Φραγκομαχαλάς.

Αξιώσεις των Λατίνων επί της Θεσσαλονίκης. 1 Όταν η Κωνσταντινούπολη πέφτει από τους σταυροφόρους το 1204 και άρχισε η μοιρασιά για τα λάφυρα, ξεκίνησαν και οι αξιώσεις των Λατίνων για τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη περιέρχεται στην δικαιοδοσία του Βονιφάτιου του Μομφερατού,2 ο οποίος τη διοικεί ως το 1207 που χάνει τη ζωή του σε ενέδρα από τον τσάρο Ιωαννίτση (Καλογιάννη, ή Σκυλοϊαννη). Ακολουθεί ο γιος του Δημήτριος του Μομφερατού μέχρι το 1222. Από το 1223 μέχρι και το 1246 η πόλη περνά στην δικαιοδοσία των Αγγέλων καθιστώντας την ως την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, το 1246 το δεσποτάτο καταργείται και ενσωματώνεται στην αυτοκρατορία της Νίκαιας και κατόπιν στην Βυζαντινή αυτοκρατορία.3

Παρόλο που η Θεσσαλονίκη είναι ελληνική οι αξιώσεις των Λατίνων δεν σταματούν το 1259 κατά τη βασιλεία του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου στέλνουν πρεσβεία στη Νίκαια και ζητούν να τους παραδοθεί η Θεσσαλονίκη, ο Παλαιολόγος απορρίπτει τις όποιες αιτιάσεις. Οι Λατίνοι ακόμα και αφού απολέσουν την Κωνσταντινούπολη το 1261 έφεραν αξιώσεις για τα εδάφη της βυζαντινής αυτοκρατορίας που είχαν διοικήσει βραχυπρόθεσμα. Οι πηγές αναφέρουν ότι το 1265 ο πρώην Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος Β΄ προσπαθώντας να συγκεντρώσει στρατό για μια εκστρατεία κατά των Βυζαντινών υποσχόταν στο Παρίσι το βασίλειο της Θεσσαλονίκης στον Ούγο Δ΄ της Βουργουνδίας ο οποίος έφερε τον τίτλο του «βασιλέως της Θεσσαλονίκης», τίτλο που αρκετοί άρχοντες της δύσης απαιτούσαν ως κληρονομικό τους δικαίωμα. Σύνηθες φαινόμενο στους βασιλικούς οίκους και στις αριστοκρατικές οικογένειες της Ευρώπης η παραχώρηση μέσω γάμου ή συνθηκών της επικυριαρχίας μιας περιοχής, Η επικυριαρχία του βασιλείου της Θεσσαλονίκης το 1273 λόγω κάποιας συνθήκης με το Βαλδουίνο το Β΄ είχε περιέλθει στον Βασιλέα της Σικελίας Κάρολο που με τη σειρά του μεταβιβάζει το δικαίωμα στο γαμπρό του Φίλιππό de Courtenay ο οποίος το 1274 το παραχωρεί στον κουνιάδο του Φίλιππο πρίγκιπα του Τάραντα. Έτσι το 1280 είναι η πρώτη φορά που οι Λατίνοι επεδίωξαν την κατάληψη της με όπλα. Όταν ο βασιλιάς της Σικελίας έστειλε το Γάλλο Ούγο Rousseau de Sully με 3000 άνδρες μέσω της Αδριατικής να κατακτήσουν την Θεσσαλονίκη. Τα βυζαντινά όμως στρατεύματα τους νίκησαν υπερασπίζοντας την πόλη. Έκτοτε δεν υπήρξε άλλη προσπάθεια.4 Οι απαιτήσεις για κυριαρχικά δικαιώματα από τους δυτικούς για την Θεσσαλονίκη σταματούν μόνο όταν ο Ανδρόνικος ο Β΄ παντρεύτηκε την Ιολάνδη-Ειρήνη κόρη του Γουλιέλμου του Ζ΄ του Μομφερατού ο οποίος της έδωσε για προίκα την επικυριαρχία της πόλης η οποία έφερε όπως και ο πατέρας της τον τίτλο του «βασιλέως της Θεσσαλονίκης».5

Αν και τα παραπάνω αφορούν τις πολιτικές συμφωνίες και ισορροπίες των βασιλικών οικογενειών της Δύσης της Ανατολής κατά τον 13ο αιώνα, οι ανάγκες του βυζαντινού κράτους υπήρξαν διαφορετικές, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος στις 13 Μαρτίου του 1261

1 Ο.Ταφραλή. Θεσσαλονίκη από τις απαρχές ως τον ΙΔ΄ αιώνα. Τράπεζα Μακεδονίας –Θράκης. Εκδόσεις: Τροχαλία, Αθήνα 1994 σ.,179-181.2 Το 1179 ο Μανουήλ Κομνηνός είχε παντρέψει την κόρη του Μαρία με τον Ρενιέ του Μομφερατού, τον οποίο ονόμασε Καίσαρα και του έδωσε ως πρόκα την Θεσσαλονίκη. ό.π.,σ.,139.3Α. Σταυρίδου-Ζάφρακα κ.α. Ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Ημερίδα 23 Νοεμβρίου 1985. Σύνδεσμος Θεσσαλονικέων. Αθήνα 1988. σ.,50. 4 Κ. Παπαρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. 5ος σ., 136-137. 5 Α. Σταυρίδου-Ζάφρακα κ.α. Ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Ημερίδα 23 Νοεμβρίου 1985. Σύνδεσμος Θεσσαλονικέων. Αθήνα 1988. σ.,50.

υπέγραψε εμπορική συμφωνία με την πόλη της Γένοβας δίνοντας το δικαίωμα να εγκαταστήσουν προξενεία σε διάφορες περιοχές και ανάμεσα τους και η Θεσσαλονίκη.6 Στη συνέχεια ο Μιχαήλ Παλαιολόγος το 1265 παραχώρησε στους Βενετούς, την Κρήτη, νησιά του Αιγαίου και τα λιμάνια της Μεθώνης και Κορώνης, επίσης το δικαίωμα να ιδρύουν εμπορικά πρακτορεία και προξενεία σε διάφορες πόλεις ανάμεσα τους και η Θεσσαλονίκη. Με τη νέα συμφωνία του 1277 οι Βενετοί αποκτούσαν το δικαίωμα να έχουν δικές τους εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη, και καθώς γύρω από τις εκκλησίες αναπτυσσόταν η συνοικία των εμπόρων, των στρατιωτών και των τυχοδιωκτών, έγινε θεσμός οι δυτικοί που έφταναν στην πόλη να κατοικούσαν και να διαβίωναν σε αυτή την περιοχή, σταδιακά πέρασε στην κοινή συνείδηση του λαού της πως αυτή η συνοικία ήταν των Φράγκων, γνωστή κατά την οθωμανοκρατία ως «ο Φραγκομαχαλάς».

Φραγκγομαχαλάς. Η περιοχή βρισκόταν μέσα από την ΝΔ πλευρά των τειχών, ξεκινούσε από στα Δυτικά από την σημερινή διασταύρωση της Εγνατίας με την Δωδεκανήσου περίπου μέχρι το ύψος της Ολυμπίου Διαμαντή ενώ στα Ανατολικά τελείωνε στην σημερινή Ίωνος Δραγούμη περίπου στην πλατεία Εμπορίου (Κατούνη με Εδέσσης). Βόρεια το όριο της ήταν η Εγνατία ενώ τα νοτιότερα σημεία της συνοικίας ήταν οι δρόμοι Ναούσης (απαλλοτριώθηκε με το σχεδιασμό μετά το 1917) Βεροίας, και Εδέσσης. Η συνοικία περιελάμβανε και τους δρόμους της Λ. Σοφού, Τύπου, Καθολικών, Συγγρού, Βίκτωρος Ουγκώ, Κατούνη, αλλά και τις παράλληλες της Εγνατίας όπως η Κολόμβου σημερινή Βαλαωρίτου, και η Φράγκων που ονομαζόταν στα Οθωμανικά ΚALA. Στα Οθωμανικά τεφτέρια η περιοχή ονομάζεται MALTA-CEDID καθώς ήταν δυο συνοικίες που δύσκολα μπορούσες να διακρίνεις τα όρια τους. Το 1865 ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη+-` το Γαλλικό προξενείο και ακολούθησαν στο πρώτο μισό του 18ου προξενεία και άλλων χωρών. Το 1742 χτίζεται η πρώτη καθολική εκκλησία του Αγίου Λουδοβίκου δίπλα στο γαλλικό προξενείο. Στην περιοχή συσσωρευονται οι πρόξενοι που πολλές φορές ήταν ελληνικής καταγωγής, οι Ισουήτες και δεκάδες έμποροι.

Η Οθωμανοκρατία ξεκινά με την κατάληψη της πόλης στις 29 Μαρτίου του 1430

ξεκινώντας μια νέα πορεία στο ιστορικό της γίγνεσθαι. Η τοπογραφία της πόλης

ορίζεται από τα παράλια τείχη, τα ανατολικά και δυτικά που σε πολλά σημεία

σώζονται ακόμα και την ακρόπολη που περιλαμβάνει το φρούριο του Γεντι Κουλέ

(Πύργος) και προστάτευε την πόλη από το Βορρά. Η πόλη καταστρέφεται αρκετά

καθώς η πυκνή της δόμηση, η περιορισμένη υδροδότηση της αλλά και η παντελώς

άγνωστη πυρόσβεση την αφήνουν έρμαιο στην πυρκαγιά το 1620.7

Οι επιδημίες που μάστιζαν την πόλη λόγω της έλλειψης αποχετευτικού δικτύου

αποδεκάτιζαν συχνά ένα μέρος του πληθυσμού της ή το υποχρέωναν να μετακινηθεί,

η έλλειψη του ανθρώπινου δυναμικού φέρνει τον περιορισμό της οικονομικής

6 Να σημειώσουμε ότι τα προξενεία λειτουργούσαν ως προστάτες των εμπορικών συμφερόντων του εκάστοτε κράτους, λειτουργώντας και ως μηχανισμοί ενημέρωσης και κατασκοπίας. 7 Δημητριάδης Τοπογραφία σ.,17.

ανάπτυξης της πόλης και κατά επέκταση της ανοικοδόμησης. ¨όμως ανακατατάξεις

θα είχαν επέλθει καθώς οι ανάμικτοι πληθυσμοί αρχίζουν να συσσωματώνονται σε

βάσεις που έκανα την τοπογραφία της πόλης τόσο καθαρή. Παρατηρούμε λοιπόν πως

οι Μουσουλμάνοι ως προνομιούχα τάξη καταλαμβάνουν την άνω πόλη πλην μιας

συνοικίας της Akce Mescid που βρίσκεται κοντά στην θάλασσα. Οι Εβραίοι

καταλαμβάνουν τις περιοχές του κέντρου κάτω από την Εγνατία εκτός μιας συνοικίας

της Rogos που βρίσκεται πιο ψηλά πιθανόν στην περιοχή της Ρωμαϊκής αγοράς. Οι

Χριστιανοί κατά μήκος της Εγνατίας από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου ως την

Πύλη της Καλαμαριάς, παράλληλα από τα ανατολικά τείχη της πόλης από την Πύλη

της Καλαμαριάς ως τη Μεγάλη Παναγία, επίσης στοιχεία του χριστιανικού

πληθυσμού βρίσκουμε στην Μητρόπολη, Μονή Βλατάδων και στην περιοχή του

Βαρδάρη. Η Συνοικία που αναπτυσσόταν γύρω από την εκκλησία του Αγίου Μηνά

θα περιοριστεί κατά τα τέλη του 16ου αιώνα καθώς στην περιοχή εξαπλώνεται η

καθολική συνοικία και η αγορά, στοιχείο που δηλώνει το ενδιαφέρον των

ευρωπαϊκών εμπορικών οίκων για την Θεσσαλονίκη. Η πόλη διατηρεί αυτή την όψη

και κατά τον 17ο αιώνα. Κατά τον 18ο όμως η Θεσσαλονίκη πιθανόν να αριθμεί

70.000 με 80.000 κατοίκους μαζί με την Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη

μεταλλάσσονται σε εμπορικά κέντρα της αυτοκρατορίας στην Μεσόγειο. Η πόλη

γίνεται ο διακομεταστικός σταθμός μεταφοράς των γεωργικών προϊόντων της

αγροτικής παραγωγής (σιτηρά, βαμβάκι, δέρματα, καπνά, εισάγοντας παράλληλα από

τους ευρωπαϊκούς βιομηχανικούς οίκους τεχνολογικά προϊόντα.8

Το Βοσνάκ Χάνι

Χτισμένο στην νοτιοδυτική πλευράς της διασταύρωσης της Λ. Σοφού με Φράγκων

το Βοσνάκ Χάνι Bosnac Han σήμερα το εγκαταλειμμένο μέγαρο Καραπαναγιωτίδη

ήταν το μεγαλύτερο χάνι κατά τον Katip Celepi τον 17ο αιώνα. Επίσης ο Χ΄Ιωάννου

το ταύτιζε με το Suluka Han. Διέθετε 34 δωμάτια, 7 εργαστήρια, καφενείο στο

ισόγειο το οποίο το διαχειριζόταν ο ιδιοκτήτης του…….., είχε επίσης στάβλους,

πεταλωτήριο αρκετά καταστήματα και μεγάλο αυλόγυρο. Σε ένα από τα

καταστήματα του στεγαζόταν το 1881 η εφημερίδα Φάρος της Μακεδονίας του

Σοφοκλή Γκαρπολά, ενώ σε άλλα ο διατηρούσε κουρείο ο Βοδενιώτης Κουφίδης και

κατάστημα ο Γιώργος Βαγιαντσάς (Μακεδονικά Νέα φ.853 / 9.10.1926 &

8 Δημητριάδης Τοπογραφία σ.,18.

Γρηγορίου :21-22)9. Φωτογραφίες της εποχής του Varsano αποτυπώνει ένα διώροφο

κτίσμα χτισμένο από τούβλο με τετράγωνο σχήμα και πιθανόν εσωτερική αυλή. Σε

αντίθεση με την ορθομαρμάρωση του κτηρίου της Οθωμανικής αυτοκρατορικής

τράπεζας (μέγαρο Άμποτ) βέβαια η φωτο του Varsano είναι μεταγενέστερη του 1904

που ξαναχτίστηκε το μέγαρο Άμποτ.

Αρχικά το χάνι ανήκε στον Λατίφ εφέντη, το 1881 στον Αθανάσιο Κοντόγιαννο και

κατόπιν στον Σαούλ Μοδιάνο σημερινός ιδιοκτήτης είναι ο ………….. Διευθυντής

στο χάνι το 1900 είναι ο Βασίλειος Αγγέλου Μόντσεφ. Την ίδια εποχή το χάνι

συνδέεται με ύποπτους οι οποίοι συνδέονται με την βουλγάρικη προπαγάνδα,

συνήθως παρουσιάζονται ως έμποροι από τις περιοχές του Νευροκοπίου, του

Περλεπέ και του Κιλκίς.

Το 1901 πριν τα γεγονότα της ανατίναξης της Οθωμανικής τράπεζας τουρκικές

δυνάμεις εισβάλλουν στο Βοσνάκ Χάνι σκοτώνοντας όσους Bούλγαρους που

διέμεναν στο χάνι. (Μακεδονικά Νεα φ.1671 (5.6.1929) και φ.853 (9.10.1929) &

Γρηγορίου:21-22.

Ελληνικό Χάνι κατασκευή πριν το 1879, απέναντι από το σπίτι του Φερνάντες στο

Φραγκομαχαλα. Η αναφορά γίνεται στον ΕΡΜΗ, φ.377 (9.3.1879) σχετικά με ίδρυση

αρχιτεκτονικού σωματείου. (Γρηγορίου:23)

Χάνι Τιάνο Ισάακ βρισκόταν στην οδό Κολόμβου, στο Φραγκομαχαλά, μεταξύ της

Αυτοκρατορικής Τράπεζας και του και της τράπεζας Θεσσαλονίκης και ακριβώς

απέναντι από την καθολική σχολή (Ecole des Soeurs). (Δημητριάδης:135). Το 1877

αναφέρονται οι τυπογραφικές εγκαταστάσεις της εφημερίδας Ερμής του Σοφοκλή

Γκαρπολά, που μετονομάστηκε σε Φάρο της Μακεδονίας όταν μεταφέρθηκε στο

Βοσνάκ Χάνι. Στο χάνι στεγαζόταν οι τραπεζίτες Αμάρ10 και Αμπαστάρδο αλλά και ο

Δ. Καυκέλλος, διευθυντής του εμπορικού οίκου Εμ.Ι.Μερτζανώφ.(Φάρος της

Μακεδονίας φ.806 (10.12.1883) & Γρηγορίου:23). Μέρος από το χάνι καταστράφηκε 9 Γρηγορίου Χ. Αλέξανδρος. ΧΑΝΙΑ ΠΑΝΔΟΧΕΙΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1875-1917. UNIVERSITY STUDIO PRESS ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ 2003. (Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης 949.56 ΓΡΗ).10 Ιδρυση τράπεζας Αμάρ-Ανώνυμη εταιρία στην οδό Ερμού 1 με αποθεματικά 17.600.000 δρχ. Η Εθνική τράπεζα στην Θεσσαλονίκη αποτέλεσε διάδοχη του γραφείου του Αβράαμ Αμάρ (στοά Συγγρού 3) και Σαούλ Αμάρ (Χάνι Αλλατίνι). Γρηγορίου:24.

από πυρκαγιά στις 24.1.1882 Φάρος της Μακεδονίας φ.638 (24.1.1882). Πιθανόν να

λειτουργούσε μέχρι την πυρκαγιά του 1917. (Γρηγορίου :24).

Μάλτα Χάνι

Χρονολογείται από τον 17ο αι. σύμφωνα με τον Katip Celebi. Ο Χατζηιωάννου τον

18ο αιώνα το αναφέρει να βρίσκεται στην οδό Μάλτα στα παλιά Ψαράδικα, μάλιστα

το μνημονεύει ο Χατζή Κάλφας τον 17ο αιώνα. Πιθανόν να καταστράφηκε το 1917.

(Γρηγορίου:29). Βρισκόταν στο Φραγκομαχαλά δίπλα στα πρακτορεία των Λοϋδ και

των Γαλλικών Διαπορθμεύσεων και απέναντι ακριβώς από το πρακτορείο της

ασφαλιστικής Ναυτικής Εταιρίας του Μανχέϊμ την οποία εκπροσωπούσε ο Ιωάννης

Βεσσελής.(Εφημ. ΕΡΜΗΣ 8.8.1880 & Γρηγορίου:29).

Στα γεγονότα του 1903 η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (φ.2328 20.4.1903 & Γρηγορίου:29)

αναφέρει:

Το μεσημέρι της πέμπτης 17 Απριλίου 1903, οκτώ βούλγαροι καταδιώκονται από

τουρκικές δυνάμεις προς τον Φραγκομαχαλά οι καταδιωκόμενοι εισέρχονται στο

Μάλτα Χάνι το οποίο βρίσκεται έναντι των καταστημάτων Αλλατίνι και αφού

έκλεισαν την σιδερένια πόρτα άρχισαν να ρίχνουν βόμβες σκοτώνοντας 4 ή 5

στρατιώτες και 2 πολίτες, περίπου στις 15.30 ο οθωμανικός στρατός έχει εκτελέσει

τους συνωμότες. (Μέγας:

Στη γωνιά Φράγκων και Λ. Σοφού λειτουργούσε το Πασάζ ντ΄οριέντ στο οποίο καταλύονταν από καλλιτέχνες εμπόρους και στρατιωτικούς. Καταστράφηκε το 1917 και την θέση του πήρε η στοά Τουρπάλη Χαν που στέγασε γραφεία , επαγγελματίες και βιοτεχνίες. (Σταμπούλης:195) 11

Ξενοδοχείο Μεγάλη Μάλτα στην οδό Φράγκων, άνηκε στον Χρήστο Νικολαϊδη, δεν λειτουργούσε μετά από το 1917. (Γρηγορίου:

Ξενοδοχείο Νέα Μάλτα στην οδό Ναυμαχίας Λήμνου 36 των Αδελφών Μποσκάρι Γ.Ι και Σία , δεν λειτουργούσε μετά το 1917.

11 Σταμπούλης Γ. Θεσσαλονίκη Ευδαίμων Βαβυλών Συμβασιλευούσα τριών αυτοκρατοριών. Διόσκουροι 1996, Θεσσαλονίκη. (Δημοτική βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, 94956 ΣΤΑ).

Ξενοδοχείο Παγκαίον, στην Λ. Σοφού. Δεν αναφέρεται μετά το 1917.

Ξενοδοχείο Πίνδος στην οδό Λ. Σοφού , δεν αναφέρεται μετά το 1917.

Ξενοδοχείο Τσουμαγιά επι της οδού Λ. Σοφού δεν λειτούργησε μετά το 1917.

Ξενοδοχείο Καστοριά στην οδό Εγνατία και Λ. Σοφού το συναντούμε το 1917 λειτουργεί ακόμα και σήμερα.

Ξεοδοχείο Κέρκυρα στην οδό Φράγκων του Ν. Κοντού δεν λειτούργουσε μετά το 1917.

Στοά Σαούλ

Στη δεκαετία του 1880, ο τραπεζίτης Σαούλ Μοδιάνο κατασκευάσε με σχέδια του Βιταλιάνο Ποζέλι, στη βόρεια πλαευαά του Αγίου Μηνά, τη στοά Σαούλ που σήμερα βρίσκεται ανάμεσα ατην οδό Ερμού και Βασιλ΄εως Ηρακλείου.Η πυρκαγιά του 1917 κατέστρεψε μεγάλο κομμάτι της στοάς η οποία ανασκευάστηκε από τον Ελί Μοδιάνο την περίοδο 1925-1927. (Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, Ανεξίτηλα σημάδια στο χρόνο. Εκδ:Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2012, Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης 949.56 ΕΒΡ.)

Στοά Χρηματιστηρίου

Το 1862 χτίστηκε το αρχοντικό της οικογένειας Αλλατίνι. Στους κήπους του το 18888 εκατό διεθνείς προσωπικότητες γιόρτασαν την σύνδεση της Θεσσαλονίκης με τις ευρωπαικές πρωτευούσες μέσω σιδηροδρόμων.

Το 1907 στο αυλείο χώρο νότια της έπαυλης ανεγέρθει η τράπεζα θεσσαλονίκης, ιδιοκτησίας των αδελφών Allstini από 1888. (Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, Ανεξίτηλα σημάδια στο χρόνο. Εκδ:Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2012, Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης 949.56 ΕΒΡ.).

Το Γαλλικό λύκειο του Αγίου Βικεντίου ντε Λασάλ ιδρύθηκε το 1888 και λειτούργησε στα ιδιόκτητα κτήρια του στην οδό Φράγκων εκεί που στεγάστηκε ο Δημόκριτός και σήμερα είναι τα Διοικητικά δικαστήρια.. (Σταμπούλης:298).

Σαχνίσια

Τα κασφασωτά (σαχνισέ) παράθυρα, προεξείχαν και ακουμπούσαν σχεδόν με τα απέναντι καφάσια διατηρώντας τους δρόμους σκιερούς και δροσερούς το καλοκαίρι. Χαρακτηριστικοί ήταν και οι ψηλοί τοίχοι που προστάτευαν τους κήπους και τα χαρέμια των τούρκων πασάδων και μπέηδων.(Σταμπούλης:209).

Αγαπητέ επισκέπτη σε καλωσορίζουμε.Το έντυπο αυτό περιέχει τις βασικές πληροφορίες για τη λειτουργία του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης όσο και για τη μοναδικότητα του κτιρίου όπου στεγάζεται.Το Κρατικό Ωδείο ιδρύεται το 1914 (ν.349 της 5/11/1914) με απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης και του τότε πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου με την επωνυμία «Ωδείον Θεσσαλονίκης» και πρώτο Διευθυντή τον Αλέξανδρο Καζαντζή (1915-1951).Στην εκατοντάχρονη πορεία του ανέθρεψε μουσικά δεκάδες σπουδαστές προωθώντας τη μουσική παιδεία στη Θεσσαλονίκη και στον ευρύτερο Ελληνικό χώρο. Από το 1987 στεγάζεται στο κτήριο της πρώην Οθωμανικής Τράπεζας το οποίο διαμορφώθηκε κατάλληλα για τις ανάγκες του ωδείου.Το κτίριο έχει μια μακρά ιστορία από το 1830 περίπου ενώ η νεώτερη μορφή του χρονολογείται από το 1904, αποτελεί πλέον ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα και ένα σύμβολο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης.Το κτήριο έχει χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης σύμφωνα με την απόφαση Υ.Α. Α/Φ31 / 33549 / 3080 / 16 / 6 / 77 (ΦΕΚ 718 / Β΄/ 30-7-77). Είναι ένα ιδιαίτερα αξιόλογο κτίσμα των αρχών του 20ου αιώνα (1904) με ευρωπαϊκές εκλεκτιστικές επιδράσεις κυρίως στον πλούσιο εξωτερικό του διάκοσμο. Το κτίριο διαθέτει χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία εκλεκτισμού κυρίως στην πρόσοψη. Οι παραστάδες, τα επιστεγάσματα στα παράθυρα αλλά και οι ψευδοκίονες, ιωνικοί και δωρικοί συνθέτουν το εκλεκτιστικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής του κτιρίου. Παρόμοια η περίτεχνη του περίφραξη, που αποτελείται από μαντεμένιες σιδεριές που στηρίζονται σε μαρμάρινους πεσίσκους (ορθοστάτες) αποτελείται από τρείς διαφορετικές κατασκευές την ΒΔ της οδού Λ.Σοφού η οποία διακρίνεται ως μεταγενέστερη των άλλων δυο κατασκευών όπου κομμάτια της έχουν κατασκευαστεί από ……..κατά την περίοδο ………. Την ΝΑ στην οδό Τύπου η οποία χαρακτηρίζεται από απλότητα και έλλειψη λεπτομερειών στη κατασκευή της. γενικότερα η πλευρά της οδού Τύπου δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία καθώς δεν αποτελούσε μια από τις προσόψεις του κτιρίου, ακόμα απλούστερη η Β πλευρά του κτιρίου η οποία εφάπτεται με κτίριο και αποτελεί αφανή πλευρά στον περαστικό ή στον επισκέπτη. Επίσης τα δυο γυναικεία αγάλματα πέριξ της κεντρικής εισόδου της οδού Φράγκων τα οποία κατά περιόδους χαρακτηρίζονται ως νύμφες ή ως θεές της οικονομίας και της τραπεζικής πίστης ή ως μούσες προστάτιδες των τεχνών. Επίσης, τα δυο γυναικεία αγάλματα στον αύλειο χώρο

αποτελούν -χρόνια τώρα- μυστήριο για τη ιδιότητα τους, πιθανόν να μιμούνται νύμφες ή μούσες. Στην βορειοδυτική πλευρά του κτιρίου υπάρχει σιντριβάνι που αρχικά συνοδευόταν από άγαλμα νεαρού θεού που ταυτίστηκε με τον Τρίτωνα, το οποίο όμως σήμερα κοσμεί σιντριβάνι στο Νοσοκομείο Αγ. Παύλος στο Φοίνικα Θεσσαλονίκης. Στην ίδια πλευρά βρίσκεται και η μνημειώδεις είσοδος της Λ.Σοφού με τη σκάλα με τις λεοντοκέφαλες απολήξεις η οποία πιθανόν να αποτελούσε την ιδιαίτερη είσοδο του Διευθυντή όταν το κτίριο λειτουργούσε ως Οθωμανική Τράπεζα ( -1938). Η άλλη είσοδος της οδού Φράγκων αποτελούσε την κεντρική είσοδο του καταστήματος με με τη διπλή δίφυλλή ανοιγμένη πόρτα και τις δυο βοηθητικές εισόδους δημιουργώντας μια μεγαλειώδη είσοδο με μαρμάρινα σκαλοπάτια πλάτους ……μέτρων και επιβλητικούς δωρικούς ψευδοκίονες δεξιά και αριστερά της κεντρικής εισόδου. Ο επισκέπτης με το που εισέρχεται στο κτίριο βρίσκεται μπροστά σε μια οβάλ αίθουσα διαστάσεων ……η οποία επιστεγάζεται από τζαμωτό θόλο ο οποίος περιέχει …….στοιχεία υαλοσωλήνα το στέγαστρο αυτό αποτελεί μοναδικό στο είδος του στην Θεσσαλονίκη. Ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό στοιχείο αποτελεί και η στέγη της κεντρικής αίθουσας συναυλιών που αποτελείται από 3.000 γυάλινα τεμάχια σε μορφή σωλήνας τα οποία φωτίζουν με μοναδικό τρόπο την αίθουσα.Ενδιαφέροντα στοιχεία είναι οι γύψινες διακοσμήσεις στις οροφές, οι ξύλινες επενδύσεις περιμετρικά της σκηνής, αλλά και οι πόρτες και τα κουφώματα που χρονολογούνται από τις αρχές του 20ου αιώνα. Χαρακτηριστικό των κλειδαριών που χρησιμοποιούνταν ήταν η κλειδαριά μάνταλο έξι θέσεων που ασφάλιζε εσωτερικά με την ανύψωση ενός πύρου ενώ εξωτερικά πρέπει να γυρίσεις το κλειδί τρείς τουλάχιστον φορές πριν ασφαλίσει.

Ο σεβασμός στην μοναδικότητα του και στην προστασία του θεωρείται δεδομένος από κάθε επισκέπτη και φίλο του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης.

Χαρακτηριστικά να αναφέρουμε ότι στις αρχές του 20ου αιώνα η οδός Λ. Σοφού ονομαζόταν Οθωμανικής Τραπέζης και περπατώντας την προς την οδό Εγνατία συναντούσαμε στην δεξιά της πλευρά τη Γερμανική Λέσχη εκεί που στεγάζεται η Eurobank σήμερα ακολουθούσε ο κήπος του Ξενοδοχείου Κολόμβο καθώς το νεώτερο κτίριο του Ξενοδοχείου βρισκόταν στην συμβολή της οδού Βαλαωρίτου και Τύπου καταλαμβάνοντας το ήμισυ του οικοπέδου πιθανόν μέχρι την στοά της Eurobank, μάλιστα η περιοχή ονομάστηκε Κολόμβου από το γνωστό στις αρχές του 20ου αιώνα ξενοδοχείο, παρόμοια η οδός Βαλαωρίτου ονομαζόταν COLOMBO και ακόμα και σήμερα υπάρχει η ομώνυμη στοά και η στάση του λεωφορείου. Ποιος ήταν ο Angiolino Colombo ιταλός μάγειρας που φτάνει στην Θεσσαλονίκη την δεκαετία του 1860 για να εργαστεί στην κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης – Σκοπίων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1870 μαζί με τον T. Parisini άνοιξαν το ξενοδοχείο Albergo birraria e giardini Colombo στο γωνία Λ. Σοφού και Βαλαωρίτου. ¨Όμως το 1896 ο Φραγκομαχαλάς θα πληγεί από πυρκαγιά και θα προξενήσει σοβαρές ζημίες στο ξενοδοχείο το οποίο όμως θα συνεχίσει την λειτουργία του, το 1903 η έκρηξη από την ανατίναξη της τράπεζας επέφερε σοβαρές και ανεπανόρθωτες ζημίες με αποτέλεσμα η την αναστολή της λειτουργίας του. Μάλιστα η εφημερίδα Journal de Salonique έγραφε για την αναστολή λειτουργία του ξενοδοχείου Colombo. Έναντι του κτιρίου της Οθωμανικής τράπεζας επί της οδού Λ. Σοφού προς τη Εγνατία θα συναντούσαμε ένα διώροφο κτίσμα στην ΝΔ γωνία της Λ.

Σοφού με την Φράγκων, σήμερα στεγάζει ένα οκταόροφο με γραφεία, ακολούθως υπήρχαν το 1903 μερικά μονώροφα κτίσματα που λειτουργούσαν ως ατομικές επιχειρήσεις. Μέγας σ., 47, τέσσερα καταστήματα ξεκινούσαν από την νότια πλευρά του υπαίθριου πάρκινκ και είχαν ανάμεσα τους έναν αδιέξοδο δρόμο την οδό Οχρίδος (Δημητριάδης Χάρτης & Μέγας σ.,61., Φωτό) κατόπιν συνεχιζόταν μέχρι το βόρειο άκρο του πάρκιν, πιθανόν το πρώτο κατάστημα στην γωνία Οχρίδος και Λ. Σοφού να ήταν το το βουλγάρικο μπακάλικο που ξεκινούσε η σήραγγα προς τα θεμέλια της τράπεζας, η σήραγγα ακολουθώντας διαγώνια πορεία (Κολώνας Γαλλικά) περνούσε κάτω από το πλακόστρωτο της Λ. Σοφού σε μια απόσταση που σήμερα μετριέται σε ……μέτρα. Δυο ξεχωριστά φυτίλια κατ΄εληγαν στο υπόγειο του μπακάλικου και ο χόνος της έκρηξης ήταν περίππου στα πέντε λεπτά. Για την ανατίναξη της χρησιμοποιήθηκε μέρος από τα 250 κιλά δυναμίτη, που είχαν στην διάθεση τους οι τρομοκράτες, καθώς 12 κιλά χρησιμοποιήθηκαν για την ανατίναξη του πλοίου Guadalguivir ενώ 25 κιλά χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή αυτοσχέδιων βομβών, (Μέγας σ.,35) συνεπώς στα θεμέλια της τράπεζας από την Δυτική πλευρά της Λ. Σοφού τοποθετήθηκαν 213 κιλά δυναμίτιδα σε 11 γκαζοντενεκέδες πέντε αριστερά και έξι δεξιά καταστρέφωντας την ΒΔ πλευρά του κτιρίου το οποίο με την έκρηξη δεν κατέρρευσε αλλά έπιασε φωτιά και ακολούθως καταστράφηκε ολοσχερώς αφήνοντας μόνο όρθια την πρόσοψη της οδού Φράγκων η οποία πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε ως καμβάς για το νεώτερο κτίριο. λαθραία στη Θεσσαλονίκη ένα από τα διαγώνια από τα όρια του οικοπέδου της Οθωμανικής τράπεζας υπήρχε ένα βουλγάρικο παντοπωλείο όπου ξεκινούσε η σήραγγα που οδηγούσε στα θεμέλια της τράπεζας στα οποία Βούλγαροι αυτονομιστές τον Απρίλιο του 1903 πυροδοτούν ανατινάζοντας το αρχική έπαυλη που είχε αγοράσει η τράπεζα από τον Τζέκη Άμποτ. και μονόροφα και δυο αδιέξοδους δρόμους την οδό Οχρίδοςτέλος στην πλευρά της οδού Φράγκων όπου γνωρίζουμε πως μέρος της σιδεριάς διατηρήθηκε ανέπαφο μετά την ανατίναξη του κτιρίου τον Απρίλιο του 1903, πιθανόν να αντικαταστάθηκε μέρος του από την εταιρία FEDI Salonike ένα ακόμα ιδιαίτερο μορφολογικό στοιχείο μάλιστα μέρος της χρονολογείται από το 1835-1850 όπου κτίστηκε η αρχική έπαυλη που στέγασε την οικογένεια του Τζέκυ Άμποτ.αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του όπως είναι η υαλωτή στέγαση της κεντρικής αίθουσας συναυλιών, οι υπερυψωμένες πόρτες που οδηγούν στα γραφεία του ισογείου, η μνημειακή είσοδος εσωτερικό του ισογείου όσο και στην του ωδείου.

Ο Καζαντζής αφού αποφασίζεται η δημιουργία του Ωδείου Θεσσαλονίκης φτάνει μετά τις Χριστουγεννιάτικες γιορτές στην Θεσσαλονίκη για να οργανώσει το ωδείο με πλήρη έλλειψη υποδομών, του έλλειπαν ο χώρος στέγασης, οι καθηγητές, και τα μουσικά όργανα.Φτάνοντας λοιπόν στην Θεσσαλονίκη έρχεται σε επαφή με την τα μέλη της εφορίας του νεοϊδρυθέντος ωδείου του αντίστοιχου σημερινού Διοικητικού Συμβουλίου Πρόεδρος ο Δήμαρχος Οσμάν Σαϊτ, Αντιπρόεδρος ο Δ/ντης του διδασκαλείου Αρρένων Δ. Χαρδαλιάς, τα χρέη της οικονομικής διαχείρισης ανέλαβε ο Δ/ντης της Εθνικής τράπεζας στη Θεσσαλονίκη ………..και ως μέλη ορίστηκαν από το Δ/ντη της Νομαρχίας κύριο Αγγελάκη οι κύριοι Κλέων Χατζηλάμπρος, Φ.Κοντογούρης πρώην πρόξενος της Ελλάδος, οι ιατροί Πεντζίκης και Παπάζογλου, από την κοινότητα των Ισραηλιτών επελέγει ο τραπεζίτης Σαούλ Αμάρ και από την

μουσουλμάνους ο Ριφ. Χαμδή. Τα διάταγμα για το διορισμό τους Πρέπει να αναζητηθεί στα ΦΕΚ 1914).(Ωδείο 1915-1965)Να σημειωθεί ότι ο ιδρυτικός νόμος του Ωδείου Θεσσαλονίκης συνετάχθη από τον ποιητή Γ.Δροσίνη που εκτελούσε χρέη υπουργού Παιδείας, καθώς ελλείψεως υπουργείου Πολιτισμού το ωδείο ελεγχόταν από το Παιδείας.Η συνολική δαπάνη που επιχορηγήθηκε το ωδείο ήταν 50.000 δρχ. σε τιμές 2014 θα αντιστοιχούσαν σε ………….ευρώ. Το ποσό αυτό σεβαστό την εποχή εκείνη θα βοηθούσε το ωδείο να αποκτήσει τη δυνατότητα αγοράς οργάνων και μισθοδοσίας των απαραίτητων καθηγητών καθώς οι κύριοι Καζαντζής και Κώφμαν παρέδιδαν παρασκευαστικά μαθήματα μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1915 όπου είχε εκδοθεί και το «κανονιστικόν διάταγμα»12 για την λειτουργία του ωδείου από το υπουργείο Παιδείας επιτρέποντας στην εφορία του ωδείου στην συνεδρίαση του Σεπτεμβρίου του 1915 να αποφασίσει για το διορισμό των με σύμβαση των Τέο Κώφμαν και ως τακτικών των Αιμίλιου Ριάδη και Λώρη Μαργαρίτη δημιουργώντας τις δυο πρώτες σχολές του Βιολίου (Καζαντζής) και του Πιάνου (Κώφμαν, Ριάδης, Μαργαρίτης), αναφέρεται καθηγητής και στα θεωρητικά αλλά και οργανωμένη υπηρεσία γραμματείας με γενικό γραμματέα τον Χριστόφορο Δαδάκη ………… επίσης γραμματέας υπήρξε και η δεσποινίς Βασιλική Πίπη, η οποία απεφοίτησε το 1946 από την τάξη μονωδίας της κυρίας Κατερίνας Καπάσσο, Η δις Βασιλική Πίπη συνέχισε τις σπουδές της στην Αγγλία έχοντας ως αναπληρώτρια την κυρία Καρολίδου. (Πιθανόν 1947-50) (Ωδείο 1915-1965)άλλες γραμματείς του ΚΩΘ κατά την περίοδο 1950-1970 1970-2000 ήταν η Φιλίω Καρακατσάνη, στα μαθητικά με βοηθούς από το 1992 την Φωτεινή Τζιμούρτη και από το 2002 την Ράνια Μουντράκη, στο οικονομικό από το 1968 έως το 2000 η Θάλεια Ιωσήφ, ενώ στο λογιστήριο η «μαρκόνισα» Σμαρώ Χατζησάβογλου, από το 1974 έως και το 2006 η συνταξιοδότηση της έφερε νέο αίμα όπως η Άντα Αναγνωστούδη και τον Βαλάντη Ζερβό.Πέρα όμως από γραμματείς, στο ωδείο απασχολείται και ένας κλητήρας, ένας αγγελιοφόρος, ένας κηπουρός και ένας οδηγός, για την κάλυψη μάλιστα των αναγκών διαβίωσης του Δ/ντη του ωδείου και της οικοσκευής του προβλεπόταν και μια καμαριέρα.Από τους παραπάνω την περίοδο1968-1999 αγγελιοφόρος είναι ο Γιάννης ο Μακρής, παρόμοια και ο Ποκαρίδης Θόδωρος που μετατάσσεται σε τεχνικός επιστάτης, πριν από αυτούς ο Αργύρης …………και ο Καρακώστας …………… είναι αντίστοιχα κλητήρας και αγγελιοφόρος. Το 1993 Η Μαριάνθη συνταξιοδοτείται ως καθαρίστρια και οι διορισμένοι μερικής απασχόλησης τετράωρης εργασίας Γιάννης Γιαντσούλης, Μυρσίνη Ματσαρίδου, Τριανταφυλλίδου Πολυξένη και Παλιούρα Άννα αναλαμβάνουν την καθαριότητα του ΚΩΘ, σε αυτούς να συμπεριλάβω και τον Γιαννόπουλο τον Δημήτρη που ως βοηθητικό προσωπικό κατατάσσεται στην ομάδα του Μακρή και Ποκαρίδη εκτελώντας μέχρι και το 2014 χρέη κλητήρα, φύλακα, λογιστή, τηλεφωνητή, συντηρητή, ηχολήπτη, βιντεολήπτη, ηλεκτρολόγου, υδραυλικού και πολλές φορές εκπροσώπου του ΚΩΘ σε σύνθετες ή δύσκολες υποθέσεις. Η εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο σε ηλικία 40 ετών και η απόκτηση και τυπικών προσόντων των ώθησε σε μετάταξη στον κλάδο ΠΕ Διοικητικού και σε ενέργειες που σκοπό έχουν την βελτίωση και ανάδειξη του κοινωνικού προφίλ του ΚΩΘ.

12 (καθώς δεν υπήρχε παρόμοια σύστασις δημόσιου μουσικού οργανισμού καθυστέρησε αρκετά……..………..).

Στο κεφάλαιο αυτό δεν θα τιμήσουμε μόνο τους μουσικούς και τους καθηγητές του ωδείου αλλά πλήθος από ανώνυμους συνεργάτες που δεν μπόρεσαν να ανέβουν στην σκηνή ως καλλιτέχνες όμως η παρουσία τους κρίνεται απαραίτητη στην λειτουργία ενός τόσο σύνθετου οργανισμού όπως το ωδείο.Οι συνεργάτες του ωδείου.Οι άνθρωποι και οι καφέδες τους.Το κυλικείο του ωδείου αποτελούσε θεσμό για πολλά χρόνια ήταν το σημείο που μπορούσες να ξεκουραστείς, να κάνεις το διάλλειμα σου και να αποτοξινωθείς από την πίεση των ωρών που απαιτούσε το διάβασμα ειδικά την περίοδο των εξετάσεων ή του πτυχίου ή του διπλώματος. Το κυλικείο του ωδείου έχει την δική του ιστορία και συνδέεται με τις γενεές των μαθητών του ωδείου, κάθε μια από αυτές άφησε την δική της ιστορία ως παρέα ως παρουσία, ως κομμάτι του περιβάλλοντος του ωδείου. Τις γενναιές θα τις συνδέσω με τον εκάστοτε κυλικειάρχη -άνθρωπο του μεροκάματου- που προσπαθούσε να λειτουργήσει μια υποτυπώδη μικρή επιχείρηση για βιοποριστικούς λόγους που όμως χωρίς να το γνωρίζει υποστήριζε μια βασική λειτουργία στο ωδείο, το χώρο ξεκούρασης και ανατροφοδότησης των μαθητών και καθηγητων. Το 1987 με την μετακίνηση του ωδείου στο κτίριο της Οθωμανικής τράπεζας προβλέπεται και δημιουργείται χώρος κυλικείου με υψηλές προδιαγραφές αρχικά το σχολικό έτος 1987-88 υπενοικιάζεται στην εταιρία Goody΄s και από το σχ. Έτος 1988-91 παραχωρείται με χαμηλό ενοίκιο στον Δημήτριο Γιαννόπουλο, κατόπιν στον κύριο Βαγγέλη 1992-95 με τους δυο γιούς για μια τριετία, ακολουθούν η Άννα Παλιούρα και Τζένη Τριανταφυλλίδου, 1995-1998 και αυτές για μια τριετία για να έρθει ο Παρασκευάς Ιορδανίδης το 2000 και να λειτουργήσει το κυλικείο απρόσκοπτα για μια δεκαετία, μέχρι την απόφαση του ΔΣ του ΚΩΘ το 2010 .να κλείσει καθώς δεν μπορούσε να εκδοθεί άδεια λειτουργίας λόγω των προβλημάτων που αντιμετώπιζε το ωδείο με το Ίδρυμα Κοινωνικών Υπηρεσιών για το μηνιαίο μίσθωμα του κτιρίου της Φράγκων, ολοκληρώνοντας την αναδρομή στο κυλικείο να αναφέρω την προσπάθεια των μαθητών να το λειτουργήσουν την περίοδο 2011-12 και 2012-13 αλλά και την «προχωρημένη» ελεύθερη χρήση του από την περίοδο 2013-2014.

Ο λόγος απλός τις πρόσφερε χωρίς να το ξέρει μια από τις μεγαλύτερες είναι γεμάτο από τις φωνές και τις μορφές των σπουδαστών πολλοί από τους σημερινούς μας καθηγητές σαν μαθητές περνούσαν τα διαλλείματα τους στα καρεκλάκια του κυλικείου προσπαθώντας να αδειάσουν την κούραση και να εκτονωθούν μέσα από άλλες κουβέντες πέρα από τις μουσικές καθώς ο κυλικειάρχης μας ήταν και ένα είδος ψυχαναλυτή στον οποίο μπορούσαμε να μιλήσουμε όταν αφήναμε τις σκέψεις τους φόβους, τις ανασφάλειές μας να περιπλανηθούν και να χαθούν δεν είναι λίγες οι ιστορίες από έρωτες που «γεννήθηκαν» και «πέθαναν» στα τραπεζάκια του κυλικείου δεν είναι λίγες οι συνεργασίες από πού δημιουργήθηκαν από τις γνωριμίες του καφέ, και δεν είναι λίγες οι πραγματικές σχέσεις και φιλίες που συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια καθώς είχαν ξεκινήσει από το ίδιο μεράκι από την ίδια αγάπη για τη μουσική που όμως είτε γιατί το μάθημα είναι ατομικό είτε γιατί οι αίθουσες είναι περιορισμένες και πρέπει έρωτες και φιλοδοξίες μαθητών, άφησαν το άρωμα τους πολλές κυρίες που περίμεναν τους ανήλικους μαθητές, έγινε το σημείο αναφοράς για πολλούς μπαμπάδες με συζητήσεις όπου οι συναντήσεις και οι επαφές μαθητών, καθηγητών και γονέων πολλές φορές χώρο που Αν δεν έβρισκες αίθουσα για διάβασμα θα έβρισκες τουλάχιστον χώρο και τον κατάλληλο άνθρωπο για να μιλήσεις μέχρι που στο κοινό αυτό σημείο θα ερχόταν ο

συνσπουδαστής σου να κάνει το δικό του διάλλειμα και να ξεκινήσεις εσύ το δικό σου διάβασμα, πολλές φορές υπήρξε μια διαδοχή σε αίθουσες όπου ξεκινούσε από το πρωί και τελείωνε αργά το βράδυ όταν θα χτυπούσαν τις πόρτες και θα σου έλεγαν τώρα τελειώνουμε , φεύγετε….

Τον Απρίλιο του 1915 η παραίτηση του Ε. Βενιζέλου επιφέρει αναστολή όλων των επιχορηγήσεων που βάρυναν το ελληνικό δημόσιο κατ΄επέκταση και της επιχορήγησης του Ωδείου. Ο Καζαντζής πετυχαίνει να επιχορηγηθεί το ωδείο με το ποσό των 28.000 δρχ για να μπορεί να αντεπεξέλθει στο σχεδιασμό και στο διορισμό καθηγητών και την δημιουργία των τμημάτων του. Βέβαια στον απολογισμό της εξαμηνιαίας λειτουργίας του ωδείου έως την 31 Δεκεμβρίου του 1915 αναφέρεται ότι το ωδείο για την λειτουργία του ξόδεψε 15020 δρχ από τις οποίες οι 8400 προήλθαν από τα δίδακτρα ενώ η διαφορά των 7620 δρχ από την κρατική επιχορήγηση, η οποία όμως μειώνεται καθώς το ωδείο επέστρεψε στο κράτος με τη μορφή εσόδων το ποσό των 3.159 δρχ. (465 δρχ για χαρτόσημα λόγο της ταμειακής κινήσεως του), το ποσό των 2122 δρχ. από κρατήσεις νεοδιόριστου προσωπικού,13 το ποσό το ποσό των 572 δρχ. από κρατήσεις «Δι΄ επιδιορθώσεως Δημοσίου οικήματος ήδη επιταχθέντος»,14 μειώνοντας το κόστος για το κράτος στο ποσό των 3159 δρχ.Το αρχικό ποσό των 50.000 δρχ της επιχορήγησης μειώνεται τον Απρίλιο του 1915 σε 28.000 δρχ. 1915 Το ωδείο όμως δεν μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς την κρατική επιχορήγηση καθώς η διεύρυνση του απαιτούσε το διορισμό και άλλων καθηγητών που να μπορούσαν να καλύψουν το φάσμα των μουσικών αναγκών της εποχής.

Ο Θ. Περπέρης. Η Περιφανέστατη Θεσσαλονίκη. Θεσσαλονίκη 1979.

Στα τέλη του 19ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη σε σπίτια και κέντρα διασκεδάσεως υπήρχαν πάνω από 200 πιάνα συγκριτικά στην Αθήνα υπήρχαν στ ανάκτορα και σε μερικές πρεσβείες. Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες.Ο Λ. Μαργαρίτης γεννήθηκε στο Αίγιο το 1895. ο πατέρας του υπηρετούσε ως Αρχίατρος το 1915-1916. Συνεργάστηκε με το Ωδείο ενώ παντρεύτηκε την Ϊντα Ροζενγκράτς. Πέθανε το 1963. Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες.Ο Καζαντζής διεύθυνε το ωδείο από τις 11 Ιανουαρίου του 1915 μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1951.Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες.Τα μαθήματα του ωδείου ξεκίνησαν στα γραφεία του Λυκείου Ελληνίδων.Μετά την πυρκαγιά του 1917 το ωδείο συστεγάστηκε με την Κτηνιατρική Υπηρεσία της Ανατολικής Στρατιάς σ΄ ένα σουλτανικό κτίριο της οδού Εθνική Αμύνης το οποίο βρισκόταν μπροστά από το θέατρο Πάνθεον σημερινό Μακεδονικό στο οικόπεδο που σήμερα βρίσκεται η δημοτική βιβλιοθήκη. Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. & Ποζέλι….

13 Ο Καζαντζής αναφέρεται στην ανάγκη διορισμού γραμματέως «ως εντολοδόχου του ταμίου» σ., 45 Ωδείο Θεσσαλονίκης 1915-1965. Έκδοση του Ωδείου Θεσσαλονίκης 1966.14 Καθώς το ωδείο στεγάζεται πιθανόν στο κόκκινο κτίριο όπου σήμερα φιλοξενείται η εφορία των προσκόπων.

Με τη λήξη του Α ΠΠ το ωδείο αγόρασε το οίκημα από πού στεγαζόταν η σερβική συμμαχική φρουρά (Λέσχη αξιωματικών) και σήμερα στεγάζονται τα γραφεία των προσκόπων στην Β.Γεωργίου.Μετά την κατοχή 1945+ το ωδείο μεταφέρθηκε στο αρχοντικό του Τουρπάλη εκεί που σήμερα είναι το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης και μετά τη κατεδάφιση του σε μια πολυκατοικία της οδού Πλουτάρχου κάθετης οδού μεταξύ Μητροπόλεως και Παραλιακής παράλληλης της Πλατείας Αριστοτέλους, από όπου έφυγε μετά το σεισμό του 1978 και μεταφέρθηκε στην Ολυμπίου Διαμαντή 7 από όπου μετακόμισε το 1987 όταν του παραχωρήθηκε το κτίριο της Οθωμανικής τράπεζας στην οδό Φράγκων γνωστό ως και ως την έπαυλη του Τζέκυ Άμποτ. Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,12-13. Δημοτική βιβλιοθήκη.

Το 1886 διευθυντής της Οθωμανικής τράπεζας ήταν Α Αλπορετο.Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,16. Δημοτική βιβλιοθήκη.4 Σεμπτεμβρίου 1890 πυρκαγιά καταστρέφει την περιοχή από τη σκάλα μέχρι τον κινηματογράφο Παλλάς και το ύψος της Ερμου. Μετά την πυρκαγιά χτίζονται τα ξενοδοχεία και θέατρα στην παραλιακή όπως το Ολύμπια, Πατέ, Έντεν ή Οντεόν.Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,17. Δημοτική βιβλιοθήκη.

!915 Στις 12 Φεβρουαρίου το Ωδείον Θεσσαλονίκης δίνει την πρώτη του συναυλία με πιανίστα την Τέτα Οικονόμου.1916 Η πρώτη συναυλία του Ωδείου Θεσσαλονίκης στις 7/12/1915 στην Αίθουσα Πατέ. Οι τιμές Θεωρεία(6 θέσεις) δρχ. 50, Πλατεία δρχ. 6, Εξώστης, δρχ. 7 αμφιθέατρο δρ.4 και Β΄ αμφιθέατρο δρχ.2.αναλυτικά το πρόγραμμα στο Ωδείον Θεσσαλονίκης 1915-1965 σ., 33.

Στο Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,12-13. Δημοτική βιβλιοθήκη. Μπορώ να βρω και τους στίχους από τον Ολυμπιακό Ύμνο του Σαμαρά.

!919 Ο Α΄ΠΠ έχει τελειώσει το γενικό στρατηγείο της στρατιάς της Ανατολής μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη

Στις 25 Οκτωβρίου 1920 (ημέρα ανακοίνωσης του θανάτου του Βασιλέως Αλεξάνδρου) αγοράζεται από το Ωδείο το μονόροφο κτίσμα - περίπτερο που είχαν χτίσει οι Σέρβικές συμμαχικές δυνάμεις για υπνωτήριο αξιωματικών και το οποίο εκποιούσε η σερβική στρατιωτική διοίκηση έναντι 40.000 δρχ. οι οποίες συγκεντρώθηκαν από το ταμείο του Ωδείου 10.000, από την προσωπική προσφορά του Καζαντζή 12.000 και τέλος από δανεισμό της Εθνικής τράπεζας με εγγυητές ο Δήμαρχος Αγγελάκης και ο έφορος Καρβουνίδης. Το κτίσμα αυτό με την μετακόμιση του ωδείου στο παραλιακό κτίσμα θα παραχωρηθεί με χαμηλό μίσθιο στους προσκόπους για να παραμείνει στην κυριότητα του ωδείου. Ωδείον Θεσσαλονίκης 1915-1965 σ., 21.Μετά την κατοχή 1945+ το ωδείο μεταφέρθηκε στο αρχοντικό του Τουρπάλη εκεί που σήμερα είναι το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης και μετά τη κατεδάφιση του.Κ

Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,12-13. Δημοτική βιβλιοθήκη.

Ο Ριάδης πέθανε από μελιταίο πυρετό το 1935. Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,12-13. Δημοτική βιβλιοθήκη.

3 Απριλίου 1919 ο Καζαντζής δίνει διάλεξη συναυλία με τη συμμετοχή του βιολιστή Χ. Δέλλα και του τενόρου ΚαραγιαννίδηΥπόλοιπες συναυλίες του Ωδείου στις σελίδες, 32,34,35,36,37,38,39, 40, 41, 48,49,50, 51, 52, 53,57, 63,67, 68, 70, 74, 75, 79, 82, 84, 87, 90, 121, (98,104,119 Ζιζέλ Κώφμαν).

Η χορωδία του ΚΩΘ ιδρύθηκε το 1916.Χρονικό των τραγουδιών στη Θεσσαλονίκη 130+ Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,12-13. Δημοτική βιβλιοθήκη.

1936, Χρονιά του Μάη στη Θεσσαλονίκη, των ολυμπιακών αγώνων του Βερολίνου και της 4ης Αυγούστου του Μεταξά. Ο οποίος και αποφάσισε την διάλυση των χορωδιών των διαφόρων ωδείων και την ενσωμάτωση τους στην χορωδία της εργατικής εστίας.Το ρεπερτόριο ελεγχόταν από τον εκάστοτε κυβερνητικό επίτροπο. Παρόμοια απαγορευτηκαν τα ρεμπέτικα ν α μεταδίδονται από το ραδιόφωνο.Θάνατος του Βενιζέλου και αρχή του Ισπανικού εμφυλίου.1941 Το πρωί της 9ης Απριλίου 1941 ημέρα Τετάρτη οι γερμανοί καταλαμβάνουν την Θεσσαλονίκη. Κ Τομανάς Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη Εκδ. Νησίδες. σ.,12-13. Δημοτική βιβλιοθήκη.

Το 1645

Θεσσαλονίκη, Σαλονίκη, Σελανίκ, Σογιούν, τέσσερις λέξεις από το πλήθος των ονομάτων που έχουν δώσει στην πόλη οι διάφοροι λαοί που την πόθησαν ή την κατέκτησαν.Θεσσαλονίκη ως φτωχομάνα τραγουδισμένη στο λαϊκό τραγούδι και στα τραγουδάκια των ανώνυμων ερωτευμένων και θαυμαστών της.Θεσσαλονίκη των ποιητών και των συγγραφέων με τα πολιτικά και στρατιωτικά κινήματα να γεννιούνται να ανδρώνονται και να χάνονται στην ομίχλη της μνήμης. Θεσσαλονίκη των κατασκόπων, των πολιτικών δολοφονιών των οικονομικών πειραματισμών.Θεσσαλονίκη της προσφυγιάς, των φοιτητών, και των οικονομικών μεταναστών .Θεσσαλονίκη πολυεθνοτική, πολύγλωσση, πολύχρωμή, πολύμορφη.Θεσσαλονίκη με τα μυστήρια σου, Θεσσαλονίκη μάισσα, νεράιδα και γοργόνα μου.

Η Θεσσαλονίκη είναι πραγματικά μια δύσκολη περίπτωση για να την αφηγηθεί κανείς όχι γιατί μας λείπουν τα ιστορικά στοιχεία αλλά γιατί μέσα από το πλήθος της γενικής ιστορίας της ξετυλίγονται άλλες μικρές οι μεγάλες ιστορίες, γλαφυρές ή στείρες, αστείες ή οδυνηρές, ιστορίες με έρωτες, θανάτους,

Η ιστορία της Θεσσαλονίκης μοιάζει με ένα πηγάδι που στην αρχή όταν το σκάβεις και έχεις κάνει μια λακκούβα νιώθεις πως όλο αυτό θα είναι όσο όμως βαθαίνεις τόσο και πιο πολύ συναντάς πρόσωπα καταστάσεις γεγονότα, περιστατικά. και όσο πιο πολύ βαθαίνεις τόσο πιο πολύ νιώθεις την ανάγκη να ανασύρεις από τη συλλογική μνήμη, εικόνες, αφηγήσεις, μαρτυρίες και να απαιτείς να αναπαρασταθεί πάλι ένα παρελθόν που ούτε μακρινό είναι ούτε ξένο είναι από σένα, γιατί αν κοιτάξεις γύρω σου Θεσσαλονικιός δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι με το πάθος που αποκτάς για αυτή τη πόλη. Θεωρώ χρέος μου, να αναπαράγω ότι έχω συλλέξει σε υλικό και να το διαθέσω σε όποιον θέλει να αυτοαποκαλείται εραστής, ερευνητής ή απλά Θεσσαλονικιός.

Η δική μου ματιά στα πράγματα αφορά την περιοχή μεταξύ τις σημερινής περιοχής των νέων δικαστηρίων όπου ξεκινά η οδός φράγκων κι περιλαμβάνει κομμάτια που συνδέονται με το λεγόμενο Φραγκομαχαλά που οριοθετείται βόρεια από την Εγνατία νότια από την πλατεία χρηματιστηρίου ανατολικά από τον Άγιο Μηνά και δυτικά από τα τείχη που σώζονται στα νέα δικαστήρια και την πύλη του Τοπ Χανέ η οποία ενώνει την οδό Φράγκων με το υπαίθριο πάρκιν των δικαστηρίων.

Περπατώντας στο εμπορικό κομμάτι της Θεσσαλονίκης πολλές φορές σταματά η ματιά μας σε ένα επιβλητικό κτίριο με περίτεχνο κιγκλίδωμα και αρχοντικό παράστημα να στέκει παράταιρο δίπλα στα μεγάλα οικοδομήματα της εμπορικής γειτονίας της Θεσσαλονίκης της οδού Φράγκων. Οι νεώτεροι το γνωρίζουν ως το κτίριο που στεγάζεται το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, οι παλαιότεροι ως το κτίριο του ΙΚΑ στην Φράγκων, οι τουριστικοί οδηγοί ως Οθωμανική τράπεζα και μελετητές της ιστορίας της Θεσσαλονίκης ως το κτίριο που διαδέχτηκε την έπαυλη ενός πλούσιου εμπόρου της πόλης του Τζέκυ Άμποτ.

Η Πρόσοψη, ο αύλειος χώρος, το κιγκλίδωμα.Το κτίριο της Οθωμανικής αυτοκρατορικής τράπεζας στην διασταύρωση Φράγκων και Λέοντος Σοφού, κτίστηκε την περίοδο Μαΐου 1903 και …….1904, μετά την πλήρη καταστροφή του αρχικού οικοδομήματός της έπαυλης που είχε κτίσει ο Τζέκης Άμποτ. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι η πρόσοψη του κτιρίου παρέμεινε η ίδια,

Το μεταγενέστερο κτίριο που σώζεται μέχρι σήμερα διχάζει αν είναι του Ποζέλλι που έχτισε σειρά από κτίρια στην πόλη ή αν είναι των αναγραφόμενων σε πλάκα της νοτιοανατολικής γωνίας μηχανικών Barouh και Amar, με την ειδικότητα ingemeurs οι οποίοι κατά άλλους ερευνητές εκτέλεσαν το έργο σε σχέδια Pozzelli και κατά άλλους σχεδίασαν και εκτέλεσαν το έργο.Το κτίριο παρουσιάζει καθίζηση των δυο άκρων της πρόσοψης οδηγώντας μια ομάδα μελετητών να το συνδέσει με τη διαφορετική θεμελίωση της πρόσοψης από το υπόλοιπο κτίριο. Γνωρίζουμε από φωτογραφίες της εποχής ότι το κτίριο μετά την ανατίναξη του τον Απρίλιο του 1903 και την φωτιά που ακολούθησε καταστράφηκε ολοσχερών πλήν της νότιας πλευράς του δηλ τηνς πρόσοψης της οδού Φράγκων. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι χρησιμοποιήθηκε ο κάναβος της πρόσοψης και στο νέο κτίριο. Οι διαφορές όμως είναι μεγάλες όταν συγκρίνουμε τα δυο κτίρια στις φωτό χ1 και χ2, (λεπτομερής παρουσίαση των διαφορών στα δυο κτίρια). Επίσης από την αλληλογραφία του διευθυντή της τράπεζας του γαλλικής υπηκοότητας ……… με το γαλλικό υπουργείο εξωτερικών που δημοσίευσε ο Καθηγητής Α. Βακαλόπουλος

δηλώνεται ότι αν και η πρόσοψη σώθηκε από την πυρκαγιά που ακολούθησε τις εκρήξεις αυτή κατεδαφίστηκε για να χτιστεί το κτίριο εκ θεμελίων.

Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του κτιρίου είναι οπλισμένο σκυρόδεμα και τούβλο πιθανόν από την κεραμοποιία Αλλατίνη η οποία έδρευε στην Θεσσαλονίκη και ήταν και η μεγαλύτερη σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Σe κάθε περίπτωση το αρχικό και το μεταγενέστερο κτίσμα υπήρξαν κατοικία, τράπεζα, υπηρεσία και τώρα ωδείο. Σε τούτα τα μάρμαρα της πρόσοψης στα κάγκελά της περίφραξης, στα αγάλματα του κήπου στον εξώστη του α΄ορόφου, στους διαδρόμους, τα υπόγεια και στους χώρους του το κτίριο αγκάλιασε τα όνειρα και τις φιλοδοξίες της οικογένειας του Τζέκυ Άμποτ, ακολούθησε η οθωμανική τράπεζα που το διαμόρφωσε για τις ανάγκες της μετά την ανατίναξη του κτιρίου το 1903, μετά το δεύτερο παγκόσμιο εγκαταλείπεται και από το 1947 έρχεται και εγκαθίστανται σε αυτό οι υπηρεσίες του ΙΚΑ, ο χρόνος κύλησε και με το σεισμό του 1978 το κτίριο θεωρείται επικίνδυνο και εγκαταλείπεται… είναι η εποχή που προτείνεται σε ένα μουσικό ίδρυμα που μετρά την ηλικία του λίγο μετά από την απελευθέρωση της πόλης να στεγαστεί στο εγκαταλειμμένο κτίριο, έτσι με την σύμπραξη της εφορίας νεωτέρων μνημείων οι χώροι διαμορφώνονται σε αίθουσες διδασκαλίας, στο υπόγειο τον α΄ και β΄ όροφο ενώ στο υπερυψωμένο ισόγειο διαμορφώνεται από τα γκισέ της τράπεζας και των υπηρεσιών του ΙΚΑ μια αίθουσα συναυλιών που κάτω από την υαλωτή οροφή θα φιλοξενήσει πληθώρα καλλιτεχνών και νέα μουσικά ταλέντα που με πάθος και αγάπη θα την γεμίζουν με μουσικά ακούσματα.

Έτσι καθώς ο θεατής κλείνοντας τα μάτια για να απορροφήσει τις λεπτές χροιές της μουσικής δεν μπορεί να μην φανταστεί πως πριν από εκατό και πλέον χρόνια στην έπαυλη αυτή τα απογεύματα της Κυριακής οι φιλοξενούμενοι του Τζέκυ Άμποτ απολάμβαναν τα μουσικά ακούσματα της εποχής τα οποία μεταφερόταν στην Θεσσαλονίκη από τη Βιέννη, το Παρίσι και τις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Η διαχρονικότητα της μουσικής του 18ου αιώνα αποτελεί τη γέφυρα που συνδέει την έπαυλη των Άμποτ με το Κρατικό ωδείο του 21ου αιώνα.

πρέπει να ήταν από στο σύνολο τους οι μουσικές δημιουργίες των Βαλκανικών λαών και των δυτικών. της από τη ίδια σάλα όμως στην παράλληλη ιστορία του κρατικού ωδείου που από το 1914 διαμορφώνει τις μουσικές συνειδήσεις των σπουδαστών του και των μουσικόφιλών της Θεσσαλονίκης ] όπου η οικονομική του επιφάνεια και η υψηλή κοινωνική του θέση μας επιτρέπει να φανταστούμε τον χώρο της σάλας που δίνονταν οι χοροεσπερίδες της εποχής να κατακλύζεται από τους προσκαλεσμένους του Τζέκυ, οι κύριοι πρέσβεις και οι μεγαλέμποροι, βιομήχανοι και τραπεζίτες της εποχής να ανακοινώνονται συνοδευόμενοι από τις κυρίες τους καθώς εισέρχονταν στη σάλα. Οι νότες από το βιολί και το πιάνο θα σιγοτριγύριζαν ανάμεσα στα γέλια των κυριών που αναμφίβολα θα τους απασχολούσε η νέα μόδα στα καπελάκια εποχής που εισήχθηκε από το Παρίσι ή τη Βιέννη, αλλά και στους σοβαροφανείς κυρίους με το παχύ μουστάκι, το πλεζέρ κοστούμι φτιαγμένο από αγγλικό κασμίρι, οι οποίοι άκουγαν με περίσια υπομονή το συνομιλητή τους να αναφέρεται ή στις οικονομικές συγκυρίες στην Ευρώπη ή στις μεταρρυθμίσεις των Τανζιμάτ στην Ανατολή, ρουφώντας παράλληλα ηδονικά ένα πούρο εισαγόμενο από τη Αβάνα και κρατώντας στο άλλο τους χέρι ένα

ποτήρι με πεπαλαιωμένο μπράντι, η μουσική όμως ξεδιπλωνόταν και τρύπωνε και στα αυτιά των καβάσηδων που στέκονταν έξω από τον αύλειο χώρο περιμένοντας τον εκάστοτε εργοδότη τους, περνούσε η μουσική τις χαραμάδες από την κουζίνα και έφτανε στο υπόγειο που η μαγείρισσα και οι άλλοι υπηρέτες ετοίμαζαν ορεκτικά και ποτά για τους φιλοξενούμενους, και ανέβαινε με φόρτε ξανά στη σάλα για να γυροβολήσει χορεύοντας αέρινα και να χαθεί όταν το δοξάρι σταματήσει να ερωτοτροπεί με τη χορδή και τα χέρια του πιανίστα πάψουν να χαϊδεύουν τρυφερά τα πλήκτρα.. Κάπως έτσι ήταν το 1835 περίπου η ζωή στο αρχοντικό των Άμποτ και κάπως έτσι είναι και τώρα, που δεν έχουμε ένα βιολί και ένα πιάνο αλλά περισσότερους από 500 μαθητές και εκατό καθηγητές να γεμίζουν το χώρο με μουσικές, ιδέες, όνειρα, και προοπτικές, πείτε μου λοιπόν θα μπορούσε να υπάρχει κάτι καλύτερο από αυτό το κτίριο για να στεγαστεί το κρατικό ωδείο.Και στους ή χώρος θα γέμιζε με τη μουσική των αστών του 19ου αιώνα, τις εμπορικές και τραπεζικ΄ες συναλλαγές μιας κοινωνίας που όδευε στον καπιταλισμό, την καθημερινότητα του υπαλληλου του ιδρύματος κοινωνικών ασφαλίσεων που έμεινε πίσω από τα γκισές της σάλας πάνω από τριάντα χρόνια

Το αρχικό κτίριο χτίστηκε πιθανόν το 1835 από τον Τζέκυ Αμποτ σε σχέδια αγνώστου αρχιτέκτονα, το κτίριο εντοπίζεται σε μια φωτογραφία του 1870 από τη συλλογή Παπαϊωάννου να βρίσκεται στη δεύτερη σειρά των παραθαλάσσιων κτιρίων εντός των τειχών και μάλιστα από τον εξώστη της πρόσοψης έβλεπες θάλασσα. Μπορεί να ακούγεται παράξενο ότι από την οδό Φράγκων όπως την γνωρίζουμε σήμερα μπορούσαμε να δούμε θάλασσα όμως η ποπογραφία της εποχής τοποθετεί τη θάλασσα στο ύψος της οδού Μητροπόλεως και με το παραθαλάσσιο τείχος πιθανόν να βρίσκεται στο ύψος της σημερινής Ο. Διαμαντή και ανάμεσα στο αρχοντικό των Αμποτ και στη θάλασσα να υπήρχε μόνο η οδός Βεροίας (ο δρόμος πίσω από την πολυκατοικία που βλέπουμε από την είσοδο της Φράγκων)

Τον Απρίλιο του 1903 ανατινάζεται και διασώζεται μέρος της πρόσοψης και του κιγκλιδώματος.

Το νέο κτίριο που σώζεται μέχρι σήμερα κατασκευάστηκε το 1903-4 Στοιχεία για την κατάσταση του κτιρίου την περίοδο 1921-1924 αντλούμε από τις μελέτες των J. Pleyber (1921) και Η. Μοδιάνο (1924)15 που αφορούν την επισκευή και την προσθήκη της Β-Α πλευράς του α΄ ορόφου που χτίστηκε μετά το 1924 σύμφωνα με τη μελέτη του Η. Μοδιάνο το τμήμα αυτό αντιστοιχεί στο μισό όροφο και έχει προσανατολισμό στην οδό Τύπου και στον ακάλυπτο πίσω χώρο, η στέγη του είναι δίριχτη και δεν επιτρέπει προσθήκη σοφίτας, έτσι λύνεται και η απορία του επισκέπτη του κτιρίου γιατί ενώ ο α΄ όροφος αναπτύσσεται γύρω από το κεντρικό αίθριο σχηματίζοντας ένα τετράπλευρο, ο β΄ όροφος καλύπτει το μισό του τετραπλεύρου στην Νοτια και Δυτική πλευρά, ο λόγος είναι ότι η αρχική μορφή του κτιρίου είχε δυο προσόψεις στις πλευρές της Λ. Σοφού και τις Φράγκων, καθώς η οδός Τύπου μέχρι τουλάχιστον το 1916 δεν υπήρχε σύμφωνα με την φωτό του ΕΛΙΑ όπου ο αύλειος χώρος της βίλας συνόρευε ανατολικά με το γαλλικό νοσοκομείο, μάλιστα στο σημείο αυτό της αυλής βρισκόταν και το σιντριβάνι που μεταφέρθηκε με την ανακαίνιση του 1997 στην πλευρά της Λ. Σοφού από το σιντριβάνι λείπει το άγαλμα του τρίτωνα που κρατούσε κοχύλι και βρίσκεται στο νοσοκομείο του Αγ. Παύλου (Β΄ΙΚΑ) στο Φοίνικα.]

15 Αρχείο πολεοδομίας Θεσσαλονίκης, & Αναφορά κάνει η Χ. Ζαχαροπούλου στα Νεώτερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης, Εκδόση: Υπουργείου πολιτισμού, Θεσσαλονίκη, 1985-86.

θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η οδός Τύπου δεν υπήρχε στον αρχικό σχεδιασμό του κτιρίου συνεπώς δεν μπορούσε να παρατηρήσει κανείς με λεπτομέρεια την συγκεκριμένη πλευρά και την βόρεια που ήταν ο ακάλυπτος και αρχικά συνόρευε με το κτίριο της γερμανικής Λέσχης. Το νέο κτίριο αντιπροσωπεύεται από το κίνημα του εκλεκτισμού φαινόμενο συχνό στην Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ου αιώνα.

Αναφέρεται ότι πιθανόν να φιλοξενήθηκε στο αρχικό κτίσμα ο Σουλτάνος Αβδούλ-Μεζίτ ο οποίος επισκέφτηκε την Θεσσαλονίκη το 1858, μάλιστα η σχέση του Τζέκη Άμποτ με τη φιλοξενία του σουλτάνου επιβεβαιώνεται ως προς την πρόθεση του Άμποτ να φιλοξενηθεί ο Σουλτάνος στην περιβόητη βίλλα του στο Ρεντζίκι. Οι αναφορές για τα έξοδα που έκανε ο Ταζέκης Άμποτ για να διαμορφώσει το κτήμα που είχε στο ρεντζίκι σε ένα μοναδικού κάλλους χώρο με σπάνια φυτά και λουλούδια αλλά και με τη διαμόρφωση ενός οθωμανικού χαμάμ για το σουλτάνο έφτασαν σε αστρονομικά πόσα για την εποχή. Μάλιστα αναφέρεται ότι ο Τζέκης αγόρασε όλα τα κόκκινα χαλιά της πόλης για να καλύψει την απόσταση μεταξύ της πόλης και της βίλας του πιθανόν θα πρέπει για 7-10 χλμ. Σε ένα δρόμο που διαμορφώθηκε κατάλληλα για να περάσει ο Σουλτάνος με την άμαξα του ως το κτήμα του Τζέκη.¨όμως η τύχη αδίκησε τον Τζέκη καθώς την στιγμή που ο Σουλτάνος θα πατούσε το πόδι του στο κτήμα ένας κεραυνός εν αιθρία φόβισε τον δεισιδαίμονα ηγέτη ο οποίος αρνήθηκε να κατέβει από την άμαξα του και αποφάσισε να επιστρέψει στην πόλη. Ο Τζέκης διέταξε να προσφέρουν στο Σουλτάνο καφέ όπου μπροστά του άναψαν ένα μαγκάλι όπου αντί για κάρβουνα για να ψήσουν τον καφέ χρησιμοποίησαν χρήματα λέγεται πως ο καφές στοίχισε εξήντα χιλιάδες τουρκικές λίρες. Ο Σουλτάνος απευθυνόμενος στον αξιωματούχο που τον συνόδευε16 τον ρώτησε αν ο καφές έχει άλλη γευση όταν ψήνεται με χρήματα… Πιθανόν ο καφές να σερβιρίστηκε σε ολόχρυσο δίσκο ο οποίος απεικόνιζε την βίλλα στο Ρεντζίκη, ο Σουλτάνος ζήτησε να

16 Πιθανόν ο Πασάς της Θεσσαλονίκης ή ο γιός του Σουλτάνου.

δει την παράσταση του κτήματος και μάλιστα έδωσε φορολογική απαλλαγή στο κτήμα όσο ήταν ιδιοκτησία του Τζέκη. Κατόπιν επέστρεψε στην Θεσσαλονίκη όπου πιθανόν να φιλοξενήθηκε στο αρχικό κτίσμα της έπαυλης των Άμποτ στην οδό Φράγκων και Λ. Σοφού.17

Τα τείχη της Θεσσαλονίκης.Αρχικά να ορίσουμε τι ακριβώς εννοούμε με τον ορισμό τα τείχη της πόλης μας, κατόπιν θα τα περιγράψουμε χωροταξικά, και θα ορίσουμε τους άξονες τους.

Ξεκινώντας από το χρονολογικό τους πλαίσιο και μετρώντας τον χρόνο αντίθετα θα αναφερθούμε αρχικά στο έτος 1869 όπου μέσα από την οθωμανική μεταρρύθμιση –Τανζιμάν- ξεκινά το γκρέμισμα των τειχών αρχικά του παραθαλάσσιου πλην της περιβόλου του Λ. Πύργου και κατόπιν από τη θάλασσα έως την Εγνατία. 18 Οι ονομασίες του Πύργου ήταν «Κανλή κουλέ» αιμόφυρτός πύργος, ή «Μπεήζ κουλέ» επίσης αναφέρει ότι ο πύργος βρισκόταν κοντά στην αρχαία Ρωμαία πύλη.19

Η πύλη του Βαρδάρη

Από Δημητριάδη

Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης. 15-22, 23,27, 28, 30, 34, Ονομασίες προσδιορισμού μιας περιοχής: cema΄at, (σύνολα, κοινότητες, ομάδες ) με υποχρεωτική μετατόπιση, είχαν ως κέντρο ένα mescid (συνοικιακό τζαμί χωρίς μιναρέ). Το cema΄at όταν οι κάτοικοι είχαν μόνιμη εγκατάσταση χαρακτηριζόταν ως mahalle (συνοικία).σ.,24.Πύλη του Βαρδάρη ή χρυσή.σ.,27Πύλη του Γιαλού πλατεία εμπορίου, Τζαμί στο χώρο μπρος από ξενοδοχείο Βιέννη. σ.,27.Η περιοχή του Αγ. Μηνά ήταν νοτιοδυτικά της πόλης και περιελάμβανε τις συνοικίες Yanik monastir (Καμένου Μοναστηριού) που βρισκόταν καθώς έμπαινες από τη πύλη του Βαρδαρίου την Gulmez-oglu (τούρκικη) βόρεια από την Εγνατία κα την συνοικία Malta εβραϊκή και φράγκικη, νότια από την Εγνατία .σ.,28.Γύρω από τον Αγ. Μηνά από τους βυζαντινούς χρόνους να αναπτύσσεται η αγορά της Θεσσαλονίκης και να εγκαθίστανται ξένοι έμποροι, έτσι που η περιοχή να γίνει ευρύτερα γνωστή ως Φραγκομαχαλάς.σ.,28.Χάρτης 3 στην τοπογραφία πριν την Μ. Μπότσαρη, κάτω από την Ν. Μάνου αναφέρεται το όνομα Abbot. Istira η αγορά του λιμανιού.σ.,28

17 Αναφορά κάνει η Χ. Ζαχαροπούλου στα Νεώτερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης, Έκδοση: Υπουργείου πολιτισμού, Θεσσαλονίκη, 1985-86. 18 Β. Δημητριάδης, Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της τουρκοκρατίας 1430-1912.19 Π.Κ Ενεπεκίδης, Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια 1875-1912.

Χρυσή δεν λεγόταν η πύλη του Βαρδάρη αλλά αυτή που ήταν στην είσοδο της Αγ. Δημητρίου την οποία θεωρούμε ως Λιταία οπότε η Λιταία θα πρέπει να αναζητηθεί σε άλλο σημείο των δυτικών τειχών.Πιθανόν στο τέλος της οδού Βενιζέλου υπήρχε μια πύλη η Yeni Delik (νεα τρύπα ) όπυ υπήρχε μια ακάλυπτη έκταση για προσευχή σε περίοδο πολέμουκτλ Namazgah ( τόπος προσευχής) Πιθανόν να ήταν η Λιταία.Από Καμενιάτη Λιταία στο ύψος της Αγ. Δημητρίου.

Τα κτήρια στο Φραγκομαχαλά έπρεπε να αντανακλούν την δυτικότροπη αρχιτεκτονική τους όσο πιο έντονα ήταν τα δυτικά στοιχεία τόσο πιο άνετα θα ένιωθαν οι έμποροι οι ταξιδευτές και οι πρέσβεις των χωρών που είχαν μετοικήσει στη Θεσσαλονίκη του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα.Η ίδια η πόλη έδινε το δικαίωμα για την αρχιτεκτονική της διάπλαση και το και το έδινε γιατί από γεννησιμιού της ήταν πολυφυλετική, πολυάνθρωπη με αναμεμιγμένες κουλτούρες, κρατώντας τα σημάδια κάθε πολιτισμού φτιασίδια πάνω της.

Η τοπογραφία του Φραγκομαχαλά.

Οι Αμποτ.Οι Άμποτ είναι από τους χαρακτηριστικούς φραγκολεβαντίνους με αγγλική υπηκοότητα ο πατέρας ….παντρεύεται χριστιανή και τα παιδιά ακολουθούν την ορθόδοξη θρησκεία, η Μεταλλινού αναφέρει πως ο εκκλησιασμός της Κυριακής ήταν απαραίτητος στην οικογένεια.Πατέρας.

Αδέρφια.

Η απαγωγή.

Η σφαγή των προξένων.

Ο Τζέκης,

Το εμπόριο με τις βδέλλες.

Ο σουλτάνος και το κτήμα στο Ρετζίκι.

Η έπαυλη στην Φράγκων.

Ο θάνατος και η διαμάχη για την περιουσία.

Οι σύγχρονοι Άμπότ.

Το κτίριο.

Ο Μακεδονικός αγώνας.

Η Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ου αιώνα.Η Θεσσαλονίκη την αυγή του 20 αιώνα ήταν μια πόλη που συνυπήρχαν ειρηνικά άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών, ήταν ο τόπος που οι Οθωμανοί τούρκοι, οι Έλληνες και οι Σλάβοι των Βαλκανίων, οι Εβραίοι και τέλος οι Λεβαντίνοι (Φράγκοι, γερμανοί, Ιταλοί, Άγγλοι κ.α)20 αποτελούν ένα ιδιόμορφο ανθρώπινο σύνολο όπου οι φωνές, οι μορφές, τα χρώματα και τα αρώματα της ανατολής ερχόταν και ανακατεύονταν με αυτά του Λεβάντε, έτσι που μπορούσες να ακούς ταυτόχρονα τον Τούρκο νερουλά, τον σεφαραδίτη Εβραίο και τον Έλληνα ….να πουλούν την πραμάτεια τους και παραδίπλα ο Φραγκολεβαντίνος να μιλά με τον Σουηδό πρέσβη και τον αυστριακό περιηγητή για την ομορφιά των δασών του Ολύμπου.Η Θεσσαλονίκη ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα της ειρηνικής συνύπαρξης άκρως διαφορετικών εθνοτήτων, θρησκειών και πολιτισμών.Όμως και η Θεσσαλονίκη ήταν και σημαντική από στρατιωτική άποψη αποτελούσε ένα μεγάλο λιμάνι όπου γινόταν εμπόριο προς και από την Κωνσταντινούπολη κα ι της άλλες επαρχίες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και παράλληλα ήταν και σπουδαίο διακομεταστικό κέντρο προς τα βαλκανικά κράτη και τη βόρεια και κεντρική Ευρώπη, αυτό δικαιολογεί το ενδιαφέρον που έδειχναν οι μεγάλες δυνάμεις όσο και τα μικρότερα κράτη για την τοποθέτηση πρέσβεων στην πόλη. Στο σημείο αυτό να διευκρινίσουμε ότι οι πρέσβεις λειτουργούσαν για τις χώρες τους ως ανταποκριτές των γεγονότων και των πεπραγμένων που λάμβαναν χώρα στην πόλη έτσι ώστε οι κυβερνήσεις τους να μπορούν να γνωρίζουν οτιδήποτε σχετικό με τα

20 Μέγας σ., 17.

συμφέροντα τους ώστε να μπορούν να επέμβουν για να τα διαφυλάξουν. Η Θεσσαλονίκη αν και επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας είχε περίπου τον ίδιο αριθμό προξενείων με την Αθήνα που ήταν πρωτεύουσα ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.Πολλές φορές οι πρέσβεις ήταν εμπορικοί αντιπρόσωποι που λάμβαναν τον τίτλο τιμητικά η περίπτωση του …..Αμποτ ως προξένου της Σουηδίας ήταν χαρακτηριστική. είτε γιατί συνδεόταν με τη χώρας που πρέσβευαν μέσω καταγωγής όπως ο ……

Η Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ου αιώνα είχε περίπου 125.000 κατοίκους με τον πληθυσμό της εντός των τειχών πόλης να ανέρχεται σε 88.000 και μαζί με τις περιοχές (ναχιέδες της Καλαμαριάς και του Βαρδαρίου υπολογίζονταν σε 125.000). Η περιφέρεια (βιλαέτι) της Θεσσαλονίκης αποτελούνταν από τρείς νομούς (τα σαντζάκια της Θεσσαλονίκης, Σερρών, Δράμας), το σαντζάκι της Θεσσαλονίκης μοιραζόταν σε δεκατρείς επαρχίες (καζάδες), οι οποίες μοιράζονταν σε (ναχιέδες) περιοχές που μπορούσαν να είναι αστικές ή χωριά και τσιφλίκια.21 Το 1903 Βάλης διοικητής του βιλαετίου είναι ο Χασάν Φεχμί Πασάς, έπαρχος, καϊμακάρης του νομού Θεσσαλονίκης είναι ο Σερί μπέης και δήμαρχος της πόλης ο Χουλουσί μπέης.

να πολυεθνοτική και πολυθρησκευτική σε αυτή συνυπήρχαν ειρηνικά Η πόλη στην αλλαγή του αιώνα ντυμένη με τα καλά της, γεμάτη από τους ξένους εμπόρους, ταξιδιώτες, περιηγητές, αλλά και τους μόνιμα εγκατεστημένους πρέσβεις των δυτικών χωρών, ήταν μια πόλη που είχε δυτικό άρωμα, από την άλλοι τούρκοι, Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένηδες, και Βούλγαροι ανακατεμένο με τις χαρακτηρίστηκες μυρωδιές της ανατολής, λες και το μπαχάρι, το γαρύφαλλο και ο δυόσμος σκορπούσαν μέσα στην αγορά δίπλα στις αόρατες πινελιές που άφηνε το άρωμα εκ Παρισίων που χρησιμοποιούσαν οι λεβαντίνοι και οι κυρίες στους δρόμους και στην αγορά του Φραγκομαχαλά.Φραγκομαχαλάς.Αναμοχλεύω τις μνήμες μου τότε που σαν παιδί περπάτησα την Φράγκων, γεμάτη σιδεράδικα, αρωματοπολεία, είδη κιγκαλερίας και γεωπονικά φάρμακα. Η Φράγκων με την εκκλησία της, το νοσοκομείο το νεοκλασικό στη γωνιά της Λ. Σοφού είναι εικόνες ανεξίτηλες και ταυτόχρονα το κομμάτι που συνέδεε παρόν με το παρελθόν, με μια άλλη εποχή που μπορεί να μην την έζησα όμως σίγουρα μπορούσα να την νιώσω.Οι μυρωδιές στην Φράγκων είχαν κάτι διαφορετικό από τις άλλες γειτονιές της Θεσσαλονίκης είχαν άλλο άρωμα. Οι άνθρωποι και αυτοί διέφεραν, ίσως γιατί ο τόπος φτιάχνει τους ανθρώπους του, ίσως γιατί ήταν κομμάτια ενός διαφορετικού παρελθόντος που άφησε τα χνάρια του στα καλντερίμια των δρόμων, στα μαρμάρινα σκαλοπάτια της Φραγκοκλησιάς και του σπιτιού του Αμποτ, στα διάσπαρτα κατάλοιπα μιας εκλεκτιστικής αρχιτεκτονικής, μα πιο πολύ τη νιώθεις όταν περιαδιαβής τα στενά της Φράγκων, την Τύπου, την Καθολικών, την Συγγρού, όταν κατηφορίσεις την Κατούνη, στρίψεις στην Εδέσσης, ανάβης την Βίκτωρος Ουγκό στρίψεις στην Βεροίας κατέβεις μέσω της Εμπάιαρ στην Ολύμπιου Διαμαντή για να ανέβεις ξανά προς την Βεροίας μέσω για να φτάσεις στο τέλος στην Λ.Σοφού………… και να προχωρήσεις και ανηφορίσεις ξανά από στις πινακίδες των εμπορικών, στα πρόσωπα των πωλητών, αλλά και στα είδη που ακόμα πουλιούνται.

21 Μέγας σ., 17.

Για χρόνια μάζευα άπληστα τις εικόνες αυτού του δρόμου, ανοιγόκλεινα τα μάτια και ταξινομούσα κάθε της γωνία, κάθε τις είσοδο και βιτρίνα, και αφού μπούκωνα από τις εικόνες, τις μυρωδιές και τους ήχους της, ξαναπερνούσα απογεύματα Κυριακής για να την χαζέψω άδεια, ορφανή από φωνές, στεγνή από ήχους μα πάντα με κείνη τη μυρωδιά. Άλλοτε περνούσα ξημερώματα μετά από ξενύχτι για να τις τραγουδήσω μεθυσμένος. Δεν μέτρησα ποτέ τις Δευτέρες, τις τετάρτες, τις παρασκευές, τις τρίτες, τις πέμπτες, τα σάββατα, ούτε τους μήνες τις εποχές, τα χρόνια που πέρασα ξανά και ξανά πάνω από τα ασφαλτοστρωμένα καλντερίμια της, μπροστά από βιτρίνες που τις έλουζε το νέον και φώτα από φθόριο να την φωτίζουν γραφικά τόσο όμορφη και μόνη. Αυτό το κομμάτι της πόλης το αγάπησα, με ένωνε μαζί του μια παραξενιά, καθώς όλη τη μέρα ήταν πολύβουη και ζωντανή, τα βράδια της όμως έμεναν άφωνα σαν να ήταν νεκρή.Η Φράγκων μου έδωσε το έναυσμα, την άκρη του κουβαριού, και όταν σιγά σιγά άρχισα να ξετυλίγω το νήμα της ιστορίας έβρισκα αναφορές για το Φραγκομαχαλά επιβεβαιώνοντας τη συλλογική συνείδηση ότι ήταν μια ολόκληρη περιοχή και όχι απλά ένας δρόμος. Έτσι κάπως ξεκίνησε το ταξίδι της ανακάλυψης του Φραγκομαχαλά των δρόμων, των κτιρίων, των ανθρώπων του. Τα κείμενα αυτά είναι αφιερωμένα σε όλους αυτούς που βρέθηκαν μια στιγμή του χρόνου εδώ κοίταξαν τον ίδιο ουρανό, προσευχήθηκαν σε διαφορετικό θεό, αν και μιλούσαν σε γλώσσες αλλιώτικες, δυτικές και ανατολικές, μύρισαν το ίδιο γιασεμί, αν και κουβάλησαν μαζί τους άλλη παιδεία κουλτούρα, πολιτισμό, είχαν την ίδια έκφραση στον πόνο, στη λύπη, στο θυμό, αν και φορούσαν διαφορετικά ρούχα, τίποτα δεν τους εμπόδιζε να γελούν με τον ίδιο ήχο, Οι επιθυμίες τα όνειρα και οι φιλοδοξίες τους ήταν διαφορετικές όμως όλοι πατούσαν στο ίδιο χώμα στο ίδιο καλντερίμι. Πρόξενοι, έμποροι, περιηγητές, διαβάτες, στρατιώτες. Φράγκοι από το Λεβάντε που ανακατώθηκαν με τους Ρωμιούς, τους Οθωμανούς , και τους Εβραίους. Θα μπορούσε να σκέφτει κάποιος πως ο Φραγκομαχαλάς δεν ήταν αμιγώς ένα και μόνο στοιχείο της πόλης ήταν η ίδια η πόλη, το χωνευτήρι των γλωσσών, των θρησκειών, των αντιλήψεων και των πεποιθήσεων όλων αυτών που έστω για μια στιγμή περιπλανήθηκαν στη Φράγκων. Ο Φραγκομαχαλάς ήταν το κομμάτι της πόλης που την έκανε τόσο διαφορετική τόσο πολυπολιτισμική. Εδώ παντρεύονταν οι ήχοι από Ελληνικά, εβραϊκά, τούρκικα, αρμένικα, βουλγάρικα, βοσνιακά, Αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, λίγο από όλες της γλώσσες της Ανατολής και της Δύσης. Εδώ τρείς θρησκείες και δυο εκκλησίες συναντούσαν η μια την άλλη. Εδώ δυτικοί και ανατολικοί καθόντουσαν στο ίδιο το τραπέζι, ρουφούσαν τον ίδιο τον αέρα και έβλεπαν τον ίδιο ουρανό έχοντας στα χείλη τους την ίδια γεύση, αλλόθρησκοι και ομόθρησκοι Σαλονικίοι και Φραγκολεβαντίνοι. Όμως η πόλη έχει μακρά ιστορία μέσα στο χρόνο και αν την σκαλίσεις θα σου μολογήσει το πότε συνδέθηκαν οι Φράγκοι με την Σαλονίκη.

Η τοπογραφία της Θεσσαλονίκης.

Αρμενίζοντας από το Αιγαίο προς το Θερμαικό αντιλαμβάνεσαι τη γεωγραφική ιδιαιτερότητα της πόλης, καθώς στο μυχό του κόλπου της και πριν η ματιά σου περιδιαβεί τους ορεινούς όγκους του Χορτιάτη, αυτή ανοίγεται ανατολικά και δυτικά

χτισμένη αμφιθεατρικά. Κάποτε ο επισκέπτης που ερχόταν από τις θαλάσσιες οδούς αντίκριζε ένα πλήθος ορμίσκων από το μικρό Καραμπουρνού ως το Μπεχτσινάρ να απλώνεται εκεί που η πόλη συναντούσε το κύμα. ¨όμως οι μεταρρυθμίσεις και οι γενικότερες αλλαγές άλλαξαν τη μορφολογία της, Οι ορμίσκοι επιχωματώθηκαν για να γίνει η νέα παραλία και το Μπεχτινάρ έδωσε τη θέση του στο λιμάνι και στο παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Επίσης ο επισκέπτης μιας άλλης εποχής θα αντίκριζε τα παράκτια τείχη της πόλης από το πύργο το Λευκό μέχρι το Τοπ Χανέ στο οκτάγωνο μπρός από τα δικαστήρια, δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε πως η θάλασσα πιθανόν να έφτανε στην πλατεία Εμπορίου και πως από το μπαλκόνι ενός αρχοντικού στην Φράγκων θα ρέμβαζες το ηλιοβασίλεμα στο Θερμαϊκό. Μέσα στο περιτείχισμα της μοναδικής πόλης έζησαν και άφησαν ειρηνικά τα ίχνη τους δυο δόγματα, τρείς θρησκείες και τέσσερις πολιτισμοί. Αυτή η πόλη που ΄χει διάφορα ονόματα Θεσσαλονίκη, Σαλόνικα, Σελανίκ, Σογιούλ και διάφορες ιδιότητες, νύφη, νεράιδα γοργόνα μάγισσα, που χεί τις γειτονιές της και τους μαχαλάδες της, που δεν είναι η πόλη των αντιθέσεων, αλλά των συνθέσεων.

Η πόλη θέριευε έλκυε τα πλήθη που αναζητούσαν μια καλύτερη ζωή. ους που επιχωματώθηκαν κατά την διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα. Σήμερα τα κτίρια της σύγχρονης πόλης συνυπάρχουν με τα ρωμαϊκά φόρα τις βυζαντινές εκκλησίες και τείχη και από ότι απόμεινε από την οθωμανοκρατία κάνοντας την ίδια την πόλη ένα γιγάντιο υπαίθριο μουσείο όπου μπορείς να θαυμάσεις διαχρονικά κτίσματα όπως η Ροτόντα που υπήρξε μαυσωλείο, εκκλησία, τζαμί και τώρα μουσείο, ο Λευκός πύργος όπου κατασκευάστηκε για την άμυνα της πόλης, μετατράπηκε σε φυλακή, έγινε σύμβολο της πόλης και μουσείο, αλλά και η οθωμανική τράπεζα που υπήρξε κατοικία πλούσιου έμπορα, τράπεζα στην οθωμανική περίοδο, κρατική υπηρεσία μετά το Β΄ΠΠ, και τώρα Ωδείο. Όμως η Θεσσαλονίκη δεν έχει μόνο να σου δείξει τα ίχνη από τέσσερις πολιτισμούς, τρείς θρησκείες, δυο δόγματα και όλα αυτά στον ίδιο χώρο, στον ίδιο ουρανό.

Η ίδρυση της πόλης ξεκινά το 316 π.Χ όταν ο Κάσσανδρος ένας από τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου πήρε ως σύζυγο την ετεροθαλή αδερφή του στρατηλάτη 22

την οποία θέλοντας να τιμήσει έδωσε στη νέα πόλη το όνομά της, σύμφωνα με αυτά που μας διασώζει ο Στράβωνας. «επωνόμασε την πόλιν από της εαυτού γυναικός Θεσσαλονίκης, Φιλίππου του Αμύντος θυγατρός» 23 Η Θεσσαλονίκη είναι ο καρπός του γάμου του Φιλίππου Β΄ και της Θεσσαλής αριστοκράτισσας Νικησιπόλεως το 353 π.Χ. Για το όνομα της πριγκίπισσας ο Στέφανος ο Βύζάντιος αναφέρει πως προέρχεται από τη νίκη του Φιλίππου Β΄ εναντίων των Θεσσαλών πράγμα που δεν μαρτυρείται ιστορικά. Νεώτεροι ερευνητές πιστεύουν ότι το όνομα να προέρχεται από τη Θεσσαλή νεράιδα Θεσσαλονίκη την οποία τιμούσαν και αγαπούσαν οι Θεσσαλοί. Πιθανόν ο Φίλιππος για πολιτικούς και διπλωματικούς λόγους χρησιμοποίησε το όνομα της νεράιδας για την νεογέννητη κόρη του δηλώνοντας τις ειρηνικές προθέσεις του απέναντι στην γνωστή από τα κλασικά χρόνια οικογένεια των Φερών από όπου καταγόταν η

22? Π. Αδάμ – Βελένη. Θεσσαλονίκη, Μάγισσα, Βασίλισσα, Γοργόνα, Εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2001.σ., 77. 23 Α. Βακαλόπουλος. Ιστορία της Θεσσαλονίκης μ316π.Χ – 1983, Εκδ. Αφοί Κυριακίδη.1997 Θεσσαλονίκη. σ., 20.

σύζυγός του και παράλληλα τιμούσε και το θεσσαλικό λαό. Μια σύγχρονη εκδοχή που εξέφρασε ο Ν. Χριστιανόπουλου στηριζόμενος σε παλαιότερους ερευνητές (Μ. Χατζηιωάνου και Γ. Μπακαλάκη) προσεγγίζει το θέμα γραμματολογικά υποστηρίζοντας ότι η λέξη Θεσσαλονίκη πιθανόν να προέρχεται από την προελληνική «θέσσαλα» που ταυτίζεται εννοιολογικά με τη λέξη «θάλασσα» ονομαζόταν Θαλασσονίκη, και να ταυτιζόταν με την νεράιδα που λάτρευαν οι Θεσσαλοί ως προστάτη τους από θεομηνίες ή πλημμύρες ή ακόμα και από τα ταξίδια τους στο πέλαγος. Ίσως εδώ θα πρέπει να αναλογιστούμε πως η αδερφή του Μ. Αλεξάνδρου σώζεται στη λαϊκή παράδοση και στη συλλογική μνήμη ως νεραΐδα και γοργόνα. Η απόφαση του Κάσσανδρου είχε πολιτική σκοπιμότητα και εντασσόταν στο πλαίσιο της οικιστικής πολιτικής απαραίτητη προϋπόθεση για να αναγνωριστεί ως βασιλιάς.Πέρα από τις προσωπικές φιλοδοξίες του Κάσσανδρου, η δημιουργία των μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων έκανε επιτακτική την δημιουργία λιμανιών για τον ελλιμενισμό των πλοίων και για την μεταφορά των αγαθών που εισαγόταν και εξαγόταν από τη μακεδονική ενδοχώρα. Η επιλογή του να ιδρύσει την πόλη στο μυχό του Θερμαϊκού αποδείχτηκε σοφή, καθώς η πόλη χτίστηκε στις χαμηλότερες πλαγιές του Χορτιάτη, ήταν κοντά στην μακεδονική πεδιάδα, ρέματα μετέφεραν πόσιμο νερό στην ανατολική και δυτική πλευρά της, ο Γαλλικός , Αξιός, και Λουδίας μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως υδάτινοι δρόμοι για την μεταφορά αγαθών και ανθρώπων προς τον Θερμαϊκό κόλπο. Σίγουρα η ανάπτυξη της πόλης προσέλκυσε πλήθος ανθρώπων που μετοίκησαν στην πόλη. Ο Στράβωνας αναφέρει ότι ο Κάσσανδρος συνένωσε τα παλαιότερα πολίσματα που υπήρχαν στην περιφέρεια του Θερμαϊκού κόλπου μεταφέροντας το ανθρώπινο δυναμικό που ήταν απαραίτητο για την ανάπτυξη της πόλης.Τα ελληνιστικά τείχη περιέκλειαν μια περιοχή που σήμερα προσδιορίζεται ως άνω πόλη, πιθανόν να αναπτυσσόταν από τον Άγιο Δημήτριο μέχρι τον πύργο του Τριγωνίου όπου βρέθηκε ένα ορατό τμήμα των ελληνιστικών τειχών. Η ανάπτυξη της πόλης νοτιότερα πιθανόν να έγινε κατά την ύστερη ελληνιστική περίοδο ή την πρώιμη ρωμαϊκή.24 Η πόλη αποκτά ιδιαίτερη αξία κατά την ρωμαϊκή περίοδο καθώς συνδέθηκε με τον κύριο οδικό άξονα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας την Εγνατία οδό που ξεκινούσε από το Δυρράχιο και έφτανε ως τον Έβρο ποταμό. Εγνατία ονομάστηκε από τον διοικητή της Μακεδονίας Γαίο Εγνάτιο ο οποίος επέβλεψε και την κατασκευή του. Σε μιλιάριο25 που ήταν στημένο στο ύψος του Χορτιάτη σώζεται το όνομα του. Η Εγνατία οδός περνούσε εκτός της πόλης της Θεσσαλονίκης καθώς ήταν δρόμος για την μεταφορά των ρωμαϊκών λεγεώνων και δεν διερχόταν από καμιά πόλη. Δεν ταυτίζεται με τη σύγχρονη Εγνατία που είναι η μέση οδός των βυζαντινών. Στην πραγματικότητα αυτός ο κεντρικός οδικός άξονας βοηθούσε την εύκολη επικοινωνία και το εμπόριο με τις περιοχές και τις πόλεις που διερχόταν.Κατά την αυτοκρατορική περίοδο η πόλη γίνεται πνευματικό κέντρο της Μακεδονίας όπου πλήθος λόγιοι, καλλιτέχνες, άνθρωποι του πνεύματος αλλά και έμποροι συνδέονται με την Θεσσαλονίκη. Ήδη Ιταλοί και Εβραίοι εγκαθίστανται στην πόλη από τον 1ο κιόλας αιώνα. Μάλιστα η πόλη ήταν και μια από τις τρείς της χερσονήσου που επισκέφτηκε ο Απόστολος Παύλος και μια από τις πρώτες που ίδρυσε χριστιανική κοινότητα σε ευρωπαϊκό έδαφος.26

24 Π. Αδάμ – Βελένη. Θεσσαλονίκη, Μάγισσα, Βασίλισσα, Γοργόνα, Εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2001.σ.,83-84. 25 Χιλιομετρικός δείκτης.

Οι δυο πολιτισμοί ο Ελληνικός και ο Ρωμαϊκός, όπως και οι δυο λατρείες η αρχαιοελληνική και η χριστιανική είναι κάποια από τα στοιχεία που συναντούμε στην ιστορία της πόλης. Η κοσμοπολίτισσα Θεσσαλονίκη τιμάται ως Η Θεσσαλονίκη αποκτούσε πιο πολύ τον κοσμοπολίτικό της χαρακτήρα καθώς δυο πολιτισμοί έδιναν στη πόλη μια διαφορετική μέχρι και τη διαίρεση της αυτοκρατορίας

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ( τοπογραφικό και γεωγραφικό σχέδιο από σειχ-σου). Καθώς η ακμή της πόλης ξεκινά από τα ελληνιστικά χρόνια και συνεχίζεται μέσα στους αιώνε μέχρι και σήμερα.

Αξιώσεις των Λατίνων επί της Θεσσαλονίκης.27

Όταν η Κωνσταντινούπολη πέφτει από τους σταυροφόρους το 1204 και άρχισε η μοιρασιά για τα λάφυρα, ξεκίνησαν και οι αξιώσεις των Λατίνων για τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη περιέρχεται στην δικαιοδοσία του Βονιφάτιου του Μομφερατού,28 ο οποίος τη διοικεί ως το 1207 που χάνει τη ζωή του σε ενέδρα από τον τσάρο Ιωαννίτση (Καλογιάννη, ή Σκυλοϊαννη). Ακολουθεί ο γιος του Δημήτριος του Μομφερατού μέχρι το 1222. Από το 1223 μέχρι και το 1246 η πόλη περνά στην δικαιοδοσία των Αγγέλων καθιστώντας την ως την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, το 1246 το δεσποτάτο καταργείται και ενσωματώνεται στην αυτοκρατορία της Νίκαιας και κατόπιν στην Βυζαντινή αυτοκρατορία.29

Παρόλο που η Θεσσαλονίκη είναι ελληνική οι αξιώσεις των Λατίνων δεν σταματούν το 1259 κατά τη βασιλεία του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου στέλνουν πρεσβεία στη Νίκαια και ζητούν να τους παραδοθεί η Θεσσαλονίκη, ο Παλαιολόγος απορρίπτει τις όποιες αιτιάσεις. Οι Λατίνοι ακόμα και αφού απολέσουν την Κωνσταντινούπολη το 1261 έφεραν αξιώσεις για τα εδάφη της βυζαντινής αυτοκρατορίας που είχαν διοικήσει βραχυπρόθεσμα. Οι πηγές αναφέρουν ότι το 1265 ο πρώην Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος Β΄ προσπαθώντας να συγκεντρώσει στρατό για μια εκστρατεία κατά των Βυζαντινών υποσχόταν στο Παρίσι το βασίλειο της Θεσσαλονίκης στον Ούγο Δ΄ της Βουργουνδίας ο οποίος έφερε τον τίτλο του «βασιλέως της Θεσσαλονίκης», τίτλο που αρκετοί άρχοντες της δύσης απαιτούσαν ως κληρονομικό τους δικαίωμα. Σύνηθες φαινόμενο στους βασιλικούς οίκους και στις

26 Π. Αδάμ – Βελένη. Θεσσαλονίκη, Μάγισσα, Βασίλισσα, Γοργόνα, Εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2001.σ., 113. 27 Ο.Ταφραλή. Θεσσαλονίκη από τις απαρχές ως τον ΙΔ΄ αιώνα. Τράπεζα Μακεδονίας –Θράκης. Εκδόσεις: Τροχαλία, Αθήνα 1994 σ.,179-181.28 Το 1179 ο Μανουήλ Κομνηνός είχε παντρέψει την κόρη του Μαρία με τον Ρενιέ του Μομφερατού, τον οποίο ονόμασε Καίσαρα και του έδωσε ως πρόκα την Θεσσαλονίκη. ό.π.,σ.,139.29Α. Σταυρίδου-Ζάφρακα κ.α. Ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Ημερίδα 23 Νοεμβρίου 1985. Σύνδεσμος Θεσσαλονικέων. Αθήνα 1988. σ.,50.

αριστοκρατικές οικογένειες της Ευρώπης η παραχώρηση μέσω γάμου ή συνθηκών της επικυριαρχίας μιας περιοχής, Η επικυριαρχία του βασιλείου της Θεσσαλονίκης το 1273 λόγω κάποιας συνθήκης με το Βαλδουίνο το Β΄ είχε περιέλθει στον Βασιλέα της Σικελίας Κάρολο που με τη σειρά του μεταβιβάζει το δικαίωμα στο γαμπρό του Φίλιππό de Courtenay ο οποίος το 1274 το παραχωρεί στον κουνιάδο του Φίλιππο πρίγκιπα του Τάραντα. Έτσι το 1280 είναι η πρώτη φορά που οι Λατίνοι επεδίωξαν την κατάληψη της με όπλα. Όταν ο βασιλιάς της Σικελίας έστειλε το Γάλλο Ούγο Rousseau de Sully με 3000 άνδρες μέσω της Αδριατικής να κατακτήσουν την Θεσσαλονίκη. Τα βυζαντινά όμως στρατεύματα τους νίκησαν υπερασπίζοντας την πόλη. Έκτοτε δεν υπήρξε άλλη προσπάθεια.30 Οι απαιτήσεις για κυριαρχικά δικαιώματα από τους δυτικούς για την Θεσσαλονίκη σταματούν μόνο όταν ο Ανδρόνικος ο Β΄ παντρεύτηκε την Ιολάνδη-Ειρήνη κόρη του Γουλιέλμου του Ζ΄ του Μομφερατού ο οποίος της έδωσε για προίκα την επικυριαρχία της πόλης η οποία έφερε όπως και ο πατέρας της τον τίτλο του «βασιλέως της Θεσσαλονίκης».31

Αν και τα παραπάνω αφορούν τις πολιτικές συμφωνίες και ισορροπίες των βασιλικών οικογενειών της Δύσης της Ανατολής κατά τον 13ο αιώνα, οι ανάγκες του βυζαντινού κράτους υπήρξαν διαφορετικές, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος στις 13 Μαρτίου του 1261 υπέγραψε εμπορική συμφωνία με την πόλη της Γένοβας δίνοντας το δικαίωμα να εγκαταστήσουν προξενεία σε διάφορες περιοχές και ανάμεσα τους και η Θεσσαλονίκη.32 Στη συνέχεια ο Μιχαήλ Παλαιολόγος το 1265 παραχώρησε στους Βενετούς, την Κρήτη, νησιά του Αιγαίου και τα λιμάνια της Μεθώνης και Κορώνης, επίσης το δικαίωμα να ιδρύουν εμπορικά πρακτορεία και προξενεία σε διάφορες πόλεις ανάμεσα τους και η Θεσσαλονίκη. Με τη νέα συμφωνία του 1277 οι Βενετοί αποκτούσαν το δικαίωμα να έχουν δικές τους εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη, και καθώς γύρω από τις εκκλησίες αναπτυσσόταν η συνοικία των εμπόρων, των στρατιωτών και των τυχοδιωκτών, έγινε θεσμός οι δυτικοί που έφταναν στην πόλη να κατοικούσαν και να διαβίωναν σε αυτή την περιοχή, σταδιακά πέρασε στην κοινή συνείδηση του λαού της πως αυτή η συνοικία ήταν των Φράγκων, γνωστή κατά την οθωμανοκρατία ως «ο Φραγκομαχαλάς».

Φραγκγομαχαλάς. Η περιοχή βρισκόταν μέσα από την ΝΔ πλευρά των τειχών, ξεκινούσε από στα Δυτικά από την σημερινή διασταύρωση της Εγνατίας με την Δωδεκανήσου περίπου μέχρι το ύψος της Ολυμπίου Διαμαντή ενώ στα Ανατολικά τελείωνε στην σημερινή Ίωνος Δραγούμη περίπου στην πλατεία Εμπορίου (Κατούνη με Εδέσσης). Βόρεια το όριο της ήταν η Εγνατία ενώ τα νοτιότερα σημεία της συνοικίας ήταν οι δρόμοι Ναούσης (απαλλοτριώθηκε με το σχεδιασμό μετά το 1917) Βεροίας, και Εδέσσης. Η συνοικία περιελάμβανε και τους δρόμους της Λ. Σοφού, Τύπου, Καθολικών, Συγγρού, Βίκτωρος Ουγκώ, Κατούνη, αλλά και τις παράλληλες της Εγνατίας όπως η Κολόμβου σημερινή Βαλαωρίτου, και η Φράγκων που ονομαζόταν στα Οθωμανικά ΚALA. Στα Οθωμανικά τεφτέρια η περιοχή ονομάζεται MALTA-CEDID καθώς ήταν δυο συνοικίες που δύσκολα μπορούσες να διακρίνεις τα όρια τους. Το 1865 ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη+-` το Γαλλικό προξενείο και ακολούθησαν στο πρώτο μισό του 18ου προξενεία και άλλων χωρών.

30 Κ. Παπαρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. 5ος σ., 136-137. 31 Α. Σταυρίδου-Ζάφρακα κ.α. Ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Ημερίδα 23 Νοεμβρίου 1985. Σύνδεσμος Θεσσαλονικέων. Αθήνα 1988. σ.,50.32 Να σημειώσουμε ότι τα προξενεία λειτουργούσαν ως προστάτες των εμπορικών συμφερόντων του εκάστοτε κράτους, λειτουργώντας και ως μηχανισμοί ενημέρωσης και κατασκοπίας.

Το 1742 χτίζεται η πρώτη καθολική εκκλησία του Αγίου Λουδοβίκου δίπλα στο γαλλικό προξενείο. Στην περιοχή συσσωρευονται οι πρόξενοι που πολλές φορές ήταν ελληνικής καταγωγής, οι Ισουήτες και δεκάδες έμποροι.

Η Οθωμανοκρατία ξεκινά με την κατάληψη της πόλης στις 29 Μαρτίου του 1430 ξεκινώντας μια νέα πορεία στο ιστορικό της γίγνεσθαι. Η τοπογραφία της πόλης ορίζεται από τα παράλια τείχη, τα ανατολικά και δυτικά που σε πολλά σημεία σώζονται ακόμα και την ακρόπολη που περιλαμβάνει το φρούριο του Γεντι Κουλέ (Πύργος) και προστάτευε την πόλη από το Βορρά. Η πόλη καταστρέφεται αρκετά καθώς η πυκνή της δόμηση, η περιορισμένη υδροδότηση της αλλά και η παντελώς άγνωστη πυρόσβεση την αφήνουν έρμαιο στην πυρκαγιά το 1620.33 Οι επιδημίες που μάστιζαν την πόλη λόγω της έλλειψης αποχετευτικού δικτύου αποδεκάτιζαν συχνά ένα μέρος του πληθυσμού της ή το υποχρέωναν να μετακινηθεί, η έλλειψη του ανθρώπινου δυναμικού φέρνει τον περιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης της πόλης και κατά επέκταση της ανοικοδόμησης. ¨όμως ανακατατάξεις θα είχαν επέλθει καθώς οι ανάμικτοι πληθυσμοί αρχίζουν να συσσωματώνονται σε βάσεις που έκανα την τοπογραφία της πόλης τόσο καθαρή. Παρατηρούμε λοιπόν πως οι Μουσουλμάνοι ως προνομιούχα τάξη καταλαμβάνουν την άνω πόλη πλην μιας συνοικίας της Akce Mescid που βρίσκεται κοντά στην θάλασσα. Οι Εβραίοι καταλαμβάνουν τις περιοχές του κέντρου κάτω από την Εγνατία εκτός μιας συνοικίας της Rogos που βρίσκεται πιο ψηλά πιθανόν στην περιοχή της Ρωμαϊκής αγοράς. Οι Χριστιανοί κατά μήκος της Εγνατίας από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου ως την Πύλη της Καλαμαριάς, παράλληλα από τα ανατολικά τείχη της πόλης από την Πύλη της Καλαμαριάς ως τη Μεγάλη Παναγία, επίσης στοιχεία του χριστιανικού πληθυσμού βρίσκουμε στην Μητρόπολη, Μονή Βλατάδων και στην περιοχή του Βαρδάρη. Η Συνοικία που αναπτυσσόταν γύρω από την εκκλησία του Αγίου Μηνά θα περιοριστεί κατά τα τέλη του 16ου αιώνα καθώς στην περιοχή εξαπλώνεται η καθολική συνοικία και η αγορά, στοιχείο που δηλώνει το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών εμπορικών οίκων για την Θεσσαλονίκη. Η πόλη διατηρεί αυτή την όψη και κατά τον 17ο αιώνα. Κατά τον 18ο όμως η Θεσσαλονίκη πιθανόν να αριθμεί 70.000 με 80.000 κατοίκους μαζί με την Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη μεταλλάσσονται σε εμπορικά κέντρα της αυτοκρατορίας στην Μεσόγειο. Η πόλη γίνεται ο διακομεταστικός σταθμός μεταφοράς των γεωργικών προϊόντων της αγροτικής παραγωγής (σιτηρά, βαμβάκι, δέρματα, καπνά, εισάγοντας παράλληλα από τους ευρωπαϊκούς βιομηχανικούς οίκους τεχνολογικά προϊόντα.34

ΤΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ.

Κείμενο: Αλέξανδρος Μασσαβέτας.

Ξεχασμένα, καταρρέοντα, αφρόντιστα τα περισσότερα, τα Οθωμανικά χάνια της Πόλης φυλάσσουν τις τελευταίες εικόνες ενός κόσμου που χάνεται. Φωλιάζουν στις πλαγιές του Mercan, του Τahtakale και του Beyazit, ανάμεσα στο Μεγάλο Παζάρι και την Αγορά των Μπαχαρικών του Eminönü.

33 Δημητριάδης Τοπογραφία σ.,17.34 Δημητριάδης Τοπογραφία σ.,18.

Η λέξη χάνι προέρχεται από την Περσική λέξη khaane, που σημαίνει «σπίτι» και «χώρος». Το κτίσμα του είδους απαντάται σε ολόκληρη τη μουσουλμανική οικουμένη, από τα πρώην Οθωμανικά εδάφη και την Αραβία ως τη Βόρεια Αφρική, την Περσία και την Κεντρική Ασία. Όταν βρίσκεται στην ύπαιθρο, πάνω στους εμπορικούς δρόμους, είναι μεγαλύτερο και καλείται Καραβάν-Σαράι (Kervansaray στα τουρκικά). Εντός της πόλεως, καλείται (k)han στο μεγαλύτερο μέρος του αραβόφωνου, περσόφωνου και τουρκόφωνου κόσμου, wikala στην Αίγυπτο και fonduq στη Βόρεια Αφρική.

Το χάνι προσέφερε κατάλυμα στους εμπόρους των καραβανιών, αλλά και χώρο σταυλισμού για τις καμήλες και αποθήκευσης για τα προϊόντα τους. Εντός πόλεως λειτουργούσε και ως χώρος χονδρεμπορίου: τα χάνια βρίσκονται μέσα ή δίπλα στα παζάρια και οι έμποροι αγόραζαν από αυτά τα αγαθά που πωλούσαν λιανική στα παζάρια. Κάθε χάνι ειδικευόταν σε συγκεκριμένα προϊόντα. Τυπολογικά, το χάνι αποτελείται από μία σειρά κελιών γύρω από μια ευρύχωρη κεντρική αυλή, στο κέντρο της οποίας στέκεται πολλές φορές ένα μικρό τέμενος (μεστζήτ) και μία κρήνη. Κάθε χάνι διέθετε και ευρύχωρη κουζίνα. Το συγκρότημα κάλυπτε όλες τις ανάγκες των εμπόρων κατά τη σύντομη, συνήθως, διαμονή τους.

Τα κελλιά που περικλείουν την αυλή απλώνονται συνήθως σε δύο ή τρία επίπεδα. Στα χωρίς παράθυρα κελλιά του ισογείου σταυλίζονταν τα ζώα των εμπόρων και αποθηκεύονταν τα προϊόντα. Τα κελλιά των ορόφων λειτουργούσαν ως υπνοδωμάτια ή γραφεία εμπόρων και μεσαζόντων. Καθένα διέθετε και τζάκι για τον παγωμένο χειμώνα της Πόλης. Στα τζάκια αυτά οφείλεται η παρέλαση από κομψές καμινάδες που στολίζει τις σκεπές των Οθωμανικών χανιών, ενώ καθένας από τους μικρούς τρούλλους αντιστοιχεί σε ένα κελλί από κάτω. Τα Οθωμανικά αυτά κτίσματα αποτελούν σημαντική αρχιτεκτονική κληρονομία. Οι εναλλαγές πέτρας και τούβλου στην τοιχοδομία και τα διακοσμητικά τούβλινα τόξα πάνω από τα παράθυρα έρχονται απευθείας από τη Βυζαντινή παράδοση. Είναι πια ευρέως αποδεκτό ότι η Οθωμανική κοσμική αρχιτεκτονική δεν ήταν παρά συνέχεια και προσαρμογή της υστεροβυζαντινής. Έτσι τα χάνια είναι πολύτιμοι οδηγοί στην προσπάθειά μας να φανταστούμε πώς έμοιαζε η Βυζαντινή Πόλη.