TEKTONIKATEKTONIKAPLOPLOČAČA

Građa ZemljeGrađa Zemlje

Zemljina kora kontinentalna okeanska

litosfera

astenosferamezosfera

unutrašnje jezgro

Jezgrospoljašnje jezgro

Mantl (omotač)

čvrsti deogornji deo

donji deo

Alfred Wegener – kontinentalni drift (širenje okeana) - poklapanje obalskih linija - dokazi na osnovu fosila - dokazi na osnovu stenskog sadržaja - paleoklimatski dokazi

Arthur Holmes – konvekciona strujanja u astenosferiIspitivanja morfologije okeanskog dna – srenjeokeanski grebeni (mid-ocean ridge) i dubokomorsi rovovi (trench). Starost okeanskog dna

Harry Hess i Robert Dietz – širenje okeanskog dna "seafloor spreading."

Tri tipa granica litosfernig ploča- divergentne granice – srednje’okeanski grebeni- konvergentne granice – zone subdukcije- transformne granice – transformni rasedi

Divergentne granice ploča – razmicanje iznad uzlaznih konvekcionih strujaPloča se tanji, puca i počinje razmicanje

Okean: srednje okeanski greben (srednjeatlanski greben)

fenomeni vezani za okeanske divergentne granice:

- podvodni planinski venac- vulkanska aktivnost vezana za pukotine- plitki zemljotresi- formiranje novog okeanskog dna i širenje okeana

Kontinent: kontinentalni rift (Istočno afrički rift, Crvenomorski rift)

fenomeni vezani za kontinentalne divergentne granice: - centralna riftna dolina- normalni rasedi na obodu riftne doline- plitki zemljotresi- vulkanska aktivnost u okviru rifta

Konvergentne granice ploča – sučeljavanje litosfernih ploča Dolazi do zemljotresa, vulkanske aktivnosti i deformacija

Okeanska-kontinentalna: zone subdukcije, (Andi, aktivna kontinentalna margina )Na dubini oko 160 km počinje parcijalno topljenje - magmatske komoreUgao i brzina subdukcije u funkciji morfologije Formira se vulkanski lukfenomeni vezani za konvergentne granice ploča (okeanska-kontinentalna): - dubokomorski rov- vulkanska aktivnost nekoliko stotina km od obale ka unutrašnjosti kontinenta- plitki zemljotresi na kontinentalnoj margini i dublji ispod kontinenta- destrukcija okeanske litosfere

Okeanska-okeanska: intra-okeanska subdukcija (Japan, Aleutska ostrva, istočni Karibi)

Na dubini oko 160 km počinje parcijalno topljenje - stvaraju se magmatske komore Formira se ostrvski luk

fenomeni vezani za intra-okeansku subdukciju:

- progresivno dublji fokusi zemljotresa- dubokomorski rov- niz vulkanskih ostrva- back-arc basen imeđu ostrvskog luka i kontinenta- destrukcija okeanske litosfere

Kontinentalna-kontinentalna: kolizija (Himalaji)

- jako deformisani melanž-intenzivno ubiranje (folding) i rasedanje (faulting)

fenomeni vezani za koliziju: - intenzivno rasedanje i ubiranje- prostrani planinski venci- plitki zemljotresi- tektonsko suženje i zadebljavanje ploča u zoni kolizije

Transformne granice ploča – transformni rasedi (San Andreas, Jordanski)ploče klize jedna pored drugeUglavnom presecaju srednje-okeanske grebeneReđe povezuju srednje-okeanske grebene i zone subdukcije

- plitki zemljotresi- odsustvo vulkanske aktivnosti

fenomeni vezani za transformne rasede:

500 AKTIVNIH VULKANA NA SVETU Oko polovina u okviru “Vatrenog pojasa Pacifika”

TEKTONIKA PLOČA I MAGMATIZAM

Kontinentalni vulkaniti:

Vulkani se nalaze u nestabilnim planinskim vencima (debela kontinentalna kora granitnog sastava).

Na površini se formiraju vulkani koji su uglavnom od stena nebazaltnog sastava

. Vulkaniti ostrvskog luka:

Basaltna magma iz omotača se menja u kontaktu sa granitnim slojem kontinentalne kore.

Na površini se formiraju vulkani koji su uglavnom od stena nebazaltnog sastava

Vulkaniti okeanskog vulkanskog luka:

Basaltna magma iz omotača prolazi kroz bazaltni sloj okeanske kore, te se njen sastav bitno ne menja.

Na površini se formiraju vulkani koji su uglavnom od stena bazaltnog sastava

20. Vek – seizmička ispotivanja (seizmograf)

1920 - Koncentracija zemljotresa duž okeanskih trenčeva i srednjeokeanskih grebena Seizmički aktivne zone paralelne trenčevima (nagib 40-60°), dubina nekoliko stotina kilometara - Wadati-Benioff zone (Benioff zone) - Kiyoo Wadati (Japan) i Hugo Benioff (USA).

1960 - Worldwide Standardized Seismograph Network (WWSSN) – precizno lociranje seizmičke aktivnosti

TEKTONIKA PLOČA I SEIZMIZAM

Kako nastaje cunami? Veliki okeanski talas izazvan naglim kretanjem okeanskog dna (zekljotres, vulkanska erupcija, podvodna kliženja, udar velikog meteorita)

AKUMULIRANA SEIZMIČKA ENERGIJA

ZEMLJOTRES IZAZIVA CUNAMI ŠIRENJE CUNAMI TALASA

SUBDUKCIONE ZONE I POTENCIJALNELOKACIJE ZA NASTANAK CUNAMIJA

BRZINA CUNAMI TALASAPrimer: zemljotres u Čileu 1960

CUNAMI NIJE JEDAN TALAS, PRIMER ČILEANSKOG CUNAMIJA