Meerjarenbeleidsplan 2014 - 2018Zuid-Hollands Landschap, 31 maart 2014
Natuur dichtbij.Lokaal samenwerken aan de band tussen mens en natuur
2
“Voor de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap staat de band tussen mens en natuur centraal. Vanuit dit besef willen we mensen actief betrekken bij de beleving, bescherming en het beheer van de natuur en het landschap in de eigen leefomgeving en in de provincie Zuid-Holland.”
André van der Zande, bestuursvoorzitter van
het Zuid-Hollands Landschap, 2013
InhoudEen nieuwe koers 7
Binden, bewaren, bezielen en betalen 11
Lokale kleur 19
Regio Veenweiden 21
Regio Eilanden 27
Regio Kuststreek 31
Tot slot 37
Bijlage 1 Meerjarenbegroting
4
Lokaal samenwerken aan de band tussen mens en natuur.
6
“Onze organisatie is in transformatie. Het is een spannende tijd en er verandert veel. Voor onze mensen is de omwenteling niet altijd makkelijk. Toch zie ik dat we erin slagen om anders te denken en anders te werken. Dat maakt me trots.”
Michiel Houtzagers, directeur van het Zuid-Hollands Landschap
7
Een nieuwe koers De wereld is in beweging. De economische crisis is voor iedereen voelbaar, het behoud van de welvaart is minder vanzelfsprekend. Er is minder overheidsgeld beschikbaar, ruimtelijke processen staan stil of vertragen. Mensen keren terug naar de basis: naar elkaar, naar alles wat ‘echt’ is en daarmee ook naar natuur, landschap en erfgoed in hun directe leefomgeving.
Op zoek naar een nieuw fundamentHet Zuid-Hollands Landschap beweegt mee.
De sociaal economische problemen in Ne-
derland hebben gezorgd voor minder poli-
tieke prioriteit voor natuur en natuurontwik-
keling. Het stopzetten van de provinciale
subsidie voor het Zuid-Hollands Landschap
is daar een zichtbaar en voelbaar gevolg
van. In 2012 is de formatie van het Zuid-
Hollands Landschap flink afgeslankt: de be-
leidsmatige tak van de organisatie is groten-
deels verdwenen.
Ook het Zuid-Hollands Landschap gaat te-
rug naar de basis: het beheer van natuur-
terreinen voor de inwoners van de provincie
Zuid-Holland. Het Zuid-Hollands Landschap
streeft nog steeds naar het duurzame be-
houd van biodiversiteit in Zuid-Holland.
Door gericht te beheren en op kleine schaal
aankopen te doen die de bestaande natuur-
gebieden versterken, blijft het Zuid-Hollands
Landschap zich inzetten voor de karakteris-
tieke biodiversiteit in de provincie. Het besef
dat de verbinding tussen mens en natuur de
kurk is waarop het natuurbeheer drijft, wordt
daarbij steeds sterker.
Actief verbinden voor beter natuurbeheerHet Zuid-Hollands Landschap is zich steeds
meer bewust van de behoeftes van bescher-
mers en de bezoekers van haar terreinen.
Zij verbinden zich niet meer passief aan het
Zuid-Hollands Landschap. Beschermers en
bezoekers zijn actieve meebeslissers, mee-
gebruikers en meebeheerders. Het Zuid-
Hollands Landschap kiest ervoor de verbin-
ding tussen mens en natuur als hoofdtaak
te zien. De komende beleidsperiode richt de
organisatie zich op meer samenwerking met
mensen, bedrijven en (maatschappelijke)
organisaties. Het Zuid-Hollands Landschap
is onderdeel van De12Landschappen en is
daar trots op. Samen met de collega’s staan
wij voor natuur dichtbij mensen en midden
in de samenleving. Ons doel is om samen
met mensen, bedrijven en verschillende
soorten organisaties intensief bezig te zijn
met natuur en landschap: met de beleving,
de bescherming en de ontwikkeling.
Natuur dichtbijOm verbinding te maken met mensen, be-
drijven en organisaties zijn lokale wortels be-
langrijk; daar is de natuur, daar zijn de men-
sen en daar worden de verbindingen gelegd.
8
Mensen voelen verbondenheid met hun regio
en directe leefomgeving; minder met de pro-
vincie Zuid-Holland als geheel. Het zwaarte-
punt van de organisatie is verschoven van het
hoofdkantoor naar de drie regio’s: iedere re-
gio heeft zijn streekeigen karakteristieken en
volgt een aanpak met een eigen lokale kleur.
Samenwerken en samenwonenDe eerste vruchten van het samenwerken
zijn al geplukt. Sinds juli 2013 woont en
werkt het Zuid-Hollands Landschap samen
met Erfgoedhuis Zuid-Holland. De prachtige
boerderij in Rotterdam is ingeruild voor het
statige Meisjeshuis in Delft. Onder de vlag
Landschap & Erfgoed Zuid-Holland hebben
de organisaties de ambitie om samen natuur,
landschap en erfgoed beter te behouden en
meer te laten beleven.
Een nieuw type beleidsplanBij de nieuwe koers hoort ook een nieuw type
beleidsplan. Een plan dat uiting geeft aan de
grote veranderingen die plaatsvinden in de
positionering van natuur in de maatschappij
en de rol van natuurbeheerders ten opzichte
van de andere maatschappelijke partijen.
Het is een periode met veel onzekerheden,
zoeken en proberen, maar ook een tijd waar-
in nieuwe synergie en creativiteit ontstaat en
nieuwe partners worden gevonden. Dit plan
moet deze zoektocht ondersteunen. Het plan
spreekt zich uit over de intenties en priori-
teiten voor de komende jaren en schetst mo-
9
gelijkheden over de manier van aanpakken.
Het is geen kookboek, wel een belangrijk
kompas. Het gaat minder over de te behalen
resultaten en de indicatoren waarmee die
prestaties worden gemeten. Het inspireren
en ontdekken staat centraal en minder me-
ten en afrekenen. Samen met natuurliefheb-
bers, vrijwilligers, bedrijven en organisaties
ontwikkelt het Zuid-Hollands Landschap
nieuwe werkwijzen om mensen actief aan
natuur, landschap en erfgoed te verbinden.
Inspireren en lerenBij die verandering hoort ook een andere wij-
ze van rapporteren. Het gaat niet meer om
alleen cijfermatige verantwoording maar om
het presenteren van geleerde lessen via korte
presentaties, filmpjes en excursies. Evalu-
atie is standaard onderdeel van onze leer- en
werkprocessen. Hiermee inspireert het Zuid-
Hollands Landschap zichzelf, haar bestuur,
haar vrijwilligers en haar omgeving. En zo
vindt de verandering in de praktijk plaats.
10
“In het project Leeuwenhorst hebben we in 2012 onze eerste ervaringen met crowdfunding opgedaan. We hebben gemerkt dat een lokale vraagstelling met een tastbaar doel veel reacties en geld op kan leveren. Deze nieuwe concepten moeten we vaker toepassen.”
Marie-Louise Govers, medewerker fondsenwerving van het Zuid-Hollands Landschap
11
Binden, bewaren, bezielen en betalen De rode draad van alle activiteiten van het Zuid-Hollands Landschap is te vangen in vier domeinen: binden, bewaren, bezielen en betalen. Het meerjarenbeleid is uitgewerkt aan de hand van deze vier domeinen. Het plan sluit daarmee naadloos aan op het gezamenlijke visiedocument van Landschap en Erfgoed Zuid-Holland.
Binden: samen het landschap vormgevenHet actief binden van mensen, bedrijven en
organisaties aan onze terreinen is de belang-
rijkste verandering in de benadering van het
Zuid-Hollands Landschap. De regio’s zijn
het uitgangspunt. Daarbij richt het Zuid-
Hollands Landschap zich onverminderd op
de trouwe achterban en op potentiële nieuwe
beschermers en partners. De communica-
tie verschuift steeds meer naar online. Op
meerdere sociale media is het Zuid-Hollands
Landschap zichtbaar als gesprekspartner.
Dat gesprek wil het Zuid-Hollands Landschap
verder uitdiepen door middel van participa-
tietrajecten en lokale gebruikersplatforms.
Focus op jonge gezinnen en vijftig plussersVooral jonge gezinnen en vijftig plussers
krijgen extra aandacht: zij vormen het
overgrote deel van de bezoekers van de
natuurterreinen en daarmee het bescher-
mers potentieel. Het Zuid-Hollands Land-
schap streeft naar een gestaag groeiende
achterban van minimaal 60.000 mensen
die jaarlijks een vast bedrag doneren of an-
derszins bijdragen.
Meer inspanningen voor de jeugdHet Zuid-Hollands Landschap wil zich ster-
ker binden aan de jeugd en vindt het be-
langrijk dat kinderen eigen natuurervaringen
opdoen. Vandaar de aandacht voor jonge ge-
zinnen en lesprogramma’s op scholen. Jon-
geren gaan op ontdekkingstocht in de natuur
dichtbij huis. Wij hebben de ambitie om
jeugdboswachters aan onze natuurterreinen
te koppelen. Jeugdboswachters zijn jongeren
die het leuk vinden om in een natuurgebied
in hun eigen omgeving een oogje in het zeil
te houden of te helpen met het beheer. De
jongeren van nu zijn de medewerkers, vrij-
willigers en beschermers van de toekomst.
Vooral objecten nabij woonkernen lenen zich
voor de inzet van jeugdboswachters, zoals
landgoed Ockenburgh, het Staelduinse Bos
en het Eiland van Brienenoord.
Het Zuid-Hollands Landschap participeert
in het provinciale programma “Groen doet
goed” dat vanuit het IVN wordt getrokken.
Wij werken samen met gemeenten en andere
terreinbeherende organisaties (zoals Natuur-
monumenten, Staatsbosbeheer en Groen-
service Zuid-Holland) om kinderen kennis
te laten maken met natuur en landschap in
12
hun directe leefomgeving. De projecten in de
regio Leiden en Den Haag zijn voor het Zuid-
Hollands Landschap kansrijk.
Aantal vrijwilligers verdubbelenIn het aantal vrijwilligers zit groeipotentieel.
Veel bezoekers van de gebieden en bescher-
mers willen op allerlei manieren de handen
graag uit de mouwen steken voor ‘hun na-
tuurgebieden’. Het aantal vrijwilligers dat
betrokken is bij het Zuid-Hollands Land-
schap willen we verdubbelen van 235 naar
minimaal 470. Het beheer wordt daardoor
voor een deel door mensen uit de buurt uit-
gevoerd. Het Zuid-Hollands Landschap gaat
actief aan de slag om meer vrijwilligers aan
zich te binden. Landschap & Erfgoed Zuid-
Holland zal daarvoor de ‘Groene Motor’ uit-
voeren. De Groene Motor is een netwerkpro-
gramma van de Provincie Zuid-Holland, dat
de komende jaren vrijwilligers in het land-
schap wil activeren en stimuleren.
Nauwere banden met het bedrijfslevenEr bestaan al geruime tijd goede banden tus-
sen het bedrijfsleven en het Zuid-Hollands
Landschap, vooral in de regio Rijnmond. De
teruglopende geldstromen vanuit de overheid
zorgen ervoor dat het Zuid-Hollands Land-
schap zich bezint op nieuwe verdienmodel-
len. Daar spelen bedrijven een prominentere
rol in, vooral als ze op zoek gaan naar een
zinvolle invulling van hun doelstellingen op
het gebied van maatschappelijk verantwoord
ondernemen en de zorg voor een fijne woon-
en werkomgeving van hun medewerkers. Het
Zuid-Hollands landschap ziet kansen om de
samenwerking met zorgverzekeraars (zoals
De Friesland) en zorginstellingen te intensi-
veren waar beide partijen profijt van zullen
hebben. Sponsoring, samenwerkingsverban-
den en bedrijfsvrienden zijn middelen om de
financiering van het natuurbeheer te verbre-
den, hoewel de financiële mogelijkheden als
gevolg van de crisis nog bescheiden zullen
zijn. In 2013 waren er 13 bedrijfsvrienden.
Het streven is om dit uit te breiden naar 20
bedrijfsvrienden in 2017.
Verbinden met tijdelijke natuurIn de provincie liggen veel braakliggende ge-
bieden die wachten op woningbouw of rea-
lisatie van bedrijfsgebouwen. Zolang er nog
geen zicht is op nieuwbouw en ontwikkeling
van deze locaties kan de natuur er tijdelijk de
kans krijgen. Het Zuid-Hollands Landschap
zoekt samen met partners zoals de Natuur-
en Milieufederatie Zuid-Holland, naar kans-
rijke tijdelijke natuurgebieden en probeert
samen met grondeigenaren en mensen in de
omgeving vorm te geven aan deze tijdelijke
groene oases in en om de stad.
13
Bewaren: beleving en natuurwaarde trekken samen opHet Zuid-Hollands Landschap gaat voor na-
tuurwaarden èn de beleving daarvan. Deze
waarden staan niet tegenover elkaar, maar
hebben elkaar nodig en vullen elkaar aan. Be-
levingswaarde wordt inhoudelijk uitgediept en
het ecologisch natuurbeheer verder geprofes-
sionaliseerd. Dat heeft consequenties voor het
beheer van onze natuurgebieden en de samen-
werking met diverse partijen. De Natuurweten-
schappelijke Commissie (NWC) en het bestuur
van onze stichting gaan ons daarbij helpen.
Meer dan voorheen gaat het Zuid-Hollands
Landschap haar terreinen bekijken door de
ogen van haar bezoekers. Natuurbeleving en
natuurgerichte recreatie zijn het middel om
mensen actief aan onze terreinen te verbin-
den. Dit betekent dat er meer aandacht is voor
beleving, gebruik en contacten met omwonen-
den, ondernemers, vrijwilligers en gebruikers.
Het Zuid-Hollands Landschap gaat per regio
de natuurbeleving van haar terreinen opera-
tionaliseren en de resultaten daarvan met de
omgeving bespreken. Deze nieuwe aanpak is
recent met succes toegepast bij het opstellen
van de beheervisie voor Nieuw Leeuwenhorst.
Nieuwe werkwijze voor het ontwikkelen van gebiedenHet feitelijke terreinbeheer wordt slimmer en
minder intensief. Basisbeheer wordt in ge-
bundelde opdrachten op de markt gezet. Het
Zuid-Hollands Landschap gaat minder zelf
uitvoeren en meer uitbesteden aan vrijwilli-
gers, pachters en andere partners. Dit levert
besparingen op in geld en tijd: ongeveer een
derde van de tijd is door deze manier van wer-
ken beschikbaar voor relatiebeheer, (product)
ontwikkeling en de dialoog met de omgeving.
Een andere manier van beheren vraagt om
heldere keuzes in de regio’s. Het Zuid-Hol-
lands Landschap gaat scherp aangeven wel-
ke kwaliteiten wat betreft natuurbeleving en
ecologie worden nagestreefd. Uitgangspunt
zijn de potenties per gebied die aan de hand
van vier B’s (binden, bewaren, bezielen en
betalen) worden bepaald. Deze analyse geeft
de gewenste ontwikkelingsrichting.
36%Subsidies
20%Subsidies
33%Projecten
25%Projecten
33%Eigen
(terrein)inkomsten
25%Eigen
(terrein)inkomsten20%Beschermers endonateurs
30%Beschermers endonateurs
Inkomstenbronnen in 2010 en 2017
2010 2017
14
Het Zuid-Hollands Landschap werkt de ont-
wikkelingsrichting per gebied samen met an-
deren (omwonenden burgers, overheden, vrij-
willigers en maatschappelijke organisaties)
uit en legt dit vast in beheervisies en –plan-
nen. Het beheer wordt op deze manier maat-
werk in samenspraak met lokale partijen.
Denkkader: potenties van de gebieden Het Zuid-Hollands Landschap past het
denkkader uit de bovenstaande figuur toe
om natuur- en cultuurhistorische waarde en
beleving in haar gebieden in evenwicht te
laten zijn en tot hun recht te laten komen.
Gebieden die op zowel wat betreft natuur,
cultuurhistorische waarde als beleving veel
potentie hebben, zijn de meest kansrijke ge-
bieden voor de nieuwe koers. Daarnaast zijn
er gebieden die op een van deze aspecten
goed scoren. In die gebieden gaat het om
het vinden van het juiste evenwicht tussen
alle drie de aspecten. Tenslotte zijn er wel-
licht ook terreinen die weinig potenties heb-
ben. Wanneer we inschatten dat voor deze
laatste categorie weinig ontwikkelingsmoge-
lijkheden aanwezig zijn, is ruilen of afstoten
denkbaar, zoals bij de Ecozone Lisse.
De nieuwe werkwijze leidt stap voor stap tot
een nieuwe prioritering en een balans tus-
sen beleving en genieten van natuur en de
bescherming daarvan. Afspraak is deze po-
tenties voor alle gebieden in 2017 in beeld
te hebben.
Minder aankopenUitbreiding van het areaal komt minder hoog
op de agenda te staan. De jaarlijkse aankoop-
doelstelling van 100 hectare uit het vorige
meerjarenbeleidsplan laat het Zuid-Hollands
Landschap los. Er zijn veel minder subsidies
beschikbaar, dus er moeten keuzes worden
gemaakt. Dit betekent dat het Zuid-Hollands
Landschap niet meer actief op zoek gaat
naar mogelijkheden om nieuwe gebieden in
bezit te krijgen.
Illustratie(Toelichting wordt nog verplaatst)
Beleving
Belevingnatuurwaarde encultuurhistorischewaarde
KansarmNatuurwaarde encultuurhistorischewaarde
Toelichting: op de verticale
as staan de natuurwaarden
en cultuurhistorische waar-
den van laag naar hoog, op
de horizontale as staat de
belevingswaarde van laag
naar hoog.
15
De kansen waarbij met beperkte inspanning
veel natuurrendement en/of belevingswaarde
door aankoop kan worden gerealiseerd, wor-
den nog wel benut. Objecten die voor aan-
koop of in beheer met name in aanmerking
komen, zijn (natuur)terreinen dicht bij dor-
pen en steden. Hier liggen directe kansen
om verbinding met de mensen aan te gaan.
Natuurrendement en de beleving daarvan is
vooral daar te realiseren waar grotere aan-
eengesloten natuurgebieden kunnen worden
gerealiseerd. Dat geldt bijvoorbeeld voor de
Krimpenerwaard waar het bezit van Zuid-
Hollands Landschap versnipperd is. Naast
aankoop biedt ruilverkaveling met boeren,
maar ook met andere terreinbeherende or-
ganisaties, diverse mogelijkheden. In het
buitengebied waar nog geen bezittingen zijn,
doet het Zuid-Hollands Landschap geen
aankopen. De regio’s hebben in deze afwe-
ging het voortouw.
Bezielen: liefde en passie voor de natuur uitdragenDe natuur is de belangrijkste inspiratiebron
van het Zuid-Hollands Landschap. We delen
die passie met de beschermers, donateurs en
inwoners van Zuid-Holland. Deze band tussen
mens en natuur is de bron van waaruit het
Zuid-Hollands Landschap werkt en anderen
wil inspireren om actief te worden in bescher-
men, beheren en beleven van natuur, land-
schap en erfgoed. Om natuur en landschap
beter te laten beleven en beschermen, is meer
maatschappelijk draagvlak en zijn andere fi-
nancieringsbronnen nodig. Het Zuid-Hollands
Landschap wil haar eigen passie en liefde
voor de natuur, landschap en erfgoed meer
uitdragen. Het Zuid-Hollands Landschap
zorgt voor rust en ruimte voor mens en na-
tuur. Vanuit die kracht wil het Zuid-Hollands
Landschap mensen, bedrijven en organisaties
bereiken en in beweging brengen.
KennisdelenIn de samenleving staat niets en niemand
op zichzelf: we leven in een netwerksamen-
leving. Het Zuid-Hollands Landschap zal
haar kennis op het gebied van natuurbeheer
breed delen en actief samenwerken met an-
deren. Dat is kansrijk voor de relaties tussen
natuur en gezondheid, natuur en duurzaam-
16
heid, natuur en energievoorziening, natuur
en recreatie, natuur en kunst, landschap,
cultuur en erfgoed en waterbeheer. Het
Zuid-Hollands Landschap ontwikkelt nieuwe
producten en diensten voor mensen en orga-
nisaties en staat open voor initiatieven van
anderen. Zo wordt onze rol en betekenis in
de maatschappij geborgd.
Landschap & Erfgoed Zuid-HollandOp 14 september 2013 is het samenwer-
kingsverband Landschap en Erfgoed Zuid-
Holland officieel door gedeputeerde Han We-
ber gelanceerd. Erfgoedhuis Zuid-Holland
en het Zuid-Hollands Landschap slaan de
handen ineen.
De gezamenlijke huisvesting in Delft biedt
kansen om tot een breder en meer integraal
aanbod te komen voor de inwoners en de
bezoekers van de provincie. In en om veel
gebieden van het Zuid-Hollands Landschap
zijn cultuurhistorische elementen aanwezig
zoals molens, landgoedhuizen, eendenkooi-
en, historische tuinen en de resten van de
Atlantic Wall uit de Tweede Wereldoorlog. Dit
geldt ook voor tal van landschappelijke ele-
menten in en om de gebieden.
Door samen te werken met diverse organi-
saties op het gebied van natuur, landschap,
erfgoed en vrijwilligers ontstaat een interes-
sant aanbod voor gebruik en beleving door
het publiek en bedrijven. Door samen te
werken met commerciële partijen worden
nieuwe arrangementen ontwikkeld.
Ook op het gebied van de inzet van vrijwilli-
gers is samenwerking kansrijk en nodig. Meer
eenheid in vrijwilligerswerk leidt tot minder
versnippering, betere informatievoorziening
en meer vrijwilligers. De provincie Zuid-Hol-
land heeft het provinciale programma “de
Groene Motor” bij het samenwerkingsverband
Landschap & Erfgoed Zuid-Holland onderge-
bracht. Dat geeft vertrouwen, maar schept
ook verplichtingen. In de komende twee jaar
wordt voor de vrijwilligers een servicecentrum
opgezet en wordt gewerkt aan een verdubbe-
ling van het aantal vrijwilligers in Zuid-Hol-
land dat actief is in natuur en landschap.
Betalen: op zoek naar nieuwe bronnenBij een bredere verankering van natuur in de
samenleving hoort ook een verbreding van
de financiering. Het Zuid-Hollands Land-
schap wordt steeds minder afhankelijk van
overheidssubsidies en streeft ernaar om voor
maximaal 20% afhankelijk te zijn van over-
heidsgeld. Om de doelstellingen ten aanzien
van natuurbeleving en natuurbescherming
alsnog te bereiken, zijn andere financie-
ringsbronnen noodzakelijk, zoals het benut-
17
ten van nalatenschappen of bijvoorbeeld het
afsluiten van laag renderende leningen bij
het Nationaal Groenfonds. De kracht van het
Zuid-Hollands Landschap zit in de terreinen
en de daarmee verbonden mensen en orga-
nisaties. Vanuit die basis wordt de komende
jaren actief onderzocht welke kansen er zijn
om andere inkomsten te generen, zowel in
geld als in wederzijdse diensten, zowel van-
uit de markt als vanuit giften.
Gratis heeft geen waardeHet aanbieden van recreatieve natuurvoor-
zieningen samen met marktpartijen, is
kansrijk. Sommige gebieden lenen zich voor
vormen van verblijven, zoals kamperen, loge-
ren, confereren en retraites. Door delen van
de gebieden te verpachten aan ondernemers
die passende recreatieve activiteiten aanbie-
den, kunnen beheerkosten worden gefinan-
cierd. De pachtprijzen en prijzen voor voor-
zieningen als parkeren en excursies in de
terreinen worden de komende jaren verhoogd
naar marktconform. Nieuwe producten en
diensten zoals trouwen op een natuurloca-
tie, herstellen en revalideren in de natuur en
wadlopen in getijdengebieden kunnen ex-
tra inkomsten genereren. Gratis heeft geen
waarde, terwijl natuur en landschap juist van
onschatbare waarde zijn.
Meer geld komt niet alleen van nieuwe be-
schermers. Het Zuid-Hollands Landschap
zoekt naar andere bronnen in het bedrijfsle-
ven en vernieuwende modellen voor fondsen-
werving. De kennis en kunde op het gebied
van fondsenwerving en externe financiering
gaat het Zuid-Hollands Landschap de ko-
mende jaren verder ontwikkelen en te gelde
maken. Het Zuid-Hollands Landschap richt
zich met een commerciële blik meer op de
markt zonder de ideële doelstellingen uit het
oog te verliezen.
“Ik zie voor de regio Eilanden nog veel groeipotentieel, maar dan moeten we de banden met het bedrijfsleven hier in de Rijnmond wel stevig gaan aantrekken. We worden bijna dagelijks benaderd over initiatieven van derden.”
Hans Visser, regiohoofd Eilanden van het Zuid-Hollands Landschap
19
Lokale kleurHet Zuid-Hollands Landschap verlegt haar focus van primair ecologische natuurkwaliteit naar verbinden met mensen. Het gaat er daarbij om het juiste evenwicht tussen beide te vinden. De lokale invulling hiervan is de ruggengraat van de nieuwe organisatie: het werk wordt dicht bij de mensen en de natuur georganiseerd. De regio’s staan aan het roer en voeren uit, terwijl de centrale afdeling Bedrijfsvoering ondersteunt en faciliteert. Iedere regio heeft zijn eigen lokale kleur en geeft invulling aan binden, bewaren, bezielen en betalen.
Lokaal maatwerkHet Zuid-Hollands Landschap gaat uit van de
kracht van mensen en de waarden en poten-
ties van natuurgebieden. Dat betekent ook dat
recht wordt gedaan aan de verschillen tussen
de regio’s: lokaal maatwerk wordt de basis.
Per regio worden uitspraken gedaan over de
waarden, de intensiteit van het beheer en de
kansen voor verwerving en inrichting.
De contacten tussen burgers en organisaties,
bedrijven en overheden lopen via de regio’s:
daar worden de afspraken over de inzet van
vrijwilligers, samenwerking, sponsoring, fi-
nanciering en projecten gemaakt. Ook de
contacten met beschermers, donateurs en
anderen spelen zich in de regio’s af via ge-
bruikersplatforms en burgerinitiatieven.
“Wanneer we de pachters in de regio meer verantwoordelijkheid geven voor het laten stijgen van de natuurwaarden, kunnen wij ons richten op het delen van kennis en het begeleiden van de pachters. Daardoor blijft er meer tijd over om de verbinding aan te gaan met anderen in de omgeving.”
Warner Reinink, regiohoofd Veenweiden van het Zuid-Hollands Landschap
21
Regio VeenweidenUitgestrekt landelijk gebied met oude cultuurlandschappen en hoogwaardige natuur typeert de regio Veenweiden. De terreinen liggen in de Krimpenerwaard en de Vijfheerenlanden. De Krimpenerwaard is een uitloopgebied voor de steden Rotterdam, Gouda en kleinere plaatsen zoals Schoonhoven. De Vijfheerenlanden ligt wat verder van de grote steden en is vooral van waarde voor de lokale inwoners en omliggende plaatsen. Natuurliefhebbers komen vanuit het hele land naar met name de Zouweboezem om te genieten van de natuur.
Authentiek landelijk gebiedDe regio Veenweiden trekt publiek dat vooral
het authentieke oud Hollandse landschap
waardeert. Weidsheid, weidevogels en water
karakteriseren de natuurbeleving in de regio
Veenweiden. Een gaaf cultuurlandschap met
een rijke en goed zichtbare historie: ingre-
diënten om te ontdekken, te beleven en te
bewaren. De band met de landbouw is sterk:
dankzij de landbouw in de 18de en 19de
eeuw heeft het gebied haar kwaliteiten ont-
wikkeld. De samenwerking zowel binnen als
buiten de eigen gebiedsgrenzen met agrari-
ers en producenten van agrarische (streek)
producten, andere (weidevogel-) beheerders,
ondernemers en vrijwilligers, is kansrijk voor
de toekomst.
Binden: jonge gezinnen, vrijwilligers en de agrarische sectorVoor deze regio zijn de gezinnen uit de di-
recte omgeving belangrijk. Het Zuid-Hol-
lands Landschap wil de betrokkenheid bij
de eigen woon- en leefomgeving versterken
door het aanbieden van schoolprogramma’s
in samenwerking met het Erfgoedhuis Zuid-
Holland. De programma’s richten zich op het
ontdekken van de geschiedenis van het land-
schap en het erfgoed in de eigen omgeving.
Voor de omliggende steden zijn de gebieden
belangrijk om een ‘buitenervaring’ te kunnen
opdoen. De Krimpenerwaard heeft daarnaast
een naam als uniek weidevogelgebied in Ne-
derland, dat ook natuurliefhebbers van bui-
ten de regio en provincies trekt. Een gebied
om trots op te zijn.
In de regio is de samenhang tussen natuur,
landschap, water en erfgoed heel sterk. Sa-
men vormen ze de identiteit van de regio. Het
leggen van relaties met de landbouw, andere
beheerders en producenten van lokale agra-
rische producten, is kansrijk. Dat geldt ook
voor waterberging en combinaties met zorg
en gezondheid. Samenwerken vanuit de ge-
zamenlijke ‘streektrots’ kan leiden tot meer
synergie en nieuwe streekproducten.
22
Bezielen: aandacht voor de beleving van natuur en landschapDe regio Veenweiden wordt gewaardeerd van-
wege zijn oer-Hollandse landschap: velden,
sloten, rivieren, molens, eendenkooien, wei-
devogels en natuurlijk koeien. Dat beeld wil-
len wij mensen intensief laten beleven door
het landschap te ontsluiten en beleefbaar te
maken. Fiets- en schaatsroutes, vogelkijk-
schermen en mooie uitkijkpunten maken
dat mogelijk. Onze eendenkooien en de mo-
len bieden de mogelijkheid om vrijwilligers
aan ons te verbinden en oude ambachten
van het kooibedrijf en de molenaars bij een
breed publiek kenbaar te maken. Wij willen
het verhaal van het landschap aan een breed
publiek vertellen zodat zij zorgen voor het
behoud van dit unieke landschap.
Bewaren: de weidevogelstandIn het beheer van bestaande gebieden legt
het Zuid-Hollands Landschap de nadruk
op de belangrijkste natuurwaarden en de
beleving van de verschillende terreinen. In
de Krimpenerwaard wordt ingezet op meer
weidevogels, herstel van botanische hooi-
landen (blauwgraslanden) en de verbinding
tussen de gebieden uit het Veenweidepact.
Het Zuid-Hollands Landschap streeft ernaar
om de weidevogelstand de komende jaren in
haar gebieden met 20% te laten toenemen.
De effecten van het nieuwe Gemeenschap-
pelijk Landbouwbeleid (GLB) voor de wei-
devogelstand zijn nog niet helder. Mogelijk
leidt de intensivering van de melkveehoude-
rij tot minder agrarisch natuurbeheer waar-
door weidevogels in Zuid-Holland zwaar on-
der druk komen te staan. Het Zuid-Hollands
Landschap volgt deze ontwikkelingen op de
voet en komt op voor de weidevogelpopulatie
in de provincie.
In de buitendijkse delen van de regio Veen-
weiden is meer ruimte voor natuurlijke
processen: daar kan de natuur zijn gang
gaan. Bepaalde cultuurhistorische elemen-
ten zullen daardoor verdwijnen, terwijl de
natuurwaarden juist zullen stijgen. In de
Vijfheerenlanden varieert de focus van cul-
tuurhistorisch beheer aan de Diefdijk, groot-
schalige hooilanden in de Uiterwaarden tot
een zo natuurlijk mogelijk beheer in de Zou-
weboezem en de Polder Achthoven.
Het netwerk van pachters dat in deze regio
de meeste beheertaken op zich neemt wil-
len we versterken. Het Zuid-Hollands Land-
23
schap stelt zich meer op als een facilitator
door kennis te delen en pachters te inspire-
ren en te begeleiden met inzichten over het
creëren van hogere natuurwaarden.
Bewaren: focus op de beleving en de belangrijkste natuurwaardeGebieden die op de vier B’s (binden, bewa-
ren, bezielen en betalen) veel potentie heb-
ben zijn de meest krachtige gebieden. De
belangrijkste gebieden in de regio Veenwei-
den worden hier benoemd.
Hooge Boezem achter Haastrecht/BilwijkVan oude boezemmolen tot noodwaterber-
ging in de 21e eeuw, van fietspad tot een
keur aan wandelmogelijkheden, van moeras
tot weidevogelgrasland; het is allemaal in dit
gebied te vinden. Er is al veel betrokkenheid
vanuit de directe omgeving. Deze wil het
Zuid-Hollands Landschap uitbouwen door de
gebruiksmogelijkheden van de 6e boezem-
molen te verbeteren en de molen weer ma-
lend te krijgen. Ook een miniboezem, waar
de ontginningsgeschiedenis van het Groene
Hart weer tot leven komt en waar kinderen
de mogelijkheid hebben kennis te maken
met de fascinerende wereld van natuur en
water, is een ambitie.
De Nesse/BerkenwoudeIn de Nesse legt het Zuid-Hollands Land-
schap de nadruk op het verbeteren van de
weidevogelstand. De rustige en ruime polder
is open en beleefbaar vanaf het water, de pa-
den en uitzichtpunten. Het aangrenzende ge-
bied Berkenwoude is een recreatieve verbin-
dingszone met afwisseling van eendenkooien,
botanische hooilanden, rietland en bos.
Veerstalblok Veerstalblok is een echt weidevogelgebied
en dat moet vooral zo blijven. In het aan-
grenzende Beijersche krijgen botanisch
beheerde hooilanden en natte stapstenen
extra aandacht.
24
Den Hoek/NespolderOok in Den Hoek is de weidevogelstand de
grootste prioriteit. In de Nespolder is een na-
tuurroute in aanleg. Hier wisselen jong moe-
ras, hooilanden en knotwilgenrijen elkaar af.
In samenwerking met natuurbedrijf ‘Hoekse
Sluis’ werkt het Zuid-Hollands Landschap
aan de beleefbaarheid van het gebied. Be-
langrijk is daarbij dat het voor deze natuur-
boer ook economisch gezien interessant is
om te blijven investeren in natuur.
Achthovensche Uiterwaard Hoewel de eigendommen van het Zuid-Hol-
lands Landschap in de Achthovense Uiter-
waard beperkt zijn, biedt het gebied veel
kansen voor het ontwikkelen van hoogwaar-
dige natuur, in het bijzonder glanshaverhooi-
land en stroomdalgrasland (N2000-doelen).
Het ontwikkelen van een GPS-struinroute
langs de Lek biedt mogelijkheden voor avon-
tuurlijk ingestelde wandelaars.
Zouweboezem/Polder AchthovenDe moerasvogels en het blauwgrasland zijn
de grootste rijkdom van de Zouweboezem.
De kolonie purperreigers, de vele zwarte
sterns en de komst van de otter maken het
tot een uniek natuurgebied. Het verbeteren
van de waterhuishouding is in dat kader een
belangrijke natuurdoelstelling. Het Zuid-
Hollands landschap streeft er voor dit Na-
tura2000-gebied naar een eigen fluctuerend
waterpeil te realiseren, mogelijk gekoppeld
aan de verbreding van de Rijksweg A27.
Natuurliefhebbers vanuit het hele land we-
ten dit gebied te vinden. Om de kwetsbare
natuur niet te schaden is het noodzakelijk
om de bezoekersstromen te reguleren. Het
Zuid-Hollands Landschap wil dit zodanig
vormgeven dat de belangstelling voor het
gebied direct vertaald wordt in opbrengsten
die ten goede komen aan het beheer van
het gebied.
Diefdijk Het kleinschalige cultuurlandschap langs de
Diefdijk is afwisselend en heeft hoge natuur-
en recreatieve waarden. De toegankelijkheid
en beleefbaarheid van het gebied zijn echter
beperkt. Daar wil het Zuid-Hollands Land-
schap aan werken door de aanleg van wan-
delpaden en uitzichtpunten. De vele fruitbo-
men bieden de mogelijkheid om de natuur
letterlijk te proeven en te waarderen. De
komende jaren komen historische opstallen
(Kruithof en Dortse Huis) beschikbaar die
voor natuur educatieve doelen en verblijfsre-
creatie zullen worden benut.
Bewaren: uitbreiden om aaneengesloten gebieden te creëren Alhoewel het Zuid-Hollands Landschap het
verwerven van nieuwe gebieden niet meer
als prioriteit heeft, zijn er in de regio Veen-
weiden wel kansen om natuurgebieden aan
elkaar te smeden. Het Zuid-Hollands Land-
schap bezit in de Krimpenerwaard veel ver-
spreid liggende en daarmee versnipperde
terreinen. Het idee was dat dit uiteindelijk
aaneengesloten gebied zou worden. Deze
gebieden krijgt het Zuid-Hollands Land-
schap niet meer vanzelf. Daarom wordt er
nu kritisch gekeken naar de gebieden die de
meeste kansen bieden op basis van eigen-
domsverhoudingen, natuurpotentie en recre-
atieve mogelijkheden. Waar aaneengesloten
gebieden kunnen worden gerealiseerd, le-
25
vert dat voordelen op voor de inrichting. In
een aaneengesloten gebied met een eigen
waterpeil kan het Zuid-Hollands Landschap
het verschil maken met gebieden daar-
buiten. Zuid-Hollands landschap wil in de
Krimpenerwaard actief werken aan robuuste
natuurgebieden met een passende inrich-
ting en een voor natuur geschikt waterpeil.
Gerichte afrondingsaankopen en grondruil
bieden daartoe veel mogelijkheden.
De Achthovense Uiterwaard is een kansrijk
gebied met hoge natuur- en belevingswaarde
waar goede mogelijkheden liggen om het
areaal uit te breiden en verder te ontwik-
kelen. Verder zijn in de Vijfheerenlanden de
Natura2000-gebieden Diefdijk, de Lekuiter-
waarden en de Zouweboezem nog steeds in
het vizier.
Betalen: een keurmerk voor de KrimpenerwaardDe regio Veenweiden heeft mooie produc-
ten te bieden. Hooi van schraalgraslanden
bijvoorbeeld is voedings- en vezelrijk en
daarom minder geschikt voor melkkoeien,
maar erg geschikt voor paarden. In het ver-
lengde daarvan is het de moeite waard te on-
derzoeken of een keurmerk voor agrarische
(streek)producten (bijvoorbeeld natuurkaas
en -vlees, weidevogelmelk uit de Krimpener-
waard) de pachtopbrengsten kan verhogen.
De samenwerking met agrarische onderne-
mers wordt daarvoor opgezocht.
Het is tevens de regio waar relatief weinig
mensen wonen en weinig (grote) bedrijven
zijn gevestigd. Het Zuid-Hollands Landschap
wil anderzijds de aanwezige mogelijkheden
wel zo veel mogelijk benutten zoals met het
‘Streekfonds Krimpenerwaard’. De gebieden
zelf lenen zich voor een meer extensief be-
heer waarbij keuzes gemaakt moeten worden
zoals het verwijderen van grienden en pest-
bosjes uit weidevogelgebieden die juist open
en robuust moeten zijn.
facebook.com/Krimpenerwaard
“In 2013 werd een hooglanderkalf geboren op het eiland van Brienenoord. We organiseerden een wedstrijd op Facebook om het kalf een nieuwe naam te geven. We ontvingen meer dan 1.000 reacties. Dat geeft wel aan dat mensen betrokken zijn. Op die manier kunnen we meer mensen bezielen.”
Tim Remmel, online campaigner bij het Zuid-Hollands Landschap
27
Regio EilandenDe regio Eilanden bestaat uit IJsselmonde, Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee. In IJsselmonde bepalen woonagglomeraties het beeld. Een grote tegenstelling met Goeree-Overflakkee waar zeekleipolders en duingebieden het beeld bepalen. De Haven van Rotterdam is het decor van Voorne-Putten waar in de duinvalleien unieke flora te bewonderen is. Het verstedelijkte gebied, de haven en de topnatuur op de Zuid-Hollandse Eilanden zorgen in deze regio voor veel dynamiek en diversiteit.
Veel contacten in de RijnmondDe zuidrand van Rotterdam is sterk in ont-
wikkeling en biedt al veel natuur dicht bij de
stad. Er zijn nog volop kansen te benutten voor
nieuwe recreatiemogelijkheden en natuur. Sa-
menwerking met lokale groepen en andere
beheerders biedt perspectief om ook meer
draagvlak voor natuur en landschap onder de
bevolking te ontwikkelen. In de regio Eilanden
zijn van oudsher veel contacten met bedrij-
ven uit de Rijnmond. Ons bezoekerscentrum
Tenellaplas is bijvoorbeeld vooral door bijdra-
gen vanuit het bedrijfsleven gefinancierd. Er
zit nog meer potentie in sponsoring en samen-
werking op het gebied van maatschappelijk
verantwoord ondernemen. Het Zuid-Hollands
Landschap gaat aan de slag met deze kansen
voor samenwerking en financiering van het
natuurbeheer, zoals in het kader van de duur-
zame ‘twee werelden’ fietsroute.
Binden: jeugd en jonge gezinnenHet beoogde Buijtenland van Rhoon op IJs-
selmonde biedt veel kansen om jonge gezin-
nen in de Rotterdamse regio in contact te
brengen met natuur en landschap. Dat gaat
niet vanzelf, maar vraagt om samenwerking
en verbinding met verschillende partijen: van
boeren tot natuurwerkgroepen. Evenemen-
ten zoals een Polderdag of Open Monumen-
tendag, bieden kansen voor meer binding en
lokale betrokkenheid. De wadloopexcursie
op het Natuureiland Sophiapolder trekt veel
jeugd, een belangrijke doelgroep.
Vanuit de regio wordt actief gewerkt aan het
in beheer krijgen van nieuwe gebieden zo-
als het Waalbos en de Crezeepolder dicht
bij bebouwing en industrie. Actieve betrok-
kenheid van de omgeving bij de inrichting
van nieuwe gebieden en het beheer met be-
hulp van vrijwilligers zal verder worden uit-
gebouwd. Op IJsselmonde wonen een half
miljoen potentiële beschermers: daar is nog
een wereld te winnen.
Bezielen: natuur voor de stedelingZowel op IJsselmonde als Voorne is sprake
van een grote verstedelijkingsdruk. Veel na-
tuur is daar door woningbouw en industrie
28
geheel verdwenen. Het Zuid-Hollands land-
schap wil juist in deze regio natuur en land-
schap weer terug brengen in de harten van de
stedelingen. Dat vraagt om een nieuwe aan-
pak en verrassende coalities. Combinaties
met stadslandbouw en zoetwaterberging zijn
bijvoorbeeld kansrijk. Het accentueren van
de relatie met de grote rivieren en de Delta
biedt nieuwe perspectieven. Het Zuid-Hol-
lands landschap wil in dat kader de samen-
werking met collega terreinbeheerders zoals
Natuurmonumenten en de Natuur- en Recre-
atieschappen, uitbouwen en verstevigen. Het
gezamenlijke PAS traject in de duinen van
Voorne is daar al een mooi voorbeeld van.
Bewaren: drie eilanden, drie accentenGebieden die op de vier B’s (binden, bewa-
ren, bezielen en betalen) veel potentie heb-
ben zijn de meest krachtige gebieden. De
belangrijkste gebieden in de regio Eilanden
worden hier benoemd.
IJsselmondeOp IJsselmonde speelt de ontwikkeling van
het Buijtenland van Rhoon en het mogelijk
in beheer krijgen van de Crezeepolder en het
Waalbos. Nieuwe natuurgebieden waarbij
het Zuid-Hollands Landschap vanaf de start
omwonenden, vrijwilligers en stedelingen wil
betrekken bij de inrichting en het toekomstig
beheer. Zo krijgen mensen snel een gevoel
van verbondenheid met de gebieden: hun ei-
gen natuur dus.
Op IJsselmonde is de samenhang tussen
nieuwe en bestaande natuurgebieden zoals
de Rhoonse en Carnisse Grienden, Klein
Profijt en het recreatiegebied langs de Oude
Maas belangrijk. In samenspraak met ande-
re beheerders wil het Zuid-Hollands Land-
schap deze samenhang vormgeven. Voor de
natuur, de bezoekers en de gebruikers moet
daardoor een goed netwerk van natuurge-
bieden ontstaan. Ook voor de uitvoering van
het beheer en de exploitatie van de gebie-
den (door bijvoorbeeld recreatieonderne-
mers) zoekt het Zuid-Hollands Landschap
de samenwerking met andere beheerders
zoals het Recreatieschap IJsselmonde en
lokale natuurverenigingen.
Voorne-PuttenOp Voorne-Putten ligt het grootste aaneen-
gesloten natuurgebied van het Zuid-Hol-
lands Landschap: de Duinen van Oostvoor-
ne inclusief bezoekerscentrum Tenellaplas.
Hier wordt ingezet op bewaren en uitbou-
wen van Europese topnatuur. De Duinen van
Oostvoorne worden veel gebruikt voor moun-
tainbiken, paardrijden, fietsen, treintje rij-
den, schaapskuddes bekijken en wandelen
(ook voor minder validen). In deze duinen is
topnatuur te vinden en daaraan verbinden
bedrijven uit de grootste haven van Europa
zich graag.
Ook de mensen die in de omgeving wo-
nen zijn graag in de natuur. De regio heeft
ruim 100 vrijwilligers aan zich verbonden
en breidt dit gestaag uit. Vrijwilligers wor-
den steeds meer betrokken bij het regulier
beheer. De boswachter transformeert naar
fondsenwerver en coördinator van vrijwilli-
gers. Hij is vooral een natuur animator en
zelf veel minder uitvoerend aan het werk.
29
Goeree-OverflakkeeDe terreinen rond Ouddorp zijn parels die
door de lokale bevolking worden gewaardeerd,
maar ook door de grote groep toeristen die in
het zomerseizoen het eiland bezoeken. Die
toeristen komen vaak ook uit onze eigen pro-
vincie dus dat maakt ze een uitstekende doel-
groep om aan het Zuid-Hollands Landschap
te binden. Voorbeelden van gebieden zijn de
Westduinen, de Kleistee, de Preekhilpolder,
de Schans en de oude Tramkade. De goede
samenwerking met lokale pachters en vrijwil-
ligers zorgt ervoor dat er veel waardering is
voor het beheer van de natuurgebieden.
De natuurwaarden en cultuurhistorische
(landschappelijke) waarden zijn in de om-
geving van Ouddorp uniek voor Nederland.
Het Zuid-Hollands Landschap bewaart deze
en ziet mogelijkheden een bijdrage te doen
aan maatschappelijke vraagstukken als wa-
terberging en de landschappelijke inpassing
van recreatievoorzieningen zoals campings.
Betalen: natuurbeleving is niet altijd gratisHet Zuid-Hollands landschap wil de contac-
ten met het bedrijfsleven in de Rijnmond
aanhalen en uitbreiden. Vanuit de wens om
maatschappelijk verantwoord te ondernemen
dragen de bedrijven bij aan het Zuid-Hollands
Landschap door bijvoorbeeld financiering,
bedrijfsuitjes, omgevingsmanagement, wet-
telijk verplichte compensatie en participatie.
Streven is hier de komende jaren minstens 5
nieuwe bedrijfsvrienden te werven.
Het Zuid-Hollands Landschap wil meer geld
gaan verdienen door bezoekers voor speciale
natuurervaringen te laten betalen. Samen
met lokale verenigingen en de horeca in de
regio werkt het Zuid-Hollands Landschap
aan nieuwe verdienmodellen. Een voorbeeld
hiervan is de ‘Voornes Duintrail’ van de loka-
le atletiek vereniging. Deze wedstrijd draagt
de naam van het natuurgebied. Een deel van
het inschrijfgeld gaat naar het Zuid-Hollands
Landschap. Zo wordt gezocht naar nieuwe
vormen om geld te genereren voor het beheer
en de inrichting van de terreinen.
Het Zuid-Hollands Landschap hoopt dat de
betrokkenheid met het bedrijfsleven ervoor
zal zorgen dat ons bezoekerscentrum Tenella-
pas duurzaam voor iedereen beschikbaar zal
blijven. De exploitatie van het bezoekerscen-
trum staat immers onder druk doordat provin-
cie en gemeente hun subsidies geheel stop
hebben gezet. Optie is om op beperkte schaal
betaald parkeren in te voeren met uiteraard
voordelen voor onze trouwe beschermers.
facebook.com/Duinen.van.Oostvoorne
“Ik vind het uitdagend bij ieder gebied te gaan onderzoeken welke mensen daar in de buurt wonen. Wat kunnen wij voor die mensen betekenen? Andersom is het net zo spannend: wat kunnen mensen voor ons betekenen? Ik ben benieuwd welke initiatieven we hiermee van de grond krijgen.”
Maarten van der Valk, regiohoofd Kuststreek van het Zuid-Hollands Landschap
31
Regio KuststreekDe regio Kuststreek strekt zich uit van Hoek van Holland tot Leiden. De regio is sterk verstedelijkt en heeft veel waardevolle natuur in de duinen en authentieke landgoederen die druk worden bezocht. In deze regio wonen de meeste beschermers van het Zuid-Hollands Landschap. De regio heeft een groot potentieel aan nieuwe beschermers en andere vormen van ondersteuning en exploitatie.
Ruige en avontuurlijke natuur en erfgoedDe natuurgebieden in deze regio liggen veel
in de buurt van de steden en langs de kust.
De variatie in gebieden is groot. De samen-
hang met erfgoed, landschap en natuur is
sterk en biedt veel kansen om tot een in-
tegraal aanbod te komen en met andere
partijen samen te werken. Dat speelt onder
andere in het duingebied van Hoek van Hol-
land en het Westland en de landgoederen-
zone tussen Den Haag en Haarlem. In de
Van Dixhoorndriehoek (Rotterdam - Hoek
van Holland) en op de Zandmotor zijn nog
veel mogelijkheden in de ontwikkeling van
ruige en avontuurlijke natuur. De plassen en
polders nabij Leiden bieden nog volop kan-
sen om unieke natte natuur dichtbij de stad
te ontwikkelen samen met bewoners, gebrui-
kers en sponsoren.
Binden: jonge gezinnen, avonturiers en gezondheidszorgDe belangrijkste doelgroepen in de regio zijn
gezinnen met jonge kinderen, actieve bui-
tensporters en avonturiers. De koppeling met
gezondheid in dit zeer verstedelijkt gebied,
biedt veel kansen. In de natuurterreinen zal
het Zuid-Hollands Landschap de contacten
met omwonenden, bezoekers en bedrijven
versterken door het aantrekken van meer
vrijwilligers en het organiseren van een ge-
bruikersoverleg. In de Van Dixhoorndriehoek
en nabij Leiden zullen nieuwe vormen van
natuurbeleving worden ontwikkeld in samen-
werking met bewoners, gebruikers en spon-
soren. Het Zuid-Hollands Landschap zal zich
in de regio Leiden meer zichtbaar maken en
het potentieel aan beschermers en vrijwilli-
gers beter benutten.
Bezielen: natuur en erfgoed innig verbondenDe regio Kuststreek kenmerkt zich ook door
veel mensen, wegen en bedrijvigheid. De
schaarse natuurgebieden zoals de duinen
en de veenweiden worden er zeer gewaar-
deerd. Veel van de gebieden hebben zowel
natuurwaarden, cultuurhistorische waarden
als recreatieve belevingswaarden. Het Zuid-
Hollands Landschap wil die verschillende
waarden meer aan elkaar koppelen en voor
een breed publiek ontsluiten. De landgoede-
ren en buitenplaatsen bieden daartoe veel
mogelijkheden, evenals de samenwerking
met Dunea en Staatsbosbeheer in het duin-
gebied. Wij ambiëren om samen met het
32
Erfgoedhuis Zuid-Holland het beheer van de
Ruïne van Teijlingen te gaan verzorgen. Vrij-
willigers zijn daarin de sleutel. Lokaal biedt
de koppeling met gezondheidszorg nieuwe
kansen zoals met Pluk Den Haag (Parnassia)
in Loosduinen.
Bewaren: beheer en ontwikkeling van de natuurgebiedenGebieden die op de vier B’s (binden, be-
waren, bezielen en betalen) veel potentie
hebben zijn de meest krachtige gebieden.
De belangrijkste gebieden in de regio Kust-
streek worden hier benoemd.
Duingebied Westland en Hoek van HollandHet ruige duingebied leent zich goed voor
paardrijden, fietsen, mountainbiken en strui-
nen. Het 200 hectare aaneengesloten duin-
gebied is van oudsher al vrij toegankelijk en
dat zorgt voor het unieke karakter. De na-
tuurwaarden van het uitgestrekte gebied zul-
len verder worden verhoogd voor onder meer
broedvogels en kleine zoogdieren. In de van
Dixhoorndriehoek wordt de komende tijd een
groot natuurherstelproject uitgevoerd mede
gefinancierd door het havenbedrijf.
De samenhang tussen struinnatuur en erf-
goed biedt veel kansen voor het gebied. De
resten van de Atlantic Wall, samenwerking
met het Atlanticwallmuseum, het Fort aan
den Hoek en een stichting op het gebied van
(buiten)kunst in Hoek van Holland geven
mogelijkheden hier meerdere vormen van ge-
bruik en gebruikersgroepen te combineren.
De Zeetoren, een voormalige radarpost
uit WO2, zal wat ons betreft een ontmoe-
tingsplek worden voor zeer verschillende
groepen bezoekers. Wij zoeken naar meer
samenwerking met horeca exploitanten, de
stichting Ark en de gemeente Rotterdam.
Door gezamenlijke activiteiten, bijvoor-
beeld met geocaching, excursies, werken in
de natuur, kunnen strandtenthouders hun
seizoen verlengen.
33
Staelduinse bosIn dit compacte bosgebied wandelen natuur-
liefhebbers en gezinnen uit de omgeving.
Het hele jaar rond heeft het bos een myste-
rieus voorkomen. Door de samenwerking met
bezoekerscentrum d’Oude Koestal te ver-
sterken, kan de positie van het bos worden
verstevigd. Via het bezoekerscentrum wil het
Zuid-Hollands Landschap excursies, wande-
lingen en natuurevenementen aanbieden.
Het kampeerterrein is momenteel onderbe-
zet. Met kleine ingrepen en betere promotie
wil het Zuid-Hollands Landschap meer kam-
peerders aantrekken. De resten van de Atlan-
tic Wall zijn hier ook aanwezig en geven het
gebied een historische meerwaarde.
Landgoed OckenburghLandgoed Ockenburgh is een Randstedelijk
park met Natura2000-status waar mensen ko-
men ontspannen: picknicken, hardlopen, hond
uitlaten, spelen en wandelen. Vanuit hier trek-
ken natuurminnende wandelaars naar nabij ge-
legen gebieden zoals Solleveld, Hyacintenbos
en Van Leijdenhof. Een horecagelegenheid en
een informatiecentrum kunnen de recreatieve
waarde van het gebied verhogen. Het Landgoed
Ockenburgh is uitstekend geschikt voor eve-
nementen, excursies en natuurbeleving door
jeugd. Samenwerking met de lokale natuuror-
ganisatie (Natuurverkenners) in het kader van
Groen doet Goed is nodig om de binding met
de jeugd te versterken. In dit gebied liggen
kansen voor het thema natuur en gezondheid.
Samen met de gemeente, zorginstellingen zo-
als Parnassia en zorgverzekeraars worden mo-
gelijkheden ontwikkeld om de natuurgebieden
een belangrijke bijdrage te laten leveren aan de
behandeling en dagbesteding van patiënten,
bijvoorbeeld wandelcoaches en biowalking.
ZandmotorDe Zandmotor is een uniek stukje Neder-
land. Vanuit Kijkduin lopen wandelaars naar
de zandplaat. Daar is het krachtenspel tus-
sen de zee en de kust bijna aan te raken.
Natuurbeleving gericht op de dynamiek van
de zee biedt recreatiemogelijkheden in nieu-
we vormen, zoals wadlopen. De samenhang
met het duingebied Hoek van Holland, het
Westland en het gebied bij Ockenburgh en
Solleveld zal worden versterkt.
Omgeving Leiden, Oostvlietpolder en polders Poelgeest en RijngeestDe Oostvlietpolder wordt druk bezocht door
omwonenden die er komen fietsen, wande-
len, vogels spotten en fruit plukken. De zicht-
baarheid van het Zuid-Hollands Landschap
in de omgeving van Leiden wordt vergroot
door intensiever samen te werken met de lo-
kale natuurorganisaties, agrariërs en buurt-
bewoners. Er is een behoorlijk beschermers
34
potentieel dat beter moet worden benut. De
weidevogelstand is op te halen, waardoor het
gebied nog aantrekkelijker wordt.
Polders Poelgeest is voor omwonenden een
geweldige plek voor een wandeling. De be-
ginnende vogelspotter kan hier het vak leren.
Met het blote oog zijn de vogels te zien en te
herkennen, zoals grutto’s en lepelaars. Ge-
biedsuitbreiding zal voor aanzienlijke meer-
waarde zorgen. De combinatie van foerage-
rende weidevogels en struinnatuur (buiten
het vogelseizoen) is uniek. In de omgeving
van Leiden wordt ook samengewerkt met een
imkerorganisatie, waarbij een bijenstal in de
gebieden zal worden gerealiseerd, onderhou-
den door de imkers.
Landgoed Nieuw LeeuwenhorstHet landgoed Nieuw Leeuwenhorst wordt in-
tensief gebruikt door natuurgerichte wande-
laars en lokale bewoners. Het gebied leent
zich uitstekend voor een zondagmiddagwan-
deling. Door de cultuurwaarden te benadruk-
ken - ook hier zijn resten van de Atlantic Wall
zichtbaar - en deze meer zichtbaar te ma-
ken, zal het bos een breder georiënteerd pu-
bliek trekken. Het aanwezige kampeerterrein
genereert veel kampeerbeschermers: het is
een voorbeeld voor de andere kampeerter-
reinen van het Zuid-Hollands Landschap. De
natuurwaarden zoals voor vleermuizen, kun-
nen hier vergroot worden.
Samen met naburige landgoedeigenaren,
vrijwilligers, bezoekers en anderen is in 2013
tijdens een uitgebreid planproces een geza-
menlijke visie voor het gebied ‘Groot Leeu-
wenhorst’ opgesteld. Deze aanpak is een
mooi voorbeeld van ZHL 2.0 en het concreet
verbinden van verschillende groepen mensen
aan onze terreinen. Samenwerking op het ge-
bied van recreatieroutes en bosbeheer wor-
den op deze wijze mogelijk gemaakt. Ook een
betere integratie van cultuurhistorische ele-
menten op de landgoederen en met de trek-
vaart en de Atlantic Wall staan in deze visie.
Landgoed Huys te WarmontDit prachtige landgoed laat een goede com-
binatie zien van cultuur met natuur. Oude
historische elementen zijn de afgelopen
acht jaar weer zichtbaar gemaakt, lanen zijn
hersteld en natuurwaarden zijn stabiel ge-
bleven. Voor de omwonenden is het een be-
langrijk wandelgebied en het leent zich goed
voor grootschaliger culturele evenementen.
De verbouwde Oranjerie biedt een goed on-
derkomen aan de vrijwilligers en zal in de
toekomst dienst gaan doen als trouwlocatie
of voor kleinschalige evenementen.
35
Ruïne van TeijlingenVoor de ruïne van Teijlingen wordt een nieu-
we beheerder gezocht. De samenwerking
van het Zuid-Hollands Landschap met het
Erfgoedhuis Zuid-Holland biedt kansen dit
object te behouden en te benutten voor tal
van activiteiten zoals openluchttheater, het
naspelen van historische veldslagen en con-
certen. Hiermee wordt ook de zichtbaarheid
vergroot en de omgeving actief verbonden
aan erfgoed en het omringende landschap.
Betalen: een bredere kijk op financieringDe hierboven genoemde vormen van na-
tuurbeleving, recreatie, erfgoed, natuur en
gezondheid, buitensport, bijenhouderij, par-
ticipatie van gebruikers en inzet van vrijwil-
ligers vragen om veel verschillende soorten
samenwerkingen. Dit zorgt ervoor dat er met
een bredere blik naar financiering en beheer
moet worden gekeken. De samenwerking met
lokale fondsen heeft de afgelopen jaren veel
opgeleverd wat wij verder willen uitbouwen.
Arrangementen met verblijfsrecreatie, hore-
ca, culturele instellingen, trouwen op een na-
tuurlocatie en excursies generen inkomsten.
De komende jaren worden deze exploitatie-
mogelijkheden ingevuld en geconcretiseerd.
Deze regio heeft diverse gebieden in beheer
die wij in opdracht van de betreffende eige-
naren beheren. Vaak is het beheer meerjarig
afgekocht door middel van een afkoopsom.
Het Zuid-Hollands Landschap wil deze vorm
van beheer graag verder uitbouwen in het ka-
der van lokale verbondenheid en risicosprei-
ding wat betreft financiering.
facebook.com/Leeuwenhorst
facebook.com/Rijnstreek
facebook.com/natuurwestland
“We hebben twee kleine kinderen en we vinden het leuk om hen kennis te laten maken met natuur in de omgeving. Daarom zijn we beschermer van het Zuid-Hollands Landschap geworden.”
Karin Magis, beschermer van het Zuid-Hollands Landschap
37
Tot slotDit meerjarenbeleidsplan is anders dan zijn voorgangers. Het plan geeft uiting aan grote veranderingen die plaatsvinden in de positionering van natuur in de maatschappij en de rol van natuurbeheerders. De zoektocht naar synergie, creativiteit en nieuwe partners is spannend. Het inspireren en ontdekken staat centraal en dus minder meten en afrekenen. Maar wanneer is het Zuid -Hollands Landschap geslaagd in haar missie om meer in verbinding te staan met haar omgeving?
Prestaties in 2017 In 2017 heeft het Zuid-Hollands Landschap
de volgende prestaties geleverd:
Binden•Het aantal vrijwilligers is verdubbeld van
235 naar 470, mede via Groene Motor.
•Er zijn per regio participatietrajecten en
gebruikersplatforms opgestart.
•De jeugd is betrokken bij het beheer. Er
zijn minimaal 30 jeugdboswachters actief.
•OpGoeree-Overflakkeeisruimtegevenaan
maatschappelijke vraagstukken, zoals wa-
terberging en kamperen.
Bewaren•Voor alle terreinen is de potentie en het
toekomstperspectief helder.
•Erzijn20%meerweidevogelsindeKrim-
penerwaard.
•Het bezit in deKrimpenerswaard is door
ruilverkaveling (grotendeels) ontsnipperd
•Uitvoeringvan600hainhetBuijtenland
van Rhoon is gestart met het Zuid-Hol-
lands Landschap als belangrijke partner.
•DeRuïnevanTeijlingenisinbeheer.
Bezielen•Het Zuid Hollands Landschap heeft mini-
maal in één situatie tijdelijke natuur gerea-
liseerd op een braakliggend (bouw)terrein.
•Er is een actieve samenwerkingmet zorg-
verzekeraars en zorginstellingen in het pro-
gramma Natuur en Gezondheid.
•DeMolenHaastrechtisoperationeelenge-
schikt voor breed gebruik door het publiek.
•Nieuwverworvengebiedenliggenmetname
nabij de stad. Beheer en inrichting wordt sa-
men met maatschappelijke organisaties en/
of omwonenden gedaan.
•Er zijn schoolprogramma’s ontwikkeld sa-
men met Erfgoedhuis Zuid-Holland.
Betalen•Er zijnminimaal60.000beschermers en
20 bedrijfsvrienden.
•Erwordennieuwevormenvoorvanfondsen-
werving en crowdfunding toegepast (nieuwe
verdienmodellen). Dat levert het nodige geld
en draagvlak op.
• Het Zuid-Hollands Landschap is maximaal
voor 20% afhankelijk van overheidssubsidies.
• Er is Efficiencywinst geboekt door gezamen-
lijke ondersteuning in samenwerking Land-
schap & Erfgoed Zuid-Holland.
•Hetaantalkampeerderbeschermersismini-
maal verdubbeld.
Bijlage 1 MeerjarenbegrotingIn de meerjarenraming worden de beleidslijnen in financiële zin doorvertaald. De belangrijkste uitgangspunten zijn:
• Indexatievan1,50%perjaarwatbetreftpersoneelskostenenwerkderden/materialen;
• ConformhuidigeregelinggeenindexeringSNLinkomsten.DenoglopendeProgramma
Beheer vergoedingen die aflopen zullen in SNL wel hoger worden;
• Waarmogelijkverlagingvankostenenbeperktestijgingopbrengsten;
• Stijgingvanhetaantalbeschermersenstabilisatievanhetaantalterreinen.
Meerjarenraming naar kosten en opbrengstsoort (x € 1.000,=)
2014 2015 2016 2017 2018
Subsidieregeling Natuurbeheer (SNL) 1.507 1.507 1.508 1.520 1.520
Bijdragen Derden 712 715 717 720 722
Inkomsten terreinen 420 426 433 439 446
Beschermer inkomsten 1.080 1.085 1.090 1.100 1.110
Opbrengst verkopen 7 7 7 7 7
Sponsoring 40 50 60 60 60
Giften en legaten 206 206 206 206 206
Rente 70 70 70 70 70
Overige baten 18 18 18 18 18
Resultaat effectenportefeuille 50 50 50 50 50
TOTAAL BATEN 4.110 4.134 4.159 4.190 4.209
Personeel 1.700 1.726 1.751 1.778 1.804
Onkostenvergoedingen 35 35 35 35 35
Werk Derden 1.300 1.250 1.255 1.260 1.260
Materialen 178 181 184 180 175
Afschrijvingen 177 178 179 180 181
Verzekeringen 43 44 44 45 46
Energie 84 85 87 88 89
Zakelijke Lasten 354 360 365 371 376
Algemene Kosten 245 247 249 251 253
TOTAAL LASTEN 4.116 4.106 4.149 4.188 4.219
RESULTAAT -6 28 10 2 -10
39
Oude Delft 1162611 CG Delft010 - 272 22 22
twitter.com/ZHLandschap
facebook.com/zhlandschap
youtube.com/ZHLandschap
Volg de natuur
