Download - บาลี 27 80

Transcript
Page 1: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 1

ปาปวคควณณนา จเฬกสาฏกวตถ. [๙๕] "อภตถเรถ กลยาเณต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต จเฬกสาฏกพราหมณ อารพภ กเถส. วปสสทสพลสส กาลสม ห มหาเอกสาฏกพราหมโณ นาม อโหส. อยมปน เอตรห สาวตถย จเฬกสาฏโก นาม. ตสส ห เอโก นวาสนสาฏโก อโหส, พราหมณยาป เอโก; อภนนป เอกเมว ปารปน. พหคมนกาเล พราหมโณ วา พราหมณ วา ต ปารปต. อเถกทวส วหาเร ธมมสสวเน โฆสเต พราหมโณ อาห "โภต ธมมสสวน โฆสต; ก ทวา ธมมสสวน๑ คมสสส, อทาห รตต ? ปารปนสส ห อภาเวน น สกกา อมเหห เอกโต คนตนต. พราหมณ " สาม อห ทวา คมสสามต สาฏก ปารปตวา อคมาส. พราหมโณ ทวสภาค เคเห วตนาเมตวา รตต คนตวา สตถ ปรโต นสนโน ธมม อสโสส. อถสส สรร ผรมานา ป จวณณา ปต อปปชช. โส สตถาร ปชตกาโม๒ หตวา " สเจ อม สาฏก ทสสาม, เนว พราหมณยา, น มยห ปารปน ภวสสตต จนเตส. อถสส มจเฉรจตตาน สหสส อปปชช, ปเนก สทธาจตต อปปชช; ตมป อภภวนต ปน มจเฉรสหสส อปปชช. อตสส ๑. ส. ธมมสสวนาย. ๒. ปเชตกาโมตป.

Page 2: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 2

พลวมจเฉร พนธตวา คณหนต วย สทธาจตต ปฏพาหตเยว. ตสส " ทสสาม น ทสสามต จนเตนตสเสว ปมยาโม วตวตโต. ตโต มชฌมยาเม สมปตเต ตสมป ทาต นาสกข. ปจฉมยาเม สมปตเต โส จนเตส " มม สทธาจตเตน มจเฉรจตเตน จ สทธ ยชฌนตสเสว เทว ยามา วตวตตา, อท มม เอตตก มจเฉรจตต วฑฒมาน จตห อปาเยห สส อกขปต น ทสสต, ทสสาม สาฏกนต. โส มจเฉรสหสส อภภวตวา สทธาจตต ปเรจารก กตวา สาฏก อาทาย สตถ ปาทมเล เปตวา " ชต เม, ชต เมต ตกขตต มหาสททมกาส. ราชา ปเสนทโกสโล ธมม สณนโต ต สทท สตวา " ปจฉถ น, ก กร เตน ชตนต อาห. โส ราชปรเสห ปจฉโต ตมตถ อาโรเจส. ต สตวา ราชา " ทกกร กต พราหมเณน, สงคหมสส กรสสามต เอก สาฏกยค ทาเปส. โส ตมป ตถาคตสเสว อทาส. ปน ราชา " เทว จตตาร อฏ โสฬสาต ทวคณ กตวา ทาเปส. โส ตานป ตถาคตสเสว อทาส. อถสส ราชา ทวตตสยคาน ทาเปส. พราหมโณ " อตตโน อคคเหตวา ลทธ ลทธ วสสชเชสเยวาต วาทวโมจนตถ ตโต "เอก ยค อตตโน เอก พราหมณยาต เทว ยคาน คเหตวา ตส ยคาน ตถาคตสเสว อทาส. ราชา ปน, ตสม สตตกขตตมป ททนเต, ปน ทาตกาโมว อโหส. ปพเพ มหาเอกสาฏโก จตสฏ ยา สาฏกยเคส เทว อคคเหส. อยมปน ทวตตสยคลทธกาเล เทว อคคเหส. ราชา

Page 3: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 3

ราชปรเส อาณาเปส " ทกกร ภเณ พราหมเณน กต, อนเตปเร มม เทว กมพเล อาหราเปยยาถาต.๑ เต ตถา กรส. ราชา สตสหสสคฆนเก เทว กมพเล ตสส ทาเปส. พราหมโณ " น อเม มม สรเร อปโยค อรหนต, พทธสาสนสเสว เต อนจฉวกาต เอก กมพล อนโตคนธกฏย สตถ สยนสส อปร วตาน กตวา พนธ, เอก อตตโน ฆเร นพทธ ภ ชนตสส ภกขโน ภตตกจจฏาเน วตาน กตวา พนธ. ราชา สายณหสมเย สตถ สนตก คนตวา กมพล ส ชานตวา " ภนเต เกน ปชา กตาต ปจฉตวา, " เอกสาฏเกนาต วตเต, " พราหมโณ มม ปสาทฏาเนเยว ปสทตต " จตตาโร หตถ จตตาโร อสเส จตตาร กหาปณสหสสาน จตสโส อตถโย จตสโส ทาสโย จตตาโร ปรเส จตตาโร คามวเรต เอว ยาว สพพสตา จตตาร จตตาร กตวา สพพจตกก นามสส ทาเปส. ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส " อโห อจฉรย จเฬกสาฏกสส กมม, มหตตเมว สพพจตกก ลภ, อทาเนว เขตตฏาเน กเตน กลยาณกมเมน อชเชว วปาโก ทนโนต. สตถา อาคนตวา " กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, " อมาย นามาต วตเต, " ภกขเว สจาย เอกสาฏโก ปมยาเม มยห ทาต อสกขสส, สพพโสฬสก อลภสส; สเจ มชฌมยาเม ทาต อสกขสส, สพพฏก อลภสส; พลวปจจเส ทนนตตา ปเนส สพพจตกก ลภ; กลยาณกมม กโรนเตน ห อปปนนจตต อหาเปตวา ตขณ เว ๑. อาหเรยยาถาต ยตตตร.

Page 4: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 4

กาตพพ, ทนธ กต กสล ห สมปตต ททมาน ทนธเมว ททาต; ตสมา จตตปปาทสมนนตรเมว กลยาณกมม กาตพพนต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อภตถเรถ กลยาเณ, ปาปา จตต นวารเย, ทนธ ห กรโต ป , ปาปสม รมต มโนต. ตตถ อภตถเรถาต: " ตรตตรต สฆสฆ กเรยยาต อตโถ. คหนา ห, " สลากภตตทานาทส ก จเทว กสล กรสสามต จตเต อปปนเน, ยถา อ เ โอกาส น ลภนต, เอว " อห ปเร อห ปเรต ตรตตรตเมว กาตพพ. ปพพชเตน วา อปชฌายวตตาทน กโรนเตน อ สส โอกาส อทตวา " อห ปเร อห ปเรต ตรตตรตเมว กาตพพ. ปาปา จตตนต: กายทจจรตาทโต ปน ปาปกมมโต อกสลจตตปปาทโต วา สพพฏาเน จตต นวารเย. ทนธ ห กรโตต: โย ปน " ทสสาม, กรสสาม, สมปชชสสต น โข เม โนต เอว จกขลมคเคน คจฉนโต วย ทนธ ป กโรต, ตสส เอกสาฏกสส วย มจเฉรสหสส ปาป โอกาส ลภต. อถสส ปาปสม รมต มโน. กสลกมมกรณกาเลเยว ห จตต กสลกมเม รมต, ตโต มจจตวา ปาปนนนเมว โหตต. คาถาปรโยสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. จเฬกสาฏกวตถ.

Page 5: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 5

๒. เสยยสกตเถรวตถ. (๙๖) " ปาป เจ ปรโส กยราต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เสยยสกตเถร อารพภ กเถส. โส กร โลฬทายตเถรสส๑ สทธวหารโก อตตโน อนภรต ตสส อาโรเจตวา เตน ปมสงฆาทเสสกมเม สมาทปโต อปปนนปปนนาย อนภรตยา ต กมมมกาส. สตถา ตสส กรย สตวา ต ปกโกสาเปตวา " เอว กร ตว กโรสต ปจฉตวา, " อาม ภนเตต วตเต, " กสมา ภารย กมม อกาส, อนนจฉวก โมฆปรสาต นานปปการโต ครหตวา สกขาปท ป าเปตวา " เอวรป ห กมม ทฏธมเมป สมปราเยป ทกขสวตตนกเมว โหตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ปาป เจ ปรโส กยรา, น น กยรา ปนปปน, น ตมห ฉนท กยราถ, ทกโข ปาปสส อจจโยต. ตสสตโถ " สเจ ปรโส สก ปาปกมม กเรยย, ตขณ เว ปจจเวกขตวา " อท อปปฏรป โอฬารกนต น น กยรา ปนปปน, โยป ตมห ฉนโท วา รจ วา อปปชเชยย, ตป วโนเทตวา น กยราเถว. กการณา? ปาปสส ห อจจโย วฑฒ อธโลเกป ปรโลเกป ทกโข ทกขเมว อาวหตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. เสยยสกตเถรวตถ. ๑. ลาฬทายตป เถรสส นาม.

Page 6: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 6

๓. ลาชเทวธตาวตถ. (๙๗) " ป เจ ปรโส กยราต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ลาชเทวธตร อารพภ กเถส. วตถ ราชคเห สมฏ ต. อายสมา ห มหากสสโป ปปผลคหาย วหรนโต ฌาน สมาปชชตวา สตตเม ทวเส วฏาย ทพเพน จกขนา ภกขาจารฏาน โอโลเกนโต เอก สาลกเขตตปาลก อตถ สาลสสาน คเหตวา ลาเช กรมาน ทสวา " สทธา น โข อสสทธาต วมสตวา " สทธาต ตวา " สกขสสต น โข เม สงคห กาต โนต อปธาเรนโต " วสารทา กลธตา มม สงคห กรสสต, กตวา จ ปน มหาสมปตต ลภสสตต ตวา จวร ปารปตวา ปตตมาทาย สาลกเขตตสส สมเป อฏาส. กลธตา เถร ทสวาว ปสนนจตตา ป จวณณาย ปตยา ผฏสรรา " ตฏถ ภนเตต วตวา ลาเช อาทาย เวเคน คนตวา เถรสส ปตเต อากรตวา ป จปตฏ เตน วนทตวา " ภนเต ตมเหห ทฏธมมสส ภาคน อสสนต ปตถนมกาส. เถโร " เอว โหตต อนโมทน อกาส. สาป เถร วนทตวา อตตนา ทนนทาน อาวชชมานา นวตต. ตาย จ ปน เกทารมรยาทาย คมนมคเค เอกสม พเล โฆรวโส สปโป นปชช. โส เถรสส กาสาย ปฏจฉนน ชงฆ ฑสต นาสกข. อตรา ทาน อาวชชมานา นวตตนต น ปเทส ปาปณ. สปโป พลา นกขมตวา ต ฑสตวา ตตเถว ปาเตส. สา ปสนเนน จตเตน กาล กตวา ตาวตสภวเน ตสโยชนเก กนกวมาเน สตตปปพทธา วย สพพาลงการปฏมณฑเตน ตคาวเตน อตตภาเวน นพพตต.

Page 7: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 7

สา ทวาทสหตถ เอก ทพพวตถ นวาเสตวา เอก ปารปตวา อจฉราสหสสปรวตา ปพพกมม ปกาสนตถ สวณณลาชภรเตน โอลมพนเตน สวณณสรเกน ปฏมณฑเต วมานทวาเร ตา อตตโน สมปตต โอโลเกตวา " กนน โข เม กตวา อย สมปตต ลทธาต ทพเพน จกขนา อปธาเรนต " อยยสส เม มหากสสปตเถรสส ทนนลาชนสสนเทน ลทธาต อ าส. สา " เอว ปรตตเกน กมเมน เอวรป สมปตต ลภตวา นทาน มยา ปมชชต วฏฏต, อยยสส วตตปฏวตต กตวา อม สมปตต ถาวร กรสสามต จนเตตวา ปาโตว กนกมย สมมชชน เจว กจวรฉฑฑนก จ ปจฉ อาทาย คนตวา เถรสส ปรเวณ สมมชชตวา ปานย ปรโภชนย อปฏาเปส. เถโร ต ทสวา " เกนจ ทหเรน วา สามเณเรน วา วตต กต ภวสสตต สลลกเขส. สา ทตยทวเสป ตถา อกาส. เถโรป ตเถว สลลกเขส. ตตยทวเส ปน เถโร ตสสา สมมชชนสทท สตวา ตาลจฉทเทห จ ปวฏ สรโรภาส ทสวา ทวาร ววรตวา "โก เอส สมมชชตต ปจฉ. " อห ภนเต ตมหาก อปฏายกา ลาชเทวธตาต. " นน มยห เอวนามกา อปฏายกา นาม นตถต. " อห ภนเต สาลกเขตต รกขมานา ลาเช ทตวา ปสนนจตตา นวตตนต สปเปน ฑฏา กาล กตวา ตาวตสเทวโลเก อปปนนา, มยา อยย นสสาย อย สมปตต ลทธา, อทานป ตมหาก วตตปฏวตต กตวา สมปตต ถาวร๑ ๑. ถรนตป.

Page 8: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 8

กรสสามต อาคตมห ภนเตต. " หโยป ปเรป ตยาเวต าน สมมชชต, ตยาว ปานย ปรโภชนย อปฏาปตนต. " อาม ภนเตต. " อเปห เทวธเต, ตยา กต วตต กต โหต, อโต ปฏาย อม าน มา อาคมต. " ภนเต มา ม นาเสถ, ตมหาก วตต กตวา สมปตต เม ถร กาต เทถาต. " อเปห เทวธเต, มา เม อนาคเต จตตวชน คเหตวา นสนเนห ธมมกถเกห `มหากสสปตเถรสส กร เอกา เทวธตา อาคนตวา วตตปฏวตต กตวา ปานย ปรโภชนย อปฏาเปตต๑ วตตพพต กร, อโต ปฏาย อธ มาคม, ปฏกกมาต. สา " มา ม ภนเต นาเสถาต ปนปปน ยาจเทว. เถโร " นาย มม วจน สณาตต จนเตตวา "ตว ปมาณ น ชานาสต อจฉร ปหร. สา ตตถ สณาต อสกโกนต อากาเส อปปตตวา อ ชล ปคคยห " ภนเต มยา ลทธสมปตต มา นาเสถ, ถาวร กาต เทถาต โรทนต[๒] อากาเส อฏาส. สตถา คนธกฏย นสนโนว ตสสา โรทตสทท สตวา โอภาส ผรตวา เทวธตาย สมมเข นสทตวา กเถนโต วย " เทวธเต มม ปตตสส กสสปสส สวรกรณเมว ภาโร, ป ตถกานมปน `อย โน อตโถต สลลกเขตวา ป กรณเมว ภาโร, ป กรณ ห อธ เจว สมปราเย จ สขเมวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห ๑. อปฏาเปสต ยตตตร. ๒. ย. เอตถนตเร "ปรเทวนตต อตถ.

Page 9: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 9

" ป เจ ปรโส กยรา, กยราเถน ปนปปน, ตมห ฉนท กยราถ, สโข ป สส อจจโยต. ตสสตโถ " สเจ ปรโส ป กเรยย, `เอกวาร เม ป กต, อล เอตตาวตาต อโนรมตวา ปนปปน กโรถ๑ , ตสส กรณกขเณป ตมห ป เ ฉนท รจ อสสาห กโรเถว. กการณา? สโข ป สส อจจโยต: ป สส ห อจจโย วฑฒ อธโลกปรโลกสขาวหนโต สโขต. เทสนาวสาเน สา เทวธตา ป จจตตาฬสโยชนมตถเก ตาว โสตาปตตผล ปาปณต. ลาชเทวธตาวตถ. ๔. อนาถปณฑกวตถ. (๙๘) " ปาโปป ปสสต ภทรนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อนาถปณฑก อารพภ กเถส. อนาถปณฑโก ห วหารเมว อททสส จตป าสโกฏธน พทธสาสเน วกรตวา, สตถร เชตวเน วหรนเต, เทวสก ตณ มหาอปฏานาน คจฉต, คจฉนโต จ " ก น โข อาทาย อาคโตต สามเณรา วา ทหรา วา หตถป เม โอโลเกยยนต ตจฉหตโถ นาม น คตปพโพ, ปาโต คจฉนโต ยาค คาหาเปตวาว คจฉต, ๑. ส. ย. กโรเถว.

Page 10: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 10

กตปาตราโส สปปนวนตาทน เภสชชาน คาหาเปตวา คจฉต, สายณหสมเย มาลาคนธวเลปนวตถาทน คาหาเปตวา วหาร คจฉต, เอว นจจกาลเมว ทวเส ทวเส ทาน ทตวา สล รกขต. อปรภาเค โส ธนกขย คจฉต. โวหารปชวโนปสส หตถโต อฏารสโกฏธน อณ คณหส. กลสนตกาปสส อฏารส หร โกฏโย นทตเร นทหตวา ปตา, อทเกน กเล ภนเน, มหาสมทท ปวสส. เอวมสส อนปพเพน ธน ปรกขย อคมาส. โส เอวภโตป สงฆสส ทานฎ เทตเยว, ปณต ปน กตวา ทาต น สกโกต. โส เอกทวส, สตถารา " ทยต ปน เต คหปต กเล ทานนต วตเต, " ทยต เม ภนเต กเล ทาน, ต จ โข กณาชก พลงคทตยนต อาห. อถ น สตถา " คหปต `ลข ทาน เทมต มา จนตย, จตตสม ห ปณเต พทธาทน ทนนทาน ลข นาม นตถ, อปจ ตว คหปต อฏนน อรยปคคลาน ทาน เทส; อหมปน เวลามกาเล สกลชมพทป อนนงคล กตวา มหาทาน ปวตตยมาโน ตสรณคตมป ก จ นาลตถ, ทกขเณยยา นาม เอว ทลลภา; ตสมา `ลข เม ทานนต มา จนตยต วตวา เวลามสตตมสส๑ กเถส. อถสส ทวารโกฏเก อธวตถา เทวตา, สตถร เจว สาวเกส จ เคห ปวสนเตส, เตส เตเชน สณาต อสกโกนต " ยถา อเม อม เคห น ปวสนต, ตถา คหปต ปรภนทสสามต ต วตตกามาป อสสรกาเล ก จ วตต นาสกข, " อทาน ปนาย ทคคโต, คณหสสต ๑. อง. นวก. ๒๓/๔๐๖.

ปาปวคควณณนา จเฬกสาฏกวตถ. [๙๕] "อภตถเรถ กลยาเณต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน

Page 11: บาลี 27 80

วหรนโต จเฬกสาฏกพราหมณ อารพภ กเถส. วปสสทสพลสส กาลสม ห มหาเอกสาฏกพราหมโณ นาม อโหส. อยมปน เอตรห สาวตถย จเฬกสาฏโก นาม. ตสส ห เอโก นวาสนสาฏโก อโหส, พราหมณยาป เอโก; อภนนป เอกเมว ปารปน. พหคมนกาเล พราหมโณ วา พราหมณ วา ต ปารปต. อเถกทวส วหาเร ธมมสสวเน โฆสเต พราหมโณ อาห "โภต ธมมสสวน โฆสต; ก ทวา ธมมสสวน๑ คมสสส, อทาห รตต ? ปารปนสส ห อภาเวน น สกกา อมเหห เอกโต คนตนต. พราหมณ " สาม อห ทวา คมสสามต สาฏก ปารปตวา อคมาส. พราหมโณ ทวสภาค เคเห วตนาเมตวา รตต คนตวา สตถ ปรโต นสนโน ธมม อสโสส. อถสส สรร ผรมานา ป จวณณา ปต อปปชช. โส สตถาร ปชตกาโม๒ หตวา " สเจ อม สาฏก ทสสาม, เนว พราหมณยา, น มยห ปารปน ภวสสตต จนเตส. อถสส มจเฉรจตตาน สหสส อปปชช, ปเนก สทธาจตต อปปชช; ตมป อภภวนต ปน มจเฉรสหสส อปปชช. อตสส ๑. ส. ธมมสสวนาย. ๒. ปเชตกาโมตป.

Page 12: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 11

เม วจนนต รตตภาเค เสฏสส สรคพภ ปวสตวา อากาเส อฏาส. อถ น เสฏ ทสวา " โก เอโสต ปจฉ. " อหนเต มหาเสฏ จตตถทวารโกฏเก อธวตถา เทวตา ตยห โอวาทตถาย อาคตาต. " เตนห วเทห เทวเตต. " มหาเสฏ ตยา ปจฉมกาล อโนโลเกตวาว สมณสส โคตมสส สาสเน พหธน วปปกณณ, อทาน ทคคโต หตวาป ต น ม จสเยว, เอว วตตมาโน กตปาเหเนว ฆาสจฉาทนมตตมป๑ น ลภสสส; กนเต สมเณน โคตเมน, อตปรจจาคโต โอรมตวา กมมนเต ปโยเชนโต กฏมพ สณเปหต. " อย เม ตยา ทนโน โอวาโทต. " อาม มหาเสฏ ต. " คจฉ, นาห ตาทสน สเตนป สหสเสนป สตสหสเสนป สกกา กมเปตต,๒ อยตตนเต วตต, ก ตยา มม เคเห วสมานาย, สฆสฆ เม ฆรา นกขมาหต. สา โสตาปนนสส อรยสาวกสส วจน สตวา าต อสกโกนต ทารเก อาทาย นกขม, นกขมตวา จ ปน อ ตถ วสนฏาน อลภมานา " เสฏ ขมาเปตวา ตตเถว วสสสามต จนเตตวา นครปรคคาหก เทวปตต อปสงกมตวา อตตนา กตาปราธ อาจกขตวา " เอห, ม เสฏ สส สนตก เนตวา ขมาเปตวา วสนฏาน ทาเปหต อาห. โส "อยตต ตยา วตต, นาห ตสส สนตก คนต อสสหามต ต ปฏกขป. สา จตนน มหาราชาน สนตก คนตวา เตห๓ ปฏกขตตา สกก เทวราชาน อปสงกมตวา ต ปวตต อาจกขตวา " อห เทว วสนฏาน อลภมานา ทารเก หตเถน คเหตวา อนาถา วจราม, ๑. ส. ย. ฆาสจฉาทนมป. ๒. ส. ย. หราเปตต. ๓. ส. ย. เตเหป.

Page 13: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 12

วสนฏาน เม ทาเปหต สฏ ตร ยาจ. อถ น โส อาห "อหมป ตว การณา เสฏ วตต น สกขสสาม, เอกมปน เต อปาย กเถสสามต. [สา] " สาธ เทว กเถหต. "คจฉ, เสฏ โน อายตตกเวส คเหตวา เสฏ สส หตถโต ปณณ อาหราเปตวา โวหารปชวห คหต อฏารสโกฏธน อตตโน อานภาเวน โสเธตวา ตจฉคพเภ ปเรตวา, มหาสมทท ปวฏ อฏารสโกฏธน อตถ, อ มป อสกฏาเน นาม อสสามก อฏารสโกฏธน อตถ, ต สพพ สหรตวา๑ ตสส ตจฉคพเภ ปเรตวา อทนนาม ทณฑกมม กตวา ขมาเปหต. สา " สาธ เทวาต วตตนเยเนว สพพ๒ กตวา ปน ตสส สรคพภ โอภาสยมานา อากาเส ตวา, " โก เอโสต วตเต, " อหนเต จตตถทวารโกฏเก อธวตถา อนธพาลเทวตา, มยา อนธพาลตาย ย ตมหาก สนตเก กถต, ต เม ขมถ, สกกสส ห เม วจเนน จตป าสโกฏธน สหรตวา ตจฉคพภปรเณน๓ ทณฑกมม กต วสนฏาน อลภมานา กลมามต อาห. อนาถปณฑโก จนเตส " อย เทวตา `ทณฑกมม เม กตนต วทต, อตตโน จ โทส ปฏชานาต, สมมาสมพทธสส น ทสเสสสามต. โส ต สตถ สนตก เนตวา ตาย กตกมม สพพ อาโรเจส. เทวตา สตถ ปาเทส สรสา นปตตวา " ภนเต ย มยา อนธพาลตาย ตมหาก คเณ อชานตวา ปาปก วจน วตต, ต เม ขมถาต สตถาร ขมาเปตวา มหาเสฏ ขมาเปส. สตถา กลยาณปาปกาน กมมาน วปากวเสเนว ๑. ส. ย. อาหรตวา. ๒. ส. ม. ย. ต สพพ. ๓. ส. ม. ย. ตจฉคพภปรณ.

Page 14: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 13

เสฏ เจว เทวต จ โอวทนโต " อธ คหปต ปาปปคคโลป, ยาว ปาป น ปจจต, ตาว ภทราน ปสสต; ยทา ปนสส ปาป ปจจต, ตทา ปาปเมว ปสสต; ภทรปคคโลป, ยาว ภทร น ปจจต, ตาว ปาปาน ปสสต, ยทา ปนสส ภทร ปจจต, ตทา ภทรเมว ปสสตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " ปาโปป ปสสต ภทร, ยาว ปาป น ปจจต; ยทา จ ปจจต ปาป, อถ [ปาโป] ปาปาน ปสสต; ภทโรป ปสสต ปาป, ยาว ภทร น ปจจต; ยทา จ ปจจต ภทร, อถ [ภทโร] ภทราน ปสสตต. ตตถ ปาโปต: กายทจจรตาทนา ปาปกมเมน ยตตปคคโล. โสป ห ปรมสจรตานภาเวน นพพตต สข อนภวมาโน ภทรป ปสสต. ยาว ปาป น ปจจตต: ยาว ตสส ต ปาปกมม ทฏธมเม วา สมปราเย วา วปาก น เทต. ยทา ปนสส ต ทฏธมเม วา สมปราเย วา วปาก เทต, อถ ทฏธมเม ววธา กมมกรณา สมปราเย จ อปายทกข อนโภนโต โส ปาโป ปาปานเยว ปสสต. ทตยคาถาย๑. กายสจรตาทนา ภทรกมเมน ยตโต ภทโร. โสป ปรมทจจรตานภาเวน นพพตต ทกข อนภวมาโน ปาป ปสสต. ยาว ภทร น ปจจตต: ยาว ตสส ต ภทรกมม ทฏธมเม วา สมปราเย วา วปาก น เทต. ยทา ปน ต วปาก เทต; ๑. ส. ม. ย. ทตยคาถายป.

Page 15: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 14

อถ ทฏธมเม ลาภสกการาทสข สมปราเย จ ทพพสมปตตสข อนภวมาโน โส ภทโร ภทรานเยว ปสสตต. เทสนาวสาเน สา เทวตา โสตาปตตผเล ปตฏห. สมปตต- ปรสายป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. อนาถปณฑกวตถ. ๕. อส ตปรกขารภกขวตถ. (๙๙) " มาวม เถ ปาปสสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต เอก อส ตปรกขาร ภกข อารพภ กเถส. โส กร ยงก จ ม จปาทเภท ปรกขาร พห ปรภ ชตวา ตตเถว ฉฑเฑต. ปรกขาโร วสเสนป อาตเปนป อปจกาทหป วนสสต. โส, ภกขห " นน อาวโส ปรกขาโร นาม ปฏสาเมตพโพต วตเต, " อปปก มยา กต อาวโส เอต, น เอตสส จตต อตถ, นตถ จตตนต วตวา ปน ตเถว กโรต. ภกข ตสส กรย สตถ อาโรเจสส. สตถา ต ปกโกสาเปตวา " สจจ กร ตว ภกข เอว กโรสต ปจฉ. โส สตถารา ปจฉโตป " กเมต ภควา, อปปก มยา กต, นาสส จตต อตถ, นตถ จตตนต ตเถว อวม นโต อาห. อถ น สตถา " ภกขห เอว กาต น วฏฏต, ปาปกมม นาม `อปปกนต น อวม ตพพ; อชโฌกาเส ปต ห ววฏมขภาชน เทเว วสสนเต ก จาป เอกพนทนา น ปรต,

Page 16: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 15

ปนปปน วสสนเต ปน ปรเตว; เอวเมว ปาปกมม กโรนโต ปคคโล อนปพเพน มหนต ปาปราส กโรตเยวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " มาวม เถ ปาปสส `น มตต อาคมสสต.' อทพนทนปเตน อทกมโภป ปรต; ปรต พาโล ปาปสส โถก โถกป๑ อาจนนต. ตตถ มาวม เถาต; น อวชาเนยย. ปาปสสาต; ปาป. น มตต อาคมสสตต; " อปปมตตก เม ปาป กต, กทา เอต วปจจสสตต เอว ปาป นาวชาเนยยาต อตโถ. อทกมโภปต: เทเว วสสนเต มข ววรตวา ปต ยงก จ กลาลภาชน ยถา เอเกกสสาป อทกพนทโน นปาเตน อนปพเพน ปรต; เอว พาลปคคโล โถก โถกมป ปาป อาจนนโต๒ วฑเฒนโต ปาปสส ปรตเยวาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. สตถาป " อชโฌกาเส เสยย สนถรตวา ปฏปากตก อกโรนโต อทนนาม อาปชชตต สกขาปท ป าเปสต. อส ตปรกขารภกขวตถ. ๑. ส. ย. โถกโถกมป. ๒. ส. ย. เอตถนตเร `กโรนโตต อตถ.

Page 17: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 16

๖. พฬาลปทกเสฏ วตถ. (๑๐๐) " มาวม เถ ป สสาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต พฬาลปทกเสฏ อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย สาวตถวาสโน วคคพนเธน๑ พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทาน เทนต. อเถกทวส สตถา อนโมทน กโรนโต เอวมาห " อปาสกา อเธกจโจ อตตนา ทาน เทต, ปร น สมาทเปต, โส นพพตตนพพตตฏาเน โภคสมปท ลภต, โน ปรวารสมปท, เอกจโจ อตตนา ทาน น เทต, ปร สมาทเปต, โส นพพตตนพพตตฏาเน ปรวารสมปท ลภต, โน โภคสมปท; เอกจโจ อตตนา จ ทาน น เทต ปร จ น สมาทเปต, โส นพพตตนพพตตฏาเน โน๒ โภคสมปท ลภต, โน ปรวารสมปท; วฆาสาโท หตวา วจรต; เอกจโจ อตตนา จ ทาน เทต ปร จ สมาทเปต; โส นพพตตนพพตตฏาเน โภคสมปท จ ลภต ปรวารสมปท จาต. อเถโก ปณฑตปรโส ต ธมมเทสน สตวา " อโห อจฉรยมท การณ, อหนทาน อภยสมปตตสวตตนก กมม กรสสามต จนเตตวา สตถาร อฏาย คมนกาเล อาห " ภนเต เสว อมหาก ภกข คณหถาต. " กตตเกห ปน เต ภกขห อตโถต. " สพเพห ภกขห ภนเตต. สตถา อธวาเสส. โสป คาม ปวสตวา " อมมตาตา มยา สวาตนาย พทธปปมโข ภกขสงโฆ นมนตโต, โย ยตตกาน ภกขน สกโกต, โส ตตตกาน ยาคอาทน อตถาย ตณฑลาทน ๑. ส. ย. วคคพนธเนน. ๒. ส. ย น.

Page 18: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 17

เทต; เอกสม าเน ปจาเปตวา ทาน ทสสามาต อคโฆเสนโต วจร. อถ น เอโก เสฏ อตตโน อาปณทวาร สมปตต ทสวา " อย อตตโน ปโหนเก ภกข อนมนเตตวา สกลคาม สมาทเปนโต วจรตต กชฌตวา " ตยา คหตภาชน อาหราต ตห องคลห คเหตวา โถเก ตณฑเล อทาส, ตถา มคเค ตถา มาเสต. โส~ ตโต ปฏาย พฬาลปทกเสฏ นาม ชาโต. สปปผาณตาทน เทนโตป กรณฑกกณณก กเฏ ปกขปตวา เอกโต น๑ กตวา พนทท พนทท ปคฆราเปนโต โถกเมว อทาส. อปาสโก อวเสเสห ทนน เอกโต กตวา อมนา ทนน วสสเยว อคคเหส. โส เสฏ ตสส กรย ทสวา " ก น โข เอส มยา ทนน วส คณหาตต จนเตตวา ตสส ปจฉโต เอก จฬปฏาก ปหณ " คจฉ, ย เอส กโรต, ต ชานาหต. โส คนตวา " เสฏ สส มหปผล โหตต ยาคภตตปวาน อตถาย เอก เทว ตณฑเล ปกขปตวา มคคมาเสป เตลผาณตาทพนทนป สพพภาชเนส ปกขป. จฬปฏาโก คนตวา เสฏ สส อาโรเจส. ต สตวา เสฏ จนเตส " สเจ เม โส ปรสมชเฌ อวณณ ภาสสสต, มม นาเม คหตมตเตเยว น ปหรตวา มาเรสสามต นวาสนนตเร ฉรก พนธตวา ปนทวเส คนตวา ภตตคเค อฏาส. โส ปรโส พทธปปมข ภกขสงฆ ปรวสตวา ภควนต อาห " ภนเต มยา มหาชน สมาทเปตวา อท ทาน ทนน, ตตถ สมาทปตา มนสสา อตตโน พเลน พหนป ๑. ส. ย. โกณ.

Page 19: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 18

โถกานป ตณฑลาทน อทส; เตส สพเพส มหปผล โหตต. ต สตวา เสฏ จนเตส " อห `อสเกน นาม อจฉราย คณหตวา ตณฑลาทน ทนนานต มม นาเม คหตมตเต อม มาเรสสามต อาคโต, อยมปน สพพสงคาหก กตวา `เยหป นาฬกาทห มนตวา ทนน, เยหป อจฉราย คเหตวา ทนน, สพเพส มหปผล โหตต วทต, สจาห เอวรป น ขมาเปสสาม, เทวทณโฑ เม มตถเก ปตสสตต. โส ตสส ปาทมเล นปชชตวา " ขมาห เม สามต อาห, " กมทนต จ เตน ปฏโ สพพนต ปวตต อาโรเจส. ต กรย ทสวา สตถา " กมทนต ทานเวยยาวฏก ปจฉ. โส อตตทวสโต ปฏาย สพพ ต ปวตต อาโรเจส. อถ น สตถา " เอว กร เสฏ ต ปจฉตวา, " อาม ภนเตต วตเต, " อปาสก ป นาม `อปปกนต น อวม ตพพ, มาทสพทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทาน ทตวา `อปปกนต น อวม ตพพ, ปณฑต- ปรสา ห ป กโรนตา ววฏมขภาชน วย อทเกน อนกกเมน ป เน ปรนตเยวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " มาวม เถ ป สส `น มตต อาคมสสต.' อทพนทนปาเตน อทกมโภป ปรต, ปรต ธโร ป สส โถก โถกป อาจนนต. ตสสตโถ " ปณฑตมนสโส ป กตวา `อปปมตตก มยา ป กต, น มตต วปากวเสน อาคมสสต, เอว ปรตตก กมม

Page 20: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 19

กห ม ทกขสสต, อห วา ต กห ทกขสสาม, กทา เอต วปจจสสตต เอว ป มาวม เถ น อวชาเนยย. ยถา ห นรนตร อทกพนทนปาเตน ววรตวา ปต กลาลภาชน ปรต, เอว ธโร ปณฑตปรโส โถก โถกมป ป อาจนนโต ป สส ปรตต. เทสนาวสาเน โส เสฏ โสตาปตตผล ปาปณ. สมปตตปรสายป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. พฬาลปทกเสฏ วตถ. ๗. มหาธนวาณชวตถ. (๑๐๑) " วาณโชว ภย มคคนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มหาธนวาณช อารพภ กเถส. ตสส กร วาณชสส เคเห ป จสตา โจรา โอตาร คเวสมานา [โอตาร] น ลภส. อปเรน สมเยน โส วาณโช ป จสกฏสตาน ภณฑสส ปเรตวา ภกขน อาโรจาเปส " อห อสกฏานนนาม วณชชาย คจฉาม, เย อยยา ต าน คนตกามา, เต นกขมนต, มคเค ภกขาย น กลมสสนตต. ต สตวา ป จสตา ภกข เตน สทธ มคค ปฏปชชส. เตป โจรา " โส กร วาณโช๑ นกขนโตต คนตวา อฏวย อฏส. วาณโชป คนตวา ๑. ส. ย. วณชชาย.

Page 21: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 20

อฏวมเข เอกสม คาเม นวาส คเหตวา เทว ตโย ทวเส โคณสกฏาทน สวทหต๑, เตสมปน ภกขน นพทธ ภกข เทตเยว. โจรา, ตสม อตจรายนเต, " คจฉ, ตสส นกขมนทวส ตวา เอหต เอก ปรส ปหณส. โส ต คาม คนตวา เอก สหายก ปจฉ " กทา วาณโช นกขมสสตต. โส " ทวหตหจจเยนาต วตวา " กมตถมปน ปจฉสต อาห. อถสส โส " มย ป จสตา โจรา เอตสส อตถาย อฏวย ตาต อาจกข. อตโร " เตนห คจฉ, สฆ นกขมสสตต ต อยโยเชตวา " กนน โข โจเร วาเรม อทาห วาณชนต จนเตตวา " ก เม โจเรห, วาณช นสสาย ป จสตา ภกข ชวนต, วาณชสส ส ทสสามต ตสส สนตก คนตวา " กทา คมสสถาต ปจฉตวา, " ตตยทวเสต วตเต, " มยห วจน กโรถ, อฏวย กร ตมหาก อตถาย ป จสตา โจรา ตา, มา ตาว คมตถาต. " ตว กถ ชานาสต. " เตส อนตเร มม สหาโย อตถ, ตสส เม กถาย าตนต. " เตนห ก เม เอตโต คเตน, นวตตตวา เคหเมว คมสสามต. ตสม จรายนเต ปน เตห โจเรห ปหโต ปรโส อาคนตวา ต สหายก ปจฉตวา ต ปวตต สตวา " นวตตตวา กร เคหเมว คมสสตต คนตวา โจราน อาโรเจส. ต สตวา โจรา ตโต นกขมตวา อตรสม มคเค อฏส. ตสม จรายนเต ปนป เต โจรา สหายกสส สนตเก ปรส เปเสสส. โส เตส ตตถ ตภาว ตวา ปน วาณชสส อาโรเจส. วาณโช ๑. สวทห.

Page 22: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 21

" อธาป เม เวกลล นตถ, เอว สนเต เนว เอตโต คมสสาม, น อโต, อเธว ภวสสามต ภกขน สนตก คนตวา อาห " ภนเต โจรา กร ม วลมปตกามา มคเค ตวา `อทาน ปน นวตตสสตต สตวา อตรสม มคเค ตา, อห เอตโต วา อโต วา อคนตวา โถก อเธว ภวสสาม; ภทนตา อธ วสตกามา วสนต, คนตกามา อตตโน รจยา คจฉนตต. ภกข " เอว สนเต มย นวตตสสามาต วาณช อาปจฉตวา ปนทวเส สาวตถ คนตวา สตถาร วนทตวา นสทส. สตถา " ก ภกขเว มหาธนวาณเชน สทธ น คมตถาต ปจฉตวา, " อาม ภนเต, มหาธนวาณชสส วลมปนตถาย ทวสป มคเคส โจรา ปรยฏ ส, เตน โส ตตเถว โต, มยมปน ต อาปจฉตวา อาคตาต วตเต, " ภกขเว มหาธนวาณโช โจราน อตถตาย มคค ปรวชเชต; ชวตกาโมป ปรโส หลาหล วส ปรวชเชต; ภกขนาป `ตโย ภวา โจเรห ปรยฏ ตมคคสทสาต ตวา ปาป ปรวชเชต วฏฏตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " วาณโชว ภย มคค อปปสตโถ มหทธโน วส ชวตกาโมว ปาปาน ปรวชชเยต. ตตถ ภยนต: ภายตพพ, โจเรห ปรยฏ ตตตา สปปฏภยนต อตโถ. อท วตต โหต " ยถา มหทธโน วาณโช อปปสตโถ สปปฏภย มคค, ยถา[๑] ชวตกาโม หลาหล วส ปรวชเชต; เอว ๑. ส. ย. เอตถนตเร "จาต อตถ.

Page 23: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 22

ปณฑโต ภกข อปปมตตกานป ปาปาน ปรวชเชยยาต. เทสนาวสาเน เต ภกข สห ปฏสมภทาห อรหตต ปาปณส. สมปตตมหาชนสสาป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. มหาธนวาณชวตถ. ๘. กกกฏมตตวตถ. (๑๐๒) " ปาณมห เจ วโณ นาสสาต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต กกกฏมตตนนาม เนสาท อารพภ กเถส. ราชคเห กเรกา เสฏ ธตา วยปปตตา สตตภมกสส ปาสาทสส อปรคพเภ อารกขณตถาย เอก ปรจารก ทตวา มาตาปตห วาสยมานา เอกทวส สายณหสมเย วาตปาเนน อนตรวถ โอโลเกนต ป จ ปาสสตาน ป จ จ สลสตาน อาทาย มเค วธตวา ชวมาน เอก กกกฏมตต นาม เนสาท ป จ มคสตาน วธตวา เตส มเสน มหาสกฏ ปเรตวา สกฏธเร นสทตวา มส วกกณนตถาย นคร ปวสนต ทสวา ตสม ปฏพทธจตตา หตวา ปรจารกาย หตเถ ปณณาการ ทตวา " คจฉ, เอตสส ปณณาการ ทตวา คมนกาล ตวา เอหต เปเสส. สา คนตวา ตสส ปณณาการ ทตวา ปจฉ " กทา คมสสสต. " อชช มส วกกณตวา ปาโตว อสกทวาเรน นาม นกขมตวา คมสสามต. สา เตน กถต กถ สตวา อาคนตวา

Page 24: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 23

ตสสา อาโรเจส. เสฏ ธตา อตตนา คเหตพพยตตก วตถาภรณชาต สวทหตวา ปาโตว มลนวตถ นวาเสตวา กฏ อาทาย ทาสห สทธ อทกตตถ คจฉนต วย นกขมตวา ต าน คนตวา ตสสาคมน โอโลเกนต อฏาส. โสป ปาโตว สกฏ ปาเชนโต นกขม. สาป ตสส ปจฉโต ปายาส. โส ต ทสวา " อห ต `อสกสส นาม ธตาต น ชานาม, มา ม อนพนธ อมมาต อาห. " น ม ตว ปกโกสส, อห อตตโน ธมมตาย อาคจฉาม, ตว ตณห หตวา อตตโน สกฏ ปาเชหต. โส ปนปปน ต นวาเรสเยว. อถ น สา อาห " สร นาม อตตโน สนตก อาคจฉนต นวาเรต น วฏฏตต. โส ตสสา นสสสเยน อตตโน อาคมน ตวา ต สกฏ อาโรเปตวา อคมาส. ตสสา๑ มาตาปตโร อโตจโต จ ปรเยสาเปตวา อปสสนตา " มตา ภวสสตต มตกภตต กรส. สาป เตน สทธ สวาสมนวาย ปฏปาฏยา สตต ปตเต วชายตวา เต วยปปตเต ฆรพนธเนน พนธ. เอกทวส๒ สตถา ปจจสสมเย โลก โวโลเกนโต กกกฏมตต สปตต สสณส อตตโน าณชาลสส อนโต ปวฏ ทสวา " กนน โข เอตนต อปธาเรนโต เตส[๓] โสตาปตตมคคสส อปนสสย ทสวา ปาโตว ปตตจวรมาทาย ตสส ปาสฏาน อคมาส. ตทวส ปาเส พนโธ เอกมโคป นาโหส. สตถา ตสส ปาสมเล ปทวล ช ทสเสตวา ปรโต เอกสส คมพสส เหฏาฉายาย นสท. กกกฏมตโต ปาโตว ธนน อาทาย ปาสฏาน คนตวา อาทโต ๑. ส. ย. ตสสาป. ๒. ส. ย. อเถกทวส. ๓. ส. ย. เอตถนตเร "ปณณรสนนมปต อตถ.

Page 25: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 24

ปฏาย ปาเส โอโลกยมาโน ปาเส พทธ เอกมป มค อทสวา สตถ ปทวล ช อททส. อถสส เอตทโหส " โก มยห พทธมเค โมเจนโต วจรตต. โส สตถร อาฆาต พนธตวา คจฉนโต คมพมเล นสนน สตถาร ทสวา " อมนา มม มคา โมจตา, มาเรสสาม นนต ธนน อากฑฒ. สตถา ธนน อากฑฒต ทตวา วสสชเชต นาทาส. โส สร วสสชเชตมป โอโรเปตมป อสกโกนโต ผาสกาห ภชชนตห วย มขโต เขเฬน ปคฆรนเตน กลนตรโป อฏาส. อถสส ปตตา เคห คนตวา " ปตา โน จรายต ก นโขต วตวา " คจฉถ ตาตา ปต สนตกนต มาตรา เปสตา ธนน อาทาย คนตวา ปตร ตถา ต ทสวา " อย โน ปต ปจจามตโต ภวสสตต สตตป ชนา ธนน อากฑฒตวา พทธานภาเวน, ยถา เนส ปตา โต, ตเถว อฏส. อถ เนส มาตา " ก น โข ปตา ปตตา จรายนตต สตตห สณสาห สทธ คนตวา เต ตถา เต ทสวา " กสส น โข อเม ธนน อากฑฒตวา ตาต โอโลเกนต สตถาร ทสวา พาหา ปคคยห " มา เม ปตร นาเสถ, มา เม ปตร นาเสถาต มหาสททมกาส. กกกฏมตโต ต สทท สตวา จนเตส " นฏโ วตมห, สสโร กร เม เอส, อโห มยา ภารย กมม กตนต. ปตตาปสส " อยยโก กร โน เอส, อโห ภารย กมมนต จนตยส. กกกฏมตโต " อย สสโร เมต เมตตจตต อปฏเปส. ปตตาปสส " อยยโก โนต เมตตจตต อปฏเปสส. อถ เนส มาตา เสฏ ธตา " ขปป ธนน ฉฑเฑตวา ปตร เม

Page 26: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 25

ขมาเปถาต อาห. สตถา เตส มทจตต๑ ตวา ธนน โอตาเรต อทาส. เต สพเพ สตถาร วนทตวา " ขมถ โน ภนเตต ขมาเปตวา เอกมนต นสทส. อถ เนส สตถา อนปพพกถ กเถส. เทสนาวสาเน กกกฏมตโต สทธ ปตเตห เจว สณสาห จ อตตป จทสโม โสตาปตตผเล ปตฏห. สตถา ปณฑาย จรตวา ปจฉาภตต วหาร อคมาส. อถ น อานนทตเถโร ปจฉ " อชช ภนเต กห คมตถาต. " กกกฏมตตสส สนตก อานนทาต. " ปาณาตปาตกมมสส โว ภนเต อการโก กโตต. " อาม อานนท, โส อตตป จทสโม อจลสทธาย ปตฏาย ตส รตเนส นกกงโข หตวา ปาณาตปาตกมมสส อการโก ชาโตต. ภกข อาหส "นน ภนเต ภรยาปสส อตถต. "อาม ภกขเว, สา กลเคเห กมารกาว หตวา โสตาปตตผล ปตตาต. ภกข กถ สมฏาเปส " กกกฏมตตสส กร ภรยา กมารกกาเลเยว โสตาปตตผล ปตวา ตสส เคห คนตวา สตต ปตเต ลภ, สา เอตตก กาล สามเกน `ธนน อาหร สเร อาหร สตต อาหร สล อาหร ชาล อาหราต วจจมานา ตาน อทาส, โส ตาย ทนนาน อาทาย คนตวา ปาณาตปาต กโรต๒, ก น โข โสตาปนนาป ปาณาตปาต กโรนตต. สตถา อาคนตวา " กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, " อมาย นามาต วตเต, " น ภกขเว โสตาปนนา ปาณาตปาต กโรนต, สา ปน " สามกสส วจน กโรมต ตถา อกาส, `อท คเหตวา เอส คนตวา ๑. มทจตตตนต ปเทน ภวตพพ. ๒. อกาสต. ยตตตร.

Page 27: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 26

ปาณาตปาต กโรตต ตสสา จตต นตถ; ปาณตลสม ห วเณ อสต วส คณหนตสส ต วส อนฑหต น สกโกต; เอวเมว อกสลเจตนาย อภาเวน ปาป อกโรนตสส ธนอาทน นหรตวา ททโตป ปาป นาม น โหตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ปาณมห เจ วโณ นาสส, หเรยย ปาณนา วส, นาพพณ วสมนเวต นตถ ปาป อกพพโตต. ตตถ นาสสาต: น ภเวยย. หเรยยาต: หรต สกกเณยย. กการณา? ยสมา นาพพณ วสมนเวต. อพพณ ห ปาณ วส อนเวต น สกโกต; เอวเมว ธนอาทน นหรตวา เทนตสสาป อกสลเจตนาย อภาเวน ปาป อกพพโต ปาป นาม นตถ, อพพณ ห ปาณ วส วย นาสส จตต ปาป อนคจฉตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. อปเรน สมเยน ภกข กถ สมฏาเปส " โก น โข กกกฏมตตสส สปตตสส สสณสสส โสตาปตตมคคสส อปนสสโย, เกน การเณน เอส เนสาทกเล นพพตโตต. สตถา อาคนตวา " กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, "อมาย นามาต วตเต, " ภกขเว อตเต กสสปทสพลสส ธาตเจตย สวทหนตา เอวมาหส `ก น โข อมสส เจตยสส มตตกา ภวสสต, ก อทกนต. อถ เนส เอตทโหส `หรตาลมโนสลา มตตกา ภวสสต, ตลเตล อทกนต. เต หรตาลมโนสลา โกฏเฏตวา ตลเตเลน

Page 28: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 27

สสนทตวา อฏกาย ฆเฏตวา สวณเณน ขจตวา อนโต จนส. พหมเข ปน เอกฆนสวณณฏกาว อเหสส. เอเกกา สตสหสสคฆนกา อโหส. เต, ยาว ธาตนธานา เจตเย นฏ เต, จนตยส `ธาตนธานกาเล พหนา ธเนน อตโถ, กนน โข เชฏก กโรมาต. อเถโก คามวาส เสฏ `อห เชฏโก ภวสสามต ธาตนธานฏาเน เอก หร โกฏ ปกขป. ต ทสวา รฏวาสโน `อย นครเสฏ ธนเมว สหรต, เอวรเป เจตเย เชฏโก ภวต น สกโกต, คามวาส ปน โกฏธน ปกขปตวา เชฏโกว ชาโตต อชฌายส. โส เตส กถ สตวา `อห เทว โกฏโย ทตวา เชฏโก ภวสสามต เทว โกฏโย อทาส. อตโร `อหเมว เชฏโก ภวสสามต ตสโส โกฏโย อทาส. เอว วฑเฒตวา, นครวาส อฏ โกฏโย อทาส. คามวาสโน ปน เคเห นวโกฏธนเมว อตถ, นครวาสโน จตตาฬสโกฏธน; ตสมา คามวาส จนเตส `สจาห นว โกฏโย ทสสาม, อย `ทส โกฏโย ทสสามต วกขต, อถ เม นทธนภาโว ป ายสสตต. โส เอวมาห `อห เอตตก ธน ทสสาม, สปตตทาโร จ เจตยสส ทาโส ภวสสามต สตต ปตเต สตต สณสาโย ภรย จ คเหตวา อตตนา สทธ เจตยสส นยยาเทส. รฏวาสโน `ธน นาม สกกา อปปาเทตต, อยมปน สปตตทาโร อตตาน นยยาเทส, อยเมว เชฏโก โหตต ต เชฏก กรส. อต เต โสฬสป ชนา เจตยสส ทาสา อเหสส. รฏวาสโน ปน เต ภชสเส กรส.๑ เอว ๑. ส. ย. อกส.

Page 29: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 28

สนเตป เจตยเมว ปฏชคคตวา ยาวตายก ตวา ตโต จตา เทวโลเก นพพตตส. เตส เอก พทธนตร เทวโลเก วสนเตส อมสม พทธปปาเท ภรยา ตโต จวตวา ราชคเห เสฏ โน ธตา หตวา นพพตต. สา กมารกาว หตวา โสตาปตตผล ปาปณ. อทฏสจจสส ปน ปฏสนธ นาม ภารยาต ตสสา สามโก สมปรวตตมาโน คนตวา เนสาทกเล นพพตต. ตสส สห ทสสเนเนว เสฏ ธตร ปพพสเนโห อชโฌตถร. วตตมป เจต " ปพเพว สนนวาเสน ปจจปปนนหเตน วา เอวนต ชายเต เปม อปปลว ยโถทเกต. สา ปพพสเนเหน เนสาทกล อคมาส. ปตตาปสสา เทวโลกา จวตวา ตสสาเอว กจฉมห ปฏสนธ คณหส. สณสาโยปสสา ตตถ ตตถ นพพตตตวา วยปปตตา เตสเยว เคห อคมส. เอว เต สพเพป ตทา เจตย ปฏชคคตวา ตสส กมมสสานภาเวน โสตาปตตผล ปตตาต. กกกฏมตตวตถ.

Page 30: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 29

๙. โกกสนขลททกวตถ. (๑๐๓) " โย อปปทฏสส นรสส ทสสตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต โกกนนาม สนขลททก อารพภ กเถส. โส กร เอกทวส ปพพณหสมเย ธนน อาทาย สนขปรวโต อร คจฉนโต อนตรามคเค เอก ปณฑจารก ภกข ปณฑาย จรนต ทสวา กชฌตวา " กาฬกณณ เม ทฏโ, อชช ก จ น ลภสสามต จนเตนโต ปกกาม. เถโรป คาเม ปณฑาย จรตวา กตภตตกจโจ ปน วหาร ปายาส.๑ อตโรป อร เ วจรตวา ก จ อลภตวา ปจจาคจฉนโต ปน เถร ทสวา " อชชาห อม กาฬกณณ ทสวา อร คโต ก จ น ลภ, อทาน เม ปนป อภมโข ชาโต, สนเขห น ขาทาเปสสามต ส ทตวา สนเข วสสชเชส. เถโร " มา เอว กร อปาสกาต ยาจ. โส " อชชาห ตว สมมขภตตตา ก จ นาลตถ, ปนป เม สมมขภาว อาคโตส, ขาทาเปสสาม ตนต วตวา สนเข อยโยเชส. เถโร เวเคน เอก รกข อภรหตวา ปรสปปมาเณ าเน นสท. สนขา รกข ปรวารยส. โกโก คนตวา " รกข อภรหโตป เต โมกโข นตถต สรตณเฑน เถรสส ปาทตเล วชฌ. เถโร "มา เอว กโรหต ยาจเยว. อตโร ตสส ยาจน อนาทยตวา ปนปปน วชฌเยว. เถโร, เอกสม ปาทตเล วชฌยมาเน, ต อกขปตวา ทตย โอลมเพต. ตสมป วชฌยมาเน ต อกขปต. เอวมสส โส ยาจน อนาทยตวา เทวป ปาทตลาน ๑. ส. ย. ปาวส.

Page 31: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 30

วชฌเยว. เถรสส สรร อกกาห อาทตต วย อโหส. โส เวทนานวตต หตวา สต ปจจปฏาเปต นาสกข; ปารตจวร ภสสนตป น สลลกเขส. ต ปตมาน โกก สสโต ปฏาย ปรกขปนตเมว ปต. สนขา " เถโร ปตโตต ส าย จวรนตร ปวสตวา อตตโน สามก ล จตวา ขาทนตา อฏ มตตาวเสส กรส. สนขา จวรนตรโต นกขมตวา พห อฏส. อถ เนส เถโร เอก สกขทณฑก ภ ชตวา ขป. สนขา เถร ทสวา " สามโกว อมเหห ขาทโตต ตวา อร ปวสส. เถโร กกกจจ อปปาเทส " มม จวรนตร ปวสตวา เอส นฏโ, อโรค น โข เม สลนต. โส รกขา โอตรตวา สตถ สนตก คนตวา อาทโต ปฏาย ต ปวตต อาโรเจตวา " ภนเต มม จวร นสสาย โส อปาสโก นฏโ, กจจ เม อโรค สล, กจจ เม อตถ สมณภาโวต ปจฉ. สตถา ตสส วจน สตวา " ภกข อโรค ตว สล, อตถ เต สมณภาโว: โส อปปทฏสส ปทสสตวา วนาส ปตโต, น เกวล จ อทาเนว, อตเตป อปปทฏาน ปทสสตวา วนาส ปตโตเยวาต วตวา ตมตถ ปกาเสนโต อตต อาหร: " อตเต กร เอโก เวชโช เวชชกมมตถาย คาม วจรตวา ก จ กมม อลภตวา ฉาตชฌตโต นกขมตวา คามทวาเร สมพหเล กมารเก กฬนเต ทสวา `อเม สปเปน ฑสาเปตวา ตกจฉตวา อาหาร ลภสสามต เอกสม รกขพเล สส นหรตวา นปนน สปป ทสเสตวา `อมโภ กมารกา เอส สาลกโปตโก, คณหถ

Page 32: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 31

นนต อาห. อเถโก กมารโก สปป ควาย ทฬห คเหตวา นหรตวา ตสส สปปภาว ตวา วรวนโต อวทเร ตสส เวชชสส มตถเก ขป. สปโป เวชชสส ขนธฏ ก ปรกขปตวา ทฬห ฑสตวา ตตเถว ชวตกขย ปาเปส. เอวเมส [โกโก สนขลททโก] ปพเพป อปปทฏสส ปทสสตวา วนาส ปตโตเยวาต. สตถา อม อตต อาหรตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " โย อปปทฏสส นรสส ทสสต สทธสส โปสสส อนงคณสส, ตเมว พาล ปจเจต ปาป สขโม รโช ปฏวาตว ขตโตต. ตตถ อปปทฏสสาต อตตโน วา สพพสตตาน วา อปปทฏสส. นรสสาต: สตตสส. ทสสตต: อปรชฌต. สทธสสาต: นรปราธสเสว. โปสสสาต อทมป อปเรนากาเรน สตตาธวจนเมว. อนงคณสสาต: นกกเลสสส. ปจเจตต: ปฏเอต. ปฏวาตนต: ยถา เอเกน ปรเสน ปฏวาเต ต ปหรตกามตาย ขตโต สขโม รโช ตเมว ปรส ปจเจต ตสเสว อปร ปตต; เอวเมว โย ปคคโล อปปทฏสส ปรสสส ปาณปปหาราทน ททนโต ปทสสต ตเมว พาล ทฏเว ธมเม สมปราเย วา นรยาทส วปจจมาน ต ปาป วปากทกขวเสน ปจเจตต อตโถ.

Page 33: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 32

เทสนาวสาเน โส ภกข อรหตเต ปตฏห. สมปตตปรสายป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. โกกสนขลททกวตถ. ๑๐. มณการกลปกตสสตเถรวตถ. (๑๐๔) " คพภเมเก อปปชชนตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มณการกลปก ตสสตเถร อารพภ กเถส. โส กร เถโร เอกสส มณการสส กเล ทวาทส วสสาน ภ ช. ตสม กเล ชายปตกา มาตาปตฏาเน ตวา เถร ปฏชคคส. อเถกทวส [โส] มณกาโร เถรสส ปรโต มส ฉนทนโต นสนโน โหต. ตสม ขเณ ราชา ปเสนทโกสโล เอก มณรตน "อม โธวตวา วชฌตวา ปหณตต เปเสส. มณกาโร สโลหเตเนว หตเถน ต ปฏคคเหตวา เปฬาย อปร เปตวา หตถโธวนตถ อนโต ปาวส. ตสม ปน เคเห โปสาวนยโก จสกโณ อตถ. โส โลหตคนเธน มสส าย ต มณ, เถรสส ปสสนตสเสว, คล มณกาโร อาคนตวา มณ อปสสนโต " มณ โว คหโตต ภรย จ ธตร จ ปตต จ ปฏปาฏยา ปจฉตวา, เตห " น คณหามาต. วตเต, " เถเรน คหโต ภวสสตต จนเตตวา ภรยาย สทธ มนเตส " เถเรน คหโต ภวสสตต. "สาม มา เอว อวจ, เอตตก กาล

Page 34: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 33

มยา เถรสส ก จ วชช น ทฏปพพ, น โส มณ คณหาตต. มณกาโร เถร ปจฉ " ภนเต อมสม าเน มณรตน ตมเหห คหตนต. " น คณหาม อปาสกาต. " ภนเต อธ อ โ นตถ, ตมเหหเยว คหโต ภวสสต, เทถ เม มณรตนนต. โส, ตสม อสมปฏจฉนเต, ปน ภรย อาห " เถเรเนว มณ คหโต, ปเฬตวา น ปจฉสสามต. " สาม มา โน นาเสห, วร อมเหห ทาสพย๑ อปคนตต, น จ เอวรป เถร วตตนต. โส " สพเพว มย ทาสพย อปคจฉนตา มณ น อคฆามาต รชชช คเหตวา เถรสส สส เวเตวา ทณฑเกน ฆฏเฏส. เถรสส สสโต จ กณณนาสาห จ โลหต ปคฆร. อกขน นกขมนาการปปตตาน อเหสส. โส เวทนาปปตโต ภมย ปต. โก โจ โลหตคนเธน อาคนตวา โลหต ปวต.๒ อถ น มณกาโร เถเร อปปนนโกธเวเคน " ตว ก กโรสต ปาเทน ปหรตวา ขป. โส เอกปปหาเรเนว มรตวา ปรวตตมาโน ปต. เถโร ต ทสวา " อปาสก สสเวน ตาว เม สถล กตวา อม โก จ โอโลเกห, มโต วา โน วาต. อถ น โส อาห " เอโส วย ตวป มรสสสต.๓ " อปาสก อมนา [โส] มณ คลโต, สเจ อย น มรสสต, น เต อห มรนโตป มณ อาจกขสสนต. โส ตสส อทร ผาเลตวา มณ ทสวา ปเวธนโต สวคคมานโส เถรสส ปาทมเล นปชชตวา "ขมถ เม ภนเต, อชานนเตน มยา กตนต ๑. ส. ย. ทาสตต. ๒. ส. ย. ปว. ๓. ส. ย. มราหต.

Page 35: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 34

อาห. " อปาสก เนว ตยห โทโส อตถ, น มยห, วฏฏสเสว๑ โทโส, ขมาม เตต. " ภนเต สเจ เม ขมถ, ปกตนยาเมเนว เม เคเห นสทตวา ภกข คณหถาต. " อปาสก นทานาห อโต ปฏาย ปเรส เคหสส อนโตฉทน ปวสสสาม, อนโตเคหปปเวสนสเสว ห อย โทโส, อโต ปฏาย ปาเทส วหนเตส เคหทวาเร โตว ภกข คณหสสามต วตวา ธตงค สมาทาย อม คาถมาห " ปจจต มนโน ภตต โถก โถก กเล กเล, ปณฑกาย จรสสาม, อตถ ชงฆพล มมาต.๒ อม จ ปน วตวา เถโร เตเนว พยาธนา นจรสเสว ปรนพพาย. โก โจ มณการสส ภรยาย กจฉสม ปฏสนธ คณห. มณกาโร กาล กตวา นรเย นพพตต. มณการสส ภรยา เถเร มทจตตตาย กาล กตวา เทวโลเก นพพตต. ภกข สตถาร เตส อภสมปราย ปจฉส. สตถา " ภกขเว อเธกจเจ คพเภ นพพตตนต, เอกจเจ ปาปการโน นรเย นพพตตนต, เอกจเจ กตกลยาณา เทวโลเก นพพตตนต, อนาสวา ปน ปรนพพายนตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " คพภเมเก อปปชชนต, นรย ปาปกมมโน, สคค สคตโน ยนต, ปรนพพนต อนาสวาต. ตตถ คพภนต: อธ มนสสคพโภว อธปเปโต. เสสเมตถ อตตานตถเมวาต. ๑. ส. ย. วฏฏสเสเวส. ๒. ข. เถร. ๒๖/๓๐๗.

Page 36: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 35

เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มณการกลปกตสสตเถรวตถ. ๑๑. ตโยชนวตถ. (๑๐๕) " น อนตลกเข น สมททมชเฌต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ตโย ชเน อารพภ กเถส. สตถร กร เชตวเน วหรนเต สมพหลา ภกข สตถ ทสสนตถาย อาคจฉนตา เอก คาม ปณฑาย ปวสส. คามวาสโน เตส ปตเต อาทาย อาสนสาลาย นสทาเปตวา ยาคขชชก ทตวา ปณฑปาตเวล อาคมยมานา ธมม สณนตา นสทส. ตสม ขเณ ภตต ปจตวา สปพย ชเน ปจมานาย๑ เอกสสา อตถยา อทธนโต อคคชาลา อฏหตวา ฉทน คณห. ตโต เอก ตณกรฬ อฏหตวา ฌายมาน อากาส ปกขนท. ตสม ขเณ เอโก กาโก อากาเสน คจฉนโต ตตถ คว ปเวเสตวา ตณวลลปลเว โต ฌายตวา คามมชเฌ ปต. ภกข ต ทสวา " อโห ภารย กมม, ปสสถาวโส กาเกน ปตต วปปการ, อมนา กตกมม อ ตร สตถารา โก ชานสสต, สตถารมสส กมม ปจฉสสามาต จนเตตวา ปกกมส. อปเรส๒ ภกขน สตถ ทสสนตถาย นาว อภรยห คจฉนตาน ๑. ส. ย. สปพย ชน ธปยมานาย. ๒. ส. ย. อปเรสมป.

Page 37: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 36

นาวา สมททมชเฌ นจจลา ว อฏาส. มนสสา " กาฬกณณนา เอตถ ภวตพพนต สลาก วจาเรสส. นาวกสส จ ภรยา ปมวเย ตา ทสสนยา, สลากา ตสสา ปาปณ. " สลาก ปน วจาเรถาต วตวา ยาวตตย วจารยส. ตกขตตมป ตสสาเยว ปาปณ. มนสสา " ก สามต นาวกสส มข โอโลเกสส. นาวโก " น สกกา เอตสสา อตถาย มหาชน นาเสตต, อทเก น ขปถาต อาห. สา คเหตวา อทเก ขปยมานา มรณภยตชชตา มหาวรวมกาส. ต สตวา นาวโก " โก อตโถ อมสสา อาภรเณห นฏเห, สพพาภรณาน โอม จตวา เอก ปโลตก นวาสาเปตวา ฉฑเฑถ น, อหมปเนต อทกปฏเ ปลวมาน๑ ทฏ น สกขสสาม; ตสมา ยถา น อห น ปสสาม; เอว วาลกกฏ ควาย พนธตวา สมทเท ขปถาต. เต ตถา กรส. ตมป ปตตฏาเนเยว มจฉกจฉปา วลมปส. ภกข ต ปวตต สตวา " สตถาร เปตวา โก อ โ เอตสสา อตถยา กมม ชานสสต, สตถารมสสา กมม ปจฉสสามาต อจฉตฏาน ปตวา นาวาโต โอรยห ปกกมส. อปเรป สตต ภกข ปจจนตโต สตถาร ทสสนตถาย คจฉนตา สาย เอก วหาร ปวสตวา วสนฏาน ปจฉส. เอกสม จ เลเณ สตต ม จา โหนต, เตส ตเทว ลภตวา ตตถ นปนนาน, รตตภาเค กฏาคารมตโต ปาสาโณ ปวฏฏมาโน อาคนตวา เลณทวาร ปทห. เนวาสกา ภกข " มย อม เลณ อาคนตกภกขน ๑. ย. มรมาน.

Page 38: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 37

ปาปยมหา, อย จ มหาปาสาโณ เลณทวาร ปทหนโต อฏาส, อปเนสสาม นนต สมนตา สตตห คาเมห มนสเส สนนปาเตตวา ต วายมนตาป านา จาเลต นาสกขส. อนโต ปวฏภกขป วายมสเยว. เอว สนเตป สตตาห ปาสาณ จาเลต นาสกขส. อาคนตกา ภกข สตตาห ฉาตชฌตตา มหาทกข อนภวส. สตตเม ทวเส ปาสาโณ สยเมว ปวฏฏตวา อปคโต. ภกข นกขมตวา " อมหาก อม ปาป อ ตร สตถารา โก ชานสสต, สตถาร ปจฉสสามาต จนเตตวา ปกกมส. เต ปรเมห สทธ อนตรามคเค สมาคนตวา สพเพ เอกโตว สตถาร อปสงกมตวา วนทตวา เอกมนต นสนนา สตถารา กตปฏสนถารา อตตนา ทฏานภตาน การณาน ปฏปาฏยา ปจฉส. สตถาป เตส ปฏปาฏยา เอว พยากาส: " ภกขเว โส ตาว กาโก อตตนา กตกมมเมว อนโภส. อตเต ห พาราณสย เอโก กสโก อตตนา โคณ ทเมนโต ทเมต นาสกข. โส หสส โคโณ โถก คนตวา นปชช, โปเถตวา อฏาปโตป โถก คนตวา ปนป ตเถว นปชช. โส วายมตวาป ต ทเมต อสกโกนโต โกธาภภโต หตวา `อโตทาน ปฏาย สข นปชชสสสต ต ปลาลปณฑ วย กโรนโต ปลาเลน ตสส คว ปลเวเตวา อคค อทาส. โคโณ ตตเถว ฌายตวา มโต. ตทา ภกขเว เตน กาเกน ต ปาปกมม กต, โส ตสส วปาเกน ทฆรตต นรเย ปจตวา วปากาวเสเสน สตตกขตต กากโยนย

Page 39: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 38

นพพตตตวา เอวเมว อากาเส ฌายตวา มโตต. " สาป ภกขเว อตถ อตตนา กตกมมเมว อนโภส. สา ห อตเต พาราณสย เอกสส คหปตกสส ภรยา อทกาหรณโกฏฏนปจนาทน สพพกจจาน สหตเถเนว อกาส. ตสสา เอโก สนโข ต เคเห สพพกจจาน กรมานโอโลเกนโต นสท. เขตเต ภตต หรนตยา ทารปณณาทน วา อตถาย อร คจฉนตยา โส ตาย สทธเยว คจฉต. ต ทสวา ทหรมนสสา `อมโภ นกขนโต สนขลททโก, อชช มย มเสน ภ ชสสามาต อปผณเฑนต. สา เตส กถาย มงก หตวา สนข เลฑฑทณฑาทห ปหรตวา ปลาเปส. สนโข นวตตตวา ปน อนพนธ. โส กร ตสสา ตตเย อตตภาเว สามโก อโหส; ตสมา สเนห ฉนทต น สกโกต. ก จาป ห อนมตคเค สสาเร ชายา วา ปต วา อภตปพโพ นาม นตถ, อวทเร ปน อตตภาเว าตเกส อธมตโต สเนโห โหต; ตสมา โส ต วชหต น สกโกต. สา ตสส กชฌตวา เขตเต สามกสส ยาค หรมานา รชชช อจฉงเค เปตวา อคมาส. สนโข ตาเยว สทธ คโต. สา สามกสส ยาค ทตวา ตจฉกฏ อาทาย เอก อทกฏาน คนตวา กฏ วาลกาย ปเรตวา สมเป โอโลเกตวา ตสส สนขสส สททมกาส. สนโข `จรสส วต เม อชช มธรกถา ลทธาต นงคฏ จาเลนโต ต อปสงกม. สา ต ควาย ทฬห คเหตวา เอกาย รชชโกฏยา กฏ พนธตวา เอก รชชโกฏ สนขสส ควาย พนธตวา กฏ อทกาภมข ปวฏเฏส. สนโข กฏ อนพนธนโต

Page 40: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 39

อทเก ปตตวา ตตเถว กาลมกาส. สา ตสส กมมสส วปาเกน ทฆรตต นรเย ปจตวา วปากาวเสเสน อตตภาวสเต วาลกาย กฏ ควาย พนธตวา อทเก ปกขตตา กาลมกาสต. " ตมเหหป ภกขเว อตตนา กตกมมเมว อนภต. อตตสม ห พาราณสวาสโน สตต โคปาลทารกา เอกสม อฏวปปเทเส สตตาหวาเรน คาวโย วจาเรนตา เอกทวส คาวโย วจาเรตวา อาคจฉนตา เอก มหาโคธ ทสวา อนพนธส. โคธา ปลายตวา เอก วมมก ปาวส. ตสส ปน วมมกสส สตต ฉททาน. ทารกา " มย อทาน คเหต น สกขสสาม, เสว อาคนตวา คณหสสามาต เอเกโกเอเกก สาขาภงคมฏ มาทาย สตตป ชนา สตต ฉททาน ปทหตวา ปกกมส. เต ปนทวเส ต โคธ อมนสกรตวา อ สม ปเทเส คาวโย วจาเรตวา สตตเม ทวเส คาวโย อาทาย คจฉนตา ต วมมก ทสวา สต ปฏลภตวา " กา น โข ตสสา โคธาย ปวตตต อตตนา อตตนา ปทหตาน ฉททาน ววรส. โคธา ชวเต นราลยา หตวา อฏ จมมาวเสสา ปเวธมานา นกขม. เต ต ทสวา อนกมป กตวา `มา น มาเรถ, สตตาห ฉนนภตตา ชาตาต ตสสา ปฏ ปรมชชตวา `สเขน คจฉาหต วสสชเชสส. เต โคธาย อมารตตตา นรเย ตาว น ปจจส. เต ปน สตต ชนา เอกโต หตวา จททสส อตตภาเวส สตต สตต ทวสาน ฉนนภตตา อเหสส. ตทา ภกขเว ตมเหห สตตห โคปาลเกห หตวา ต กมม กตนต. เอว สตถา เตห ปฏปฏ ป ห พยากาส.๑ ๑. ส. ย. เอว วตวา เตห ปฏป เห พยากาส.

Page 41: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 40

อเถโก ภกข สตถาร อาห " ก ปน ภนเต ปาปกมม กตวา อากาเส อปปตตสสาป สมทท ปกขนตสสาป ปพพตนตร ปวฏสสาป๑ โมกโข นตถต. สตถา " เอวเมว ภกขเว, อากาสาทสป เอกปเทโสป นตถ, ยตร โต ปาปกมมโต มจเจยยาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " น อนตลกเข, น สมททมชเฌ, น ปพพตาน ววร ปวสส, น วชชเต โส ชคตปปเทโส, ยตรฏ โต มจเจยย ปาปกมมาต. ตสสตโถ " สเจ ห โกจ `อมนา อปาเยน ปาปกมมโต มจจสสามต อนตลกเข วา นสเทยย, จตราสตโยชนสหสสคมภร มหาสมทท วา ปวเสยย, ปพพตนตเร วา นสเทยย, เนว ปากกมมโต มจเจยย. ปรตถมาทส ห ชคตปปเทเสส ปวภาเคส น โส วาลคคมตโตป โอกาโส อตถ, ยตถ โต ปาปกมมโต มจจต สกกเณยยาต. เทสนาวสาเน เต ภกข โสตาปตตผลาทน ปาปณส. สมปตตมหาชนสสาป สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. ตโยชนวตถ. ๑. ส. ย. ปวสนตสสาป.

Page 42: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 41

๑๒. สปปพทธสกกวตถ. (๑๐๖) " น อนตลกเข น สมททมชเฌต อม ธมมเทสน สตถา นโครธาราเม วหรนโต สปปพทธ สกก อารพภ กเถส. โส กร " อย มม ธตร ฉฑเฑตวา นกขนโต มม ปตต ปพพาเชตวา ตสส เวรฏาเน โต จาต อเมห ทวห การเณห สตถร อาฆาต พนธตวา เอกทวส " นทานสส นมนตนฏาน คนตวา ภ ชต ทสสามต คมนมคค ปทหตวา อนตรวถย สร ปวนโต นสท. อถสส, สตถร ภกขสงฆปรวเต ต าน อาคเต, "สตถา อาคโตต อาโรเจสส. โส อาห " ปรโต คจฉถ, ตสส วเทถ `นาย มยา มหลลกตโรต นาสส มคค ทสสามต, ปนปปน วจจมาโนป ตเถว วตวา นสท. สตถา มาตลสส สนตกา มคค อลภตวา ตโต นวตต. โสป เอก จารปรส เปเสส " คจฉ, ตสส กถ สตวา เอหต. สตถาป นวตตนโต สต กตวา อานนทตเถเรน " โก น โข ภนเต สตปาตกมมสส๑ ปจจโยต ปฏโ อาห " ปสสส อานนท สปปพทธนต. " ปสสาม ภนเตต. " ภารย เตน กมม กต มาทสสส พทธสส มคค อเทนเตน, อโต สตตเม ทวเส เหฏาปาสาเท โสปาณปาทมเล ปว ปวสสสตต. จารปรโส ต กถ สตวา สปปพทธสส สนตก คนตวา " ก เม ภาคเนยเยน นวตตนเตน วตตนต ปฏโ ยถาสต อาโรเจส. โส ตสส วจน สตวา " นทาน มม ภาคเนยยสส กถาโทโส อตถ, อทธา ย โส วทต ๑. ส. ย. กมเม.

Page 43: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 42

ต ตเถว โหต, เอว สนเตป น อทาน มสาวาเทน นคคณหสสาม, โส ห ม `สตตเม ทวเส ปว ปวสสสตต อนยเมน อวตวา `เหฏาปาสาเท โสปาณปาทมเล ปว ปวสสสตต อาห อโตทาน ปฏายาห ต าน น คมสสาม, อถ น ตสม าเน ปว อปวสตวา มสาวาเทน นคคณหสสามต. โส อตตโน อปโภคชาต สพพ สตตภมกสส ปาสาทสส อปร อาโรเปตวา โสปาณ หราเปตวา ทวาร ปทหาเปตวา เอเกกสม ทวาเร เทว เทว มลเล เปตวา " สจาห ปมาเทน เหฏา โอโรหตกาโม โหม; นวาเรยยาถ มนต วตวา สตตเม ปาสาทตเล สรคพเภ นสท. สตถา ต ปวตต สตวา " ภกขเว สปปพทโธ น เกวล ปาสาทตเล๑, เวหาส อปปตตวา อากาเส วา นสทต, นาวาย วา สมทท ปกขนทต, ปพพตนตร วา ปวสต; พทธาน กถาย ทวธาภาโว นาม นตถ, มยา วตตฏาเนเยว โส ปว ปวสสสตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " น อนตลกเข, น สมททมชเฌ, น ปพพตาน ววร ปวสส, น วชชเต โส ชคตปปเทโส, ยตรฏ ต นปปสเหยย มจจต. ตตถ นปปสเหยย มจจต: ยสม ปเทเส ต มรณ นปปสเหยย นาภภเวยย, เกสคคมตโตป โส ปวปปเทโส นตถ. ๑. ส. ย. ปาสาทตล.

Page 44: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 43

เสส ปรมสทสเมวาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สตตเม ทวเส สตถ ภกขาจารมคคสส นรทธเวลาย เหฏาปาสาเท สปปพทธสส มงคลสโส อททาโม หตวา ต ต ภตต ปหร. โส อปร นสนโนวสส สทท สตวา " ก เอตนต ปจฉ. " มงคลสโส อททาโมต. โส ปนสโส สปปพทธ ทสวาว สนนสทต. อถ น โส คณหตกาโม หตวา นสนนฏานา อฏาย ทวาราภมโข อโหส. ทวาราน สยเมว ววฏาน, โสปาณ สกฏาเนเยว ต. ทวาเร ตา มลลา ต ควาย คเหตวา เหฏาภมข ขปส. เอเตนปาเยน สตตสป ตเลส ทวาราน สยเมว ววฏาน, โสปาณาน ยถาาเนส ตาน. ตตถ ตตถ มลลา ต ควายเมว คเหตวา เหฏาภมข ขปส. อถ น เหฏาปาสาเท โสปาณปาทมล สมปตตเมว มหาปว ววรมานา ภชชตวา สมปฏจฉ. โส คนตวา อวจมห นพพตตต. สปปพทธสกกวตถ. ปาปวคควณณนา นฏ ตา. นวโม วคโค

Page 45: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 44

๑๐. ทณฑวคควณณนา ๑. ฉพพคคยภกขวตถ. (๑๐๗) " สพเพ ตสนตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ฉพพคคเย ภกข อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย, สตตรสวคคเยห เสนาสเน ปฏชคคเต, ฉพพคคยา ภกข " นกขมถ, มย มหลลกตรา, อมหาก เอต ปาปณาตต วตวา, เตห " น มย ทสสาม, อมเหห ปม ปฏชคคตนต วตเต, เต ภกข ปหรส. สตตรสวคคยา มรณภยตชชตา มหาวรว วรวส. สตถา เตส สทท สตวา " ก อทนต ปจฉตวา, " อทนนามาต อาโรจเต, " น ภกขเว อโต ปฏาย ภกขนา นาม เอว กตตพพ, โย กโรต, อทนนาม อาปชชตต ปหารทานสกขาปท ป าเปตวา " ภกขเว ภกขนา นาม `ยถา อห; ตเถว อ เป ทณฑสส ตสนต มจจโน ภายนตต ตวา ปโร น ปหรตพโพ น ฆาเตตพโพต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " สพเพ ตสนต ทณฑสส, สพเพ ภายนต มจจโน, อตตาน อปม กตวา น หเนยย น ฆาตเยต. ตตถ สพเพ ตสนตต: สพเพป สตตา, อตตน ทณเฑ ปตนเต, ตสส ทณฑสส ตสนต. มจจโนต: มรณสสาป ภายนตเยว.

Page 46: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 45

อมสสา จ เทสนาย พย ชน นรวเสส, อตโถ ปน สาวเสโส. ยถา ห ร า " สพเพ สนนปตนตต เภรยา จาราปตาย ราชมหามตเต เปตวา เสสา สนนปตนต; เอวเมว " สพเพ ตสนตต วตเตป, " หตถาชาเนยโย อสสาชาเนยโย อสภาชาเนยโย ขณาสโวต อเม จตตาโร เปตวา อวเสสา ตสนตต เวทตพพา. อเมส ห ขณาสโว สกกายทฏ ยา ปหนตตา มรณกสตต๑ อปสสนโต น ภายต, อตเร ตโย สกกายทฏ ยา พลวตตา อตตโน ปฏปกขภต สตต อปสสนตา น ภายนต. น หเนยย น ฆาตเยต: ยถา อห; เอว อ เป สตตาต น ปร หเนยย น หนาเปยยาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ฉพพคคยภกขวตถ. ๒. ฉพพคคยภกขวตถ. (๑๐๘) "สพเพ ตสนตต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ฉพพคคเย ภกข อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย เตเนว๒ การเณน ปรมสกขาปเท สตตรส- วคคเย ปหรส. เตเนว การเณน เตส ตลสตตก อคครส. อธาป ๑. โปราณโปตถเก อมรณกสตตนต ทสสต. ตมปน วรทธ. สหลกยโรปยโปตถเกสป อทสเมว โหต. ๒. ส. เยเนว.

Page 47: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 46

สตถา เตส สทท สตวา " ก อทนต ปจฉตวา, " อทนนามาต อาโรจเต, " น ภกขเว อโต ปฏาย ภกขนา นาม เอว กตตพพ, โย กโรต, อทนนาม อาปชชตต ตลสตตกสกขาปท ป าเปตวา " ภกขเว ภกขนา นาม `ยถา อห; ตเถว อ เป ทณฑสส ตสนต; ยถา จ มยห; ตเถว เนส ชวต ปยนต ตวา ปโร น ปหรตพโพ น ฆาเตตพโพต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " สพเพ ตสนต ทณฑสส, สพเพส ชวต ปย, อตตาน อปม กตวา น หเนยย น ฆาตเยต. ตตถ สพเพส ชวต ปยนต: ขณาสว เปตวา เสสสตตาน ชวต ปยตร, ขณาสโว ปน ชวเต วา มรเณ วา อเปกขโกว โหต, เสส ปรมทสเมวาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ฉพพคคยภกขวตถ. ๓. สมพหลกมารกวตถ. (๑๐๙) " สขกามาน ภตานต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สมพหเล กมารเก อารพภ กเถส. เอกสม ห ทวเส สตถา สาวตถย ปณฑาย ปวสนโต

Page 48: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 47

อนตรามคเค สมพหเล กมารเก เอก ฆรสปปชาตก อห ทณฑเกน ปหรนเต ทสวา " กมารกา ก กโรถาต ปจฉตวา, " อหน ภนเต ทณเฑน ปหรามาต วตเต, " ก การณาต ปน ปจฉตวา, " ฑสนภเยน๑ ภนเตต วตเต, " ตมเห `อตตโน สข กรสสามาต อม ปหรนตา นพพตตนพพตตฏาเน สขลาภโน น ภวสสถ, อตตโน สข ปตเถนเตน ห ปร ปหรต น วฏฏตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " สขกามาน ภตาน โย ทณเฑน วหสต อตตโน สขเมสาโน, เปจจ โส น ลภเต สข. สขกามาน ภตาน โย ทณเฑน น หสต อตตโน สขเมสาโน, เปจจ โส ลภเต สขนต. ตตถ โย ทณเฑนาต: โย ปคคโล ทณเฑน วา เลฑฑอาทห วา วเหเต. เปจจ โส น ลภเต สขนต: โส ปคคโล ปรโลเก มนสสสข วา ทพพสข วา ปรมตถภต นพพานสข วา น ลภต. ทตยคาถาย.๒ เปจจ โส ลภเตต: โส ปคคโล ปรโลเก วตตปปการ ตวธป สข ลภตต อตโถ. เทสนาวสาเน ป จสตาป เต กมารกา โสตาปตตผเล ปตฏหสต. สมพหลกมารกวตถ. ๑. ส. ย. ฑสนภเยน. ๒. ส. ย. " ทตยคาถายาต นตถ.

Page 49: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 48

๔. โกณฑธานตเถรวตถ. (๑๑๐) " มาโวจ ผรส ก จต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต โกณฑธานตเถร อารพภ กเถส. ตสส กร ปพพชตทวสโต ปฏาย เอก อตถรป เถเรน สทธ วจรต. ต เถโร น ปสสต, มหาชโน ปน ปสสต. อนโตคาม ปณฑาย จรโตปสส มนสสา เอก ภกข ทตวา " ภนเต อย ตมหาก โหต, อย ปน ตมหาก สหายกายาต วตวา ทตยมป เทนต. " ก ตสส ปพพกมมนต. กสสปพทธกาเล กร เทว สหายกา ภกข เอกมาตกจฉโต นกขนตสทสา อตวย สมคคา อเหสส. ทฆายกพทธกาเล จ อนสวจฉร วา อนจฉมาส วา ภกข อโปสถตถาย สนนปตนต; ตสมา เตป " อโปสถคค คมสสามาต วสนฏานา นกขมส. เต เอกา ตาวตสภวเน นพพตตเทวตา ทสวา " อเม ภกข อตวย สมคคา, สกกา นโข อเม ภนทตนต จนเตตวา อตตโน พาลตาย จนตตสมนนตรเมว อาคนตวา, เตส เอเกน " อาวโส มหตต อาคเมห, สรรกจเจนมห อตถโกต วตเต, [สา เทวตา] เอก มนสสตถวณณ มาเปตวา เถรสส คจฉนตร ปวสตวา นกขมนกาเล เอเกน หตเถน เกสกลาป เอเกน นวาสน สณาปยมานา ตสส ปฏ โต นกขม. โส ต น ปสสต. ต อาคมยมาโน ปน ปรโต ตภกข นวตตตวา โอโลกยมาโน ต ตถา กตวา นกขมนต ปสส. สา เตน ทฏภาว ตวา อนตรธาย.

Page 50: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 49

อตโร ต ภกข อตตโน สนตก อาคตกาเล อาห " อาวโส สล เต ภนนนต. " นตถาวโส มยห เอวรปนต. " อทาเนว เต มยา ปจฉโต นกขมมานา ตรณตถ อทนนาม กโรนต ทฏา, ตว `นตถ มยห เอวรปนต วเทสต. โส อสนยา มตถเก อวตถโฏ๑ วย " มา ม อาวโส นาเสห, นตเถว มยห เอวรปนต. อตโร " มยา สาม อกขห ทฏ, ก ตว สททหสสามต ทณฑโก วย ภชชตวา ปกกาม, อโปสถคเคป " นาห อมนา สทธ อโปสถ กรสสามต นสท. อตโร " มยห ภนเต สเล ตลมตตป กาฬก นตถต ภกขน กเถส. โสป " มยา สาม ทฏนต อาห. เทวตา ต เตน สทธ อโปสถ กาต อนจฉนต ทสวา " ภารย เม กมม กตนต จนเตตวา " ภนเต มยห อยยสส สลเภโท นตถ, มยา ปน วมสนวเสเนต กต, กโรถ เตน สทธ อโปสถนต อาห. โส ตสสา อากาเส ตวา กเถนตยา สททหตวา อโปสถ อกาส, น ปน เถเร ปพเพ วย มทจตโต อโหส. เอตตก เทวตาย ปพพกมม. อายหปรโยสาเน ปน เต๒ เถรา ยถาสข เทวโลเก นพพตตส. เทวตา อวจมห นพพตตตวา เอก พทธนตร ตตถ ปจตวา อมสม พทธปปาเท สาวตถย นพพตตตวา วฑฒมนวาย สาสเน ปพพชตวา อปสมปท ลภ. ตสส ปพพชตทวสโต ปฏาย ต อตถรป ตเถว ป าย. เตเนวสส " โกณฑธาโนต นาม กรส. ต ตถา วจรนต ทสวา ภกข อนาถปณฑก อาหส " เสฏ อม ทสสล ตว วหารา ๑. ย. ปฏโต. ๒. ส. ย. "เตต นตถ.

Page 51: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 50

นหร, อม ห นสสาย เสสภกขน อยโส อปปชชตต. " ก ปน ภนเต สตถา วหาเร นตถต. " อตถ เสฏ ต. " เตนห ภนเต สตถาว ชานสสตต. ภกข คนตวา วสาขายป ตเถว กเถสส. สาป เตส ตเถว ปฏวจน อทาส. ภกขป เตห อสมปฏจฉตวจนา ร โ อาโรจยส " มหาราช โกณฑธาโน ภกข เอก อตถ คเหตวา วจรนโต สพเพส อยส อปปาเทต, ต ตมหาก วชตา นหรถาต. " กห ปน โส ภนเตต. " วหาเร มหาราชาต. " กตรสม เสนาสเน วหรตต. " อสกสม นามาต. " เตนห คจฉถ, อหนต คณหาเปสสามต. โส สายณหสมเย วหาร คนตวา ต เสนาสน ปรเสห ปรกขปาเปตวา เถรสส วสนฏานาภมโข อคมาส.๑ เถโร มหาสทท สตวา วหารา นกขมตวา ปมเข อฏาส. ตปสส อตถรป ปฏ ปสเส ต ราชา อททส. เถโร ร โ อาคมน ตวา วหาร อภรหตวา นสท. ราชา เถร น วนท, ตมป อตถ นาททส. โส ทวารนตเรป เหฏาม เจป โอโลเกนโต อทสวาว เถร อาห " ภนเต อมสม าเน เอก อตถ อททส, กห สาต. " น ปสสาม มหาราชาต. " อทาน มยา ตมหาก ปฏ ปสเส ตา ทฏาต วตเตป, " อห น ปสสาม มหาราชาต. ราชา " กนน โข เอตนต จนเตตวา " ภนเต อโต ตาว นกขมถาต วตวา,๒ เถเร ตโต นกขมตวา ปมเข เต ปน สา เถรสส ปฏ ปสเส อฏาส. ราชา ต ทสวา ปน อปรตล อภรห. ตสส อาคตภาว ตวา เถโร นสท. ปน ๑. ส. ย. อโหส. ๒. "อาหาต อาขยาตปเทน ภวตพพ. ม. ย. อาห.

Page 52: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 51

ราชา ต สพพฏาเนส โอโลเกนโตป อทสวา " ภนเต กห สา อตถต ปนป เถร ปจฉ. " นาห ปสสาม มหาราชาต. " กเถถ ภนเต, มยา อทาเนว อตถ ตมหาก ปฏ ปสเส ทฏาต. " อาม มหาราช, มหาชโนป `เม ปจฉโต อตถ วจรตต วทต, อห ปน น ปสสามต. ราชา " ปฏรปเกน ภวตพพนต สลลกเขตวา ปน เถร " ภนเต อโต ตาว โอตรถาต วตวา, เถเร โอตรตวา ปมเข เต, ปน ต ตสส ปฏ ปสเส ต ทสวา อปรตล อภรหตวา ปน นาททส. โส ปน เถร ปจฉตวา, เตน " น ปสสามต วตเต, " ปฏรปกเมเวตนต นฏ คนตวา เถร อาห " ภนเต เอวรเป สงกเลเส ตมหาก ปฏ โต วจรนเต, อ โ โกจ ตมหาก ภกข น ทสสต, นพทธ มม เคห ปวสถ, อหเมว จตห ปจจเยห อปฏหสสามต เถร นมนเตตวา ปกกาม. ภกข " ปสสถาวโส ปาปร โ กรย, `เอต วหารโต นหราต วตเต, อาคนตวา จตห ปจจเยห นมนเตตวา คโตต อชฌายส. ตมป เถร อาหส " อมโภ ทสสล อทาน ราชา โกณโฑ ชาโตต. โสป ปพเพ ภกข ก จ วตต อสกโกนโต อทาน " ตมเห ทสสลา, ตมเห โกณฑา, ตมเห อตถ คเหตวา วจรถาต อาห. เต คนตวา สตถ อาโรเจส " ภนเต โกณฑธาโน อมเหห วตโต `ตมเหป ทสสลาต อาทน วตวา อกโกสตต. สตถา ต ปกโกสาเปตวา ปจฉ " สจจ กร ตว ภกข เอว วเทสต. " สจจ ภนเตต. " กการณาต. " มยา สทธ กถตการณาต. " ตมเหป ภกขเว อมนา สทธ กสมา กเถถาต. " อมสส ปจฉโต อตถ วจรนต ทสวา ภนเตต. " อเม กร

Page 53: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 52

ตยา สทธ อตถ วจรนต ทสวา วทนต,[๑] ตว๒ อทสวาว อเมห สทธ กสมา กเถส ? นน ปพเพ ตว ปาปก ทฏ นสสาย อท ชาต, อทาน กสมา ปน ปาปก ทฏ คณหาสต. ภกข " กมปน ภนเต อมนา ปพเพ กตนต ปจฉส. อถ เนส สตถา ตสส ปพพกมม กเถตวา[๓] " ภกข อท ปาปกมม นสสาย ตว อม วปปการ ปตโต, อทาน เต ปน ตถารป ปาปก ทฏ คเหต อยตต, มา ปน ภกขห สทธ ก จ กเถส, นสสทโท มขวฏฏย ฉนนกสตาลสทโส โหห, เอว กโรนโต นพพาน ปตโต นาม ภวสสสต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " มาโวจ ผรส ก จ, วตตา ปฏวเทยย ต, ทกขา ห สารมภกถา, ปฏทณฑา ผเสยย ต, สเจ เนเรส อตตาน กโส อปหโต ยถา, เอส ปตโตส นพพาน, สารมโภ เต น วชชตต. ตตถ ก จต: ก จ เอกปคคลมป ผรส มา อโวจ. วตตาต: ตยา ปเร "ทสสลาต วตตา ตมป ตเถว ปฏวเทยยย.q สารมภกถาต: เอสา การณตตรยคคคาหกถา นาม ทกขา. ปฏทณฑาต: กายทณฑาทห ปร ปหรนตสส ตาทสาว ปฏทณฑา ตว มตถเก ปเตยยย. สเจ เนเรสต: สเจ อตตาน นจจล กาต สกขสสส. กโส อปหโต ยถาต: มขวฏฏย ฉนทตวา ตลมตต ๑. ส. ย. กเถนต, เอตถนตเร จ "ตว กสมา กเถส. เอเต ตาว ทสวา กเถนตต อตถ. ๒. ส. ย. ต. ๓. ย. ต โอวทนโต.

Page 54: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 53

กตวา ปตกสตาล วย. ตาทส ห หตถปาเทห วา ทณเฑน วา ปหตป สทท น กโรต. เอส ปตโตสต: สเจ เอวรโป ภวต สกขสสส, อม ปฏปท ปรยมาโน อทาน อปปมตโตส เอโส นพพานมปตโต นาม. สารมโภ เต น วชชตต: เอว สนเต ปน เต "ตว ทสสโลต "ตมเห ทสสลาต เอวมาทโก อตตรกรณวาจาลกขโณ สารมโภป น วชชต, น ภวสสตเยวาต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส. โกณฑธานต- เถโรป สตถารา ทนเน โอวาเท ตวา อรหตต ปาปณ, นจรสเสว อากาเส อปปตตวา ปม สลาก คณหต. โกณฑธานตเถรวตถ. ๕. อโปสถกมมวตถ. (๑๑๑) " ยถา ทณเฑน โคปาโลต อม ธมมเทสน สตถา ปพพาราเม วหรนโต วสาขาทน อปาสกาน อโปสถกมม อารพภ กเถส. สาวตถย กเรกสม อโปสถทวเส ป จสตมตตา อตถโย อโปสถกา หตวา วหาร อคมส. วสาขา ตาส มหลลกตถโย อปสงกมตวา ปจฉ " อมมา กมตถ อโปสถกา ชาตตถาต, ตาห " ทพพสมปตต ปตเถตวาต วตเต, มชฌมตถโย ปจฉ, ตาห " สปตตวาสา มจจนตถายาต วตเต, ตรณตถโย ปจฉ, ตาห " ปมคพเภ ปตตปฏลาภตถายาต วตเต, กมารกาโย ปจฉ, ตาห

Page 55: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 54

" ตรณภาเวเยว ปตกล คมนตถายาต วตเต, ต สพพมป ตาส กถ สตวา ตา อาทาย สตถ สนตก คนตวา ปฏปาฏยา อาโรเจส. ต สตวา สตถา "วสาเข อเมส สตตาน ชาตอาทโย นาม ทณฑหตถโคปาลกสทสา, ชาต ชราย สนตก เปเสตวา๑, ชรา พยาธโน สนตก, พยาธ มรณสส สนตก, มรณ๒ กธารยา ฉนทนตา วย ชวต ฉนทต; เอว สนเตป ววฏฏ ปตเถนตา นาม นตถ, วฏฏเมว ปน ปตเถนตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " ยถา ทณเฑน โคปาโล คาโว ปาเชต โคจร, เอว ชรา จ มจจ จ อาย ปาเชนต ปาณนนต. ตตถ ปาเชตต: เฉโก โคปาลโก เกทารนตร ปวสนตโย คาโว ทณเฑน นวาเรตวา เตเนว โปเถนโต สลภตโณทก โคจร เนต ปาเชต. อาย ปาเชนตต: ชวตนทรย ฉนทนต เขเปนต. โคปาลโก วย ห ชรา จ มจจ จ, โคคโณ วย ชวตนทรย, โคจรภม วย มรณ. ตตถ ชาต ตาว สตตาน ชวตนทรย ชราย สนตก เปเสส, ชรา พยาธโน สนตก, พยาธ มรณสส สนตก. ตเมว มรณ กธารยา เฉท วย ฉนทตวา คจฉตต อทเมตถ โอปมมปฏปาทน.๓ เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อโปสถกมมวตถ. ๑. ส. ย. " เปเสตวาต นตถ. ๒. ส. ย. พยาธ มรณสส สนตก เปเสตวา กธารยา... ๓. ส. ย. โอปมมสมปฏปาทน.

Page 56: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 55

๖. อชครเปตวตถ. (๑๑๒) " อถ ปาปาน กมมานต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต อชครเปต อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย มหาโมคคลลานตเถโร ลกขณตเถเรน สทธ คชฌกฏปพพตา โอตรนโต ทพเพน จกขนา ป จวสตโยชนก อชครเปต นาม อททส. ตสส สสโต อคคชาลา อฏหตวา ปรยนต คจฉนต, ปรยนตโต อฏหตวา สส คจฉนต, อภยโต อฏหตวา มชเฌ โอสรนต. เถโร ต ทสวา สต กตวา ลกขณตเถเรน สตการณ ปฏโ " อกาโล อาวโส อมสส ป หสส พยากรณาย, สตถ สนตเก ม ปจเฉยยาสต วตวา ราชคเห ปณฑาย จรตวา สตถ สนตก คตกาเล ลกขณตเถเรน ปฏโ อาห " ตตราห อาวโส เอก เปต อททส, ตสส เอวรโป นาม อตตภาโว, อหนต ทสวา `น วต เม เอวรโป อตตภาโว ทฏปพโพต สต ปาตวากาสนต. สตถา " จกขภตา วต เม ภกขเว สาวกา วหรนตตอาทน วทนโต เถรสส กถ ปตฏาเปตวา " มยาเปส ภกขเว เปโต โพธมณเฑเยว ทฏโ, `เย จ ปน เม วจน น สททเหยยย, เตสนต อหตาย อสสาต น กเถส, อทาน โมคคลลาน สกข ลภตวา กเถมต วตวา ภกขห ตสส ปพพกมม ปฏโ พยากาส: " กสสปพทธกาเล กร สมงคลเสฏ นาม สวณณฏกาห ภมย ปตถรตวา วสตอสภฏาเน ตตตเกเนว ธเนน วหาร กาเรตวา

Page 57: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 56

ตาวตเกเนว วหารมห กาเรส. โส เอกทวส ปาโตว สตถ สนตก คจฉนโต นครทวาเร เอกสสา สาลาย กาสาเวน๑ สสส ปารปตวา กลลมกขเตห ปาเทห นปนน เอก โจร ทสวา " อย กลลมกขตปาโท รตต วจรตวา นปนนมนสโส ภวสสตต อาห. โจโร มข ววรตวา เสฏ ทสวา " โหต, ชานสสาม เต กตตพพนต อาฆาต พนธตวา สตตกขตต เขตต ฌาเปส. สตตกขตต วเช คนน ปาเท ฉนท, สตตกขตต เคห ฌาเปส. โส เอตตเกนาป โกป นพพาเปต อสกโกนโต ตสส จฬปฏาเกน สทธ มตตสนถว กตวา " กนเต เสฏ โน ปยนต ปจฉตวา " คนธกฏโต อ ตสส ปยตร นตถต สตวา " โหต, คนธกฏ ฌาเปตวา โกป นพพาเปสสามต, สตถร ปณฑาย ปวฏเ, ปานยปรโภชนยฆเฏ ภนทตวา คนธกฏย อคค อทาส. เสฏ " คนธกฏ กร ฌายตต สตวา อาคจฉนโต ฌามกาเล อาคนตวา คนธกฏ ฌาม โอโลเกนโต วาลคคมตตมป โทมนสส อกตวา วามพาห สมม ชตวา ทกขเณน หตเถน มหาอปโป ก อปโปเส. อถ น สมเป ตา ปจฉส " กสมา สาม เอตตก ธน วสสชเชตวา กตาย คนธกฏยา ฌามกาเล อปโปเสต. โส อาห " เอตตก เม กมม กตวา ตาตา อคคอาทน๒ อสาธารเณ พทธสาสเน ธน นทหต ลทธ, `ปนป เอตตก วสสชเชตวา สตถ คนธกฏ กาต ลภสสามต ตฏมานโส อปโปเสนต. โส ปน ตตตก ธน วสสชเชตวา คนธกฏ กาเรตวา วสตสหสสภกขปรวารสส สตถโน ๑. ส. ย. กาสาว. ๒. ส. ย. อคคอาทห.

Page 58: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 57

ทาน อทาส. ต ทสวา โจโร จนเตส " อห อม อมาเรตวา มงกกาต น สกขสสาม, โหต, มาเรสสาม นนต นวาสนนตเร ฉรก พนธตวา สตตาห วหาเร วจรนโตป โอกาส น ลภ. มหาเสฏ ป สตต ทวสาน พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทาน ทตวา สตถาร วนทตวา อาห " ภนเต มม เอเกน ปรเสน สตตกขตต เขตต ฌาปต, สตตกขตต วเช คนน ปาทา ฉนนา, สตตกขตต เคห ฌาปต, อทาน คนธกฏป เตเนว ฌาปตา ภวสสต; อห อมสม ทาเน ปม ปตต ตสส ทมมต. ต สตวา โจโร " ภารย วต เม กมม กต, เอว อปราธการเก มย อมสส โกปมตตมป นตถ, อมสม ทาเน มยหเมว ปม ปตต เทต; อห อมสม ทพภาม, เอวรป เม ปรส อกขมาเปนตสส เทวทณโฑป มตถเก ปเตยยาต คนตวา เสฏ สส ปาทมเล นปชชตวา " ขมาห เม สามต วตวา, "ก อทนต วตเต, " สาม เอต เอตตก กมม มยา กต, ตสส เม ขมาหต อาห. อถ น เสฏ " ตยา เม อท จท จ เอตตก กตนต สพพ ปจฉตวา, " อาม มยา กตนต วตเต, " ตว มยา น ทฏปพโพ, กสมา เม กชฌตวา เอวมกาสต ปจฉ. โส เอกทวส นครา นกขนเตน เตน วตต วจน สาเรตวา " อมนา เม การเณน โกโป อปปาทโตต อาห. เสฏ อตตนา วตตภาว สรตวา "อาม ตาต มยา วตต, ต เม ขมาหต โจร ขมาเปตวา " อฏเห ตาต, ขมาม เต คจฉาต อาห. " สเจ เม สาม ขมส, สปตตทาร ม ตว เคเห ทาส กโรหต. " ตาต ตว, มยา เอตตเก

Page 59: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 58

กถเต, เอวรป เฉทนมกาส, เคเห วสนเตน ปน สทธ น สกกา ก จ กเถตต, น เม ตยา เคเห วสนเตน กจจ อตถ, ขมาม เต, คจฉ ตาตาต. โจโร ต กมม กตวา อายปรโยสาเน อวจมห นพพตโต ทฆรตต ตตถ ปจตวา วปากาวเสเสน อทาน คชฌกฏปพพเต อชครเปโต หตวา ปจจตต. เอว สตถา ตสส ปพพกมม กเถตวา " ภกขเว พาลา นาม ปาปาน กมมาน กโรนตา น พชฌนต, ปจฉา ปน อตตนา กตกมเมห ฑยหนตา อตตนาว อตตโน ทาวคคสทสา โหนตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อถ ปาปาน กมมาน กร พาโล น พชฌต; เสห กมเมห ทมเมโธ อคคทฑโฒว ตปปตต. ตตถ อถ ปาปานต: น เกวล พาโล โกธวเสน ปาปาน กโรต, กโรนโตป น พชฌตต อตโถ. ปาป กโรนโต จ "ปาป กโรมต อพชฌนโก นาม นตถ, " อมสส กมมสส เอวรโป นาม วปาโกต อชานนตาย " น พชฌตต วตต. เสหต: เตห อตตโน สนตเกห กมเมห. ทมเมโธต: ทปป โ ปคคโล นรเย นพพตตตวา อคคทฑโฒว ตปปตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. อชครเปตวตถ.

Page 60: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 59

๗. มหาโมคคลลานตเถรวตถ. (๑๑๓) " โย ทณเฑน อทณเฑสต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต มหาโมคคลลานตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห สมเย ตตถยา สนนปตตวา จนเตส " ชานาถาวโส เกน การเณน สมณสส โคตมสส ลาภสกกาโร มหา หตวา นพพตโตต. " มย น ชานาม, ตมเห ปน ชานาถาต. " อาม ชานาม, มหาโมคคลลานนนาม เอก นสสาย อปปนโน, โส ห เทวโลก คนตวา เทวตาห กตกมม ปจฉตวา อาคนตวา มนสสาน กเถส "อท นาม กตวา เอวรป สมปตต ลภนตต, นรยป คนตวา นรเย นพพตตานมป กมม ปจฉตวา อาคนตวา มนสสาน กเถส "อท นาม กตวา เอวรป ทกข อนภวนตต; มนสสา ตสส กถ สตวา มหนต ลาภสกการ อภหรนต; สเจ ต มาเรต สกขสสาม, โส ลาภสกกาโร อมหาก นพพตตสสตต. เต " อตเถโส อปาโยต สพเพ เอกจฉนทา หตวา " ยงก จ กตวา ต มาราเปสสามาต อตตโน อปฏาเก สมาทเปตวา สหสส ลภตวา ปรสฆาตกกมม กตวา จรนเต โจเร ปกโกสาเปตวา " มหาโมคคลลานตเถโร นาม กาฬสลาย วสต, ตตถ คนตวา ต มาเรถาต [๑]- กหาปเณ อทส. โจรา ธนโลเภน สมปฏจฉตวา " เถร มาเรสสามาต คนตวา ตสส วสนฏาน ปรวาเรสส. เถโร เตห ปรกขตตภาว ตวา ก จกจฉทเทน นกขมตวา ปกกาม. เต ๑. ส. ย. เอตถนตเร " เตสนต อตถ.

Page 61: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 60

ตทวส เถร อทสวา ปเนกทวส คนตวา ปรกขปส. เถโร ตวา กณณกามณฑล ภนทตวา อากาส ปกขนท. เอว เต ปมมาเสป มชฌมมาเสป เถร คเหต นาสกขส. ปจฉมมาเส ปน สมปตเต เถโร อตตนา กตกมมสส อากฑฒนภาว ตวา น อปคจฉ. โจรา คนตวา เถร คเหตวา ตณฑลกณมตตานสส อฏ น กโรนตา ภนทส. อถ น " มโตต ส าย เอกสม คมพปฏเ ขปตวา ปกกมส. เถโร " สตถาร ปสสตวาว ปรนพพายสสามต อตตภาว ฌานเวเนน เวเตวา ถร กตวา อากาเสน สตถ สนตก คนตวา สตถาร วนทตวา " ภนเต ปรนพพายสสามต อาห. " ปรนพพายสสส โมคคลลานาต. " อาม ภนเตต. " กตถ คนตวาต. " กาฬสลาปเทส ภนเตต. " เตนห โมคคลลาน มยห ธมม กเถตวา ยาห, ตาทสสส ห เม สาวกสส อทาน ทสสน นตถต. โส " เอว กรสสาม ภนเตต สตถาร วนทตวา อากาเส อปปตตวา ปรนพพานทวเส สารปตตตเถโร วย นานปปการา อทธโย กตวา ธมม กเถตวา สตถาร วนทตวา กาฬสลาย อฏว คนตวา ปรนพพาย. "เถร กร โจรา มาเรสนต อยป กถา สกลชมพทป ปตถร. ราชา อชาตสตต โจเร ปรเยสนตถาย จารปรเส ปโยเชส. เตสป โจเรส สราปาเน สร ปวนเตส เอโก เอกสส ปฏ ปหรตวา ปาเตส. โส ต สนตชเชตวา " อมโภ ทพพนต ตว กสมา เม ปฏ โปเถสต อาห. " กมปน หเร ทฏโจร ตยา มหาโมคคลลาโน ปม ปหโตต. " กมปน มยา ปหตภาว ตว น ชานาสต. อต

Page 62: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 61

เนส " มยา ปหโต มยา ปหโตต วทนตาน สตวา เต จารปรสา เต สพเพ โจเร คเหตวา ร โ อาโรเจสส. ราชา โจเร ปกโกสาเปตวา ปจฉ " ตมเหห เถโร มารโตต. " อาม เทวาต. " เกน ตมเห อยโยชตาต. " นคคสมณเกห เทวาต. ราชา ป จสเต นคคสมณเก คาหาเปตวา ป จสเตห โจเรห สทธ ราชงคเณ นาภปปมาเณส อาวาเฏส นกขนาเปตวา ปลาเลห ปฏจฉาทาเปตวา อคค ทาเปส, อถ เนส ฌามภาว ตวา อยนงคเลห กสาเปตวา สพเพ ขณฑาขณฑ การาเปส, จตส โจเรส สลาโรปน การาเปส๑. ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส " อโห มหาโมคคลลานตเถโร อตตโน อนนรป มรณ ปตโตต. สตถา อาคนตวา " กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, " อมาย นามาต วตเต, " ภกขเว โมคคลลาเนน อมสเสว อตตภาวสส อนนรป มรณ ปตต, ปพเพ ปน เตน กตสส กมมสส อนรปเมว มรณ ปตตนต วตวา " กมปนสส ภนเต ปพพกมมนต ปฏโ วตถาเรตวา กเถส: " อตเต กร พาราณสวาส เอโก กลปตโต สยเมว โกฏฏนปจนาทน กโรนโต มาตาปตโร ปฏชคค. อถสส มาตาปตโร น " ตาต ตว เอกโกว เคเห จ อร เ จ กมม กโรนโต กลมส, เอก เต กมารก อาเนสสามาต วตวา " อมมตาต๒ น มยห เอวรปาย อตโถ, อห ยาว ตมเห ชวถ, ตาว โว ๑. ส. ย. จตส ฯเปฯ การาเปสต นตถ. ๒. อมมตาตา อต ยตตตร. . ว.

Page 63: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 62

สหตถาว อปฏหสสามต เตน ปฏกขตตา ปนปปน ยาจตวา กมารก อานยส. สา กตปาเหเนว เต อปฏหตวา ปจฉา เตส ทสสนมป อนจฉนต " น สกกา ตว มาตาปตห สทธ เอกฏาเน วสตนต อชฌายตวา, ตสม อตตโน กถ อคคณหนเต, ตสส พหคตกาเล มกจวากขณฑาน จ ยาคเผณ จ คเหตวา ตตถ ตตถ อากรตวา เตนาคนตวา " กมทนต ปฏา " อเมส อนธมหลลกาน เอต กมม, สพพ เคห กลฏ กโรนตา วจรนต, น สกกา เอเตห สทธ เอกฏาเน วสตนต อาห. เอว ตาย (๑) ปนปปน กถยมานาย เอวรโปป ปรตปารม สตโต มาตาปตห สทธ ภชช. โส " โหต, ชานสสาม เตส กตตพพนต เต โภเชตวา " อมมตาต (๒) อสกฏาเน นาม ตมหาก าตกา อาคมน ปจจาสสนต, มย ตตถ คมสสามาต เต ยานก อาโรเปตวา อาทาย คจฉนโต อฏวมชฌ ปตตกาเล " ตาต รสมโย คณหาถ, โคณา ปโตทส าย คมสสนต, อมสม าเน โจรา วสนต, อห โอตรามต ปต หตเถ รสมโย ทตวา โอตรตวา คจฉนโต สทท ปรวตเตตวา โจราน อฏ ตสททมกาส, มาตาปตโร ต สทท สตวา " โจรา อฏ ตาต ส าย " ตาต มย มหลลกา, ตว อตตานเมว รกขาหต อาหส. โส มาตาปตโร ตถา วรวนเตป โจรสทท กโรนโต โกฏเฏตวา มาเรตวา อฏวย ขปตวา ปจจาคม. สตถา อม ตสส ปพพกมม กเถตวา " ภกขเว โมคคลลาโน ๑. ตสสาต ยตตตร. ๒. อมมตาตา อต ยตตตร . ว.

Page 64: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 63

เอตตก กมม กตวา อเนกาน วสสสตสหสสาน นรเย ปจตวา วปากาวเสเสน อตตภาวสเต เอวเมว โกฏเฏตวา ส จณณโต มรณ ปตโต, เอว โมคคลลาเนน อตตโน กมมานรปเมว มรณ ลทธ, ป จห โจรสเตห สทธ ป จ ตตถยสตาน มม ปตตสส อปปทฏสส ปทสสตวา อนรปเมว มรณ ลภส; อปปทฏสส ห ปทสสนโต ทสห การเณห อนยพยสน ปาปณาตเยวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อมา คาถา อภาส " โย ทณเฑน อทณเฑส อปปทฏเส ทสสต, ทสนนม ตร าน ขปปเมว นคจฉต: เวทน ผรส ชาน สรรสส ว เภทน ครก วาป อาพาธ จตตกเขป ว ปาปเณ, ราชโต วา อปสคค อพภกขาน ว ทารณ ปรกขย ว าตน โภคาน ว ปภงคณ, อถวาสส อคาราน คค ฑหต ปาวโก กายสส เภทา ทปป โ นรย โส อปปชชตต: ตตถ อทณเฑสต: กายทณฑาทวรหเตส ขณาสเวส. อปปทฏเสต: ปเรส วา อตตน วา นรปราเธส. ทสนนม ตร านนต: ทสส ทกขการเณส อ ตร การณ. เวทนนต: สสโรคาทเภท ผรส เวทน. ชานนต: กจฉาธคตสส ธนสส ชาน. เภทนนต: หตถจเฉทาทก สรรเภทน. ครกนต: ปกขหตเอกจกขปสปปกณภาวกฏโรคาทเภท ครกาพาธ วา.

Page 65: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 64

จตตกเขปนต: อมมาท. อปสคคนต: ยสวโลปเสนาปตฏานาท- อจฉนทนาทก ราชโต อปสคค วา. อพภกขานนต: อทฏอสสต- อจนตตปพพ " อท สนธจเฉทาทกมม อท วา ราชปราธกมม ตยา กตนต เอวรป ทารณ อพภกขาน วา. ปรกขย ว าตนนต: อตตโน อวสสโย ภวต สมตถาน าตน ปรกขย วา. ปภงคณนต: ปภงคภาว ปตภาว วา. ย หสส เคเห ธ , ต ปตภาว อาปชชต, สวณณ องคารภาว, มตตา กปปาสฏ ภาว, กหาปณา กปาลขณฑาทภาว, ทวปทจตปปทา กาณาทภาวนต อตโถ. อคค ฑหตต: เอกสวจฉเร ทวตตกขตต อ สม ฑาหเก อวชชมาเนป อสนอคค วา ปตตวา ฑหต, อตตโน ธมมตาย อฏ โต ปาวโก วา ฑหตเยว. นรยนต: ทฏเว ธมเม อเมส ทสนน านาน อ ตร ปตวาป เอกเสน สมปราเย ปตตพพ ทสเสต " นรย โส อปปชชตต วตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหาโมคคลลานตเถรวตถ.

Page 66: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 65

๘. พหภณฑกภกขวตถ. (๑๑๔) " น นคคจรยาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต พหภณฑก ภกข อารพภ กเถส. สาวตถวาส กเรโก กฏมพโก, ภรยาย กาลกตาย, ปพพช. โส ปพพชนโต อตตโน ปรเวณ จ อคคสาล จ ภณฑคพภ จ กาเรตวา สพพป ภณฑคพภ สปปเตลาทห ปเรตวา ปพพช. ปพพชตวา จ ปน อตตโน ทาเส ปกโกสาเปตวา ยถารจต อาหาร ปจาเปตวา ภ ช. พหภณโฑ จ พหปรกขาโร จ อโหส; รตต อ นวาสนปารปน โหต, ทวา อ ; วหารปจจนเต วสต. ตสเสกทวส จวรปจจตถรณาน สกขาเปนตสส เสนาสนจารก อาหณฑนตา ภกข ปสสตวา " กสสมาน อาวโสต ปจฉตวา, " มยหนต วตเต " อาวโส ภควตา ตณ จวราน อน าตาน, ตว จ เอว อปปจฉสส พทธสส สาสเน ปพพชตวา เอว พหปรกขาโร ชาโตต ต สตถ สนตก เนตวา " ภนเต อย ภกข อตพหภณโฑต อาโรเจสส. สตถา " สจจ กร [ตว] ภกขต ปจฉตวา, "สจจ ภนเตต วตเต, " กสมา ปน ตว ภกข, มยา อปปจฉตาย ธมเม เทสเต, เอว พหภณโฑ ชาโตต อาห. โส ตาวตตเกเนว กปโต " อมนาทาน นหาเรน จรสสามต ปารปน ฉฑเฑตวา ปรสมชเฌ เอกจวโร อฏาส. อถ น สตถา อปตถมภยมาโน " นน ตว ภกข ปพเพ หโรตตปป คเวสโก ทกรกขสกาเลป หโรตตปป คเวสมาโน ทวาทส วสสาน วหาส;

Page 67: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 66

กสมา อทาน เอว ครเก พทธสาสเน ปพพชตวา จตปปรสมชเฌ ปารปน ฉฑเฑตวา หโรตตปป ปหาย โตต. โส สตถ วจน สตวา หโรตตปป ปจจปฏาเปตวา ต จวร ปารปตวา สตถาร วนทตวา เอกมนต นสท. ภกข ตสส อตถสส อาวภาวนตถ ภควนต ยาจส. อถ ภควา อตต อาหรตวา กเถส: " อตเต กร พาราณสร โ อคคมเหสยา กจฉมห โพธสตโต ปฏสนธ คณห. ตสส นามคหณทวเส๑ มหสสาสกมาโรตสส๒ นาม กรส. ตสส กนฏภาตา จนทกมาโร นาม อโหส. เตส มาตร กาลกตาย ราชา อ อคคมเหสฏาเน เปส. สาป ปตต วชาย. " สรยกมาโรตสส นาม กรส. ต ทสวา ราชา ตฏโ " ปตตสส เต วร ทมมต อาห. สาป โข เทว " อจฉตกาเล คณหสสามต วตวา ปตตสส วยปปตตกาเล ราชาน อาห " เทว มยห ปตตสส ชาตกาเล วโร ทนโน, ปตตสส เม รชช เทหต. ราชา " มม เทว ปตตา อคคกขนธา วย ชลนตา วจรนต, น สกกา ตสส รชช ทาตนต ปฏกขปตวาป ต ปนปปน ยาจมานเมว ทสวา " อย เม ปตตาน อนตถมป กเรยยาต ปตเต ปกโกสาเปตวา " ตาตา อห สรยกมารสส ชาตกาเล วร อทาส, อทาน ตสส มาตา รชช ยาจต, อหนตสส น ทาตกาโม, ตสส มาตา ตมหาก อนตถมป กเรยย; คจฉถ ตมเห อร เ วสตวา มมจจเยนาคนตวา รชช คณเหยยาถาต อยโยเชส. เต ปตร ๑. ส. ย. นามกรณทวเส. ๒. ส. ย. มหสกกมาโร.

Page 68: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 67

วนทตวา ปาสาทา โอตรนเต ราชงคเณ กฬมาโน สรยกมาโร ทสวา ต การณ ตวา เตห สทธเยว นกขม. เตส หมวนต ปวฏกาเล โพธสตโต มคคา โอกกมม อ ตรสม รกขมเล นสทตวา สรยกมาร อาห "ตาต เอต สร คนตวา นหาตวา จ ปวตวา จ อมหากป ปทมนปตเตห อทก อาหราต. โส ปน สโร เวสสวณสส สนตกา เอเกน ทกรกขเสน๑ ลทโธ โหต. เวสสวโณ จ ต อาห " เปตวา เทวธมมชานนเกเยว อ เ อม สร โอตรนต, เต ขาทต ลภสต. ตโต ปฏาย โส ต สร โอตณโณตณเณ เทวธมเม ปจฉตวา อชานนเต ขาทต. สรยกมาโรป ต สร อวมสตวาว โอตร, เตน จ " เทวธมเม ชานาสต ปจฉโต " เทวธมมา นาม จนทมสรยาต อาห. อถ น "ตว เทวธมเม น ชานาสต อทก ปเวเสตวา อตตโน ภวเน เปส. โพธสตโตป ต จรายนต ทสวา จนทกมาร เปเสส. โสป เตน " เทวธมเม ชานาสต ปจฉโต " เทวธมมา นาม จตสโส ทสาต อาห. ทกรกขโส ตมป อทก ปเวเสตวา ตเถว เปส. โพธสตโต, ตสมป จรายนเต, " อนตราเยน ภวตพพนต สย คนตวา ทวนนป โอตรณปท ทสวา " อย สโร รกขสปรคคหโตต ตวา ขคค สนนยหตวา ธนน คเหตวา อฏาส. รกขโส ต อโนตรนต ทสวา วนกมมกปรสเวเสนาคนตวา อาห " โภ ปรส ตว มคคกลนโต กสมา อม สร โอตรตวา นหาตวา จ ปวตวา จ ๑. ย. อทกรกขเสน.

Page 69: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 68

ภสมฬาเล ขาทตวา ปปผาน ปลนธตวา น คจฉสต. โพธสตโต ต ทสวาว " เอโส ยกโขต ตวา " ตยา เม ภาตโร คหตาต อาห. " อาม มยา คหตาต. "กการณาต. " อห อม สร โอตณเณ ลภามต, " ก ปน สพเพว ลภสต. " เทวธมเม ชานนเก เปตวา อวเสเส ลภามต. " อตถ ปน เต เทวธมเมห อตโถต. " อาม อตถต. " อห กเถสสามต. " เตนห กเถหต. " น สกกา กลฏคตเตน กเถตนต. ยกโข โพธสตต นหาเปตวา ปานย ปาเยตวา อลงกรตวา อลงกตมณฑปมชเฌ ปลลงก อาโรเปตวา สยมสส ปาทมเล นสท. อถ น โพธสตโต " สกกจจ สณาหต วตวา อม คาถมาห " หรโอตตปปสมปนนา สกกธมมสมาหตา สนโต สปปรสา โลเก `เทวธมมาต วจจเรต.๑ ยกโข อม ธมมเทสน สตวา ปสนโน โพธสตต อาห " ปณฑต อหนเต ปสนโน เอก ภาตร ทมม, กตร อาเนมต. " กนฏ อาเนหต. " ปณฑต ตว เกวล เทวธมเม ชานาสเยว, น ปน เตส วตตสต. " กการณาต. " ยสมา เชฏ เปตวา กนฏ อาหราเปตวา๒ เชฏาปจายกกมม น กโรสต. " เทวธมเม อห ยกข ชานาม, เตส จ วตตาม; มย ห เอต นสสาย อม อร ปวฏา, เอตสส ห อตถาย อมหาก ปตร เอตสส มาตา รชช ยาจ, อมหากมปน ปตา ต วร อทตวา อมหาก ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓ ๒. ส. ย. อานาเปนโต.

Page 70: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 69

อนรกขณตถาย อร วาส อนชาน, โส กมาโร อนวตตตวา อมเหห สทธ อาคโต; `ต อร เ เอโก ยกโข ขาทตต๑ วตเตป, น โกจ สททหสสต; เตนาห ครหภยภโต ตเมว อาหราเปมต. ยกโข โพธสตตสส ปสทตวา " สาธ ปณฑต ตวเมว เทวธมเม ชานาส, เทวธมเมส๒ จ วตตสต เทวป ภาตโร อาเนตวา อทาส. อถ น โพธสตตสส ยกขภาเว อาทนว กเถตวา ป จส สเลส ปตฏาเปส. โส เตน สสวหตารกโข ตสม อร เ วสตวา, ปตร กาลกเต, ยกข อาทาย พาราณส คนตวา รชช คเหตวา จนทกมารสส อปรชช ทตวา สรยกมารสส เสนาปตฏาน ทตวา ยกขสส รมณเย าเน อายตน กาเรตวา, ยถา โส ลาภคคปปตโต โหต; ตถา อกาส. สตถา อม ธมมเทสน อาหรตวา ชาตก สโมธาเนส " ตทา โส ทกรกขโส พหภณฑกภกข อโหส, สรยกมาโร อานนโท, จนทกมาโร สารปตโต, มหสสาสกมาโร อหเมวาต. เอว สตถา ชาตก กเถตวา " เอว ตว ภกข ปพเพ เทวธมเม คเวสมาโน หโรตตปปสมปนโน วจรตวา อทาน จตปปรสมชเฌ อมนา นหาเรน ตวา มม ปรโต `อปปจโฉมหต วทนโต อยตต อกาส; น ห สาฏกปฏกเขปาทมตเตน สมโณ นาม โหตต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห ๑. ส. ย. ขาทต. ๒. เตสต ยตตตร.

Page 71: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 70

" น นคคจรยา, น ชฏา, น ปงกา, นานาสกา ตณฑลสายกา วา รโชชลล อกกฏกปปธาน โสเธนต มจจ อวตณณกงขนต. ตตถ นานาสกาต: น อนาสกา, ภตตปฏกเขโปต อตโถ. ตณฑลสายกาต: ภมสยน. รโชชลลนต: กททมเลปนากาเรน๑ สรเร สนนจตรโช. อกกฏกปปธานนต: อกกฏกภาเวน อารทธวรย. อท วตต โหต " โย ห มจโจ `เอว อห โลกนสสรณสงขาต สทธ ปาปณสสามต อเมส นคคจรยาทส ยงก จ สมาทาย วตเตยย, โส เกวล มจฉาทสสน เจว วฑเฒยย กลมถสส จ ภาค อสส; น ห เอตาน สสมาทนนาน อฏวตถกาย กงขาย อวตณณภาเวน อวตณณกงข มจจ โสเธนตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. พหภณฑกภกขวตถ. ๑. ส. ย....ลมปนา.

Page 72: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 71

๙. สนตตมหามตตวตถ. (๑๑๕) " อลงกโต เจป สม จเรยยาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สนตตมหามตต อารพภ กเถส. โส ห เอกสม กาเล ร โ ปเสนทโกสลสส ปจจนต กปต วปสเมตวา อาคโต. อถสส ราชา ตฏโ สตต ทวสาน รชช ทตวา เอก นจจคตกสล อตถ อทาส. โส สตต ทวสาน สรามทมตโต หตวา สตตเม ทวเส สพพาลงการปฏมณฑโต หตถกขนธวรคโต นหานตตถ คจฉนโต สตถาร ปณฑาย ปวสนต ทวารนตเร ทสวา หตถกขนธวรคโตว สส จาเลตวา วนท.๑ สตถา สต กตวา, " โก น โข ภนเต สตปาตกรณเหตต อานนทตเถเรน ปฏโ สตการณ อาจกขนโต๒ อาห " ปสส อานนท สนตตมหามตต, อชเชว สพพาภรณปฏมณฑโตว มม สนตก อาคนตวา จตปปทก- คาถาวสาเน อรหตต ปตวา สตตตาลมตเต อากาเส นสทตวา ปรนพพายสสตต. มหาชโน เถเรน สทธ กเถนตสส สตถ วจน อสโสส. ตตถ มจฉาทฏ กา จนตยส " ปสสถ สมณสส โคตมสส กรย, มขมตตเมว ภาสต, อชช กเรส เอว สรามทมตโต ยถาอลงกโตว ตสส สนตเก ธมม สตวา ปรนพพายสสต; อชช น มสาวาเทน นคคณหสสามาต. สมมาทฏ กา จนตยส " อโห พทธาน มหานภาโว, อชช พทธลฬห เจว สนตตมหามตตลฬห จ ทฏ ๑. ย. วนทตวา ปกกาม. ๒. ส. ย. อาวกโรนโต.

Page 73: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 72

ลภสสามาต. สนตตมหามตโตป นหานตตเถ ทวสภาค อทกกฬ กฬตวา อยยาน คนตวา อาปานภมย นสท. สาป อตถ รงคมชเฌ โอตรตวา นจจคต ทสเสต อารภ, ตสสา สรรลฬหาย ทสสนตถ สตตาห อปปาหารตาย ตทวส นจจคต ทสสยมานาย อนโตกจฉย สตถกวาตา สมฏาย หทยมส กนตตวา๑ อคมส. สา ตขณ เว มเขน เจว อกขห จ ววเฏห กาลมกาส. สนตตมหามตโต " อปธาเรถ นนต วตวา, " นรทธา สามต วตตมตเตเยว พลวโสเกน อภภโต. ตขณ เวสส สตตาห ปตสรา ตตตกปาเล๒ อทกพนท วย ปรกขย อคมาส. โส " น เม อม โสก อ โ นพพาเปต สกขสสต อ ตร ตถาคเตนาต พลกายปรวโต สายณหสมเย สตถ สนตก คนตวา วนทตวา เอวมาห " ภนเต เอวรโป เม โสโก อปปนโน, `ต เม ตมเห นพพาเปต สกขสสถาต อาคโตมห, ปฏสรณ เม โหถาต. อถน สตถา " โสก นพพาเปต สมตถสเสว สนตก อาคโตส, อมสสา ห อตถยา อมนาว การเณน มตกาเล ตว โรทนตสส ปคฆรตอสสน จตนน มหาสมททาน อทกโต อตเรกตรานต วตวา อม คาถมาห " ย ปพเพ, ต วโสเสห, ปจฉา เต มาห ก จน, มชเฌ เจ โน คเหสสส, อปสนโต จรสสสต. คาถาปรโยสาเน สนตตมหามตโต อรหตต ปตวา อตตโน อายสงขาร โอโลเกนโต ตสส อปปวตตนภาว ตวา สตถาร ๑. ม. คเหตวา. ๒. ส. ตตตกาเล.

Page 74: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 73

อาห " ภนเต ปรนพพาน เม อนชานาถาต. สตถา เตน กตกมม ชานนโตป " มสาวาเทน นคคณหนตถ สนนปตตา มจฉาทฏ กา โอกาส น ลภสสนต, `พทธลฬห เจว สนตตมหามตตลฬห จ ปสสสสามาต สนตปตตา สมมาทฏ กา อมนา กตกมม สตวา ป เส อาทร กรสสนตต สลลกเขตวา " เตนห ตยา กตกมม มยห กเถห, กเถนโต จ ภมย โต อกเถตวา สตตตาลมตเต อากาเส โต กเถหต อาห. โส " สาธ ภนเตต สตถาร วนทตวา เอกตาลปปมาณ อคคมม โอโรหตวา ปน สตถาร วนทตวา อคคจฉนโต ปฏปาฏยา สตตตาลปปมาเณ อากาเส ปลลงเกน นสทตวา " สณาถ เม ภนเต ปพพกมมนต อาห: " อโต เอกนวเต กปเป วปสสพทธกาเล พนธมตนคเร เอกสม กเล นพพตตตวา จนเตส `กนน โข ปเรส เฉทน วา ปฬน วา อกรณกมมนต อปธาเรนโต ป เส โฆสนกมม ทสวา ตโต ปฏาย ต กมม กโรนโต มหาชน สมาทเปตวา `ป าน กโรถ, อโปสถทวเสส อโปสถ สมาทยถ, ทาน เทถ, ธมม สณาถ; พทธรตนาทห สทส อ นาม นตถ, ตณณ รตนาน สกการ กโรถาต อคโฆเสนโต วจราม; ตสส มยห สทท สตวา พทธปตา พนธโม มหาราชา ม ปกโกสาเปตวา `ตาต ก กโรนโต วจรสต ปจฉตวา, `เทว ตณณ รตนาน คณ ปกาเสตวา มหาชน ป กมเมส สมาทเปนโต วจรามต วตเต, `กตถ นสนโน วจรสต ปจฉตวา, `ปทสาว เทวาต วตเต, `ตาต

Page 75: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 74

น ตว เอว วจรต อรหส, อม ปปผทาม ปลนธตวา อสสปฏเ นสนโน วจราต มยห มตตาทามสทส ปปผทาม ทตวา ทนต อสส อทาส: อถ ม ร า ทนนปรหาเรน ตเถว อคโฆเสตวา วจรนต ปนป ราชา ปกโกสาเปตวา `ตาต ก กโรนโต วจรสต ปจฉตวา, `ตเทว เทวาต วตเต, `ตาต อสโสป เต นานจฉวโก, อธ นสทตวา วจราต จตสนธวยตต รถ อทาส: ตตยวาเรป เม ราชา สทท สตวา ปกโกสาเปตวา `ตาต ก กโรนโต วจรสต ปจฉตวา, `ตเทว เทวาต วตเต, `ตาต รโถป เต นานจฉวโกต มยห มหนต โภค มหาปสาธน จ ทตวา เอก หตถ อทาส: สวาห สพพาภรณปฏมณฑโต หตถกขนเธ นสทตวา อสตวสสสหสสาน ธมมโฆสกกมม อกาส; ตสส เม เอตตก กาล กายโต จนทนคนโธ วายต, มขโต อปปลคนโธ วายต; อท มยา กตกมมนต. เอว โส อตตโน ปพพกมม กเถตวา อากาเส นสนโนว เตโชธาต สมาปชชตวา ปรนพพาย. สรเร ชาลา๑ อฏหตวา มสโลหต ฌาเปส. สมนปปผาน วย ธาตโย อวสสส. สตถา สทธวตถ ปสาเรส. ธาตโย ตตถ ปตส. ตา ปกขปตวา จาตมมหาปเถ ถป กาเรส " มหาชโน วนทตวา ป ภาค ภวสสตต. ภกข ธมมสภาย กถ สมฏาเปส " อาวโส สนตตมหามตโต เอกคาถาวสาเน อรหตต ปตวา อลงกตปฏยตโตว อากาเส นสทตวา ปรนพพโต: กนน โข เอต `สมโณต วตต วฏฏต ๑. ส. อคคชาลา.

Page 76: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 75

อทาห `พราหมโณต. สตถา อาคนตวา " กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, `อมาย นามาต วตเต, " ภกขเว มม ปตต `สมโณตป วตต วฏฏต, `พราหมโณตป วตต วฏฏตเยวาต วตวา อนสนธ ฆเฏตวา ธมม เทเสนโต อม คาถมาห " อลงกโต เจป สม จเรยย สนโต ทนโต นยโต พรหมจาร สพเพส ภเตส นธาย ทณฑ, โส พราหมโณ โส สมโณ ส ภกขต. ตตถ อลงกโตต: วตถาภรณปฏมณฑโต. ตสสตโถ " วตถาลงการาทห อลงกโต เจป ปคคโล กายาทห สม จเรยย ราคาทวปสเมน สนโต อนทรยทมเนน ทนโต จตมมคคนยาเมน นยโต เสฏจรยาย พรหมจาร กายทณฑาทน โอโรปตตาย สพเพส ภเตส นธาย ทณฑ, โส เอวรโป พาหตปาปตตา `พราหมโณตป สมตปาปตตา `สมโณตป ภนนกเลสตตา `ภกขตป วตตพโพเยวาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สนตตมหามตตวตถ.

Page 77: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 76

๑๐. ปโลตกตเถรวตถ. (๑๑๖) " หรนเสโธ ปรโสต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ปโลตกตเถร อารพภ กเถส. เอกสม ห ทวเส อานนทตเถโร เอก ปโลตกขณฑนวตถ กปาล อาทาย ภกขาย จรนต ทารก ทสวา " กนเต เอว วจรตวา ชวตโต ปพพชชา น อตตราต วตวา, " ภนเต โก ม ปพพาเชสสตต วตเต, " อห ปพพาเชสสามต ต อาทาย วหาร คนตวา สหตถา นหาเปตวา กมมฏาน ทตวา ปพพาเชส. เตน ปน นวตถปโลตกขณฑ ปสาเรตวา โอโลเกนโต ปรสสาวนกรณมตตมป คยหปค ก จ ปเทส อทสวา กปาเลน สทธ เอกสสา รกขสาขาย เปส. โส ปพพชตวา ลทธปสมปโท พทธาน อปปนนลาภสกการ ปรภ ชมาโน มหคฆาน จวราน อจฉาเทตวา วจรนโต ถลสรโร หตวา อกกณ ตวา " ก เม ชนสส สทธาเทยย นวาเสตวา วจรเณน, อตตโน ปโลตกเมว นวาเสสสามต ต าน คนตวา ปโลตก คเหตวา " อหรก นลลชช เอวรปาน วตถาน อจฉาทนฏาน ปหาย อม ปโลตกขณฑ นวาเสตวา กปาลหตโถ ภกขาย จรต อจฉสต ต อารมมณ กตวา อตตนาว อตตาน โอวท. โอวทนตสเสว ปนสส จตต ปสท. โส ต ปโลตก ตตเถว ปฏสาเมตวา นวตตตวา วหารเมว คโต. โส กตปาหจจเยน ปน อกกณ ตวา ตเถว วตวา นวตต, ปนป ตเถวาต. ต เอว อปราปร วจรนต ทสวา ภกข "กห อาวโส คจฉสต ปจฉนต. โส " อาจรยสส สนตก คจฉามาวโสต

Page 78: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 77

วตวา เอเตเนว นหาเรน อตตโน ปโลตกขณฑเมว อารมมณ กตวา อตตาน นเสเธตวา กตปาเหเนว อรหตต ปาปณ. ภกข อาหส " ก อาวโส น อทาน อาจรยสส สนตก คจฉส, นน อย ตว วจรณมคโคต. " อาวโส อาจรเยน สทธ สสคเค สต คโตมห, อทาน ปน เม ฉนโน๑ สสคโค, เตนสส สนตก น คจฉามต. ภกข ตถาคตสส อาโรเจส " ภนเต ปโลตกตเถโร อ พยากโรตต. " กมาห ภกขเวต. " อทนนาม ภนเตต. ต สตวา สตถา "อาม ภกขเว, มม ปตโต, สสคเค สต, อาจรยสส สนตก คโต, อทาน ปนสส สสคโค ฉนโน, อตตนาว อตตาน นเสเธตวา อรหตต ปตโตต วตวา อมา คาถา อภาส " หรนเสโธ ปรโส โกจ โลกสม วชชต, โย นทท อปโพเธต อสโส ภทโร กสามว; อสโส ยถา ภทโร กสานวฏโ อาตาปโน สเวคโน ภวาถ; สทธาย สเลน จ วรเยน จ สมาธนา ธมมวนจฉเยน จ สมปนนวชชาจรณา ปฏสสตา ปหสสถ ทกขมท อนปปกนต. ตตถ " อนโต๒ อปปนน อกสลวตกก หรยา นเสเธตต หรนเสโธ. โกจ โลกสมนต: เอวรโป ปคคโล๓ ทลลโภ โกจเทว ๑. ส. ย. ปจฉนโน. ๒. ส. ย. อตตโน. ๓. ส. ย. " ปคคโลต นตถ.

Page 79: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 78

โลกสม วชชต. โย นททนต: โย อปปมตโต สมณธมม กโรนโต อตตโน อปปนน นทท อปหรนโต พชฌตต อปโพเธต. กสามวาต: ยถา ภทโร อสโส อตตน ปตมาน กส อปหรต อตตน ปตต น เทต; โย เอว นทท อปโพเธต, โส ทลลโภต อตโถ. ทตยคาถาย อย สงเขปตโถ " ภกขเว ยถา ภทโร อสโส ปมาทมาคมม กสาย นวฏโ `อหมป นาม กสาย ปหโตต อปรภาเค อาตปป กโรต; เอว ตมเหป อาตาปโน สเวคโน ภวถ; เอวภตา โลกยโลกตตราย ทวธาย สทธาย จ จตปารสทธสเลน จ กายกเจตสกวรเยน จ อฏสมาปตตสมาธนา จ การณาการณ- ชานนลกขเณน จ ธมมวนจฉเยน สมนนาคตา หตวา ตสสนน วา อฏนน วา วชชาน ป จทสนน จ จรณาน สมปตตยา สมปนน- วชชาจรณา อปฏ ตสสตตาย ปฏสสตา หตวา อท อนปปก วฏฏทกข ปชหสสถาต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. ปโลตกตเถรวตถ.

Page 80: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 79

๑๑. สขสามเณรวตถ. (๑๑๗) " อทก ห นยนต เนตตกาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สขสามเณร อารพภ กเถส. อตตสม ห พาราณสเสฏ โน คนธกมาโร นาม ปตโต อโหส. ราชา, ตสส ปตร กาลกเต, ต ปกโกสาเปตวา สมสสาเสตวา มหนเตน สกกาเรน ตสเสว เสฏ ฏาน อทาส. โส ตโต ปฏาย " คนธเสฏ ต ป าย. อถสส ภณฑาคารโก ธนคพภทวาร ววรตวา " สาม อทนเต เอตตก ปต ธน, เอตตก ปตามหาทนนต นหรตวา ทสเสส. โส ธนราส โอโลเกตวา อาห " กมปน เต อม ธน คเหตวา น คมสต. " สาม ธน คเหตวา คตา นาม นตถ, อตตนา กต กสลากสลเมว ห อาทาย สตตา คจฉนตต. โส จนเตส " เต พาลตาย ธน สณาเปตวา ปหาย คตา, อหมปเนต คเหตวา คมสสามต; เอว ปน จนเตนโต `ทาน วา ทสสาม ปช วา กรสสามต อจนเตตวา " อท สพพ ขาทตวา คมสสามต จนเตส. โส สตสหสส วสสชเชตวา ผลกมย นหานโกฏก กาเรส, สตสหสส ทตวา ผลกมยเมว นหานผลก, สตสหสส ทตวา นสทนปลลงก, สตสหสส ทตวา โภชนปาต, สตสหสสเมว ทตวา โภชนฏาเน มณฑป กาเรส๑, สตสหสส ทตวา โภชนปาตยา อาสตตกปธาน กาเรส, สตสหสเสเนว เคเห สหป ชร สณาเปส, อตตโน ปาตราสตถาย สหสส อทาส, ๑. ส. ย. การาเปส.

Page 81: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 80

สายมาสตถายป สหสสเมว, ปณณมทวเส ปน โภชนตถาย สตสหสส ทาเปส, ต ภตต ภ ชนทวเส สตสหสส วสสชเชตวา นคร อลงกรตวา เภร จาราเปส " คนธเสฏ สส กร ภตตภ ชนลฬห โอโลเกตต. มหาชโน ม จาตม จ พนธตวา สนนปต. โสป สตสหสสคฆนเก นหานโกฏเก สตสหสสคฆนเก ผลเก นสทตวา โสฬสห คนโธทกฆเฏห นหาตวา ต สหป ชร ววรตวา ตสม ปลลงเก นสท. อถสส ตสม อาสตตกปธาเน ต ปาต เปตวา สตสหสสคฆนก โภชน วฑเฒสส. โส นาฏกตถปรวโต เอวรปาย สมปตตยา ต โภชน ภ ชต. อปเรน สมเยน เอโก คามกมนสโส อตตโน ปรพพยาหรณตถ ทารอาทน ยานเก ปกขปตวา นคร คนตวา สหายกสส เคเห นวาส คณห. ตทา ปน ปณณมทวโส โหต. " คนธเสฏ โน ภ ชนลฬห โอโลเกตต นคเร เภร จาราเปสส. อถ น สหายโก อาห " สมม๑ คนธเสฏ โน เต ภ ชนลฬหา ทฏปพพาต. " น ทฏปพพา สมมาต. " เตนห สมม เอห, คจฉาม; อย นคร๒ เภร จรต, มหาสมปตต ปสสสสามาต. นครวาส ชนปท๓ คเหตวา อคมาส. มหาชโนป ม จาตม จ ๔ อภรหตวา ปสสต. คามวาส ภตตคนธ ฆายตวาว นครวาส อาห " มยห เอตาย๕ ปาตยา ภตตปณเฑ ปปาสา ชาตาต. " สมม มา เอต ปตถย, น สกกา ลทธนต. " สมม อลภนโต น ชวสสามต. โส ๑. ส. ย. "สมมาต นตถ. ๒. ส. ย. นคเร. ๓. ส. ย. ชนปทวาส ๔. ส. ย. ม จาตม เจ. ๕. เอตสสนต ยตตตร.

Page 82: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 81

ต ปฏพาหต อสกโกนโต ปรสปรยนเต ตวา " นมาม เต สามต ตกขตต มหาสทท นจฉาเรตวา, " โก เอโสต วตเต, " อห สามต. " ก เอตนต. " อย เอโก คามวาส ตมหาก ปาตย ภตตปณเฑ ปปาส อปปาเทส, เอก ภตตปณฑ ทาเปถาต. " น สกกา ลทธนต. " ก สมม สตนเตต. " สมม สตมเม, อปจ ลภนโต ชวสสาม, อลภนตสส เม มรณ ภวสสตต. โส ปน วรว " อย กร สาม อลภนโต มรสสต, ชวตมสส เทถาต. " อมโภ ภตตปณโฑ นาม สตมป อคฆต สตทวยมป อคฆต, โย โย ยาจต, ตสส ตสส ททมาโน กมห ภ ชสสามต. " สาม อย อลภนโต มรสสต, ชวตมสส เทถาต. " น สกกา มธา ลทธธ, ยท ปน อลภนโต น ชวสสต, ตณ สวจฉราน มม เคเห ภต กโรต, เอกมสส ภตตปาต ทาเปสสามต. คามวาส ต สตวา " เอว โหต สมมาต สหายก วตวา ปตตทาร ปหาย " ภตตปาตอตถาย ตณ สวจฉราน ภต กรสสามต เสฏ สส เคห ปาวส. โส ภต กโรนโต สพพกจจาน สกกจจ อกาส, เคเห วา อร เ วา ทวา วา รตต วา[๑]

กตตพพกมมาน กตาเนว ป ายส. " ภตตภตโกต วตเต, สกลนคเร ป าย. อถสส ทวเสส ปรปณเณส ภตตเวยยาวฏโก "ภตตภตกสส สาม ทวโส ปรปณโณ, ทกกร เตน กต ตณ สวจฉราน ภต กโรนเตน, เอกมป กมม น สงโกปตปพพนต อาห. อถสส เสฏ อตตโน สายมาสปาตราสตถาย เทว สหสสาน ตสส ๑. ส. ย. เอตถนตเร "สพพานต อตถ.

Page 83: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 82

ปาตราสตถาย สหสสนต ตณ สหสสาน ทาเปตวา อาห " อชช มยห กตตพพปรหาร ตสเสว กโรถาต; วตวา จ ปน เปตวา เอก จนตามณ นาม ปยภรย อวเสสชนมป " อชช ตเมว ปรวาเรถาต วตวา สพพ สมปตต ตสส นยยาเทส. โส เสฏ โน นหาโนทเกน ตตเถว๑ โกฏเก ตสม ผลเก นสนโน นหาตวา ตสเสว นวาสนสาฏเก นวาเสตวา ตสเสว ปลลงเก นสท. เสฏ ป นคเร เภร จาราเปส " ภตตภตโก คนธเสฏ สส เคเห ตณ สวจฉราน ภต กตวา ภตตปาต ลภ, ตสส ภ ชนสมปตต โอโลเกนตต. มหาชโน ม จาตม จ อภรหตวา ปสสต. คามวาสสส โอโลกโตโลกตฏาน กมปนาการปปตต อโหส. นาฏกา ต ปรวาเรตวา อฏส. ตสส ปรโต ภตตปาต วฑเฒตวา ปยส. อถสส หตถโธวนเวลาย คนธมาทเน เอโก ปจเจกพทโธ สตตเม ทวเส สมาปตตโต วฏาย " กตถ น โข อชช ภกขาจารตถาย คจฉามต อปธาเรนโต ภตตภตก อททส. อถ โส๒ " อย ตณ สวจฉราน ภต กตวา ภตตปาต ลภ, อตถ น โข เอตสส สทธา นตถต อปธาเรนโต " อตถต ตวา " สทธาป เอกจเจ สงคห กาต น สกโกนต, สกขสสต น โข เม สงคห กาตนต จนเตตวา [อถ น] " สกขสสต เจว มม จ สงคหการณ นสสาย มหาสมปตต ลภสสตต ตวา จวร ปารปตวา ปตตมาทาย เวหาส อพภคคนตวา ปรสนตเรน คนตวา ตสส ปรโต ตเมว ๑. ส. ย. ตสเสว. ๒. ส. ย. อถสส เอตทโหส.

Page 84: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 83

อตตาน ทสเสส. โส ปจเจกพทธ ทสวา จนเตส " อห ปพเพ อทนนภาเวน เอกสสา ภตตปาตยา อตถาย ตณ สวจฉราน ปรเคเห ภต อกาส, อทาน เม อท ภตต เอกรตตนทว รกเขยย, สเจ ปน ต อยยสส ทสสาม; อเนกาน[๑] กปปโกฏสหสสาน รกขสสต, อยยสเสว น ทสสามต. โส ตณ สวจฉราน ภต กตวา ลทธภตตปาตโต เอกปณฑมป มเข อฏเปตวาว ตณห วโนเทตวา สยเมว ปาต อกขปตวา ปจเจกพทธสส สนตก คนตวา ปาต อ สส หตเถ ทตวา ป จปตฏ เตน วนทตวา ปาต วามหตเถน คเหตวา ทกขณหตเถน ตสส ปตเต ภตต อากร. ปจเจกพทโธ ภตตสส อปฑฒเสสกาเล ปตต หตเถน ปทห. อถ น โส อาห " ภนเต เอโกว ปฏวโส น สกกา ทวธา กาตต, มา ม อธ โลเก สงคณหาถ๒, ปรโลเก สงคหเมว กโรถ, สาวเสส อกตวา นรวเสสเมว ทสสามต. อตตโน ห โถกมป อนวเสเสตวา ทนน นรวเสสนนาม, ต มหปผล โหต. โส ตถา กโรนโต สพพ ทตวา ปน วนทตวา " ภนเต เอก ภตตปาต นสสาย ตณ สวจฉราน เม ปรเคเห ภต กโรนเตน ทกข อนภต, อทาน เม นพพตตฏาเน สขเมว โหต, ตมเหห ทฏธมมสเสว ภาค ภเวยยนต อาห. ปจเจกพทโธ " เอว โหต, จนตามณ วย เต สพพกาเม ททมานา สงกปปา ปณณจนโท วย ปรปเรนตต อนโมทน กโรนโต ๑. ส. ย. เอตถนตเร " มนต อตถ. ๒. สงคณหถาต ภวตพพ.

Page 85: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 84

" อจฉต ปตถต ตยห ขปปเมว สมชฌต, สพเพ ปเรนต สงกปปา จนโท ปณณรโส๑ ยถา, อจฉต ปตถต ตยห ขปปเมว สมชฌต, สพเพ ปเรนต สงกปปา มณ โชตรโส ยถาต วตวา "อย มหาชโน๒ ยาว คนธมาทนปพพตคมนา ม ปสสนโตว ตฏตต อธฏาย อากาเสน คนธมาทน อคมาส. มหาชโนป น ปสสนโตว อฏาส. โส ตตถ คนตวา ต ปณฑปาต ป จสตาน ปจเจกพทธาน วภชตวา อทาส. สพเพ อตตโน ปโหนก คณหส. " อปโป ปณฑปาโต กถ ปโหตต น จนเตตพพ. จตตาร ห อจนเตยยาน วตตาน, ตตราย ปจเจกพทธวสโยต. มหาชโน ปจเจกพทธาน ปณฑปาต วภชตวา ทยมาน ทสวา สาธการสหสสาน ปวตเตส, อสนปาตสทโท วย อโหส. ต สตวา คนธเสฏ จนเตส " ภตตภตโก มยา ทนนสมปตต ธาเรต นาสกข ม เ, เตนาย มหาชโน ปรหาส กโรนโต อนนทตต. โส ปวตตชานนตถ มนสเส เปเสส. เต อาคนตวา " สมปตตธารณโก นาม สาม เอวรโป โหตต วตวา ต ปวตต อาโรเจสส. เสฏ ต สตวา ป จวณณาย ปตยา ผฏสรโร หตวา " อโห ทกกร เตน กต, อห เอตตก กาล เอวรปาย สมปตตยา โต ก จ ทาต นาสกขนต ต ปกโกสาเปตวา " สจจ กร ตยา อทนนาม กตนต ปจฉตวา, " อาม สามต วตเต, " หนท สหสส ๑. ย. ปณณเรส. ๒. ส. ย. ชโน.

Page 86: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 85

คเหตวา ตว ทาเน มยหมป ปตต เทหต อาห. โส ตถา อกาส. เสฏ ปสส สพพ อตตโน สนตก มชเฌ ภนทตวา อทาส. จตสโส ห สมปทา นาม " วตถสมปทา ปจจยสมปทา เจตนาสมปทา คณาตเรกสมปทาต. ตตถ นโรธสมาปตตรโห อรหา วา อนาคาม วา ทกขเณยโย วตถสมปทา นาม, ปจจยาน ธมเมน สเมน อปปตต ปจจยสมปทา นาม, ทานโต ปพเพ ทานกาเล ปจฉาภาเคต ตส กาเลส เจตนาย โสมนสสสหคตาณสมปยตตภาโว เจตนาสมปทา นาม, ทกขเณยยสส ปน สมาปตตโต วฏ ตภาโว คณาตเรกสมปทา นามาต. อมสส จ " ขณาสโว ปจเจกพทโธ ทกขเณยโย, ภต กตวา ลทธภาเวน ปจจโย ธมมโต อปปนโน, ตส กาเลส เจตนา ปรสทธา, สมาปตตโต วฏตมตโต ปจเจกพทโธ คณาตเรโกต จตสโสป สมปทา นปผนนา, เอตาส อานภาเวน ทฏเว ธมเม มหาสมปตต ปาปณาต; ตสมา โส เสฏ โน สนตกา สมปตต ลภต. อปรภาเค จ ราชาป อมนา กตกมม สตวา ต ปกโกสาเปตวา สหสส ทตวา ปตต คเหตวา ตฏมานโส มหนต โภค ทตวา เสฏ ฏาน อทาส. "ภตตภตกเสฏ ตสส นาม อโหส. โส คนธเสฏ นา สทธ สหาโย หตวา เอกโต ขาทนโต ปวนโต[๑]

ยาวตายก ตวา ตโต จโต เทวโลเก นพพตตตวา เอก พทธนตร ทพพสมปตต อนภวตวา อมสม พทธปปาเท สาวตถย ๑. ส. ย. เอตถนตเร สยนโตต อตถ.

Page 87: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 86

สารปตตตเถรสส อปฏากกเล ปฏสนธ คณห. อถสส มาตา ลทธคพภปรหารา กตปาหจจเยน " อโห วตาห ป จสเตห ภกขห สทธ สารปตตตเถรสส สตรสโภชน ทตวา กาสายวตถนวตถา สวณณสรก อาทาย อาสนปรยนเต นสนนา เตส ภกขน อจฉฏเสสก ภ เชยยนต โทหฬน หตวา ตเถว กตวา โทหฬ ปฏวโนเทส. สา เสสมงคเลสป ตถารปเมว ทาน ทตวา ปตต วชายตวา นามคหณทวเส " ปตตสส เม ภนเต สกขาปทาน เทถาต เถร อาห. เถโร " กมสส นามนต ปจฉตวา, " ภนเต ปตตสส เม ปฏสนธคหณโต ปฏาย อมสม เคเห กสสจ ทกขนนาม น ภตปพพ, เตเนวสส `สขกมาโรเตวว นาม ภวสสตต วตเต, ตเทวสส นาม คเหตวา สกขาปทาน อทาส. ตทา เอวมสส๑ มาต "นาห มม ปตตสส อชฌาสย ภนทสสามต จตต อปปชช. สา ตสส กณณวชฌนมงคลาทสป ตเถว ทาน อทาส. กมาโรป สตตวสสกกาเล " อจฉามห อมม เถรสส สนตเก ปพพชตนต อาห. สา " สาธ ตาต, นาห ตว อชฌาสย ภนทสสามต เถร นมนเตตวา โภเชตวา " ภนเต ปตโต เม ปพพชต อจฉต, อมาห สายณหสมเย วหาร อาเนสสามต เถร อยโยเชตวา าตเก สนนปาเตตวา " ปตตสส เม คหกาเล กตตพพกจจ อชเชว กรสสามาต วตวา ปตต อลงกรตวา มหนเตน สรโสภคเคน วหาร เนตวา เถรสส นยยาเทส. เถโรป ต " ตาต ปพพชชา ๑. จสสาต ปเทน ภวตพพ.

Page 88: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 87

นาม ทกกรา, สกขสสส อภรมตนต วตวา, " กรสสาม โว ภนเต โอวาทนต วตเต, กมมฏาน ทตวา ปพพาเชส. มาตาปตโรปสส ปพพชชาสกการ กโรนตา อนโตวหาเรเยว สตตาห พทธปปมขสส ภกขสงฆสส สตรสโภชน ทตวา สาย อตตโน เคห อคมส. อฏเม ทวเส สารปตตตเถโร, ภกขสงเฆ คาม ปณฑาย ปวฏเ, วหาเร กตตพพกจจ กตวา สามเณร ปตตจวร คาหาเปตวา คาม ปณฑาย ปาวส. สามเณโร อนตรามคเค มาตกาทน ทสวา ปณฑตสามเณโร วย เถร ปจฉ. เถโรป ตสส ตเถว พยากาส. สามเณโร ตาน ตาน การณาน สตวา " สเจ ตมเห อตตโน ปตตจวร คณเหยยาถ, อห นวตเตยยนต วตวา, เถเรน ตสส อชฌาสย อภนทตวา " อาหร เม ปตตจวรนต ปตตจวเร คหเต, เถร วนทตวา นวตตมาโน " ภนเต มยห อาหาร อาหรมานา สตรสโภชน อาหเรยยาถาต อาห. " กโต ต ลภสสามต. " อตตโน ป เน อลภนตา มม ป เน ลภสสถ ภนเตต. อถสส เถโร ก จก ทตวา คาม ปณฑาย ปาวส. โส วหาร คนตวา เถรสส คพภ ววรตวา ปวสตวา ทวาร ปธาย อตตโน กาเย าณ โอตาเรตวา นสท. ตสส คณเตเชน สกกสส อาสน อณหาการ ทสเสส. สกโก " กนน โข เอตนต โอโลเกนโต สามเณร ทสวา " สขสามเณโร อปชฌายสส ปตตจวร ทตวา `สมณธมม กรสสามต นวตโต, มยา ตตถ คนต วฏฏตต จนเตตวา จตตาโร มหาราเช ปกโกสาเปตวา " คจฉถ ตาตา, วหารสส อปวเน ทสสทเท สกเณ ปลาเปถาต

Page 89: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 88

อยโยเชส. เต ตถา กตวา สมนตา อารกข คณหส. จนทมสรเย " อตตโน วมานาน คณหตวา ตฏถาต อาณาเปส. เตป ตถา กรส. สยมป อาว ชนฏาเน อารกข คณห. วหาโร๑ สนนสนโน นรโว อโหส. สามเณโร เอกคเคน จตเตน วปสสน วฑเฒตวา ตณ มคคผลาน ปาปณ. เถโร สามเณเรน " สตรสโภชน อาหเรยยาถาต วตโต " กสส น โข ฆเร สกกา ลทธนต โอโลเกนโต เอก อชฌาสยสมปนน อปฏากกล ทสวา ตตถ คนตวา " ภนเต สาธ โว กต อชช อธาคจฉนเตหต เตห ตฏมานเสห ปตต คเหตวา นสทาเปตวา ยาคขชชก ทตวา ยาว ภตตกาลา ธมมกถ ยาจโต เตส สาราณย ธมมกถ กเถตวา กาล สลลกเขตวา เทสน นฏาเปส. อถสส สตรสโภชน ทตวา ต อาทาย คนตกาม เถร ทสวา " ภ ชถ ภนเต, อปรมป ทสสามาต เถร โภเชตวา ปน ปตตปร อทส. เถโร ต อาทาย " สามเณโร เม ฉาโตต ตรตตรโต วหาร ปายาส. ตทวส สตถา ปาโตว นกขมตวา คนธกฏย นสนโน อาวชเชส " อชช สขสามเณโร อปชฌายสส ปตตจวร ทตวา `สมณธมม กรสสามต นวตโต, นปผนน น โข ตสส กจจนต, โส ตณณเยว มคคผลาน ปตตภาว ทสวา อตตรป อปธาเรนโต " สกขสสตาย อชช อรหตต ปาปณตต, สารปตโต ปน `สามเณโร เม ฉาโตต เวเคน ภตต อาทาย นกขมต, สเจ อมสม อรหตต อปปตเต ภตต อาหรสสต, ๑. ส. ย. วหาเร.

Page 90: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 89

อมสส อนตราโย ภวสสต; มยา คนตวา ทวารโกฏเก อารกข คณหต วฏฏตต จนเตตวา คนธกฏโต นกขมม ทวารโกฏเก ตวา อารกข คณห. เถโรป ภตต อาหร. อถ น เหฏา วตตนเยเนว จตตาโร ป เห ปจฉ. ป หวสชชนาวสาเน สามเณโร อรหตต ปาปณ. สตถา เถร อามนเตตวา " คจฉ สารปตต, สามเณรสส เต ภตต เทหต อาห. เถโร คนตวา ทวาร อาโกเฏส. สามเณโร นกขมตวา อปชฌายสส วตต กตวา, " ภตตกจจ กโรหต วตเต, เถรสส ภตเตน อนตถกภาว ตวา สตตวสสโก กมาโร ตขณ เว อรหตต ปตโต นจาสนฏาน๑ ปจจเวกขนโต ภตตกจจ กตวา ปตต โธว. ตสม กาเล จตตาโร มหาราชาโน อารกข วสสชเชสส. จนทมสรยาป วมานาน ม จส. สกโกป อาว ชนฏาเน อารกข วสสชเชส. สรโย นภมชฌ อตกกนโตเยว ป าย. ภกข " สายณโห ป ายต, สามเณเรน อทาเนว ภตตกจจ กต; ก น โข อชช ปพพณโห พลวา ชาโต, สายณโห มนโทต วทส. สตถา อาคนตวา " กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา, " ภนเต อชช ปพพณโห พลวา ชาโต, สายณโห มนโท; สามเณเรน อทาเนว ภตต ภตต, อถ จ ปน สรโย นภมชฌ อตกกนโต ป ายตต วตเต, " ภกขเว เอวเมว โหต ป วนตาน สมณธมม กรณกาเล, อชช ห ๑. นพพานฏานนตป ทสสต.

Page 91: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 90

จตตาโร มหาราชาโน สมนตา อารกข คณหส, จนทมสรยา วมานาน คเหตวา อฏส, สกโก อาว ชนเก อารกข คณห, อหมป ทวารโกฏเก อารกข คณห; อชช สขสามเณโร มาตกาย อทก หรนเต อสกาเร อส อชช กโรนเต ตจฉเก จกกาทน กโรนเต ทสวา อตตาน ทเมตวา อรหตต ปตโตต วตวา อม คาถมาห " อทก ห นยนต เนตตกา, อสการา นมยนต เตชน, ทารร นมยนต ตจฉกา, อตตาน ทมยนต สพพตาต. ตตถ " สพพตาต: สวทา สเขน โอวทตพพา อนสาสตพพาต อตโถ. เสส เหฏา วตตนยเมว. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. สขสามเณรวตถ. ทณฑวคควณณนา นฏ ตา. ทสโม วคโค.

Page 92: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 91

๑๑. ชราวคควณณนา ๑. วสาขายสหายกาวตถ. (๑๑๘) " โก น หาโส กมานนโทต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต วสาขาย สหายกา อารพภ กเถส. สาวตถย กร ป จสตา กลปตตา " เอว อมา อปปมาทวหารนโย ภวสสนตต อตตโน อตตโน ภรยาโย วสาข มหาอปาสก ปฏจฉาเปสส. ตา อยยาน วา วหาร วา คจฉนตโย ตาย สทธเยว คจฉนต. ตา เอกสม กาเล " สตตาห สราฉโณ ภวสสตต ฉเณ สงฆฏเ, อตตโน อตตโน สามกาน สร ปฏยาเทสส. เต สตตาห สราฉณ กฬตวา อฏเม ทวเส กมมนตกรยาย นกขนตา อคมส. ตาป อตถโย " มย สามกาน สมมขา สร ปาต น ลภมหา, อวเสสสรา จ อตถ, อม, ยถา เต น ชานนต, ตถา ปวสสามาต วสาขาย สนตก คนตวา " อจฉาม อยเย อยยาน ทฏ นต วตวา, " สาธ อมมา, เตนห กตตพพกจจาน กตวา นกขมถาต วตเต, ตาย สทธ คนตวา ปฏจฉนนากาเรน สร นหราเปตวา อยยาเน ปวตวา มตตา วจรส. วสาขา " อยตต อมาห กต, อทาน `สมณสส โคตมสส สาวกา สร ปวตวา วจรนตต ตตถยาป ครหสสนตต จนเตตวา ตา อตถโย อาห " อมมา อยตต โว

Page 93: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 92

กต, มมป อยโส อปปาทโต, สามกาป โว กชฌสสนต, อทาน ก กรสสถาต. " คลานาลย ทสสยสสาม อยเยต. " เตนห ป ายสสถ สเกน กมเมนาต. ตา เคห คนตวา คลานาลย กรส. อถ ตาส สามกา " อตถนนามา จ อตถนนามา จ กหนต ปจฉตวา " คลานาต สตวา " อทธา เอตาห อวเสสสรา ปตา ภวสสตต สลลกเขตวา ตา โปเถตวา อนยพยสน ปาเปสส. ตา อปรสมป ฉณวาเร ตเถว สร ปาตกามา วสาข อปสงกมตวา " อยเย อยยาน โน เนหต วตวา " ปพเพป เม ตมเหห อยโส อปปาทโต, คจฉถ, น โว อห เนสสามต ตาย ปฏกขตตา " อทาน เอว น กรสสามาต สมสสาเสตวา ปน ต อปสงกมตวา อาหส " อยเย พทธปช กาตกามมห, วหาร โน เนหต. " อทาน อมมา ยชชต, คจฉถ, ปรวจฉ กโรถาต. ตา จงโกฏเกห คนธมาลาทน๑ คาหาเปตวา สราปณเณ มฏ วารเก หตเถห โอลมเพตวา มหาปเฏ ปารปตวา วสาข อปสงกมตวา ตาย สทธ วหาร ปวสมานา เอกมนต นสทตวา มฏ วารเกเหว สร ปวตวา วารเก ฉฑเฑตวา ธมมสภาย สตถ ปรโต นสทส. วสาขา " อมาส ภนเต ธมม กเถถาต อาห. ตาป มทเวเคน กมปมานสรรา " นจจสสาม คายสสามาต จตต อปปาเทสส. อเถกา มารกายกา เทวตา " อทาน อมาส สรเรส อธมจจตวา สมณสส โคตมสส ปรโต วปปการ ทสเสสสามต จนเตตวา ตาส สรเรส อธมจจ. ตาส เอกจจา สตถ ปรโต ๑. ส. ย. คนธมาลา.

Page 94: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 93

ปาณ ปหรตวา หสตต, เอกจจา นจจต อารภส. สตถา " กมทนต อาวชเชนโต ต การณ ตวา " น อทาน มารกายกาน โอตาร ลภต ทสสาม, น ห มยา เอตตก กาล ปารมโย ปเรนเตน มารกายกาน โอตาร ลาภตถาย ปรตาต ตา สเวเชต ภมกโลมโต รส๑ วสสชเชส. ตาวเทว อนธการตมสา อโหส. ตา ภตา อเหส มรณภยตชชตา. เตน ตาส กจฉย สรา ชร. สตถา นสนนปลลงเก อนตรหโต สเนรมทธน ตวา อณณาโลมโต รส วสสชเชส. ตขณ เว จนทสหสสคคมน วย อโหส. อถ สตถา ตา อตถโย อามนเตตวา " ตมเหห มม สนตก อาคจฉมานาห ปมตตาห อาคนต น วฏฏต, ตมหาก ห ปมาเทเนว มารกายกา เทวตา โอตาร ลภตวา ตมเห หสาทน อกรณฏาเน หสาทน การาเปส, อทาน ตมเหห ราคาทน อคคน นพพาปนตถาย อสสาห กาต วฏฏตต วตวา อม คาถมาห " โก น หาโส, กมานนโท, นจจ ปชชลเต สต; อนธกาเรน โอนทธา ปทป น คเวสถาต. ตตถ " อานนโทต: ตฏ . อท วตต โหต " อมสม โลกสนนวาเส ราคาทห เอกาทสห อคคห นจจ ปชชลเต สต, โก น ตมหาก หาโส วา ตฏ วา ? นน เอส อกตตพพรโปเยว. อฏวตถเกน ห อวชชนธกาเรน โอนทธา ตมเห ตสส อนธการสส วธมนตถาย กการณา าณปทป น คเวสถ, น กโรถาต. ๑. ส. ย. รสม.

Page 95: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 94

เทสนาวสาเน ป จสตา อตถโย โสตาปตตผเล ปตฏหส. สตถา ตาส อจลสทธาย ปตฏ ตภาว ตวา สเนรมตถกา โอตรตวา พทธาสเน นสท. อถ น วสาขา อาห " ภนเต สรา นาเมสา ปาปกา, เอวรปา ห นาม อมา อตถโย ตมหาทสสส พทธสส ปรโต นสทตวา อรยาปถมตตป สณาเปต อสกโกนตโย อฏาย ปาณ ปหรตวา หสตคตนจจาทน กาต อารภสต. สตถา " อาม วสาเข ปาปกาเอว เอสา สรา นาม, เอต ห นสสาย อเนกสตา๑ อนยพยสน ปตตาต วตวา, " กทา ปเนสา ภนเต อปปนนาต วตเต, ตสสา อปปตต วตถาเรน กเถต อตต อาหรตวา กมภชาตก๒ กเถสต. วสาขายสหายกาวตถ. ๒. สรมาวตถ. (๑๑๙) " ปสส จตตกต พมพนต อม ธมมเทสน สตถา เวฬวเน วหรนโต สรม อารพภ กเถส. สา กร ราชคเห อภรปา คณกา เอกสม อนโตวสเส สมนเสฏ ปตตสส ภรยาย ปณณกเสฏ ธตาย อตตราย นาม อปาสกาย อปรชฌตวา ต ปสาเทตกามา ตสส เคเห ภกขสงเฆน สทธ กตภตตกจจ สตถาร ขมาเปตวา ตทวส ทสพลสส ๑. ส. ย. อเนเก สตตา. ๒. ข. ชา. ๒๗/๔๗๗. ตทฏกถา. ๗/๑๙๑.

Page 96: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 95

ภตตานโมทน สตวา " อกโกเธน ชเน โกธ, อสาธ สาธนา ชเน, ชเน กทรย ทาเนน, สจเจนาลกวาทนนต คาถาปรโยสาเน โสตาปตตผล ปาปณ. อยเมตถ สงเขโป. วตถารกถา ปน โกธวคเค อนโมทนคาถาวณณนายเมว อาวภวสสต. เอว โสตาปตตผล ปตวา ทสพล นมนเตตวา ปนทวเส มหาทาน ทตวา สงฆสส อฏกภตต นพทธ เปส. อาทโต ปฏาย นพทธ อฏ ภกข เคห คจฉนต. " สปป คณหาถ, ขร คณหาถาต อาทน วตวา เตส ปตเต ปเรต. เอเกน ลทธ ตณณป จตนนป ปโหต. เทวสก โสฬสกหาปณปรพพเยน ปณฑปาโต ทยต. อเถกทวส เอโก ภกข ตสสา เคเห อฏกภตต ภ ชตวา ตโยชนมตถเก เอก วหาร อคมาส. อถ น สาย เถรปฏาเน นสนน ภกข ปจฉส " อาวโส กห ภกข คเหตวา อาคโตสต. " สรมาย อฏกภตต เม ภตตนต. " มนาป กตวา เทต อาวโสต. " น สกกา ตสสา ภตต วณเณตต, อตวย ปณต กตวา เทต, เอเกน ลทธ ตณณป จตนนป ปโหต; ตสสา ปน เทยยธมมโตป ทสสนเมว อตตรตร, สา ห เอวรปา จ เอวรปา จาต ตสสา คเณ กเถส. อเถโก ภกข ตสสา คณกถ สตวา อทสสเนเนว สเนห อปปาเทตวา " มยา คนตวา ต ทฏ วฏฏตต อตตโน วสสคค กเถตวา ต ภกข ตก ปจฉตวา " เสว อาวโส

Page 97: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 96

ตสม เคเห ตว๑ สงฆตเถโร หตวา อฏกภตต ลภสสสต สตวา ตขณ เว ปตตจวรมาทาย ปกกนโต, ปาโตว อรเณ อคคเต, สลากคค ปวสตวา โต สงฆตเถโร หตวา ตสสา เคเห อฏกภตต ลภ. โย ปเนโส ภกข หโย ภ ชตวา ปกกาม, ตสส คตเวลายเมวสสา สรเร โรโค อปปชช; ตสมา สา อาภรณาน โอม จตวา นปชช. อถสสา ทาสโย อฏกภตต ลภตวา อาคเต ภกข ทสวา อาโรเจสส. สา สหตถา ปตเต คเหตวา นสทาเปต วา ปรวสต วา อสกโกนต ทาสโย อาณาเปส " อมมา ปตเต คเหตวา อยเย นสทาเปตวา ยาค ปาเยตวา ขชชก ทตวา ภตตเวลาย ภตตสส ปตเต ปเรตวา เทถาต. ตา " สาธ อยเยต ภกข ปเวเสตวา ยาค ปาเยตวา ขชชก ทตวา ภตตเวลาย ภตตสส ปตเต ปเรตวา ตสสา อาโรเจสส. สา " ม ปรคคเหตวา เนถ, อยเย วนทสสามต วตวา ตาห ปรคคเหตวา ภกขน สนตก นตา ปเวธมาเนน สรเรน ภกข วนท. โส ภกข ต โอโลเกตวา จนเตส " คลานาย ตาว อย เอตสสา รปโสภา, อโรคกาเล ปน สพพาภรณปฏมณฑตาย อมสสา กทส รปสมปตตต. อถสส อเนกวสสโกฏสนนจโต กเลโส สมทาจร. โส อน มโน (๒) หตวา ภตต ภ ชต อสกโกนโต ปตตมาทาย วหาร คนตวา ปตต ปธาย เอกมนเต เปตวา จวร อตถรตวา นปชช. อถ น เอโก สหายโก ภกข ยาจนโตป โภเชต นาสกข. โส ฉนนภตโต ๑. ย. ตวา. ๒. ส. ย. อ าณ.

Page 98: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 97

อโหส. ตทวสเมว สายณหสมเย สรมา กาลมกาส. ราชา สตถ สาสน เปเสส " ภนเต ชวกสส กนฏภคน สรมา กาลมกาสต. สตถา ต สตวา ร โ สาสน ปหณ " สรมาย ฌาปนกจจ นตถ, อามกสสาเน ต, ยถา กากสนขา๑ น ขาทนต; ตถา นปชชาเปตวา รกขาเปถาต. ราชา ตถา อกาส. ปฏปาฏยา ตโย ทวสา อตกกนตา, จตตเถ ทวเส สรร อทธมาย. นวห วณมเขห ปฬวา ปคฆรส. สกลสรร ภนน สาลภตตจาฏ วย อโหส. ราชา นคเร เภร จาราเปส " เปตวา เคหรกขทารเก สรมาย ทสสนตถ อนาคจฉนตาน อฏกหาปณทณโฑต, สตถ สนตก จ เปเสส " พทธปปมโข กร ภกขสงโฆ สรมาย ทสสนตถ อาคจฉตต. สตถา ภกขน อาโรจาเปส "สรมาย ทสสนตถ คมสสามาต. โสป ทหรภกข จตตาโร ทวเส กสสจ วจน อคคเหตวา ฉนนภตโตว นปชช. ปตเต ภตต ปตก ชาต, ปตเต มล อฏห. อถ น โส สหายกภกข๒ อปสงกมตวา " อาวโส สตถา สรมาย ทสสนตถ คจฉตต อาห. โส ตถา ฉาตชฌตโตป " สรมาต วตตปเทเยว สหสา อฏหตวา " ก ภณสต อาห; " สตถา สรม ทฏ คจฉต, ตวป คมสสสต วตเต, " อาม คมสสามต ภตต ฉฑเฑตวา ปตต โธวตวา ถวกาย ปกขปตวา ภกขสงเฆน สทธ อคมาส. สตถา ภกขสงฆปรวโต เอกปสเส อฏาส. ภกขนสงโฆป ราชปรสาป๓ ๑. ส. กากสนขาทโย. ย. กากาทโย. ๒. ส. ย. เสสสหายกา ภกข...อาหส. ๓. ส. ราชปรสาป.

Page 99: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 98

อปาสกปรสาป อปาสกาปรสาป เอเกกปสเส อฏส. สตถา ราชาน ปจฉ " กา เอสา มหาราชาต. " ภนเต ชวกสส ภคน สรมา นามาต. " สรมา เอสาต. " อาม ภนเตต. " เตนห นคเร เภร จาราเปห `สหสส ทตวา สรม คณหาตต. ราชา ตถา อกาส. เอโกป " อหนต วา " อหนต วา วทนโต นาม นาโหส. ราชา สตถ อาโรเจส " น คณหนต ภนเตต. " เตนห มหาราช อคฆ โอหาเรหต. ราชา " ป จสตาน ทตวา คณหาตต เภร จาราเปส; (๑) ก จ คณหนก อทสวา " อฑฒเตยยาน สตาน, เทว สตาน, สต, ป าส, ป จวสตกหาปเณ, ทสกหาปเณ, ป จกหาปเณ, กหาปณ, อฑฒ, ปาท, มาสก, กากณก ทตวา สรม คณหาตต เภร จาราเปตวา " มธาป คณหาตต เภร จาราเปส. " อหนต วา "อหนต วา วทนโต นาม นาโหส. ราชา " มธาป ภนเต คณหนโต นาม นตถต อาห. สตถา " ปสสถ ภกขเว มหาชนสส ปย มาตคาม, อมสมเยว นคเร สหสส ทตวา ปพเพ เอกทวส ลภส, อทาน มธา คณหนโตป นตถ, เอวรป นาม รป ขยวยปปตต, ปสสถ ภกขเว อาตร อตตภาวนต วตวา อม คาถมาห " ปสส จตตกต พมพ อรกาย สมสสต อาตร พหสงกปป, ยสส นตถ ธว ตต. ตตถ จตตกตนต: กตจตตก วตถาภรณมาลาลงการาทห ๑. ส. ย. เภร จาราเปตวา.

Page 100: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 99

จตตกตนต๑ อตโถ. พมพนต: ทฆาทยตตฏาเนส ทฆาทห องคปจจงเคห สณ ต อตตภาว. อรกายนต: นวนน วณมขาน วเสน อรภตกาย. สมสสตนต: ตห อฏ สเตห สมสสต. อาตรนต: สพพกาล อรยาปถาทห ปรหรตพพตาย นจจคลาน. พหสงกปปนต: มหาชเนน พหธา สงกปปต. ยสส นตถ ธว ตต: ยสส ธวภาโว วา ตภาโว วา นตถ, เอกนเตน เภทนวกกรณวทธสนธมมเมว ต อท ปสสถาต อตโถ. เทสนาวสาเน จตราสตยา ปาณสหสสาน ธมมาภสมโย อโหส. โสป ภกข โสตาปตตผเล ปตฏหต. สรมาวตถ. ๓. อตตรตเถรวตถ. (๑๒๐) " ปรชณณมท รปนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต อตตรตเถร นาม อารพภ กเถส. เถร กร วสวสสสตกา ชาตยา ปณฑาย จรตวา ลทธปณฑปาตา อนตรวถย เอก ภกข ปสสตวา ปณฑปาเตน อาปจฉตวา ตสส อปฏกขปตวา คณหนตสส สพพ ทตวา นราหารา อโหส; เอว ทตเยป ตตเยป ทวเส ตสเสว ภกขโน ตสมเยว าเน ภตต ทตวา นราหารา อโหส; จตตเถ ทวเส ปน ๑. ส. ย. วจตตนต.

Page 101: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 100

ปณฑาย จรนต เอกสม สมพาธฏาเน สตถาร ทสวา ปฏกกมนต โอลมพนต อตตโน จวรกณณ อกกมตวา สณาต อสกโกนต ปรวตตตวา ปต. สตถา ตสสา สนตก คนตวา " ภคน ปรชณโณ เต อตตภาโว น จรสเสว ภชชสสตต วตวา อม คาถมาห " ปรชณณมท รป โรคนทธ ปภงคณ, ภชชต ปต สนเทโห, มรณนต ห ชวตนต. ตสสตโถ " ภคน อท ตว สรรสงขาต รป มหลลกภาเวน ปรชณณ, ต จ โข สพพโรคาน นวาสนฏานตเถน โรคนทธ; ยถา โข ปน ตรโณป สคาโล " ชรสคาโลต วจจต, ตรณาป คโฬจลตา " ปตลตาต วจจต; เอว ตทหชาต สวณณวณณมป สมาน นจจ ปคฆรณตเถน ปตกาย ปภงคณ. โส เอโส ปตโก สมาโน ตว เทโห `ภชชต น จรสเสว ภชชสสตต เวทตพโพ. กการณา? มรณนต ห ชวต: ยสมา สพพสตตาน ชวต มรณปรโยสานเมวาต วตต โหต. เทสนาวสาเน เถร โสตาปตตผล ปตตา. มหาชนสสาป สาตถกา เทสนา อโหสต. อตตรตเถรวตถ.

Page 102: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 101

๔. อธมานกภกขวตถ. (๑๒๑) " ยานมานต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต สมพหเล อธมานเก ภกข อารพภ กเถส. ป จสตา กร ภกข สตถ สนตเก กมมฏาน คเหตวา อร ปวสตวา ฆเฏนตา วายมนตา ฌาน นพพตเตตวา กเลสาน อสมทาจาเรน " ปพพชตกจจ โน นปผนนนต ม มานา " อตตนา ปฏลทธคณ สตถ อาโรเจสสามาต อาคจฉส. สตถา เตส พหทวารโกฏก ปตตกาเลเยว อานนทตเถร อาห " อานนท เอเตส ภกขน ปวสตวา มยา ทฏเน กมม นตถ, อามกสสาน คนตวา ตโต ปจจาคนตวา ม ปสสนตต. เถโร คนตวา เตส ตมตถ อาโรเจส. เต " ก อมหาก อามกสสาเนนาต อวตวาว " ทฆทสสนา พทเธน การณ ทฏ ภวสสตต อามกสสาน คนตวา ตตถ กณปาน ปสสนตา เอกาห ทวห ปตเตส กณเปส อาฆาต ปฏลภตวา ตขณ ปตเตส อลลสรเรส ราค อปปาทยส, ตสม ขเณ อตตโน สกเลสภาว ชานส. สตถา คนธกฏย นสนโนว โอภาส ผรตวา เตส สมมเข กเถนโต วย " ปฏรป น โข ภกขเว ตมหาก เอวรป อฏ สงฆาต ทสวา ราครต อปปาเทตนต วตวา อม คาถมาห " ยานมาน อปตถาน อลาพเนว สารเท กาโปตกาน อฏ น, ตาน ทสวาน กา รตต. ตตถ อปตถานต: ฉฑฑตาน. สารเทต: สรทกาเล

Page 103: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 102

วาตาตปปหตาน ตตถ ตตถ วปปกณณาน อลาพน วย. กาโปตกานต: กโปตกวณณาน. ตาน ทสวานาต: ตาน เอวรปาน อฏ น ทสวา ตมหาก กา รต, นน อปปมตตกมป กามรต กาต น วฏฏตเยวาต อตโถ เทสนาวสาเน เต ภกข ยถา ตาว อรหตต ปตวา ภควนต อภตถวมานา อาคนตวา วนทสต. อธมานกภกขวตถ. ๕. รปนนทตเถรวตถ. (๑๒๒) " อฏ น นคร กตนต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต ชนปทกลยาณ รปนนทตเถร อารพภ กเถส. สา กเรกทวส จนเตส " มยห เชฏภาตโก รชชสร ปหาย ปพพชตวา โลเก อคคปคคโล พทโธ ชาโต, ปตโตปสส ราหลกมาโร ปพพชโต, ภาตาป เม ปพพชโต, มาตาป เม ปพพชตา; อหป, เอตตเก าตคเณ ปพพชเต, เคเห ก กรสสาม, ปพพชสสามต. สา ภกขนปสสย อปสงกมตวา ปพพช าตสเนเหเนว, โน สทธาย; อภรปตาย ปน " รปนนทาต ป าย. สา " สตถา กร `รป อนจจ ทกข อนตตา; เวทนา, ส า, สงขารา, ว าณ อนจจ ทกข อนตตาต วทตต สตวา " เอว ทสสนเย ปาสาทเก มมาป รเป โทส กเถยยาต สตถ สมมขภาว

Page 104: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 103

น คจฉต. สาวตถวาสโน ปาโตว ทาน ทตวา สมาทนนโปสถา สทธตตราสงคา คนธมาลาทหตถา สายณหสมเย เชตวเน สนนปตตวา ธมม สณนต. ภกขนสงโฆป สตถ ธมมเทสนาย อปปนนจฉนโท วหาร คนตวา ธมม สณาต. ธมม สตวา นคร ปวสนตา สตถ คณกถ กเถนตาว ปวสนต. จตปปมาณเก ห โลกสนนวาเส อปปกาว เต สตตา; เยส ตถาคต ปสสนตาน ปสาโท น อปปชชต. รปปปมาณกา ห สตตา ตถาคตสส ลกขณานพย ชนปฏมณฑต สวณณวณณ สรร ทสวา ปสทนต. โฆสปปมาณกา อเนกาน ชาตสตาน นสสาย ปวตต สตถ คณโฆส เจว อฏงคสมนนาคต ธมมเทสนาโฆส จ สตวา ปสทนต. ลขปปมาณกาปสส จวราทลขต ปฏจจ ปสทนต. ธมมปปมาณกาป "เอวรป ทสพลสส สล, เอวรโป สมาธ, เอวรปา ป า; ภควา สลาทห คเณห อสโม อปปฏสโม อสมสโม อปปฏปคคโลต ปสทนต. เตส ตถาคตสส คณ กเถนตาน มข นปปโหต. รปนนทา ภกขนน เจว อปาสกาน จ สนตกา ตถาคตสส คณกถ สตวา จนเตส " อตวย เม ภาตกสส วณณ กเถนตเยว, เอกทวสป เม รเป โทส กเถนโต กตตก กเถสสต; ยนนนาห ภกขนห สทธ คนตวา อตตาน อทสเสตวาว ตถาคต ปสสตวา ธมม๑ สณตวา อาคจเฉยยนต. สา " อห อชช ธมมสสวน คมสสามต ๑. ส. ย. ธมมมสส.

Page 105: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 104

ภกขนน อาโรเจส. ภกขนโย " จรสส วต รปนนทาย สตถ อปฏาน คนตกามตา อปปนนา, อชช สตถา อม นสสาย วจตต ธมมเทสน เทเสสสตต ตฏมานสา ตมาทาย นกขมส. สา นกขนตกาลโต ปฏาย " อห อตตาน เนว ทสเสสสามต จนเตส. สตถา " อชช รปนนทา มยห อปฏาน อาคมสสต, กทส น โข ตสสา ธมมเทสนา สปปายาต จนเตตวา " รปครกา เอสา อตตภาเว พลวสเนหา, กณฏเกน กณฏกทธรณ วย รเปเนวสสา รปมทนมมทน สปปายนต สนนฏาน กตวา ตสสา วหาร ปวสนสมเย เอก อภรป อตถ โสฬสวสสทเทสก รตตวตถนวตถ สพพาภรณปฏมณฑต วชน คเหตวา อตตโน สนตเก ตวา วชมาน อทธพเลน อภนมมน. ต โข ปน อตถ สตถา เจว ปสสนต รปนนทา จ. ภกขนห สทธ วหาร ปวสตวา ภกขนน ปฏ ปสเส ตวา ป จปตฏ เตน สตถาร วนทตวา ภกขนน อนตเร นสนนา ปาทโต ปฏาย สตถาร โอโลเกนต ลกขณวจตต อนพย ชนสมชชล พยามปปภาปรกขตต สตถ สรร ทสวา ปณณจนทสสสรก มข โอโลเกนต สมเป ต อตถรป อททส. สา ต โอโลเกตวา อตตภาว โอโลเกนต สวณณราชหสยา ปรโต กากสทส อตตาน อวม . อทธมยรป ทฏกาลโต ปฏาเยว ห ตสสา อกขน ภมส. สา " อโห อมสสา เกสา โสภา, อโห ลลาฏ โสภนต๑ สพเพส สรรปปเทสาน ๑. ส. ย. นลาฏา โสภาต.

Page 106: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 105

รปสรยา สมากฑฒตจตตา ตสม รเป พลวสเนหา อโหส. สตถา ตสสา ตตถ อภรต ตวา ธมม เทเสนโตว ต รป โสฬสวสสทเทสกภาว อตกกมตวา วสตวสสทเทสก กตวา ทสเสส. รปนนทา โอโลเกตวา " น วตท รป ปรมสทสนต โถก วรตตจตตา อโหส. สตถา อนกกเมเนว ตสสา อตถยา สก วชาตวณณ มชฌมตถวณณ มหลลกตถวณณ ชราชณณมหลลกตถวณณนต. สาป อนปพเพเนว " อทป อนตรหต, อทป อนตรหตนต ชราชณณกาเล ต วรชชมานา ขณฑทนต ปลตสร โอภคค โคปานสวงก ทณฑปรายน ปเวธมาน ทสวา อตวย วรชช. อถ สตถา ต พยาธนา อภภต กตวา ทสเสส. สา ตขณ เว ทณฑ จ ตาลปณณ จ ฉฑเฑตวา มหาวรว วรวมานา ภมย ปตตวา สเก มตตกรเส นมคคา อปราปร ปรวตต. รปนนทา ต ทสวา อตวย วรชช. สตถา ตสสา อตถยา มรณ ทสเสส. สา ตขณ เว อทธมาตกภาว อาปชช. นวห วณมเขห ปพพวฏฏโย เจว ปฬวา จ ปคฆรส. กากาทโย สนนปตตวา วลมปส. รปนนทา ต โอโลเกตวา " อย อตถ อมสมเยว าเน ชร ปตตา พยาธ ปตตา มรณ ปตตา, อมสสาป อตตภาวสส เอวเมว ชราพยาธมรณาน อาคมสสนตต อตตภาว อนจจโต ปสส. อนจจโต ทฏตตาเอว ปน ทกขโต อนตตโต ทฏโเยว โหต. อถสสา ตโย ภวา อาทตตา วย ควาย พทธกณป วย จ อปฏหส. กมมฏานาภมข จตต ปกขนท. สตถา ตาย

Page 107: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 106

Page 108: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 107

ชรณลกขณาย ชราย มรณลกขณสส มจจโน อาโรหสมปทาทน ปฏจจ มชชนลกขณสส มานสส สกตกรณวนาสนลกขณสส มกขสส จ โอทหนตถาย นคร กต. เอวรโปเอว ห เอตถ กายกเจตสโก อาพาโธ โอทหโต, อโต อทธ ก จ คยหปค นตถต. เทสนาวสาเน เถร อรหตต ปาปณ. มหาชนสส สาตถกา ธมมเทสนา อโหสต. รปนนทตเถรวตถ. ๖. มลลกาเทววตถ. (๑๒๓) " ชรนต เว ราชรถา สจตตาต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต มลลก เทว อารพภ กเถส. สา กร เอกทวส นหานโกฏก ปวฏา มข โธวตวา โอนตสรรา ชงฆา โธวต อารภ. ตาย จ สทธเยว ปวฏโ เอโก วลลภสนโข อตถ. โส ต ตถา โอนต ทสวา อสทธมมสนถว กาต อารภ. สา ตสส๑ ผสส สาทยนต อฏาส. ราชา อปรปาสาเท วาตปาเนน โอโลเกนโต ต ทสวา ตโต อาคตกาเล " นสส วสล, กสมา เอวรปมกาสต อาห. " ก มยา กต เทวาต. " สนเขน สทธ ๑. ส. ย. " ตสสาต นตถ.

Page 109: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 108

สนถโวต. " นตเถต เทวาต. " มยา สาม ทฏ, นาห ตว สททหสสาม, นสส วสลต. " มหาราช โย โกจ อม โกฏก ปวฏโ อมนา วาตปาเนน โอโลเกนตสส เอโกว ทวธา ป ายตต. " อภต กเถส ปาเปต. " เทว๑ สเจ เม น สททหส, เอต โกฏก ปวส, อหนต อมนา วาตปาเนน โอโลเกสสามต. ราชา มนทธาตโก ตสสา วจน สททหตวา โกฏก ปาวส. สาป โข เทว วาตปาเน ตวา โอโลเกนต " อนธพาล มหาราช กนนาเมต อชกาย สทธ สนถว กโรสต อาห, " นาห ภทเท เอวรป กโรมต วตเตป, " มยาป สาม ทฏ, นาห ตว สททหสสามต อาห. ต สตวา ราชา " อทธา อม โกฏก ปวฏโ เอโกว ทวธา ป ายตต สททห. มลลกา จนเตส " อย ราชา อนธพาลตาย มยา ว จโต, ปาป เม กต, อย จ เม อภเตน อพภาจกขโต, อท จ เม กมม สตถาป ชานสสต, เทว อคคสาวกาป อสต มหาสาวกาป ชานสสนต; อโห วต เม ภารย กมม กตนต. อย กร ร โ อสทสทาเน สหายกา อโหส. ตตถ จ เอกทวส กตปรจจาโค ธนสส จททสโกฏอคฆนโก อโหส. ตถาคตสส เสตจฉตต นสทนปลลงโก อาธารโก ปาทปนต อมาน ปน จตตาร อนคฆาเนว อเหสส. สา มรณกาเล เอวรป มหาปรจจาค อนนสสรตวา ตเทว ปาปกมม อนสสรนต กาล กตวา อวจมห นพพตต. ร โ ปน สา อตวย ปยา อโหส. โส พลวโสกาภภโต ตสสา สรรกจจ ๑. ส. ย. " เทวาต นตถ.

Page 110: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 109

กาเรตวา " นพพตตฏานมสสา ปจฉสสามต จนเตตวา สตถ สนตก อคมาส. สตถา, ยถา โส อาคตการณ น สรต; ตถา อกาส. โส สตถ สนตเก สาราณย ธมมกถ สตวา ปมสส; เคห ปวฏกาเล สรตวา " อห ภเณ `มลลกาย นพพตตฏาน ปจฉสสามต สตถ สนตก คนตวา ปมฏโ, เสว๑ ปน ปจฉสสามต ปนทวเสป อคมาส. สตถาป ปฏปาฏยา สตต ทวสาน, ยถา โส๔ น สรต; ตถา อกาส. สาป สตตาหเมว นรเย ปจตวา อฏเม ทวเส ตโต จตา ตสตภวเน นพพตต. กสมา ปนสส สตถา[๒]

อสรณภาว อกาส? สา กรสส อตวย ปยา อโหส มนาปา; ตสมา ตสสา นรเย นพพตตภาว สตวา " สเจ เอวรปา สทธาสมปนนา นรเย นพพตตา, ทาน ทตวา ก กรสสามต มจฉาทฏ คเหตวา ป จนน ภกขสตาน เคเห ปวตต นจจภตต หราเปตวา นรเย นพพตเตยย; เตนสส สตถา สตตาห อสรณภาว กตวา อฏเม ทวเส ปณฑาย จรนโต สยเมว ราชทวาร อคมาส. ราชา " สตถา อาคโตต สตวา นกขมตวา ปตต อาทาย ปาสาท อภรหต อารภ. สตถา ปน รถสาลาย นสทต อาการ ทสเสส. ราชา สตถาร ตตเถว นสทาเปตวา ยาคขชชเกน ปฏมาเนตวา วนทตวา นสนโนว " ภนเต อห `มลลกาย เทวยา นพพตตฏาน ปจฉสสามต อาคนตวา ปมฏโ; กตถ น โข สา ภนเต นพพตตาต. " ตสตภวเน มหาราชาต. " ภนเต ตาย๓ ตสตภวเน อนพพตตยา๔ โก ๑. ส. ย. เสวทาน. ๒. ส. ย. เอตถนตเร `สตตาหนต อตถ. ๓. ตสสาต ยตตตร. ๔. อนพพตตายาต ปเทน ภวตพพ.

Page 111: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 110

อ โ นพพตตสสต, ภนเต นตถ ตาย สทสา อตถ; ตสสา ห นสนนฏานาทส `เสว ตถาคตสส อท ทสสาม, อท กรสสามต ทานสวธาน เปตวา อ กจจเมว นตถ; ภนเต ตสสา ปรโลก คตกาลโต ปฏาย สรร เม น วหตต. อถ น สตถา " มา จนตย มหาราช, สพเพส ธวธมโม อยนต วตวา " อย มหาราช รโถ กสสาต ปจฉ. ราชา สรส อ ชล ปตฏเปตวา " ปตามหสส เม ภนเตต [อาห.] " อย กสสาต. " ปต เม ภนเตต. " อย ปน รโถ กสสาต. "มม ภนเตต. เอว วตเต สตถา "มหาราช ตว ปตามหสส รโถ เกน การเณน ตว ปต รถ น ปาปณ, ตว ปต รโถ ตว รถ น ปาปณ; เอวรปสส นาม กฏกลงครสสาป ชรา อาคจฉต, กมงค ปน อตตภาวสส; มหาราช สปปรสธมมสเสว ห ชรา นตถ, สตตา ปน อชรณกา นาม นตถต วตวา อม คาถมาห " ชรนต เว ราชรถา สจตตา, อโถ สรรมป ชร อเปต, สต จ ธมโม น ชร อเปต, สนโต หเว สพภ ปเวทยนตต. ตตถ เวต:๑ นปาโต. สจตตาต: สตตห รตเนห อปเรห จ รถาลงกาเรห สฏ จตตา ราชนป รถา ชรนต. สรรมปต: น เกวล รถาเอว, อท สปฏชคคต สรรป ขณฑจจาทน ปาปณาต ๑. โปราณโปตถเก " หเวต ปาโ.

Page 112: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 111

ชร อเปต. สต จาต: พทธาทน ปน สนตาน นววโธ โลกตตรธมโม จ ก จ อปฆาต น กโรต ชร น อเปต นาม. ปเวทยนตต. เอว สนโต พทธาทโย สพภ ปณฑเตห สทธ กเถนตต อตโถ. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มลลกาเทววตถ. ๗. โลฬทายตเถรวตถ.๑ (๑๒๔) " อปปสสตาย ปรโสต อม ธมมเทสน สตถา เชตวเน วหรนโต โลฬทายตเถร อารพภ กเถส. โส กร มงคล กโรนตาน เคห คนตวา " ตโรกฑเฑส ตฏนตต อาทนา นเยน อวมงคล กเถส, อวมงคล กโรนตาน เคห คนตวา, ตโรกฑฑาทส กเถตพเพส, " ทาน จ ธมมจรยา จาต อาทนา นเยน มงคลคาถา วา " ยงก จ วตต อธ วา หร วาต รตนสตต วา กเถส. เอว เตส เตส าเนส " อ กเถสสามต อ กเถนโตป " อ กเถมต น ชานาต. ภกข ตสส กถ สตวา สตถ อาโรเจส " ก๒ ภนเต โลฬทาย มงคลามงคลฏาเนส อ สม กเถตพเพ อ เมว กเถตต. สตถา " น ภกขเว อทาเนเวส ๑. ส. ย. ลาฬทายตเถรวตถ. ๒. กนต อตเรกปเทน ภวตพพ.

Page 113: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 112

เอว กเถต, ปพเพป อ สม กเถตพเพ อ เมว กเถสต วตวา เตห ยาจโต๑ อตต อาหร: อตเต พาราณสย อคคทตตสส นาม พราหมณสส ปตโต โสมทตตกมาโร นาม ราชาน อปฏห. โส ตสส ปโย อโหส มนาโป. พราหมโณ ปน กสกมม นสสาย ชวต. ตสส เทว โคณา อเหสส, เตส เอโก มโต. พราหมโณ ปตต อาห "ตาต โสมทตต ราชาน เม ยาจตวา เอก โคณ อาหราต. โสมทตโต " สจาห ราชาน ยาจสสาม, ลหภาโว เม ป ายสสตต จนเตตวา " ตมเหเยว ตาต ราชาน ยาจถาต วตวา, " เตนห ตาต ม คเหตวา ยาหต วตเต๒, จนเตส " อย พราหมโณ ทนธป โ `อภกกม ปฏกกมาต วจนมตตป น ชานาต, อ สม วตตพเพ อ เมว วทต; สกขาเปตวา ต เนสสามต. โส ต อาทาย วรณตถมภก นาม สสาน คนตวา ตณกลาเป พนธตวา " อย ราชา, อย อปราชา, อย เสนาปตต๓ กตวา ปฏปาฏยา ปต ทสเสตวา " ตมเหห ราชกล คนตวา เอว อภกกมตพพ, เอว ปฏกกมตพพ; เอว นาม ราชา วตตพโพ, เอว อปราชา; ราชาน อปสงกมตวา `ชยต มหาราชาต๔ เอว วตวา อม คาถ วตวา โคณ ยาเจยยาถาต คาถ อคคณหาเปส ๑. ส. ย. "เตห ยาจโตต นตถ. ๒. ส. วตโต. ๓. ส. เสนาปตต นามาน กตวา. ๔. ส. ย. `ชยต ภว มหาราชาต วตวา เอว ตวา...

Page 114: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 113

" เทว เม โคณา มหาราช, เยห เขตต กสาม เส, เตส เอโก มโต เทว, ทตย เทห ขตตยาต. โส สวจฉรมตเตน ต คาถ ปคณ กตวา ปคณภาว ปตตสส อาโรเจตวา, " เตนห ตาต ก จเทว ปณณาการ อาทาย อาคจฉถ, อห ปรมตร คนตวา ร โ สนตเก สสามต วตเต, " สาธ ตาตาต ปณณาการ คเหตวา โสมทตตสส ร โ สนตเก ตกาเล อสสาหปปตโต ราชกล คนตวา, ร า ตฏจตเตน กตปฏสมโมทโน " ตาต จรสส วต อาคตตถ, อทมาสน, นสทตวา วทถ, เยนตโถต วตเต, อม คาถมาห " เทว เม โคณา มหาราช, เยห เขตต กสาม เส, เตส เอโก มโต เทว, ทตย คณห ขตตยาต. ร า " ก วเทส ตาต, ปน วเทหต วตเตป, ตเมว คาถมาห. ราชา เตน วรชฌตวา กถตภาว ตวา สต กตวา " โสมทตต ตมหาก เคเห พห ม เ โคณาต วตวา, " ตมเหห ทนนา พห ภวสสนต เทวาต วตเต, โพธสตตสส ตสตวา พราหมณสส โสฬส โคเณ อลงการภณฑก นวาสนคาม จสส พรหมเทยย ทตวา มหนเตน ยเสน พราหมณ อยโยเชส. สตถา อม ธมมเทสน อาหรตวา " ตทา ราชา อานนโท อโหส, พราหมโณ โลฬทาย, โสมทตโต อหเมวาต ชาตก สโมธาเนตวา " น ภกขเว อทาเนว, ปพเพเปส อตตโน

Page 115: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 114

อปปสสตตาย, อ สม วตตพเพ, อ เมว วทต,๑ อปปสสตปรโส ห พลพททสทโส นาม โหตต วตวา อม คาถมาห " อปปสสตาย ปรโส พลพทโทว ชรต, มสาน ตสส วฑฒนต, ป า ตสส น วฑฒตต. ตตถ อปปสสตายนต: เอกสส วา ทวนน วา ปณณาสกาน อถวา ปน สตตวคคาน๒ สพพนตเมน ปรจเฉเทน เอกสส วา ทวนน วา สตตานป อภาเวน อปปสสโต อย. อปป๓ กมมฏาน ปน อคคเหตวา อนย ชนโต พหสสโตว. พลพทโทว ชรตต: ยถา ห พลพทโท ชรมาโน วฑฒมาโน เนว มาตาปตน, น เสสาตกาน อตถาย วฑฒต, อถโข นรตถกเมว ชรต; เอวเมว อยมป น อปชฌายวตต กโรต, น อาจรยวตต, น อาคนตกวตตาทน, น ภาวนามตตมป อนย ชต, นรตถกเมว ชรต. มสาน ตสส วฑฒนตต: ยถา พลพททสส " ยคนงคลาทน วหต อสมตโถ เอโสต อร เ วสสฏสส ตตเถว วจรนตสส ขาทนตสส ปวนตสส มสาน วฑฒนต; เอวเมว อมสสาป อปชฌายาทห วสสฏสส สงฆ นสสาย จตตาโร ปจจเย ลภตวา อทรวเรจนาทน กตวา กาย โปเสนตสส มสาน วฑฒนต, ถลสรโร หตวา วจรต. ป า ตสสาต: โลกยโลกตตรา ปนสส ป า เอกงคลมตตาป น วฑฒต. อร เ ปน คจฉลตาทน วย๔ ๑. วเทสต. ยตตตร. ๒. ส. ย. วคคาน. ๓. อปปนต อตเรกปเทน ภวตพพ. ๔. ส. ย. วยสส.

Page 116: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 115

ฉทวาราน นสสาย ตณหา เจว นววธมาโน จ วฑฒตต อตโถ. เทสนาวสาเน มหาชโน โสตาปตตผลาทน ปาปณต. โลฬทายตเถรวตถ. ๘. ปมโพธวตถ. (๑๒๕) " อเนกชาตสสารนต อม ธมมเทสน สตถา โพธรกขมเล นสนโน อทานวเสน อทาเนตวา อปรภาเค อานนทตเถเรน ปฏโ๑ กเถส. โส ห โพธรกขมเล นสนโน, สรเย อนตถงคเตเยว, มารพล วธมตวา ปมยาเม ปพเพนวาสปฏจฉาทก ตม ปทาเลตวา มชฌมยาเม ทพพจกข วโสเธตวา ปจฉมยาเม สตเตส การ ต ปฏจจ ปจจยากาเร าณ โอตาเรตวา ต อนโลมปฏโลมวเสน สมมสนโต อรณคคมนเวลาย สห อจฉรเยห๒ สมมาสมโพธ อภสมพชฌตวา อเนเกห พทธสตสหสเสห อวชหต อทาน อทาเนนโต อมา คาถา อภาส " อเนกชาตสสาร สนธาวสส อนพพส คหการ คเวสนโต, ทกขา ชาต ปนปปน; คหการก ทฏโส, ปน เคห น กาหส, ๑. ส. ย. อานนทตเถรสส อทานคาถาวตถ. ๒. ส. ย. " สห อจฉรเยหต นตถ.

Page 117: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 116

สพพา เต ผาสกา ภคคา, คหกฏ วสงขต, วสงขารคต จตต, ตณหาน ขยมชฌคาต. ตตถ คหการ คเวสนโตต: อห อมสส อตตภาวสงขาตสส เคหสส การก ตณหาวฑฒก คเวสนโต, เยน าเณน สกกา โส ทฏ ตสส โพธาณสสตถาย ทปงกรปาทมเล กตาภนหาโร เอตตก กาล อเนกชาตสสาร อเนกชาตสตสหสสสงขย อม สสารวฏฏ อนพพส ต าณ อวนทนโต อลภนโตเยว สนธาวสส สสร อปราปร อนวจรนต อตโถ. ทกขา ชาต ปนปปนนต อท คหการกคเวสนสส การณวจน. ยสมา ชราพยาธมรณมสสตาย ชาต นาเมสา ปนปปน อปคนต ทกขา, น จ สา ตสม อทฏเ นวตตต; ตสมา ต คเวสนโต สนธาวสสนต อตโถ. ทฏโสต: สพพ ตาณ ปฏวชฌนเตเนว มยา อทาน ทฏโ อส. ปน เคหนต: ปน อมสม สสารวฏเฏ อตตภาวสงขาต มม เคห น กาหส. สพพา เต ผาสกา ภคคาต: ตว สพพา อวเสสกเลส- ผาสกา มยา ภคคา. คหกฏ วสงขตนต: อมสส ตยา กตสส อตตภาวเคหสส อวชชาสงขาต กณณกามณฑลป มยา วทธสต. วสงขารคต จตตนต: อทาน มม จตต วสงขาร นพพาน อารมมณกรณวเสน คต อนปวฏ. ตณหาน ขยมชฌคาต: ตณหาน ขยสงขาต อรหตต อธคโตสมต อตโถ. ปมโพธวตถ.

Page 118: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 117

๙. มหาธนเสฏ ปตตวตถ. (๑๒๖) " อจรตวา พรหมจรยนต: อม ธมมเทสน สตถา อสปตเน มคทาเย วหรนโต มหาธนเสฏ ปตต อารพภ กเถส. โส กร พาราณสย อสตโกฏวภเว กเล นพพตต. อถสส มาตาปตโร จนเตส " อมหาก กเล มหาโภคกขนโธ, ต ปตตสส โน หตเถ เปตวา ยถาสข ปรโภค กรสสาม, อ เน กมเมน กจจ นตถต; ต นจจคตวาทตมตตเมว สกขาเปสส. ตสมเยว นคเร อ สม อสตโกฏวภเว กเล เอกา ธตาป นพพตต. ตสสาป มาตาปตโร ตเถว จนเตตวา ต นจจคตวาทตมตตเมว สกขาเปสส. เตส วยปปตตาน อาวาหววาโห อโหส. อถ เนส อปรภาเค มาตาปตโร กาลมกส. เทวอสตโกฏธน เอกสมเยว เคเห อโหส. เสฏ ปตโต ทวสสส ตกขตต ร โ อปฏาน คจฉต. อถ ตสม นคเร ธตตา จนเตส " สจาย เสฏ ปตโต สราโสณโฑ ภวสสต, อมหาก ผาสก ภวสสต; อคคณหาเปม น สราโสณฑภาวนต. เต สร อาทาย ขชชมเส เจว โลณสกขรา จ ทสสนเต พนธตวา มลกนเท คเหตวา ตสส ราชกลโต อาคจฉนตสส มคค โอโลกยมานา นสทตวา ต อาคจฉนต ทสวา สร ปวตวา โลณสกขร มเข ขปตวา มลกนท ฑสตวา " วสสสต ชว สาม เสฏ ปตต, ต นสสาย มย ขาทนปวนสมตถา ภเวยยามาต อาหส. โส เตส วจน สตวา ปจฉโต อาคจฉนต จฬปฏาก ปจฉ " ก เอเต ปวนตต. " เอก ปานก สามต.

Page 119: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 118

" มนาปชาตก เอตนต. " สาม อมสม ชวโลเก อมนา สทส ปาตพพยตตก นาม นตถต. โส " เอว สนเต มยาป ปาต วฏฏตต โถก โถก อาหราเปตวา ปวต. อถสส น จรสเสว. เต ธตตา ปวนภาว ตวา ต ปรวารยส. คจฉนเต กาเล ปรวาโร มหา อโหส. โส สเตนป สตทวเยนป สร อาหราเปตวา� ปวนโต อนกกเมน นสนนฏานาทส กหาปณราส เปตวา สร ปวนโต " อมนา มาลา อาหรถ, อมนา คนธ, อย คเต เฉโก, อย นจเจ, อย วาทเต, อมสส สหสส เทถ, อมสส เทว สหสสานต เอว วกกรนโต น จรสเสว อตตโน สนตก อสตโกฏธน เขเปตวา, " ขณ เต สาม ธนนต วตเต, " ก ภรยาย เม สนตก นตถต, " อตถ สามต, "เตนห ต อาหรถาต, ตป ตเถว เขเปตวา อนปพเพน เขตตอารามยยานโยคคาทกป อนตมโส ภาชนภณฑกป อตถรณปาวรณนสทนป สพพ อตตโน สนตก วกกณตวา ขาท. อถสส มหลลกกาเลเยว ปรหนโภคสส อตตโน เคห วกกณตวา คหตเคหา นหรส. โส ภรย อาทาย ปรชนสส เคหภตต นสสาย วสนโต กปาลขณฑ อาทาย ภกขาย จรตวา ชนสส อจฉฏภตต ภ ชต อารภ. อถ น เอกทวส อาสนสาลาย ทวาเร ตวา ทหรสามเณเรห ทยมาน อจฉฏโภชน ปฏคคณหนต ทสวา สตถา สต ปาตวากาส. อถ น อานนทตเถโร สตการณ ปจฉ. สตถา สตการณ กเถนโต " ปสสานนท อม มหาธนเสฏ ปตต อมสมเยว นคเร เทวอสตโกฏธน เขเปตวา ภรย อาทาย ภกขาย

Page 120: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 119

จรนต: สเจ ห อย ปมวเย โภเค อเขเปตวา กมมนเต ปโยชสส, อมสมเยว นคเร อคคเสฏ อภวสส, สเจ ปน นกขมตวา ปพพชสส, อรหตต ปาปณสส, ภรยาปสส อนาคามผเล ปตฏหสส; สเจ มชฌมวเย โภเค อเขเปตวา กมมนเต ปโยชสส, ทตยเสฏ อภวสส, นกขมตวา ปพพชนโต อนาคาม อภวสส, ภรยาปสส สกทาคามผเล ปตฏหสส; สเจ ปจฉมวเย โภเค อเขเปตวา กมมนเต ปโยชสส, ตตยเสฏ อภวสส, นกขมตวา ปพพชนโตป สกทาคาม อภวสส, ภรยาปสส โสตาปตตผเล ปตฏหสส: อทาน ปเนส คหโภคาป ปรหโน สาม โตป ปรหโน; ปรหายตวา จ ปน สกขปลลเล โก จสกโณ วย ชาโตต วตวา อมา คาถา อภาส " อจรตวา พรหมจรย อลทธา โยพพเน ธน ชณณโก จาวฌายนต ขณมจเฉว ปลลเล. อจรตวา พรหมจรย อลทธา โยพพเน ธน เสนต จาปาตขณาว ปราณาน อนตถนนต. ตตถ อจรตวาต: พรหมจรยวาส อวสตวา. โยพพเนต: อนปปนเน วา โภเค อปปาเทต อปปนเน วา โภเค อนรกขต สมตถกาเล ธนป อลภตวา. ขณมจเฉต:๑ เต เอวรปา พาลา อทกสส อภาวา ขณมจเฉว ปลลเล ปรกขณปตตา ชณณโก จา วย อวชฌายนต. อท วตต โหต " ปลลเล อทกสส อภาโว ๑. ขณมจเฉ วาต ยตตตร. . ว.

Page 121: บาลี 27 80

ประโยค๓ - ธมมปทฏฐกถา (ปจโม ภาโค) - หนาท 120

วย ห อเมส วสนฏานสส อภาโว, มจฉาน ขณภาโว วย อเมส โภคาน อภาโว, ขณปตตาน โก จาน อปปตตวา คมนาภาโว วย อเมส อทาเนว ชลปถถลปถาทห โภเค สณเปต อสมตถภาโว; ตสมา เอเต ขณปตตา โก จา วย เอตเถว นปชชตวา อวชฌายนตต. จาปาตขณาวาต: จาปโต อตขณา จาปวนมตตาต อตโถ. อท วตต โหต " ยถา จาปวนมตตา สรา ยถาเวค คนตวา ปตตา, คเหตวา อกขปนเต อสต, ตตเถว อปจกาน ภตต โหนต; เอว อเมป ตโย วเย อตกกนตา อทาน อตตาน อทธรต อสมตถตาย มรณ อปคมสสนต; เตน วตต " เสนต จาปาตขณาวาต. ปราณาน อนตถนนต: อต อมเหห ขาทต, อต ปตนต ปพเพ กตาน ขาทตปตนจจคตวาทตาทน อนตถนนตา [๑] อนโสจนตา เสนตต. เทสนาวสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณสต. มหาธนเสฏ ปตตวตถ. ชราวคควณณนา นฏ ตา. เอกาทสโม วคโค. ๑. ส. ย. เอตถนตเร. `โสจนตาต อตถ.


Top Related