Landelijk professioneel kader Uitvoering basispakket jeugdgezondheidszorg (JGZ)

Dit landelijk professioneel kader ondersteunt JGZ-organisaties bij een meer flexibele uitvoe-ring van het basispakket JGZ. Het past bij een JGZ die transformeert en met meer flexibiliteit nog beter zorg op maat wil leveren.

AllejeugdigeninNederlandhebbentothet18ejaarrechtopjeugdgezondheidszorg,aangebodenonderverantwoordelijkheidvandegemeente.InditlandelijkprofessioneelkaderstaatwanneerenhoeJGZ-profes-sionalsdezecontactenkunneninzetten,flexibelenopmaatvandejeugdige.HetkaderisgebaseerdopderichtlijnenenlandelijkewerkdocumentendieJGZ-pro-fessionalsinhunwerkgebruikenenvervangtdericht-lijnContactmomentenBTPuit2003.HetNederlandsCentrumJeugdgezondheidheeft,insamenwerkingmeteenbegeleidingscommissievanJGZ-professionals(oppersoonlijketitel),debetrokkenberoeps-enbranche-verenigingen,IGZ,VNGenVWSditkaderontwikkeld.

Uitgangspunt: Basispakket JGZ 2015 Sinds1januari2015isereennieuwbasispakketJGZ.Hierinstaatwelkpakketaanpreventievegezondheids-zorgelkgezineniederejeugdigeinNederlandvandeJGZaangebodenmoetkrijgen.Hetbasispakketisver-nieuwdombetertekunnenaansluitenbijwetenschap-pelijkeinzichtenenmaatschappelijkeontwikkelingen.

Wat staat er in?• Hetbasispakketomschrijftdekerntakenvoorde

JGZ:hetsystematischvolgenenbeoordelenvandeontwikkelingvanjeugdigen,hettijdigsignalerenvanproblemenenvroegtijdigopsporenvanspecifiekestoornissen,hetgevenvanpreventievevoorlichting,advies,instructieenbegeleiding,hetontzorgenennormaliseren,hetbeoordelenofextraondersteu-ning,hulpofzorgnodigisendirectdejuistezorgofhulperbijhalen,samenwerkenenadviseren.

• Bijiedercontactwordtookgekekennaardespeci-fiekeomstandighedenvandejeugdigeenzijngezin/omgeving.Bijelkeactiviteitishetvanbelangomtebeoordeleninwelkevormdezewordtaangeboden.

• Hetonderscheidtussenhetuniformedeel(aange-bodenaanallejeugdigen)enhetmaatwerkdeel(af-gestemdopdespecifiekezorgbehoeftenvandejeugdigenalsmedeoplokaleofregionaledemogra-fischeenepidemiologischegegevenheden)isverval-len.Deactiviteitendievooriederejeugdigebeschik-baarmoetenzijn,blijvenindeWetpubliekegezondheid(Wpg)geborgd.Deactiviteitendienietaanallejeugdigenwordenaangebodenenwaar

samenhangmetdeactiviteitenuithetjeugddomeinvanbelangis,zijnondergebrachtindeJeugdwetenheten‘jeugdhulp’.

• HetRijksvaccinatieprogramma(RVP)maaktgeendeeluitvanhetbasispakketJGZmaarvaccinerenhoortweltotdekernactiviteitenvandeJGZ.Vacci-natiesaankinderenonderdevierjaardienentijdenseenindividueelcontacttewordenaangeboden.

Indefactsheet‘NieuwbasispakketJeugdgezondheids-zorg’isdekernvanhetbasispakketbeschreven,inclu-siefdeveranderingenper1januari2015.Ookderela-tietussenpreventieveJGZ-takenenjeugdhulpopbasisvandeJeugdwetstaaterin.Zie:NCJToolboxbasispak-ketJGZopwww.ncj.nl

JGZ heeft de taak de gezonde en veilige ontwikkeling van jeugdigen te bevorderen en te borgen.

De JGZ transformeert. Meer flexibiliteit en meer zorg op maat zijn de sleutelwoorden DeJGZtransformeertenontwikkeltzich.JGZ-opleidingenpassenzichvoortdurendaanontwikkelingenaan.JGZ-professionalsanticiperensamenmetoudersopdespecifiekeindividuelebehoeftenvanjeugdigen.Vanuiteenprofessionelekijkopdebiologische,psychischeensocialeaspectenvandegroeienontwikkelingvanjeug-digenkunneneventueleproblemenwordenvoorzien.Vaakkunnenjeugdigenen/ofouderszelfeenoplossingvindenbinnenhuneigennetwerk,meteventuelebege-leidingvandeJGZ.Zonodigkantijdelijklichtehulpvan-uitdeJGZwordengeboden.Hetstrevendaarbijisdatjeugdigenengezinweerzosnelmogelijkopeigenkrachten/ofmetsteunvanhuneigennetwerkverderkunnen.BijsignaleringvanproblemenverwijstdeJGZsnelnaarcuratievegezondheidszorg,passendejeugd-hulpofeenanderehulpverlener.Inhetnieuwestelselvoorjeugdheeftdejeugdartseenpoortwachtersfunc-tie,watdenatuurlijkerolvandeJGZophetterreinvangepastezorgonderstreept.Omtekomentotoptimaleprofessionaliteit,wordenindeJGZlandelijkerichtlijnenopgesteldopbasisvanevidence.Ervindtwetenschap-pelijkonderzoekplaats,insamenwerkingmetacademi-schewerkplaatsenenuniversiteiten.Ookhetontsluitenvangevalideerdeinformatieoveropvoeden,ontwikkelingenveiligopgroeieniseeneigentijdsetaakvandeJGZ.

De kracht van de JGZ DeJGZleverteengrotebijdrageaandegezondheids-winstvoorjeugdigenendraagtmethaarsamenwerkings-partnersbijaandegewensteveranderingenindezorgvoorjeugd.Dezezijngerichtophetbevorderenvandeeigenkrachtvanjeugdigenengezinnen,hetbevestigenvanoudersinhunrolalsgoedeopvoedersenhetredu-cerenvandebehoefteaanspecialistischezorg.Sleutel-begrippendaarbijzijnontzorgen,gepastezorg(norma-liseren,demedicaliseren)enhettijdigbiedenvandejuistezorgopmaatenintegralehulp.DeJGZheeftalsenigepartijindegezondheidszorgvrijwelallejeugdi-genvan0tot18jaarinNederlandinbeeldenbiedthenregelmatigeenlongitudinalepreventievezorgaan.Tijdigsignalerenvanproblemenofsignalendielatertoteenrisicokunnenleiden,iseenessentieelonderdeelvandezezorgaanjeugdigen.

DestaatssecretarisVWSisvanmeningdateenpreven-tiefgezondheidszorgpakketvoorallejeugdigeninNe-derlanddebasisisvanhetjeugdstelsel.JGZisvrijbe-schikbaarvooralleburgers.Zijbiedtlaagdrempelige,preventievezorg.Alleoudersenjongerenkunnenerterechtvoorinformatieenondersteuningophetge-biedvaneengezondeenveiligeontwikkelingenposi-tieveopvoeding.Jeugdartsen,verpleegkundigspecialis-tenenjeugdverpleegkundigen,allenBIG-geregistreerdenondersteunddoor(dokters)assistenten,biedeninte-gralezorgenondersteuningophetgebiedvanpreven-tieennormaliseren.Detoegevoegdewaardevandezeprofessionalsishunsociaal-medische/verpleegkundigekennisenvaardigheden.Dezeverbindenhetgebiedvangezondheid(indebredebetekenis)enontwikkelingmetdesocialecontextvandejeugdigenendeouders.

De JGZ heeft als enige partij in de gezond-heidszorg vrijwel alle jeugdigen van 0 tot 18 jaar in Nederland in beeld.

DeJGZ-professionalvaccineert,monitortdegezond-heidendeontwikkelingvanjeugdigenenondersteuntenbegeleidtdeoudersbijhetopgroeienenopvoedenvanhunjeugdigen.Omaldezetakentevervullen,moetdeJGZgoedzijningebedindeleefomgevingvanjeugdi-genenoudersengoedverbondenzijnmetandereor-ganisatiesindieomgeving.ZokanJGZeenverbindenderolvervullentussenenerzijds(voor)scholen,wijkteams

en-voorzieningen,eerstelijnsvoorzieningenenander-zijdsdespecialistischehulp.Eengoedekoppelingtus-senjeugdgezondheidszorg,huisartsenzorgenjeugd-hulpverlening(gemeentelijkvoorzieningenniveau)dienthierbijgegarandeerdteworden.

Met welke wetten heeft de JGZ te maken?Figuur1geeftschematischdegenoemdewettenendeverbinding(depijltjes)weertussenhetbasispakketJGZenmogelijkeJGZ-activiteiteninanderewetgeving(delichterekleuren).DepreventieveactiviteitendiedeJGZlevertofkanleverenvoorbepaaldegroepenmeteenspecifiekrisicovaltsomsonderanderewetgeving,zo-alsdeJeugdwetofdeZorgverzekeringswet.EendeelvanheteerderemaatwerkisnuimmersondergebrachtonderdeJeugdwet.Dezeactiviteitenkunnenoverigensookdooranderenwordenverricht.JGZ-organisatiesdieneniniedergevaldeverbindingteleggenmetpart-nersdiebinnendezewettelijkekaderswerkzaamzijn.VerbindingentussenhetbasispakketJGZenactiviteiteninanderewettelijkekadersinhetsocialejeugddomeinzorgenvooreenlokaaldynamischensamenhangendjeugdstelsel.Uitgangspuntvormendebehoeftenvankinderen,jongerenenouders.JGZkanvanuithaarpre-ventievetaakhierbijeenverbindenderolspelenenvoorkomtdaarmeeinveelgevallendatjongerentevroeg,telaaten/ofonterechtwordendoorverwezennaarzwaardereenduurderevormenvanzorg.NaastuitvoeringvanhetbasispakketJGZbiedtdeWpgookverdereruimtevoorpreventie.

Figuur 1 ‘ Basispakket als fundament’

Jeugdwet

Passend onderwijs

Participatiewet

Zorgverzekeringswet

Wpg

Basispakket JGZ

De gemeente en de JGZ spelen allebei een grote rol als het gaat om de jeugdgezondheidszorg aan jeugdigen van 0-18 jaar. Wie doet wat?

Gemeenten Gemeentenhebbendeverantwoordelijkheidomaanallejeugdigenvan0-18jaarjeugdgezondheidszorgaantebieden.DatisbepaaldindeWetpubliekegezond-heidenhet(aangepaste)BesluitPubliekeGezondheid.

JGZDeJGZheeftdetaakdegezondeenveiligeontwikkelingvanjeugdigentebevorderenenteborgen.JGZ-organi-satieszijnineersteinstantieverantwoordelijkvoordeprimaireinvullingvanhetJGZ-aanbod.Zijdoenditinoverlegmetdegemeente,binnendekadersvanhetbasispakketJGZengebaseerdopdeprofessionelerichtlijnen.Deindividueleinvullingopniveauvandejeugdigeisvervolgenseenprofessioneleverantwoor-delijkheid.JGZ-professionalsstemmenmetoudersdeondersteuningsbehoefte,vormenfrequentieafomzozorgopmaattebieden.

Jeugdhulp OmdegemeenteinstaattestellendetakeninhetkadervanjeugdgezondheidszorggoedaantelatensluitenopdieindeJeugdwet,isdeaansluitingtussenpreventieenjeugdhulpverhelderd.DeJGZrichtzichophetvroegtijdigsignalerenenhetgevenvanvoorlichting,advies,instructieenbegeleidingomdeeigenkrachtvanjeugdigenenoudersteversterkenentenormalise-ren.Vroegtijdigesignaleringenpreventieleverteenbijdrageaanhetvoorkomenvangrotereproblemenwaardoorzwaarderevormenvanzorgmindernodigzijn.DezeJGZ-takenmoetenwordenuitgevoerddoorJGZ-professionals.Nahetsignalerenvaneen(risico)situatieofprobleem,kunnenJGZ-professionalsookondersteuningbiedeninhetkadervanpreventieveactiviteitenopgrondvandeJeugdwet.Datiseenaf-wegingdiedegemeentemaakt.Ookheeftdejeugdartsdewettelijkebevoegdheidomrechtstreeksteverwijzennaarjeugdhulp.NaastdeindividuelebenaderingisookdecollectievebenaderingvandeJGZvanbelangvoordeuitvoeringvandeJeugdwet.DeJGZdraagtbijaansamenwerkinginhetjeugddomein,verzameltinforma-tieengeeftzonodigadviezen.

JGZ is goudmijnDoorhaarcontactmomentenmetvrijwelallejeugdigeninNederlandbeschiktdeJGZovereengoudmijnaaninformatieoverhungezondheidenwelzijn.Hetisbelangrijkdezecollectievedatatevertalennaaradviezenvoorhetteontwikke-lenbeleidoplokaalenlandelijkniveau.Zogroeitdekennisoverbeschermendeenrisicofactorenperontwikkelingsfaseenmogelijkhedenvoorpreventie.

BegrippenKinderen 0tot12jarigenJongeren 12tot18jarigenJeugdigen 0tot18jarigen

De JGZ bereikt minimaal 95% van de kinderen onder de 4 jaar en 90% van de kinderen boven de 4 jaar.

Landelijk professioneel kaderHetkaderbeschrijftdeJGZ-contactenvoordeverschil-lendeontwikkelingsfasenvaneenjeugdige,zoalsdieaangebodendienentewordenbinnenhetbasispakketJGZ(tabel1).Sommigecontactenzijngekoppeldaanvasteleeftijdenofmomenten;ditligtvastinprofessio-nelerichtlijnenenlandelijkewerkdocumenten,waaron-derhetRVP.Allecontactenwordenaanelkejeugdigeaangeboden.Alshetgoedgaatmeteenjeugdigeenhetgezin,kanvanditschemawordenafgeweken.Eenbe-langrijkmomentistelkensdeovergangnaareenvol-gendeontwikkelingsfase.DankijkteenJGZ-professionalmetoudersvanallejeugdigenterugopdeontwikkelingdiehij/zijheeftdoorlopenenkijktvooruitnaardevol-gendeontwikkelingsfase.

Tabel 1 Individuele preventieve activiteiten: JGZ-aanbod voor iedere jeugdige

Ontwikkelingsfasen Contacten JGZ Onderbouwing activiteiten tijdens contacten

Preconceptie Deelnameindeketenzorgincl.overdracht/samenwerkingeninformatie-uitwisseling

Prenataal Deelnameindeketenzorgincl.overdracht/samenwerkingeninformatie-uitwisseling

Geboorte OverdrachtvanverloskundigeenkraamzorgnaarJGZ

4e tot 7e dag Indezeperiodewordt1contactaangeboden

2e week t/m6 maanden

Indezeperiodeworden6contacten*aangeboden

7 t/m 12 maanden Indezeperiodeworden3contacten*aangeboden

Peuter1 – 4 jaar

Indezeperiodeworden5contacten*aangeboden+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkvoorschool

Schoolkind4- 12 jaar

Indezeperiodeworden3contacten*aangeboden+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkschool

Adolescent12 – 18 jaar

Indezeperiodeworden2contacten*aangeboden+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkschool

Speciaal onderwijs0 - 18 jaar

Contactenafhankelijkvandelevensfasevandejeugdige,pro-actiefeninoverlegmetouderofjongere+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkSO

Debasisishetaanbodaanjeugdigen.Bepa-lendvoordecontactenisdegezondheidvanjeugdigenendebehoeftevandeoudersaanadviesenondersteuning

Jong volwassene(18 t/m 22 jaar)

Deelnameindeketenzorgincl.overdracht/samenwerkingeninformatie-uitwisseling

* Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en landelijke werkdocumenten (waaronder het RVP).

Tabel 1a Extra individueel contact

Extra contact VoordeuitvoeringvanhetbasispakketJGZkanhetnodigzijneenextramomentaftesprekeninoverlegmetouders/jongere.Hetcontactkandevormhebbenvaneenhuisbezoek,eenextrabezoekaanhetconsultatiebureauofeenextrabezoekaandeschoolgezondheidszorg.Inhoudelijkkanhetgaanomex-traobservatie,extraonderzoek,extravoorlichting,extraondersteuninggerichtopnormaliseren,danweldeouders/jongeremotiverenomhulpteaccepteren.Hetextracontactmomentisgerichtopeenspeci-fiekgezondheidsprobleem,opvoedingsvraag/probleem,veiligheidvanhetdejeugdige,ontwikkelings-achterstand,draagkracht/draaglastdisbalans,verminderdeeigenkracht,ontbrekensociaalnetwerketc.

Basispakket JGZ, richtlijnen en landelijke werkdocumenten

Zie: NCJ Toolbox basispakket JGZ op www.ncj.nl

Leeftijdspecifieke preventie

Opgenomen in basispakket JGZ

Niet opgenomen in basispakket JGZ; aanbeveling voor optimale preventie

Tabel 2 Collectieve preventieve activiteiten

Onderzoek, beleidsinformatie & advies

Adviseringtenbehoevevan(jeugd)beleidiseentaakdieinhetbasispakketisopgenomen.Opbasisvaninformatie,verkregenuitindividuelecontacten,adviseertdeJGZovereencollectieveaanpak.Dein-formatiewordt,naastoverigedatabronnen,gebruiktvoorbeleidsontwikkelingoplokaal(gemeenteenanderenzoalsscholen)enlandelijkniveau.

SamenwerkenGeldt voor zowel de individuele als de collectieve preventieve activiteiten JGZ

Voorbeeldenvansamenwerkingsactiviteitenzijn:jeugdartseninhetkernteamIntegraleVroeghulp(IVH),deelnamejeugdartsenenjeugdverpleegkundigenaanhetondersteuningsnetwerkvan(voor)scholen,inloopspreekuur(voor)scholen,jeugdartsendiedeelnemenindemultidisciplinaireteamsvaneenpolikliniekvoortevroeggeborenkinderen.Zijvormendaarmeedeschakelmetde(medische)gespecialiseerdezorg.

Toelichting op het kader

JGZ biedt individuele en collectieve activiteitenJGZomvatallepreventievekerntakenindezorgvoorjeugd.Hetbasispakketmaakteenonderscheidtussenindividu-gerichteactiviteiten(tabel1en1a)encollec-tieveactiviteiten(tabel2).

Wat voor contact?Onder‘contact’wordenallemogelijkevormenvanper-soonlijkcontactverstaan:face-to-facecontact,telefo-nischcontact,e-consult,groepsconsulten/ofobserva-tie.Decontactenwordenaangebodenaanalleouders/jongeren.Metouders/jongerewordenopdeevaluatie-momentenafsprakengemaaktoverpassendeinvulling(quainhoud,aantalenvorm)vandeJGZ-ondersteuning.

Afwijken van het aantal contactenAllecontactenuittabel1wordenaaniederejeugdigeaangeboden.Alshetgoedgaatmetdejeugdigeenhetgezinkanvanditschemawordenafgeweken.Inover-legtussenoudersenjeugdartsofjeugdverpleegkun-digebesluitmendanenkelespecifiekecontactenofdelendaaruitineenanderevorm(bijvoorbeelddigi-taal)aantebieden,naarandereontwikkelingsfasenteverplaatsenoftelatenvervallen.DeJGZhoudthierbijrekeningmeteventuelesignalenvansamenwerkings-partners.Erisdusgeensprakevanhetstructureelschrappenvaneencontactvoorallejeugdigen.

Eigen kracht staat centraalEenJGZ-professionalgaatuitvandeeigenkrachtvanjongerenenouders.Daarbijbepalenouders/jongerenenJGZ-professionalsamen,inonderlingoverleg,watwelennietwordtafgenomeneninwelkevorm.Hetcoördi-nerenvanondersteuningenhulp(endushetsamen-werkenmetpartners)maakthieronderdeelvanuit.

Evaluatie na elke faseAanheteindvanelkeleeftijdsfasevindteenevaluatieplaatsmetouders/jongere.OudersenjongerekijkensamenmetdeJGZ-professionalnaarhoehetnugaat,kijkenterugopdevoorafgaandeperiodeenblikkenvooruit.DeJGZ-professionalkanvoordejongereenouderpassendeondersteuningvoordekomendeperi-odeafsprekenenanticiperendvoorlichtinggeven.Elkeperiodebehelstandereontwikkelingenvankindenjeugdigeenanderevaardighedenvanouder(s).Erwordtsteedsvoortgebouwdopdeontwikkelingenenvaardig-hedenopgedaanindevoorafgaandeperiode.Hetisverstandigvoldoendetijdtenemenvoorhetevalueren.DitisuitgewerktinhetschemaOntwikkelingsaspectenenOmgevingsinteractie(O&O).Zie:www.ncj.nl/down-loadcentrum.

Bronnen• Eindrapportagemonitoringscenario’sflexibilisering,2014• BesluitPubliekeGezondheid,2014• ProgrammaVernieuwinguitvoeringspraktijkZonMw2009-2014• RVP,2014• RichtlijncontactmomentenBTP,2003• Rapportagerichtlijnontwikkelaars,december2013• Handreiking‘DeJGZinbeeldbijadolescenten’,2013• Scenario’svoorflexibiliseringindeJGZ,2012• ActiviteitenBTPJGZ0-19jaarpercontactmoment,2008

Colofon

TitelLandelijkprofessioneelkaderUitvoeringbasispakketJeugdgezondheidszorg(JGZ)

Een publicatie vanNederlandsCentrumJeugdgezondheid(NCJ)www.ncj.nl

PublicatiecodeNCJ134

©NCJ-NederlandsCentrumJeugdgezondheid,Utrecht,september2015