveza uesnika odnosa ije izvrenje obezbjeuje drava kao nosilac autoriteta vlasti.

Upravno pravni odnos zauzima vano mjesto u teoriji upravnog prava jer predstavlja njegov temeljni institut, koji se razlikuje od drugih pravnih odnosa.

Iako ima sva obiljeja koja imaju drugi pravni odnosi, upravno pravni odnos ima i odreena obiljeja koja ga ine razliitim. Njegova specifinost se ispoljava u injenici to nastaje u oblasti upravnog djelovanja u kojoj uprava istupa kao nosilac autoriteta vlasti. U odnosu na druge pravne subjekte nastupa sa jaom pravnom voljom. Ne zasniva se na kombinaciji volja subjekata niti u pravilu moe nastati saglasnou njihovih volja, ve se zasniva na jednostranom izraavanju volje jedne od strana u tom odnosu. Jednostranost i jaa volja su odlika upravno pravnog odnosa. Jau stranu ine subjekti koji vre upravnu vlast, dok drugu stranu ine prije svega graani, njihove asocijacije i pravna lica.

Prema tome, bitna odlika upravnopravnog odnosa je subordinacija subjekata u odnosu, jer subjekti koji nastupaju u ime dravne vlasti nastupaju s jaom voljom i mogu obavezivati druge subjekte i mimo njihove volje.

11.SUBJEKTI UPRAVNO-PRAVNOG ODNOSA

Upravno pravni odnos mora imati najmanje dva subjekta, odnosno dvije strane koje stoje jedna naspram druge.

Jedna strana je uvijek nosilac dravne vlasti. To su u prvom redu dravni organi uprave, drugi dravni organi i organizacije kojim su zakonom povjerena javna ovlatenja te drugi nedravni subjekti (organi teritorijalne autonomije ili lokalne samouprave) koji su zakonom snabdjeveni dravnim prerogativima.

Drugu stranu ine fizika ili pravna lica (a i neki drugi subjekti) pod pretpostavkom da mogu biti nosioci prava i obaveza u konkretnom sluaju. To su uesnici prema kojima je usmjerena aktivnost ovlatenih subjekata dravne vlasti. ine ih u prvom redu pojedinci, preduzea, ustanove i druge organizacije. U odreenim situacijama mogu se pojaviti i dravni organi, ali ne u poziciji organa vlasti, ve u poziciji svakog drugog subjekta (npr. Organi uprave ele adaptirati svoje prostorije pa zatrae dozvolu nadlenog organa9Upravno pravni odnos se moe zakljuiti izmeu:

dravnih organa i organizacija koje vre javna ovlatenja, s jedne strane i graana, s druge strane (npr.donoenjem rjeenja od strane nadlenog organa za finansije o razrezu poreza)

dravnih organa s jedne strane i organizacija koje vre javna ovlatenja, s druge strane (npr. donoenjem rjeenja nadlenog organa za poslove upravne inspekcije o nepravilnosti u rjeavanju u upravnim stvarima od strane fakulteta)

dravnih organa i drugih organizacija, preduzea, udruenja (upravno pravni odnos se zasniva donoenjem rjeenja o izdavanju odobrenja o rekonstrukciji prostora nekoj firmi)

organizacija koje vre javna ovlatenja i drugih organizacija (donoenjem rjeenja od strane preduzea kojim se drugom preduzeu daje pravo na postavljanje natpisa pored javnih puteva)

dravnog organa i slubenog lica (donoenjem rjeenja vojnog organa o odbijanju sluenja aktivnog vojnog lica za unapreenje u vii in)

samih dravnih organa (donoenjem rjeenja sanitarnog inspektora kojim se nareuje organu uprave da pobolja higijenske uslove rada u svojim prostorijama)

12. NASTAJANJE, SADRINA I PRESTANAK UPRAVNO-PRAVNOG ODNOSA

Upravno pravni odnos nastaje na dva naina:

Donoenjem upravnog akta ili

Neposredno na osnovu zakona (dravljanstvo).

U pogledu nastajanja upravnopravnog odnosa treba razlikovati pravni osnov njegovog nastanka od naina njegova uspostavljanja. Upravnopravni odnos uvijek svoj osnov nalazi u optoj pravnoj normi, koja propisuje sadrinu pravnog odnosa a nastaje najee putem donoenja upravnog akta od strane ovlatenog nosioca dravne vlasti i njegovim dostavljanjem drugoj strani (stranci). Momenat zasnivanja upravnopravnog odnosa smatra se prijem akta od strane drugog subjekta kao uesnika upravno pravnog odnosa. Treba razlikovati dva naina donoenja upravnog akta. Upravni akt moe biti donijet nakon postupka koji je pokrenut po slubenoj dunosti (ex officio) ili na prijedlog stranke (ex privata).

Po pravilu, ako je upravni akt donijet po slubenoj dunosti onda se u odreenom subjektu u upravnopravnom odnosu prema kome je akt uperen, nameu neke obaveze (plaanje poreza) a ako je donijet po zahtjevu stranke onda se radi o priznavanju nekog prava (na invalidninu).

Kod uspostavljanja upravno pravog odnosa upravni akt se u pravilu donosi u pismenom obliku, mada se u izuzetnim sluajevima moe donijeti i usmeno.

Za razliku od eksplicitnog (redovnog) uspostavljanja upravno pravnog odnosa putem donoenja upravnog akta, treba razlikovati implicitno (neredovno) uspostavljanje odnosa putem tzv. utanja uprave. Ovdje upravnopravni odnos nastaje preutno bez donoenja pismenog ili usmenog upravnog akta, uz zakonsku pretpostavku da je upravni akt donijet.

U rijetkim sluajevima upravnopravni odnos moe nastati i samim zakonom, bez donoenja upravnog akta. Ovaj pravni odnos nastaje zato to je nastupila injenica za njegovu primjenu na konkretan sluaj, npr. Dijete u momentu roenja stie dravljanstvo svojih roditelja nezavisno od mjesta roenja.

Sadrina upravno-pravnog odnosa

Treba razlikovati na jednoj strani prava i obaveze ovlatenih nosioca dravne vlasti, a na drugoj, prava i obaveze drugih uesnika.

Prava ovlatenih nosioca dravne vlasti sastoje se u mogunosti nametanja odreenog ponaanja drugom subjektu. To ovlatenje nije izraz njihovog linog prava ve je izraz njihove dunosti. Njihova je obaveza da tite prava stranaka, i da se staraju o izvravanju njihovih obaveza. Na to ih sili kategorika pravna norma.

Prava drugih uesnika u upravnopravnom odnosu predstavljaju subjektivna prava, utvrena pravnim aktom (pojedinanim ili optim) kojim je odnos uspostavljen. Subjektivna prava i obaveze predstavljaju bit upravnopravnog odnosa. Ona su strogo linog i neimovinskog karaktera, to znai da njima ovlateni subjekt u pravilo ne moe raspolagati, niti ih moe prenositi na druga lica (npr. Sluenje vojnog roka).Odreenu specifinost upravnopravnom odnosu daje okolnosti da se obaveze iz ovog odnosa uvijek izvravaju (u sluaju da izvrenik ne izvri svoju obavezu) uz pomo neposredne primjene fizike prinude, a ne putem izricanja posebnih sankcija.

Prestanak upravno pravnog odnosa oznaava trenutak u vremenu kojim se okonava dejstvo upravnog akta kojim je zasnovan. Moe se javiti u sledeim sluajevima:

jednostranim raskidom (organ odustane od daljeg voenja upravnog postupka koji je pokrenuo po slubenoj dunosti)

jednostranom voljom drugog uesnika u upravnopravnom odnosu (odricanjem od ovlatenja sadranog u aktu)

donoenjem novog upravnog akta kojim se raniji stavlja van snage

upravnim aktom nekog drugog subjekta ili presudom suda u upravnom sporu zavretkom odnosno iscrpljenjem dejstva upravnog akta kojim je upravnopravni odnos zasnovan

usljed naknadne nemogunosti pravnog dejstva akta kojim je zasnovan upravno pravni odnos (smrt drugog uesnika u odnosu, ili propast stvari koja je bila predmet odnosa)

usljed ispunjenja predvienog raskidnog uslova odreenog odnosa.

13. UPRAVNO PRAVO KAO DIO JAVNOG PRAVA

Podjela prava na javno i privatno datira jo od rimskog vremena. Javno pravo titi interese javne vlasti a privatno interes pojedinca. U rimskom periodu u okviru tzv. javnog prava nalaze se odreeni elementi upravne funkcije koje je poznavala rimska drava u vrijeme republike, kao to su upravljaka uloga konzula, staranje o javnim funkcijama od strane kvestora te staranje o javnom redu i miru od strane edila.

Razvoj ideje o dvodiobi prava na javno i privatno tekao je sve do 19 vijeka kada poinju ozbiljna osporavanja pa ak i poricanja ove tradicionalne podjele.

U uslovima savremene drutvene regulacije nemogue je izbjei pojave sve eeg preplitanja normi javnog i privatnog prava, to potvruje da nije mogue povui otru i principijelnu razliku izmeu ovih pravnih podcjelina. To nije mogue ni diferencijacijom pravnih normi na prinudne i dispozitivne, da bi se na toj podlozi povukla razlika izmeu javnog i privatnog prava, gdje bi javno pravo bilo prisilno, a privatno dispozitivno. Iako u velikom broju sluajeva postoji ova razlika, moe se prihvatiti stanovite o prevazi prisilnih normi u oblasti javnog prava.

14. ODNOS IZMEU UPRAVNOG I USTAVNOG PRAVA

Upravno pravo ima najvie dodirnih taaka sa ustavnim pravom. Njihova bliskost i povezanost navela je njemaku pravnu teoriju da nije pravila razliku izmeu ove dvije pravne grane, uvrtavajui ih kao dva dijela jedne cjeline u tzv. dravno pravo. Nije rijetka pojava da se upravno i ustavno pravo u anglosaksonskim zemljama izlau zajedniki kao ustavno i upravno pravo. Meutim, ak i tamo gdje izmeu ove dvije grane pravnog sistema postoji izvjesna podudarnost, mogue je meu njima nai precizno razgranienje. Ustavom kao najviim pravnim, politikim i konstitutivnim aktom jedne zemlje, utvruju se naela politikog i drutvenog ureenja.

Upravno pravo slijedi opte pravne principe i institucije ustavnog prava, koje se odnose na organe dravne vlasti, njihovu organizaciju, nadlenost, nain rada, posebno kad su u pitanju izvrne i upravne funkcije vlasti, zatim naela ustavnosti i zakonitosti, naela javnosti, zatite ljudskih prava i sl. Prema tome upravno pravo detaljnije regulie i razrauje norme ustavnog prava koje naelno i najoptije ine podlogu i okvir za ovu granu prava.

15. ODNOS IZMEU UPRAVNOG PRAVA I KRIVINOG PRAVA

Iako se upravno i krivino pravo bitno razlikuju kako po svom predmetu tako i po metodu regulisanja, ipak se izmeu ove dvije grane prava mogu nai odreene dodirne take.

Krivino pravo ine pravne norme koje se odnose na krivino djelo, uslove odgovornosti za izvreno djelo te sistem sankcija prema uiniocima, dok se normama upravnog prava preciziraju pravila ponaanja za budue sluajeve a ne sankcije. Take dodira u nekim sluajevima i poklapanja izmeu ove dvije grane prava mogu se nai i u oblasti prekraja.

Uvrtavanje prekraja u upravno pravo vue svoje korijene iz policijskih delikata koje je izricala policija odnosno nadleni organ uprave, to je presudilo da se prekraj nae u okviru ove grane prava.

Neposredni dodir normi upravnog i krivinog prava moe se nai kod krivine odgovornosti upravnih slubenika (krivino djelo protiv slubene dunosti) koje je ugraeno u korpus normi upravno pravnog karaktera. Slina konstatacija moe se izrei za disciplinske delikte upravnih slubenika, gdje je prisutna primjena normi krivinog prava.

U domenu upravnog prava i krivino-procesnog prava mogu se pronai dodirne take i to u obavljanju poslova dravnih organa u tzv. pretkrivinom postupku. U toj fazi policija vri znaajne zadatke kao to su: otkrivanje, hapenje i privoenje osumnjienih lica, pretresanje lica i sl.

16. ODNOS UPRAVNOG I FINANSIJSKOG PRAVA

Danas finansijsko pravo predstavlja samostalnu granu prava (iako se jo uvijek u nekim stranim dravama smatra sastavnim dijelom upravnog prava) koja obuhvata pravne norme koje se odnose na budetsko i poresko pravo, kao i norme koje se odnose na pripremanje, odobravanje i realizaciju budeta i o prikupljanju poreza i drugih dabina. Iako u okviru finansijskog prava preteu norme tzv. finansijsko pravnog karaktera, ipak veliki dio normi tzv. izvrnog karaktera ulazi u okvir upravnog prava. To su pravne norme kojima se uspostavljaju upravnopravni odnosi imovinsko pravne prirode uz koritenje upravnih instrumenata (upravnih i materijalnih akata) npr. povodom naplate poreza i carinskih dabina.

Pored toga u okvir upravnog prava spada i organizacija upravnih organa koji se bave pitanjem finansija.

17. ODNOS UPRAVNOG I GRAANSKOG PRAVA

Povlaenje razlike izmeu upravnog i graanskog prava trai se u predmetu i metodu regulisanja odgovarajuih drutvenih odnosa. Upravno pravo proteira javno pravne odnose neimovinskog karaktera, dok graansko pravo regulie imovinske odnose i javlja se kao predstavnik privatnog prava. Meutim, kod povlaenja razlike ove dvije pravne grane javljaju se odreene potekoe iz razloga to upravno pravo moe obuhvatiti i odreene odnose imovinsko pravnog karaktera (npr. vezane za eksproprijaciju i poreske dabine).

Za graansko pravo karakteristino je da se pravni odnosi zasnivaju prvenstveno saglasnou volja subjekata, dok je za upravno pravo suprotno, jer se odnosi koji se reguliu normama ove grane prava uspostavljaju na bazi neravnopravnosti uesnika u odnosu.

Posebne tekoe u uspostavljanju jasne granice izmeu normi graanskog i upravnog prava javljaju se povodom dobara u optoj upotrebi gdje se ispreplie primjena upravnog i graansko-stvarnog prava. Pored toga u nekim oblastima je odnos upravnog i graanskog prava posebno blizak. Npr. ugovor o kupoprodaji nepokretnosti moe biti uslov za zasnivanje upravnopravnog odnosa, jer stvara obaveze za odreenog uesnika u graansko pravnom odnosu da plati porez na promet.

18. ODNOS UPRAVNOG I TRGOVINSKOG PRAVA

Trgovinsko pravo kao posebna grana prava obuhvata pravne norme koje se odnose na status i poslovanje privrednih subjekata, njihove meusobne odnose kao i odnose sa dravnim i drugim javnopravnim tijelima.

Izvjesne dodirne take postoje izmeu upravnog i trgovinskog prava, iako njihovo razgranienje ne predstavlja nikakav problem kako zbog razliitog predmeta tako i zbog razliitog metoda. Relacije dodira treba traiti u tzv. javnim ovlatenjima koja drava dodjeljuje javnim slubama, naroito javnim preduzeima, te u vezi s tim upravnim ugovori koji se zakljuuju s ciljem funkcionisanja javne slube. Upravni nadzor nad privrednim subjektima, davanje administrativnih dozvola, saglasnosti i sl. predstavljaju znaajne linije dodira izmeu upravnog i trgovinskog prava.

19. ODNOS UPRAVNOG I PORODINOG PRAVA

Predmet porodinog prava su porodinopravni odnosi i to lini i imovinski odnosi koji nemaju prometni karakter. Take vezivanja sa upravnim pravom ove grane prava nalazi se u pravnim normama koje reguliu lini status. Jedan dio normi kojima se regulie lini status je vezan sa porodinopravnim odnosom pa zato ulazi u okvir porodinog prava, dok drugi dio normi kojima se reguliu lini odnosi na autoritativan nain ini sastavni dio upravnog prava (lino ime, prebivalite, dravljanstvo).

Pored toga, jedan dio pravnih normi kojima se reguliu instituti usvajanja i starateljstva lei na graninom podruju upravnog i porodinog prava. Znaajnu ulogu u zakljuivanju usvajanja imaju upravo organi uprave. Norme upravnopravnog karaktera prisutne su i u postupku ograniavanja roditeljskog prava od strane organa starateljstva, kao i u pravnom normiranju voenja slubenih evidencija o porodinom stanju i u vezi s tim izdavanje uvjerenja.

20. ODNOS UPRAVNOG PRAVA I NAUKE O UPRAVI

Osnovni zadatak nauke o upravi je da sistematizuje i sreuje norme upravnog prava, da ih izuava i tumai radi utvrivanja njegovog mjesta u pravnom sistemu i naina njihove primjene. Ova nauna disciplina sagleda pored pravnih i druge tzv. vanpravne aspekte kao to su politiki, organizacioni, socioloki, psiholoki, etiki, tehniki i dr. koji nesumnjivo imaju uticaj ne samo na prirodu i karakter uprave nego i na sadrinu njenih aktivnosti.

Nauka upravnog prava i nauka o upravi imaju za predmet prouavanja istu drutvenu pojavu-upravu, ali se to prouavanje vri sa razliitih aspekata. Upravno pravo obuhvata prouavanje uprave sa pravnog aspekta, dok nauka o upravi za predmet svog izuavanja ima uglavnom vanpravne pojave u vezi sa organizacijom i metodama rada uprave. Imajui u vidu injenicu da ona nosi oznake empirijske dakle iskustvene drutvene nauke, jasno je da svoj oslonac nalazi u prethodnom znanju i ranije postavljenim teorijskim postavkama iji rezultati su od viestruke koristi i za nauku upravnog prava.

21. IZVORI UPRAVNOG PRAVA (OPTE NAPOMENE I FORMALNI IZVORI)

Izvori prava se dijele na materijalne i formalne izvore.

Izvorima prava u materijalnom smislu oznaavaju se odreeni drutveni inioci koji stvaraju pravne norme i odreuju njihovu sadrinu, dok se kao izvori u formalnom smislu redovno javljaju razliiti pravni oblici kojima se izraava pravo u materijalnom smislu, a to su najee opti pravni akti. Imajui u vidu da je upravno pravo samo jedna od grana jedinstvenog pravnog sistema, naelno nije mogue govoriti o nekim posebnim izvorima upravnog prava, jer ne postoji neka bitna razlika izmeu izvora upravnog i nekog drugog prava. Izvore upravnog prava u veem obimu ine podzakonski opti akti dok za ostale grane prava pravne izvore ine u pravilu zakoni.

Savremeno upravno pravo odlikuje dinamian razvoj uz stalne promjene pravnih normi to oteava primjenu u svakodnevnom ivotu. Pravne norme upravnog prava sadrane su u velikom broju materijalnih propisa.

Izvore upravnog prava karakterie i parcijalnost, nesavrenost te izrazita hijerarhija pravnih izvora. Parcijalnost se manifestuje u injenici to se oblasti koje spadaju u upravno pravo ureuju sa veim brojem zakona i drugih propisa, a ne jednim propisom.

Pod formalnim izvorima upravnog prava u zemljama evropskog kontinentalnog pravnog sistema podrazumijevaju se najee opti pravni akti, dok se u zemljama anglosaksonskog pravnog sistema kao izvori oznaavaju pojedinani pravni akt (sudske presude) koji imaju karakter sudskog precedenta i uzimaju se kao obavezni za sudije koje donose odluke.

Formalni izvori prava mogu biti pisani ili nepisani neposredno izdati od donosioca pravnih propisa, te posredni izvedeni iz pravne prakse i obiaja. Formalni izvori upravnog prava ine jednu hijerarhijsku strukturu. Pravna snaga pojedinih izvora uslovljena je poloajem dravnih organa u hijerarhijskoj strukturi kao i postupkom po kome se donose odreene vrste optih pravnih akata.

Struktura izvora upravnog prava je prevashodno ovisna od pozitivnog prava odreene zemlje. Polazei od te injenice moe se ustanoviti da izvore upravnog prava u naem pravnom sistemu ine:

1. ustavni propisi,

2. zakonski propisi,

3. meunarodni ugovori,

4. podzakonski opti pravni akti dravnih organa,

5. podzakonski opti akti jedinica lokalne samouprave,

6. opti pravni akti nedravnih subjekata,

7. pravna praksa dravnih organa,

8. obiaji,

9. upravnopravna nauka i tehnika pojedinih nauka, struka i vjetina

22. USTAV I USTAVNI PROPISI KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

U formalnom smislu ustav je najvii pravni akt kojim se uspostavlja politiki i pravni poredak jedne zemlje. Po svom karakteru on je jednako politiki kao i pravni.

Prema ustavu BiH, entiteti i njihove nie jedinice moraju potovati Ustav BiH. Ustav RS utvruje da zakoni, statuti i drugi opti akti moraju biti u saglasnosti sa ustavom, a da ustav RS treba biti u saglasnosti sa Ustavom BiH samo u onom dijelu materije koja je data, odnosno prenesena u nadlenost zajednikih institucija BiH.

Sa stanovita upravnog prava, odredbe ustava mogu se pojaviti kao neposredan i posredan izvor. Neposredna primjena ustavnih normi je prisutna u onim situacijama kada ih subjekti uprave neposredno primjenjuju u vrenju upravnih aktivnosti a da prethodno nisu razraene zakonima. Te situacije se u pravilu javljaju, kod primjene odredaba o pojedinim ustavnim slobodama i pravima.Mnogo ee se ustavne norme javljaju kao posredan izvor ustavnog prava. To su sve one situacije u kojima se ustavne norme ne primjenjuju direktno, ve preko zakonskih i drugih propisa kojima se ustavne norme razrauju.

Amandmani, budui da ine sastavni dio ustava predstavljaju izvore upravnog prava.

I ustavni zakon za sprovoenje ustava moe se formalno pojaviti kao izvor upravnog prava, jer se njime odreuje koje zakone i u kom roku treba uskladiti sa odredbama novog ustava.

23. ZAKONSKI PROPISI KAO IZVORI USTAVNOG PRAVA

U hijerarhijskoj strukturi odmah poslije ustava, kao najznaajniji formalni izvor prava smatra se zakon. Zakonom se oznaavaju opti pravni akti koje u posebnom postupku i u posebnoj formi donosi zakonodavno tijelo. Primarna vanost zakona kao izvora upravnog prava proizilazi iz naela zakonitosti u vrenju upravnih aktivnosti prema kom svi akti i radnje dravnih organa uprave i drugih zakonom ovlatenih subjekata moraju biti u skladu sa zakonom.

Uredba sa zakonskom snagom je optenormativni akt efa drave ili vlade, koja se donosi u vanrednim okolnostima usljed nemogunosti rada zakonodavnog tijela, a njome se reguliu pitanja iz nadlenosti skuptine. Pravno mogu biti ak jae od zakona jer ustavom moe biti predvieno da se njima u vrijeme trajanja vanrednih okolnosti suspenduju odreene odredbe i samog ustava. Predstavljaju akte privremenog karaktera jer se podnose na potvrdu nadlenoj skuptini im se stvore uslovi za njeno sastajanje.

Od tzv. obinih razlikuju se interpretativni i kolizioni zakonski propisi.

Interpretativni zakon je takav akt kojim se tumai ve ranije donesen zakon od strane istog donosioca. Akt tumaenja nije nikakav samostalni akt, ve akt koji je svojom sadrinom vezan za zakon koji tumai. Predstavlja izvor prava jer obavezuje isto kao i zakon na koji se odnosi. Djeluje ex tunc i smatra se da je njegovo znaenje postojalo u samom trenutku donoenja zakona (radi se o autentinom tumaenju).Kolizioni propis predstavlja akt kojim se rjeava sukob izmeu dvaju ili vie zakona unutar jednog pravnog sistema, gdje svaki pretenduje da ureuje isti drutveni odnos. Tim aktom odreuje se relevantni zakonski propis koji e se primjenjivati za rjeavanje konkretnog sluaja.

24. MEUNARODNI UGOVORI KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

Pravna nauka prihvata mogunost da i meunarodni ugovori mogu biti izvor upravnog prava, pod uslovom da sadre upravnopravne norme. Ulaze u okvir tzv. spoljnih izvora upravnog prava. Meunarodni ugovori u domaem pravu dobijaju optepravnu snagu nakon to su ratifikovani odnosno inkorporirani u unutranji pravni poredak aktom nadlenog organa. U tom pogledu postoje dva sistema i oba su prisutna u pravnom sistemu BiH.

Prvi sistem je sistem inkorporacije, koji pretpostavlja donoenje akta o ratifikaciji od strane nadlenog organa, kojim se meunarodni ugovor ugrauje u pravni poredak odreene zemlje.

Drugi sistem se oznaava kao sistem transformacije, koji podrazumijeva pretakanje meunarodnog prava u domai pravni sistem, bez sklapanja multilaterarnog ugovora.U BiH ratifikovanje meunarodnih ugovora povjereno je Predsjednitvu uz odobrenje Parlamentarne skuptine. Takoe, Ustavom je predvieno da opti principi meunarodnog prava ine sastavni dio zakona BiH, zatim Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i sloboda i njeni protokoli primjenjuju se direktno u BiH i imaju prednost nad ostalim zakonima, kao i 15 meunarodnih sporazuma o ljudskim pravima. Pored spomenutih akata u izvore upravnog prava treba uvrstiti i Aneks 6 odnosno Sporazum o ljudskim pravima.25. PODZAKONSKI OPTI AKTI KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

To su propisi slabije pravne snage od zakona, donose ih dravni organi (u pravilu izvrni i upravni) po posebnom i jednostavnijem postupku od zakonodavnom.

Donose se radi razrade i konkretizacije zakona u cilju njihovog lakeg sprovoenja i izvravanja u konkretnom sluaju.Egzistencija podzakonskih optenormativnih akata vezana je za postojanje zakona. Prema tome, njima se ne mogu regulisati drutveni odnosi ako ve prethodno nisu ureeni zakonom, to znai da se ovim aktima ne mogu ureivati prava i obaveze subjekata mimo onih utvrenih zakonom.Podzakonske akte u pravilu donose izvrni i upravni organi koji u stvari izvravaju volju predstavnikog tijela pa zato ta volja mora biti u skladu sa voljom predstavnikog tijela izraenom u zakonu.Posebnu vanost optenormativni akti imaju sa stanovita djelovanja dravne uprave, iz raloga to velik dio pravnih pravila podzakonske prirode ulaze u okvir upravnog prava, a njihova primjena i izvravanje se provodi upravo preko organa dravne uprave. Pored toga, mnogi akti ove vrste djelo su same uprave.Kao najjednostavnija podjela podzakonskih akata sa stanovita upravnog prava, uzima se ona koja polazi od njihovog donosioca. S tim u vezi moemo razlikovati: podzakonski opti akti skuptina, podzakonski opti akti vlade i podzakonski opti akti organa uprave

26. PODZAKONSKI OPTI AKTI I POLITIKI AKTI SKUPTINA KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

Podzakonske opte akte skuptina ine: Odluke i Poslovnici o radu skuptine.

Odluke se kao pravni akti mogu pojaviti u tri vida:

kao opti akti koji se donose radi izvrenja vlastitog zakona

kao opti akti u kojima prevladava internormativni karakter

odluke koje imaju karakter pojedinanog pravnog akta

U prvom sluaju odlukom se kao optim aktom izvravaju pojedine odredbe zakona, a donose se samo ako je to zakonom predvieno. U drugom sluaju odlukama se ureuju izvjesna pitanja unutranje organizacije i odnosa unutar samih skuptina, i na kraju kao pojedinani pravni akti mogu se navesti npr. odluka o izboru pojedinih funkcionera, tiu se samo odreene konkretne stvari.

Poslovnici o radu skuptine predstavljaju opte pravne akte kojim skuptina ureuje unutranju organizaciju i nain rada skuptine.

Politiki akti skuptine su akti koji nemaju karakter propisa pa zato nemaju obaveznu pravnu snagu, jer im nedostaje pravna sankcija. To ne znai da i ovi akti nisu obavezni i da nisu propraeni odgovarajuim sankcijama. U ovu vrstu akata spadaju: deklaracije, rezolucije i preporuke.Deklaracijom se izraava opti stav skuptine o znaajnim pitanjima iz oblasti spoljne i unutranje politike, dok se rezolucijom ukazuje na stanje i probleme u odreenoj oblasti drutvenog ivota.

Preporuka je akt skuptine kojom ona daje miljenje i sugestije u vezi sa radom organa i organizacije i pitanjima vezanim za primjenu propisa u odreenoj oblasti. Djeluje zahvaljujui autoritetu njihova donosioca. Moe imati obiljeja pravnog akta, pod uslovom da iza nje stoji pravnim propisom predviena sankcija.Skuptine mogu donositi i druge akte: smjernice, naelni stavovi, rjeenja i zakljuke.

Smjernicama se usmjerava djelatnost odreenih organa. Naelni stavovi predstavljaju akte kojim skuptina zauzima stajalita o nainu sprovoenja odreenih ciljeva i zadataka.

Pored rjeenja kojima se rjeava u konkretnoj upravnoj stvari u upravnom postupku, rjeenja moe donositi i skuptina. Rjeenje kao akt skuptine kojim odluuje o konkretnim stvarima ali izvan upravnog postupka (rjeenje o imenovanju komisija). Zakljuak se moe oznaiti kao akt kojim se skuptina odreuje prema nekom dogaaju ili pojavi.27. PODZAKONSKI OPTI AKTI VLADE KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

Vlada donosi: uredbe, odluke, uputstva, opta rjeenja, zakljuke te naelne stavove i smjernice.

Uredba je najvaniji podzakonski akt vlade (ili efa drave) kojom se izvrava zakon. Kao takva uredba je u potpunosti poinjena zakonu i u tom smislu mora u potpunosti potovati duh i slovo zakona. Uredbom se samo razrauje i upotpunjuje zakon, mora biti u saglasnosti sa zakonom.Uredbe se mogu donositi bilo na temelju ustavne izvrne klauzule, bilo po specijalnoj zakonskoj izvrnoj klauzuli.

Pod izvrnom klauzulom podrazumijeva se odredba zakona kojom se odreeni organ poziva da donese podzakonski akt. Ona moe imati dvojno znaenje:

moe sadravati odredbu o nadlenosti za donoenje podzakonskog propisa

odredbu kojom se donosilac nieg propisa samo poziva da izda propis za ije donoenje je inae nadlean.

U teoriji se uredbe najee dijele na osnovu:

ovlatenja za donoenje uredbi

njihove sadrine

donosioca uredbi

Po poetnoj diobi na osnovu ovlatenja za donoenje uredbi, uredbe se dijele na ustavne i zakonske. Ustavne mogu biti samostalne i nesamostalne. Samostalne uredbe za predmet svog regulisanja imaju one drutvene odnose koje im je ustav povjerio. Ovdje se izdvajaju uredbe koje se izdaju umjesto zakona tzv. uredbe po nudi kojima se zbog vanrednih okolnosti u zemlji reguliu ona pitanja koja su inae rezervisana za zakonodavnu vlast.

Nesamostalne uredbe se izdaju radi izvrenja zakona, razraujui njegove principe i odredbe. Ove uredbe moraju biti u skladu sa zakonom.Zakonske uredbe mogu se izdavati samo na osnovu specijalnog zakonskog ovlatenja i to putem generalnog ovlatenja (generalno djelovanje) ili putem razmatranja svakog pojedinog sluaja (specijalna delegacija)

Polazei od sadrine uredbe se dijele na pravne i administrativne.

Pravne uredbe su namijenjene graanima i drugim pravnim subjektima. Mogu se pojaviti u ulozi dopune zakona ili imati karakter privremenog zakona. Po sadraju su identine zakonu ili su vezane zakonom.Administrativne uredbe predstavljaju opta pravila koja neposredno ne reguliu ponaanje pojedinaca i organizacija, ve se odnose na rad dravnih institucija koji su duni da postupaju po njihovim odredbama i tu se iscrpljuje njihovo djelovanje. Ne djeluju prema treim licima, pa zato nemaju svojstvo pravnog propisa.

Prema donosiocu uredbe se dijele na:

uredbe koje donosi ef drave

uredbe koje donosi vlada kao izvrna vlast.

Odluke vlade su podzakonski propisi kojima se razrauju ili izvravaju pojedine odredbe zakona, drugih propisa i optih akata. Kriterijum razlikovanja izmeu uredbi i odluka je formalistiki, jer je uobiajeno da se uredbe nomotehniki formuliu po lanovima, a odluka po takama. Jasnu graninu liniju mogue je utvrditi i u sluaju kad vlada donosi odluke radi izvrenja pojedinih odredaba uredbi. U tom sluaju odluka je u hijerarhijskoj strukturi propisana na niem stepenu od uredbe i zavisna je od uredbe.

Ako bi traili sutinsku razliku izmeu uredbi i odluka, onda je treba traiti u predmetu normiranja. Kod uredbe predmet regulisanja je vei i iri, jer je rije o izvravanju zakona u cjelini, dok je odluka ua i obuhvata samo pojedine odredbe zakona.

Uputstvima se regulie nain rada i postupanja u izvravanju pojedinih odredaba zakona, drugih propisa i optih akata od strane organa uprave.

Rjeenjima kao optim aktima vlada odluuje o odreenim pitanjima i odnosima, koji nisu predmet drugih optih akata.

Zakljukom se izvravaju stavovi u vezi sa unutranjom organizacijom, metodom rada same vlade, a mogu se odreivati zadaci organima uprave.

28. PODZAKONSKI OPTI AKTI UPRAVE KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

Donose se radi izvravanja zakona, drugih propisa i optih akata skuptine i vlade i to samo kad je to zakonom predvieno. Znai, organi uprave mogu donositi podzakonske akte samo kada su za to izriito zakonom ovlateni. Podzakonskim propisima organi uprave ne mogu stvarati nova prava i obaveze za pravne subjekte. Tu spadaju: pravilnici, naredbe i uputstva. Ove akte donosi funkcioner koji rukovodi organom dravne uprave.-Pravilnikom se oznaavaju podzakonski propisi uprave kojim se razrauju pojedine odredbe zakona, drugih propisa i optih akata skuptine i propisa vlade radi njihovog izvravanja.

-Naredbom se kao optim aktom organa uprave nareuje izvravanje pojedinih odredaba zakona, drugih propisa i optih akata skuptine i propisa vlade koji ima opti znaaj, a odnose se na odreenu situaciju.-Uputstvom se propisuje nain rada i izvravanja poslova dravnih organa uprave i drugih subjekata u izvravanju pojedinih odredaba zakona i optih akata skuptine i propisa vlade. Uputstva se mogu pojaviti kao struna uputstva, instrukcije koje nemaju obavezan ve instruktivan karakter, i struna uputstva, obavezne instrukcije koje su obavezne za adresate kome su naslovljene.

Organi uprave mogu davati objanjenja koja se odnose na primjenu pojedinih odredaba zakona i propisa. Objanjenja ne ulaze u okvir optih pravnih akata i nemaju obaveznu pravnu snagu

29. PODZAKONSKI OPTI AKTI JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE I NEDRAVNIH SUBJEKATA KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

Lokalna samouprava se ostvaruje u optini. Zakonom se moe povjeriti vrenje poslova lokalne uprave i gradu. Optina i grad kao jedinice lokalne samouprave donose odgovarajue podzakonske propise i druge akte (statut, poslovnik o radu, odluke i druge akte)

Statut se donosi na nivou grada i optine i predstavlja najvii pravni akt jedinice lokalne samouprave koje one donose na osnovu i u skladu sa ustavom i zakonom. Njime se ureuju pitanja vezana za autonomni djelokrug optine odnosno grada, kao to su organizacija i nadlenost te nain rada organa optine i grada, oblici konsultovanja graana, provoenje referenduma, organizacija i rad javnih slubi, te druga pitanja. Statut optine odnosno grada donosi skuptina optine odnosno grada.

Predstavniko tijelo optine odnosno grada donosi poslovnik o radu koji predstavlja opti pravni akt kojim skuptina u skladu sa svojim statutarnim ovlatenjima utvruje pravila o svojoj unutranjoj organizaciji i nainu rada. Poslovnikom se detaljnije razrauju pitanja vezana za nain rada i odluivanje.

Odluke su najei opti akti koje donosi jedinica lokalne samouprave, a mogu se donositi kao samostalni i dopunski propisi. Poslije statuta odluka predstavlja najvii pravni akt u jedinici lokalne samouprave i uglavnom ima dopunski i izvrni karakter i ini vaan izvor upravnog prava. Odluke mogu imati trojaki karakter:

mogu biti pojedinani pravni akti

akti kojima se ureuju pitanja vezana za unutranju organizaciju i odnose u skuptini

te akti koji imaju svojstvo izvrnog propisa.Opti akti nedravnih subjekata su opti akti preduzea i ustanova kojima se reguliu odnosi sa treim pravnim i fizikim licima, za koja ti akti imaju obavezno dejstvo. Ovu vrstu optih akata nedravni subjekti mogu da donose samo pod uslovom da su im zakonom povjerena javna ovlatenja. U krug akata kojima nedravni subjekti reguliu odnose od ireg interesa mogu se ubrojiti: statuti, pravilnici, odluke i drugi akti s apstraktnim pravilom ponaanja a najee ih donose ustanove, preduzea, razna udruenja itd. (Visokokolska ustanova ovlatena je Zakonom o univerzitetu da statutom blie utvruje nain i uslove prelaska studenata sa jedne na drugu visokokolsku ustanovu, kao i nain i uslove priznavanja poloenih ispita, Zakonom o elektroprivredi utvruje da su javna preduzea u oblasti elektroprivrede duna donijeti opte uslove za isporuku elektrine energije, Zakono zatiti stanovnitva od zaraenih bolesti predvia obavezu za zdravstvene ustanove da donesu opte akte o mjerama, obavezama i odgovornostima za sprovoenje zatite od kunih infekcija u prvilu ova pitanja se ureuju pravilnicima.).30. OBIAJ, PRAVNA PRAKSA I PRAVNA NAUKA KAO IZVOR UPRAVNOG PRAVA

Praksa dravnih organa implicira niz pojedinanih pravnih akata (odluka, rjeenja, presuda) koje ovi donose na osnovu zakona, drugih propisa i optih akata u oblasti upravne materije. Upravna praksa tj. odluke organa uprave (upravni akti) nisu izvor prava, jer organi uprave formalno nisu vezani svojim ranijim odlukama.

Organi uprave donose svoje akte na osnovu zakona, propisa i drugih akata i nisu vezani svojom praksom i mogu je izmijeniti. Donosioci upravnog akta su ipak vezani za svoj vlastiti akt, to govori da bi se u neku ruku praksa upravnih organa u ogranienom vidu mogla uzeti kao izvor upravnog prava.

U naem pravu ni sudska praksa se ne smatra izvorom prava, jer se presude vrhovnog suda i odluke ustavnih sudova kojima se rjeava konkretan sluaj ne smatraju obaveznim za sve budue sluajeve. Meutim, iako sudovi mogu odstupiti od svoje prakse jer ih ne obavezuju ranije odluke, ipak shvatanja iznijeta u pojedinim odlukama mogu imati vanu ulogu za rjeavanje buduih srodnih sluajeva. Ako nita drugo barem e nii sudovi respektabilno gledati na odluke viih sudova jer su podvrgnute njihovoj kontroli. Pored toga odluke sudova u upravnom sporu o zakonitosti akata organa uprave su obavezujue za organe u smislu da su duni da donose odgovarajue svoje akte prema pravnim shvaanjima suda kao i primjedbama suda u pogledu postupaka.

Obiaj predstavlja odreeni vid nepisanih drutvenih normi, koje nastaju van dravnih okvira uz sledee pretpostavke:

da se dugotrajno primjenjuju u odreenoj sredini

da sam obiaj postane ustaljeni nain ponaanja

da postoji opta saglasnost o prihvatanju obiaja kao ispravnog naina ponaanja odreene sredine

Obiajno pravo nastaje od obiaja kada obiajna norma dobije dravno pravnu potvrdu, tj. kada mu drava prui pravnu zatitu, odnosno kada pone da primjenjuje sankciju u sluaju neizvravanja obiajnog pravila ponaanja. Primjena obiajnih pravila mogua je u dva vida. Prvi se javlja u situaciji kada se dravni organ u svom propisu izriito pozove na primjenu obiaja u rjeavanju nekog konkretnog pitanja. Ovdje se obiaj pojavljuje kao dopuna nekom propisu i ima istu pravnu snagu kao pisani izvor prava posredstvom kojeg je inkorporisan u pravni sistem. Primjenjuje se samo obiaj tipa secundum legem, a u sluaju pravnih praznina u odreenom propisu i praeter legem, ali ne i obiaji tipa contra legem.Drugi vid ispoljava se u donoenju pravnog propisa u skladu sa nekim obiajem, to u stvari predstavlja priznavanje obiajne norme kao izvor prava. To se javlja u onim situacijama kada u pozitivnom pravu nema adekvatnog propisa kojim bi se konkretan pravni odnos mogao urediti. Obiaj moe da postane izvor prava pa tako i izvor upravnog prava, samo u sluaju njegove inkorporacije u propis koji je izvor upravnog prava. Meutim, teoretiari mu priznaju samo karakter dopunskog supsidijarnog izvora prava, jer se moe primjeniti samo onda kad ne postoje pravni propisi za rjeavanje konkretne situacije, odnosno kada postoje pravne praznine u propisima pozitivnog prava.Ustavnopravna nauka sa naelnog stanovita ima vanu ulogu kao poseban izvor upravnog prava. Njena pozicija, iako pravno neobavezujua, je krucijalna ne samo kod donoenja pravnih propisa ve i kod njihove pravilne primjene i ispravnog tumaenja.

31. POJAM I VRSTE KONTROLE UPRAVE

Da bi se iskljuio svaki vid samovolje uprave, uprava je podvrgnuta viestrukoj kontroli.

Pod kontrolom uopte smatra se trajna djelatnost briljivog i sistematskog posmatranja i ocjenjivanja neijeg rada. U naem pravu ne pravi se razlika izmeu kontrole i nadzoraZavisno od toga da li je kontrola uprave regulisana pravom ili nije, razlikujemo pravnu od tzv. Nepravne kontrole. Okvir pravne kontrole ine pravni instrumenti, dok okvir nepravne kontrole ine politiki ili odreeni struno tehniki elementi. Polazei od predmeta kontrole pravna kontrola se dijeli na kontrolu zakonitosti i kontrolu cjelishodnosti. Kontrola zakonitosti (legaliteta) je oblik kontrole putem koje se vri provjera da li je upravno pravnom djelatnou povrijeen propis zakon ili neki drugi opti akt. Kontrola cjelishodnosti obuhvata ispitivanje pravilnog izbora izmeu pravno ponuenih rjeenja obzirom na svaki konkretan sluaj. Smisao i cilj pravne kontrole je ostvarenje drutvene discipline koja se obezbjeuje zakonitou i cjelishodnou upravnih aktivnosti.

32. UPRAVNA KONTROLA UPRAVE

Polazei od organizacione pripadnosti vrilaca pravne kontrole ona se dijeli na unutranju i vanjsku. Unutranju ine upravna (administrativna kontrola) koja se dijeli na hijerarhijsku i starateljsku odnosno na instancionu i nadzornu (slubenu kontrolu). Spoljanu kontrolu ine: parlamentrana, vladina sudska i posebni oblici kontrole

Upravna kontrola uprave je takva vrsta kontrolno pravnog odnosa u kojem uprava predstavlja subjekt i objekt kontrole. Bit ovog odnosa odvija se unutar same organizacione strukture uprave gdje jedan organ uprave nadzire rad i akte drugog organ uprave. Ovdje se radi o upravnom putu eliminisanja svih oblika protivpravnosti, nezakonitosti i nepravilnosti odnosno cjelishodnosti u radu uprave. Ova kontrola je vremenski najstarija. Ovaj oblik kontrole i danas zadrava svoje posebno znaenje jer se putem ove kontrole ostvaruje hijerarhijska povezanost unutar same uprave, te koherentnost i konzistentnost itavog upravnog aparata.Hijerarihijska kontrola uprave je takva kontrola gdje vii organi uprave vre kontrolu niih organa uprave, ovaj se model najvie razvio u policijskoj dravi. Kontrola se prostire nad slubenicima tzv. Personalna kontrola (postavljanje i smjenjivanje) i kontrola nad aktima koje oni izdaju tzv. realna kontrola. Hijerh.kontrola se provodi kroz dva vida:

Slubenim putem kroz redovnu komunikaciju viih i niih organa i putem albe koju podnose graani nezadovoljni odlukama niih organa.

Starateljska kontrola predstavlja model kontrole gdje se kontrolno pravni odnos uspostavlja izmeu organa dravne uprave i odreenih kolektiviteta van dravne strukture, koji raspolau odreenim stepenom samostalnosti. (drava optina). Radi se o poslovima iz samoupravnog djelokruga. Ova kontrola proizilazi iz starateljskog odnosa drave prema svim institucionalnim oblicima javnog karaktera, koji drava vri preko organa dravne uprave, a sastoji se u kontroli zakonitosti, a ne cjelishodnosti. Postoji kontrola poslova iz tzv. Izvornog djelokruga (pokriveni starateljskom kontrolom) i poslova iz prenesenog djelokruga (pokriveni hijerarhijskom kontrolom, koja implicira i kontrolu zakonitosti i kontrolu cjelishodnosti).Instanciona kontrola je kontrola koja se ostvaruje putem albe a vri je organ vie instance. Bez albe nema aktiviranja instancione kontrole, ne moe se samoinicijativno po slubenoj dunosti pokrenuti.

Nadzorna kontrola se vri po slubenoj dunosti od strane nadlenog vieg organa mada nije iskljuena i spoljanja inicijativa. Nadzorna kontrola obuhvata ocjenu zakonitosti a ne i cjelishodnosti. U okviru nadzora ovlateni organ ima ovlatenje da poniti ili ukine upravne akte koji su predmet kontrole.

U pravnoj dravi osnov kontrolnih ovlatenja ini zakon a ranije je taj odnos proizilazio iz faktikog poloaja u hijerarhijskoj strukturi upravnog aparata.

33. SUDSKA KONTROLA UPRAVE

Sudska kontrola je oblik spoljne pravne kontrole. Nastala je kao dopuna upravnoj kontroli u cilju uklanjanja njenih konceptualnih slabosti koje proizilaze iz samokontrole uprave. Aktivira se iskljuivo po zahtjevu za pruanje pravne zatite a ne po slubenoj dunosti. Sudska kontrola prua u konkretnim sluajevima ocjenu zakonitosti (tubom se osporava upravni akt) i ima ui domen ograniava se na kasaciju tj. rjeavanje sporne situacije i ukazivanje upravi da je duna postupiti po presudi.

Sudska kontrola se karakterie formalnim i materijalnim obiljejima. Formalna su organi i postupak po kome se kontrola vri. Vode je sudovi po sudskom postupku. Materijalna obiljeja su: postojanje sporne situacije (sporenja o pravnim pitanjima, koja se uglavnom odnose na povredu subjektivnog prava, ali moe biti i u pitanju povreda objektivnog prava)

postojanje zahtjeva za pravnu zatitu (spoljni podsticaj) i specifinost pravnog akta kojim se sudska kontrola ostvaruje (posjeduje sva obiljeja upravnog akta).

Sudsku kontrolu vre redovni sudovi zajedno sa ustavnim sudovima kroz razliite oblike svoje nadlenosti. Kontrolu koju vre redovni sudovi utvruje Ustav, oni donose odluke u upravnom sporu ako nije Zakonom predviena druga sudska zatita. O zakonitosti konanih upravnih akata odluuje okruni sud. U upravnom sporu sud moe ponititi upravni akt, a moe pod odreenim pretpostavkama sam rijeiti upravnu stvar, to je tzv. Spor pune jurisdikcije. Pored toga sud moe odluivati o nadoknadi tete i povraaju stvari pod pretpostavkom, da je do tete dolo.

U vaeem pravu RS predviena je posebna zatita ustavom zajamenih prava i sloboda graana. Po ZOUS ovaj vid zatite ima dva oblika:

zatita ustavom zajamenih sloboda i prava koja su povrijeena pojedinanim pravnim aktom (to ukljuuje i upravnopravni akt) -moraju biti ispunjeni uslovi, da je pojedinaan akt, da je konaan, da su aktom povrijeena ustavom garantovana prava, da nema druge sudske zatite i da je podnijet zahtjev sudu za zatitu. Zatita ustavom zajamenih sloboda i prava koja su povrijeena radnjom slubenog lica (to ukljuuje i upravno-materijalni akt) uslovi - da je radnja slubenog lica u dravnom ili nedravnom organu, da se radnjom vrijeaju Ustavna prava, da nema druge sudske zatite, da aktivno legitimno lice podnese prijedlog za sudsku zatitu koji se moe podnijeti dok radnja traje. (upravnomaterijalni akt)Od drugih posebnih oblika kontrole znaajnu ulogu ima upravno raunski spor. Moe se voditi samo protiv konanog rjeenja slube za platni promet.

34. SPOR ZA NADOKNADU TETE PROUZROKOVANE UPRAVNOM RADNJOM

Sudska kontrola uprave ispoljava se u sporu za nadoknadu tete prouzrokovane nezakonitim i nepravilnim radom uprave. Sporna situacija nastaje povodom nastupanja tetnih posljedica za graane i druge subjekte, koje priinjava drava putem djelovanja svojih slubenih lica u vrenju sl. radnje. Voenje spora ima za cilj sudsku zatitu od protivpravnog djelovanja drave (uprave).

Kod odgovornosti drave za tetu nastalu po osnovu slubene greke, radi se o teti koja je nastala protivpravnim djelovanjem slubenih lica a manifestuje se kroz: pogrean rad, nezakonito injenje, nedozvoljen spor. U vezi s tim mogui su sljedei vidovi odgovornosti.

Prvi vid spominje se primarna i neposredna odgovornost drave za tetu priinjenu od strane njegovih slubenih lica. Oteeni se obraa organu odnosno dravi. Drava moe tetu regresirati od lica koje je tetu nainilo.

Drugi vid se odnosi primarnu i neposrednu odgovornost slubenog lica koje je svojom protiv pravnom radnjom poinilo tetu . Sl. osoba odgovora svojom imovinom a drava se javlja kao jemac.

Trei vid, drava i slu. lice jednako odgovaraju za tetu. Pretpostavke odgovornosti drave za tetu su: da je rad nezakonit i nepravilan, postojanje tete i uzrona veza. Oteeni zahtjev za nadoknadu tete podnosi posebnoj komisiji koju organizuje rukovodilac organa. Ukoliko se komisija ne izjasni u odreenom roku oteeni svoje pravo ostvaruje putem suda. Drava odgovara i za tetu bez greke, koja nije rezultat protivpravnog djelovanja (pojava zaraznih bolesti i unitavanje ivotinja).

35. PARLAMENTRANA I VLADINA KONTROLA UPPRAVE

Danas svi moderni pravni sistemi prihvataju parlamentarnu kontrolu nad radom javne uprave. Ona predstavlja vie politiku nego pravnu kontrolu. Parlamentarna kontrola ne obuhvata kontrolu konkretnih akata nego se orjentie na opta pitanja kao to su funkcionisanje uprave. Parlamentarna kontrola kontrolie da li uprava sprovodi postavljenu politiku i ostvaruje odreene ciljeve uspostavljene pravnim poretkom. Politika kontrola bazira se na vrh upravne piramide, pa u tom smislu sutinu parlamentarna kontrole ini ministarska odgovornost. Instrumenti parlamentarna kontrole prisutni su u svim demokratsko razvijenim zemljama kao to su poslanika pitanja, parlamentarna interpelacija, parlamentarni odbori, parlamentarne ankete, izvjetaji o radu uprave. Parlamentarna interpelacija oznaava poseban oblik poslanikih pitanja ministru ili vladi a koji se odnose na dogaaj koji nije predmet rasprave, to se moe zavriti glasanjem uz mogue potencijalno pokretanje ministarske odgovornosti.

Poslanika pitanja pitanja koja poslanici upuuju pojedinim ministrima u vezi sa stanjem u odreenim upravnim resorima.

Vladina kontrola uprave predstavlja mjeavinu pravne i politike kontrole nad radom uprave. Vlada je nosilac izvrne vlasti i kao kontrolni organ javlja se na dva naina: putem kontrole akata uprave (pravna kontrola) putem kontrole rada uprave preko starjeina pojedinih upravnih resora (ministra) (politika kontrola)36. POLOAJ I ULOGA OMBUDSMANA

(Ombudsman vedskog porijekla i izvorno oznaava nezavisno fiziko lice koje u ime parlamenta (parlamentarni povjerenik) vri kontrolu nad dravnom upravom i javnim slubama.

Ombudsman je institucija koja se uspostavlja ustavom odnosno zakonom iz ega proizilazi da njegov poloaj i uloga u pravnom sistemu zavise od normativnih rjeenja dotine zemlje. Sutinu njegovog poloaja odreuju dvije dimenzije: njegova nezavisnost i njegova neutralnost. Nezavisnost se obezbjeuje njegovim okretanjem prema parlamentu i odvajanjem od egzekutive. Ombdusman se moe razrijeiti dunosti prije isteka mandata samo u izuzetnim okolnostima (tea povreda zakona) to mu obezbjeuje sigurnost u vrenju funkcije. Drugi organi mu ne mogu davati uputstva. Ombudsman moe biti linost koja je ostvarila znaajne rezultate u svojoj struci i koja nije politiki angaovana. Ombudsman ima imunitet, mandat je dui od mandata parlamenta. Uloga ombudsmana je prevashodno usmjerena na razmatranje cjelishodnosti postupanja javnopravnih tijela prema graanima. Pored toga ombudsman ima vanu ulogu kontrolu zakonitosti, posebno kad su u pitanju nekorektna postupanja dravnih organa prema graanima. Ombudsman moe razmatrati i druga pitanja koja su od interesa za zatitu ustavnih i zakonskih prava graana. Njegova kontrola pokriva sve dravne subjekte i javne slube u nekim zemljama (vedska i Finska ) i sudove .

37. OMBUDSMANSKI POSTUPAK

Pokree se povodom pritube graana na rad uprave odnosno javnopravnih tijela ili po slubenoj dunosti. Pritube moe podnijeti svaki graanin. Pokretanje postupka po slubenoj dunosti moe uslijediti nakon anonimne prijave, zatim tokom periodine kontrole napisa u tampi. Ombudsmanu je u gotov u svim zemljama omoguen pristup relevantnim dokumentima. Organi javne uprave duni su saraivati sa ombudsmanima, pruati podatke, odgovarati na zahtjeve itd. Ovlatenja u razliitim zemljama su razliita, a uglavnom se svode na: upuivanje kritika, davanje upozorenja, predlaganje i preporuke, ne moe ukinuti akt organa uprave. U nekim zemljama ima ovlaenja da pokree disciplinski i krivini postupak protiv slubenog lica, a moe dati i prijedlog za razrjeavanje odreenog funkcionera i prijedlog, odnosno inicijativu za odreene zakonodavne promjene. Snaga ombudsmana proizilazi iz injenice da na osnovu izvjetaja koji podnosi parlamentu objavljuje podatke do kojih je doao u vezi sa pritubama graana na rad javne uprave i njenih tijela i time potakne parlamentarnu raspravu o odgovornosti ministara i sljedea snaga je da u obraanju javnosti preko sredstava javnog informisanja upoznaje graane sa stanjem u odreenim oblastima u pogledu potivanja ustavnih i zakonskih prava graana.38.OMBUDSMAN U BiH I RS

U cilju Ustavom proklamovanih ljudskih prava u BiH, Ustav BiH ustanovio je komisiju za ljudska prava ija su prava i dunosti utvrene posebnim sporazumom koji ini sastavni dio Dejtonskog mirovnog sporazuma. Komisija se sastoji od dva elementa: Kancelarije ombudsmana i Vijea za ljudska prava. Oni su nadleni da razmatraju: navodno i oigledno krenje ljudskih prava, diskriminaciju po bilo kom osnovu i rad i postupanje javno pravnih subjekta. Svako lice ima pravo da podnese prijavu za navodno krenje ljudskih prava. Sporazumom o ljudskim pravima u BiH (aneks 6) uvedena je institucija ombudsmana koji je inokosni organ imenovan na tu funkciju na mandat od 5 godina od strane Predsjedavajueg OEBS-a uz konsultacije sa predstavnicima BiH. Do isteka mandata ombudsman ne moe biti dravljanin BIH niti bilo koje druge susjedne drave, poslije ovog roka ombudsmana e imenovati Predsjednitvo BiH. Ombudsman je nezavisna institucija. Aktivnost je usmjerena na kontrolu postupanja javno pravnih subjekata u vezi sa ostvarivanjem ljudskih prava. Postupak se pokree na osnovu prijave koja treba da sadri tvrdnje o krenju ljudskih prava. Po svom nahoenju odluuje koja prijava zavreuje istragu. Strana koja kri ljudska prava duna je pismenim putem obrazloiti na koji e se nain povinovati doneenim zakljucima. Ako se lice ili emitent ne povinuje zakljucima, omdbusman izvjetaj upuuje viskom predstavniku dok postoji, a nakon toga Predsjednitvu BiH. Ovlaten je da pokrene postupak pred vijeem za ljudska prava, ima ovlatenja uvida u sve spise ukljuujui i strogo povjerljive, ima pravo da trai podatke i saradnju od svakog lica, ima pravo da prisustvuje sastancima i sasluanjima drugih organa, ima pravo uvida u mjesta gdje se nalaze lica liena slobode.

Institucija Ombudsmana u RS ustanovljena je Zakonom o Obudsmanu RS. Bira ga NS RS tri osobe (BHS). Mandat mu prestaje ako je istekao, ako nije u mogunosti da obavlja svoju funkciju, ako nije napustio nespojivu funkciju, ako je proglaen krivim za KD.(ostalo isto)

39. POJAM, OBILjEJA I PRINCIPI FORMIRANjA ORGANA UPRAVE Ukoliko se eli odrediti pojam organa dravne uprave onda se mora odrediti pojam dravnog organa.

Dravni organ ima dvije dimenzije, strukturalnu i funkcionalnu. Strukturalno, on je ui organizacioni oblik dravnog aparata, jedna zasebna organizaciona cjelina, a funkcionalno, on je instrument putem kojeg drava obavlja svoje aktivnosti. Za dravni organ je bitna injenica da djeluje u ime i za raun drave i da je integralni dio dravnog aparata. U teoriji se pojam dravnog organa odreuje na tri naina:

a) u subjektivnom smislu,

b) objektivnom smislu i

v) pravnom smislu. Pod dravnim organom u subjektivnom smislu podrazumijevaju se fizika lica koja obavljaju poslove u ostvarivanju nadlenosti odreenog organa. Dravni organ predstavlja institut sa precizno utvrenim pravima i dunostima, koji djeluje nezavisno od promjene lica u svom sastavu.Pri odreivanju dravnog organa u objektivnom smislu polazi se od organa kao jedne organizacije. U tom smislu pod organom se podrazumijeva grupa organizaciono povezanih ljudi koja pomou odreenih sredstava ostvaruje postavljene ciljeve.Iz ovog proizlazi da se kao elementi organizacije javljaju:

a) ljudi (slubena lica);

b) cilj;

v) sredstva (materijalno-tehnika i dr.);

g) organizaciona struktura i

d) odreeni stepen samostalnosti.

Ljudi kao subjektivni element organizacije su njen najbitniji i nezamjenjiv element. Prema tome, kvalitetan izbor ljudi te njihov raspored na odgovarajua radna mjesta prva je pretpostavka za uspjean rad organizacije.

Svaka organizacija ima odreene ciljeve koje treba ostvariti. Cilj je u stvari projekcija buduih rezultata koji treba da se ostvare. Cilju su podreeni svi ostali elementi organizacije.Sredstva predstavljaju materijalni element organizacije koja mogu biti finansijska i tehnika. Finansijska sredstva obuhvataju novac i druga sredstva finansijskog karaktera kojima organizacija raspolae radi ostvarivanja postavljenih ciljeva. Tehnika sredstva ine poslovne prostorije, namjetaj, pribor i sredstva komunikacije.

Organizaciona struktura predstavlja sistem unutranjih veza i odnosa, tj. povezivanje ljudi i sredstava radi ostvarivanja postavljenih ciljeva.

Kao peti element organizacije spominje se njena samostalnost, koja se odmjerava kroz stepen autonomije u odreivanju njenih ciljeva. Organizacija je iri pojam od organa, s obzirom da se i organ oznaava kao jedan oblik organizacije. Razlika se ispoljava u injenici to je organizacija samostalna cjelina koja sama odreuje svoje ciljeve, dok je dravni organ dio ire cjeline (drave) i nije samostalan u odreivanju svojih ciljeva.Pri odreivanju dravnog organa u pravnom smislu polazi se od poslova i zadataka koje organ obavlja na osnovu pravnih propisa. Pod dravnim organom u pravnom smislu se shvata nosilac odreenih ovlatenja i dunosti, odnosno nadlenosti.

Organi uprave kao posebna vrsta dravnih organaU strukturi dravnih organa, dravni organi uprave ine posebnu vrstu dravnih organa koji kao i ostali dravni organi obavljaju poslove u ime i za raun drave. Specifinost organa dravne uprave po kojoj se oni razlikuju od ostalih organa dravne strukture tie se njihove djelatnosti. Oni predstavljaju glavne vrioce upravne djelatnosti, zbog ijeg vrenja su i osnovani, ali obavljaju i druge djelatnosti koje ne ulaze u okvir osnovne djelatnosti (normativni i struni poslovi).

Upravnu djelatnost vre i drugi dravni organi, kao i odreeni nedravni subjekti kojima ova djelatnost nije osnovna ve dopunska, pa je mogu vriti samo onda kada su za to izriito zakonom ovlateni.

Na naem pravnom prostoru pored dravnih organa uprave kao glavnih nosilaca upravne funkcije mogu se javiti drugi dravni organi kao to su: skuptina, ef drave, vlada, zatim upravno-strune dravne organizacije te samostalne neupravne dravne organizacije. Po izriitom zakonskom osnovu u ogranienom vidu kao vrioci upravnih poslova javljaju se i decentralizovani teritorijalni subjekti (kao to su npr. jedinice lokalne samouprave). Konano, preduzea, ustanove i druge nedravne organizacije putem povjeravanja tzv. javnih ovlatenja takoe stiu mogunost obavljanja poslova iz domena upravne djelatnosti.Obiljeja organa dravne upraveKonstatovano je da dravni organi uprave pripadaju porodici dravnih organa, i u tom smislu saeto kazano, imaju odreena obiljeja svojstvena dravnim organima, a to su da obavljaju poslove u ime i za raun drave, to uglavnom onih autoritativnih. Njihova zasebnost u odnosu na druge dravne organe nalazi se u injenici da su im prevashodno stavljeni u djelokrug upravni poslovi, odnosno da im oni predstavljaju osnovni faktor cjelokupne aktivnosti.

Prema postojeem pravnom reimu spominju se:

1) autoritativno zasnivanje upravnopravnih odnosa, pri emu su upravni organi kao i ostali dravni organi snabdjeveni autoritativnim sredstvima to im omoguava da poduzimaju upravno-autoritativne aktivnosti tj. da prema drugim subjektima, pojedincima i organizacijama nastupaju sa jaom voljom, to implicira mogunost nametanja odreenog ponaanja protiv njihove volje (odreivanje prava i obaveza pojedincima i organizacijama u konkretnim upravnim stvarima, te preduzimanje mjera prinude i ogranienja u konkretnim sluajevima). Pored toga, organi uprave autoritativno istupaju prilikom donoenja optih propisa (podzakonskih akata) za to moraju imati izriito ovlatenje, te prilikom izdavanja javnih isprava;

2) zatita javnog interesa je prevashodno u rukama dravnih organa, pa takve obaveze pripadaju i organima dravne uprave i to u konkretnim situacijama. Pored naela zakonitosti kao temeljnog rukovodnog naela, organi uprave rukovode se i javnim interesom, posebno u sluajevima diskrecionog odluivanja;

3) mogunost neposredne primjene sile, istina to ovlatenje nije dato svim organima uprave ve samo nekim (policijskim i vojnim) koji su za to izriito ovlateni i naravno osposobljeni;

4) specifian vid osnivanja organa uprave, a to je da se organi uprave osnivaju ustavom ili zakonom (sa izuzetkom da ima sluajeva da se osnivaju i podzakonskim aktom kao npr. u SR Jugoslaviji, gdje se na nivou federacije osnivali uredbom vlade);

5) specifian vid utvrivanja djelokruga i nadlenosti organa uprave. Djelokrug predstavlja opti krug poslova i zadataka organa dravne uprave koji ima znaaj horizontalnog razgranienja poslova i zadataka izmeu organa uprave, tj. na istom teritorijalnom nivou, a odreuje se odgovarajuim propisom kojim se organi uprave osnivaju.

Nadlenost organa uprave oznaava ovlatenje i dunost odreenog organa da obavlja odreene poslove na odreenoj teritoriji. Razlikuju se dvije vrste nadlenosti: stvarna i mjesna nadlenost. Stvarna ili materijalna nadlenost se odreuje prema prirodi stvari a regulie se materijalno-pravnim propisima za pojedine oblasti, to govori da se ova nadlenost ureuje velikim brojem materijalno- pravnih propisa, za razliku od drugih dravnih organa (parlamenta i sudova) gdje se nadlenost ureuje jednim propisom.Mjesna nadlenost oznaava teritorijalno razgranienje organa dravne uprave koji imaju istu stvarnu nadlenost. Regulie se propisima o teritorijalnoj organizaciji zemlje.

6) nepostojanje svojstva pravnog lica prati dravne organe pa i dravne organe uprave. Takav status proizlazi iz okolnosti to organi uprave nisu samostalne cjeline, ve dio dravne organizacione cjeline, i kao takvi u ime i za raun drave vre odreene poslove;

7) samostalnost u radu organa dravne uprave oznaava mogunost donoenja odluka bez iijeg uticaja, a proizlazi iz njihove sveukupne pozicije u sistemu dravne vlasti. Pripadaju izvrnoj vlasti koja je u ingerencijama vlade, a samostalni su u vrenju svoje funkcije u granicama utvrenim ustavom i zakonom, to je opta odrednica organa uprave. Nisu nezavisni (to je opta odrednica za sudove) jer se na upravu moe uticati posebno u vrenju nekih poslova (npr. pri donoenju podzakonskih akata, pripremanju propisa za skuptinu i vladu i dr.). Pored toga upravi se mogu izdavati opte smjernice i uputstva za rad;

8) inokosni nain organizovanja ini takoe jednu od specifinih dimenzija organa uprave, koja proizlazi iz prirode djelatnosti koju uprava obavlja (zahtijeva se brzo i efikasno vrenje poslova). Po postojeem pravnom reimu organi uprave organizovani su po monokratskom principu to govori da je u njima odluujua volja jednog fizikog lica, starjeine, funkcionera organa. Princip formiranja organa upraveU teoriji i praksi najee se spominju i primjenjuju realni, teritorijalni i personalni princip organizovanja organa upraveRealni princip najbolji

Ovaj princip formiranja organa uprave polazi od sadrine i vrste poslova koji treba da se obavljaju. Realni princip se grana na resorni i funkcionalni.

Prva, resorna varijanta formiranja organa uprave uporinu osnovu nalazi u pojedinim oblastima drutvenih odnosa (npr. odbrana, unutranji poslovi, finansije i dr.). Kvalitet resornog principa ispoljava se u lakem rukovoenju i primjeni specijalizacije i strunosti, a nedostatak u sloenosti organizacione strukture koja je samim tim preskupa i neracionalna. Funkcionalni princip kao podvrsta realnog formiranja organa uprave, polazi od grupisanja poslova prema slinosti radnih operacija, i to nezavisno od sadrine tih poslova. Primjenom ovog principa do izraaja dolazi specijalizacija i strunost i to prema nainu vrenja pojedinih tipova upravnih poslova. Ovaj princip naroito je pogodan za formiranje unutranjih organizacionih jedinica. Njegova bolja strana lei u injenici to olakava horizontalnu povezanost izmeu pojedinih organizacionih cjelina, a loija u oteanom rukovoenju i vertikalnom povezivanju unutar organizacione strukture. Teritorijalni princip

Polaznu osnovu teritorijalnog principa formiranja organa uprave ini teritorija na kojoj organ vri svoju djelatnost. Mjerilo za formiranje organa uprave je teritorija na sadrina poslova iz okvira njihove nadlenosti, niti karakter tih poslova. Ovaj princip znaajan je kod odreivanja mjesne nadlenosti. Personalni princip

Mjerilo formiranja organa uprave na ovom principu ine kategorije lica na koje se poslovi organa uprave odnose (invalidi, borci, omladina i dr.) pri emu se respektuju zasebni interesi odreenih grupacija ljudi. Slabosti ovog principa su to da je dosta sloen i skup pa se uglavnom koristi za formiranje organizacionih jedinica.40. VRSTE ORGANA UPRAVE

1. centralni i necentralni organi dravne uprave;

2. vii i nii organi uprave;

3. samostalni organi uprave i organi uprave u sastavu samostalnih organa uprave;

4. federalni ili zajedniki organi uprave i organi uprave federalnih odnosno konstitutivnih jedinica;

5. opti i posebni organi uprave i

6. oruani i nenaoruani organi uprave.

Centralni i necentralni (lokalni) organi uprave

Diferencijacija organa dravne uprave na centralne i necentralne vri se prema teritoriji na kojoj pojedini organi uprave ostvaruju svoju nadlenost. Centralni organi uprave ostvaruju svoju nadlenost na itavoj dravnoj teritoriji, a necentralni na dijelu dravne teritorije.

Necentralni organi mogu biti podruni i lokalni. Podruni organi su teritorijalno istureni dijelovi centralnih organa formirani od strane centralnih organa (za odreeno podruje), a nalaze se u hijerarhijskom odnosu prema centralnim (matinim) organima. Klasian vid podrunih organa predstavljaju carinarnice kao podruni organi Republike uprave carina i vojni okruzi kao podruni organi Republikog ministarstva za odbranu.

Lokalni organi imaju bitno drugaiji odnos prema centralnim organima. Oni imaju izvjestan stepen samostalnosti u odnosu prema centralnim organima. Vre dvije vrste poslova, izvorne koji su utvreni ustavom odnosno zakonom i tzv. poslove prenesenog djelokruga koje im povjeravaju centralni organi. Vii i nii organi uprave

Kao kriterijum za ovu podjelu uzima se element podreenosti niih u odnosu na vie organe uprave. Ovlatenja viih u odnosu na nie organe se pretpostavljaju i nije neophodan zakonski osnov. BiH nema jedinstven sistem organa uprave koji su vertikalno povezani zbog sloenosti drave

Samostalni organi uprave i organi uprave u sastavu samostalnih organa uprave

Podvajanje organa uprave na samostalne organe uprave i organe uprave u sastavu samostalnih organa uprave vri se po stepenu njihove organizacione i funkcionalne samostalnosti.

Pod samostalnim organima uprave smatraju se oni organi uprave, koji nisu pod kontrolom nekog drugog organa uprave ve su podvrgnuti neposrednoj kontroli vlade. Organi uprave u sastavu samostalnih organa uprave predstavljaju takve organe koji se obrazuju za obavljanje odreenih poslova dravne uprave iz djelokruga organa koji zbog svoje prirode cjelishodnosti i naina obavljanja zahtijevaju samostalnost i posebno organizovanje.Nadzorna ovlatenja samostalnih organa uprave prema organima uprave u svom sastavu su dosta iroka. Sastoje se u:

1. davanju obaveznih strunih uputstava;

2. pravu na traenje izvjetaja o radu;

3. odreivanju pojedinanih zadataka iz njihova djelokruga;

4. rjeavanja u drugom stepenu protiv prvostepenih upravnih akata organa u sastavu i dr.

U Bosni i Hercegovini na nivou zajednikih institucija samostalni organi uprave su ministarstva (l. 44. Zakona o savjetu ministara BiH i ministarstvima), dok su u Republici Srpskoj samostalni organi uprave ministarstva i republike uprave.

Federalni ili zajedniki organi uprave i organi uprave federalnih odnosno drugih konstitutivnih / jedinica

Federalni organi uprave su zajedniki organi federacije i njenih federalnih jedinica, koji se obrazuju za obavljanje poslova iz nadlenosti federacije na itavom prostoru dravne zajednice, dok se organi uprave federalnih jedinica obrazuju za obavljanje poslova iz nadlenosti federalnih jedinica na teritoriji federalne jedinice.

Federalni princip gdje federalni organi obavljaju poslove na saveznom nivou, a republiki organi uprave na nivou federalnih jedinica - moe se primijeniti i na Bosnu i Hercegovinu, koja predstavlja sloenu dravnu zajednicu. Naime, prema Ustavu BiH prihvaena je striktna podjela nadlenosti izmeu zajednikih institucija BiH i entiteta. Shodno tome formirani su i organi na nivou zajednikih institucija i organi uprave na nivou entiteta. Meu njima nema hijerarhijskog odnosa upravo zbog principa iskljuive podjele nadlenosti. Hijerarhijski odnos postoji samo u sluajevima mjeovite nadlenosti.Opti i posebni organi upravePodjela organa uprave na opte i posebne vri se prema nainu odreivanja nadlenosti. Opti organi uprave se formiraju za obavljanje svih vrsta upravnih poslova (vlada). Posebni organi uprave se formiraju za obavljanje upravnih poslova odreene vrste, odreene grane ili oblasti uprave.Oruani i civilni organi uprave

Zavisno od mogunosti noenja i upotrebe oruja od strane odreenih slubenih lica odgovarajuih organa uprave, vri se podjela na oruane i civilne organe uprave. Oruani organi uprave se formiraju u oblasti odbrane zemlje (vojska) i u oblasti unutranjih poslova (policija). Njima je povjereno ouvanje spoljne i unutranje bezbjednosti kao i prinudno izvrenje donijetih odluka od strane dravnih organa. Zbog prirode djelatnosti ovi organi uprave imaju mogunost neposredne fizike prinude ali samo u zakonom odreenim sluajevima. Svi ostali organi uprave koji ne mogu upotrebljavati fiziku prinudu oznaavaju se kao civilni