history of archaeology.pdf

134
1 جزوه درسی شناسی های باستان بر نظریهر آمدی د فاضلی نشلی دکتر حسن تهراننشگاهسی دا شنا گروه باستان

Upload: kallidai-ram

Post on 12-Dec-2015

177 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

1

جزوه درسی

در آمدی بر نظریه های باستان شناسی

دکتر حسن فاضلی نشلی

گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

2

مقدمه

که تاریخ زایش نن است یعلوم انسان یلمع ین شاخه هایاز جوان تر یكی یباستان شناس انسشانی اسشتعلشوم رشته که حشوز عمشا ایشلی نن دردویست سال می باشد. این کمتر ازمبانی خشود را ششناخت بسرعتكه است دیقرون جددر اروپا یت و تحوالت اجتماعتفكرا مولود

رشته علمی به رغم نو بودن نن در نسبت به دیگر ن یا .به كمال نشستو در پایان قرن بیستم . گذاششت یجشا بشر یقاتیو تحق یدر همه جهات علم یر شگرفیتاث شاخه های علوم انسانی

یجوامش انسشانفرهنگی، اقتصادی، اجتماعی تطورسیر رشته ای است که یان شناسباست. باسشتان شناسشان دهشد یرا مشورد مطالهشه قشرار مشهای بسیار دور تا زمان حاضشر گذشته را از

م یاهد مسشتقجامهشه شناسشان قشادر بشه مشش و ونیاسشیبرخالف مورخان، مردم شناسشان، سد یشجهشت مطالهشه رفتارهشا و عقا یستیبا یم و در عوض گذشته نمی باشند انمردمرفتارهای

یایشصشورت بقاكنند كه بهشد از اسشتفاد و متشرود ششدن ب اتکا ییجوام گذشته فقط به داد هابنظر مشی رسشد بشه همشین خشایر بایسشتی بشدانیم کشه رو است. ماند یجارب اندکی یماد

چششرا بششرای شششناخت و سششتا شششاکله ای برخششوردارچششه از باسششتان شناسششی شششناخت در حششوز باسششتان امششروز نیازمنششدیم. مورخششان بششه یششره نظریششه هششای باسششتان شناسششیگذشششته بششی از

روز ه در اسشتفاد از نظریشه هشای باسشتان شناسشی و بششناخت گذشته انسان برای شناسان خو نشان دادنشد و رو ششناخت بشی از پشی در بی از مورخان روی کردن روشهای خود

قاالت به زینت یب نراسته شد است.کتابها و م

و باستان شناسی چه موضوعات و محورهایی را بایستی مورد مطالهشه قشرار دهشیم چهاز تاریخدانسشتن است؟ نکته مهم دیگر نیا ایوال نوشتار حاضر به دنبال چه مسائلینقطه نگاهمان به

و تشا چشه حشد دانسشتن سهمی در پیشبرد باستان شناسی ایران خواهد داشتموضوعات این ناسی در یکصد سشاله اخیشرتاریخ تحوالت باستان شنگا به از یرفی دیگر با ؟نن ضروری استو که این رشته به ظاهر نو چقدر دچار دگرگونی هم از منظر رو پژوه شد متوجه خواهیم

بشه رو و امروز کمتر مقاله خارجی را می بینیم که در نغاز شد است موضوعات نظری هم بشه رششته باسشتان شناسشی امشروز . پژوه و پرس های باستان شناسی بی توجه باشد

داد از تاج ندر اسشتاعتبار علمی خایی از ا استفاد از علوم میان رشته ای بکه ای تبدیا شد بسشیاری از با رشد ناسیونالیسم در یش یشد اخیشر دیگر یاز منظر .برخوردار گردید استها

جامهشه هویت بخشی وجهت تحکیم قدرت و دولتها اند گردید ذوب باستان شناسیمجملتها ه امشروز ناسیونالیسشم تشا حتشی بشا اینکش سلطه بر دیگران از نن سشود جسشته انشد.حتی و خود

بسششوی وحششدت فرهنگششی، و ایششن کشششورهادر کشششورهای اروپششایی رخششت بربسششته حششدود زیششادیوز کشور های خود خوانشد ای کشه تشا دیشروز جش و حش ولیود ناجتماعی و اقتصادی پی می رو امشروز . بششدت عالقمنشد بشه تشاریخ سشازی ششدندبود انشد تمدنی کشور های همسایه خود

شناسی در پی هویت بخشی خشوی توان یافت که از پی باستان کمتر ملتی را میبخصوص ود در برخشی از مقشای بششریت امشروز نمشبه . باستان شناسی با همه خدماتی که بود استن

و از ملشت هشا یبرخشنن در کش اندیششی قشرار گرفشت وفراوان یهاتاریخی مورد سوء استفاد دولتها سهیم بود است. همین باستان شناسی بود که هیتلر برای تحکیم قدرت خود و مسخ

هشای مردم نلمشان از نن بهشر هشای فشراوان بشرد. در ششوروی نیش کمونیسشتها در توجیشه اندیششه روانشه خانشه هایششان مارکس عد زیادی از باستان شناسان را گشردن زدنشد و یشا ننهشا را بیکشار و

خشایر اینکشه موقهیشت ششخلی خشود را از دسشت ه باستان شناسان ششوروی بشاز یبرخ کردند.سشنگین سیاسشت و ایشدئولو ی سشایه بنابراین می بینیم که ندهند ی شبه کمونیست شدند.

جوام غربشی در یشد انیشمنددسی ضربه های هولناکی بر بدنه جامهه اندن باستان شناش استفاد فراوان برد و ءدر ایران نی ر یم پهلوی از باستان شناسی سوگذشته برجای گذاشت.

دور ازسششدرد شششد و تششاریخ و حیششات ایششران فراموشششیه باسششتان شناسششی دوران اسششالمی بششهششا کششه در اتصششال بششا ایالمششیجششوامهی هماننششد حششال ننکششهو شششد نغششازپادشششاهی هخامنشششی

و عشدم ششناخت امروز نی با کش اندیششی هخامنشی های بودند مورد بی مهری قرار گرفتند. مشاهد لذا .مایدجایگا خود را پیدا نو خارج از نن در کشور نتوانست استان شناسی یحیح ب

3

رخشوردار مشی باششد کشه ضشروری و از زاویه ای بسیار حساسی بمطالهه تاریخچه می کنیم که .الزم می نید دانشجویان بایستی با راهبرد های باستان نشنایی پیدا کنند

جوامش امشروز دانسشتن یو اجتمشاع یاسشیبشر سشاختار س یر باسشتان شناسشیتشاثیرف نظر از

همشان. ار مهم و درخشور توجشه اسشتیبساز منظر علمی یباستان شناس نظریه های خچهیتارداد ها باستان شناسان بهو نگر نوع نگا شدخواهد حاضر به نن اشار نوشتاردر یور که دانششجویانکه است یضرور . لذا استشد یادیرات زییسال اخیر دستخو تخ 022در یول در یجشدنغشاز تحشوالت .قشرار بگیرنشد قشدیماندیشه های نشو و در جریان باستان شناسیرشته

باسشتان در یطشه عطفشنق گشردد كشه یبرمش 0692دهشهبه شناسان باستان یاهداف و رو ها یغربش یو اروپا یشمال یكاین جهت كه باستان شناسان نمرید از این یبه حساب م یشناس

مقشوالت انسشان ششناختیبشه ید اتوجشه عمش یفرهنگش - یخیتشار یبا گذر از باسشتان شناسشه نظر و عما، باستان شناسی در عری اساسی به بهد با پیشرفت های0692از دهه دند. ونم

و پژوه های باستان شناختی در قالبی نو نن مهنا و مفهوم پیدا کردجدیدی و شمایا شکاعلوم انسانی رنگ و بشوی استفاد از نظریه هایی که بیشتر در دیگر شاخه های .یافتتاز ای

لهشات باسشتان مطا ان شناسشان را بشه خشود مهطشوف داششته وبه نرامی توجه باست جدی داشتکشه بشه شگامان باستان شناسشان نشوگرا ین پیولكه ان ی. نكته مهم ارا هدفمند تر نمود انشناس

دیشنسشا جد نقشدخود در مهرض یمدت بهد ازنقد نسا اول باستان شناسان پرداختند ب ودی و یو باستان شناس سیرو شنا در یباعث رشد شگفت انگ هاه شیو برخورد اند قرار گرفتند

د.یگرد یرنظ بشه ن تحشوالت را یشخچشه ایو تار یباسشتان شناسشتال خواهد نمود تا مكاتب مهشم رس حاضرد

این مهشم پشی بشرد به اخیر چند ساله نگارند با توجه به تجربه های .دانشجویان مهرفی نمایدولشی قه ای که به مبانی نظری دارنشداست که دانشجویان رشته باستان شناسی به رغم عال

کمتشر باششد که رنگ و بوی تئشوری داششته مقاالتی و یا درک مکاتب باستان شناسی و کتباز توفیق داشته اند. براین اساس الزم نمد که مبانی نظری باستان شناسی در کشالس درسشی و

نسلی کشه بشا اتکشا بشه دانش نظشری قشادر بشه . با زبانی ساد به دانشجویان نموز داد شود دیشد از تشاریخ سیاسشی و اجتمشاعی جوامش انسشانی ارائشه خواهنشد داد.درکی نو و رهیشافتی ج

که بهد از چاپ کتاب تئوری و عما در باستان شناسی سرنغاز این داستان به زمانی بر میگرددتوسط نقای دکتر علی اد عد زیادی از دانشجویان رشته باسشتان شناسشی اعشالم نمودنشد کشه

نیش عشدم . بنظر نگارند یکی از دالیا ی چنشین ضشهفیقادر به جذب مطالب کتاب نمی باشندعشدم ناکارنمشدی دلیشا ایشلی یش چنشین. البتشه تدریس این درس در سشر کالسشها بشود اسشت

تفاد از نظریششه هششای باسششتان شناسششی در حششوز در اسشش اسششتفاد باسششتان شناسششان ایرانششی یدا ننمود است.پژوهشی است و حوز نظر در روشهای تحقیق چایگا ویژ خود را پ

باسشتان شناسشی در گشرو در گذششته ن درس یشمدرسشان اكشه نگارنشد ایشالع دارد ییتا ننجا

ران یشدر ا یباسشتان شناسش یهشا یهشا و بررسشیحفار چهخیتار یعموماً به مهرفدانشگا تهران رچشه و گ نداشته اند و الفتی چ انسیه یخ تفكرات باستان شناسیان با تاریو دانشجو هپرداخت

در حاضر می دانشیم کشه تشدریس نظریشه هشای باسشتان شناسشی در دیگشر دانششگاههای کششور در بهشد یشمال یكایو نمر یغرب یواق ننچه كه در اروپاه . ببتدری مورد توجه قرار گرفته است

ران اتفشا یشدر اگشا چیوسشت هشیبوقشوع پدر چنشد دهشه اخیشر و رو تحقیق یفكر یها چال بشی شش . پژوهان عالقمنشد بشه موضشوعات نظشری در باسشتان شناسشی ششوند تا دان افتادین

باستان شناسی کشور یکی از نیازهای اساسی مشی باششد و اینکشه بشه چشه نسیب شناسی ماحصا عواما متهددی است که امید است در جایی لیلی باستان شناسی کشور پویا نبود د

یفكر یدر نقد و تكاما مشرب هارا یقاله ام 0691در سال د كالردیوید دیگر به نن بدردازیم. در اروپشا یباستان شناسو پویایی و به جلو شرفت ریرشد و پو در نن چگونگی به چاپ رساند

، 1ینگشاه در سشه مقطش نشد ین فرنیش. امشودتج یشه و تحلیشا ندر دو ید اخیر یشمال یكاینمرو

1 Consciousness

4

وسشت كشه یوقشوع په بش یزمشان یاهمرحله نگ .بوقوع پیوست 3یانتقاد یو خودنگاه 2یخودنگاه)رجشوع در نمشد یتخصصش ییورت رشته اه ف شد و بیو تهریك شیعنوان ه ب یباستان شناس

داننشد ینكه باستان شناسان مین مقط با ایدر ا. شود به مباحث فصا اول و دوم ج و حاضر(ك یشتشا ك حرفه ششباهت دارد یشتر به یكارشان ب یاست ول یكه كارشان شان باستان شناس

.یكار علم

مرحلشه خود پرداخشت. یشد كه به نقد روشها یوارد مرحله خود نگاه یزمان یباستان شناسد دسشت و پنجشه نشرم كشردن باسشتان شناسشان بشه یشور یشزائ یدر باسشتان شناسش یخود نگاه

یشم نشو بحشث برانگیرو هشا، ایشول و مفشاه یق یراحشیشروزافش ون از یر یجداگانه با داد هشاشود كه هر گرو از یاز داد ها بدل م یبه انبو نشفته ا یب باستان شناسین ترتیبداست.

یونشد مشیگر پیكشدیكه ننها را بشه یخاص گردنورد شد است و تنها عامل یننها براساس روشن یشكنشد. چشون در ا یر مشییشاسشت كشه دم بشه دم تخ یات و رو ششناختیاز نظر یدهد شبكه ا

د یات براسشاس نن سشنجیشداد هشا و نظر یتمام تا امدیبه دست ن یاحدم ویدامرحله هنوز پاراكننشد یفكر مش ییك به تنهایكند و هر یرشد م یدر باستان شناس یخود محور یشود. نوعبشه حشوز یب باسشتان شناسشیشن ترتیبد دارند.ار یر اختدن داد ها را یق تریا دقین و یكه بهتر

فشالن اسشتاد بالمنشازع ك خود رایشود كه هر یم یم بندیاقتدار باستان شناسان مختلف تقسص د و مثبشت را در بشار حشوز تخصشداند و انتقاد ولو انتقاد سشازن یم ییایا منطقه جخرافیدور

ایشش شششت دایدو را در پشش یحلششه خششود نگششاهدر مر یباسششتان شناسششتابششد. یرا برنمشش خششود یو انحطشای سشو مش یشیا بشه فردگرار ید و باستان شناسش یبا تهصب دنبال م ییاقتدارگرا

یششتر مواقش بشه مرحلشه بهشدیجشه در بید و در نتاد یخو نشان م ینكه به انتقاد رویا اید، اد . فتای یتحول م یانتقاد یخودنگاه ینهی

نمشود یسشه یشروع شد كه باستان شناس یزمان یانتقاد یدور خودنگاه یهنی ییگام نهادر فاز سوم روند رو بشه یباستان شناس یدیترد چیاسد. بدون هخود را بشن یفلسف ینتا مبا

. ر شدیو عما در گ یشناس یهست ،4یمهرفت شناس یها رشد خود قرار گرفته و در چال و باسشتان شناسشان كنشد یدا مشیشپ یف نظرهشا جنبشه فرعشاخشتال یانتقاد یدر مرحله خودنگاه

یا پشیشرا در جهت پو یباستان شناس و حرفه شان یكنند كه با درد بهتر مواد كار یتال مكردنشد و مخرورانشه ین كه خود را غر در انبو داد ها میشیباستان شناسان پ یبه جاببرند.

یگذارند و اعتراف م ی مین قدم پیم باستان شنان واق بیدان ی را میگفتند ما همه چ یمق یشن یری. بشدنشدارد یین گشارا چنشدایشم و رو دانسشتنمان نیدانش ینمش یادیش زیكنند كه ما چ

ن یشاهتمام نن برنمد. باستان شناسان به ا یبرد و در پ یبه نقای ضهف خود پ یباستان شناسدر ییم دارد بلكشه توانشایحجش یسشت كشه داد هشاین نیشبردند كه اقتدار باستان ششناس در ا یپ

یشرف داد هشا یرات است تشا جمش نویدر نظر ییایو استدالل و پویدادها، شیر و درد رویتفس (.0191 ی)عبد

دور از انصشاف یران بشا ننچشه كشه در غشرب گذششت تشا حشدودیشا یسه باستان شناسید مقایشا

و یریپشذ فقشدان نقشدباستان شناسی ایران از نن برخشوردار بشود اسشت تنها نکته ای که باشد. باسششتان یاهششدف و روشششها یفششیو ك یكمشش یابیششنششدرت بششه ارزه انتقششاد از خششود بششود اسششت و بشش

خود پرداخته است. یشناس

كشار كشرد انشد بشه دو و پیشینه باسشتان شناسشی در ایشران چهتاریخ كه در حوز یدان پژوهان یریشكا گ چهخیتار یشتر به بررسیبرا خود اتلهمطا. گرو اول حوز شوند یم میگرو تقس

باستان یهایاز حفار یمختصر خیو تار رانید شر شناسان به اورو یچگونگ ،یباستان شناسر وانشدنبرد اششا یقات دكتشر لشوئیتوان به تحق ی. بطور مثال ماختصاص دادندران یدر ا یاسشن

قشات یتحقرا تحشت عنشوان یفصشل باستانران یا یباستان شناس واندنبرد در كتاب ینمود. لوئ

2 Self- Consciousness 3 Critical Self- Consciousness 4 Epistemology .مقوله ای در زمنینه فلسفه است که به مطالعه چیستی دانش و چگونگی اعتبار آن می پردازد

5

فشت قسشمت ران را بشه هیشا ی. كتاب حاضر منشایق باسشتاناختصاص داد رانیمختلف ا یدر نواحهمین کتاب تا چنشد سشال ران پرداخته است.یا یخینثار تار یو به مهرف م نمودیتقس ییایجخرافامشا تاریخچه باستان شناسی مورد اسشتفاد قشرار مشی گرفشت. ایلی درسعنوان منب ه قبا ب

از اسششاتید شششهمیرزادی مطالهششات نقششای دکتششر ملشش بششه جششدی تششرین کششار در ایششن زمینششه مربششویونگی ورود به تفصیا چگش باشد. نامبرد تان شناسی دانشگا تهران میگرو باس بازنشسته

شر شناسان به ایران و تحوالتی که در ی ید ساله اخیر در زمینه ایران شناسی، کاوشها، امتیازاتی که دولت مردان ایرانی به خارجیها برای کاو در منایق مختلف ایران داد اند و سیر

گیری ادارات باستان شناسی، شکا گیری گرو باستان شناسشی دانششگا ، شکا ننتحولی لذا دانشجویان عالقمند به را مورد بحث و بررسی قرار داد است. تهران و مسایا مربوی به نن

این موضوعات را به کارهای ایشان رجوع می دهیم.

چشاپ رسشاند. ه بش نپنجشا سشال باسشتان شناسشی ایشرانقای دکتر نگهبان کتابی را تحت عنشوان ایشان در مارلی و هفت تده خوزستان در سشالهای قبشا از انقشالب اسشالمی، ایجشاد کاوشهای

موسسه باستان شناسی در دانششگا تهشران و ایجشاد مشوز هفشت تدشه از کارهشای نیش و بیشاد کرسی استادی گرو باستان شناسی دانششگا تهشران باشد. دکتر نگهبان ماندنی استاد می

را بخش یشیتدریس در دانشگا مسئولیت های اجراو در کنار در اختیار داشت0179ا سال ترا باعشث ششد تشا عمشال در رات باستان شناسی داشتند کشه همگشی ایشن مسشایااهای مختلف اد

ی ایران را با گوششت و پوسشت سباستان شناسی ایران درگیر شد و باستان شنا تمامی اموراز خشایرات شخصشی ال باسشتان شناسشی ششره و روایتشی سشخود لمس نمایند. کتشاب پنجشا

ایشن کتشاب در است. ایران چه باستان شناسیتاریخکتاب مرج در ارتبای با که خود ی ایشان دهششد و یبششرای عالقمنششدان شششره مششرا بسششیاری از ناگفتششه هششای باسششتان شناسششی ایششران یو

در چه فضایی بسر می بشرد کند که باستان شناسی در قبا از انقالب اسالمی مشخص میغالمرضشا ینقشاكه است یخچه علم باستان شناسیتار تحت عنوان یكتاب مناب گر یاز د است. ید ششرحیشم گردیدر پن فصا تنظن كتاب كه یرا به چاپ رساند. ا نن 0111در سال یمهصوم یهششاافتششه ی یو مهرفششاسششت. ران یششدر نقششای مختلششف ا یباسششتان شناسشش یخچششه كاوشششهایاز تار

اختصار به نن پرداخته شد است. بهن كاوشها كه یمكشوفه از ا

حال و پیششینه باسشتان شناسشی جای نوشتن شرهه که ب هستند یباستان پژوهانگرو دوم نشو را بشه چشاپ رسشاند یباستان شناس ینه ایول و مبانیرا در زم ییمقاالت و كتاب ها ،ایرانران سشخت متشاثر از باسشتان یشا یسشاختار باسشتان شناسشم قالب و یدان ییور كه م هماناند.

خ باستان یه تارب یكه به نوع ییها ترجمه كتابن یهمچن. است یا سنتیو یهنجار یشناسرا تحشت عنشوان یكشن دارد كتشابر اسشت. یشاخ یسشال هشا یاز رهاوردها مربوی است یشناس

ننشرا یار عبشدیشكامکتشر د یچاپ رسشاند و نقشاه ب 0667در سال 5یباستان شناس ینظر یمبان یار عالقمنشدان قشرار داد اسشت. كتشاب حاضشر بشه لحشاظ نموزششیدر اخت 0112ترجمه و در سال

یهشا جسشتن از بحشث یكشه نگارنشد كتشاب بشا دور نیخصوص اه ب در خود دارد،را یادیمطالب زقشای نسشوای ایشن د.یشنما مشینششنا یخوانند را با تفكرات روز باستان شناس یار تخصصیبس

را یرات باسشتان شناسشكشچشه تفتاریخخ یو تشار مجلشه باسشتان شناسشیدر یمقاله ا عبدی در یك نقشایشن یاز كارهشا یكشیاز مقاالت مهم باستان شناسان یترجمه برخ نمود. كوتا یمرور م.یكن یه میان توییكه مطالهه ننها را به دانشجو نه استین زمیدر ا یعبد

یجالشب تشوجه یارهشااز ك اد یشدكتشر عبشاس عل ینقشا یان شناسو عما در باست یورتئكتاب

بطشور اخشص متشاثر از سشند ینو نید اسشت. همچنشیر بشه چشاپ رسشیشاست كه در چند سشال اخ است ن جهت ارزشمندیاز ا نقای علی اد كتاب . باشد یم 7ثبوتیو 6یشیپو یباستان شناس

یهشا یشمرد و بشه ككشر كاسشت ررا ب یفرهنگ -یخیتار یص باستان شناسینقا یكه تا حدودیکی از نواقص این کتاب تحقیر باستان شناسی فرا پویششی .ستپرداخته ا ین مشرب فكریا

5 Theoretical Archaeology 6 Processual archaeology 7 Positivism باشدکه تجربه پذیر بپردازدشرح پدیده هایی به که دانش باید هستند رویکردئ اثبات گرایان دارای.

6

از باسششتان سششریها بششه نفششی ایششن دسششته ن مكتششب یششابششدون شششرحی جششام از نگارنششد اسششت کششه ت بشوم سشیراهبشرد ز در فصشول اول كتشاب بشا اسشتفاد از اد یعل ینقا پرداخته است.شناسان

متهدد و مقاالت قرار داد است. یرا مورد نقد و بررس یهییب طیتطابق انسان با مح یچگونگباعشث ششد کشه باسشتان له اخیشرتحقیقات ایشان در یی چنشد سشا کتر علی اد وی داقن یكتابها

ششنایی بیششتری باسشتان شناسشی جدیشد نراهبردها و رو شناخت ان ایرانی با شناسان جوباید اكعان نمود که دکتر علی اد در حوز نظشر و عمشا در حشوز باسشتان شناسشی در . پیدا کنند

بین باستان شناسان ایران دارای جایگا اول می باشد. چاپ و در اختیار باستان شناسان و عالقمندان قرار گرفته اسشت 0111اب دیگری که در سال کت

از اسشاتید سشابق گشرو وای دکتشر ششاملنق توسطکه نقای برایان فاگان می باشد سرنغازکتاب ین كتشاب بشه مهرفشیشهشایی از ا بخش . اسشت ترجمشه ششد باستان شناسی دانشگا تهشران

به نن دسته راننمطالهه که افته استیمکاتب و مشرب های فکری باستان شناسی اختصاص م.یینما یه میتویدانشجویانی که کمتر به زبان انگلیسی نشنا هستند از

ساد بشه یباستان شناسی به زبانتفکرات چهحاضر سهی گردید تا حد امکان تاریخ وشتاردر ناز ن درس حایا یاد داشت های چنشد سشاله اخیشر نگارنشد یدانشجویان مهرفی گردد. مطالب ا

و امیشد اسشت در فریشتی می باشد که در نهایت به تدوین نوشتار حاضر منجر ششد 0112سال را بشا مباحشث یان گرامشیدرس حاضر تال دارد تا دانششجو. نن پرداخت مناسب بتوان به تکمیا

و تمامی موضوعات یره شد فاقشد هشیچ گونشه جانبشداری نگارنشد از مکاتشب نشنا سازد ینظرخ تفکر باستان الزم است که برای تدوین این کتاب از دو کتاب مهم تاری .باستان شناسی است

شناسی نظری مشاتیو جانسشون اسشتفاد هشای زیشادی بشه و باستان تریگر شناسی نقای بروثکشه امکشان دارد ییتشا ننجشا وشتار حاضر سهی زیادی بهمشا نمشدعما نمد است. همچنین در ن

علشوم اجتمشاعی و فارسشی برای توضیح و تشریح دیدگاههای مکاتب مختلف از حوز انتششارات کشه تمشامی مکشاتبی کشه در ه . قابشا تامشا اسشتکاستفاد شوددیگر شاخه های علوم انسانی

بایشد .دنشنن پرداخیتم ریشه های عمیق در مطالهات علوم اجتماعی دارمهرفی نوشتار حاضر به اكعان کنیم که علوم اجتماعی در ایران بسیار به مقوالت انسشان شناسشی و علشوم نظشری روز

یار زیشاد دنیا در نسبت به باسشتان شناسشی پشی اسشت و یکشی از دالیشا ایشلی نن تهشداد بسشترجمه نثار و افکار اندیشمندان غربی در این حوز است. لشذا ارجاعشات بسشیار زیشاد بشه نوششته هششای فارسششی )علششوم اجتمششاعی( در کتششاب حاضششر دارای دو جنبششه مثبششت اسششت یکششی اینکششه دانشجویان با دیگر حوز های علوم نشنایی و قرابت بیشتری پیدا بکنند و دیگر اینکه به انشداز

افی مناب فارسی وجود دارد تا بتوان این خال را جبران نمود.ک

بسششیاری از باسششتان شناسششان در نوشششته هایشششان بششه یششراحت عنششوان کششرد انششد کششه باسششتان شناسی فاقد نظریه است. دلیا ننرا نی بیان کرد ایم و نن این می باشد که باستان شناسان

سان اروپایی و نمریکایی تحت در واق باستان شنااند و این نظریه ها را از دیگر علوم وام گرفته ولی ی مششکا اساسشی در ایشن بشین . های یبیهی و انسانی قرار گرفتندرشته تاثیر علمای

و یا حتی فلسفه بهشد از برخی از مکاتب علوم اجتماعیجالب است بدانیم که وجود داشت و ابراین نظریه های مطشره در دیگشر رششته بن .بکار گرفته شدندباستان شناسان سال توسط 02

ها به نن سرعتی که تصور می نمایم مورد اقبال جامهه باستان شناسی قرار نگرفت و در ایران این موضوع دارای کاستی های خود می باشد.

د یجد یبتوانند سر منشاء تحولبا فراگیری نظریه ها ز یان عزینكه دانشجویابه د یاماب

.كشور باشند یاسدر عرصه باستان شن

ینشل یحسن فاضل گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

7

فصل اول

یو عمل در باستان شناس هینظر

های باستان کاوش از طریقو ما آنرا هماند یباقآنچه كه از گذشته

، ارتباط و تبیین می نمائیمر یتفسو یا دیگر راهبردهای عملی شناسی

یستیما دارد. با یوآموخته ها روشها ،قیبا درجه تخصص، عال یمیمستق

است و هر چه یج به طور بالقوه نسبین نتایم كه ایدر نظر داشته باش

گذشته از از رهیافت ما باشد و جهانشمول ق عالمانه تر یقدر روش تحق

رسد یبرخوردار است. آنچه كه مهم بنظر م یشتریبت یو مقبولت یجامع

اتفاق افتاد هك هآنچرا ذشته گم یتوان یچ وقت نمین است كه ما هیا

وجود دارد ین گذشته و حال شكاف بزرگیم. بیبه طور كامل مطالعه نمائ

د ید. شاین دو ارتباط برقرار نماین ایخواهد ب یك باستان شناس میكه

ن باشد كه با استفاده ین راهبردها جهت مطالعه گذشته ایاز بهتر یكی

شته یاز نظر عه گذ به مطال مل هایمزپردابه و ع ستان ی. كارابزار با

پرسش یتوانند پاسخگو یخود نم یمانده از گذشته به خود یبه جا یشناس

و این پرسش های عصر باستان باشند یجوامع انسانباستان شناختی یها

باستان .داده ها اعتبار می بخشد نه باستان شناختی است که بهعالما

و پیچیدگی های ش هاوامع گذشته با پرسبرای درک عالمانه ج انشناس

و به آسانی نمی توان گذشته را تفسیر کرد. در هستند متعددی روبرو

روشهای تحقیق له اخیر در یکصد سا یشرفت در علم باستان شناسیپنتیجه

دلیل بنظر می رسد .بوده استهمراه افت و خیز های فراوان نیز با

های جدید ظریهاستفاده از نو تقابل اندیشه هااصلی آن نیز به خاطر

بوده است. در بین باستان شناسان

به همراه نیاکان ماچرا از خود می پرسیم که به عنوان باستان شناس

قرار را ییایدر داخل قبور خود اشدر گذشتگان و اقوام و خویشان خود

و به همراه متوفی آنرا می کردهحیواناتی را قربانی چرا ند؟دادمی

چرا ند. کرده ا می فن ندتدفین د شته ا یه دا ها ؟ ثانو ین داد یا ا آ

بور( شهای ق صل از کاو عات حا ثال اطال طور م ن)ب یایمی توا جه د گو در

؟ در گذشته باشدجوامع انسانی یاقتصاد یو نابرابر یاجتماع یدگیچیپ

، مذهب، اقتصاد، یدئولوژین، ای، آئیتوان ساختار اجتماع یچگونه م

گان بط بازر شا فرهنگیروا گهای برهمكنش ، ها، من شكل گیفرهن یری،

ماع تب اجت سله مرا قدرت و یسل شا عه من ستان را مطال صر با مع ع جوا

مود یق داد؟ ؟ن ست تطب حیط زی با م خود را سان نه ان شته چگو جه دا تو

باشیم که بسیاری از باستان شناسان براحتی از این نوع پرسشها گذر

خی صرف نکردند و بر آن تفحص در کرده و اصال" وقتشان را لحظه ای برای

اما آنهایی که برای شناخت گذشته د. نیز این پرسشها را زائد می دانن

، یفرهنگ-یخیتاری همانند مكاتب ت های نو بودند بهعالقمند به رهیاف

كه باستان شناسان پو یی، تكامل گراییعملكردگرا ن یز جزو این یشی)

ییساختارگرا و راپویشی()ف ییگرا روندفرا ،سمیدسته هستند(، ماركس

. برای فهم گذشته رجوع کردند

ل یلیو سابلوف از او سانسن بایو ند یتان شنا گارش بوده ا به ن كه

نان یپرداختند. ا یباستان شناس روشهایو به نقد یخ باستان شناسیتار

انییتكایآمر یخ باستتان شناستیتار”تحت عنوان یدر كتاب8“ (Willey and

Sabloff 1974) كتا را بته چهتار یآمر یباستان شناسمطالعات تحوالتخ یتار

نموده اند. یم بندیتقس یدوره تكامل

8 A History of American Archaeology

8

یقات نظریدروان تحق .19

اءیف اشیو توص یدوران طبقه بند .210

یخیو تار یدوران طبقه بند .311

ینیدوران تب .412

شروع شد 1691كه از اواخر

یه هاینظر پیشرفت درن است كه قبل از ینشانگر ا ین طبقه بندیك چنی

متواد یف و طبقه بنتدیتوص آغاز شد 1691که موج آن از یاستان شناسب

گیان ویه انداخته بود. بیسا یبر مطالعات باستان شناخت یفرهنگ یژ

ن دوره به شمار یمهم ا یاز شاخص ها یباستان شناس یصرف داده ها یها

جوع دیآ یم عد ر صول ب لب ف به مطا نه ین زمی شتر در ا طالع بی برای ا (

یرا در باستان شناس یاز مطالعات نظر ییتوان رد پا یم . گرچهشود(

یآگاهانه ا یا حتیق و یك چهارچوب دقیاز ستفاده از نظریها ید ولید

میتبع ست كرد یت ن بوده ا ساختار ن یه دارای ستفاده از نظر حال و ا .

یمهم مطالعات باستان شناس یاز شاخص ها یكیه یان و بسط نظریآنكه ب

عمومًا به طرح کاوشدهد و باستان شناسان قبل از یل مین را تشكینو

یم ر اساس پیش فرض هایی به کارهای میدانیه پرداخته و سپس بینظر

پردازند.

نکه آگاه شویم که چگونه نظریه ها در باستان شناسی بسط پیدا برای آ

بدانیم که است عده مند شد ضروری و مطالعات باستان شناسی قاکرد

چه چیزی علمی است و تحول و دگرگونی در علم چیست؟ پایه ها و اصول

و از واژه علمدر استداللهای خود چرا اصوال نیست؟ و چه چیزی علمی

توماس کوهن استفاده می کنیم؟ یپژوهشموضوعات در علمی بودن 13

در

کتاب کم حجمی را با عنوان ساختار انقالب های علمی منتشر کرد. 1692

فلسفی بود، چنین می نمود که می بایست جایگاهی از آنجا که این کتاب

حاشیه ای در دیگر علوم داشته باشد. این احتمال بیشتر به خاطر آن

بود که کتاب او تاکید بر علوم دقیق )مانند فیزیک ( داشت و ارتباط

ن توجه هکتاب کو نی واجتماعی نداشت. به هر روی،چندانی با علوم انسا

) برای مثال، ته های دیگر به خود جلب کرددر رشبسیاری از کسان را

در باب اقتصاد؛ 1694موضوع زبان شناسی؛ استنفیلد در 1692سیرل

( ودر باب باستان شناسی 1691ریخ؛ بینفورد در تا باب 1691هولینگر

.(931 ،1394اسان مهم تلقی شد)ریتزر از همه بیشتر برای جامعه شن

شده درباره شیوه ت عموما پذیرفته توماس کوهن به مبارزه با مفروضا

داخت. به نظر افراد عادی و بسیاری از دانشمندان، دگرگونی علوم پر

علم به شیوه انباشتی پیشرفت می کند و هر پیشرفتی در علم خواه نا

خواه بر پایه پیشرفت های پیشین آن استوار است. برابر با این نظر،

مدا لی تدریجی و های فزایش یق ا لم از طر نونی ع یه ک به پا نش، وم دا

رسیده است و در آینده نیز به پایه های بلندتری دست خواهد یافت.

اگر من » این برداشت از علم از سوی نیوتن اعالم شده که گفته بود:

هایی غول های شانه بر که ست برای آن ا یدم، تری را د سترده فق گ ا

انباشتی علم را اما کوهن این برداشت مبتنی بر توسعه «. ایستاده ام

افسانه خواند و در صدد بی پایگی آن بر آمد. کوهن این واقعیت را می

پذیرد که انباشت در پیشرفت علم نقشی دارد، اما می گوید که دگرگونی

های به راستی بزرگ در علم تنها در نتیجه انقالب ها پدید می آید. او

9 Speculative 10 Classificatory- Descriptive 11 Classificatory- Historical 12 Explanatory 13 Thomas Kuhn

9

ه در علم ارائه باره چگونگی رخداد دگرگونی های عمد نظریه ای را در

داد.

ن شامل قوانین، نظریه، كاربردها و تركیبات هاز دیدگاه كو پارادایم

كه مو ست ماهنگی ا می ه عات عل سجم مطال پژوهش من بات می ج فراهم را

ن در كتاب خود فرایند تحول علمی را از مراحل پیش علمهآورد. كو14

،

علم رایج15

انقالب-، بحران16

، علم رایج نوین17

دیدو بحران ج 18

را مورد

نده سامان و پراك بی های یت ند فعال ین فرای قرار داد. در ا سی برر

پیش له قان در مرح لوای -محق حت یج ت لم را له ع یت در مرح لم در نها ع

بته (. 1391، چتالمرز 1399پارادایم ها سامان و جهت می یابد )عبتدی

( خاصانگاره )پارادایمعقیده او علم در هر دوره ای تحت تسلط یک

نیادی از موضوع علم در این مرحله آن را به عنوان یک تصویر باست )

، دوره ای از انباشت علم است که علم به هنجار(، مرحله تعریف می کند

یک در آن دانشمندان برای بسط انگاره مسلط علمی فعالیت می کنند.

می شود و به یافته هایی دست بی هنجاریچنین کار علمی سرانجام دچار

تبیین کرد. هرگاه انگاره مسلطابد که نمی توان آن ها را با می ی

این حالت بی هنجاری اوج گیرد مرحله بحرانی پیش می آید که سرانجام

منجر می شود. در این زمان، انگاره مسلط سرنگون یک انقالب علمیبه

خود به لم کانون ع گاره را در جای آن ان نو گاره یک ان شود و می

. بدین سان انگاره مسلط نوینی زاییده می شود و صحنه اختصاص می دهد

ن را می توان هبرای تکرار همان چرخه پیشین آماده می گردد. نظریه کو

با این نمودار ترسیم کرد:

انگار دوم ←انقالب ←بحران ←بی هنجاری ←علم به هنجار ←انگار نخست

های به راستی بزرگ در علم رخ می در دوران انقالب است که دگرگونی

د از رشد علم، آشکارا ن با بیشتر برداشت های موجوهدهد، این نظر کو

شت غایرت دا کوم یف نابر تعر هت ه. ب گاره در ج یک ان گاره، ن از ان

با ند. می ک مل گر ع ماع دی می از اجت ماع عل یک اجت ساختن مایز مت

سی را از روا عه شنا یا جام شیمی یک را از توان فیز می ن کاربرد آن

شناسی جدا کرد. هر یک از این رشته های گوناگون علمی انگاره ویژه

ای برای خود دارند. آن را می توان برای تمایز میان مراحل گوناگون

سده که در گاره ای برد. ان کار به یز لم ن یک ع حول تاریخی در ت

نوزدهم در فیزیک مسلط بود، از انگاره ای که در اوایل سده بیستم بر

متفاوت است. انگاره کاربرد سومی نیز دارد که در یرگی داشت،فیزیک چ

اینجا برای ما از همه سودمندتر است. آن ها می توانند گروه بندی

های شناختی درون یک علم را از هم تفکیک کنند. برای مثال، روانکاوی

معاصر از جمله به سه انگاره فرویدی، یونگی و هورنیایی تفکیک شده

یه در مورد رشته های علمی دیگر نیز صادق است. در زیر است. همین قض

ن مطابقت هتعریفی از انگاره داده می شود که با معنای کار اولیه کو

دارد:

ادی از موضوع بررسی ی علم است. نن تهیین می کند که در یش علشم چشه نیانگار تصویری بد، این پرس ها را چگونشه چی ی را باید بررسی کرد، چه پرس هایی را می توان پی کشی

باید مطره کرد و در تفسیر پاسخ های به دست نمشد چشه قواعشدی را بایشد رعایشت کشرد. انگشار

14 pre-science 15 normal science 16 crisis-revolution 17 new normal science 18 new crisis

10

گسترد ترین وجه توافق در چارچوب ی علم اسشت و در جهشت تفکیش یش اجتمشاع علمشی از ود در یش اجتماع دیگر عما می کند. انگار ، سر مشق ها، نظریه ها، رو ها و اب ارهای موج

(. 9: 1691)ریتزر، علم را دسته بندی، تهریف و مرتبط می کند

بر پایه این تعریف نظریه ها تنها بخشی از انگاره های گسترده تر به

شمار می آیند. به بیان دیگر یک انگاره می تواند دو یا چند نظریه و

و نیز تصویر های گوناگون رایج به موضوع بررسی، روش ها و ابزارها

یرد. بر گ لم را در یک ع های شق که سرم ید می گو کوهن که جه این نتی

تاریخ علم در نتیجه انباشت اطالعات بر روی دانش گذشته نبوده و این

ند. لم گردید حول ع عث ت یه با تر از نظر که فرا ستند ها ه پارادایم

یادی بر باستان شناسانی همانند اندیشه غیر ثبوتی کوهن تاثیرات ز

باستتان میالدی برجتای گذاشتت و 1691و 1691در دهه های کولین رنفرو

شناسی روند گرا جانشین علم عادی گردید.

لذا براساس یک چنین رهیافتهایی در حوزه علوم اجتماعی و انسانی

جایگاه ویژه به بعد 1691از دهه استفاده از نظریه در باستان شناسی

یمشكل م یاد تا حدوداز ابع یه در برخیف نظریتعرای پیدا نمود.

تئوری ) نظریه ( در لغت به معنای اندیشیدن و تحقیق آمده که .باشد

از تئوری های یونانی گرفته شده است. با گسترش علوم مفهوم برگرفته

این واژه توسعه یافته و به اندیشیدن و تحقیق درباره هر مسئله ای

یم اصول و مباید در نظر داشت نظریه از لحاظ تعاطالق شده است.

در موقتی است و قسمتی از علم محسوب می شود. ترکیب، محدود و همیشه

زیر چند تعریف از نظریه ارائه می شود:

امروزه تئوری به طور اعم به بررسی کلی و وسیع مسائل از راه -1

تفکر و تخیل اطالق می شود بی آن که این بررسی رابطه ای با عمل

ظریه دارای مفهوم غیر عملی یا غیر داشته باشد. این تعریف از ن

واقعی است.

بر خالف تعریف قبلی، تجربه گرایان معتقد هستند که نظریه کوششی -2

عملی در راه جمع آوری شواهد و یافته های تجربی و برقرار کردن

همبستگی بین یافته ها و تبیین آن ها از طریق استقراء است.

تاریخ علم نشان می این تعریف مورد قبول عقل گرایان نیست و

دهد که نظریه ها از طریق استقراء به دست نمی آیند ) توسلی،

(. 24، ص 93

با نظریه مجموعه قانون هایی است که بر مبنای قواعد منطقی -3

ط بوده و مبین بخشی از واقعیت باشند. به این یکدیگر مرتب

ترتیب رکن اصلی نظریه، قانونمندی است. اما در این تعریف هم

شن نشده است که آیا این رابطه علت و معلولی از طریق رو

استقراء حاصل می شود یا از طریق قیاس به دست می آید ) رفیع

(. 66، ص 1391پور،

نظریه هم نگری جامع قضایای متعدد در قالب یک مجموعه پیوسته و -4

منطقی است که به کمک آن می توان برخی از پدیده ها را تبیین

صورت مفروض مورد قبول دانشمندان است ) مندراس، کرد. نظریه به

(. 399، ص 1394

طه ببن نظریه و عمل می باشد. باید خاطر نشان رابگام بعدی شناخت

هر چه باشد همواره از پاره ای جهات نارساست و دقیقا نمود که نظریه

با واقعیت علمی منطبق نمی شود. غالبا چنین تصور می شود که نظریه

وله ای مهم تر از عمل تلقی شود، چه در شعور عامیانه و چه باید مق

11

در سطح دیدگاه های فلسفی و نظام یافته. نظریه به عنوان یک مقوله

با معنا بخش ضروری کاربرد عملی است و در نتیجه ضرورت دارد رابطه

صریح و روشنی با عمل داشته باشد. در واقع دو مقوله نظریه و عمل

ن هایی است که در یک جهان واقعی مرکب از ماده و حاصل مجموعه جریا

امروزه چه در علوم طبیعی و چه در علوم انسانی معنی اتفاق می افتد.

.مسلم شده است که بین نظریه پردازی و عمل پیوستگی شدیدی وجود دارد

این امر ایجاب می کند که نظریه همواره با عمل در ارتباط باشد و

نظریه های مقدماتی که مطرح ل کاملی قائل شد.ین آن دو استقالنتوان ب

می شوند ممکن است از صراحت کافی برخوردار نبوده، دارای ابهام

باشند یا این که دارای ثبات نسبی یا بی ثباتی باشند. همچنین ممکن

است حالت توصیفی یا صورت یک طرح کار را پیدا کند. در مقابل نظریه

هیم موجود در آن به صورت واضح تعریف هایی که طرحی از افکار و مفا

در باب شده و قابل استناد باشد مطلوب نظریه پردازان خواهد بود.

رابطه نظریه و تحقیقات علمی باید گفت: نظریه ها در اطراف موضوعاتی

رشد کرده اند که می توان آن ها را مسائل نظریه ای نامید. بررسی

و جستجوی راه حل های عملی وسیع و همه جانبه ی موضوعات و مسائل

تدریجا پایه ای را برای فرضیات و نظم نظری به وجود می آورد. این

نظام های نظری از مسائل اولیه ای که تحقیقات بر اساس آن آغاز

گردیده بسی فراتر می رود، در عین حال یافتن راه حل نظری برای یک

تب با آن نظریه مسئله الزاما به معنای آن نیست که مسائل عملی و مر

نیز باید همراه آن حل شود.

از خود بپرسیم کههمانطور که در آغاز فصل حاضر بیان داشته ایم

را در پژوهش و چ چیستدر شناخت گذشته الزامهای استفاده از نظریه

باید بگوئیم استفاده کنیم؟ باستان شناسی می بایستی از نظریه های

د فراوانی است که عبارتند از:استفاده از نظریه دارای فوائکه

نظریه می تواند افکار جدیدی را در روند حل مسائل نظری -1

برانگیزد.

نظریه ممکن است الگوهایی از موضوعات و مسائل مورد بحث ارائه -2

دهد، به طوری که بتوان یک توصیف جامع و طرح گونه از آن ها

عرضه نمود.

یات تازه ای منجر تجزیه و تحلیل هر نظریه ممکن است به نظر -3

گردد.

نظریه ممکن است الهام بخش فرضیات علمی تازه ای باشد ) -4

Skidmore,1979,3 – 10 .)

سی: ستان شنا مل در با یه و ع شک نظر تر بی هم ستفاده از ین دلیم ل ا

سینظر خاطر تف به ریه 19

ها شناخت یداد ستان ست یبا جه ا هر و در نتی

است. )تئوری( یصبغه نظر یاارن همراه باشد دییكه با تب یمطالعه ا

؟چه تفاوتی وجود داردان نظر و عمل یممهم دیگر اینکه و پرسش نکته

ال" مث برای روشن شدن پرسش طرح شده با یک مثال آن را جواب می دهیم.

که نه این عههر گو با مطال مرتبط س ای سبك یتف یا هار ماری سبک مع (

.است یوجه نظر یداراباشد آن در طی زمانرات ییو تغنقاشی و غیره(

شناس ستان یک با های گونگی ل یاز قب پژوهش گاریالچ های یه ن طه محو

، )بطور مثال استفاده از شیوه لوکوس و یا کانتکست( کاوش و باستانی

یوجه روش شناخت یمار دارااستفاده از آضبط اشیاء و ثبت و شیوه های

ست بارتا به ع ها ی. سش گر پر جه چرا یما دارا یا ییو20نرا شد، آ با

19 Interpretation 20 Why

12

ظرپژوهش شهاینام یم ین گر پرس گونگ یما دارا یم و ا جه چ یو21شد با

ه ین در نظری. بنابرا)ورود از حوزه نظر به عمل( مینام یآنرا روش م

در اما میكن یم ین محوطه را حفاریچرا ا ن پرسش مطرح است كهیاها

گتر ید یمهم است. با مثتال یحفارروش یا متد چگونگیو (Practiceعمل )

بر اساس مدارك یمختلف به شناخت طبقات اجتماع یتوان با روش ها یم

را به ن است كه قبوریروش ها ان یز اا یكیپرداخت. یباستان شناس

سته ش دو د نیم ور یفق و یناء غیا ندی ک سیم ب ستنباط یا تق طور ا ن

ازات یاز امت افراد جامعه در جامعه مورد مطالعه برخی ازم كه ینمائ

برخواردار بودند و در نسبت به دیگر افراد آن جامعه یخاص یاعاجتم

در یک چنین . مفرما بودحکدر جامعه یاقتصاد-یتماعاج ینابرابر ینوع

تاثیر حت بور ت حل ق بور و م خل ق شیا در دا قرار دادن ا عه ای جام

ست. بوده ا فراد ماعی ا های اجت با پایگاه سانی ستان شنا گر با لذا ا

ن شیچ ستانی را یق به تحق ین نگر ند و قبر ستانی بپرداز حل با یک م در

همین دسته از ولی .از راهبرد نظری استفاده کرده اندکاوش نمایند

موده اند آنرا باستان شناسان برای کاویدن از چه سیستم استفاده ن

روش می نمامیم.

قبل از آنکه به راهبردهای باستان شناسان در ارتباط به اینکه یک

خوب است نگاهی به چه ابعاد و منظرهایی هستندیه دارای نظر

راهبردهای جامعه شناسان بیندازیم. اینان نظریه را به نظریه های

کالن22

، نظریه های ُبرد متوسط23

نظریه های ُخرد 24

تقسیم کرده اند.

تحلیل نظام های بزرگ و فرایند های دراز مدت دگرگونی به نظریه کالن

ریه تطورگرایی را می توان در این دسته می پردازد. به عنوان مثال نظ

به نوبه خود برای روشن کردن الگوهای نهاد کلی نظریه خرد جای داد.

به عنوان مثال نظریه مبادله را می توان در این دسته ضروری است.

در واقع حالت حد وسط و شاید ترکیبی از دو نظریه حد متوسط جای داد.

که این نوع نظریه اساسا برای نوع نظریه دیگر باشد. باید افزود

هدایت تحقیقات تجربی به وجود آمده و معطوف به مجموعه قضایای مرتبی

است که از قضایای واحد تجربی می تواند مشتق شود. بنابراین از یک

سو، جنبه انتزاعی و عقالنی دارد و از سوی دیگر متکی بر تحقیقات

که از قضایای تجربی تجربی و مشاهدات و جمع آوری داده هایی است

. برخی نظریه های کارکردگرایی را با (43، 1393)توسلی حاصل شده است

، نظریه ُبرد متوسط نامیده اند که باستان مرُتنتوجه به دیدگاه

شناسانی چون بینفورد با استفاده از مدل مرتن به نظریه پردازی

پرداخته اند.

ن و اقتصاد دانان نظریه باستان شناسان تقریبا همانند جامعه شناسا

ها را به صورت زیر تقسیم بندی نموده اند که عبارتند از:

نییسطح پا هینظر25

سطح متوسطه ینظر26

سطح باال هینظر27

21 How 22

Grand Theory 23

Middle range theory

Small scale theory24

25 Low Level Theory 26 Middle Level Theory 27 High Level Theory

13

پائینظر سطح ب یوه ایش نیه ست تجر لیبا تاك یا عام و ك و از یدات

ر یخود ش ماده به بچه یكند. مثالً همه والها یت مییتبع یقانون تجرب

یبر مشاهده و تجربه بوده و م یمبتن نتیجه گیرین یك چنیدهند. یم

به د با تجر ند س یگریتوا لذا ب شود. س یاریرد ستان یرهایاز تف با

كه یاست. باستان شناسان یتجرب یبر امر ین مبتنیسطح پائ یشناس

عات یهاراهبرد یدارا پائ یمطال ستندن یسطح ند ه قه ب به طب مدتًا یع

ا یو بندی ی، سریه نگاریباستان، ال یفرهنگ ها ییشناساكارابزارها،

محوطه های باستانی می یباستان شناخت یمطلق داده ها یخ گذاریبا تار

ن یبر مشاهده است به ا یكه مبتن یكل یریجه گین نتیك چنی. پردازند

ا انواع كارابزار به طور یبخصوص، یشود كه مجموعه ا یم یامر منته

تكرار یو در زمان مشخص ییایك حوزه جغرافیا هم در مكرر در ارتباط ب

خاص ین و در شكلك زمان، مكایدر یده فرهنگیك پدیجه یند. در نتوش

و انتشار در یک حوزه جغرافیایی همه گیر و از طریق تماسوجود آمده ب

ین راهبردیك چنیباستان شناسان بر اساس از این گروه. لذا می شود

می تواند بیانگر شاخصی همانند سفال شیئك یكه رند یگ یجه مین نتیچن

گروه بی صك ج یخصو شد )ر تاریخی با تب به مک بوط صل مر به ف شود وع

ن درست یسطح پائ نظریههای یریجه گیاز موارد نت یاریبس. در فرهنگی(

ینم وع نگرشناین یباستان شناس یت داده هاینبوده و به خاطر ماه

به ت ند هیه و تحلیجزتوا سان یال رفتار گروه از پردازد. ب یان ین ا

ن درست ییتباز اء بوده ویف اشیتوص هبعالقمند شتر یب باستان شناسان

ها شندمبدور داد ه ند ی با می گوی نان شناخت . ای به قادر ما که

.ایدئولوژی و یا ساحتار اجتماعی گذشته و غیره نیستیم

سطه ینظر که سطح متو ست هایی ا یه سری نظر شکل از یک بین مت لی پ

م گانی عی و هم های انتزا یه بی و نظر شاهدات تجر یزاده یم شد )عل با

یت بخشیعموم یی(. تئوری سطح متوسط به محقق توانا61، 139128

دهتد یم

و سعی دارد تا قوانینی را که بین یک سری از متغیرها که در موراد

. (Trigger 1979, 28) متعددی حادث می شود را تنظیم و قاعتده منتد نمایتد

ك ی ط حاكم بریاساس شرا است كه بر ییرهایتفس یت بخشیمنظور از عموم

ن را دارند كه در موارد یا ییشوند، اما توانا یم میمورد بخصوص تنظ

(. این راهبترد بترای اولتین 19صفحه 1399 یند )عبدیز بكار آیگر نید

1641بتتار توستتط جامعتته شتتناس آمریکتتایی ار.ک. مورتتتون در ستتالهای

لوئیس بینفورد با استتفاده از 1691د و معرفی شد ولی در دهه پیشنها

توان به یاز آن را م یمونه ااین مدل اعتبار خاصی به آن بخشید. ن

سر آپ مدل بو29

كه و مود شاره ن ب یا طه فزایبه راب ت و یش جمعین ا

فزا ینوآور شاورزیدر ا مع ك صول جوا خت. یش مح که پردا ست قد ا وی معت

جوامع انسانی در گذشته بهترین راهی را که انسان بعلت افزایش جمعیت

ند شاورزی همان نوآوری در ک مود تدبیر ن مده جود آ ضل بو حل مع برای

ست. بوده ا صول فزایش مح برای ا یاری ستم آب ستفاده از سی نیا ن یك چ

ارزشمند خواهد بود كه باستان شناسان بتوانند به صورت یه زمانینظر

یزیكار و حاصلخ یروید نی، تشدتیجمع دبه برآورد رش یا نسبیمطلق و

ت ین رشد جمعیب یاصول یپردازند و با ارائه گاهنگارب یمناطق كشاورز

ه حد وسطیند. نظرید غذا ارتباط برقرار نمایو تول30نفورد یس بیئلو

م جزو نظر یرا نه ارزیه میتوان م یابیا تالش كه مود با ین ند ك

یمشهود باستان شناس یده هاین پدیب یمردم نگار یاستفاده از داده ها

شناخت ستان تار با قرار نمایغ یو رف باط بر شهود ارت چه دو یر م د. گر

ه سطح یباشند و نظر یك شكل نمیراهبرد سطح متوسط و حد وسط بصورت

28 Generalization 29 Ester Boserup 30 Middle Range Theory

14

ه حد وسط یكه نظرآنتوجه دارد، حال یانسان یمتوسط فقط به رفتارها

بر دو پدیب صیشتر سان و خصو تار ان شهودیده رف شناخت ات م ستان یبا

از حد وسط در یتوان به عنوان بخش ینفورد را میه بیاست و نظر یمتك

ش سطح ین نظر ارزشمند است كه با آزمایوسط از ا ه حدینظر گرفت. نظر

د.ینما یارتباط برقرار م یباستان شناخت یمتوسط با داده ها

سین هاریه عام كه مارویا نظریو ه سطح باالینظر31

یاتژآن را استر

پژوهش یها32

د كالركیویو د 33

كنترل یآنرا مدل ها 34رنده ید دربرگینام

و شناخت ینظر موضوعاتن یح رابطه بیه به تشراست ك یین انتزایقوان

از ین نمونه ایدارو ییراهبرد تكامل گرا پردازد. یمهم م یده هایپد

مینظر عام كه ترك یه شد مل از یبیبا سیتكا ست شنا میبا ژن زی یتك

بوده و کمتر مرتبط یعلوم انسانحوزه با ر تتئوری سطح باال بیش د.باش

حوزه بنابراین در .است بودهقدرت عمل باستان شناسی دارای در حوزه

كسان مورد ی که به طور نظریه جهان شمولی وجود ندارد نظریه سطح باال

مه بول ه شمندان ق ساناندی لوم ان شد یع نه ا .با م ینمو یاز آن را

. ب شدیترك زیست شناسی نظریه كه بااشاره داشت ه تكامل ینظر توان به

نه ا ستفاده ینمو کر در ا بل ذ باال در دنیز نظرا قا سطح یایه

ا یتت)متتی تتتوان از باستتتان شناستتی مارکسیستتم را یباستتتان شناستت

تاریالیماتر گیالی(، ماتریخیسم گیو ز یسم فرهن بوم فرهن نام یست

یستیالیماتر یراهبرد یمكاتب دارااین مه هنکته بس مهم اینکه . برد

تئوری استفاده ازن كه یا دیگر نكته در خور توجه. از فرهنگ هستند

گی های پیچید ابهمواره داده های باستان شناسی در تفسیر سطح باال

بسیار زیادی همراه بوده و لذا کمتر مورد اقبال باستان شناسان قرار

با استفاده از تئوری ی کهن شناسانباستا به همین خاطر. گرفته است

عحد وسط یت نسبی بیشتری به مطال ه جوامع باستان پرداختند از موفق

مورد ه یسه نظرهر گرچه .نسبت به دو مکتب دیگر برخوردار بوده اند

یباشند ول یم خاص خود یها یستنقاط مثبت و كا یهركدام دارا اشاره

سی بتوا ستان شنا گر با باا س یبیترك ند به یه نظراز فوق ك روش یه

د.بهتری از گذشته بپردازد به تفسیر اند شاید بتوبابدست یقیتلف

در این فصل موضوعات مختلفی مورد بحث قرار گرفت و حاصل سخن اینکه

فاوت که ت مودیم سی بین سعی ن ستان شنا حوزه با مل را در یه و ع نظر

بایستی حثمانه شاید در نتیجه گیری مبانکته مهمی ک تعریف نمائیم.

یت چیستی علم و به عبارتی چگونگی علمی بودن نمائیم اهم بر آن تاکید

باستان شناسی است. براین اساس مشخص شد که باستان شناسی و باستان

صوص سانی و بخ لوم ان های ع حوزه گر تاثیر دی حت حد ت چه تا سان شنا

ه های جامعه شناسان بوده اند. بطور مثال دیدیم که تقسیم بندی نظری

در آغاز باال سطح متوسط و سطح باستان شناسی به سه حوزه سطح پائین،

و پس از دو دهه باستان شناسان ونتوسط جامعه شناسان رابرت کی مرت

گر هم دی ته م ند. نک ستفاده کرد شان ا پژوهش های برد در ین ره از ا

اینکه امروزه فاصله بین نظریه های علوم انسانی و استفاده باستان

سان دیگر مانند دهه های گذشته نیست و پیوندی بسیار نزدیک به شنا

باستان شناسانی که در حوزه نظر و عمل کار می کنند با دیگر شاخه

های علمی پیوند خورد است.

31 Marvin Harris 32 Research Strategies 33 David Clark 34 Controlling Models

15

فصل دوم

یآغاز باستان شناس

شکل گیری كوتاه یفصل نگاه نیدر ا سی باستان به اروپا و در شنا

خواهیم ویی به باستان شناسیعتیقه جاز آن مرحله گذار و كا یآمر

همانطور که از عنوان این فصل بر می آید برای ما مهم است که . داشت

اریخ تمطالعه بدانیم که چرا جوامع اروپایی در قرون جدید عالقمند به

به باستان عالمندی در این فصل خواهیم دید که اهمیت گذشته شان شدند؟

که ست بوده ا حدی یی ب یت گرا نام در نها به یدی لم جد یش ع جب زا مو

سی ستان شنا سانی با لوم ان صه ع سشد. در عر ستان شنا له یبا در مرح

قه ین باستان شناسان را عتیآغاز شد و نخست ییقه جویه خود با عتیاول

شك یانیجو میت ند یل شتند داد عه داری دا به مجمو شدیدی قه و که عال

سا هم ان شته م کی از ر یری ی شکل گ عث ند. با شناختی گردید لی ن با و

مه سازیماینه شان خاطر ن ید سی زائ با ستان شنا یا دو که با یک یده

بوده صی ن یل خا عدد سیشراو دل مل مت سیط و عوا ماع یا پا یو اجت یارو

م پانزدهم هایالدیقرن ها یه از قبیاول ی، باور سانه و قدیم ل اف

مردم شناسان ش جهان و انسان، مطالعات یدایر و ارتباط آن با پیاساط

.نقش داشته اند آن یریدر شكل گنیز ونرها یمس یه و حتیاول

یان پ پا سانس در ارو غاز رن سم و آ م ا:فئودالی هاردهم قرن چ یالدیاز

وست و اضمحالل یدر اروپا بوقوع پ یمیعظ یو اقتصاد یرات اجتماعییتغ

ن گام ها پژوهش گرانیا آغاز گشت. در اولیتالیسم از شمال ایفئودال

اروپا متوجه شدند یاجتماع یاسیخ سیبا طرح مسائل نو در حوزه تار

در خود در شکل گیری هسته های تمدنی و مدنیت اكانین یشرفت هایكه پ

ن یبوده است. محقق شد یتر از آنچه كه قبال تصور م قیار عمیگذشته بس

سم را یكردند سكوالر یك سعیخ عصر كالسیدوران رنسانس با رجوع به تار

تاریتالیر اد خ گذشته و شروع یا گسترش دهند و با رجوع به متون و

گار مردم ن عات سین نتیبه ا یمطال ندگیجه ر كه ز نان ین یدند كان آ ا

س طور اسا ست. موفق یب بوده ا فاوت حال مت مان ان و یونانیت یبا ز

، از نظر آنها به عنوان یو اقتصاد یاجتماعسیاسی، در ابعادان یروم

مود و یارت ییدوران طال لوه ن شان ج شانخ قین و دگراندی می به محق آرا

ند عت نم یستیكه با دریافت شته رج به گذ باره نددو ست ای سیر در تا م

ك به سرعت از ی. عالقه به دوره عصر كالسزندگی بهتری را بنیان نهند

ا یتالیدا كرد. اشراف و بازرگانان ایبسط پ یات به هنر و معماریادب

گذاشته شد و ك به كناریشدند. هنر عصر گوت یتان مطالعیان چنیاز حام

ج گشت.یك دوباره رایهنر عصر كالس

ید و عات جد بل از مطال لی در ق طور ک قبه سطیمحق قرون و ین دوران

یخیتاررات ییتغ وونان و روم یدوران تاریخ نسبت به یاطالعات كمتر

های عجین گش داشتند آن ته و دانش گذشته بشدت با اسطوره و افسانه

به جمع اروپایی ن پادشاهااز پاپها و برخیگرچه در این میان . بود

جواهرات وکاتسكم یآور ته می و یا پرداخ ند و ضا ردموا یدر بع

سمتها مار یایاز بقا ییق ستان روم یمع ها و با سمه نان را در مج ی آ

می دادند ولی یک ورد استفاده مجدد قرار جدید م بناها و کاخهای جدید

ئلی منجر با شناخت زا گذشته منجر نمی شد و تحول اساسی در چنین مسا

بطور کلی دانشمندان قبل از . جامعه آنزمان اروپا بوچود نیاورده بود

دوره خود را با دوران یاسیو س یآداب اجتماع كردند یسعدوره رنسانس

و شناخت علمی از سیر تاریخ و تطور ندیسه نمایت مقایهودیت و یحیمس

یدا میگذشته پ یاز دوره ها یكه مجسمه ا یزمانلذا . شتندفرهنگی ندا

و یا شاید ممکن بود بخاطر حس زیبایی شد یب و شكسته میلب تخرشد اغ

16

یرد قرار گ ستفاده مورد ا ید های جد یه جددا در ابن سی م جه . شنا نتی

سانس بل از دوره رن تا ق که سح این نوان یهودیت )و یدوران م به ع ت(

عه ا نه فرهن یجام ماع یگنمو پا یو اجت عه ارو با جام سبت قرون یدر ن

و از این دوره به عنوان مدینه فاضله نام برده گشت یمحسوب م یوسط

همانند پال دوم یدر اواخر قرن شانزدهم، افراددر آغاز و .می شد35

والكستتاندر ششتتم36

یختتانواده اشتتراف یگتتر اعضتتاینالهتتا و دی، كارد

در همان و م پرداختندیقد یهنر ش مجموعهینماو یا به جمع آوریتالیا

آنها آغاز گشت. در یجهت مطالعه منظم و گردآور یمال یتهایزمان حما

اس دومیپاپ پ 1492سال 37

یشهرها میقد یه هایرا جهت حفاظت ابن یقانون

كستتوس یس 1491ب رستاند و در یرم به تصو یكیكاتول یسایوابسته به كل

هارم چ38ها سمه سنگها و مج صدور م یاز كومتقل خوددار یرو ح یاش

یک چنین اقدام های اساسی راه را برای حفظ ابنیه و بافتهای د.یورز

قدیم برای دوره های بعد هموار نمود.

راكویس39یکی از عتیقه جویان بتزرگ به عنوان را می توان (1361-1413)

بته شترق طتوالنی یسال مستافرت هتا 21كه در طول نام برد ایتالیایی

ن مدت یدر ا و م پرداختیقد یه هایابن مطالعهونان به یترانه و یمد

یبناها، جمع آور یاز صدها اثر همانند خطوط، طراح یبردار یبه كپ

ش را در شش یآثار و نوشته ها یپرداخت. و یكتابها، سكه ها و آثارهنر

اتفاق افتاد 1114در سال یقیمجلد به چاپ رساند كه متاسفانه در حر

ب لیاز فت و نون هم ین ر هایداک ها ش یگر كار موزه نه و در كتابخا

نگهداری می شود.

یباستان شناس یهایتوان اذعان نمود كه هنوز حفار ینجا میتا به ا

و لوكس یمتیاء قیافتن اشیدنبان ه و پژوهش گران ببود غاز نشدهآ

مه اول قرن یحدودًا در ن یباستان شناس یها ین حفاریبوده اند. اول

یچون پمپ یمهم یحل هاجدهم در میه40

وم یو هركلون41منظور بدست ه ب

ها عه ها و مجمو سمه نر یآوردن مج تدر یه شد و ب غاز شیآ اء و یج ا

هز مورد توجه قرار گرفتینوجود داشت یمعمول یكه در خانه ها یآثار

س ثار دوران كال به آ جه پا رواج پیو تو سر ارو كرد. یك در سرا دا

ها شراف یخانواده پا یا تدرارو سویبه خود را ب جه نه یمد یج تو ترا

كاوش و به شروع شته و طوف دا جات یافتن عتیمع ثار قه یان آ در م

ان یز به جریدر انگلستان ن ین موجیدر قرن هفدهم چن نمودند.تاریخی

جار انگل شراف و ت تاد و ا به خر یسیاف مع آوریشروع ش ید و ج اء یا

یستیافراد برجستته انگل از یتعداد یالدیم 1934قه كردند. در سال یعت

نیتالیبه اکه ییسفرها در شتند انجم نامرا یا دا تانید به یل42در

ن یل دادند. همیك تشكیدوران كالس یآثار هنر یجهت جمع آوربه لندن

35 Paul II 36 Alexander VI 37 Pope Pious II 38 Sixtus IV 39 Ciriaco de Pizzicolli 40 Pompeii 41 Herculaneum 42 Dilettanti

17

منطقه اژه را به عهده یت پژوهش هایانجمن در هشتاد سال بعد مسئول

قرن شانزدهم سنگ نبشته هایگرفت. در اوا صر كالس یل ك، بناها، و یع

گر مناطق یس، فرانسه، غرب آلمان و دیبدست آمده در انگل یهنر یكارها

سط عت منظم تو طور لیقه جویبه ند و یان مح مدن یلیهمان ام كا43

در

انگلستان مورد مطالعه قرار گرفت.

توان به یها را میخ هنر توسط آلمانیمطالعه تار ین روند تكاملیدر ا

ن یدانست. از ا ین باستان شناسیهم در تكوم یاز گام ها یكیعنوان

نكلمنیجان و یتوان به كارها یان میم44

(. كتاب 1919- 99) اشاره نمود

ینته شتناخت ستبكهایبود كته در زم یاز كار جد ی( و1994خ هنر )یتار

به یبر هنر معمار یطیمح یرهاییر متغی، روند تكامل آن و تاثیهنر

نگارش در آمد.

س ستان شنا غاز با س ی:آ ستان شنا میاز ن یبا نوزدهم قرن یالدیمه اول

وارد 1611تتا 1621 ین ستالهایجدا نمود و بت ییقه جویراهش را از عت

ل بوده یبه دو دل ین تحوالتیك چنید. خاستگاه ید گردیكامال جد یدوره ا

داد و یرو یناویكه در منطقه استكاند ی( تحوالت1 که عبارتند از: است

خ یبه تار یدیجد یبا استفاده از روش ها یناویندباستان شناسان اسكا

در حرکتی بود که ( موج دوم 2پرداختند و یا و مواد باستانیاش یگذار

یاستان شناسدر نتیجه آن به راهبرد انگلستان و فرانسه آغاز شد كه

. تفكتتر نتتوع دوم ستتخت متتورد اقبتتال نجتتر شتتدم ینتته ستتنگیپار

مردم شناسی، انسان شناسی و در حوزه هایان یتكامل گراتطورگرایان/

در یستیرا با یعلم یقرار گرفت. سرآغاز باستان شناسباستان شناسی

غاز ین یستیكرقات یتحق سون در آ مود. تام شاهده ن سون م سن تام ورگن

در كپنهتاك و در 1999در ستال یبتود. و ییقته جتویزه عتیانگ یدارا

د همه خانواده همانن یا آمد. پدر تاجر ویثروتمند به دن یخانواده ا

ل روانه فرانسه كرده بود. یادامه تحص یثروتمند فرزندش را برا یها

سكه یالت به كشور مراجعت نمود و شروع به جمع آورین بعد از تحصتامس

سكه و یبا مطالعه خطوط رو یو نمود. یناویروم باستان و اسكاند یها

د.یشخص نماآن ها را م یخیتوانست قدمت تار یخ ضرب آنها تا حدودیتار

دا یپ یادیسم در دانمارك طرفداران زیونالیبا آغاز قرن نوزدهم ناس

ها یكیكرد و ست هم آن شك لل م سالها یاپیپ یاز ع ناپلئون در یكه

كردند كه با یها سع یبر دانمارك وارد كرد. لذا دانمارك 1919و 1911

از یناش یر هایاكان خود به درد ها و تحقیخ درخشان نیمطالعه تار

ییانقالب فرانسه و آرمانگرا یام بخشند. از طرفیالت از ناپلئون شكست

برا یها صوص نان بخ س یآ سط ب قه متو به گردیطب سال یار پرجاذ د. در

دانمتارك یباستتان یبناها یرانیروپ دركتاب خود به ویراسموس ن 1919

یباستان یها موزه ایشنهاد كرد كه همانند فرانسویاعتراض نموده و پ

تحتت عنتوان انجمتن یاداره ا یالدیم 1919س شود. در یدانمارك تاس در

روپ به یس و نیقات تاسیعت یحفاظت و جمع آور یدانمارك برا یپادشاه

قه یاز عت یروپ در بدو شروع كارش جمعیر آن انتخاب شد. نیعنوان دب

43 William Camden 44 Johan Winckelmann

18

1919دعوت بته كتار نمتود. در یهمكار یبازان سراسر دانمارك را برا

وه مستقل كار و تخصصش ین به خاطر شدانمارك از تامس یهانجمن پادشا

س سكه شنا ند یدر قه ب هت طب ش یج ثار و ا كار یایآ به عوت شده د مع ج

كرد.

متنوع و یاین همه اشیتوان امی ن بود كه چگونه ین اعمده تامسسئوال

یخیننده بتواند درك تاریكه ب کرددمان یدر موزه چ یاگون را طورگون

ا را بر یگرفت اشم یتصم ین اساس ویآن داشته باشد؟ برا از و زمانی

كند. یم بندیبه سه گروه سنگ، برنز و آهن تقس نوع آنهااساس قدمت و

شد. ییبازگشا 1916نو در یوه ایا آن با شیموزه تامسون و مجموعه اش

یناویاسكاند یدش را تحت عنوان كتاب راهنمایعقا 1939تامسون در سال

و در یك سال بعد به زبان آلمانین كتاب یپ رساند. اباستان به چا

ن بتود یتن ات كار تامسید. اهمیترجمه گرد یسیبه زبان انگل 1949سال

ها شناخت یكه داده ستان جویوغ عتیرا از یبا موده و ییقه آزاد ن

گار ساس روش گاهن سب یبرا صر ین سه ع عروف ظام م ئه نما ین د. یرا ارا

فراد چه ا س یگر بل از تام ند ودال سان ق شبیهمان سن نیمون قه یه چ ن طب

و یواقع ین براساس داده هاكار تامس یرا ارائه نموده بودند ول یبند

ن بود كه مقوالت ین اگر كار تامسیت دیاستوار بود. اهم یباستان شناخت

دو راهبر یی، كاركرد گرایپولوژی، تاییهمانند تكامل گرا یمیو مفاه

كرد. یاستان شناسات بیرا وارد ادب یاقتصاد یها

یكیخود ادامه داد. یبه روند تكام یقرن نوزدهم باستان شناس یدر ط

شتر به یلسون برخالف تامسون بیباشد. ن یلسون میون نین افراد سیاز ا

جوامع یاقتصاد یعالقمند بود و به مطالعه در حوزه ها یتكامل فرهنگ

یك پرداخت. ویوژش داشت و كمتر به موضوعات تكنولیخ گرایش از تاریپ

سكاند خوراك در ا ندگان شكاروزان و گردآور كه شت قاد دا یناویاعت

یرو یكشاورز یده و سپس به زندگیرا برگز یدامدار یوه زندگیابتدا ش

لید نیآوردند. شا و یباشد كه تكنولوژبوده ین افرادیلسون جزو او

ها تاریپ یابزار هایش از با ابزار صر مقا یبدو یخ را مع معا سه یجوا

اعتقاد داشت و با مطالعه مردم یلسون به تكامل تك خطینموده بود. ن

ن معتقد یانوس اطلس به ایر اقیقا، و جزایكا، آفریدر شمال آمر ینگار

یناویخ اسكاندیش از تاریتوان جوامع پ یم یبود كه با تشابه فرهنگ

-1939ن یلسون در چهار جلد كتاب بتیرا بهتر شناخت. حاصل مطالعات ن

به یناویه اسكاندیتحت عنوان ساكنان اول 1999د و در یبه چاپ رس 1943

سه یوه مقایلسون با استفاده از شیون نید. سیترجمه گرد یسیزبان انگل

ه یتاول ی( زندگ1كرد: یم بندیرا به چهار گروه تقس یجوامع انسان یا

، یریگ ی، ماهید و انسان به شكارورزیشروع گرد یگر یانسان با وحش

بوده است ی( مرحله دوم عصر شبان2آذوقه و حبوبات پرداخت. یآورجمع

( مرحلته ستوم 3پرداختت. یبته دامتدار یكه انسان در كنار شتكارورز

ن مرحله عصر تمدن است كته ی( و آخر4د. یآغاز گرد یبا كشاورز یتكامل

حرف و مشاغل بوده شدن یآن رواج سكه، پول، خط و تخصص یهایژگیاز و

. است

سه را بامز ویج ل یستیر نوان او پیبه ع صص شناس متخ ستان ش از ین با

در یبه عنوان استتاد باستتان شناست 1911در سال یخ نام برد. ویتار

19

شت. و كار گ به شغول هاك م شگاه كپن س یدان هابرخالف تام به كار ین

ن را ستم سه عصر تامسینه تنها س یو یعالقمند بود و كاوشها یدانیم

را مورد یفرهنگ یها یدگرگون یه نگاریست با الد كرد بلكه توانییتا

به نام جاپتوس ین شناسیدانمارك زم یها یمطالعه قرار دهد. در حفار

سروپ یز استن ضعن عه و هان و حیت گیبه مطال خریا نات در آ ن دوره یوا

صوی ست ت خت و توان ندان پردا حیاز ز یدیر جدیخب سه یست م قه در ط منط

د. یه نمادوره سنگ، برنز و آهن را ارائ

ن هشتتم از ورسته دعتوت یستتیپادشاه انگلستان كر 49-1949 یدر سال ها

نگ یكیوا یایرلند به مطالعه بقایا و ایتانید از برینمود تا با بازد

ستم سه یپردازد. مطالعات و مشاهداتش، ورسه را متقاعد نمود كه سها ب

صر س یع متام برا ین را س یتوان قاط د یاریب بیاز ن كار به رد. گر

ن هم چ سه میور قش مه عات م ین ن سترش مطال شته ایدر گ ستان یان ر با

از صدف یلند توده ا یبه نام سج یدر محل 1939ل یداشت. در اوا یشناس

یكیخ و در فاصله نزدیش از تاریپ یابزارها یبه همراه تعداد متعدد

یعلتوم پادشتاه یآكتادم 1946ا مشتاهده شتد. در ستال یتاز كناره در

ل داد و ورسه به ین مجموعه تشكیمطالعه ا یرا برا یته ایدانمارك كم

گر را به نام استنسروپ یدو نفر د یئت انتخاب شد. وین هیا یسرپرست

می)ز پدر ز چامر شناس( و فور سیست به ه ین شنا مارك را خود یدان ئت

در سته جلتد تحتت 1911ن سه حاصل مطالعات ختود را در ستل یافزود. ا

نكه باستان شناسان یا جهیچاپ رساندند. نت به یباستان شناسعنوان

(2شتتوند یستتتم ستته عصتتریه گتتذار سیتت( پا1توانستتتند یناویاستتكاند

ان رشته ی( استفاده از علوم م3 را پایه گذاری نمایند ینسب یگاهنگار

. کار گیرندب یباستان شناس مطالعاتن فاز یدر اول یا

بر تا قبل از کاوشهای باستان شناسی و مطالعات دار وین اکثر مردم

این عقیده بودند که مبحث تکوین در فصل اول کتاب مقدس آمده است و

براساس گفتمان وحیانی می توان به چگونگی پیدایش جهان پی برد. آغاز

به زمان خلقت جهانبوده و یعیطب یمنشاء ماورا یجهان داراو انجام

در طی شش روز خداوند جهان را گردد. یچند هزارسال قبل برمکمتر از

یخیها تار یبعضبوجود آورد و در روز هفتم نیز آدم و حوا را آفرید.

كته پتاب كلمنتتیشنهاد كرده بودنتد در حالیق.م. را پ 3911در حدود

شهاد نموده بود. یق.م را پ 1166در حدود یخیتار( VIIIهشتم )

رسید به این نتیجه )یا آشر( اوسرجیمز شوب یدر اواخر قرن هفدهم آرخ

خ ین تتارخلتق شتد. چنتیم .ق. 4114 اکتبتر 23که جهان در شب قبل از

خ جهان را در یكه بر اساس شجره نامه تورات استخراج شد تار یگذار

ایده های آشر به صورت آمیزه دینی .هزار سال برآورد نمود 9111حدود

ین دوره هستیآخر جهان شاهدح یمسو ظهور بازگشت باكه در آمده بود

انه به یهد بود. خدا انسان را در باغ عدن خلق و انسان از خاورمخوا

ز بعد از توفان ین ین مرحله تحولیر نقاط جهان مهاجرت كرد. دومیسا

انه به عنوان مركز و محور تمدن جوامع یوست. لذا خاورمینوح بوقوع پ

ت و یهودیت، یحیكه مذاهب بزرگ همانند مس یید، جایمحسوب گرد یبشر

نمودند تا ین اساس دانشمندان سعیافتند. بر ایآنجا تولد اسالم در

20

پایتار ب یخ ارو شمال یغر تار یو با توب خاورمیرا مرتبط یخ مك نه ا

ند. ینما

سعی گران پژوهش جدهم قرن هی با قارن مع م شرفت جوا که پی ند نمود

را در بستر زمان مورد مطالعه (بخصوص دوران پیش از تاریخ) انسانی

ند و مل و قرار ده سیر تکا سیر و م نه سان چگو که ان ند شخص نمای م

پیشرفت را طی نمود. کشف استخوان و بقایای انسانی بهمراه ابزارهای

سنگی و استخوان حیوانات در بین الیه های طبیعی قالب بندی های زمانی

یانجیل را زیر سئوال برده و دانشمندان به آرامی ایده زمان نگار

تردید نگریستند. در این میان مطالعات زمین کتب مقدس را به دیده

شناختی از اهیمت بسیار زیادی برخوردار گشت. ویلیام اسمیت از جمله

این افراد بشمار می رود. وی زمین شناسی بود که به مطالعه پدیده

های زمین شناسی، سنگواره های گونه های حیوانی پرداخت و متوجه شد

جه عوا مین در نتی یری ز شکل گ له، که سیل، زلز ند عددی همان مل مت

فرسایش، باد و غیره بوده است که نهایتا به صورت امروزی در آمده

حت تابی را ت هاتن ک مز نام جی به سی مین شنا مان ز مین ز ست. در ه ا

به نگارش در آورد که چگونگی شکل گیری زمین را در باره زمینعنوان

ورای طبیعی نقشی در مورد مطالعه قرار داد و مشخص نمود که عوامل ما

شکل گیری آن نداشتند.

آغازی بر شکاف و دوگانگی نظریه های کتب مقدس در ین مطالعاتیك چنی

سان و د مین، ان شا ز بیباره من ید. نده گرد جودات ز سالهایگر مو ین

را یل مجموعته كتتابیبه نام چارلز ال یسین شناس انگلیزم 1933و 1931

مشاهداتش یشتر حاویمنتشر نمود كه ب "ین شناسیتحت عنوان "اصول زم

په ا نا در س یدر ت نام آت عات ویسیبه بود. مطال شخص یدو نت یل جه م

نكه جهان ی( ا2الد و یقبل از م 4114( خط بطالن بر خفقت جهان در 1داشت

داشته است. این شکاف با یتكامل ین جهان روندیكباره خلق نشد و تكوی

ین صلح دارو خاب ا یه انت سید. طرح نظر به اوج ر خود طوری یه ت و نظر

تتا 1931چارلز داورین با کشتی معروف بیگل سفری را در بین ستالهای

انجام داد و به مشاهده پدیده های زیست شناسی پرداخت. وی بعتد 1939

پرداخت و بعد اصل انواعاز بازگشت به انگلستان به طرح ایده معروف

چاپ آن نمود. اقدام به 1916از سالها انتظار در سال

خ بته چتاپ یرا تحت عنوان دوران ماقبل تار یكتاب 1991جان لوباك در

یم بندیتقس یو نوسنگ ینه سنگیرساند و عصر سنگ را به دو دوره پار

كتا یدر انگستتان و آمر 1613تتا 1991 ین سالهاین كتاب در بینمود. ا

ان " منشتا كتاب دومش را تحت عنو 1991در ید چاپ شد. ویهفت بار تجد

د چاپ ین بار تجدیه را به چاپ رساند كه چندیط انسان اولیتمدن و شرا

یستالگ 32نبرده بتود در یبهره ا یالت دانشگاهیشد. لوباك كه از تحص

آورد. یاست رویك پدرش در بانك مشغول به كار شد و به سیبه عنوان شر

یفرهنگ راثیرا به نفع حفاظت از م یحیبعد از ورودش به مجلس لوا یو

صو برایبه ت باك ساند. لو طوریب ر مان بود ه قاد هایكه ف ین اعت یل

عت ماموتها باشند، جوامع یاز طب یانگر اطالعاتیتوانند ب یم یامروز

ن اساس یه هستند. برایاول یانسانها یانگر زندگیز بین یامروز یبدو

21

همانند هوتونها، واداش، آندمان و یامروز یل بدویبه مطالعه قبا یو

ره پرداخت. یغ

باك عم طیلو تك خ مل به تكا تاث یقا با شت و قاد دا پذیاعت از یریر

بر ایدگاه داروید هاین گروه ها نه تن كه بود باور سان ین از یان

هم متما یلحاظ فرهنگ لوژیز هستند بلكه از لحاظ بیاز یز مین یكیو

ز كه ا یمعتقد بود جوامع یقائل شد. و یم بندین تقسیك چنیتوان به

صاد حاظ اقت گیل ماع ی، فرهن مروز یو اجت مع ا تر از جوا تاده قب اف یع

ز در مرحله عقب افتاده ین یو احساس ی( هستند، از لحاظ ذهنیی)اروپا

قادر به یامروز یل بدویقرار دارند. لوباك معقتد بود كه قبا یتر

ترل طب قوایكن بوده و از ن یعت ن نه ا یذه بان یكوكا ند. ز برخوردار

فاه یكلمات انتزاع آنها فاقد یم انتزاعیاست و لذا قادر به درك م

ستند. یز نین

سیدر آمر سان شنا عات ان نر یكا مطال سرآغازیلوئ یه گان بر یس مور

یتكامل یباستان شناس یه گذاریو پا یاز مطالعات باستان شناس یاریبس

را تحت عنتوان "جامعته باستتان" بته چتاپ یكتاب 1999در ید. ویگرد

ساند. م بر عقار گان عات مور سانیطال ستان شنا ماركس و با كارل ید

گذاشت. مورگان جوامع ییر به سزایلد تاثیهمانند گوردون چا یبزرگ

ت و تمدن ی، بربریگر یبه سه دوره وحش یده تكاملیرا براساس ا یانسان

شد. مراحل یم بندیكوچكتر تقس یكرد و هر دوره به فازها یم بندیتقس

ر است:یس مورگان به قرار زیلو یهنر یانجوامع انس یتكامل

: از ظهور انسان شروع و تا كشف آتش.یتحتان یگر یوحش .1

ر و كمان.ی: از كشف آتش تا كشف تیانیم یگر یوحش .2

ر و كمان تا كشف سفال.ی: از كشف تیفوقان یگر یوحش .3

وانات.یشدن ح ی: از كشف سفال تا اهلیت تحتانیبربر .4

وانات تا ذوب آهن.یحشدن ی: از اهلیانیت میبربر .1

.یری: از كشف آهن تا اختراع عالئم تصویت فوقانیبربر .9

تمدن: اختراع خط و استفاده از حروف الفبا. .9

ن مرحله شروع یخود را از پست تر یه مورگان انسان زندگیبراساس نظر

جه رف به در مان شت ز با گذ سیكرد و مدن ر سان از طریع ت ق ید. ان

پ یاختراعات پ خود را از توحش به تمدن یآذوقه زندگ دیو تول یدر

را از یفرهنگ یش رفت هایپ ین پروسه جوامع انسانیمتحول كرد. در ا

یط مناسبیدر شرا ییایكه از لحاظ جغراف یلیهم وام گرفته و تنها قبا

)بترای اطتالع نتدیشرفت ها ستود جوین پیقرار داشتند نتوانستند از ا

. (وع شود به فصل تطور فرهنگیجبیشتر در زمینه پژوهش های مورگان ر

ضوع ین مو به ا صل ین ف که در ا سخن این صل که حا مودیم شاره ن سته ا ه

سیاول ستان شنا شد و از یه با غاز جویی آ قه عات عتی قرن با مطال

ماعیپانزدهم های اجت سط، یاز قب گروه شار متو گان، اق شراف زاد ل ا

باعث گاه دان دانششه وران و استاین، پین، مالكیون، تجار، مهندسیمذهب

شکل گیری یکی از پرجاذبه ترین شاخه های علوم انسانی شدند. در این

یان ها م م یپژوهش س یعل ستان شنا قر یبا عدن ودر ها یبا حما ب و ت

سط قه متو شاركت طب فتم صی یا نق خا که. رو ست کر ا به ذ ط یشرا الزم

22

ماع صاد -یاجت سیو س یاقت شكل گ یا پا در فدهم ارو ست یریقرن ه ان با

س سزایتاث یشنا شته ییر ب چ ،دا نین گر یك چ تآثر تاثیر و نه ه دام

شاید جالب كسان نبوده است. یمختلف یدر كشورها یده ایچیند پیافر

كه در قرن یاز باستان شناسان یتعداد قابل توجهاست که بدانیم که

همچون ییدر رشته ها بودندباستان شناسی گرایش پیدا كرده نوزدهم به

لوم ف لوژیزیع لوژیو ب یو ص یو ندیفارغ التح شده بود یانی .ل سحن پا

تاریخ با محوریت مطالعه تطوری تاریخ اینکه باستان شناسی پیش از

Redman) انسان در اوایل و اواسط قترن نتوزدهم رو بته تکامتل نهتاد

این مطالعات نشان داد که انسان پیشرفت در صنایع تکنولوژیکی . (1989

یه موفقیت های بزرگی دست و با کنترل بر طبیعت را از دوره سنگ آغاز

یافت. همچنین باستان شناسی پیش از تاریخ با دو موج از دانمارک در

که به مطالعه تطور فرهنگی در دوره های نوستنگی، مفترغ و آهتن 1919

پرداخت و موج دوم در پنجاه سال بعد در فرانسه وانگلیس با مطالعه

طع سنگی وارد مق نه شد. دوره پای یدی سنگی جد نه شناس پاری ستان با

سی ستان شنا که با حال آن خورد و ند عی پیو لوم طبی با ع شتر بی

اسکاندنیاوی عمدتا بر محور اتکا به داده های باستان شناسی بدنبال

شناخت گروههای قومی ویژه بوده است. در آنسوی باستان شناسی آمریکا

شد جائ سوق داده سی سان شنا عات ان سوی مطال ستان ب های با که داده ی

که شد عث شت و با جدی دا ند قه پیو بومی منط یل با قبا شناختی آن

مطالعات انسان شناحتی بطور ویژه ملموس گردد. آنچه را که تا قبل از

آغاز باستان شناسی تاریخی فرهنگی ملموس است اینکه هم مطالعات قوم

که باستان شناسی و هم مطالعات باستان شناسی مسیری را هموار نمود

سی د پیش از شنا مع شناخت جوا سوی جدی ب مایالت ستم ت قرن بی غاز ر آ

سخن خواهیم گفت. اید که در فصل بعد به تفصیل از آنتاریخ پپدا نم

23

فصل سوم

45یفرهنگ -یخیتار یباستان شناس

در این فصل به معرفی یکی از مکاتب مهم باستان شناسی یعنی باستان

تاریخی فرهن سی که از آن شنا شه حوزه اندی ین خت. ا خواهیم پرا گی

نام یز سنتی ن سی ستان شنا نوان با بریم بع یادی می فداران ز از طر

سی دارای ستان شنا نوع از با ین یران ا صوص در ا ست و بخ خوردار ا بر

باستان شناسی های و روش بوده است. نوع نگاهطالبان بسیار زیادی

کاستی دیگر از طرف هم ی است واذبه های بسیار زیادهم دارای جسنتی

خود را دارد خاص شه. های ین اندی بال ا یل اق یران در دال شی از ا نا

ریشه های جذابیت امید است در جایی دیگر جایگاه دالیل متعددی است که

هیچ باستان باید بدانیم که . مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم آن را

ستا نی با له اول یع بور از مرح بدون ع سی گی شنا تاریخی فرهن سی ن شنا

قادر به گام نهادن به مرحله بعدی یعنی باستان شناسی روندگرا نمی

باشد. فراگیری دوره ها و شناخت ویژگی های فرهنگی هر دوره یکی از

اساسی ترین مرحله یادگیری یک باستان شناس است که خوشبختانه باستان

در فصل بولی است. شناسی کشور ما در این مقطع دارای کارنامه قابل ق

یوغ چگونه باستان شناسی خود را از گذشته به این موضوع پرداختیم که

باعث رویگرد جدید مورخین و تاریخ دانان به عتیقه جویی جدا نمود و

ین شد. در ا سان شته ان صل شناخت گذ که ف ید شدن خواهیم د جدا با

جویی و ه شناخت بباستان شناسان عالقه باستان شناسی از یوغ عتیقه

باستان شناسی در یننوتفکری منجر به تولدی انسان گذشته دقیق تر

نام نهاده ایم. که آنرا باستان شناسی تاریخی فرهنگیگردید

باستان شناسی تاریخی فرهنگی

همانطور كه در فصل قبل به آن اشاره شد باستان شناسان از همان آغاز

گذشته انسان ارائه دهند در باره مورخین فراتر از یتوانستند درك

سیاریموجب که جه ب حوزه از علوم انسانی تو از اندیشمندان به این

با پشد مان سی. همز ستان شنا ستان یشرفت در با نوزدهم با قرن در

ها ن پرسشیبردن به ا یمواجه شدند كه پ یمهم یها شناسان با پرسش

ست ما مید تب مه س یه مك ستان شنا بهیگرد یدر با كه از آن نوان د ع

ها عبارت پرسشاین . می شودنام برده یفرهنگ یخیتار -یباستان شناس

وه استتخراج و ذوب ی؟ شتکجاستت( اصل و منشآ فرهنگ انسان 1بودند از

مان چه ز لزات در سعه یف شد و تو غاز جا آ ستیو در ك فت؟ نخ ن یا

سان چه ك شاورزان مان یك قوام و مرد گر ا ند؟ ا قوانیبرپا یبود ن و یه

طو صول ت سپر یرا حول را سعه و ت حل تو هان مرا طور یج پس چ ند، نكرد

یتغ گ یهایرات و دگرگونی گیو ن یفرهن عات فرهن پذ یز تنو رفت؟ یصورت

كته سعی کردندفرهنگی -تاریخی(. باستان شناسان 61، صفحه 1392)فاگان

انتشار و ، جنگ و تهاجمانسانهات ها، مهاجرت یجمع ییجابجاچگونگی

. را مشخص نماینددر دو مقطع زمان و مكان را یانجوامع انسهای فرهنگ

شناخت حوزه های فرهنگی یکی از شاخصهای اصلی این دسته از باستان

فرهنگی راتییتغ معتقدند كه ن دسته از باستان شناسانیاشناسان است.

ك یاست. سرآمد یبررس لقاب یر و نفوذ عوامل و عناصر خارجیتحت تاث

وت یلد و گرافتون الیهمانند گوردون چا یادافر ین باستان شناسانیچن

45 Cultural Historical Archaeology

24

سم ند. الیا بوده ا سمیت شد یسیت انگلیوت ا قه شها یدیعال یبه رو

ان یمصر یم سنگیعظ یآثار و بناهامطالعه و مصر باستان یگر ییایموم

1611ان باستان در ستال یرا تحت عنوان مصر یكتاب یدا كرده بود. ویپ

ساند و چاپ ر بودبه قد مدن یهكه كل معت سهای ت هان و ب از یاریج

ل بوده یر و نفوذ حوزه دره نیتحت تاث یمعاصر غرب د ویجد یفرهنگ ها

.افتیبه سراسر جهان انتشار مصر باستان این نوآوری هاو از

لد:گور که دون چای ند سان معتقد ستان شنا موم با لد را یگوردون چا ع

دانست یفرهنگ ییاو انتشار گر یفرهنگ-یخیه گذار مكتب تاریپا یستیبا

بود کرده ند ئه م جاری را قا سی هن ستان شنا که با ست بوده ا . و وی

یدنیدر ست 1962ل یتآور 14ا( در ی)متولد استرل یسیلد انگلیگوردون چا

مد. یبه دن طع ل ویا آ سپیتا مق ند و خود ما گاه به سانس در زاد س

دكترا موفق به كسب درجه 1619و در سال دانشگاه آكسفورد مهاجرت كرد

به مقام سرعت توانستقات گسترده و نابش بیلد به علت تحقید. چایگرد

یباستان شناس یكرسبا در اختیار قرار گرفتن و نائل آید استاد تمام

نبورو مشغول بته كتار شتد. یدر دانشگاه اد1629خ در سال یش از تاریپ

یستال سرپرستت 11به دانشگاه لندن رفتت و بته متدت 1649سپس در سال

سمو ستان شنا سه با ستاد یس نوان ا به ع جا فت و در آن هده گر به ع را

Emeritus professorلد به مقام یاروپا مشغول به كار شد. چا یباستان شناس

1619نبتورو در ستال یرا از دانشتگاه اد ینائل آمد و نشان افتختار

از 1619اكتبر 16در زادگاه خود و در یسالگ 91در سن و افت نمودیدر

یدر عالم باستان شناس یادیر زیلد تاثیا رفت. تفكرات گوردون چایدن

مروزه ن شت و ا نوز دیگذا س یو یدگاههایز ه جع ب نوان مر از یاریبه ع

چ گاه به یبود كه ه یلد باستان شناسید. چایآ یقات به حساب میتحق

به اروپا، یادیز یمسافرت ها ینپرداخت ول یباستان شناس یها یحفار

نه،یخاورم س یشورو ا قاط د یاریو ب شتگر ین ها دا كاوش ستان یو با

خ اروپا و یش از تاریدر پ ید نمود. تخصص ویك بازدیرا از نزد یشناس

دو قاره توانست به یب اطالعات باستان شناسیانه بود و با تركیخاورم

ش از یدر پ ینیو شهرنش ینیهمانند انقالب روستا نش یمهم یگاههایطرح د

طلوع تمدن اروپان كتابش را تحت عنوان یلد اولیچاخ بپردازد. یتار46

ال یتار كتابتدار در موسسته رویكه به عنتوان دستت یزمان1621در سال

لد ین كتاب چایكرد را به چاپ رساند. در ا یلندن كار م یانسان شناس

پ یسع تا تاریكرد نوان پدیش از به ع پا را فیخ ارو جزا معر یده م

ند. صك سبك و تابیروش و پید اق ك نوپ در نوان دا به ع ش از یگرش

خیتار47

. بوده استكتاب طلوع تمدن اروپا ه یشب

یفرهنگ وجوه تمایزاتو یمونتل یطبقه بند روشلد با استفاده از یچا

و یو مكان یدر دو بعد زمان راجوامع انسانی اروپای پیش از تاریخ

ستفاده از دا هادبا ا س یه ستان شنا صو یبا شیبه ت هاد. تفیر ك یاوت

لد آنها یبودند كه چا یباستان شناس ینشانگر فرهنگها یو مكان یزمان

ن، شكل یورآالت، نوع تدفیمشخص، ابزارآالت، ز یسفال یایرا بصورت بقا

طبقه بندی ، یه نگاریبا استفاده از ال یره نشان داد. ویخانه ها و غ

46 The Dawn of European Civilization 47 Danube in Prehistory

25

تناوبی48 یانزم یو دوره ها ییای، گستره جغرافیسه ایو مطالعات مقا

خ به یش از تاریدر كتاب دانوب در پ ین فرهنگ ها را مشخص نمود. ویا

صیا عداد مشخ كه ت شت شاره دا ضوع ا ها ین مو صلت و از كارابزار با خ

بومی های گی ند ویژ هایسفالهمان ل ینه ئی، زیمح های ن یورآالت و آ

یكه دارا یكاالهاحال آنکه ند. ه امقاوم بود تغییراتن در مقابل یتدف

در ساخت آنها حاصل یشرفتیپ یكیو از لحاظ تكنولوژ ویژه بوده ارزش

یگریك گروه به گروه دیشد همانند ابزارها و سالحها بسرعت از یم

14كتربن بکتار گیتریش از ی. پت)انتشتار تکنولتوژی( شتدندیمنتقل م

ستفاده از گی ا سفال مواد فرهن ند ئه یبرا همان گارارا سبی یگاهن ن

یژه ا گاه و ست.دارای جای بوده ا شناس ستان عات با ن یبرا ی در مطال

ساس چا جایا گ یلد ب مواد فرهن كردن تالوك س یكا به یب ند ار عالقم

سا ها یتوال ییشنا ل یفرهنگ تاریو دال یمح گی یخیل گونی فرهن كه دگر

كرد ین مطالعات سعیدر ا یداد شد. و یل مین تفاوتها را تشكیبستر ا

را نشان دهد.ستان باانه ین اروپا و خاورمیب یتفاوتها

ها هم چا یاز كتاب میم پ یلد فرغ، صر م به ع تاریتوان خ یش از

پ مع سكاتلند، جوا تاریا پیتانیر بریخ جزایش از سكاتلند ش از یا، ا

خ در اروپا اشاره نمود. در كتاب یش از تاریاسكات ها و مهاجرت ها پ

است یده ایچیپ فنی ید كه فلزكاریجه رسین نتیلد به ایعصر مفرغ چا

ن ابداع ینبوده و ا یكار همه جوامع انسان آوری ن فنیك چنیكه كشف

و سپس به می باشد ن و سندین النهریهمانند مصر، ب یجوامع متعلق به

نو بر یدر كتاب پرتووی (. یكیشار تكنولوژت)ان انتشار یافت اروپا

خود پرداخت و آن ییه انتشار گراین نظریان مهمتریشرق باستان به ب

سگطر قالب نو ش یح دو ان برا ینیو شهرن كه ل یبود خاور یاو بار در ن

نه یم فاقا تاد ات به داف سط پیو قاط ب كرد. ویگر ن كز یدا با تمر

ن ین و مصر معتقد بود كه اولین النهریبر دو منطقه بمطالعات خود

یاسیس یو ظهور قدرتها ی، فلزكاری، سفالگریتوسعه كشاورز یكانونها

ن ین دو منطقه جستجو نمود و سهم اروپا به عنوان اولیا بایستی در را

یزیدر هالل حاصلخ یلد انقالب كشاورزیباشد. چا یم یها در انقالب صنعت

ست. ینگر یمع بشرواتكامل ج ین جهش ها یاز مهم تر یكیرا به عنوان

قالب نوسنگیبراساس نظر ش مازاد محصول یمعتقد بود كه افزا یو یه ان

یزندگ آغاز ،یاسیت سیمركز ظهور كه باعث هت بودیجمععتر از رشد یسر

صنعتیو پ یشهر شد. شدن یشرفت در سانی مع ان نمه جوا خی از ن یچ بر

به خارج از منطقه تا از خاورمیانه یفلزكار نوآوری های مهم همانند

وی با برشمردن ویژگی و خصلت های یک جامعه شهری اروپا گسترانده شد.

لین که او بود قد ها در معت یری حکومت شکل گ شینی و های شهرن قالب ان

عه یک جام برای که وی هایی گی مین روی داد. ویژ کره ز شرقی قه منط

شهری بیان نمود عبارتند از:

48 Serration طبقه بندی تناوبی و یا سری نگاری روشی است که باستان شناسان از این روش جهتت بررستی زمتان ستنجی نستبی استتفاده متی

این روش هر سبکی در جامعه یک نقطه شروع برای رواج دارد و در مرحله بعدی این ویژگی فرهنگی بطور گسترده ای توست کنند. براساس

گتی مردم مورد استفاده قرار می گیرد. در گام سوم با شروع سبکی جدیتد تتداوم ستبک قتدید کنتد شتده و رو بته زواد متی نهتد. بنتابراین هتر ویژ

تغییر است و یک باستان شناس می تواند سییر تحود اشیا و یا اثار بنایی و توزیع زمانی و مکانی آنها را با استفاده از شتیوه فرهنگی مدام در حاد

(. 211-249، 1392طبقه بندی و نمودار در این زمینه مطالعه نماید )برای اطالع بیشتر در این زمینه رجوع شود به: فاگان

26

اندازه: افزایش و گسترش وسعت استقرارها )در نخستین شهرها( به .1

این معنا که )این استقرارها(ماهیت جوامع شهری را در خود بروز

داند.

خراج ما .2 باج و نتج از که م سرمایه شت کز انبا صول: تمر زاد مح

)مالیات( بوده است. بوجود آمدن بناهای عام المنفعه .3

اختراع خط .4 تشریح علوم دقیقه و پیشگویی .5ظهور و گسترش تجارت با مناطق دور دست در استفاده از کاالها و .6

اشیای منزلتی و شان زا

یزان ت .7 ساس م قاتی برا عه طب یک جام هور مازاد ظ نابرابر یع وز

اجتماعی

ترکیب و عملکرد یک مرکز شهری .8صاد .9 شتی )اقت های معی یت که در فعال تی شی از جمعی شدن بخ : جدا

معیشتی(اشتغال داشتند بسوی حرف و صنایع تمام وقت گام نهادند

و کاالها به صورت تخصصی تولید شدند )منظور ایجا شغلهای غیر

. کشاورزی تخصصی همانند سفالگری(شکل گیری سازمانهای دولتی براساس روابطی فراتر از خویشاوندی .11

و ارضی (Childe 1950ظهور هنر طبیعت گرایی ) .11

را كه به عنوان یخ و تطور اجتماعیر تاریلد بعدها دو كتاب مهم سیچا

ش به ین مجموعه كتابهاید به عنوان آخریآ یلد به حساب میشاهكار چا

یاز فرهنگ عالقه ا یل به رهبرد تموجیاوالد گرچه در یچاپ رساند. چا

مه اواخر عمرش به موضوعات یبعدها و بخصوص در دو ن یول ی داشتاریبس

س ستان شنا ماع یبا سع یرو یستیو ماركس یاجت گونگ یآورد و مود چ ین

دگاه كارل یخ را براساس دیش از تارید جوامع پیروابط و سازمان تول

د نمتود و یتستابق بازد یاز شورو 1631لد در ید. چاین نمایماركس تدو

تاثیشد حت بیدا ت كه فت قرار گر شوراها لت ها و یا ار دو موزه جاد

توجه ویژه ای به حوزه یقات باستان شناسیدر تحقهنكفت یه گذاریسرما

سم عالقه مند یماركساندیشه لد به ی. گرچه چافرهنگ قائل شده بودند

بود یده ل گرد شوریاز ا یو سان ستان شنا كه با تا یم یسع یون ند كرد

بر نظریداده ها نه تحمیه ماركسیشان را طور كوركورا ند و یسم ب ل كن

ضوعات گیاز قب یمو شار فرهن سو یل انت هاجرت از نان ناد یو م ده یآ

ح نمود. یانگاشته شده است را تقب

ن یشتر به دنبال ایگرفتند ب یلد را پیافت چایكه ره یباستان شناسان

مطالعه و را ی، اقوام ناشناخته باستانیفرهنگ بودند كه براساس آثار

س خط ستگاه، با دیخا ها را بط آن سایر و روا قوام شنا ند. ییگر ا كن

از داده یاز داده ها پرسش مشخص یانبوه یباستان شناسان با جمع آور

از گذشته بشود. در بعد یشان نداشتند كه منجر به شناخت مهم یها

یجوامع گذشته باستان شناس یات فرهنگرییو تغ یشناخت ساختار اجتماع

د یح داد تا با تاكیاز كنار آن گذشت و ترج یسادگه ب یفرهنگ یخیتار

27

گونگ یو توال یژه محلیبر گروه و رشد و نفوذ آنرا در جوامع یآن چ

ه تنداش یبه تكامل فرهنگ یلد توجهید. طرفداران چاین نماییهمجوار تب

ل یاز دال یكیمع گذشته داشتند. جوا یقلمرو فرهنگ ییدر شناسا یو سع

یفرهنگ یخیتار یباستان شناس یدر مشرب فكر ین ناكارآمدیك چنی یاصل

یافت هایره یدارا ین خاطر بود كه درك آنها از باستان شناسیبه ا

سانیعام مع ان بوده و جوا نه ها یا گروه به قاط یرا كه در ن لف مخت

یفرهنگ-یخیتار یشناس باستان سته اند.یكردند نگر یم یگوناگون زندگ

كرد به طبقه یاست از قرن نوزدهم به بعد سع یكه متاثر از قوم شناس

ند گ یب مواد فرهن سوم، ها، آداب و ر پردازد. در ا یگروه برد یب ن راه

صل مل ا یتغ یعا ماعی كه از یرات اجت ست هاجرت ا شار و م لیانت یك مح

ده ای انتشار و در سطوح گسترافته ی یو سپس خصلت منطقه امی شد شروع

می یافت.

داد را یانجتام مت یالدیم 1691در قبل از دهه یآنچه كه باستان شناس

جستجو از فرهنگ ارائه داده است لد یگوردون چا تعریفی کهتوان در یم

: . وی می گویدنمود

مجموعه ای از اشیا که مکررٌا به همراه یکدیگر در اسکانگاه هایی از

خورد ما را با ویژگی هایی از قبیل ابزار، جنگ یک سنت به چشم می

افزارها، زیور آالت، خانه ها، سنت های تدفین و اشیای آئینی آشنا می

سنن بارز از مودی ها ن ین که ا هیم می ن ین بر ا فرض را سازد.

می گاهی ست. می داده ا ند کدیگر پیو به ی مردم را که ست ماعی ا اجت

عه از ین مجمو مامی ا که ت نیم ین بی می رود. ا گر جایی دی به جایی

ند کان کرد قل م جایی ن به جایی مردم از که ست حاکی از آن ا یده پد

(Childe 1950, 2.)

نی م یفین تعریك چ نگ را جار یاز فره برد هن یتوان راه49كه ینام د

د یتو عقا یفرهنگ یانگر هنجارهای( ابزارها ب1متاثر از دو فرض است:

یفرهنتگ مت یف چگتونگیتهنجارهتا بته تعرن یت( و ا2انسانها هستتند

كه وابسته به می بیند یدارالفنونچایلد فرهنگ را همانند پردازند.

ها فاوت یرفتار تا ب یمت تاده فاق اف هم ات با كه ست انگر یشتر بیا

بر اساس را گذشته یسنت یدگاه باستان شناسیواحد باشد. از د یرفتار

و بنتتدی کتتردم یستتتق یبتته دستتتجات مختلفتتمتتی تتتوان كارابزارهتتا

ستان شناسرا كارابزارها مثالً کرد ینام گذار یبه عنوان فرهنگ با (

یل فرهنگ هایبا تعد یك باستان شناس سنتی(. یفرهنگ نوع چشمه عل

د یانگر هنجارها و عقایو انسان معتقد است كه كارابزارها ب یباستان

گ ستند. در ا یفرهن جوه میه ها و شابهات و تفاوت برد ت بیمن راه ن یزه

د بر یتوان گفت كه با تاك ین تفكر میدر نقد ا باشد. یفرهنگ ها م

م لیتع مل و پاز یم ك هایسطح تكا صاد یشرفت ماع-یاقت فت یاجت ، با

كه یدو جامعه ا ی، مبادله كاال و تجارت، سلسله مراتب اجتماعیشتیمع

سفال و سبك حاظ قرار یا غیاز ل عه مورد مطال ستند را فاوت ه ره مت

را از فرهنگ گك فرهنیكه ییبر راهبردها یهنجار یباستان شناس داد.

ماید ها، ت جوه تفاوت ند و صیگر همان صیات ویزات، خصو شكل خا از یژه،

49 Normative

28

با سفال یسفالظرف ك ی نقش یكزاكهاین زیخانه ها و قبور، تفاوت ب

ن جوامع غافل یات مشترك ایكند توجه دارد و از خصوص یز میگر متماید

ماند.

ر ییر قابل تغیآن است كه فرهنگ بصورت غ یخصلت راهبرد هنجار نیدوم

مشترك یده هایانگر ایا بیاش یسته شده است. در راهبرد هنجارینگر

سئوال شود كه چرا شكل یك باستان شناس سنتیباشند. مثالً اگر از یم

دا كرد یر پییتغ ین در دوره نوسنگیو آداب تدف یخانه ها، فن سفالگر

ن جواب آن است كه یباشد؟ ساده تر یرات از كجا میین تغیو منشاء ا

خارج از جامعه منشاء هر یانسان یاست و گروههاا رات برونزیین تغیا

له انتشار و یتواند بوس یم یریر پذین تاثیك چنینوع تحول هستند.

جه تماس یدر نت یده ایرد و گسترش عقیصورت پذ یانسان یهامهاجرت گروه

ت یدو موضوع در اولو یهنجار یاست. در باستان شناسن گروهها بوده یب

توال ئه ست. اول ارا گار یاول ا گیف یگاهن به ارهن كه ی، صورت ن

به ییله حلقه هایست شده اند كه بوسیل یفرهنگها همانند رشته قطار

م صل شند. دوم ته یهم مت شه ایبا سانها و یه نق هاجرت ان ا یكه م

ف یدهد. توص یگر نشان میه منطقه دب یرا از منطقه ا یده ایانتشار ا

یفرهنگ یرات حوزه هاییك دوره و تغی یفرهنگ یاء و شناخت فازهایاش

ن فرهنگ دنباله فرهنگ یاست. ا یهنجار یمهم باستان شناس یاز شاخص ها

افت. سبك و یزان انتشار و گسترش ین میتا ا ین نوآوریاست و ا یقبل

سیس پ یاریاق ب سان ستان شنا تیاز با سنتیارش از مورخ یخ ند ن یهمان

كنند. باستان شناسان یل م عم یع نگاریباشد و به صورت وقا یم یسنت

ا چرا یر كرد و یین سبك تغیهمانند چرا ا یحیتشر یراهبردها یسنت

رات چه بوده است را یین تغیل ایافته و دالین فرهنگ بسط و گسترش یا

ر یینوع نگرش به تغن ینفورد ایس بیكمتر مورد توجه قرار دادند. لوئ

گ موج یفرهن ظر ت من صورت ً نگً یرا ب از فره50میتعب نرا ینما یر د و آ

ند كار سنت یم یكاتوریهمان سان ستان شنا كه با ند پ یدا هان ش از یج

یلیبه هر دل ینوآور یكنند كه وقت یم میترس یه استخریخ را شبیتار

نده شود مختلف گسترا یدر جهت ها یستیبا یاتفاق افتاد م ییك جایدر

ال است. یسطوح س یچكد و در تمام یم یكه از صخره ا یهمانند قطره آب

تاریخی سی ستان شنا هم با های م کی از رهارورد مدن -ی جود آ گی بو فرهن

باستان شناسی ملی نه تنها در خطه اروپا بلکه در دیگر نقاط جهان

مورخین ملی گرا سعی -باستان شناسان تاریخی گردید. فرهنگی همانند

شان پژوهش های ساس ها را برا یه ملت لی و روح غرور م سطح تا ند نمود

هایی رواج یافت که توسط ملت جریان بیشتر در بینتقویت نمایند. این

تر تاریخ قدرتهای بر طی نوعی در قارت و به ساس ح شده و اح یر تحق

سعی نمودند سرشکستگی می نمودند. اینان یق باستان شناسی تا از طر

دولتها شاهد مثال اینان ام ببخشند.یده ملتها را التیروحیه صدمه د

سرائیل، و صر، ا عراق، م یران، ند ا سوم همان هان هایی از ج و ملت

قاره شورهای خی از ک قایی و بر شورهای افری کا ک ستند. آمری کالم ه

رات ییتغ یدگاه تموجیدبا یفرهنگ-یخیتار ینكه باستان شناسیا یانیپا

این كه ترسیم نمودنقشه یبررو یشدن قطره ا یبه صورت جاررا یفرهنگ

طره طرف ق هر فوذ به موده و ن كت ن ست حر سان کرد.خوا ستان شنا با

50 An aquatic view of culture

29

جارگرا طور هن برای ت گر را جامع ن هارچوبی ند چ که بتوا بدون این

ه یتشب یانسان درا همانن یجوامع انسان فرهنگی انسان پیشنهاد نماید

ده و سپس در دوران یبلوغ رس به سن یكه در سه مرحله از كودك نمودند

جه امراض ین ممكن بدن انسان در نتین بید. در ااهنرو به افول یریپ

منجر شود. باستان یتًا به مرگ ویب شده و نهایدچار آس یا حادثه ایو

ید داشتند و از راهبرد هایات تاكیشتر بر جزئیشناسان هنجار گرا ب

شمول پره موز یجهان س هدن گرا بودیو ب باور یبرا نانیند. اار ذهن ن

ت سازنده آن بوده یاز ذهن یشده ناش یبودند آنچه كه باعث خلق اثر

گر از ست. ا سیا گرا پر چرا ایك ذهن كه شود بدیده نه صورت ین خا ن

سخ و ست؟ پا شده ا كه ایا یساخته ست شین ا مر نا ها ین ا یاز هنجار

ت در ینیتراوش كرد به ع یاست و آنچه كه از ذهن سازنده شئ یفرهنگ

شد و یفرهنگ -یخیتار یكه بر باستان شناس یبا همه انتقادات د.مآ

بعد از یباستان شناس یبه داده ها یدیجد یكردهایباستان شناسان رو

از یفرهنگتت یخیتتتار یهنتتوز باستتتان شناستت یداشتتتند ولتت 1691دهتته

از باستان شناسان یدیبرخوردار است و امروزه موج جد یادیطرفداران ز

یدگرگون یانتشارگرا به مطالعه چگونگ وان باستان شناسان نوتحت عن

سان مع ان شته یجوا می در گذ فاع شان د یه های شدت از نظر ته و ب پرداخ

نمایئد.

30

فصل چهارم

51نوباستان شناسی

از رویکردهای نوین با تاثیر نو یباستان شناس می دانیمهمانطور كه

سانی لوم ان حوزه ع صت و اوادر هه ش تاد در آمریدر د هه هف كا و یل د

پا شمندیهای روش ارو سانی ارز مع ان شته جوا سیر گذ یین و تف در تب

باستان اهبردبر دو ردر مطالعات خود نو یباستان شناس ارائه داد.

بر با خط بطالن و اصرار ورزید یموضوعات انسان شناس و علمی یشناس

های وهیش س ها و رویکرد ستان شنا نو یسنت یبا شهای برای رو ینی را

همانطور که در فصل قبل اشاره شناخت گذشته جوامع انسانی ارائه داد.

یك مقطع زمانید در یجد یمواجه با سفال یوقت یباستان شناسان سنتشد

آنرا یع مكانیكردند توز یم یشدند سع یم یخاص در منطقه ا یو مكان

ها حل لف و یدر م هایا در الیمخت ستان یه شخص نما یبا تالش ند یم و

تا آن شتند شناختقرا در دا ستان نگ با لب فره یا52

ند. یجا از ده

شود یمنعكس م یماد یای، فرهنگ ها در بقایسنت یدگاه باستان شناسید

ش هیا بیو ا قومیژه و یو یانگر گرو ص یا بد یبه خصو ست. ق ین طریا

فرهنگ ها استفاده ینامگذار یدلبخواه برا یباستان شناسان از اسام

نكه شناخت یداده ها داشتند بدون ا یبر جمع آور یادید زیو تاك هكرد

باستان شناسان خ ارائه دهند. در واقع یش از تاریاز جوامع پ یبهتر

ی، یافته های ر محسوسییهم بدون تغ یور ربد یجد یبا انباشت داد ه ها

دند. انرس یگذشته به چاپ م یفرهنگ یبا همان چهارچوب و توال جدید را

ك سحال آن ستان شنا هره گیجد یه با با ب ها یرید م یاز راهبرد یعل

از گذشته انسان ارائه دهد. یقینو و عم یتوانست پرتو

نتوانست به طرح یفرهنگ -یخیتار یكه چرا باستان شناسدلیل دیگری

س سان شنا سائل ان سنتیپردازد اب یم سان ستان شنا كه با بود با ین

ساز ها یجدا ص و كارابزار قه و فیتو ند طب ئ یب توجه یجز ها به یآن

شیاءسازندگان شتند ا سنتندا سان ستان شنا شان را یشتریب ی. با ن وقت

از نقطه شروع آن كارابزارها گسترش یگو چگونشیئ نو دا كردن یصرف پ

ناطق سایر م ندبه کهنمود حال آن عه . ماعیمطال مع ساختار اجت جوا

سان هایس و یان گ یستم ین مطال یگاهیاز جا یفرهن خوردار بعات در ا ر

و ینبود. به عكس، باستان شناسان نوگرا تالش داشتند تا با جداساز

ن جوامع فعال هستند، یمختلف كه در درون جامعه و ب یندهایمطالعه فرآ

ح با م سان بط ان صادیشتیمع ساختار، یعیط طبیروا بط ی، اقت و روا

امعه را مورد مطالعه قرار دهند. درون ج یاجتماع

ر یتوان به صورت ز ید را میجد یباستان شناسخصلت های ویژگی ها و

كرد: اول تاك صه بر یخال طور د گت یفرهن53

نیشه ی. ر كریك چ به ین تف

عات دارو میمطال سیگردد. از د ین بر ستان شنا مع یجد یدگاه با د جوا

سان ساده یم یان ند از له توان له شرفته یتا پترین مرح ترین مرح

51 New Archaeology 52 Archaeological Culture 53 cultural evolution

31

کاملی ست ندیتق ها از یا شوند. از یم ب نگ ظر فره به ین من له ك مرح

و به مرحله پیشرفته تری كنند یم یخود را ط یگر روند تكاملیمرحله د

یجوامع ساده گروه با شکل گیری ین روند تطوری. اگام می نهند54آغاز

سپس معو هور جوا با ظ صادی ماعی و اقت سی، اجت یدگی سیا له یقب پیچ

یا55

ش حاكم ن نی، 56شهر س یط یو مودیم مروزی ر ن صورت ا مع ب و جوا

یدن قطره ایفرهنگ را كه با چك یدگاه تموجین رهبرد، دی. ادرآمدند

ییایآن بر رابطه پو یكند و بجایشود را رد م ینقشه پخش م یبر رو

یداخلتت57

و از متتی ورزد دیتتتاك یجامعتته شتتناخت یجوامتتع و راهبرهتتا

بارات پو یع ند گیهمان برایو غ یش فرهن ش یره مع گذ عه جوا ته مطال

تیاست كه بر كل یاستفاده شد. واژه تطور انتخاب آگاهانه ا58د یتاك

مرینما یم تا ا ژهیو ید 59

نگ جواهر آالت، . فره نوع ست در كن ا ها مم

زاك باشد یگریك و دیك سفال زیسفال و فرم خانه متفاوت باشند و نقش

ل كه در یو ست كن ا عه مم ماعیهر دو جام مل اجت سطح از تكا قرار یك

ورود یباستان شناسان نوگرا چگونگ یباشند. به طور مثال برا داشته

ش حاكم ن مع سان از جوا شهریان مع به جوا بدون ا ین بوده هم كه یم ن

ها فاوت سفال ا یت قرار گ نیسبك جه مورد تو بر یرد. دوم تاكیدو د

كر س كیستمیتف60ماورایبا ا با خود را سان كه ان صورت عت یطب ین

م طابق هد یت د61

برا ش ی. ثالین دیح ایرت ن یم یدگاه م مه یز م. ه

دهند همانند یق میتطب یعیط طبیوانات جهت بقاء، بدن خود را با محیح

درخت ساوانا یباال یها تواند به قسمت یزرافه با گردن بلند خود م

یتواند در سرما یمش میبا پوست ضخ یا خرس قطبیداشته باشد و یدسترس

ن تطابق یق فرهنگ است كه ایاز طركند. تطابق انسان یقطب شمال زندگ

ده یتنام extrasometicنفتورد آنترا یرد كه بیگ یدر خارج از بدن صورت م

ن صورت نبوده یدر گذشته به ا یجوامع انسان ین فرهنگهایاست. بنابرا

افت كرده باشند بلكه بخش یرا در ییهنجارها یاند كه به طور اتفاق

از یگر به عنوان بخشیكدیبا و تعامل ستم در ارتباط یمختلف س یها

ستم عمل نموده اند.یس

یبر امر یم و اطالق كلید عبارت است از تعمیجد یدو خصلت باستان شناس

شانینه هایمختلف ممكن است كه سبك سفال ین صورت كه فرهنگهایبه ا

فاوتم ل ت شد و حاظ س یبا ماعیاز ل هم یدارا یستم اجت شابه ب ساختار م

بت گاه مث شند. دوم ن با62كه چه میبه آن شناس ستان هد یك با خوا

هد. جام د س یهایژگیاز و یكیان ستان شنا گاه بدب یسنت یبا نهین نا63

نان سازیكه نیبه اآ به باز قادر گز شناس هر ستان مذهب و یك با

جوامع گذشته نخواهد بود و فقط قادر به ارائه یمطالعه ساخت اجتماع

ط ین تطابق با محیافت، ای باشد. سوم اگر فرهنگ تطابق یم یگاهنگار

54 Band societies 55 Tribe societies 56 Chiefdom societies 57 Internal dynamic 58 Generalization 59 Particularization 60 System thinking 61 Culture as a extrasometic means of adaptation 62 Optimistic 63 Pessimism

32

نریب یعیطب نت فال ست. ك بوده ا مین زمیدر ا یرون كه یگو ینه ك ید

را در مطالعات خود مد نظر زیست بومكل ساختار یستیباستان شناس با

هد. نوگراقرار د سان ستان شنا ند لذا با ضوعاتی همان به مو ند عالقم

یستتم فرهنگتتیالیماتر64مطالعتتات و گردیتتده یفرهنگتت زیستتت بتتوم،

اسان ن باستان شنیراب. بناشدبرخوردار اهمیت کمتری ازعه یلطبماورا

14كربن استفاده از همانند میان رشته ای موعل نوگرا با استفاده از

ستانی های با طه گذاری محو تاریخ ستخوان حبرای عه ا نات و ی، مطال وا

سیگ سانی نه یرید یاه شنا مع ان شت جوا صاد و معی سازی اقت برای باز

. دان شناسی سنتی را دجار چالش نمودنمیزان بسیار زیادی باستب

هارم سیچ صلت باستانشنا هاید تاكیجد ین خ بر راهبرد م ید بود. یعل

یبردند كه باستان شناسان سنت ین نكته پیباستان شناسان نوگرا به ا

پرداخته یخیتار یدادهایم رویبه ترس یخ سنتیبا استفاده از روش تار

یدر صدر مطالعاتشان قرار گرفته بود. كتاب یخیع تاریاوق یو بازساز

تتوان یبه نگارش در آوردند را مت 1692كه واتسون، لبلنس و ردمن در

نوان میالدی یكیبه ع تاد هه هف جه د خور تو های در برد. از کار نام

یح در باستان شناسیتوضتحت عنوان ینان در كتابیا65ن موضوع یبه ا

ق یه ها از طرین است كه فرضیدر ا یتان شناسشرفت باسیپرداخنتد كه پ

دگاه فلسفه علم یرد. براساس دیش قرار بگیمورد آزما یعلم یراهبرها

ها پل یكه در كار كارل هم66فت ا قرار گر پژوهش میمورد ینان راه عل

یاستنتاج-یرا به روش استدالل "فرض ینیبه دانش ع یابیدست67دانستند.

ن جهان شمول یقوان ینتاج است كه داران روش تنها راه معتبر استیدر ا

ه كان در آن را مان و م كه یندارد. ا یبوده و ز ند قد بود نان معت

یعلم یاز راهبرد ها یستیبا یفرهنگ یف دگرگونیباستان شناسان در توص

( 1رد یتر را در نظتر بگیتشتان مالحظتات زیند و در پژوهش هایبهره جو

یپرسش ها قبل از گردآور تبیین دقیقه ها و یق و واضح نظرین دقییتب

یش فترض هتایه بر داده هتا و پتیفرضو یا آزمایش ( آزمون 2داده ها

كته بتوانتد بته ین و اصولیقوان یه گذاری( پا3ه یمطرح شده در نظر

كه بود ینین اصول و قوانیك چنیه بپردازد. با داشتن یش نظریآزما

شنان ستان سستتوان با ستان شنا ستنتاج در با به ا ند. ب یند پرداز

را یادینان بر علوم انتقادات زیش از اندازه اید بیمتاسفانه تاك

ن دسته یا یدگاه جهانشمولیبعدها در برداشت )در فصول بعد به نواقص د

از یارین نوع نگرش بر بسیاز باستان شناسان پرداخته خواهد شد(. ا

ه بر ك مورد استقبال قرار گرفتنفورد یس بیباستان شناسان همانند لوئ

كه ساخته و یكردند از امورات ذهن یم ید داشته و سعیتاك ینیدانش ع

كنند. یپرداخته ذهن پژوهشگر است بشدت دور

یش فرهنگید بر پویپنجم تاك68

د یعنوان شاه كله توان ب یش را می: پو

)روند یشیپو ید به حساب آورد. هدف باستان شناسیجد یباستان شناس

64 Cultural materialism 65 Explanation in archaeology: An explicitly scientific approach 66 Carle G. Hampel 67 Hypothetico-deductive reasoning (H-D) 68 Cultural process

33

حیتشرمحور( 69ف صرفیباشد تا توص یداده ها م

70د بر یاء و تاكیاش

یكه بازساز یسنت ان. باستان شناسیاست تا ارائه جدول زمان ییچرا

در بود گرچه ممكن را هدف اصلی تحقیق قرار داده بودند یفرهنگ یتوال

نكه چرا در ین است. اییعاجز از تب یباشد ول بوده ارزشمندس مواردی

به یچگونه از مرحله ا انسانی امعوجبوجود آمد و یراتییتغ یجامعه ا

د یجد یباستان شناس ویژگی های شاخصاز ه اندگر متحول شدیمرحله د

سنت سان ستان شنا ثال با طور م به ست. چرا که این ازعاجز یبوده ا

در ا كند یتند و یرشد یا كشاورزیو یهمانند فلز كار ییها ینوآور

د موضوع یجد یستان شناساز نكات مهم با یكیجه یداشت. در نتگذشته

ا زاك یك باشد و ینكه نقش سفال زیاست. مثالً ا بودهباشد یم ییچرا

حرفه ها و فنون مهم یرینداشته بلكه مبادله سفال و تخصص پذ یتیاهم

مودار ئه ن كامل یبوده و ارا ند ت عد یاز رو سفال در دو ب له مباد

تان شناسان باس برخواردار بوده است. ییت واالیاز اهم یو مكان یزمان

عه به مطال ند ید عالقم یتغ جد گی راتی ستر فرهن صورت در ب به مان و ز

ن نكته اشاره ید به ایاز باستان شناسان جد یاری. بسبوده اند تطوری

شتند م دا گر س یخواه یكه ا سان شنا كار ان پرداز یبه صل یب طه ا ینق

ش یپوبر یدر تقابل با باستان شناسان سنتو شروع از زمان حال است

ف ساده یبه توص یباستان شناسان سنت واقعد كردند. در یتاك یفرهنگ

سری قا یك ندگیو مرگ و ز ها، نگ ند ج نده همان شاهان یع پراك پاد

ند به پردازند. ین فرآیح اینكه به تشریپرداخته بودند بدون ا

شم تاك سازیش ضح بر وا هداف و ز ید ها. یا خوب از یربنا شگر ك پژوه

ده و اهداف و عالئق خود یو تصورات مبهم اجتناب ورز یسح یافت هایدر

توان یم هبرد ران رایاز ا یكند. نمونه ا یرا به طور واضح مشخص م

عنوان كرد. با یم زمانیفرم سفال بر اساس تقو یوه طبقه بندیبه ش

پرداخته یباستان شناسان به ارائه گاهنگار یوه این شیاستفاده از چن

ن نموده اند. ییتر را در بستر زمان تبو ساخت ظروف بزرگ

م سیهفت ستان شنا صلت با شناخت متغیجد ین خ هاید ر71س ستان شنا یدر با

رها استفاده از آمار است. ین متغیشناخت ا یاز راه كارها یكیاست و

ار یبس یباستان یبه محوطه ها یباستان شناسان در گذشته توجه عمده ا

قه ز کهبه یادیبزرگ و عال شیایی سی ا بایی شنا شتند ارزش زی را دا

د معتقدند كه یباستان شناسان جد معرفی و مطالعه می کردند، حال آنکه

ستقرارهایه تحلیتجز یبرا شهر یل ا هم ستقرارهایبا یم یم یست ا

كسان به یان مورد مطالعه قرار داد. توجه سز بطور همیرا ن یرامونیپ

د مطالعه به پژوهشگر در منطقه مور ینیدوران شهرنش یهمه استقرارها

میا كان را ب ین ام بط درون و تا روا هد ستقرارید مع دوران ین ا جوا

د یجد یگر باستان شناسیرا مورد مطالعه قرار دهد. خصلت د ینیشهرنش

شناخت متغ سئله نوع آوریم ها و س یهایر برداریو نه و یع در نمو

نمود. یدانیم یكهایتكن

69 Explain 70 Describe 71 Variability

34

د زیادی پرورش یافتند که می توان از دامان باستان شناسی نو افرا

سلاز تیوا یل72

که برد تابنام لم یك نگ ع نوان فره حت ع را ت73به

ها ضوع راهبرد تاب دو مو گارش در آورد و در آن ك م ین فاه یعل یمیو م

ند س قرار داد. یهمان عه مورد مطال های ستم را پژوهش نین لهمچ ن یژو

واردیاست74فصل تطور فرهنگی به است که دربوده بسیار ارزشمند نیز

لور یوالتر تاخواهیم پرداخت. اما هش های ایندوتفصیل به نتایج پژو

در ینه ساز تحول باستان شناسیبود كه زم یاز زمره باستان شناسان

م هل هه چ ست یالدید قع . بوده ا گاه یوبوا تاب ن ستان یدر ك به با

س یشنا75

كر س یان مدر ك را یستمیتف شناختی بن ستان عات با گذاری طال

مود برد پ ن نوان راه به ع ندیكه از آن یو76شودبردنام می ی. وه

در مطالعاتشان یت بخشیبا عموم یستیمعتقد بود كه باستان شناسان با

به مطالعه یو باستان شناس یمردم شناس یو با استفاده از داد ه ها

ق و اهداف باستان یروش تحق یپردازند. وب یجوامع انسان یتطور فرهنگ

قوالت ز یسانشنا به م س ییبایكه قوش رو یشنا عه ن سفال یو مطال

اه را یوانات و گیهمانند استخوان ح یدیكل یگر داده هایپرداخته و د

ارائه یجوامع انسان یات اقتصادیاز ح یتواند اطالعات ارزشمند یكه م

ق یلور به روش تحقیدهد را فراموش كردند انتقاد نمود. نقطه نگاه تا

س ستان شنا كهبا ست بوده ا بودن ان شمند ن لت رو شانبه ع پژوهش های

س ها یاریب شمند را در یاز داده عاتارز ند. یخود ناد مطال ده گرفت

است كه استوار وسته(ی)پ یوندیپ یافت هایبر ره یل ون اساس مدیبرا

بته انتدازه مطالعتات یاستتقرار -مطالعات درون یباستان شناسان برا

شامل شامل یاستقرار-وند. مطالعات درونارزش قائل ش یاستقرار -برون

جه دق هایتو مه داده به ه س یق ستان شنا سائل یبا با م باط آن و ارت

عات ز یده ایچیپ ند اطال ستانیهمان بوم با هایست به م ی، جن و یك

د و كاربرد یاز نحوه تول ین مدارك حاكیآثار و همچن یمكان یپراكندگ

م ها را در بر نیرد. یگ یآن شیك چ -درون یندهایشناخت فرآ به ین نگر

گ م یفرهن مك مان یك ند. ز عات بیكه ا یك با مطال عات رون ین اطال

یشود راه برا یگر فرهنگها همراه میهمانند ارتباط با د یاستقرار

. شود یگذشته هموار م یت جوامع انسانیشناخت وضع

توان به یرا م ید با سنتیجد یاز تفاوت مكتب باستان شناس ینمونه ا

ع سنتیه مگالتمطال سان ستان شنا مود. با شاهده ن پا م ها در ارو در یك

و مسئله انتشار فرهنگ یپولوژی، تایخ گذاریكها به تاریمطالعه مگالت

كها یف مگالتیل با توصین دانیهمانند كل یپرداختند. باستان شناسان

ترانه و كناره یكنش آنان را در مداپر یكوچك تر چگونگ یبه دسته ها

ن دسته از باستان شناسان یك مورد مطالعه قرار دادند. ایآتالنت یها

كها را ین مگالتیتشابه ب 14كربن یخ گذاریوه تاریبدون استفاده از ش

ش تاث ینا شاء یاز كه من شتند باور دا سته و ها دان تاثر فرهنگ ر و

ین رنفرو بدرستیترانه بوده است. مطالعات كولیكها در شرق مدیمگالت

م شان كه ا ین هد ست. وین اندید بوده ا ست حد نادر چه تا با یشه

72 Leslie White 73 Science of Culture 74 Julian Steward 75 A study of Archaeology 76 Conjunctive approach

35

نشتتان داد كتته 14مطلتتق كتتربن یخ گتتذاریوه تتتاریاستتتفاده از شتت

هایمگالت ها یك ناره سیآتالنت یك قدیك ب هایتر از مگالت یمیار یك

میمد نه جا یترا فرو ب شند. رن سنت یبا سان ستان شنا شان یبا با ن كه

ن یدا كنند به طرح ایپ نمودند تا منشاء آنان را یسع ییدادن فلش ها

یرا ساختند؟ و م ین بناهایپرسش پرداخت كه اصوالً چرا جوامع گذشته چن

میگو ما گار یستیبا ید به گاهن تر جه كم گ یبا تو شار فرهن یو انت

و یارائه گاهنگار یم. در واقع بجایتوجه كن یند فرهنگیشتر بر فرآیپ

خت. از نظر رنفرو كها پردایده مگالتیح پدید به تشریبااشیا ف یتوص

ها بیمگالت ستقرارهایك قور ا حدود و ث شاورز یانگر مع ك پا یجوا یارو

افت جوامع عصر یاروپا گسترش یت نوسنگیكه جمع یهستند و زمان ینوسنگ

سنگ س نیبد ینو قور مرزهایو حدود و ث ند. در یله شان داد شان را ن

ن شرایچ ها یطین سان یگروه لف ان شتن یدر اخت یبرا یمخت مار دا ن یز

انگر محدوده ین مقابر نمایگر پرداختند و ایكدیشتر به رقابت با یب

یباشد. مطالعات رنفرو دارا ین گروهها میتحت تسلط ا ینهایزم یها

ر است:یز یهایژگیو

آنها. یكها و پراكندگیف صرف مگالتیح تا توصید بر تشریتاك

یمردم نگار یاستفاده از داده ها.

تطابق انسان با آن.چگونگی و یطیست محیز عواملد بر یتاك

فرهنگها بلكه ییكها به عنوان شناساینگاه نكردن به مگالت

ستم.یآنها در مجموع س یر عملكردیتفس

ه و عمل با هم.یاستفاده نظر

های شرب گر م بیش از دی میالدی( صت ) هه ش سی د ستان شنا مروزه با ا

بعد خواهیم فکری مورد اقبال و توجه است و همانطور که در فصول

آورد گرچتته انتقتتاداتی بتتر آن وارد شتتد ولتتی بعلتتت استتتفاده از

یق شته ای در روش تحق یان ر لوم م ستفاده از ع می و ا های عل راهبرد

جایگاه خود در پژوهش های باستان شناسی حفظ نمود.

36

فصل پنجم

77یه حد وسط و قوم باستان شناسینظر

شناسان به ‎شناسان و باستان‎از انسان یش توجه برخیكصد سال پیدر حدود

گسترش یالدیم 1691جه آن از سال یمعطوف شد كه در نت یخاص یروش پژوهش

یكردی، به عنوان رویالوژیموسوم به اتنوآرك یا‎ر شاخهیز یو تطور علم

–David and Kramer 2001: 14د )یر گردیناپذ‎ نو اجتناب یشناس‎مهم در باستان

، روند ییایت باال، پویچون ظرف ییهایژگیها و و‎تی(. اساسًا قابل32

شود كه یباعث م یها در حوزة هر رشته علم‎شهیتعامل اند روبه رشد، و

دا كنند. یاز بدنة آن رشد و تحول پ ییها‎شاخه‎ریها و ز‎رفته رفته شاخه

یعلم یها‎ر شاخهیها و ز‎ن شاخهیكه از ا ییها‎فیعتًا، بر اساس تعریطب

یپژوهش یشود روشها یم میآنها ترس یكه برا ییها‎هدف د ویآ‎یبه عمل م

ن و یتر‎از مهم یكیگردد. ‎یها اتخاذ م‎به آن هدف یجهت دسترس یخاص

ها و ‎‎ن آن شاخهیاست كه ب ین مرحله تعاملین حالت پس از ایتر‎یعیطب

ین علمینو یكردهایشود كه خود باعث بروز رو‎یها حادث م‎شاخه‎ریز

ن یچن یامدهایاز پ یكی یشناس‎باستان‎ ما قوی یالوژیاتنوآرك گردد.‎یم

از ‎در واقع برخاسته و یشناس‎انسان یها‎رشاخهیها و ز‎ن شاخهیب یتعامل

و یشناس‎است. تعامل باستان‎ یشناس‎باستان ‎ییایو پو‎ یشناس‎ت انسانیظرف

نفورد یس بیژه لوئیشناسان نو به و‎كه متأثر از تفكر باستان ینگار‎قوم

(Binford 1962ب )د قرار گرفتیان مورد تأكیبعدها توسط روندگرا ود

(Watson, LeBlanc and Redman 1971 .)

شناسان نوگرا بطور ‎كه باستان ییها‎ا چالشیاز ابهامات و یكیدر واقع

روندگرا به خصوص با آن مواجه شده بودند، یشناس‎عموم و باستان

و بكر ‎یگذشته اصل ‎‎انعكاس‎ نة یزم‎در ‎ یشناس‎باستان یها‎مسئله نقص داده

كه از مدارك ییداده ها یعنی(. 19ت 16، 12: 1396بود )دارك،

ستند و یگذشته ن یها‎چ گاه همان دادهی، ه گردد‎یحاصل م یشناخت‎باستان

زان یاند. لذا م‎یگون‎به عالوه، خود مدارك هم دائمًا در حال دگر

به كاهش است دائم رو طور ‎د بهیآ یكه از آن مدارك بدست م یاطالعات

(‎Adams 1991 .)آثار باستان یرین مطالعة روند شكل گیبنابرا‎و یشناخت

كه به ین عوامل مختلفیو همچن یریآنها پس از شكل گ یدگرگون یچگونگ

یر شكل مییهنگام مصرف آثار و پس از خروج از دور مصرف، آنها را تغ

;Raiks 1967; Vita–Finzi 1978; Schiffer 1976, 1987; Barker 1977, 1986شد) یدهد، ضرور

Binford 1981).

ست یز و یفرهنگ یها‎ییایها و پو‎ییستایب باستان شناس با این ترتیبد

ر و داده یپذ‎ ا مشاهدهی یتجرب یها‎روبرو شد و در برابرش داده یطیمح

یها‎داده بینوند ین امر، ضرورت پیقابل مشاهده رخ نمودند. ا‎ریغ یها

یجاد ارتباط منطقیا یعنیجاب نمود؛ یرا ا یر حسیو غ یتجربو یحس

همگون یها‎همان مدل ین پل ارتباطیر آنها. ایتفس و یماد یها‎ن دادهیب

، یشناخت‎ق مدارك انسانین آنها از طریانه است كه تدویات میا نظری

، و قوم یرفتار یشناس‎، باستانیتجرب یشناس‎، باستانیخیمنابع تار

77

Testing, Middle Range Theory and Ethnoarchaeology

37

,Binford 1978, 1981, 1983, 1989; Sabloff 1978; Gould 1978) گشت سریم یشناس‎باستان

1980; Yellen 1977; Kramer 1979; David and Kramer 2001.) به‎ نظر‎یم‎ رسد كه در

نقش یشناس‎باستان‎، قوم‎وسط‎حد ‎ایانه یم ‎یتئور ‎یریگ‎پرورش و بكار

یشناس‎باستان‎ظهور تفكر ، ‎موارد فوق‎فاء نموده است. بنابر یا یشتریب

‎ نو‎ در دهة‎1691 یالدیم‎كه از ،‎ كردها، روشی، رویمبان‎دهیها وا‎یها

ان یم ییكردهایظهور رو یالزم را برا یبرخوردار بود، بسترها یمهم

است كه ین در حالیفراهم كرد. ا یشناس‎باستان‎ر قومینظ یرشته ا

و روشمند در كشور یلمبه مفهوم ع ییكردهاین رویتاكنون شاهد بروز چن

ید در اصول و مبانین خصوص، ضعف شدین عامل در ایتر‎م. مهمینبوده ا

باستان شناسان یبرا ‎یاساس یو مطرح نبودن پرسش ها یشناس‎باستان ینظر

و یآموزش یساختارها یل عدم بر خورداریاست. اساسًا به دل یداخل

ر ین زیظهور ا یبرانه ید، زمیجد یشناس‎باستان یها‎افتیاز ره یهشوپژ

مختصر بر معنا و مفهوم یآماده نشده است. ضمن مرور یشاخه علم

ن یتطور آن در جهان، تكو و یریخچة شكل گیو تار یشناس‎باستان‎قوم

مربوطه یها‎و روش یفكر یها‎ران و مشربیدر ا یشناس‎باستان‎مطالعات قوم

ها ‎را در روشكرد ین رویگر، ای. در بخش دیمده یقرار م یرا مورد بررس

ی، جستجو و بررسیرانیمحققان وباستان شناسان ا یپژوهش یها‎منش و

م كرد. یخواه

یمعنا ومفهوم قوم باستان شناس

وكسیش فیكصد سال پین بار در حدود یاول78

كه درباره یا‎در مقاله

ست یالوژینوشت، از واژة اتنوآرك یبدو یها‎ییكایمهاجرت آمر یها‎سنت

بكار برد یشناس متخصص‎باستان ین واژه را در معرفیاو ااستفاده كرد.

ك جامعة یرا از یتر‎كه به عنوان مقدمات كارش، اطالعات جامع و گسترده

یدارد، گردآور یبررس خش را در دست مطالعه ویش تاریكه عصر پ یامروز

نكیكند. فرانك كاش‎یم79

ندلفیو برادران م 80

یب در سال هایكه به ترت

كردند، قوم باستان شناس یكا كار میآمر یدر جنوب غرب 1611و 1999

مقالة دونالد . (David and Kramer 2001: 6) وكس بودندیف فیمطابق تعر

ارائه شد یدر فرهنگ بشر یر عوامل فصلیر عنوان تأثیتامسون را كه ز

به یشناس‎باستان‎نة قومین مقاله در زمیتوان به عنوان نخست‎یم را

. تامسون نشان داد (Thomson 1939)نمود یدترش تلقیجدبه نسبت یمعنا

یكی یفرهنگ یگر مشخصه هایو د یاستقرار یر ابزارها، الگوهایكه تفس

ك منكنیا موسوم به ویاسترال یل بومیاز قبا81

با یان سازگاریدر جر

شناسان ‎ار متفاوت است با آنچه كه باستانیمرطوب و خشك، بس یفصل ها

س و واتسون در تدن‎ نیكال 1619در سال كنند. یر میفسدر موارد مشابه ت

یباستان شناخت یافته هائی: یعمل‎یباستان شناسر عنوان یز یمقاله ا

به یرا بطور رسم یشناس‎باستان‎نمودند كه قوم یسع ك جامعه زندهیاز

Kleidents and Watson) كنند یمعرف یاز انسان شناس یر شاخه ایعنوان ز

و جمع یدانیم یشناس را به انجام كارها‎اله باستانن مقی(. ا1965

78 G . W . Fewkes 79 F . Cashing

80 Mindeleff 81 Wikminkan

38

ینظر یبا مبان ییاز در جوامع زنده، ضمن آشنایاطالعات مورد ن یآور

تنوع ن اطالعات شامل عملكرد دست سازها ویب كرده است. ایالزم ترغ

سندگان مقاله یبود. نو یشت، و ساختار اجتماعیآنها، مع یگونه شناخت

توان فرهنگ یم یزانیبه چه م ه از كدام منابع ون مشخص كردند كیهمچن

دة یشده استنتاج كرد. اگر چه ا یرا از اطالعات گردآور یماد ریغ

ن شاخة یا یمجادله دربارة نام و مبان بحث و یافت ولیت ینان مقبولیا

افت.یادامه یمدت یبرا یعلم

دة ارتباط یتوان در ا یرا م یكردین رویچن یاز مبان یبخش

از یان برخیدر م یجستجو كرد كه حت یشناس‎و انسان یشناس‎باستان

ها از دهة ع بود و بعدیز شاین یخ فرهنگیرو مكتب تاریشناسان پ‎باستان

نفورد یب یات علمینظر ژه در افكار وینو و بو یشناس‎در باستان 1691

از واژه یجدا (.21ت21، 1396افت )دارك یگسترش و تبلور

وكس بكار برده شد، باكساریط فست كه توسیالوژیاتنوآرك82

ین كسیاول

ك مقاله یدر عنوان یالوژیاز اصطالح اتنوآرك 1619بود كه در سال

یافت پژوهشگرانی(. به موازات رهDavid and Kramer 2001: 6استفاده كرد )

شمردند و اصطالح یم یكیمعاصر یرا با جوامع بدو یكه جوامع باستان

چارد گولد ی(، ر21اع كردند )دارك، همان: را ابد خ زندهیش از تاریپ

ن واژه یا ی. و (Gould 1980)كرد یزندگان را معرف یشناس‎واژة باستان

نگار در ‎ا قومیباستان شناس یعمل یها‎ارجاع دادن به تالش یرا برا

یشناس‎باستان یانگاشت ‎شئونات‎ت یو به رعا‎بكاربرد یجوامع زندة بشر

گر، ید یژه نمود. به اعتقاد گولد و برخید وین راستا، تأكیدر ا

سة الگو ها یمقا یع برایار وسیبس یتواند چارچوب یم یشناس‎باستان‎قوم

در د.ین نمایتدو و یطراح یشناخت‎قوم نگارانه و باستان یها‎و انگاشته

اسوالت 1694سال 83

یواژة باستان قوم نگار 84

یح روشیتوض یرا برا

ق آن كسب اطالعات مطلوب یاز طر یاد وشنهاد كرد كه به اعتقیپ یپژوهش

ن ینمود. ا یرا آسانتر م یشناخت‎باستان یها‎افتهیر یتفس یقوم نگاشت

است كه پاسترون یدر حال85

نگارانه‎قوم یشناس‎باستانواژة 86

را به

ن یثبت اطالعات مختلف مربوط به جوامع زنده ارائه نمود كه ا یمعن

یباستان شناخت یرهایدر تفس یقیتوانند به عنوان مواد تطب یاطالعات م

. رابرت آشر در سال (David and kramer, Ibid: 9)رند یمورد استفاده قرار گ

یشناس‎باستان یبرا ینگار‎قوم، عبارت 169287

ر یز‎ن یا‎ف یتعر یرا برا

‎ شاخه بكار برد(Ascher 1962). كرامر‎ د، اصطالح قومیویو د‎باستان‎یشناس

ن واژه و یدر خصوص ا یك اتفاق نظر نسبیبه را مناسب تر دانسته و

ر شاخه ین زیالبته به تداوم اختالف نظر در مورد نام و حوزة قلمرو ا

. اختالف نظر (David and Kramer, Ibid)ان محققان، اشاره كرده اندیدر م

یخچة تطور علمیكه از تار یر شاخه ایز یف و هدف هایدربارة نام، تعر

گاه قوم یجا گذرد، همچنان ادامه دارد. یزمان مسال 11ك به یآن نزد

82 J . J . Bauxar

83 W . H . Oswalt 84 Archaeoethnographic 85 A . G . Pastron 86 Ethnographic Archaeology 87 Ethnography For Archaeology

39

‎باستان‎یشناس‎ ان شاخهیدر م‎یها ‎انسان‎یشناس‎ باستان یفرهنگ(‎یشناس،

ستد و كرامر مشخص شده ایویتوسط د ی( به خوبیو زبان شناس ینگار‎قوم

(David and Kramer, Ibid Fig. 1.3.) نان قومیا‎باستان‎از یقیرا تلف یشناس

نمودند كه به مطالعة ینگارانه معرف‎و قوم یشناخت‎باستان یاه‎افتیره

ا یك فرهنگ زنده ی یاصل یها‎ا بخشی یاز فرهنگ ماد یروشمند حوزة مشخص

(.1پردازد )جدول یك فرهنگ كامل ودست نخورده میمختلف یها‎بخش یحت

درجهان یشناس‎باستان‎تطور قوم هخچیتار

و مطالعات مربوط به یشناس‎باستان‎قوم یاست كه كتاب شناس یچند سال

ش شده استیاطالعات گشا یآن در شبكه جهان88

611. در حال حاضر بالغ بر

ك یوابسته و نزد ‎علوم ‎به ‎عنوان مربوط 1111، یشناس‎‎باستان‎فهرست قوم

ن شبكه یدر ا‎ یشاخة علم‎رین زیعنوان هم در رابطه با فلسفة ا 11به

خ ی، تاریشناس‎ن كتابیا یكرامر با بررس د ویویقابل جستجو است. دها

م یتقس متاخرو جدید ،زینآغا یرا به سه دورة اصل یشناس‎باستان ‎قوم

ن دنس و یكه كال ی، سال1619كه از نیدورة آغاز .نموده اند یبند

یعمل یواتسون واژة باستان شناس12

یم معنیتفه یرا برا

تا سال شود و یشروع ممورد استفاده قرار دادند، یشناس‎باستان‎قوم

1699كه از سال یشناس‎باستان‎تطور قوم دیدورة جدابد. ی یادامه م 1699

تطور دورة متأخرابد. ی یان میپا 1691شود و در سال یآغاز م

ل در یشود كه به منظور تسه یآغاز م 1692كه از یشناس‎باستان‎قوم

ر یقرار زتوان آن را به دو دورة كوچكتر به یو مطالعه م یبررس

( دورة متأخر دوم 2و 1696تا 1692( دورة متأخر اول از 1م كرد: یتقس

تا حال حاضر 1661از

در یشناس‎باستان‎شتر دست اندركاران قومیب (:6597ـ 76ن )یدورة آغاز

بودند تا ین دوره، عالقمند به ارتباط دادن آن به باستان شناسیا

اس ینقش ق دربارة ییها‎دهه، بحثن ی. در ایشناس‎ا انسانیو ینگار‎قوم

ن گونه یرواج داشت كه نمونه ا یشناخت‎باستان یرهایدر تفس یا همگونی

( وAscher 1961)از رابرت آشر یتوان در مقالة مهم یبحث ها را م

یوند درون گروهیق پیكرد به گذشته از طریچون رو یع تریدر مباحث وس

مقالة افت.یخ یو تار ینگار‎م، قویشناس‎، قومیشناس‎چون باستان یعلوم

ات قوم یو واقع یشناخت‎ات باستانیفرضر عنوان یٍدر كه زیكارل ح

جاد جنبش یچاپ شد، باعث انة نو یز از گیهشدار آم ینگارانه: گزارش

یبرا ین مقاله نقطة عطفید. این حوزه گردیدر ا یقابل مالحظه ا

یها‎جنبه شد تا به ضعف خود در شناخت یباستان شناسان محسوب م

. در (Heider 1961) ببرند یكاماًل متفاوت پ یها‎در فرهنگ یارزشمند زندگ

در ‎ یانسان شناس یدورة دكترا یٍدر دانشجویح ‎كه 1691دهة ‎ل یاوا

‎ یل دوگوم دانیان قبایماه در م 29دانشگاه هاروارد بود، به مدت89

در

88 http : // WWW . acs . ucalgary . ca /~ ndavid

89

Dugum Pani

40

یكه و یموقعق كرد. یتحق یدر اندونز یغرب یمرتفع پاپوا ین هایسرزم

نان به ینبودند. ا یت حكومت مركزید آنها تحت حاكمیبه آنجا رس

را یك فرهنگ شاخص دورة نوسنگی ید سفال، همة مشخصه هایتول یاستثنا

اد شده و انتشار ی‎ل یان قبایٍدر در میح‎مطالعات ‎جیدارا بودند. نتا

زها آن رو یشناس‎ات باستانیشگرف بر فرض یریش گفته، تأثیمقالة پ

طبقه و یسنگ یابزارها ی، با مطالعه بر رویرگذارین تأثیگذاشت. ا

یتكنولوژ یاستقرار، ساختار اجتماع یها‎محل ‎ترك ‎یآنها، و بررس یبند

محقق شد و به یشناس‎باستان‎قوم یق روش هایاز طر یان گروهیو روابط م

رل ع تر و كنتیوس یداد تا با پشتوانة همگون ییشناسان توانا‎باستان

به مطالعة گذشته بپردازند. یشده تر

زیگزارش هشدار آماز واژة یز جالب توجه بود. ویٍدر نیعنوان مقالة ح

انجام یشتر باستان شناسان برایاستفاده كرده است كه بعدها توسط ب

نگونه یته شد. ابكار گرف یشناس‎قوم باستان یر مطالعات موردیسا

شناسان هشدار داده ‎نوع به باستانمت ی، در خصوص وجود مدل هاهاگزارش

یخود وبهبود انواع ابزارها یلیتحل یز كردن ابزارهایو آنها را به ت

ن، ین دورة آغازیدر ا ق كرده است.یدتر، دعوت و تشویجد یلیتحل

در هر ف بود ویكند و ضع یشناس‎باستان‎نة قومیشرفت انتشارات در زمیپ

مورد ییایت. گسترة جغرافرفینشر صورت پذ 4/1ن یانگیسال به طور م

یكایكه آمر یز محدود بود. در حالین یر شاخه علمین زیمطالعه ا

ت گسترده نژاد یو جمع یشناخت‎متنوع باستان یانه با استعدادهایم

نسبتا یخود جلب كرده بود، گزارش ها یسرخپوست، محققان را بسو

ن باور در یجاد ایافته بود باعث ایكه قبالً انجام یارزندة قوم نگار

قات یشد كه به انجام تحق یشمال یكاین پژوهشگران آمریب

ست. اكثر مقاالت نوشته شده ین یازین منطقه نیدر ا یشناس‎باستان‎قوم

هم دربارة چند نوع یداشتند وتعداد یواكتشاف ییت وجنبة شناسایماه

موند تامپسون یرا یاز دست سازها بحث كردند. به عنوان مثال، تك نگار

سه یوكاتان، در مقایا در یما یة ساخت سفال توسط اقوام امروزدربار

بوده یكار متفاوت یشناخت‎باستان یها‎وپژوهش یقوم نگار یف هایبا توص

یبر استنتاج ها یك مطالعة دامنه دار مبتنیتوانست در یاست كه م

از یكی (.Thompson 1958)رد یمورد استفاده قرار گ یشناخت‎باستان

است كه در ی، مجموعة مقاالتین تطورین دهة آغازیدر ا انتشارات مهم

سفال و انسانبا عنوان (Matson 1965)ك ماتسون یتوسط فردر 1619سال

با ین مجموعه، مباحثین مقاالت ایده است. مهم تریگرد یراستاریو

شمال ید سفال امروزیتول یالگو‎در ‎ر ییتغر بوده اند: ین زیعناو

یجامعه شناستوسط هلن بالفت؛ ن ییشكل و تز ت،یقا از نظر كمیآفر

توسط جورج فاستر؛ ك معاصریبرخاسته از مكز یاتیسفال: پرسشها و فرض

كیة خاور نزدیاول یبه مطالعة فرهنگ ها یكردیسفال: رو یبوم شناسو

ك ماتسون.یتوسط فردر

در یباستان شناس(: 6571ـ 16د )یجد یشناس‎باستان‎قوم یدوره تطور علم

نفوردیس بیلوئ یكا با پژوهش هایدهه شصت در آمر90

نه قوم یدر زم

90در دانشتگاه كالفرنیتاي شتمالو موفت بته 1619در نورفولك ویرجینیا بدنیا آمد. وي پس از كسب لیستانس در ستاد 1631نوامبر 21بینفورد در

شد. وي سپس تحصیالت خود را در همان دانشگاه ادامه داد و موف به كستب دكتترا 1619كسب درجه فوق لیسانس از دانشگاه میشیگان در ساد

شد. از آن پس وي در دانشگاههاي مختلف به تدریس انسان شناسو پرداخت و به خاطر پژوهش هاي ارزشتمندش موفت بته كستب 1694در ساد

41

ینام باستان شناسه شد كه از آن ب یدیوارد مرحله جد یباستان شناس

توان با استفاده ار ینفورد معتقد بود كه میشود. ب ینو نام برده م

ق ین گذشته و حال ارتباط برقرار نمود. مثاًل از طریه حد وسط بینظر

با مشابه آن، كه از یمورد استفاده در جوامع كنون یئیسه شیمقا

یئیر عملكرد شیتوان به تفس ید، میآ یبدست م یباستان شناخت یبافتها

یباستان شناخت ینفورد داده هایپرداخت. از نظر ب یباستان شناخت

ستایره شواهد ایهمانند استخوان، سفال، سنگ و غ91

از زمان حال

ییاین روند پوییدهد تب یان شناس انجام مك باستیباشند. آنچه كه یم

داند و یعملكرد م یرا دارا یفرهنگ ینظامها یجوامع گذشته است. و

كه یی ر نموده اند. از آنجاییشته و تغرفته رفته رو به تكامل گذا

ه ینظرد بر یاكپردازد، لذا باستان شناس با ت یات میر كلیعلم به تفس

ینفورد برایس بید. لوئینما یلعه مجوامع را مطا ییایند پویعام، فرآ

ه حد وسط ی، به طرح نظرییایو پو ییستاین دو مقوله ایجاد ارتباط بیا

مثال ممكن است یرد. برایگ ین دو مقوله قرار مین ایپردازد كه ب یم

كشف شده و یاء متعدد و مختلفیك قبرستان اشیاز قبور یكه در تعداد

یم و در بعضیار كم روبرو شویساء بیگر با اشید یحال آنكه در قبور

ن استنباط ما ی(. بنابراییستایا یافت نشود )داده های یزیگر اصال چید

اء داخل قبور یاش یدر پراكندگ ین نابرابریك چنین است كه یا

آن جامعه بوده است یاجتماع یهایاز نابرابر یانعكاس

یروش نیك باستان شناس با چنیجه یگذشته(. در نت /پویاییكینامی)دا

مورد مطالعه را یا افراد متوفیفرد و یگاه و منزلت اجتماعیپا

مشخص یباستان شناس یگر، ممكن است در پژوهشید یمثال ادهد. بیقرار م

افته است كه یشود كه اندازه و تعداد اتاقها در بستر زمان گسترش

ین راهبردیت در آن محل در طول زمان است. چنیش جمعیخود نشانگر افزا

تواند با ین، باستان شناس میشود. بنابرایده میه حد وسط نامیظرن

ن ییجوامع گذشته را تب ییایستا روابط پویصرف ا یگذر از داده ها

ل یبه تحل ییستایله با گذر از روابط ایوس نینفورد بدید. بینما

جزء به بحث یجوامع گذشته پرداخت و توانست از داده ها ییایروابط پو

یكیبپردازد. )عمومیت بخشی در باستان شناختی( عام هیدر باره نظر

كه یین است كه به شدت به پژوهشهاینفورد ایب یپژوهشها یاز شاخصه ها

هستند تاخته و معتقد است كه مطالعه جوامع یر نظریساختار غ یدارا

ن یدر ا یاست. و یه فاقد هر گونه ارزشیگذشته بدون استفاده از نظر

ك ابزار ینكه یباستان شناس هرگز قادر به درك ا كید كه یگو ینه میزم

ساخته، خرده ابزارها چگونه یچگونه ابزارش را م یساز دوران نوسنگ

ا یكنده و یوانات را چگونه پوست میشده، و ح یدر اطرافش پخش م

به ینگار قومتوان با استفاده از یست. اما میكرده، ن یم یقصاب

یقوم باستان شناس یخ داد. پژوهش هان گونه پرسش ها پاسیاز ا یبخش92

1691و 1691مراكز علمو مختلفو در آمریكتا گردیتد. بینفتورد نقتش كلیتدي در توستعه باستتان شناستو جدیتد در آمریكتا در دهته درجه استادي از

داشت. وي كه بیشتر در پیش از تاریخ آمریكاي شمالو تخصص داشت بشدت از باستان شناسو توصتیفو نارايتو بتود. مهمتترین مقالته اي كته در

قاله اي بود بنام باستان شناسو به مثابه انسان شناسوآن زمان به نگارش در آورد م90كه آنرا در كتابو كه بصورت سلسله مقالته بتوده استت )چشتد

اندازي جدید به باستان شناستو90

( بته چتار رستاند. بینفتورد بتا استتفاده از باستتان شناستو پویشتو تكنیكهتاي جدیتدي را بتراي مطالعته جوامتع گذشتته

ي قوم نگاري، باستان شناسو تجربو و شكل گیري محلهاي باستانوهمانند استفاده از داده ها90 پیشنهاد نمود.

91 Static record 92 Ethnoarchaeology

42

موهایت اسكیل نانامین قباینفورد در بیب93

انگر تالش یب 1699در سال

و یدر استفاده از گوزن شمال یطیو مح یدر نشان دادن عوامل رفتار یو

قش ینفورد در مطالعات دقیب ‎‎‎باشد. یوان مین حیاستخوان ا یپراكندگ

مانند طول سال، وضعیو عوامل یاقكوچك اتف یورهانشان داد كه فاكت

ن( اندازه و یسطح زم یخ زدگین )چون برف و یط زمیآب و هوا، شرا

استخوانها نقش یتوانند در پراكندگ یم یكار و تكنولوژ یرویب نیترك

وضعیمعتقد بود كه عوامل یداشته باشند. و94

یشتریت بیفوق از اهم

یدر نسبت با عوامل فرهنگ95

یمجموعه استخوان ها یگپراكند یدر چگونگ

یخود را با داده ها یسپس داده ها یت نقش داشتند )ویل نانامیقبا

حد وسط هینفورد با استفاده از نظریبسه نمود(. یمقا یباستانشناس

استخوان یایبقا یپراكندگ یعلم یتالش كرد تا با استفاده از راهبردها

د.یح نمایتشر یباستان یوانات را در محل هایح

ییت واقع گرایماه یدارا ینگار قومنفورد مطالعات یمنظر ب از96

یم

ك یكه در ینگار قومباشند كه باستان شناس با مشاهده و ثبت شواهد

ع نده و واق كان ز م یم فاق سا یات به باز تد م یاف شته پردازد. یگذ

نینها عاتیتًا چ ستفاده از ین مطال به ا سان را ستان شنا ستان با با

س ب یشنا یتجر97

شو هایت مود. كار ب یق ن ستان یبورداز و د یتجر گر با

یكرد باستان شناسیاز رو ینمونه ا یسنگ ید ابزارهایشناسان در تول

ب ها یتجر خرده ابزار ست. با تول ییا هایكه ن یدر ا یسنگ ید ابزار

گرفتن از یزم هام با ال تا كرد مك شناس ك ستان به با مد جود آ نه بو

و عملكرد آنان را در مقاطع یسنگ یهاد ابزاریند تولیفرآ ین كاریچن

عث تجد ین كاریج چنیاز نتا یكیند. ینما یمختلف بازساز ات ید حیبا

انجام یمختلف ینگار قوم ینفورد كارهایشد. گرچه قبل از ب ینگار قوم

ل بود و ته كه ایب یگرف بود قد فورد معت ها باین س یستین كار له یبو

ن گذشته و یشخص و ارتباط بم ید بر پرسشهایباستان شناسان و با تاك

پذ صورت قع یحال گاران ط قومرد. در وا سین ضوعات را یعیف و از مو

بدون ا ند قرار داده بود عه توجهیمورد مطال كه ب ین طه ن یبه راب

هایفعال س یت ستان شنا مواد با سان و تاب در یان شند. ك شته با دا

ستجوی شتهج گذ98

شاهكار ب نوان قع بع میدر وا ساب به ح فورد د. یآ ین

صیب قه خا فورد عال ستربه دوران ین شت. دور یمو ستر هدا قه ن یمو حل

باط نه ن دورانیب یارت قدیم پاری قاط یو جد سنگی كه در ن ست د ا

ف پا یمختل سااز ارو سه شنا صوص در فران سترشد. دوران م ییو بخ یو

له یكه بوس یسنگ یاز ابزارها ینوع خاص و بود یژه ایات ویخصوص یدارا

شن ستان سوبا س یاس فران بوردز یفران كو 99

ند قه ب ن یشد، در ا یطب

یه هایدر ال یسنگ یدوره ظاهر شدند. بوردز با مطالعه انواع ابزارها

ها یمختلف موستر ها را در مجموعه كه یم بندیتقس یمختلف یآن نمود

عبارتند از:

93 Nunamiut Eskimo 94 ٍsituational factors 95 Cultural factors 96 Actualistic 97 Excremental archaeology 98 In pursuit of the past 99 Francois Bordes

43

موسترینشاخص100

چارنتین101

سنت آشولی موسترین102

موسترین دندانه دار103

هابو عه كه مجمو بود قد ها یردز معت لف ابزار انگر یب یسنگ یمخت

و تنوع ابزار بیانگر گروههای قومی مختلف باشد یمختلف م یفرهنگها

ده داشت كه یعق یو یسنت یلذا براساس مكتب باستان شناس می باشد.

ها عه ها و مجمو لف ب یكارابزار هایمخت ص یانگر فرهنگ به یمشخ ست. ا

ك مجموعه ممكن است یموجود در یرهاید بود كه متغنفورد معتقیعكس، ب

انگر یل مختلف باشد و گرچه ممكن است كه نوع كارابزارها بیبنا به دال

یطیط محیجه تطابق انسان با شرایشتر در نتیب یمختلف باشد ول یفرهنگ

فت قرار گر ستفاده مای. بمورد ا هت آز فورد ج عه یش نظرین خود مجمو ه

و اطالعات یفرانسه را جمع آور یدوره موستر یسنگ یاز ابزارها یعیوس

كامپ طه را وارد مود. ایمربو كه نظریوتر ن شان داد عات ن ه ین اطال

ا نفورد دو مسئله ریباشد. ب یتها دور میبوردز تا چه حدود از واقع

یكند: از لحاظ نظر یشنهاد میپ حد وسط هیقابل قبول بودن نظر یبرا

م كه علم جهت یدار یاشد و ضمنا آگاهب یه عام میمستقل از گسترش نظر

ما شیآز ست، و دیش ا مل را باینظر یگریاء ا هم تفك یستیه و ع ك یاز

مود. د صوین ئه ت شكلیر یگر ارا ك 104

شرایبه ا كه صورت شته ین ط گذ

یط در گذشته متفاوت بوده است پس هر اتفاقیهمانند حال بود. اگر شرا

پذ كان قع گرایام عه وا بوده و مطال شان محا ییر هیضر ن كه هد ج ید

ن شانه مطمئ فاق ین شته ات كه در گذ چه را ند آن كه بتوا ندارد جود و

افتاده است نشان دهد.

یبه مثابه انسان شناس یباستان شناسنفورد با عنوان یس بیمقالة لوئ

Binfordچاپ شد ) ییكایات مهم آمریاز نشر یكیدر 1692كه در سال

یقرار گرفت كه باستان شناس یوره اعة تفكرات دی(، سرمشق و طل1962

یفرهنگ ‎یبوم شناختزیست كرد ی، رو1611دار شد. در دهة ینو در آن پد

‎توسط‎ وارتیان استیجول105

تیوا یو لسل 106

، ییكای،انسان شناسان آمر

س یلوئ یاز طرح تحول یعموم یریر پذینان با تأثیمطرح شده بود. ا

در رابطه با منابع ینگفره یر دگرگونینمودند در تفس یمورگان سع

ده ین ایشنهاد كنند. ایرا پ یریچند مس ی، طرح تحول فرهنگیطیست محیز

سیبعدها توسط المان سرو107

نزیومارشال سال 108

گر انسان شناسان ی، د

فرهنگ ها در یافت كه گرچه تحول عمومین صورت گسترش ی، به اییكایآمر

100 Typical Mousterian 101 Charentian 102 Mousterian of Acheulean tradition 103 Denticulate Mousterian 104 Uniformation Assumption 105 J . Steward 106 L . A . White

107 E . Service

108 M . Sahlins

44

یدر استخراج انرژمختلف یفرهنگ ها یدارد ول یدگیچیپ یجهان روبه سو

د در چارچوب یند كه بایگز‎یم‎بر یژة تحولیو یرهایست مسیط زیاز مح

4 صفحه1391زاده یخودشان مطالعه شوند ) عل یطیست محیوز یبافت فرهنگ

یا مطالعه واكنش های یفرهنگ یكرد بوم شناسیعتًا رویطب (.93ت

بود كه یاز عوامل یكی یواجتماع یعیط طبیك جامعه در محی یانطباق

جه مدل ید و در نتیها را شدت بخش یاز باستان شناسان به همگونین

ات باستان یش فرضین وآزمایبه منظور تدو یانسان یاز رفتارها ییها

دند. از آنجا كه یموسوم گرد ه حد وسطیشدند كه به نظر یطراح یختشنا

یواطالعات قوم نگار یباستان شناس یات، داده هاین نظرین ایدر تدو

بود. یعیطب یامر یل بودند، لذا تحول قوم باستان شناسیدخ

ش به یر خصوص گران دوره دیاق وافر باستان شناسان ایبه عالوه اشت

یمنطق یاستنتاج -اثباتیفلسفة 109

كارل همپل 110

از مشخصات یكیكه

ده بود در تحول یرا شكل بخش یتجربه باور یعنینو یبارز باستان شناس

وباستان یتجرب یآن چون باستان شناس یمواز یار شاخه و شاخه هین زیا

ن یا ‎رینفورد در تفسیداشته است. سهم ب ییر بسزایتأث یرفتار یشناس

یباستان شناخت یها‎دهیها و ا‎هیر بودن فرضیش پذیآزما‎ یعنیكردها یرو

باستان یح در هدف هایت دادن به توضی، اهمجیانیات مین نظریتدو

ش از یستم ها بیس یعموم یا تئوری یتمسیكرد سین رویو همچن یشناس

اد شده ی یكرد هایج مهم رویاز نتا یكین، یبنابرا گران بوده است.ید

دن یانسان معاصر به منظور اصالح وبهبود بخش یضرورت مشاهدة رفتارها

یژه اگر مشابهت هایگذشته بوده است بو یبه مسئلة شناخت رفتارها

معاصر قابل یاجتماع یفرهنگ یهاستم یست گذشته وسیط زین محیب یادیز

جة نقد تفكر باستان یكرد در نتین رویكه ا مشاهده باشد. قدر مسلم آن

كه به باستان شناسان ین توسط گروهیرینفورد وسایب ینو یشناس

شتر قرار گرفت. ید بیتأك‎افت و مورد ی‎روندگرا موسوم شدند، تحول

چون هاكز یباستان شناسان111

لری، تا112

، ُرئز113

كوشنر ، 114

،

گریاست115

كری، تر116

، واتسون117

د وتوجه بر یل تأكیگر به دلید یو برخ

ده شدند )دارك ،همان یل آن، روند گرا نامیو دال یرات فرهنگییروند تغ

یریشكل گ یمطالعة روندها یبرا یانیات مینان از نظری(. ا14 صفحه

شان و یریآنها پس از شكل گ یدگرگون یوچگونگ یآثار باستان شناخت

كه به هنگام مصرف و پس از خروج آثار یعوامل مختلف ین بررسیهمچن

هند، بهره د یر شكل مییاز دور مصرف آنها را تغ یباستان شناخت

یكه از مدارك باستان شناخت یینان داده های. به اعتقاد اگرفتند

ستند و خود یگذشته ن یبكر و اصل یگاه همان داده ها چید هیآ یبدست م

109 Logico – deductive Positivism

110 K . Hempel

111 S. C . Hawkes

112 W. W. Taylor

113 I . B . Rouse

114 G . Kushner

115 L . W. Steiger

116 G . B. Trigger 117 P . J . Watson

45

زان ین می. بنابرامی باشندرییطور دائم در حال تغك هم به مدار

شود دائمًا رو به كاهش یحاصل م یكه از مدارك باستان شناخت یاطالعات

، یان اتفاق نظر دارند كه از مدارك انسان شناختیاست. لذا روندگرا

و قوم یتجرب ی، باستان شناسیرفتار ی، باستان شناسیخیمنابع تار

مربوط به روند شكل یافتن پاسخ پرسشهای یاتوان بر یم یباستان شناس

(.12ت 3 صفحهسود جست ) همان یك باستان شناختمدار یریگ

د كالركیوینوشتة د یلیتحل یباستان شناس یعنیعالوه بر دوكتاب مهم

(Clarke 1968 ) و یراستة سالیو ین در باستان شناسینو یچشم اندازو

كه متون استاندارد باستان (Binford and Binford 1968) نفوردیس بیلوئ

ن یز در این (Lee and DeVore 1968) انسان شكارگرنو بودند، كتاب یشناس

نو ید باستان شناسیح تأكین كتاب ها به تشریدوره چاپ و منتشر شد. ا

نة یدر زم ین المللیپرداختند و نهضت ب یریسازش پذ یستم هایبر س

ات آن در یكه آراء ونظر ی؛ نهضتل كردندیرا تكم ین انسان شناسیرید

انسان یاجتماع یزندگر عنوان یز ییدر مجموعه ها 1691دهة یابتدا

ن یمهم ا یزه هایاز انگ یكی. (Washburn 1961)ده بود یگرد یمعرف هیاول

از مشخصات یكیندگان وگردآورندگان غذا كه یق در خصوص جویجنبش، تحق

ن یدر ا باشد، بوده است. ید میجد یقوم باستان شناس یدورة تطور

ش یمورد در سال افزا 4/13 یعنیبرابر 11زان انتشارات حدود یدوره، م

یقوم باستان شناس یز، پژوهش هاین ییایافت و از لحاظ گسترة جغرافی

افت. ی یبا قابل قبولی، گسترش تقریومركز یشرق یایبه جز در آس

ین مناطق برایاز محبوب تر یكیآن ییژه مناطق صحرایقا به ویآفر

قا، یقارة آفر یكشورها یشد. استقالل طلب یمطالعات قوم باستان شناس

ق یجاد كرد و به عالوه، عالیا یقات باستان شناسیتحق یبرا ییزه هایانگ

ن ید. در ایقا شناسان گردیت آفریكا باعث حمایاالت متحدة آمریا یاسیس

افتند یت تشكل یك اكثریدر قالب ییكایاز پژوهشگران آمر یزمان، گروه

قا ینان همچون آفریمشغول شدند. ا یقوم باستان شناس یو به پژوهش ها

یایو آس یمركز یكایق در آمریبه تحق یمشابه یشناسان، التفات علم

بود كه یعیطب ه( از خود نشان دادند.یران، اردن و سوری)ا یجنوب غرب

، یناسقوم باستان ش یموضوعات پژوهش ییایبا گسترش محدودة جغراف

ر شاخه وارتباط آن ین زیا یهایژگیدر خصوص و یمقاالت نظر یادیتعداد ز

در قوم یچون همگون یابد. مباحثیاختصاص یعلم یر شاخه هایگر زیبا د

چارد گولد ینفورد و ریس بیچون لوئ یكه توسط افراد یباستان شناس

از نه بوده است.ین زمیدر ا یاز تحوالت نظر یمطرح شده بود، نمونه ا

مطالعه یبرا ییمطالعة جوامع شكارگر ت گردآورندة معاصر مدل ها

مورد ییاجرا یت هایستوسن استخراج شد كه از لحاظ قابلیدوران پلئ

ن وبست با ین راستا مقالة مارتیند. در همتوجه پژوهشگران قرار گرفت

قوما تحكم اطالعات یگردآورندگان شكارگر یباستان قوم نگارعنوان

یپژوهش یارهایان معیم یاحتمال یك ناسازگاری یر باستان شناسد ینگار

در .( Wobst 1978)را آشكار نمود یوباستان شناس یقوم باستان شناس

یده هایاز ا یاریش بسی، سفال كه امكان آزماینة فرهنگ مادیزم

درصد از 11ن مبحث بود و یسازد، متداولتر یرا ممكن م یباستان شناخت

ن ین دوره را به خود اختصاص داده بود. اولیات امجموعه انتشار

دگاه قوم باستان یسفال از د یسنت ینة تكنولوژیدر زم یمطالعة واقع

از مناطق یكیدر یامفیبه نام ج یر غربیك پژوهشگر غیتوسط یشناس

46

در ین پژوهش در قالب مقاله ایجة ایرفت كه نتیكشور غنا صورت پذ

ن ی. در ا(Gyamfi 1980)چاپ شد یغرب یقایآفر یژورنال باستان شناس

ین گزارش هایمصنوعات و دست ساخته ها كه در تدو یدوره، طبقه بند

گرفت، توسط قوم باستان شناسان یمورد استفاده قرار م یباستان شناس

كنار گذاشته شد.

یباستان یع و متمركز در محوطه هایده، وسیچیپ یها یبا انجام حفار

و یكیزیف یر فضاهایتفس یبرا یین الگوهایضرورت تدوا، یآس یجنوب غرب

نه بر اساس ین زمین انتشارات در ایاحساس شد. لذا نخست یبوم یمعمار

ار یر در اختیتوسط پژوهندگان ز یقوم باستان شناس یدانیم یكارها

مقاالت مجموعة یراستاریت كارول كرامر با و1عالقمندان قرار گرفت:

یباستان شناس یبرا یقوم نگار یها ییما: راهنیقوم باستان شناس

(Kramer 1979) یت پت 2ران بود؛ یكه اكثر مقاالت آن دربارة ا ‎ جو

رانیدر غرب ا یباستان شناخت یقوم نگارواتسون با نگارش كتاب

(Watson 1979) 3 دیویكالس دیت ن(David 1971) دربارة یبا نگارش مقاله ا

با ینتاش با چاپ مقاله ایك مك ایرودر ت 4قا؛ یدر آفر یمحوطة فوالن

در غرب ییدر روستا یخشت یوارهایب دیوتخر یباستان شناسعنوان

با نام یآگورسه با انتشار مقاله ا یت كوف 1؛ (McIntosh 1974) قایآفر

ك مطالعه قوم باستان ی: یبراساس رفتار سنت یكیزیف یر فضایتفس

. (Agorsah 1982) یشناخت

عمومًا بخاطر 1699فر در سال یكل شیكه با كار ما یگرید یژوهشنة پیزم

ن دست سازها یدرك ارتباط ب یروندگرا در راستا یباستان شناس یتقاضا

یرفتار یبه نام باستان شناس یكردیآغاز شد، رو یانسان یورفتارها

فر بر ید شیدارد. تأك یادیز یهمگون یاست كه با قوم باستان شناس

ع، یتوز یاست كه در الگو یباستان یمكان ها یریكل گروند انباشت وش

لن ی. كار جان (Schiffer 1976)گذارد یر میتأث یحفظ وكشف مواد باستان

ن نمونه ها در یاز ماندگار تر یكی، یدر كونگ سان واقع در كاالهار

.(Yellen 1977)نه است ین زمیا

ن دوره یا از ینة قوم باستان شناسیمشخص در زم یبا چهار تك نگار

ك یدر 1696ت پژوهش واتسون در سال 1م كه عبارتند از: یدار ییآشنا

در كونگ سان 1699لن در سال یت كار جان 2ران؛ یروستا در غرب ا

ان شكارگران یدر م 1699نفورد در سال یس بیت پژوهش لوئ 3؛ یكاالهار

د در سال چارد گولیق ریت تحق 4؛ (Binford 1978)آالسكا یشمال یگوزن ها

Gould)ا یاسترل یغرب ابانیان نگاتاتگارا در بیان بومیدر م 1691

یبر رو یقوم باستان شناس ین دوره مباحث نظریدر طول ا( 1980

نداشتند. یكالن توجه یژه متمركز بودند و به طرح پرسش هایموضوعات و

یاز باستان شناسان روندگرا به عنوان وفاداران به باستان شناس یبعض

بودند و چون اعتقاد داشتند كه از ین عمومید، عالقمند به قوانیجد

ستند، آنان را مورد یقوم باستان شناسان برخوردار ن یت علمیحما

فر اكثر مطالعات یكل شیدادند. به عنوان مثال، ما یانتقاد قرار م

ن مورد اظهار یدر ا یانه دانست. ویرا انحصار گرا یقوم باستان شناس

ن گروه از باستان یست كه نشان دهندة عدم اعتماد كامل اكرده ا ینظر

47

یكه م یقوم باستان شناس در حال. ر شاخه استین زید به ایناسان جدش

ل شود، رفته رفته به یتبد یدر باستان شناس یك شاخة علمیرفت تا به

آن بطور یافته هاین، یش از ایكه پ یشود در حال یه كشانده میحاش

یر گزارش هایر گذار و در تفسی،تأثیلیتحل یوش هار یبررو یارزنده ا

ت گر بودندید نظر در آنها، هداین تجدیو همچن یباستان شناخت

(Schiffer 1978, 229.) ن جهان یوضع قوان یاق براین، اشتیبا وجود ا یول

پاسخ ماند و در واقع ینفورد بود همچنان بید بیگستر كه مورد تأك

روندگرا، یكرد باستان شناسیرو یریوشكل گن رفت یاز ب یلین تمایچن

د قرار یاد شده مورد تردین ینو را در وضع قوان یتوان باستان شناس

یر مشاجرات نظرین دوره تحت تأثیز كه در این یداد. قوم باستان شناس

شتر به یافته بود، با آنكه بی ین باستان شناسان نو تحول خاصیب

آورده بود، در یخود رو یته هاافیع تر از دل یم وسیاستخراج مفاه

ن جهان شمول یس قوانینو در تأس یباستان شناس ییواقع بر عدم توانا

صحه گذاشت.

دورة متأخر (: 6511ـ 51متأخر ) یقوم باستان شناس یدورة تطور علم

نمادها دران هادر با عنوان یابا انتشار كتاب ( 1692ت 96اول )

در ینی، دورة نویفرهنگ ماد یاختعمل: مطالعات قوم باستان شن

ن كتاب مشتمل بر ی. ا(Hodder 1982)آغاز شد یمطالعات قوم باستان شناس

ن یاست كه درصدد كشف ارتباط ب یاز مقاالت قوم باستان شناس یمجموعه ا

در آن است. یمفهوم باستان شناخت در بافت زنده و یاجزاء فرهنگ ماد

ن یا یكالن در محافل باستان شناسن دوره، پنداشت غالب ویا یابتدا

یباستان شناسان نو و روندگرا بود كه، بازتاب الگو یباور اساس

یتوان در دست ساخته ها و مواد باستان یرا م یانسان یرفتارها

قابل خواندن یمشاهده كرد و در واقع از آنجا كه دست سازها متون

ر است. یامكان پذق آنها یاز طر یفرهنگ ماد یبه الگو یابیهستند، دست

باستان یرهایاز تفس هبر گرفت یماد یبودن الگوها یهادر به نسب یول

د نمود. هادر در یرها تردیآن تفس یاشاره كرد و بر درست یشناخت

باستان یرهایاز تفس ین مجموعه ایكتاب نمادها در عمل بر ضرورت تدو

برهم كنش ید وتئوریموجود تأك یوسنجش آنها بر اساس داده ها یشناخت

ن دو یب یمشابهت سبك ین تئوریسبك را پرسش و جستجو كرد. بر اساس ا

ن یب یسنجش شدت بر هم كنش اجتماع یبرا یاسیا دو مجموعه، مقیجزء

ك اصل ی، یح فرهنگ مادیدر تشر یگردد. به عالوه، و یآنها محسوب م

ینكه در بررسید و آن اینو را به مبارزه طلب یباستان شناس یاساس

یند هایذهن )فرآ انسان فكر و یپاسخ رفتار و یطین محرك محیتباط بار

، ین چشم پوشیده گرفته شود. همیانسان( ممكن است ناد یو روح یفكر

ت یك وضعیهادر دهد. یر مییرا تغ یباستان شناخت یرهایتفس یژگیو

ر گرفته بود، یدة باستان شناسان روندگرا تأثیرا كه از ا ید نظریجد

(Giddens 1984)دنز یگ یساخت ید تحول تئوریت جدین وضعید. ایبهبود بخش

به یبود. هادر از شاخة قوم نگار (Bourdieu 1977)و یبورد یعمل یو تئور

به عنوان بخش ییاد نمود و بر نمادگرایخود یبان تئوریعنوان پشت

طور ه ب یو یده هاید كرد. ایتأك یاز ساخت و كاربرد آثار فرهنگ یمهم

ی، دارایو به طور خصوص در قوم باستان شناس یباستان شناسعموم در

تا 1699ن یب یبوده است. در واقع، در سال ها یسابقه و پشتوانة قبل

ده و یف، فاینة تعریدر زم یشرفتیك بحث مداوم و در حال پی 1661

48

ز ساكتیچون جم یتوسط اشخاص یسبك در باستان شناس یژگیو118

س ی، لوئ

رزنیوا یپل نفورد ویب119

باعث نماد ها در عملان داشت. كتاب یجر

كه در یمباحثه داغ شد. یر شاخه قوم باستان شناسیدر ز یادیتحوالت ز

چارد گولد و ین ریب یدة همگونین دوره در خصوص مفهوم و فایا یابتدا

گر برقرار ید یاز سو یلیسون وایلسوف آلیك سو و فیجو واتسون از یپت

واكنش با عنوان یلیتوسط وا یقاله اپ مبا چا 1691بود، در سال

ه با یر لمونیپ 1699. در سال (Wylie 1985)افت یخاتمه یه همگونیعل

نة نو در یل گیاز قبا یكی یفرهنگ ماد یدر باب معرف یانتشار مقاله ا

مكتب یانسان شناس ی، فنون وروش هاانسان شناسانه یباستان شناس مجله

(.(Lemonnier 1986 كرد یزبان معرف یسیرا به خوانندگان انگل یفرانسو

كند. یرا آشكار م یر مشخصین دوره، روند و مسیا یآمار انتشارات علم

ش یدرصد در سال افزا 31/ 1 یعنیك به سه برابر یتعداد انتشارات نزد

از مقاالت به زبان فرانسه ین قابل توجهین بار عناویاول یافت و برای

بود كه ییاین منطقة جغرافیا معروفترقیآفر یبه نگارش درآمد. صحرا

درصد از مقاالت به خود، توجه پژوهشگران را جلب كرد. 26با اختصاص

ن قاره و یدر ا یوة سنتیبه ش یبردن پژوهشگران به رواج زندگ یپ

شدن، یان جهانیجر و یار اندك آن از تمدن صنعتیبس یریر پذیتأث

ن موضوع مورد بحث كه یتر ین توجه بوده است. عمومیل این دلیعمده تر

یمحل یوفضاها یداد شامل معمار یل میدرصد از كل انتشارات را تشك 19

بود. یوهمگان

آشكارا در (Kent 1984)قایانه سوزان كنت در آفریروند گرا یتك نگار

یك مطالعة انسان شناختیتا مور كه یانة هنریمقابل كار ضد روندگرا

( Moore 1986)ا بود یاز مناطق كن یكیر ت دیدر خصوص فضا، بافت و جنس

ن مقاله، یز شد. ایز از آن متمایقرار گرفت و از لحاظ روش كار ن

ت بكار یاست كه در عنوان آن واژة جنس ین كار قوم باستان شناختیاول

داد، یل مین دوره را تشكیدرصد انتشارات ا 19سفال كه رفته است.

بود. یهمگان یو فضاها یعمارن موضوع مورد بحث پس از میتر یعموم

د را كه یتول یر سازمان دهیگر نظیاز موضوعات د یاریالبته اگر بس

یاصل یموضوع یشوند، در طبقه بند یم یگر دسته بندیل موضوعات دیذ

م، محدودة انتشارات با موضوع سفال را یسفال قرار ده یعنیشان

ح و ینة توضیدر زم یكه چاپ مقاالت یم. در حالیابی یگسترده تر م

ات ید در ادبیجد یافت، گستره ای یها ادامه م یح تكنولوژیتشر

یقینة مطالعات تطبیظاهر شد كه در زم یانتشارات قوم باستان شناس

سكام به ‎ یو ها یبود. گاال یه ایاس ناحیدر مق یدانیم یوكارها

ك بخش چند یع سفال در ید و توزینة تولیدر زم یه ایناح یافتیره

ن آرنولد از ید . Gallay and Huysecom 1989)افتند )یدست یمال ینژاد

در ی، كتابین شناختیزم یو چشم اندازها یقیتطب یستم هایمنظر س

(. ( Arnold 1985 نوشت یفر هنگ یسفال و روندها ینة مباحث نظریزم

یطبقه بندبا عنوان یك روش كامالً متفاوت، در كتابیلر با یل میدان

در یریر پذییتغ و ین مسائل اجتماعیموجود ب یسبت هان دست سازها

118

G . Sackett 119

P . Wiessner

49

گر انتشارات، یموضوع د .( Miller 1985)را ارائه نمود هند ینه هایسفال

هادر، یدر ارتباط با عملكرد سبك بود. در پاسخ به مبارزه طلب

یژة فرهنگیو یسبك ومفهوم آن در بافت ها ید محتوایچون تول یموضوعات

از یر شدن بعضین بار با درگیاول یره بران دویدر ا ظاهر شد.

یاجرا یقات قوم باستان شناسیدر تحق یاران محلیان و دستیدانشجو

دن كه یان هایامدت اتفاق افتاد. پروژة بر یگسترده و طوالن یپروژه ها

ا شكل یما یق در مناطق كوهستانیبر اساس تحق 1696و 1699 ین سالهایب

ر سنگ و سفال متمركز ینظ یمواد خانگ یریر پذییتغ یگرفته بود، بر رو

ام النگكر كه در یلیز پروژة وین نیپییدر فل(. Hayden 1987) شده بود

د ویمتوقف گرد یاسیس یها یآغاز شده بود در اثر ناآرام 1691دهة

ن پروژه بر یا یفعال شد. ضرورت اجرا 1691دوباره در اواخر دهة

ده یط به آن مانند انتقال ااد مطالعة سفال و مباحث متنوع مربویبن

ف شده بودید، تجارت ومبادله، و دانش مواد تعریتول یها، سازمانده

(Longacre and Skibo 1994 .)

1694د از سال یویكالس دین یه، پروژة باستان شناسیجریدر كامرون ون

یحفار یه فصل هایرفت به جز فصل اول، بقیفصل انجام پذ 9 یآغاز و ط

بود كه دست كم یقوم باستان شناخت یفها و برنامه هاخته به هدیآم

نة یدر زم یینان پاسخ پرسش هایرفت. ایپژوهشگر صورت عمل پذ 9توسط

كردند یب میتفكر را تعق یستم هایو س ی، نماد پردازیسبك، نژاد شناس

(David et al, 1991) . س در یسو یأت قوم باستان شناسیه یها جة پژوهشینت

ن حال یو در ع یجالب و اساس یفیتوص یها رائه گزارشقا، ایغرب آفر

د سفال و ذوب آهن در یدر خصوص موضوعات مختلف از جمله تول یمقدمات

یذوب آهن در كوره ها یك هایرواج تكن بود. یان اقوام بدویم

ت یقا، اهمیآفر ییمه صحرایاز مناطق ن یعیوس ی، در بخشهاییابتدا

از منظر قوم یبت مطالعه فلزگرن قاره را از بایمنحصر به فرد ا

گونه مطالعات نینة ایشیپژوهشگران آشكار كرد. پ یبرا یباستان شناس

شروع آنها بطور یسراغ گرفت ول یقبل یتوان در دوره ها یرا هر چند م

ید بود و رفته رفته عمومیجد یاز دورة تطور قوم باستان شناس یواقع

به یادیل زی، تمایة تطورن دوریهمانطور كه گفته شد، در ا تر شد.

موضوعات در قالب یطرح موضوعات گسترده تر وجود داشت. دسته بند

از یامرار معاش ( نمونه ا یگر راه هایو د یاهی، گیوانیشت ) حیمع

درصد انتشارات را 3/13د یجد یباشد كه در دورة تطور یل مین تمایا

درصد و 6/19 متأخر اول به یداد و در دورة تطور یبه خود اختصاص م

ن یجه طرح همیافت. در نتیش یدرصد افزا 9/19در دورة متأخر دوم به

و یشبان یزندگبود كه در دورة متأخر دوم موضوع یشتیمباحث مع

مورد توجه قرار گرفت. یاز منظر قوم باستان شناس یمداردا

ش تعداد قوم باستان شناسان یافزا با ( 1661ت 69دورة متأخر دوم )

ل ینان شامل افراد ذیاست. ان دوره درخور توجه یدر ا یربر غیغ

آگورسا ی: كوفهستند120

ایو كودزو گاو 121

دونییاز غنا، كالول آ 122

،

120

K . Agorsah 121

K . Gavua 122

K . Aiyedun

50

. فلورانزوی.ا‎یس123

و اس.ُا.اگاندل 124

ن هالیه، آگوستیجریاز ن 125

مبایاالصل از كامرون، چاپوروخا كاس یفرانسو126

ا، سوخنا یاز كن

ییگا127

مرمعا یدیاز سنگال، حسن س 128

ر، یاالصل از الجزا یفرانسو

فوسان ارتاژ129

یتا ردیه، سیاز ترك 130

یاشیاز هند، ماساش كوبا 131

از

ژاپن و انژنگ تانگ132

ر از چند استثنا، ین. به غیخلق چ یاز جمهور

یقات قوم باستان شناسین به تحقیالت یكایگران آمر شگفت آنكه پژوهش

باال، در مكاتب انسان نام برده شدگان یبًا تمامیاوردند. تقرین یرو

قوم ین افراد، پژوهشهایافتند. چند تن از ایپرورش یغرب یشناس

ر از مردم كشور خودشان انجام یغ یان مردمانیرا در م یباستان شناس

با كار یادیآنان تفاوت چندان ز یت هایدادند و بطور عموم فعال

یاندازها وند چشمیپ ینه هاین، زمیآنها نداشت. بنابرا یهمكاران غرب

آن كامالً تحقق یو غرب یدر ابعاد بوم یمنحصر به فرد قوم باستان شناس

یتكنولوژك با عنوان یسانس توسط رونالد آپنتیك رسالة فوق لیافت. ی

ن یانگر ایق نمایاجرا شد، به طور دق 1669در سال بولسا یستم فكریوس

خر دوم تا دورة متأ یانتشارات یآمارها(. Apentiik 1997) وند استیپ

ار اندك یزان انتشارات ، رشد بسیمحاسبه شده است. م 1669ان سال یپا

. است یشك آمار ناقص یدهد كه ب یم عنوان در سال را نشان 1/39 یعنی

درصد 36ك به یگر مناطق از لحاظ انتشارات كه نزدیقا بر دیآفر یرگیچ

ن یا كل انتشارات را به خود اختصاص داده، احتمااًل بخاطر انتخاب

نگونه مطالعات بوده یا یل دارا بودن استعداد الزم برایمنطقه به دل

ییكایژه آمری، عموم پژوهشگران، بویاسیعوامل س یل برخیاست. به دل

ا یآس یانه و جنوب غربیم یكایاز آمر ییبه بخشها یها، توجه كمتر

داشته اند.

یر آنتد 1661مهم توسط فرانچز اودوز در سال یكنفرانس یبا اجرا

ن ید. ایبه آمار انتشارات اضافه گرد یمقاله نظر یادیبس، تعداد ز

یمتنوع، به بررس یش مؤثر و با چشم اندازهایمقاالت بطور كم و ب

(. Audouze 1991پرداختند ) ییو پس روندگرا ییارتباط مباحث روندگرا

است. كتاب انتشارات بوده یوسفال، از موضوعات عموم یمعمار یفضاها

، بخاطر پرداختن به ینة سفال در دو شهر هندیول كرامر در زمكار

یده، دارایچیك جامعة پیع، و مبادله در ید، توزیتول یسازمانده

اد شده، در پروژة بزرگ ی. موضوعات ( Kramer 1997)است یادیت زیاهم

نگایكال133

د از منظر یویكالس دیز جستجو شده بود. نی، توسط النگكر ن

لة ساكوری، قبیو قوم باستان شناخت یخیتار یقوم شناخت134

را در

123

C . A Folorunso 124

S . O . Ogundele 125

A . HoLL 126

C . Kusimba 127

S . Gueye 128

H . S . Maamar 129

F . Ertuj 130

S . Reddy 131

M . Kobayashi 132

E . Tong 133

Kalinga Project 134 Sukur

51

طبقه و یب یك جامعة صنعتیه، به عنوان یجرین یشمال شرق یكوهستان ها

تیتر اشمیكرد. پ یمعرف یبرابر قرن نوزدهم135

تلریكل دی، ما136

و

چید هربینگریا137

ایل هایان قبای، مبحث زمان را در م138

والئو 139

مطرح

توان از یرا م یباستان شناخت یهاده یگر در اید یشرفت هایپ كردند.

انتشارات یك سرین موضوعات مشاهده نمود. یع در عناویق گسترش سریطر

د یبه انجام رس یمتنوع جانور ینة جنبه هایدر زم یقوم باستان شناخت

ن هودسون یج یشده در شركت انتشارات یراستارین مورد ویكه شامل چند

ن ی(. ا Hudson) 1993هستند ارازاستخوان تا رفتبا عنوان یدر مجالت

انسان نماها یتهایرا در شناخت فعال یل باستان شناسینوشته ها، تما

از مقاالت با ین مجموعه ایدهد. چن یآنها نشان م یژه شكارگریبو

یا سكونت مكانهایسفال، ترك یژه چون قوم باستان شناسیو ییعنوان ها

فات ین تألیگزیار، جاجوامع گله د ی، و قوم باستان شناسیاردوگاه

ن دوره شدند.ین اینخست یگسترده سالها

رانیدر ا یشناس‎باستان‎قوم یپژوهشها

باشد و باستان یم یخچه طوالنیتار یران دارایدر ا ینگار قوممطالعات

یتجرب ینه بافت روستا، عملكرد ابزارها و باستان شناسیشناسان در زم

توان ین مطالعات را میاند. ا را انجام داده یار سودمندیمطالعات بس

ضوعات عه یبه مو ند مطال ستاهمان مع رو ها و ییجوا عه ابزار ، مطال

س ستان شنا ب یبا س یتجر ندیتق ستا یم ب مع رو عه جوا مود. در مطال یین

ستاها به رو سان ستان شنا كه دارا ییبا ند سنت یرفت فت قد یبا یمیو

مار عه مع به مطال ند و گونگیبوده ا ستا، ا ی، چ فت رو ستفاده از با

ی، عملكرد ابزارها و چگونگیشاوندی، روابط خویفضاها، ساختار اجتماع

یمحوطه ها یری، شكل گیاستفاده از آنها، مذهب، سنن و آداب اجتماع

پرداختند. یكشاورز یستم هایو س یباستان

یمتدلوژ و یفكر یها‎: مشربیمطالعات پژوهشگران غرب

دهد كه حداقل به یه شد نشان مح دادین توضیشیآنچه كه در صفحات پ

تطور و یریشكل گ یعنید یكرد جدین رویك قرن است كه از عمر ایمدت

كه با روش یگذرد. شاخه ا یا میدر دن یشاخه قوم باستان شناس یعلم

در حال گسترش و تحول است. قوم یباستان شناخت ییهدفها خاص و ییها

یكه توسط برخ یتقای، با تحق1691از اواخر دهه یباستان شناس

رفت، یانجام پذ یرانیان اقوام ایدر م ییكایآمر و ییدانشمندان اروپا

كارول كرامر به خود اختصاص داد. یران شناسیا یرا در پژوهشها ییجا

Kramer)ران یواقع در كردستان ا یدر دهكده ا یقاتین تحقیچن یبا اجرا

ز به ین ( Hole 1979 )فرانك هول و (Sumner 1979)ام سامنریلیو و (1979

مشابه، عمال ییلرستان با انجام پژوهش ها فارس و یب در استان هایترت

جو ‎یكار پت ران پرداختند.یدرا یبه مطالعات قوم باستان شناخت

( Watson 1979)ارزشمند است ار جالب توجه وینه بسین زمیواتسون در ا

صرف یته پژوهشهاالب م پرداخت.یح آن خواهیبه تشر یكه در صفحات آت

135

P . Schmidt 136

M . Dietler 137

I . Herbich 138

Haya 139 Luo

52

رفت، یران انجام پذیمناطق از جمله غرب ا یكه در برخ یقوم نگار

Leach )ردبه ارمغان آو یباستان شناس یبرا یار اندكیبس یها یهمگون

1940; Barth 1953 ) . باستان كه توسط یمطالعات قوم باستان شناس یول

قوم و یباستان شناس ییاد شده صورت عمل گرفت، باعث همسویشناسان

ن دو رشته را در منطقة یشتر ایاسباب تأمل هر چه ب د ویگرد ینگار

زاگرس فراهم نمود.

شاه آباد كردستان با ی، كرامر در روستا1691در سال كارول كرامر:

ن ابعاد ی، ارتباط موجود بیتیجمع و یر اطالعات معماریتفس و یگردآور

یثروت را بررس و یشئونات اقتصاد روستا و ت خانواده ویجمع یكم

، جنبه یل دور بودن از مراكز شهرین روستا به دلی. ا ( Kramer 1979)كرد

یعالوه، در منطقه اه ب را ارائه نموده و یسنت یاز زندگ یادیز یها

ق یسال ق .م از طر 9111ه با قدمت یاول یواقع بوده است كه روستاها

ن مطالعات یرامر ادر آن آشكار شده بود. ك یباستان شناخت یها پژوهش

یروستاها ینه معماریدر زم یاطالعات یرا با هدف پر كردن خالء ها

منطقه به انجام یشفاف كردن مبهمات باستان شناخت ة زاگرس ویاول

من، انبار یاط، اطاق نشیاعم از ح یمختلف معمار یبخش ها یو د.یرسان

شها ور بخیسا ره، آشپزخانه، اطاق كار، انبارك، اصطبل، آغل ویذخ

اطالعات مربوط را ضبط نموده و دقت ثبت و ن اندازة آنها را بایهمچن

زات ین تمایكشف ارتباط ب یارائه كرده است. برا ییجدولها در طرحها و

شنهادكرد. در یت دو راه كار را پیابعاد جمع ، ثروت، ویخانگ یمعمار

د تا جدا كر گریرا از همد ین كشاورزیفاقد زم مالك و یتهایابتدا جمع

یطبقه بند یكرد برا یسه قرار دهد. سپس سعیبتواند آنها را مورد مقا

ار وین، معیت زمیكل خانواده ها صرفنظر از منزلت آنان به لحاظ مالك

مالك و ن یفاقد زم یخانواده ها یبعض كند. یشیچاره اند ییمالكها

ینگهدار یوانیچگونه حیه هان داریزم یعكس بعض وانات بودند و بریح

ن یمالك یعنیخانوار شاه آباد 99همه یین دارایبنابرا كردند. یمن

(لایر) كشورج یبه پول را ب ویوانات را با هم تركین حیمالك ن ویزم

ت به سه گروه یت روستا را به لحاظ مالكیب جمعین ترتیبد ل نمود.یتبد

یم كرد. پس از آن خانه هاین تقسین و گروه فاقد زمیمركب، صاحبان زم

ن شاخصها یا سه شدند.یگر مقایكدیك با یا بر حسب سه شاخص مترروست

یمسقف در داخل محوطه ها یمركب، محوطه ها یعبارتند از: محوطه ها

.یمسكون یمحوطه ها مركب، و

ن سه یزات موجود در این تماین ارتباط بیین كار تعیهدف كرامر از ا

ردو. سرانجام ا هی ن ویثروت، تعداد ساكنچون یمقوالتشاخص بود با

ن گروه یخانواده، ب یتیابعاد جمع ارتباط به لحاظ ثروت ون یتر قیعم

ن گروه فاقد یب یمال یتفاوت ها ن برقرار شد ویصاحبان زم مركب و

كرامر با استفاده از گر سخن،یبه د .ن آشكار شدیمالك زم ن ویزم

ز متمرك یشئونات اقتصاد یثروت، توجه خود را بر رو یسنت یار هایمع

یك معماریمتر یاز آنها در شاخص ها یكرد؛ همان گونه كه بازتاب

یرهایچون ت یبه مصالح ساختمان یاست. وبوده قابل مشاهده یمسكون

دن كف خانه ها، تنوع پنجره ها، دوغاب یسقف، آجر، خشت، كاه گل كش

د مسئله یمف ش مستقل ویآزما یبرا یمانند آن به عنوان مواد د ویسف

التفات نشان داد. یصادزات اقتیتما

53

زات یتما یقائل به برقرار 1691از باستان شناسان تا دهه یبرخ

ر یق تفسیمورد مطالعه شان از طر یتهاین جمعیب یو اجتماع یاقتصاد

ن آنها یت متعادل بینبودند و معتقد به وجود وضع یمواد باستان شناخت

ر یوندگرا زنو و ر یباستان شناس كه با حضور ین طرز تلقیا بودند.

ده شد. اطالعات یز به چالش كشیقات كرامر نیسئوال رفته بود، با تحق

خانواده ها، یازهایر در نییدهد كه تغ یشاه آباد نشان م یمعمار

با یمسكون یرا سبب شده است. چرا كه معمار یرات مداوم در معمارییتغ

كه یزیدارد؛ چ ین ارتباط تنگاتنگیتعداد ساكن ها و یژگیازها، وین

ندارند. یمعموالً به آن توجه یانسان شناسان اجتماع باستان شناسان و

، 1699ن تپه در سال یدر گود یباستان شناس یان پروژة حفاریدر جر

دا یران را پیدر غرب ا یدر دهكده ا یأت كاوش كه فرصت زندگیه یاعضا

یقوم باستان شناخت ییآن دهكده را با هدفها یكرده بودند بطور ضمن

أت بود از یه نیا یاز اعضا یكیكرامر كه مورد مطالعه قرار دادند.

موفق یعالوه، وه ب مذكور بود. یب هدف هایار فعال در تعقیافراد بس

یمقاصد قوم باستان شناخت آن منطقه با روشها و شد چند روستا را در

یافته هایكرامر نوع كاربرد قرار دهد. یبررس مورد مطالعه و

گردآورده یعلم یق كاوشهایهمكارانش از طر و یكه و را یباستان

ر آنها یتفس ف ویبه توص بودند، با كمك مردم روستا ها مشخص كرده و

و ینگاشت قوم یها ین بررسیحاصل از ا یج علمیمجموعه نتا پرداخت.

: ییروستا یوم باستان شناسقبا عنوان یدر كتاب یشناختباستان

Kramer)ده استیبه چاپ رس یتان شناسران از منظر باسیا یروستاها

اهداف ن است كه مطابق برنامه ها ویت كار كرامر در ایاهم .(1982

د یاز تأك یریرپذیتأث و یزیخ در هالل حاصلخیش از تاریپ یپروژه ها

، شكل یات باستان شناسیفرض یر سازینو بر آزمون پذ یباستان شناس

ییروستا یباستان شناسرا به نام قوم یاز قوم باستان شناس یخاص

ی، جنبه هایكالن باستان شناخت یاز منظر هدفمند یو مدون نمود.

استفاده یتنوع عملكرد آنها، چگونگ و یمعمار یاز فضاها یده ایبرگز

، یت انسانیب جمعیت، تركیالكم دامها، ثروت و و یكشاورز ینهایاز زم

الزم مورد طیواجد شرا یرا در روستاها یفرهنگ ماد ن، وین تدفییآ

قرار داد. یبررس

ام سامنر انجام یلینه توسط وین زمیگر در ایپژوهش د ام سامنر:یلیو

نقشه و یاستفاده از اطالعات آمار با یو (.Sumner 1979: 164 –74) رفتیپذ

یمحوطه ها تها وین جمعیاستان فارس، ارتباط ب ییایجغراف یها

یاد كرده است كه براشنهیپ ییمدل ها ن وییمعاصر را تع یاستقرار

افته یامنر س .هستندد یمنطقه مف یباستان یت محوطه هاین جمعیتخم

در ق كرده ویتلف یكنون یت شناختیش را بر اساس اطالعات جمعیها

كاوش شده یخیش از تاریپ یت روستاین اندازة جمعییتع ن ویتخم یراستا

ت وین جمعیب یك ارتباط قطعیده كه ین ایا تل باكون فارس تالش نمود.

یت محوطه هاین جمعیتخم یوجود دارد، اغلب مبنا یمحوطة استقرار

یروستاها ینه بر روین زمیكه در ا یبوده است. مطالعات اندك یباستان

111ن یت بیاز تراكم جمع ینیانگیرفته، میانه انجام پذیمعاصر خاورم

یتیعامل تراكم جمع دهد. یرا نشان م ینفر در هر هكتار مسكون 211 و

شود، معموالً یانه استفاده میمخاور یباستان یها تین جمعیكه در تخم

54

:Adams 1965: 123 ; Hole, Flannery and Neeli 1969ن گستره ومحدوده است )یدر هم

370 ; Johnson 1973: 66 .)

یمنطقه، نقشه ا 1699 و 1691 یسال ها ییهوا یق عكسهایسامنر از طر

مورد یتیز اطالعات جمعیكشور ن 1341سال یه كرد و از سر شماریته

كه سامنر در نقشه منطقه ییروستا 111 یاسام نمود. یاز را گردآورین

111ن یت ایجمع لحاظ شده بود. ین سرشماریدرودزن گنجانده بود در ا

ل یاز دال یكی هكتار بود. 1/233 ینفر و وسعت محوطه مسكون 34399روستا

ی، فراهم آوردن اطالعاتیخیش از تاریپ یت استقرارهاین جمعیتخم یاصل

یبطور كل ر اندازه سلسه مراتب استقرارهاست.یتفس شناخت و یبرا

آنكه اندازه یكیپژوهش خود قرار داد. یش فرض را مبنایسامنر دو پ

ن یبنابرااست. یك سلسه مراتب كار كردیها، تقراراس یسلسه مراتب

به سكونت یكمتر یهرها، فضاش بزرگ و یرود كه در روستاها یانتظار م

ر یسا و ی، مذهبی، صنعتی، تجاریبه امور ادار یشتریب یدر عوض فضا و

یدوم آنكه، وسعت فضا اختصاص داده شده باشد. یعموم یعملكردها

دارد. یاشخاص وابستگ یهر شخص، به درجة شأن اجتماع یبه ازا یمسكون

ك احتمال یبه و د كردندییفوق را تأ یش فرض هایاطالعات حاصله، پ

به ،یز اشاره كردند كه تفاوت در سطوح سلسله مراتب استقراریجالب ن

ن ین تفاوت بیا یاد بوده باشد ولید زینبا یتخصص یل وجود فضاهایدل

از آنند كه طول یه قابل مالحظه خواهد بود. اطالعات حاكیسطوح هم پا

به تنوع تراكم ا چرخش رشد هر روستا احتماالً یك روستا یمدت سكونت در

منطقه، به یروستاها ین پالن برایتر داشته باشد ومتداول یت بستگیجمع

ل منظم بوده است. لذا تراكم یوار شكل مستطیل محصور شدن با دیدل

روزمره كمرنگ یزندگ یت هایكه مز یتا زمان یمسكون یساخت محوطه ها

ن از روینصورت خانه ها بیر ایكرد. در غ یدا میشد، ادامه پ ینم

یها ین نشان داد كه برتریسامنر همچن یشدند. بررس یوار ساخته مید

كرده است. یپالن روستاها باز ن طرح وییدر تع یی، نقش به سزایفرهنگ

روستا با یآن بود كه تعداد ین بررسیگر اید یاز دستاوردها یكی

یپراكنده ا یخانه ها یشدند كه دارا یین شناسایت پائیتراكم جمع

گرفته یمورد سكونت قرار م یتوسط شبانان خانه بدوش كنون وبودند

ن ینة تخمیدر زم یادیز یها یخالصه آنكه اطالعات حاصله، همگون اند.

در ،یخیش از تاریك محوطة پیر مسائل مربوط به آن در یسا ت ویجمع

ار قرار داده است.یاخت

ول سال در ط در درة رودكر واقع است و A م كه تل باكونیدار یآگاه

یدر حال تجربة كشاورز یة هزارة چهارم ق.م توسط مردمانیاول یها

هكتار دارد. 2معادل ین محل وسعتیشرفته مورد سكونت قرار گرفت. ایپ

ة یچهار ال یین تپة كوچك، منجر به شناسایدر ا یباستان شناس یها‎كاوش

A ن سوم باكو یة ساختمانیمتر مربع از ال 1111شد. در حدود یساختمان

كل مساحت محوطه را شامل خانه است و 12شد كه مشتمل بر یخاكبردار

ه یاد شده را مورد تجزی یمورد از خانه ها 11گردد. البته سامنر یم

رة مواد یك اتاق به ذخین خانه ها یل قرار داد. در اكثر ایتحل و

یخانگ یت هایاز فعال یة اتاق ها شواهدیدر بق اختصاص داشت و ییغذا

55

به هم یاز سازه ها ید. خانه ها شامل مجموعه ایوزمره مشاهده گردر و

ه شده یتعب یخال یجنوب غرب آنها فضاها در سمت غرب و وسته بودند ویپ

متر مربع بوده است. 491مسقف، مجموعًا در حدود یبود. وسعت محوطه ها

ة سوم را نشان داده یبه ال یتیاز چهار برآورد جمع ییسامنر مدل ها

خانواده ها با در نظر گرفتن یژگی.و) (Sumner 1979: 170 , Tabel 6 – 2 است

ا گسترده ی یك خانوادة هسته ایشتر با یدهد كه ب ینشان م یمدل فالنر

،1331سال ی. طبق سرشمار( Flannery 1972 )م تا خانواده مركب یسروكار دار

خراسان در استان ییروستا یت خانواده هاین جمعیانگین مین ترییپا

ر نرخ رشد یز یكه از نرخ یتیجمع ین رقم براینفر بوده است. ا 2/4

ن یانگیاست. م یعیباشد، طب یدرصد در سال( برخوردار م 1/2ع ) یسر

، به منظور نگه داشتن یشرفته كنونیپ یت خانواده در اكثر كشورهایجمع

Wrigley) ش از دو نفر در نظر گرفته شدیب یثابت، اندك یت در سطحیجمع

را در جوامع كهن، یك خانوادة هسته ایت ین جمعیانگیراسل م(. 17 ,1969

دهد كه ینشان معدد ن یا(. Russell 1958: 53) نفر برآورد كرده است 1/3

یخانواده ها یرا برا 2ن كمتر از یانگیت كه میهر گونه برآورد جمع

است ینییخ نشان دهد، برآورد پایش از تاریروزگاران پ یهسته ا

(Sumner Ibid: 169 – 70) .

یكیاست كه ابعاد خانوار رابطة نزد ید حاكیجد یت نگاریاطالعات جمع

ت ین جمعیانگین می، باالتر1341سال یت دارد. سرشماریبا نرخ رشد جمع

نفر گزارش كرده است. 6/1الم یرا در استان ا یرانیا یخانوارها

یدرصد در سال سازگار 1/2اد شده با نرخ رشد ساالنة ین رقم یبنابرا

دوران گذشته یبرا ین نسبتیچن یدارد. ممكن است تصور شود كه برقرار

ش از یبزرگ پ یقات نشان داده است كه خانواده هایتحق یح باشد ولیصح

Cowgill 1975; Carneiro) برخوردار بودند ینییت پایتارخ از نرخ رشد جمع

and Hilse 1966 (با كون یمسكون یه فضاهامربوط ب یر گزارش های. تفسA ،

:Sumner Ibid )كند ینم یبانیدرصد در سال را پشت 1/1ش از ینرخ رشد ب

ل یكه بر اساس تحل یخیش از تاریپ یتیجمع ی. لذا برآوردها( 172

رد. یاط كامل صورت پذید با احتیبزرگ استوار است با یخانواده ها

ا مدارك با ستان هر شخص ر یمتر مربع به ازا 11د ین كف مفیانگیم

ن عدد یا(. LeBlanc 1971; Naroll 1962) كنند ید میتأئ یقابل توجه یشناخت

ران در خصوص یك روستا واقع در غرب ایگر در ید یان پژوهشیدر جر

. در هر مورد احتمال انحراف (Kramer 1979) د شده استیمحوطة مسقف تأئ

د است. سامنر بر یعن رقم بیر ایز یمتر مربع متداول است ول 11 یباال

بخش Bو A یفهرست شده در ستون ها یل فوق عددهایتحل ه ویاساس تجز

.داند یم یقابل قبول یاب را رقم ه1

زان یاز م یاز سه برآورد فرض ییدر بخش دوم همان جدول، سامنر رقم ها

یمسكون یباكون را نسبت به فضاها یدر روستا یر مسكونیباز غ یفضاها

ت در داخل یتراكم جمع یكل ین سه فرض، برآوردهای. ادهد یارائه م

نفر 111از یفین ها در طین تخمیر نموده است. ایروستا را امكان پذ

نفر در هر 911ج( تا حداكثر معادل 2، فرض Aدر هر هكتار ) ستون

شده در یاطالعات گردآور الف( قرار دارند. 2، فرض Dهكتار ) ستون

56

در یین هایانگیكر م درة رود یفعل یروستاها یسپژوهش قوم باستان شنا

ش یپ ن برآوردها ویا یابیار سامنر قرار داد تا بتواند به ارزیاخت

از یق قوم باستان شناسین تحقیكه ا ییها یفرض ها بپردازد. همگون

هر شخص در یمتر مربع به ازا خانواده و اندازة لحاظ ابعاد و

جلب نظرش و Dوستون Aستون یددهادر ع ید ویارش نهاد باعث تردیاخت

سه یفهرست شده در فرض ها یتراكم ها د.یگرد Cو B یبه ستون ها

تراكم Bر قابل قبول هستند. در ستون یلذا غ باال و Cگانة ستون

جوامع یتیجمع ین هایج ارائه شدند در تخم2 ب و2 یكه در فرض ها ییها

یدهد ول یاال را نشان مز تراكم بیالف ن 2د قابل قبول اند. فرض یجد

رد ارزش یگ ید قرار میجد یتیجمع ینكه خارج از برآودهایل ایبه دل

مشابه یتراكم یالگو ین، اگر باكون دارایدارد. بنابرا یادیز

رد ین قرار بگیانگیم یت آن باالید تراكم جمعیمنطقه باشد با یروستاها

یشتر از فضایبز دو تا سه بار یآزاد كل محوطه ن ر مسكون ویغ یو فضا

نفر 131تا 411ن یاحتمااًل ب Aت باكون یمسكون بوده باشد. لذا جمع

.بوده است

ت یفیتواند در ك یم كه سامنر به آن توجه نشان داد و یگرینكتة د

ر یت مؤثر باشد، تأثینه برآورد جمعیدر زم یانیات مین نظریتدو

یت بافت هایعن تراكم جمیانگیوانات بر برآورد میح ینگهدار یفضاها

سامنر نشان داده است كه در یمورد نظر است. پژوهش قوم باستان شناس

ن تعداد یهمچن بز و بزرگ گوسفند و ی، گله هایمورد بررس یروستاها

یمربوطه در خانه ها نگهدار یدر فضاها گاو در محوطه روستا و االغ و

نفر 149 یعنین روستاها یت این تراكم جمعیانگین میشوند. بنابرا یم

یبعض ت قرار دارد.ین فعالیر ایدر هر هكتار، خود به خود تحت تأث

ن تراكم روستا در باكون یانگیدهد كه م یم نشان یشواهد باستان شناخت

ه ین پروژه بوده است. تجزیا یمورد بررس و یفعل یشتر از روستاهایب

با همزمان یكشف شده از تل گپ، محوطه ا یوانیح یل استخوان هایوتحل

آنها مربوط به درصد 91دورة باكون در درة كر، نشان داده است كه

در دورة ی. لذا گله دار(Egami and Sono 1962د )بودن یوانات وحشیح

به یكمتر یعتًا در روستا فضایطب نداشته و یادیت زیباكون اهم

به مسئلة ین مالحظاتیاگر با چن افت.ی یوانات اختصاص میح ینگهدار

ن محوطة یا ینفر برا 911 یباال یتیم، جمعیت باكون بپردازیمعبرآورد ج

در كاربرد ،نی. بنابرا(Sumner Ibid: 172) قابل تصور است یباستان

در یق مطالعات قوم باستان شناسین شده از طریتدو یانیات مینظر

اط اعمال گردد.یت احتید نهایبا ،یباستان شناس یر گزارش هایتفس

ندا یقات لینه، تحقین زمیگر در اید یر پژوهشكا ندا جاكوبس:یل

به نام تل نون ییكا در روستایجاكوبس از دانشگاه اورگن آمر140

در

یاز دره ها یكین روستا در یا(. Jacobs 1979: 175 – 91) استان فارس است

ا یمتر باالتر از سطح در 1311در حدود زاگرس و یمرتفع كوهستانها

است. گله یق كشاورزیروستا از طر یاهال معاش واقع شده است. امرار

140 I- Nun- :Tell تا اطالق شده استهشگر به این روساین نام ساختگو است و توس پژو.

57

ج است. یرا یار اندك در كنار كار كشاورزیزان بسیز به مین یدار

جات است. اگر چه یسبز شكر، گندم، جو، كنجد ویشامل ن یمحصوالت زراع

روستا به دو مالك كه در روستا حضور یزراع ین هایبخش اعظم زم

ین زراعیزم یقدار كوچكصاحب م یاكثر اهال یندارند متعلق است ول

ن روستا از لحاظ یا هر خانواده (. یك تا دو هكتار به ازایهستند )

نمونه سازه ها، عمومًا طرح ، ویمعمار یها یژگیابعاد، و اندازه و

از آنجا ،منطقه است. به عالوه یاز روستا ها یقابل مطالعه ا جالب و

یخاص یها یژگیو یباشد، دارا ید میو جد یمیبخش قدكه شامل دو بخش

مربوط یباستان شناخت یر گزارش هایجهت تفس یادیز یها یهمگون است و

1311 و 1341 ید، در طول دهه هایدهد. بخش جد یت را ارائه میبه جمع

ن یهر دو بخش وهمچن یها یژگیشكل گرفته است. جاكوبس با ثبت وضبط و

و گانه در ن ساختار دیآنها، تالش نموده است از ا یتیات جمعیخصوص

د.ینما یریبهره گ یباستان شناخت یر گزارش هایتفس یراستا

1/1روستا یهكتار خانه ها 2/4هكتار شامل 9/1روستا یمیبخش قد ینه ایچ یوار دفاعیكه دور تا دور آن را د باشد یهكتار باغ م

ت ین جمعیانگینفر است كه م 461ن بخش مجموعًا یت ایفراگرفته است. جمع

نفر در هر 119هكتار 2/4نفر در هر هكتار و در 6/91كتار ه 9/1 در

قرار دارند كه سامنر اعالم كرده بود یفیر طیهكتار است؛ هر دو رقم ز

(Sumner 1979, 174 .)9×21×21به ابعاد یخام قالب یخانه ها از خشت ها حداقل ین نوع خشتها قدمتیوة ساخت ایمتر ساخته شده اند كه ش یسانت

یخشت، پهنا 3تا 1/2وارها یار ساله در منطقه دارد. ضخامت دهفت هز

طول آنها متر( و 3تا 1/2) یچوب یر هایاتاق ها معادل اندازه ت

ر یاط غیك حین بخش دور یا یز متنوع گزارش شده است. اكثر خانه هاین

مجموعه دو طبقه اند 49، یمجموعة ساختمان 16از مسقف ساخته شده و

خانواده ها یزندگ یبرا ییباال وانات ویح یبه نگهدار نیكه طبقة پائ

اط انجام یوانات در حیكار خوراك دادن به ح و یردوشیاختصاص داشت. ش

ز در یدر پشت بام. زنان روستا ن یخانگ یت هایاكثر فعال رفت ویپذ یم

یساختمان یآمدند. اكثر مجموعه ها یدر پشت بام ها گردهم م ییمحل ها

ل مرد متعلق بود. جاكوبس نوع یفام یه خانواده هاب یمیقد یروستا

تأهل افراد ت تجرد وینوع خانواده ها و وضع و یلیفام یارتباط ها

ن تعداد اتاق یهمچن ینمود. و یرا بررس یساكن در هر مجموعة ساختمان

كل ك از اتاق ها ویمتراژ هر ، مساحت ویهر مجموعة ساختمان یها

را از لحاظ متراژ و یساختمان یعه هامجموعه را ثبت نموده و مجمو

نشان ین بررسیسه كرده است. ایگر مقایكدیبا ن،یتعداد ساكن ابعاد و

ك طبقه یروستا یگذشته اكثر ساختمان ها یداده است كه در دوره ها

ن یدر ا یشتر آنها دو طبقه شدند ولیت بیش جمعیدر اثر افزا بودند و

كردند كه به یان سعیآمد، روستائش یمشابه كه پ یجهت رفع مشكل زمان،

نقل مكان كنند. یمیرون از بافت قدیب

، از یوار دفاعید از سمت شرق بطور كامل توسط همان دیجد یروستا

وار ین دیاز ا ینكته جالب آنكه بخش یگردد ول یجدا م یمیقد یروستا

خود را در یكه جاكوبس پژوهش ها یجهت تردد، باز شده است. زمان

د یخانه در بخش جد 9ن روستا به اتمام رساند، یدر ا 1699نوامبر

یده شده بود كه بزودیهم تدراك د ینقشة ساختمان 19ساخته شده بود و

58

از یكید، یجد یان روستایشد. در م یساز در آنها آغاز م ساخت و

ل نقل مكان خود را یشود كه دل یده میز دیهمجوار ن یروستا یاهال

ر ییف كرده است. تغیتل نون تعر یروستا یزراع ین هایت زمیمرغوب

ن اتفاق یشاهد ا یگاه یان كمتر معمول است ولیان روستائیروستا در م

یكوچك شدن ابعاد روستا ها م م كه باعث بزرگ ویدر كل منطقه هست

شود. یمشاهده م یباستان شناس یكه در گزارش ها یگردد؛ مسئله ا

د را یبه بخش جد یمیقد یروستا كه قصد نقل مكان از یبًا همه كسانیتقر

زه آنان ظاهرًا یمشابه هم هستند. انگ یاقتصاد و یدارند، از نظر مال

یرات در آنهاست ولیضرورت تعم و یمیبخش قد یخراب شدن خانه ها

باستان شناسان در برآورد یوجود دارد كه برا یپنهان یزه هایانگ

مثال، از سرپرست ت جالب توجه است. به عنوان یارقام مربوط به جمع

د یجد یبه روستا یمیقد یكه از روستا یهسته ا یاز خانواده ها یكی

در یمیقد یخانه روستا یبرا یمنتقل شدند سئوال شد كه چه برنامه ا

از آن یدر پاسخ گفت آن را نگه خواهد داشت واز بخش یش دارد؟ ویپ

ها،ة بخش یدر بق وانات استفاده خواهد كرد ویبه عنوان اصطبل ح

پسرانش را در صورت ازدواج منزل خواهد داد. جالب است كه در خانة

گر به دو یاتاق د ،دختران مجردش ، زنش ویك اتاق به وید، یجد یروستا

متأهل شده تعلق یاز پسرانش كه به تازگ یكیك اتاق به یپسر مجردش،

فرزندش گرش و زن ویار پسر دین اواخر در اختیگر تا همیدارد. اتاق د

كه در آنجا پدر زنش همسرش نقل مكان نمود چرا یبه روستا یو یبود ول

ن ینداشت. با ا یچ پسریه ار داشت ویدر اخت یادیز یكشاورز ین هایزم

ر قابل استفاده یهمچنان غ یو یمیقد یم كه خانه روستاینیب یاوصاف م

است. یخال و

اط یر حد یخانگ یت هایفعال ك طبقه اند وید یجد یروستا یخانه ها

م یبافت قد یمعمار یهایژگیاز و یاریدر عوض بس یرد. ولیپذ یانجام م

ر خشت خام، یشود؛ نظ ید مشاهده میجد یروستا یخانه ها یدر معمار

مانند آن. نات داخل اتاق ها ویت درها وپنجره ها، تزئیفیك ت ویكم

ت خانوار كمتر ین جمعیانگیم یمیقد ید، برخالف روستایجد یدر روستا

ت یافته است. تراكم جمعیكاهش 9/4جا به نیدر ا 91/9عدد یعنی ست؛ا

ده است. تعداد اشخاص به ینفر رس 3/13نفر در هر هكتار به 119ز از ین

3/1م به یقد یدر روستا 6/1مسقف، از عدد یهر متر مربع از فضا یازان یل ایتحل ه ویافته است. جاكوبس به تجزید كاهش یجد یدر روستا

دهند، پرداخته است. یخبر م یك توافق آشكار اجتماعیت كه از راییتغ

ن یم كه مشابه ایروبرو شو یباستان شناس یایدر دن یاگر با جامعه ا

ین خصوص دسترسیدر ا یمیبه شواهد مستق یداده ول یرات در آن روییتغ

یافته هایمان چه خواهد بود؟ قطعًا از یرهایم تفسینداشته باش

،م آورد. به عنوان مثالیبه عمل خواه ینادرست یرهایتفس یباستان

م یبدان یده اید را متعلق به طبقة برگزیع بخش جدیوس ید خانه هایشا

ین دو روستا دچار اشتباه هایتأخر ا ر تقدم وید در تفسیا شای و

رات یینشان داده است كه تغ یقوم باستان شناس ین بررسیا م.یشو یفاحش

برخوردار است و یتعداد فراوان ز تنوع وك بافت زنده ایدر یفرهنگ

ك بافت ید در یرا با یراتیین تغیمسلمًا چن دارد و یابعاد مختلف

ع اتفاق یرات در تل نون هم سریین تغیانتظار داشت. ا یباستان شناخت

59

م به یقد د ویدو محوطة جد یستیكه همز . چرایجیهم تدر افتاده است و

، با یك بافت فرهنگینسل و كیاست كه افراد مربوط به یگونه ا

ن ین اییكنند. تب یم یدر كنار هم زندگ یتشابهات فرهنگ رات وییتغ

ك یت ها در یجمع ینقل مكانها سكونت و یواقع یالگو ها و یستیهمز

كه ییها یهمگون یاست. ول یكار فوق العاده مشكل یبافت باستان شناخت

ر یمشكل تفس یادیز گردد تا حدود یحاصل م یق اطالعات قوم نگاریاز طر

ینینو یافت هایباعث ره كند و یرا هموار م یباستان شناخت یگزارش ها

گردد. یرها مین تفسیدر ا

گر یس، دیدانشگاه را یهول استاد بخش انسان شناس فرانك هول:

انجام داده است و یاست كه در لرستان كار قوم باستان شناس یپژوهشگر

ق یاكتشاف گذشته از طر باز نوانتحت ع 1696جة آن را در سال ینت

.(Hole1979) منتشر نمود رانیا در لرستان یسناس‎باستان‎قوم زمان حاضر:

در یاز فرهنگ بشر یمرحله ا یم كه عالقة هول به بررسیدار یآگاه

د یستم تولیخوراك را به س یبود كه دورة جمع آور یجنوب غرب یایآس

خود و یباستان شناس یهارو پژوهش یر داده است. لذا پییخوراك تغ

ان گله یرا در م یهمكارانش در دشت دهلران، پروژة قوم باستان شناس

ن ارتفاعات لرستان ویدائم در مناطق ب معاصر كه بطور یداران بوم

اعتقاد دارد كه در بافت یدشت دهلران در تردد بودند، اجرا كرد. و

خورد شود كه بر یاء متنوعیاوقات با اش یگاه ،یباستان شناخت یها

ن ین است كه اگر ایا یپرسش و داشته باشند. یكسانیممكن است عملكرد

جاد یبه ا یازیپس چه ن هم باشند یبرا ینیگزیتوانند جا یاء میاش

داشتند، آن یمختلف یا اگر كاربردهای ظاهر آنهاست؟ تنوع در شكل و

تان ن پرسش ها، اكثر باسیكاربرد ها چه هستند؟ هول معتقد است كه ا

یبازنمودها یكند كه به بررس یك میرا تحر یاجتماع و یشناسان فرهنگ

خ آن را در دست مطالعه یش از تاریكه عصر پ یمردمان یفرهنگ ماد

ید به باستان شناسانیفه باین وظید كه ایگو‎یم یدارند، بپردازند. و

ن یدر واقع، ا عالقمندند واگذار شود و یكه به مطالعة بافت ها رفتار

د قوم نگار خود باشند.یاستان شناسان باب

جة چالش یدر نت یقوم باستان شناس یكرد هول به ضرورت پژوهش هایرو

ستان م. اكثر بایپرداز یح آن میرفته است كه به تشریصورت پذ یبزرگ

ا ین پرسش ندارند كه آیبه ا یقیشناسان پاسخ دق‎جانور‎نیرید شناسان و

جو كه باعث كشت گندم و یعواملوانات در اثر همان یح یگر یاهل

رند كه یپذ یم یصورت ذهنه ر. البته آنان بیا خیده اتفاق افتاد یگرد

حاصل شده است. یاه در اثر عوامل مشتركیگ وان ویح یگر یند اهلیفرآ

ن نظر را یهست كه ا یفراوان یشواهد باستان شناخت ك ویل تئوریدال یول

م كه در طول دورة یردا یآگاه یكیكند. از لحاظ تئور یرد م

یدر مناطق یخوك اهل گوسفند، بز، گاو و یوحش یستوسن، نمونه هایپلئ

ن دوره در آن ظاهر یمربوط به اواخر ا یحضور داشتند كه روستاها

وانات یمشكل تر از ح ده تر ویچیپ ین محل غالت تا حدییتع یشدند. ول

یمحل هااز یشواهد اشاره دارند كه بعض ین، برخیاست. با وجود ا

ین، مردمیهستند. بنابرا یاهیگ یوحش ی، فاقد گونه هایامروز یعیطب

وانات را قبل از یكردن ح ید اهلیكردند با یم یزندگ ین نواحیكه در ا

یاز مكان ها یاریآغاز كرده باشند. به عالوه، در بس یاهیگ یدانه ها

60

ه كه بدست آمد یادیترانه مدارك زیپست شرق مد ینواح ینه سنگیفراپار

یچ مدرك محكمیاست كه ه ین در حالیاست و ا یبزكوه یگر یاهل یایگو

جا، نیامده است. در ایزرع در آن محوطه ها بدست ن نه كشت ویدر زم

یكه هنوز هنرها یتوسط مردمان یا بز كوهیآن است كه آ یپرسش اساس

شده بود؟ از لحاظ یرا اقتباس نكرده اند، اهل یمربوط به كشاورز

ا ممكن است كه ینكه آیر ایز مطرح است نظین یگری، سؤاالت دیكیتئور

وانات آغاز شده باشد؟ پاسخ اكثر یح یگر یاهل یكشت غالت، سوا

یكنند كشاورزان م یكه تصور م ن پرسش مثبت است چرایصاحبنظران به ا

ن كنند.یگزیجا یشكار یوانات وحشیخود را با ح ییم غذایتوانستند رژ

شده یبانیانه، پشتیم یكایر آمریا نظیدن یبخش ها گریه در دین نظریا

ت.اس

ن احتماالت یسازد كه ا ی، پژوهشگران را متقاعد میمدارك باستان شناخت

قرار دهند. در گنج دره یمورد بررس یشترین را با تأمل بیگزیجا

(Smith 1975) سراب ،(Braidwood 1960) گوران ،(Mortensen 1972)دی، چغاسف (Hole

به دست آمده كه نشان دهندة توجه یمحكم یباستان شناختشواهد (1977

از ییگسترش الگوها ان ویچارپا یگر‎ید ساكنان آنها به اهلیشد

یوشواهد باستان شناخت یكیل تئوریرغم وجود دال یهستند. عل یچراگرد

ه بر یاول یها ا اردوگاهین دهكده ها یبر اصرار ساكنان ا یمبن

رشد آن و یر منشأ دامداریتفس ف ویمتأسفانه توصوانات، یح ینگهدار

ن یبا چن یحال آنكه در خصوص كشاورز براساس اطالعات موجود مشكل است و

در یر باستان شناختیم. هول بر ضرورت اتخاذ تدابیستیروبرو ن یچالش

معتقد است ورزد و ید میتأك یدربارة دامدار یاطالعات ینة گردآوریزم

نان ویان چادرنشیدر م ییها ید به دنبال همگونین راستا بایكه در ا

مواد یبدست آمده به جستجو یسپس با آمادگ گشت و یفعل یكوچروها

نكه یهول با اعتقاد به ا م.یر آنها بپردازیتفس مربوط و یباستان

ر مدارك یجهت هموار كردن مشكل تفس یقوم نگار ین آنالوگهایتدو یبرا

یت فرهنگ یعیمنطقه طبهمان د سراغ یدر هر منطقه، با یباستان شناخت

یباستان شناس یت هایكه فعال ییرفت، توجه خود را به دهلران، جا

نة یخود در زم یدر آن انجام داد، معطوف نمود تا پاسخ پرسش ها یادیز

خ لرستان و یش از تاریمردم پ یدر زندگ ی، نقش چراگردیمنشاء دامدار

نان كشاورز یدار و روستانش نان گلهین چادر نشیب یمواز یشرفت هایپ

را جستجو كند.

یازینان، نیچادر نش یها افتن اردو گاهی یكند كه برا ید میهول تأك

ست. بلكه پاسخ دادن به یران نیمنطقه غرب ا یتمام یش وبررسیمایبه پ

نه ین زمیدر ا یمطلوب یها ییتواند راهنما ی، م یسؤاالت اساس یبرخ

شان را یچادرها یینان در چه جاهایدر نش: چارینظ یارائه دهد؛ سؤاالت

ت ی؟ در هركدام از آنها چه فعالییكنند؟ چرا؟ در چه فصل ها یبرپام

كدام در هر یامكانات ل ویشود؟ چه وسا یش گذاشته میبه نما ییها

ل، قوم باستان ین قبیاز ا ییگردد؟ جواب دادن به پرسش ها یافت می

ن یبه دنبال ا یه خصوصب یسازد كه در جاها یشناس را قادر م

ك ی ینین فرض كه چادرنشیبگردد. به عالوه، ا ینیچادر نش یاردوگاهها

نكرده یرییچادرها تغ ییل الزم در خصوص مكان برپایاست ودال یمیسنت قد

یمؤثر خواهد بود. البته عكس ها د ویدا كردن آنها مفیاست، در امر پ

61

گر راهها ویاز د یمحل نیمطلع و یكیمطلوب توپوگراف ی، نقشه هاییهوا

از ییهوا ین چادرها هستند كه هول به جز عكس هایكشف محل ا یابزارها

نان منطقه یچادرنش یافتن اردوگاههایاد شده، در امر یهمه موارد

ید خاصیتأك یبر استفاده از اطالعات سالمندان بوم یبهره برده است. و

تواند در یكه م یكه معتقد است عالوه بر اطالعات متنوع دارد چرا

شناسند و ین را میچادرنش یگروهها یفرهنگ یار نهند، مرزهایاخت

یایكه در دن یدانند؛ مسائل ین را مینماد یم مدارك مادیمفاه

برخوردار است. یخاص یدگیچیاز پ یباستان شناس

نان سفر كردند ویان چادرنشیهمكارانش در سراسر لرستان در م هول و

، ینی، چادرنشیگله دار ینة هایدر زم یسؤاالت پاسخ یبه جمع آور

یبعمل آمده، پرداختند. در بعض یرات فرهنگییمراتع وچراگاهها، و تغ

انة خود از یبرخوردند كه در حال مهاجرت سال ینانیموارد به چادرنش

نه ین زمیدر ا یبودند كه ثبت اطالعات یبه تابستان یچراگاه زمستان

در خصوص ین سالمند زن ومرد اطالعاتیلعد بود. با استفاده از مطیمف

، یكیتكنولوژ و ی، مسائل اجتماعیی، عادات غذایاهیر پوشش گییتغ

مانند یعیحوادث طب ع ویاز خارج، و وقا یفرهنگ یها یریرپذیتأث

یاعضا یمانند آن كه باعث نابود ها ویمارین، بیسنگ یها‎، برفیخشكسال

ن مشاهدات یهول پس از ا ودند.نم یشد، گردآور یا گله ها میله ها یقب

كه یاساسًا به همان لوازم یكوچ گر و ینیجه گرفت كه چادرنشینت

ن یب یاز دارد. تفاوت اساسیكنند، ن یاستفاده م ینان امروزیروستانش

زات ویدر مقدار تجه ینان امروزیو چادرنش یله ایان قبیروستائ

است. یخانه ساز ن سبكیهمچن دهند و یكه مورد استفاده قرار م یلوازم

كنند یوانات حمل میرا برپشت ح یلوازم زندگ امروزه، بار و بنه و

ار نبودند، بار و بنه ها یوانات حمال در اختیدر گذشته كه ح یول

بزرگ نبودند. م ویل جسین دلیبه هم شد و یتوسط انسان ها حمل م

ق كرد كه بار و بنه ها ویآنان را تشو وانات باربر،یبه ح یدسترس

یتابستان ین چراگاههایمسافت ب لوازم كوچ خود را بزرگ تر سازند.

یك روز طیدر یلومتر بود كه به راحتیك 11تنها در حدود یوزمستان

ن است در یل چادرنشیاز قبا یبرخ یژگیكه و یطوالن یشد. مهاجرت ها یم

از یت وحضور كشاورزان در بعضیش جمعیاز افزا یناش یاثر فشارها

رفته است.یپذ ی، صورت میستانمراتع كوه

هول، مسئله استقالل یقوم باستان شناس یها یبررسج ینتااز گر ید یكی

د یتوان فرض كرد كه تول یاز كشاورزان بود لذا م ینان امروزیچادرنش

ا یقبل یدر زمان و یاحتماالً به صورت مستقل از كشاورز یتخصص یكاالها

ن استقالل یتواند باعث ا یمل مافته باشد. دو عایش یبعد از آن افزا

. یغالت وحش یدانه ها یدرو یگرید ، استفاده از بلوط ویكیشده باشد

در حال حاضر شدند و یز انجام میدر گذشته ن یت اقتصادین دو فعالیا

یكه به چراگاه تابستانینان مورد مطالعه زمانیهم مهم هستند. چادرنش

كه به ده رایرس یغالت وحش یكنند، دانه ها یدر كوهستانها مهاجرت م

م ینیب یب مین ترتیبد ده بودند، درو كردند.یمتراكم روئ یلیصورت خ

انجام شده در لرستان یج قوم باستان شناسینتا یكه هول به صورت عموم

ح مسائل یبه تشر یشتریات بیقبالً با جزئ یول (Hole 1979)را منتشر نمود

شود كه باستان یمعموالً تصور م. (Hole 1974, 1978) پرداخته بود یتخصص

62

یگذارند، نم یم ینان از خود برجایرا كه چادرنش یشناسان، آثار

گردان در همه جا برپاست چرا یكه چادرها كنند. چرا ییتوانند شناسا

ینم یاز خود برجا ییایمتروك دهكده ها، بقا یمانند خانه ها یول

یست كه محوطه هاا یهیبد یباستان شناس یها یگذارند. در بررس

آنها ییگذارند كه شناسا یش میرا در سطح خود به نما یمواد یباستان

یابیم ارزیتوان یم ین مواد سطحیكند. با مطالعة ا یتر م را آسان

ن یتخم یحت م ویبه عمل آور یك دهكدة باستانیمختلف یاز بخش ها ییها

مشكل عمده رسد كه ین، به نظر میم. بنابرایارائه نمائ یتیجمع یها

نان یچادرنش یدر اردوگاهها یباستان شناخت یتهایدر امر آغاز فعال

چ یشتر موارد هیبًا در بین محلهاست كه تقریا ییباستان، مسئلة شناسا

افتن یكند با ید میگذارند. هول تأك ینم یاز خود برجا ینشانة سطح

گردد یكوچگرها طرح م یچادرها یینة مكان برپایكه در زم یپاسخ سؤاالت

ینقشه ها و ییهوا یچون عكس ها ییبا استفاده از ابزارها و

توان محل اسكان ی، مین بومیمطلع ان ویراهنما و یتوپوگراف

در ییتپه توال یحفار و ییرا مشخص كرد. شناسا ینان باستانیچادرنش

و یق مطالعات قوم باستان شناختیاز تطب یشمال خوزستان نمونة عال

ك اردوگاه یگر است كه آن را به عنوان یكدیبا یباستان شناخت

. (Hole 1974)نموده است یمعرف یآغاز دوران نوسنگ ینیچادرنش

لر، یكوچروها یهول نشان داد كه چادرها یقوم نگار یپژوهش ها

لة سنگ یهستند كه اغلب دورتادور آنها بوس یمنفرد خانوادگ یچادرها

ل شكل با كنار یمستط یه ااز چادرها، محوط یدر بخش ن محدود شده ویچ

، ین محوطة سنگیا یگردد. رو یه میمناسب تعب ییهم گذاشتن سنگ ها

دهند. یزات را قرار میتجه ر لوازم ویسا آب و یسه هایرختخواب، ك

رون از چادر یدر ب یمحوطه ا در وسط چادر قرار دارد و یمعموالً اجاق

وانات، یرند. از حیگ یگر زباله ها در نطر مید جهت انباشتن خاكستر و

شوند، یده میك دان چادرها تداریكه م ییا در آغل هایچادرها در

را به عنوان انبارك یین محل هاینان همچنی. چادرنشكنند یم ینگهدار

كنند. یم هیغالت تعب یارره آذوقه ونگهدیذخ یها

، یفصل یبه عنوان استقرارگاهها یصخره ا یها ا پناهگاهیاز غارها

ت ها در ین فعالیكنند. ا یرة علوفه استفاده میمحل ذخ ات ووانیآغل ح

غار یها یز اتفاق افتاده است چنانكه حفاریخ نیش از تاریدوران پ

Hole and) را ارائه نمود ین شواهدیخرم آباد، چن یكیدر نزد یكنج

Flannery 1967). را كه ییطور كه در باال اشاره شد، هول تپه توال همان

یشده بود، پس از فراغت از پژوهش ها یت به او معرفیرا یتوسط هنر

ك ین محل یمتوجه شد كه ا كرد و یدر دهلران، حفار یقوم باستان شناس

گذارد. یش میرا به نما یخیش از تاریپ یاستقرار چراگردها یالگو

ك كمانة كوچك آغاز یجاد ین تپه را با ایدر ا یكار حفار یكه و یوقت

یف هایده از خاكستر، ردیپوش ییه بخش هاین الیكرد، بالفاصله در اول

ش ار یپ یمملو از قطعات سفال ها یپراكنده ا ی، گودال ها نیسنگ چ

ن برخورد.در ادامه یدیاز سنگ ابس یقطعات و یسنگ ی، ابزارهایخیتار

خود در یقوم نگار یمشابه آنچه كه در بررس یگریبه شواهد د یحفار

ییمحل توال ییشك شناسا یورد نمود. بده بود، برخیكوچروها د یچادرها

63

ون پژوهش قوم ین محل، مدیحاصل از كاوش در ا یر مواد باستانیوتفس

باشد. یفرانك هول م یباستان شناس

ده از یموجود كه لرستان را پوش یخیتار ین مطابق گزارشهایهول همچن

,Curzon 1892, 281; Sheil 1856) نموده اند یانبوه معرف متراكم و یجنگل ها

یمطالعة اردوگاهها و ییكند كه به منظور شناسا ید میتأك( 225

كه تپة ییخوزستان، جا یشمال ید نواحی، بایخیش از تارینان پیچادرنش

ان ذكر است كه سكندر امان یشا نمود. یقرار دارد، را بررس ییتوال

ن یدر ا یگروه هول بود كه ضمن همكار یاز اعضا یكیبهاروند یالله

لة بهاروند یقب یاز مسائل قوم باستان شناس ییا، جنبه هاپژوهشه

و یس مورد بررسیخود در دانشگاه را یلرستان را به عنوان تز دكترا

.(Amanolahi – Baharvand 1975)مطالعه قرار داد

ت سون: یپ قد جو وات مرة منت سون در ز سیوات ستان شنا كر با ینو ین تف

ن یجهانشمول بودن قوانبر كرانشكه به همراه همف نفورد بودیس بیلوئ

یگزاران اصل انیاز بن یكیدر واقع ید نمودند. ویترد یباستان شناس

سیرو ستان شنا قوم با خذ ل یكرد پس از ا ست. شگاه یا سانس از دان

ن اثنا یدر هم كرد و یانه حفاریخاورم ینوسنگ یگان، در محوطه هایشیم

سط ل برت بر ندا ویتو شویرا كیدوود ت بود شده ندق قه ب به طب یه

گان كه یشیدانشگاه م یباستان شناس یق كاوش هایكه از طر ییاستخوانها

شده بودند، بپردازد. واتسون كار یجمع آور یتا قبل از جنگ دوم جهان

حسن یرا در سه دهكده در استان كرمانشاه به نامها یقوم باستان شناس

بته انجتام 1691تتا ژوئتن 1616ردشت از نتوامبر یش و ین علیآباد، ع

ل ساند و شها یر ئة گزار به ارا خود را تاب مدة ك خش ع گار یب یقوم ن

اطالعات حاصتله را ی. و(Watson 1966, 1979) حسن آباد اختصاص داد یروستا

ییتوان به عنوان الگو یم پردازش كرده است كه آنها را ییدر جدولها

رده در دست نخو ك جامعة بكر ویدر یمطالعات قوم باستان شناس یبرا

قرار دادیا ظر مد ن سعیدر تحق ی. وران، خود ب یقات طرح ن یكرد

ت یزان جمعیك طرف و میو كارابزارها از یخانگ یمعمار یژگیروستا، و

صاد ساختار اقت طرف د ی/اجتماعیو قرار نمایاز باط بر د. یگر ارت

بر رو خود كار خش اول سون در ب صاد یوات شیسازمان اقت های، یوه

سه یو روبناها یشاوندی، روابط خویخانگ ی، تكنولوژیامدار، دیكشاورز

خش دوم و كرد. در ب كار فوق عه تاری یرو یجام بط رف روا141

صول و ا

سان ی ساختك گاری رو ن142ب طه صوص راب سیو بخ ستان شنا مردم ین با و

را به بحث گذاشته است. یشناس

خوردار حسن آباد، بر یژه روستایمورد مطالعه واتسون، بو یدهكده ها

ن جامعة مورد یدامدار بود. بنابرا كشاورز و یعنی یتیاز دو گروه جمع

بوده است. البته كار واتسون تا یبیترك یاقتصاد یدارا یمطالعة و

یقات لیبا پژوهش كارول كرامر در شاه آباد كردستان و تحق یحدود

رسد كه واتسون یبه نظر م یهورن در باغستان سبزوار شباهت دارد. ول

یتیب جمعین دو تركیا یهایژگیة ویضبط كل ه صورت جامع به ثبت وب

141 behavioral correlation 142 Uniformitarian principal

64

ارائه كردند كرامر د ویویكه د یجدول مطابق یپرداخته است. پژوهش و

یهایژگیبكر وفارغ از و یدر جامعه ا یدر زمرة مطالعات قوم نگار

لذا رد ویگ یقرار م یباستان شناخت یها ید با هدفمندیتمدن جد

باستان شناسان به ارمغان یرا برا یفراوان یهایراهنمائ دها ویكل

كه یگر قوم باستان شناسانیكار واتسون با د یآورده است. تفاوت اساس

یریجه گیعالوه بر نت یق زدند در آن است كه ویران دست به تحقیدر ا

جالب ین بررسین پژوهش نموده، با انتشار گزارش ایكه خود از ا ییها

گر باستان شناسان ید یتفاده از آن را برا(، امكان اس1696توجه )

یدر واقع، باستان شناسان م بصورت مطلوب تر فراهم آورده است.

آزمودن یبرا یی، آنالوگ هاین گزارش قوم نگاریتوانند با مطالعة ا

در یواتسون به ثبت اطالعات خود استخراج كنند. یات باستان شناختیفرض

ر آنها زده است:یه تفسل پرداخته وسپس دست بیذ ینه هایزم

ر سر یت روستا نظیت جمعیفیك ت ویاز كم یقیدق الف( اطالعات متعدد و

ر كودكان، یم خانواده، مرگ و یب خانواده، تعداد اعضای، تركیشمار

مانند آن. آنان، ازدواجها، و یبارور زنان و

.یسبب و ینسب یها ینة وابستگیدر زم یقیب( اطالعات دق

زان محصوالت.یوم یكشاورز ینهایكشت زم یگچگون ت ویج( مالك

ن آن نسبت به هر خانواده.یانگیم وانات ویت حید( مالك

، یآنها ) گله دار یفرآورده ها وانات ویح یمحل یها یهت( تعاون

كرمانشاه. یوانات در بازارهایح ینیمت تخمیق و (…و یادیص

زم موجود مصنوعات ولوا اطها ویح و یق خانه هایدق یمایح سیو ( تشر

در آنها.

.اتاق به نسبت هر خانواده یز ( سرانة فضا

1692 یاست كه در فاصلة سالها یگر قوم باستان شناسیهورن د هورن: یل

وقوم یران مطالعات قوم نگاریا یعمومًا در منطقة شمال شرق 1699تا

111منطقه توران واقع در یدر روستاها یانجام داد. و یباستان شناس

ونسكو یت ی( تحت حما1699 – 9)تابستان 3سبزوار به مدت یلومتریك

ن یكرد وا یصحبت م یبه خوب یرا با لهجة محل یپژوهش كرد. او فارس

یعالقه مند .دنمو یقات ویت تحقیفیش كیبه افزا یانی، كمك شاییتوانا

استقرارگاه یخت شناسیر و ییالت فضای، تشكیهورن به خصوص به بوم شناس

ر یسا خشك و ینهایمردمان در سرزم یریسازش پذ روستاها، و یانسان یها

ر ین پژوهشگر، تأثیا بوده است. یموضوعات مربوط به قوم باستان شناس

قرار داد؛ یت استقرارها مورد بررسیت و موقعیرا در وضع یتنوعات فصل

یفصل یفراوان ع ویموجود در توز یكه متأثر از تفاوتها یتنوعات

ق یرا از طر ین پژوهش قوم باستان شناسیورن اباشد. ه یوانات میح

باغستان منطقة توران به انجام رساند یروستا یبوم شناخت یبررس

(Horne 1983)مراتع كشاورز دارد. مركب از دامدار و یتین روستا جمعی. ا

در گردد و یگله دار اشغال م یها اطراف آن در زمستان توسط گروه

بهره شود. یبر منطقه حاكم م یت خاصیوضع یخت شناسیجه از لحاظ رینت

بهار و یاطراف روستا توسط كشاورزان در فصلها ینهایاز زم یبردار

ن بستر یسازد. هورن در ا یآن را مضاعف م یخت شناسیتنوع ر تابستان،

ن یاز ا ییها یهمگون پژوهش كرد و یقوم باستان شناس یا، با هدفهایمه

ییفضا یخت شناسیر آن بر ریتأث و (یوكشاورز یدامدار) یقیاقتصاد تلف

65

تا باستان (Horne 1994) آن استخراج كرد یمعمار یروستا و بافتها

باستان یكه در بافتها یر موارد مشابهیتفس و یشناسان را در بازساز

دهند. یاریشوند، یبا آنها روبرو م یشناخت

ان یدوود بود كه در جریگروه بر یاز اعضا یكی یو ك بارث:یدریفر

و یكیزیران، به عنوان انسان شناس فیخ ایش از تاریپروژة پ یاجرا

بارث عالوه بر گرفته بود. یجا یأت ویب هیشناس در ترك‎اهیگ‎‎نیرید

ن یا یحاصل از كاوش ها یف محوله در امر مطالعة استخوانهایانجام وظا

جنوب را در استان كردستان و یارزنده ا یقوم نگار یگروه، پژوهش ها

در یاستان شناختی یها یرفته رفته هدفمند یول انجام داد. رانیا

یصبغة كامالً قوم نگار یو یكارها كمرنگ شد و یو یقوم نگار یپژوهش ها

قات یاطالعات حاصل از تحق(. Barth 1952, 1953, 1959-60, 1961) به خود گرفت

قابل یخیش از تاریپ یر گزارشهایم در تفسیر مستقیبارث، بطور غ

داد، قوم یقات خود را انجام میتحق یكه و یده است. زماناستفا

ین تطور خود را طیبود كه مراحل آغاز یافت تازه ایره یباستان شناس

یها یهدفمند ف ها ویبا تعر یر شاخه ایهنوز به عنوان ز كرد و یم

بوده باشد كه یلین دلین امر مهمترید اینشده بود. شا یمشخص معرف

گروه یان اعضایدر م یاساس مهم و یكردهایز رورغم برویباعث شد عل

یشه هایدر اند یكرد قوم باستان شناسیدوود، متأسفانه رویبر یپژوهش

دا نكند.یگسترش پ و یبارث تجل یعلم

:یرانیان پژوهشگران ایدر م یكرد قوم باستان شناسیرو

كشور، تا كنون یپژوهش و یآموزش ینهادها رسد كه مؤسسات و یبه نظر م

اجراء نكرده اند. و یرا طراح ین پروژه قوم باستان شناسیوچكترك

یمبان فقر اصول و ق آمده است، ضعف وین تحقیهمانطور كه در مقدمة ا

ان ین را در مینو یكردهای، امكان بروز رویباستان شناس ینظر

ن در یو وز یادیبن یاساسًا عدم پرسش ها پژوهشگران فراهم نكرده و

ات از یسنجش فرض یبرا ی، ضرورتیل باستان شناختیتحل ر ویمرحلة تفس

ا حد وسط ی یانیات مینو نظر یكه در باستان شناس ییق واسطه هایطر

قوم جاد ننموده است. در واقع، باستان شناسان ویا خوانده شدند،

یاز چگونگ محض خود مشغولند و یهر كدام به كار پژوهش یرانیشناسان ا

اكثر باستان شناسان ندارند. یگر اطالعیدكی یپژوهش یرهایج تفسینتا و

یر گزارش هایمختلف در تفس یاز روش ها یریبه بهره گ یلیتما یرانیا

خاص باستان گانه وی یتنها بر روش ها را ندارند و یباستان شناخت

و یسنت یها یژگی، ویتطور علم ل عدم تحول ویكه به دل یشناخت

ند. خوشبختانه، ینما یم یدا كرده اند، پافشاریپ یفراون ییستایا

ینة استفاده از روش هایاز باستان شناسان در زم یل برخیتما

از متخصصان یبرخ یریبه كار گ و یكیزیف و ییایمی، شیشگاهیآزما

ینه ها تا حدودین زمیت را در ایربط وضعیذ یمربوطه در سازمان ها

وم ق از باستان شناسان و یتعداد انگشت شمار ده است.یبهبود بخش

یتوجه نشان داده اند كه به بررس ین روش پژوهشیبه ا یشناسان داخل

م:یپرداز یآن م

یكیكشور یراث فرهنگیسازمان م یكارشناس قوم شناس ییر شكرایمحمد م

یرا از خود نشان داده است. و یتوجهن یاست كه چن یاز پژوهشگران

66

اد ضمن از آنه یانجام داده كه در بعض یادیز یقات قوم نگاریتحق

آالت، به ابزار آداب، مراسم و از یسابقه واستمرار برخ یبررس

حال در گذشته و یفرهنگ یرفتارها ن مواد ویا یقیمطالعات تطب

ولبا عنوان یدر مقاله ا 1394در سال ییرشكرایپرداخته است. م143

ن یا

نمود كه در یمعرف یكشاورز یسنت یاز ابزارها یكیله را به عنوان یوس

رد ) یگ یجان به عنوان خرمن كوب مورد استفاده قرار میآذربامنطقة

له تا دو سه ین وسیبه استفاده از ا ی(. و24ت 39 صفحه1394 ییرشكرایم

د كه در ینما یگزارش م كند و یاشاره م یدهة گذشته در امر كشاورز

شده است. یكندوان اسكو بهره بردار یاز ول در روستا 1391سال

از ییایعتر اشیهرچه سر یمقاله بر ضرورت گردآور نیدر ا ییرشكرایم

نده ممكن یآ یدهد كه در سال ها یادامه م كند و ید مین دست تأكیا

افت ی یباستان شناس یاء در كاوش هاین نوع اشیكهن ا یاست نمونه ها

ان یم. شایسه از دست باشیمقا یزنده آنها را برا یما نمونه ها شود و

ك محقق یمنطقه ارمنستان، توسط یدر كاوش هان ول یذكر است كه كهن تر

افت شده یك مرده ی یاستخوان ها یایر بقایز یوتروفسكیبه نام پ یروس

.(94صفحه 1349 یوتروفسكیپ) كه قدمت آن هزارة اول ق .م است

ش و مهر و یآرا ینییح رسم آیگر، به تشرید یدر مقاله ا ییرشكرایم

نشان كردن خرمن ( 31ت 49 :1399، ییرارشكیپردازد ) م یم

144. تا چند

شتر یمعمول نشده بود، در ب ید كشاورزیش، كه هنوز ابزارآالت جدیسال پ

شكل در یمخروط یشده را بصورت كپه ها ینقاط كشورمان گندم خرمن كوب

سطوح آن را با سطح غربال از سر یآوردند و رو ین خرمن در میوسط زم

یم یگندم ها باق یآن رو یه جادند كیكش یم ین طوریزم یمخروط تا رو

ك یهر یكردند. رو یم میماند. سپس سطح كپة گندم را به چهار قسمت تقس

و یبركت خواه كلمات متبرك و با خاك نرم عبارات و ،از چهار بخش

ا اگر مهر خرمن داشتند، ی نوشتند و ین را مین نام ائمه معصومیهمچن

ش خرمن یآرا یكه الگومعتقد است یزدند. و ینوشتن، مهر م یبه جا

در جشن یژه ایباشد كه همراه با مراسم و ییش هایاید بازماندة نیبا

افته آن تا زمان یتحول یصورت ها شده و یبرداشت محصول انجام م یها

آثار اء ویاش یكند كه برخ یاشاره م یافته است. ویمعاصر استمرار

ران،یا یخیتار ش ازیپ ینه هایسفال یرو ینگارها كهن از جمله نقش و

ییرشكرایش ها بوده باشد )میاین ن گونه جشن ویاز ا یید نشان هایشا

یشوش نقوش ان ویگ لك،یس یسفال ها یاز نقوش رو ی(. بعض33 صفحههمان

دارد. یشتریتأمل ب یر آنها جایه خرمن دارند كه تفسیشب

143 Val ستانتیمتر 91ود بصورت تخته اي از جنس چوبهاي سخت مانند گردو استت كته معمتوبي بتیش از یتك متتر طتود و

چند ردیف تكه هتاي عرض دارد.قسمت جلویو آن باریك تر است وقدري به سمت باب انحناء مو یابد. در سطح زیرین آن

كوچك سنگ چخماق یا خرده هاي سنگهاي دیگر كه لبة برنتده اي دارنتد ، نشتانده متو شتود. از بختش جلتویو بتا طنتا بته

یوغ بسته وبا نیروي دو گاو یا حیوان دیگر بر روي گندم هایو كه بصورت دایره روي زمین خرمن پهن شده است كشتیده

من معموبي یك نفر روي آن مو ایستد.مو شود. هنگام كشیده شدن ود روي خر144مهر خترمن وستیله اي چتوبو استت بته شتكلهاي مربتع، بیتتو ، مستتطیل ، دایتره وسترو خمیتده كته بتر روي یتك ستطح آن نقشتها ونوشتته هتایو

ر خترمن را بتر بصورت گود وبرجسته كنده كاري شده است. معموبي بر روي سطحو از خرمن كه باید مهر زده شود ختا متو ریزنتد وستپس مهت

روي آن مو فشارند ونقش یا نوشتة مورد نظر حاصل مو گردد.در روش دیگر ،قسمتهاي كنده شدة مهر خرمن را از خا پتر متو كننتد وستپس بتا

سرعت روي سطح خرمن بر مو گردانند.

67

كندن پوست دن ویاز آالت كوب یكیدر خصوص ین پژوهشین پژوهشگر همچنیا

دنگارزن كه به چون برنج و یغالت145

جه را ینت موسوم است انجام داد و

ت 23 صفحه1399 ییر شكرایم) ن عنوان منتشر نمودیبا هم یدر مقاله ا

است یدر واقع هاون بزرگ چون آبدنگ وپادنگ دارد و یدنگ انواع(. 11

تر ده یچیپ یمعمول ینسبت به هاون ها یكه عملكرد دسته آن از لحاظ فن

شود. یروها استفاده میت نیم وهدایب، تنظیدر آن از فنون ترك است و

یل توسعة كارخانه هایرفته رفته به دل 1341ل دهة یل از اواین وسایا

ا ی یگر از كار افتادند. عمومًا حوزة فرهنگیل دید دالیشا و یبرنج كوب

با حوزة یادیپادنگ تا حد ز استفاده از آبدنگ و ییایگسترة جغراف

ر یپوست كندن سا یز برایموارد ن یدارد. در بعض یكشت برنج همخوان

ر كاغذ ویه خمیمثل ته یصنعت یگر كارهایا انجام دی یاهیگ یدانه ها

ن یشه استفاده شده است. در هر حال، ایخرد كردن ش و یباروت كوب

داند كه یافتة هاون میتحول شرفته ویپژوهشگر، دنگ را نمونه پ

شكل، یبا بررس یو كشورمان دارد. یدر فرهنگ ماد یوالنبس ط یسابقه ا

گر تالش یكدیق آنها با یتطب دنگ و هاون و یم واژه ایمفاه عملكرد، و

ج یاز نتا یریمحققان را به بهره گ نموده است كه توجه عالقمندان و

د.یجلب نما یگریل دیتحل ر ویك از آنها در تفسیر هر یتفس

است كه با تالش در یرانیگر از پژوهشگران اید یكیع فر ین رفیجالل الد

ر آن ینظا و ی، دامپرورینی، كوچ نشینیكجا نشیچون ییده هایشناخت پد

ینوع ده ها،یرشد آن پد ن ویط تكویشرا عوامل و یق بررسیاز طر

(. 1391ع فر یاز خود بروز داده است )رف یكرد قوم باستان شناختیرو

ید از اطالعات باستان شناسیجوامع بار تحول یس یمعتقد است كه برا یو

ق هدف ها و روش یلزوم تلف یعنیتوأمًا استفاده نمود؛ یقوم شناس و

باستان یده هایدر شناخت خاستگاه پد یقوم شناس و یباستان شناس یها

انسان یسازگار یدر چگونگ یعیط طبیبا اشاره به نقش مح ی. ویشناخت

خ یمختلف تار یده هایرشد پد و یریشكل گ نحوة ساخت و عت ویبا طب

در مناطق مختلف ییآب وهوا یكند كه تفاوت ها ید می، تأكیفرهنگ بشر

خبندان بوجود آمد، باعث ظهور ین دورة ی، كه پس از آخرییایجغراف

یتأخر زمان با تقدم و حاالت گوناگون و با اشكال و یدة نوسنگیپد

باعث شده كه با یعین عوامل طبین شد. همیفاحش در نقاط مختلف كرة زم

جوامع را كه قوم شناسان نام یمع نوسنگآن جوا یبازمانده ها ا ویبقا

یرا بر آنها اطالق كرده اند، در حال حاضر در بعض یا بدوی ییابتدا

ن یاز ا یكیرا به عنوان یم. دهكده هوفل پلنگیابیا بیاز نقاط دن

مورد 1399سال ن دهكده كه در یكند. ا یم یران معرفینمونه ها در ا

واقع شده است. یاریبخت یدر كوهها ن محقق قرار گرفته،ید ایبازد

یزراع ین هایاست؛ زم یار غنیمرتع بس خاك و هوفل از نظر منابع آب و

یروند؛ باغها یبرنج م یكشت آب م گندم ویر كشت دیدارد كه ز یفراوان

ژه یت ویدر آن از اهم یوه ها دارد؛ دامداریاز انواع م ینسبتًا كوچك

ت روستا یكه تعداد دامها نسبت به تعداد جمع یبرخوردار است، طور یا

145آن بتزر دنگ دستگاهو است كه براي كوبیدن وپوست كندن دانه هاي برخو غالت نظیر برنج بكار مو رود. چتو

وسنگین است كه با نیروي انسانو ویا نیروي آ ، حود یك محور باب وپائین مو شود وهتر بتار كته فترود متو آیتد پوستت

آنها را بریده وجدا مو كند.دنگ انواع مختلفو چون پادنگ وآ دنگ دارد ودر واقع هاون بزرگو است كه عملكرد دستته

پیچیده تر است. آن از لحاظ فنو نسبت به هاون هاي معمولو

68

ن یا یعیت طبیدر مجموع وضع ها و یژگین ویار قابل توجه است. ایبس

مساعد ت محدود ،یبا جمع یگروه یمیاستقرار دا یآن را برا دهكده،

(.1399گران ،یو د یساخته است )عسكر

یاند كه كلود لود یم ییها یژگیو یده را داران دهكیع فر ایرف

33: 1392استروس ، یلو) برشمرده است ییك جامعه ابتدای یاستروس برا

ك ویراتكوجود سرشت دمو ت محدود،یجمع نبود خط و سواد، (. 22ت

در مراسم مختلف، خود یها، وجود مشاركت جمع یریم گیدر تصم ییشورا

یابزار كار سنت یری، به كار گیوراكد مواد خیدر تول ینسب یبسندگ

ن دهكده را با یهسنتد كه ا ییشاخص ها یت فردیعدم مالك و ،ییوابتدا

سازد. لذا دهكدة یهماهنگ م ییاستروس از جامعة ابتدا یف لویتعر

ارتباطات فقدان برخوردها و اد شده وی یها یژگیل ویهوفل به دل

د یدور از تمدن جد ل ویصا یگر جوامع به عنوان جامعه ایبا د یفرهنگ

تواند یدست نخورده، م ك محوطة بكر ویبه عنوان مانده است و یباق

ار ی، در اختیات باستان شناختیرا جهت آزمودن فرض یادیز یها یهمگون

ع فر در مقالة خود، یباستان شناسان قرار دهد. قدر مسلم آنكه رف

برخاسته از ییاابداع روش ه بر ن روستا پرداخته ویا یتنها به معرف

ن، شكل یتكو یشناخت چگونگ و یجهت بررس یقوم شناس و یباستان شناس

د كرده است.یرشد جوامع تأك و یریگ

در پژوهش یكرد قوم باستان شناسیلزوم رو ز بری( نینگارنده )فاضل

ییدر جنوب تهران دهكده ها .د داردیكشور تأك یباستان شناخت یها

یاطالعات مربوط به فضاوجود دارد كه یتیعمانده از نظام ارباب ریباق

است. ه شدن روستاها ثبت وضبط یاز ا یبعض یبافت معمار و یكیزیف

تواند یم یقوم باستان شناس ین دهكده با روش هایق ایمطالعة دق

مربوط به یباستان شناس یر گزارش هایتفس یرای یادیز یها یهمگون

ین كابلیرعابدیم .(Fazeli 2001) ار نهدیدر اخت یجوامع سلسله مراتب

یاز سنت ها ینمود پاره ابا عنوان یاست كه مقالة و یگر محققید

یین گردهمایاالت اولمجموعه مقكه در در دوران معاصر یخیش از تاریپ

یكابل) ده، توجه نگارنده را جلب نموده استیچاپ گرد یمردم شناس

تپه یحاصل از كاوش ها یافته هایچند نمونه از یضمن معرف ی(. و1391

از عصر حاضر مطابقت ییآنها را با نمونه ها ك،یمارل شهداد و ،ییحی

پرداخته یباستان یافته هایاز آن یف كاربرد بعضیسپس به توص داده و

قوم شناس اعتقاد دارد باستان شناس و یك مساعیتشر یبه نوع یاست. و

ق یظ شود تا از طرلحا یكاوش باستان شناس ید در برنامه هایكه با

گردد باستان شناس یمعاصر حاصل م یبوم یكه در خصوص فرهنگ ها یشناخت

گر، ید یاز سو خود توانا سازد و یافته هایر یتفس ر ویرا در تعب

ت یفعال یخیقوم شناس فراهم آورد تا با سوابق تار یامكان الزم را برا

آنان یدارهاپن كردارها و یخیر تاریس آداب و رسوم و مردمان و یها

آشنا شود.

در ییاجاق ها از مقالة خود به ساخت كوره ها و یدر بخش یكابل

ییحیدر تپة یساختمان یكامالً مجزا از مجموعه ها معابر و گذرگاهها و

یكند. و یف میر معمول توصیغ یده ایآنرا پد اشاره و Bدورة چهارم

رود كه یمنطقه م در یمًا سراغ دهكده ایده مستقین پدیر ایتفس یبرا

69

پخت یبرا جاد كرده ویدر معبر ا ییك تنور نانوایهر چند خانواده،

پختن نان، در یبرا كنند. یاستفاده م ینان از آن تنور به صورت گروه

از آن زم تنور را گرم ویه یگروه با مقدار یاز اعضا یكیهر نوبت

سوخت گرم كردن تنور سرد، یاست كه برا یعیكند. طب یاستفاده م

پختن یرسد كه مسلمًا برا یه می، نوبت به بقیالزم است پس از و یشتریب

پختن نان، نفر دوم در یاز دارند. در نوبت بعدین ینان به سوخت كمتر

صرفه ابد وی ینطور ادامه مین روند همیا رد ویگ یسر نوبت قرار م

گرم ید. البته استفاده از كوره هایآ یدر سوخت به عمل م یادیز ییجو

ن یب یارتباط او گردد. یز میمرغوب تر ن یگرم تر، باعث طبخ نان ها و

یراث فرهنگین پژوهشگر سازمان میا كند. ین مشابهت ها برقرار میا

یاز مجموعه ها یكی یدر اتاق ها یورود یكشور، عدم برخورد با راه ها

د كه ینما یمطرح م ییشهداد را به عنوان معما یبخش صنعت یساختمان

خور یاز همكاران خود، از اهال یكیق اظهارات یاسخ آن را از طرپ

ینكه، در آن مناطق در خانه هایآن ا كند و ین جستجو میابانك نائیوب

راه ورود به آنها ندارد و یچ در ورودیوجود دارد كه ه یاتاق مردم،

یین فضایكنند. در چن یجاد میوار ایاست كه در د یق حفره ایاز طر

ت 2، همان : ی) كابل شود یم یاموال ارزشمند نگهدار اء ویشمعموالً ا

مردم شدن ین دست، بر عملیاز ا ین با ارائه شواهدیهمچن ی(. و 91

كاوش باستان یدر گروه ها مردم شناسق حضور یاز طر یخیتار یشناس

ورزد. ید میتأك یشناس

یانیكالم پا

نو كه در یتان شناسد كه تفكر باسیآ یش گفته شده بر میاز مطالب پ

مهم و یشه هایاند كردها، روش ها وی، رویظاهر شد، از مبان 1691دهة

ن باستان ینقد آراء در ب ات ویباعث تعامل نظر برخوردار بود و ینینو

ت كرد. در یرا در آنان تقو یریتحمل انتقاد پذ ده ویشناسان گرد

یاصول یرسش هانو، طرح پ یباستان شناس یاساس یهایژگیاز و یكیواقع،

و یعلم یآزمودن آنها با روش ها و یات منطقیس فرضیتأس و یعلم و

از یریچون بهره گ ییكردهایكه بروز رو یبوده است؛ به طور یتجرب

و یتجرب ی، روش هاین شناسیك، زمیزی، فیمی، شیشگاهیخدمات علوم آزما

الً تالش اصو نو و یباستان شناس یژگین ویجة همیتوان نت یمانند آن را م

گر سخن، یجاد شده دانست. به دیا یفراغت از چالش ها یدر راستا

كرد به یفرارو، سع ینو در جهت برون رفت از چالش ها یباستان شناس

توجه خود را ر پرداخته ویمشاهده پذ و یحس یق تر داده هایف دقیتوص

ن ید. این داده ها معطوف نمایا یپنهان در ورا ییت هایبه موقع

ر قابل مشاهده هستند كه یمفقود وغ یپنهان، همان بوده ها یها تیواقع

قابل مشاهده ارتباط و یحس ین آنها وداده هاید بیباستان شناس با

برقرار كند. یمنطق

ا ین آنالوگها ینوع داده، تدو ن دوین ایجاد شده بیا یپل ار تباط

د وسطا حیانه یات مینو به نظر یاست كه در باستان شناس ییهمگون ها

ات باستان یخچة تطور نظریتار یطور كه از بررس موسوم شدند. همان

ق معلوم شده است، باستان ین تحقیدر ا یقوم باستان شناس و یشناس

یعلم یكردهایر از بروز رویانه ناگزیات مین نظریتدو یشناسان نو برا

70

ین، آنان از روش قوم باستان شناسین بیاز خود شدند. در ا یمتعدد

، امروزه به یر شاخة علمین زین بهره را برده اند. بهرحال، ایشتریب

سة یمقا یع برایوس اریبس یچارچوب افته ویدست یگسترش قابل توجه

ن یتدو و یطراح یباستان شناخت قوم نگارانه و یالگوها وانگاشته ها

متنوع به اجراء گذاشته بزرگ و كوچك و یدر قالب پروژه ها نموده و

باستان »چون ین مختلفیاست كه تا كنون به عناو یلن در حایاست. ا

، «زندگان یباستان شناس»، «یباستان قوم نگار»، «قوم نگارانه یشناس

قوم »، « یباستان شناس یبرا یقوم نگار»، «خ زندهیش از تاریپ»

ن محققان مربوطه بر یهنوز ب ر آن خوانده شده وینظا و« یباستان شاس

ین امر نشان دهندة گستردگیده است. ایسر نام آن توافق حاصل نگرد

بر ضرورت تالش آن است و یت هایقابل ت ها ویظرف كردها وین رویا

یها ییبه فعل رساندن آن توانا ینده در پژوهشگران در راستایفزا

یا رو به سویدن یشك، روند تطور باستان شناس ید دارد. بیبالقوه تأك

باستان یرهایرا در تفس یشناسنقش قوم باستان دارد و یین هدف هایچن

كارآتر خواهد كرد. عتر وی، روز به روز وسیشناخت

1691 یا در دهه هایدن یخوشبختانه، كاروان بزرگ قوم باستان شناس

اده یران پیانگشت شمار از پژوهشگران خود را در ا ی، تعداد1691و

ام یلیح داده شد كه كارول كرامر، وین توضیشینمود. در صفحات پ

هورن با مشرب یل جوواتسون و یندا جاكوبس، فرانك هول، پتیلمنر، سا

در یقوم باستان شناس یمتنوع، به پژوهش ها ییخاص و روش ها یفكر یها

كه در آن 1با استفاده از جدول شمارة و یكشور پرداختند. به كوتاه

و هدف آن مشخص شده، یرهنگف یر شاخه در انسان شناسین زیگاه ایجا

یران مین محققان در ایا یپژوهش یهدف ها یبه جمع بند انگنگارند

ین جدول سه هدف را براید و كارول كرامر در ایویكالس دین پردازد.

ت 1در نظر گرفته اند. كه عبارتند از: یقوم باستان شناس یپژوهش ها

به باستان شناس یعموم یبخش یآگاه یبرا یر رسمیغ یقوم نگار یبررس

ك جنبه از یا ی و یك حرفه تكنولوژینة یدر زم یگارت مطالعات قوم ن2

یت مطالعة قوم نگار3 یباستان شناخت یها یبا هدفمند یقوم یفرهنگ ها

یصنعت د ویتمدن جد یها یژگیبكر و دور از و یهمه جانبه در فرهنگ ها

هدف اول به یراحت ینجا برای. در ایباستان شناخت یها یبا هدفمند

ك جنبه ی یهدفمند، هدف دوم را به یاستان شناختب یعموم یهدفمندژة وا

همه جانبه یهدفمندهدف سوم را به ، ویا خاص باستان شناختی یا

م.یده یارجاع م یباستان شناخت

شاه آباد كردستان كه یكرامر در روستا یبنابر موارد فوق، پژوهش ها

ود ارتباط موج یوبرقرار یتیوجمع یاطالعات معمار یعبارت از گردآور

ثروت بود، و یشئونات اقتصاد روستا و ت خانواده وین ابعاد جمعیب

جاد ارتباط یبا ا یكه و ا خاص داشته است. چرای یك جنبه ای یهدفمند

بافت ها و وان وین حیت زمیثروت ) مانند مالك یسنت یارهاین معیب

شاه آباد، یروستا یتیمختلف جمع یبافت ها ( ویاجزاء مختلف معمار

مورد مطالعه یتیجمع ین گروههایموجود ب یاجتماع و یاقتصاد زاتیتما

یبر اساس مطالعة ارتباط ها یر جنبة اقتصادین نمود، تفسییاش را تع

ق ین تحقیخواننده در فصل سوم ا .یبافت معمار ت ویان ابعاد جمعیم

ام سامنر در درة یلیو یافته است كه پژوهش قوم باستان شناسی یآگاه

71

ارتباط یبررس و یت شناختیبر مسائل جمع یرس، مبتنكر در استان فا

ستفاده از ا با یو معاصر بوده است. یروستاها یتیجمع ین گروههایب

را A ت تل باكون ین پژوهش، توانست جمعیبه دست آمده از ا یهمگون ها

نگارنده پژوهش سامنر را در د.ی، برآورد نمایة سوم ساختمانیدر ال

ندا یل دهد. یقرار م یباستان شناخت یجنبه اك یا یخاص یهدفمندزمرة

یتیجمع و یمعمار یها یژگیضبط و بود كه با ثبت و یگریجاكوبس محقق د

تل نون در استان فارس، تالش كرد تا با ید روستایجد م ویدو بخش قد

ن دو ساختار دو گانة همزمان باستان شناسان را هشدار دهد یر ایتفس

یباستان شناخت یو گانة، در بافت هاد یین ساختارهایكه منتظر چن

احتمال ت دقت ویآنها نها یرات فرهنگیین تغییتب ر ویباشند و در تفس

رسد كه پژوهش جاكوبس در قالب و هدف یرا به عمل آورند. به نظر م

رند.یگ یقرار م یعموم یهدفمند یعنی ینوع اول قوم باستان شناس

یلرستان كار ینان كوچرویرنشان چادیفرانك هول در م یپژوهش قوم نگار

اه ویگ وان ویح یگر ین مسائل مربوط به اهلییارزنده است كه در تب

یت فوق العاده ای، اهمینیچادر نش و ینیكجا نشیارتباط آنها با

ن یهمچن و ینیچادر نش یكاوش اردوگاهها و ییبه عالوه، در شناسا دارد.

به باستان شناسان یاصخ ییرت و توانایبص یباستان یافته هایر یتفس

در خوزستان، از ییتپة توال یبخشد. چنانكه خود هول در حفار یم

ن یفراوان برده است. ا یخود بهره ها یپژوهش قوم نگار یدستاوردها

هم در نوع سوم نوع دوم و ید بتوان هم در گروه هدفمندیپژوهش را شا

در سه واتسون جو یپت یپژوهش قوم باستان شناس نمود. یدسته بند

ر دشت در استان كرمانشاه نمونة یش و ین علیحسن آباد، ع یروستا

ك جامعة بكر ویاز مطالعة قوم نگارانه در یمطلوب منحصر به فرد و

لذا از است و یباستان شناخت ید با هدف هایرات تمدن جدیفارغ از تأث

برخوردار است. خواننده در فصل یهمه جانبه باستان شناخت یهدفمند

ژه در ین روستاها بویدا كرده است كه كار واتسون در ایپ یاگاه قبل

باستان ییتواند در راهنما یاست كه م یجامع یحسن آباد، قوم نگار

، یباستان شناخت یمختلف بافت ها یشناخت جنبه ها یشناسان در راستا

شك، گزارش قوم باستان ید. بیفاء نمایا یینقش به سزا ر ویتأث

نگونه مطالعات یانجام ا یبرا یمناسب یوستاها، الگون ریاز ا یشناس

مشابه است. یدر روستاها

منطقة توران در جنوب سبزوار، یهورن در روستاها یل یپژوهش ها

خاص یشتر از هدفمندیب یه است ولیبه كار واتسون شب یاگرچه تا حدود

است كه یبرخوردار است. هورن تنها قوم باستان شناس یك جنبه ایو

نمود؛ موضوعات یرا در منطقة مورد مطالعة خود بررس یضوعات متعددمو

یسرچشمه م یبه مطالعة فرهنگ یل ویتما یایكه گو یتازه منحصر بفرد

در یاندك یم كه پژوهش هایریگ یجه میاز آنچه كه گذشت نت رد.یگ

با وجود یرفته است ولیران انجام پذیدر ا ینه قوم باستان شناسیزم

یم. به عالوه، میقات هستین تحقیدر ا یتنوع موضوع یوعن، شاهد نیا

یار باستان شناسیاد شده، به دنبال نیتوان اذعان نمود كه پژهشگران

باستان یر گزارش هایجهت تفس یانیات مین همگون ها ونظرینو به تدو

قات زده اند و جالب یران، دست به تحقیا یباستان یمحوطه ها یشناس

ان گزاران ویاز بن ان شاخص ویاز روندگرا یكی ان آنان،یآنكه در م

72

یجوواتسون، مشاهده م یپت یعنی یكرد قوم باستان شناسیپژوهندگان رو

گردد.

از محققان یدر مقابل، همانطور كه در فصل سوم از نظر گذشت، برخ

اكثر یروش ها یتوجه نشان داده اند ول ین روش پژوهشیبه ا یرانیا

نان یست. ایبرخوردار ن یهدفمند ك ویستماتیس یآنان از اصول و مبان

تنها نبوده و یر مواد باستانیتفس یبرا ییكشف آنالوگها یعمومًا در پ

ق موارد مشابه معاصر ویاز طر یمواد باستان ین كاربرد برخییبه تع

خ تا حال حاضر یش از تاریرفتارها از دوران پ یاحتمال تداوم برخ

نو و یباستان شناس یبه مبان یوجهت یشك، ب یبسنده نموده اند. ب

ن یرا از توجه به چن یرانی، اساسًا باستان شناسان ایمطالعات نظر

ان پژوهشگران یالبته در م از ساخته است.ین یب ین علمینو یكردهایرو

ن موضوع مهم یبه ا یتر یكرده اند توجه علم یدو نفر سع ،یرانیا

ن یپرورش ا د توسعه ونان درصدیرسد كه ا یبه نظر م معطوف دارند و

ع فر، دهكدة هوفل ین رفیقات خود هستند. جالل الدیدر تحق یروش پژوهش

د كه قوم دان یم ییها یژگیرا واجد و یاریبخت یدر كوهها یپلنگ

هشگر، ون پژینامند. ا یم یا بدوی ییرا ابتدا ین جوامعیشناسان چن

د نظر مور یهایژگیارائة و ن دهكدة ارزشمند ویا یتنها به معرف

روشمند آن به روش قوم باستان یاز بررس یتاكنون گزارش پرداخته و

است كه دهكدة موصوف به عنوان ین در حالیمنتشر نكرده است. ا یشناس

همه جانبة یبا هدفمند یت مطالعه ایدور افتاده وبكر، قابل یمحل

را دارا است. یباستان شناخت

73

فصل ششم

شناسیدر باستان 146نظریه سیستم ها

در باستان شناسی شناخت و مطالعه تغییرات فرهنگی از جایگاه خاصی

در بستر ییی از قبیل چگونگی تغییرات فرهنگبرخوردار است. پرسش ها

جوامع انسانی و فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ارتباطات زمان و مکان،

اینكه چگونه انسان ها توانستند قدرت خود را در بستر زمان بر

ها نفر اعمال كنند، از مقوالتی بود كه از دهه هفتاد میالدی میلیون

از به آن نمودند. در مطالعات خود به بعد باستان شنان توجه خاصی

چرا و همه تغییرات در طول تاریخ حیات انسان این خود می پرسیم که

هروی داد بصورت ناگهانی چگونه روی داده است؟ آیا این دگرگونی های

میق در جامعه دگرگونی ع چنین یی درونقابل ها و تضادهاو یا براساس ت

و یا به روی داد ؟ آیا این تغییرات به صورت تدریجی روی داده است

از تاثیر و تاثر گروهها آرام و ناشی یصورت جمعی و برخاسته از حركت

آیا ناشی از عوامل درونی و دالیل این تغییرات چه بوده ؟بوده است

رون زا در آن نقش داشتند؟ آیا دگرگونی های بوده و یا عوامل ب

و باعث شکاف فرهنگی تك علیتی بوده و یا چندین عامل مرتبط با هم

یكدیگر اند؟ فرآیند اعمال قدرت انسانها بر شده امعودر جپویایی

طریق صلح آمیز بوده و یا چگونه بوده است؟ آیا جابجایی قدرت از

اجتماعی، سیاسی و مذهبی در کسب پایگاه قهریه در آن نقش داشت؟

جوامع انسانی و مشروعیت بخشیدن به پایگاههای خود از چه

از مهم ترین یك چنین پرسش هاییمکانیزمهایی پیروی می کرده است؟

آن كه شكل تكامل یافته رشمردباستان شناسی دهه هفتاد ب رهاوردهای

ان شناسی باستالزم به ذکر است که .می نامیمباستان شناسی جدید را

به شاخه های گوناگونی تقسیم ری است كه بعد از تولدشنو اصطالح فراگی

نظریه سیستم ها در باستان آن ظهور یكی از رهیافت های مهم که شد

چگونگی و چرایی كه سعی داشت با طرح پرسش های فوق است بوده شناسی

ن نماید.دگرگونی های فرهنگی را تدوی

بوسیله برتالنفی 1641نظریه سیستم ها در سال 147

برتالنفیمطرح شد.

تحت عنوان نظریه سیستم های عام نظریه خود را148

بر این و منتشر کرد

یابطول و ضو، یک سری اصق تمام مسائلاعمادر اصل استوار است که

د و نموجود است که بطور افقی تمام نظام های علمی را قطع می کن

ماید. یعنی می توان به یک سری رفتار عمومی سیستم ها را کنترل می ن

از اصول و ضوابط اولیه دست یافت که تعریف کننده رفتار عمومی سیستم

عمومی نظریهها صرفنظر از نوع آنهاست. این بدان معنا نیست که یک

، بلکه فقط های خاص نظامهای علمی مختلف گردد نظریهبتواند جایگزین

( عمل نماید. کوشش برای رسعی دارد بصورت یک هدایت کننده )مانیتو

خورد با مسائل برای ، اصل ادعایی است که روش سیستم ها در بردیدن کل

یك ارگانیسم صرفا مجموع عناصر برتاالنفی به عقیده .خود قائل است

وی جداگانه نیست، بلكه سیستمی است دارای نظام و كلیت. بدین ترتیب

146 System Theory 147 Von Bertalanffy Ludwig

148 General Systems theory

74

ر طی حدود نیم قرن ازجمله بولدینگ، راپوپورت و آكوف د شو همفكران

مكتب ارگانیستی را در زیست شناسی و علوم دیگر پایه ریزی كردند.

های رویكرد سیستمی را در البته شایان ذكر است خود برتاالنفی ریشه

بستر تاریخی به زمان ابن خلدون و نیكوالس كوسایی و در قرون جدید به

ر نامهای افرادی طو نسبت می دهد و همین 19تفكرات الیب نیتز در قرن

چون هگل، لوتكا و وایتهد فیلسوف انگلیسی در این میان دیده می شود.

بعد از وایتهد و به پیروی از با نگاه به متون علمی دیده می شود كه

نیاز به كاربرد تفكر سیستمی را در جامعه و علوم « جی فورستر» او

اجتماعی موردمطالعه قرار داد.

ستفاده از یه نظا ا هانظر ماعی و ع م لوم اجت ستیدر ع دارای لوم زی

در جامعه شناسی این صطالح با مقوالتی همانند. ریشه های عمیق است

اصتطالح نظتتام در صتتل گردیتتده استتت. مت نظامهــای اجتمــاعی و فرهنگــی

درجهان ما همانند نظام ستارگان، نظامهای برگیرنده پدیده های وسیعی

ها و رودخا چه های دریا می، نظام سان، اقلی بدن ان ظام درون ها، ن نه

بوم و ست های زی کانیکی، نظام های م که نظام یره کدام دارای هر غ

براین اساس هر نظام عبارت است از .شاخصها و الزمات خود می باشند

ن لنسکیی) گرهارد لنسکی و ج نوعی کلیت متشکل از اجزای بهم پیوسته

یر و تاثر آن با یتک کارکرد یک نظام مکانیکی و میزان تاث. (44، 1396

مثال" یک نظام نظام اجتماعی و فرهنگی تفاوت های زیادی با هم دارند.

زمان را نشان می زای آن فقط یک هدف یعنیمکانیکی مثل ساعت که اج

ر هماهنگ دهند دارای کاملترین نظام می باشند و تمامی اجزای آن بطو

زندگی ی توان به در عالم طبیعت معمل می کنند. برای نشان دادن زمان

که تمامی زنبورها همانند چرخ دنده های یک ساعت زنبورها رجوع کرد

صی ظایف مشخ هر با و ند و به کار شغول جزای آن یک از م سطهوابا

تصور اما. ش با دیگر بخش های داخل کندوی عسل در ارتباط استکارکرد

ه در ک اینکه نظامهای فرهنگی اجتماعی انسانها مشابه همان چیزی است

در نظامهای فرهنگی در برخی از موارد طبیعت است نادرست می باشد و

است و همیشه طرز های بسیاری هماهنگی بین بین اجزا دارای شدت و ضعف

. ظامها در جهت منافع کلی نظام نبوده استکار ن

که به عبارتی موانعی وجود دارد که نظم جوامع انسانی همانی نباشد

ه بزرگ جوامع انسانی و خانواد عسل مشاهده می کنیمآنچه در یک کندوی

و جین . گرهارد لنسکیمجبور هستند که نظام مند شوند به دالیل متعددی

م نیازمند به نظتارا که انسان مل مهمی ا( چند ع49لنسکی )همان صفحه

اولین نیاز به را به قرار زیر عنوان کرده اند: مند بودن می کند

. مثال زبان یکی از وجوه مشترک بین است ن اعضاءوجود ارتباط میاخاطر

را دیگر انسانها برای برقراری ارتباط است و لزوم یک چنین ارتباطی

ثال آورد. یز م عه ن خدماتسطوح جام کاال و ید فع دوم تول برای ر

توزیع نیاز مسئله سومیننیازمندی های جسمانی و روانی اعضای جامعه.

در جوامع پیچیده که سطح تولید تخصصی ست. ا کاالها و خدمات تولید شده

محافظت اعضایلزوم چهارماست امر توزیع و پخش بسیار مهم است. دلیل

از آنجا جمپناز محیط زیست آنان است. جامعه در برابر خطرهای ناشی

جانشینی اعضای جامعه باید ر فرد انسانی است، که مرگ سرنوشت محتوم ه

ها با تولید مثل به بقای خود ادامه می گرچه انسان .تضمین شده باشد

75

دهند ولی انسانها برای بقای خود بایستی به حفظ میراث فرهنگی خود

ند ند فرای تا بتوان شند پذ بکو کان شدن را ام ماعی ند.آجت یر نمای

اجتماعی شدن فرایندی است که افراد از خالل آن به اعضای موظف جامعه

خود مبدل می گردد.

گاه ن نین ن ندیک چ بین ظام م گی در های فرهن گونی عه و دگر به جام

انسان شناسان و جامعه شناسان بتدریج مورد توجه باستان شناسان قرار

مند کرد که با نگاه سیستمیک تطور فرهنگی جوامع گرفت و آنها را عالق

ند. تدوین نمای سانی را نر ان ماركوس یفال ستم و که از سی فی تعری

است که ایندو مستقیما تحت تاثیر علمای نمودند بخوبی نشانگر این

ند قرار دار لوم گر ع مواد، یس :شاخه دی ستد بارز داد و صه ستم مشخ

باشد یمن اجزاء یو اطالعات ب یانرژ149

ن یستمك را ایافت سیره یفالنر.

به نظر باستان شناسان روندگرا رفتار انسان نقطه ف كرد:یطور توص

ده های فرهنگی و غیر فرهنگی را تالقی تعداد زیادی سیستم است كه پدی

سان قت )ان شه ای از و ها گو ستم ین سی مامی ا یرد... ت می گ در بر

باستانی( را به خود اختصاص می دهد و او برای ثابت نگاهداشتن شیوه

زندگیش باید بین سیستم ها ثبات برقرار كند. همین كه یكی از سیستم

جای یا شود، جا می ند، جاب می ك یر ندكی تغی یرد، ها ا می گ شتری بی

فرهنگ انسان مورد بحث تغییر می كند و به مرحله جدیدی از ثبات می

ا را شناسایی و رسد. هدف مكتب روندگرا این است كه هر یك از سیستم ه

قام مت ین غآن را در م هایی ا هدف ن ته ند. الب عه ك جزا مطال یری م

(.22فحه صت 1399)عبدی رهیافت بازسازی شبكه چفت و بست سیستم ها است

شبكه سیستم :ارائه می دهدستم یستعریف مشابه ای از نیزد كالرك یوید

جزاء و هو یا مل ا ها یاز تعا ست ت شكیكه ا ته را ت هم تاف كل ب ل یك

ندیم ده150

سنت . سان ستان شنا فداران نظر یبرخالف با به یستمیه سیطر ك

بر د یتاك یند و بجاختپردا ستمهایرسین زیستمها و رابطه بیمطالعه س

شناخت به که شخاص یذهناین ند ت ا جه ک شناس سیتو ستان ك یستمیك با

یبه خارج از ذهن انسانها رجوع كرده و به مطالعه نظامها ادهدح یترج

گ ح یفرهن با م طابق خارجیكه ت سون پردازد. بدارد یط ماتیو جان

(Johnson 1999 شش وجه مهمی را که برای تفکر سیستمیک بیان نموده است )

:به بیان آن می پردازیمبه طور خالصه ر خور توجه است که بسیار د

ن خاطر وجود دارند یبه ا یا حداقل بخشی از آن ستمهایس .1

ح با م شان را خارجیكه خود ندق یتطب یط می ده151

قع . بوا

همطرازکه آنها است پیرامونی یعیط طبیمحاین تطبیق با

شود رجوع . می باشداجتماعی یبا سیستم ها و قابل رقابت

ینفورد از فرهنگ كه معتقد است فرهنگ ابزاریف بیبه تعر

بیرونی )اگر تطبیق حیوان ط یق انسان با محیاست جهت تطب

ست ستی ا صورت زی به حیط ط با م سان ات حیط از یق ان با م

و 1691دهته ین فكتریاز مشترب یاری. بسفرهنگی است(طریق

از فرهنگ بوده اند. یفین تعریچن یدارا 1691

149 Systems were characterized by exchange of mater, energy and information among their components 150 An intercommunication network of attributes of entities forming a complex whole 151 Adoption of external environment

76

کرد متف .2 طور یکستمیسکرین روی به ها ستم که سی ند معتقد

ماب شاهدهیك بل م ش قا152

ستند. شما ه که ست ضح ا کامال وا

شناسی) ستان م (ك با گیك سید یتوان ین به را یستم فرهن

ایتجارت هم چنین نمی توانید د و یكن یحفار تقیمطور مس

در مدارک باستان شناسی مشاهده را ی معیشتیستمهایر سیز

ید ستم کن یر سی مدارک ز سناد و بودن ا شهود بل م یر قا )غ

شما ممکن است . های معیشتی در الیه های باستان شناختی(

ند که هرچمشهود هستند )سیستم ها( كه آنها اشیدمعتقد ب

و یانرژ جریانوابسته به )سیستم ها( آنها به یک معنا

عات ستنداطال کرات و تا ه به تف سته که واب هااین هنجار

سفالگر ی ذهند هنجارهایتوان یشما نم مثال یبرا .باشند

ید و شاهده كنرا ببین عًا یم سیار د و واق كه ب ست شكل ا م

آنچه را كه در فكر سفالگر ستجو نمود تا راهی را جبتوان

هزاران ی، بخصوص اگر وگذاشتش یگذشت را به بوته ازما یم

. اما از زندگی می کرد ) و امروز بین ما نیست(ش یسال پ

میطرف د شما برای بد یتوان یگر کن های مم سری راه ه یک

یاسنباستان ش یافته هایبر اساس تجارت لفه هایسنجش مو

ید کر کن سفالهای . ف گونگی ید چ می توان شما ثال برای م

شاهده و شده م فاری های ح فت بین با شده در له مباد

زیر د یتوان دیگر شما نمی یعبارته بارزیابی نمائبد.

د یتوان یمشما بلکهد، یكن یرا حفار یشتیمع یستم هایس

میمك هایت ز برای ین سب شاورزمنا طرادر یك حلیف ا ك م

ستانی( یا كرده یابیرا ارز)با نده و عه باقیما با مطال

صرفی و ارزش شت م نات( وزن گو ستخوان حیوا جانوری )ا های

متتورد مطالعتته قتترار دهتتد. راغتتذایی )کتتالری( مصتترفی

جا نابراین در این یک ب نه که چگو کرد شاهده توان م می

باستان شناس می تواند برای مثال ارتباطی میان اقتصاد

باط ین ارت سپس ا ند و قرار ک جارت بر شت و ت یه معی برپا

فرضی را با رجوع به شواهد باستان شناختی مورد ارزیابی

.قرار دهد

ین .3 نا مدهنتوان یم یهای ستمین سیچ مدل درآ صورت و د ب

ص بل ا بقا سازی در الح شبیه شند وتریكامپرای بدبا ن ی.

دست یفرهنگ یندهایت در باره فرآیك كلیتوان به یق میطر

با فاصله گرفتن قوانین صورت ا نوگر یافت. باستان شناسی

باور خود را به قوانین کلی با آزادی عمل بیشتر نزدیک

ست. کرد کرده ا پذیری روی طاف ساس انع ستمیک برا کر سی تف

بل اصالح می باشد.کلی گرایی قا

شدت یسزیر .4 هم ستمها ب یده و ب هم طن ستهدر ستند واب .ه

سمهایمع جارت، مرا ماع یستمهایرسیو ز ینیآئ یشت، ت یاجت

باط یگریبا د یكی شنددر ارت می با باهم نگ در .تنگات

یت ستم کل سمت از سی یک ق یر در جه تغی ظام( نتی ه ب را )ن

152 Observable

77

یهاپسخوراندسوی 153

زی و یا دگرگونی هم ترامثبت و منفی،

متفکران سیستمی معتقدند که نظامهای فرهنگی . دهد سوق می

بصورت بنیادی شبیه سایر نظامهای های طبیعی است. برای

مثال نظامهای طبیعی در یک زیست بوم همیشه میل دارند در

عا یا ت بات و لت ث سط دحا که تو مانی ند و ز باقی بمان ل

ت آب و هوایی و یا برخی از محرکهای خارجی مانند تغییرا

حضور یک شکارچی گوشتخوار جدید تحت تاثیر قرار بگیرند

کلیت نظام پس از گذشت از یک مرحله بی نظمی و هرج و مرج

یل که تما ند می ک یدا ساس پ ید برا عادلی جد سطح ت یک به

پیش برودنهادینه کردن روابط میان زیر سیستم ها 154

.

مدیر سیز .1 با ه مرتبط یستمها ستندگر باط که ه ین ارت ا

مثال اگر ی. برابراساس کارکرد های آنها تعریف می شود

هایبخواه سمها ید ظرافت یک ینیآئ یمرا صرا در یدوره خا

ستمیس کارکردمی توان این امر را در قالب د یح نمائیتشر

ماعی قات اجت به طب قانونی هت مذهبی در دادن وجا های

ممكن یالت كشاورزش محصویافزابا مثالی دیگر تفسیر کرد.

ست به ا جر سومن سان ب جوع ان جارت و ر نق ت ها یرو یكاال

ت نق یمنزل عث رو صول با مازاد مح قع شود )در وا شان زا و

تجارت و خرید کاالهای شان زا توسط قشر برتر جامعه شود(

یجه تغینتو در صادی خش اقت جب تغ یر در ب تییمو در یرا

جار یستمهایس سیو س یت عه یا فر یک جام هد را اهم خوا

آورد155

شد می با مت حاظ دارای اهی ین ل ضوع از ا ین مو . ا

که این توان را بما می دهد تا به اهمیت برخی از اعمال

سی ستان شنا شواهد با مدارک و خاص در های یا رفتار و

که شیم مادین آن با نای ن گران مع که ن بدون این پردازیم ب

لذ شد. می با سنجش ن بل کری قا کرد ف ین روی ساس ا یک برا ا

لوازم مذهبی مناسک آئینی از طریق اندازه و شکل معابد و

شود می خی از سنجیده که بر شود می سیر صورت تف بدین و

افراد برتر )اشراف( از این طریق برای خود کسب مشروعیت

اختیاجی نیست که ما در باره معنای رفتارهای می کنند.

آئینی و یا اهمیت نمادین معابد تفکر نمائیم.

را ستمها یر سیز ارتباط میان توانند یستان شناسان مبا .9

مورد آزمایش بجای علت های تک بعدی ناثیر و تاثربراساس

153 Feedback پسخوراند از دروندادهایی تشكیل شده است كه به ثبات یا تغییر سیستد كمك می كند. در نتیجه اگر تغییرات مثبت، منفی و یا همترازمانی 154

مسئله باعث تغییر در دیگر بخشهای سیستد میشود. دروندادهایی كه به )فرآیندی كه موجب تثبیت خود میشود( در بخشی از سیستد روی دهد این

سیستد -تثبیت سیستد كمك می كنند بسخوراند منفی و دروندادهایی كه به تغییر سیستد كمك كنند بسخوراند مثبت خوانده می شود. اگر در بین زیر

ها تغییری بوجود نیاید در آن صورت به آن همترازمانی می كوئید.قانونمنتد کترد معتقدند كه شواهد باستان شناختی را بایستی در یتك چهتارچو مشخصتی طرفدار این مشر فکری باستان شناسان 155

ظهتور بناهتای عتام كته بپتردازیدكته قابلیتت آزمتایش پتذیری را ندارنتد بته ایتن مويتوع نمادهتا بتدون دغدغته در بتاره معتانی و بایستی

بستیج قتدرت بتا توستل بته متذهب و نمتادی از ر نمایتانگروداختل قبت در اشتیاءیا قرار گرفتن و انسانی( در جوامع معابد المنفعه )همانند

گرچه این دسته از باستان شناسان منکر حیتات آئینتی جوامتع انستانی نیستتند ولتی معتقدنتد . ستبوده ابرای تحکید قدرت توس اشراف

جوامتع باستتان نمتایئد و در واقتع بترای آدا متذهبی آئینهتا و فهتد ندارد وقت خود را صترف امتوری هماننتد شتناخت و يرورتیکه

.یک چننین مطالعاتی ارزشی خاصی قائل نیستند

78

مشاهده کنیم که در برای مثال ما ممکن است قرار دهند.

خاص افزایش محصوالت کشاورزی هنه زمانی و در یک بافتیک پ

باره همراه و همگام با رشد جمعیت بوده است. مجادله در

اینکه کدام یک علت دیگری بوده است بنظر بی ثمر می رسد

مرغ و ستان می ک و دا بادر هن مت به ذ مرغ را خم ند. ت

به ند می توان ستمی کرین سی ین دو متف بل ا باط متقا ارت

یا یرات تر تغی مدل بزرگ ساس نرا برا ند و آ ضوع بپرداز مو

ایستایی سیستمی پایه ریزی کننند.

کارگیری نظریه سیستم ها در آغاز توسط کنت فالنری در باستان شناسی ب

سیستم های باستان شناختی و آمریکای نظریه با مقاله ای تحت عنوان "

مرکزی عهد باستان156

(Flannery, 1968 وارد حوزه مطالعات باستان شناستی )

شد. در آن مقاله فالنری دگرگونی فرهنگی گذار از جمع آوری غذا به

ش شاورزی و یکجان قرار داد. ک عه مورد مطال ستانینی را یز در انگل ن

د كالرك یویستمها داشت. دیس هینظر نیدر تدو یكالرك سهم اساس دیوید

1639استت كته در ستوم نتوامبر یسیانگل یباستان شناس و انسان شناس

ج آغاز كرد یخود را در كمبر یدوره آكادم 1619در سال ویا آمد. یبدن

ر یتافتت نمتود زیسانس خود را دریل 1691ل نكه در سایو سپس بعد از ا

دفتاع 1694خود در سال ینظر استاد خود گراهام كالرك از رساله دكترا

مود. کالرک ن ید صیل دیو مام تح عد از ات برب كالج و ج یدر كم در

یباستان شناستجهان سرعت در ه ب و مشغول به كار شد 1699ترهوس در یپ

و 1699در ستال یگ نابهنگتام ومر یول به موفقیت های نوین دست یافت

یجتاه ا بتیتانیبر یباستان شناس یبرا یاریعه بسیضا یسالگ 36در سن

از كالج یكیج در یخود را در كمبر یتمام دوران دانشگاه کالرکگذاشت.

ند یها شگاه گذرا نه در دان چگ و بل از ا و كو ترایق كه دك خود را ین

خذ نما پژوهشیا با بو ییها د جام داد ن بروز داد. كه ان خود را غ

به مطالعه یعیدر علوم طب یوه طبقه بندید كالرك با استفاده از شیوید

سفالی یهایآبخور157 یاضیو ر یآمار یوه هایبا استفاده از ش و پرداخت

بود امری نو یعلوم انسان یاز رشته ها یاریبس یكه در آنزمان برا

خوری ها یطبقه بند یرا برا یدیجد یمدل در یهدف ونمود. ارائه آب

ستفاده از ا شیا عه دقین یین ق یوه مطال ها یمتغتب ها در ر كارابزار

باستتان 1699در سال بوده است. كالرك كتاب معروف خود را تحت عنوان ً

از باستان شناسان معتقدند كه یاریچاپ رساند. بسه ب یلیتحل یشناس

بود كه ین فردیاول یلر در اروپا ویمور ویلد و سر مورتیبعد از چا

باستان یبرارا و عمل هینظراز یدیجد یافتهاین كتاب رهیبا نوشتن ا

س ئه داد. یشنا تاب یاارا غاز ن ك سرددر آ ستان یب مورددر انگل

نو یاز باستان شناس یدیكا كه موج جدیدر آمر یول قرار گرفتاستقبال

سیاری از باستان شناسان را بخود جلب بود یریدر حال شكل گ توجه ب

یمت« Discipline»یک نوع شتیوه و یتا یظر كالرك باستان شناساز ن رد.ک

و اد داردیدر آن دخالت ز یست و امور ذهنیقائده مند ن یلیباشد كه خ

شناس یذهن ستان ند ت با ها تحممی توا میبر داده نابراین شود یل ب

س ستان شنا ندین انبا پذ به ازم كردن و روش ند ئده م مودن یقا ر ن

156 Archaeological Systems Theory and Early Mesoamerica 157 Pottery Beaker

79

در همتان .متی باشتند به جهت جلوگیری انحراف از موضوع مطالعات خود

مان و شیبا تاك یز بر هاید م یوه سئله د یعل ستان یپلیسیم ن در با

ریغ یوه ایش یباستان شناس که و معتقد بودد یان كشیمه ا بر یشناس

. ائیمنم یگر آنرا سامان بخشیكبار دی است که یو ضرور یمنظم و ذهن

ها س یداده ستان شنا هام یبا فاوت از داده ست یخیتار یت ستان و ا با

همانند انسان ییبا رشته هادر موضوعات یادیار زیبس یوستگیپ یشناس

س حال ا دارد.یو جغراف یشنا كر سبهر ستان یستمیتف عات با بر مطال ك

، ژوزف ینفورد، كنت فالنریس بین رنفرو، لوئیهمانند كول یشناسان بزرگ

تاث لدول سزایكا جا ییر ب ش یبر چاپ تگذا به نان که از ای قاالتی و م

طه قوت نظریه نظامها در باستان رسید بوضوح نشان دهنده قدرت و نق

شناسی بوده است.

فات تك یذهن گرا و از توص یك از روشهایستمیرهبرد سرهروان جه یدر نت

. دننموشنهاد یر پییك تغی یرا برا یل متعددیجسته و دال یعامل تبر

به ناگهان سقوط كرد ینكه چرا تمدنیدنها و ابطور مثال در سقوط تم

س سان یاریب ستان شنا مل و یاز با صیك عا مل بخصو شنهاد یرا پ یا عا

یشنهاداتیك از پیستمیس یكه باستان شناسان مشرب فكرینمودند. در حال

هانیاز قب مات ناگ مدنیو یل تهاج سقوط ت جب كه مو مراض شده یا ا

من عیكه ا ندو معتقد ندصرفنظر نمود مل ن م یوا شاخص مه ند در یتوا

كر شرب ف شد. در م مدنها با حوادث نمیستمیس یزوال ت ستر یك ند ب توا

یتغ ماعی شود. یرات اجت سوب تور مح سقوط امپرا ستان یمثالً در روم با

سنت سان ص یشنا به تو لب گونگیاغ ند. یف چ ها پرداخت هاجم بربر كیت

یانیرت جرا بصوتهاجم بربره ه چه دلیلیپرسد كه ب یك میستمیمتفكر س

ستم باعث شد تا یس یك از عوامل داخلیكدام بروز نموده است ومهلك

تورقد ضع یرت امپرا شدت ت شودیروم ب كدام ؟ف مل یبالعكس ك از عوا

ك بشدت عالقمند یستمیراهبرد س ه بود؟ك باعث تهاجم بربرها شدیستمیس

سازیبه به ینه 158

ند در ست و عالقم ستفاده ازا نه د ا های بهی ر روش

. هستندجه ممكن ین نتیشتریا بین یبهترگرفتن

ئوری هات ستم هانی یسی هااز یكی : 159ج س یرهاورد ستان شنا هم با یم

ستم یسه ینظر نینو

هان یها برا یج كه ست شا شناخت یا لل و من ع

توسط باستان شناسان یبطور گسترده ا یجوامع انسان ییایو پو یدگرگون

ستم یسه ینظر. مورد استفاده قرار گرفت

است كه یراهبرد یجهان یها

موسوم به هسته و یا بنام مركز یمنطقه ا یاقتصاد به چگونگی روابط160

مع با مونیپجوا مه یرا به حو سوم خود مو161

پردازد می 162ین . در ا

158 Optimizing strategy 159 World system theory 160 Core 161 Periphery 162امون و مركز در سایر مكاتب باستان شناسو نیز مورد استفاده فراوان قترار گرفتت استت )ولتو نته بته عنتوان سرفصتل و نظریته رابطه بین پیر

سیستد مستقل كه در تئوري

به عنوان یتك نظریته مستتقل مطترح شتد(. در مكتتب اتشتار گرایتو نتوآوري هتا در مركتز شتكل گرفتته، بته هاي جهانو

مونو گسترانده شد. مركز به عنوان قلب و كتانون نوآوریهتا و اختراعتات بته حستا متو آیتد، گرچته بته ختاطر فراینتد كماد رسیده و به جوامع پیرا

( معتقتد بتود Gustaf Kossinaانتشار به شكل جدیدي در جوامع پیرامونو ظهور و بروز پیدا مو كند. مثال باستان شناس آلمانو كوستاو كوزینا )

شماد آلمان مركز نوآوري ها و تطور فرهنگو به اروپا و آفریقا بوده است. حاد آنكته چایلتد معتقتد بتود كته اروپتا تتا كه از دوره میان سنگو به بعد

( نیز از رهبترد مركتز و پیرامتون استتفاده Cultural Ecologyفرهنگو )-چند قرن اخیر بصورت جامعه پیرامونو بوده است. مكتب زیست بوم

.Gordon Rكتترد هتتاي دورن فرهنگهتتا تاكیتتد دارد تتتا بتترهمكنش بتتین فرهنگهتتا. متتثال تحقیقتتات گتتردون وایلتتو )نمتتود. ایتتن رهبتترد بتتر تطتتاب عمل

80

هینظر. جوامع پیرامونی می پردازند یبه بهره كشراهبرد جوامع مرکزی

ستم یس

. است ستمیس هینظرسم و یماركس هینظراز یقیتلف یجهان یها

ین است كه مشرب فكریسم ایك با ماركسیستمیس یز باستان شناسیوجه تما

ها و ین طبقات، تضادها، نابرابریل تقابل بیاز قب یك موضوعاتیستمیس

داشته یجوامع نقش اساس یریتوانند در شكل گ یها را كه م یبهره كش

امانوئتل ستمیس یجهان هی. نظر م 1691 در دههباشند را فراموش نمود.

شتا ستقبال نیوالر سان باستان با ا تار شیپ شنا جهیآمر یخیاز كا موا

جود ا با شد؛ س نیو پژوهش یاری، ب كاركردگرا گران از ظر ی، من163

ستگ ند یها یواب صاد مدت بل ناطق انیم یاقت لف م را هینظر نیدر ا مخت

اتینظر یحت كار بردند و به یستیاركسم فلسفه به و توجه مراجعه بدون

ز یداد ن یم را شكل نیوالرشتا ستمیس یجهان هینظر شالوده كه یاقتصاد

. قرار نگرفت مورد توجه

ست كه یوالر ست قد ا سرما یریشكل گدر ن معت مع لت یه داریجوا یها م

با نیوالرشتا .ی قابل توجه داشتندسهمموسوم به جهان سوم یمختلف

، جهان به یكل نگرش در چهارچوب كرد كه انیها ب ستیانتقاد از ماركس

یالگو را بر اساس یدار هیسرما جوامع توسعه خیتار كه است ممكن ریغ

پا پا ییارو بر ارو كز با تمر ب و شتا یها دگاهیكرد. د نیت از نیوالر

جذاب نیا ظر شت تین جازه كه دا تا یم ا سلداد شگر تسل یتوال و پژوه

حوالت قه ت هار یا منط شم كی چوب را در چ ماع چ سترده یانداز اجت مورد گ

مواد و مردم انی، جر مناطق نیب ارتباط ما شامل قرار دهد كهمطالعه

شنهاد نمود كه عبارتند از ید را پیوع روش تولسه نن یوالرشتا شد. یم

یاپایكوچك پا یستم هایس ( خرده1164

بازپخشان ی، امپراتور165

ستتم یو س

هان یه داریسرما یج166

خرده . هایس در چك پا یستم پایكو حاد یا مه آ ه

س عه دستر ستق یجام نابع یم به م نه هام و روزا را یضرور یو ابزار

باشد. یم یاپایستم مبادله كاال بصورت متوازن و پاین سیدر ا دارند.

سان مع ان نوع دوم جوا صاد سیس ستمیس یدارا یدر اقت م یا كز یمتمر

بد شند مورد نیبا نابع شراف م كه ا صورت ناطق ین كاال را از م از و

د و استفاده از یشامل تهد یریباج گاخذ كنند. باجق یاز طر یه ایحاش

در ن كاال و خدمات پرداخت. یاست تا بتوان تام یه ایزور در مناطق حاش

ق یتاز طر یمنتاطق هستته ا یجهتان یه داریاقتصاد سرما یعنینوع سوم

شیا ناطق حا ترل م به كن بازار ند. یم یه ایجاد ن روش یدر اپرداز

فروشند و مناطق یم یمواد خام را به مناطق هسته ا یه ایمناطق حاش

تمام شده را روانه یشئ یه ایهسته با ساخت كاال دوباره به مناطق حاش

یشناس تاندر باس خود را یجا یبزود یفكر چهارچوب نیاكنند. یبازار م

فتی غرب ترا گین وی. مهم ماعین نظریا یژ نابرابر اجت سعه و یه تو

صاد سان یاقت مع ان كا یجوا مان و م ستر ز قش در ب جارت ن ست و ت ن ا

كند. یم یباز یه داریماقبل سرما در جهان ینابرابر

Willey یكو از این موارد است كه سعو دارد نشان دهتد كته بترهمكنش فرهنگهتاي پیرامتونو 1691( بر روي تمدن مایا در بارتون رمو در دهه

پیدا كرده اند.و مركزي بخاطر كسب منایع متعدد با هد تطاب 163 Functionalist 164 Reciprocal minisystems 165 Redistributive empires 166 Capitalist world system

81

هانیر یتأث های ج ستم یه سی كاتبدر نظر ند یم س باستانهمان یشنا

نان بود كه شكل نیبد ستیماركس یساختارها به یمكان یها لیدر تحل آ

كردند توجه ستمیس در مركز قرار گرفتن قیاز طر منافع شیو افزا قدرت

سازگار كردن به انیروند گرا آنكه ؛ حال آن رامونیپ به نكهیتا ا

McGuire) افتنتدی شیگترا گترا مركز یگیاز همپا یناش یبازده شیافزا

1992: 79; Gosden 1999: 109.) كوهتل پیتلیتنهتا ف انیم نیدر ا 167کته بتود

را كار برد و آن به یستیماركس یرا از منظر جهانی یتئوری سیستم ها

جوامتتع و منتتاطق هستتته ای انیتتم روابتتط یتجربتت ستترآغاز مطالعتتات

قرار مطالعه مورد یغرب یایدر آس دولت یریگ ند شكلیدر فرا پیرامونی

داد.

گیلرمو الغازهگر باستان شناسان یاز د168

کته (Algaze 1993) باشد یم

الهنرین و استقرارهایی که در مسیر کاروان مستعمره های اوروک بین

شتند قرار دا بومی مع جاری جوا قرار داد. ورا های ت عه یمورد مطال

در اقتصادی امپریالیسم ان گذاریبناولین ها یمعتقد است كه اوروك

. در این مدل پیشرفت اقتصادی جوامع پیچیده اوروک در باشند یجهان م

نتیجه روابط تجاری با جوامع بومی بوده است، جوامعی که الغازه از

ب ها برد.ه آن می نام ستعراتی مع م نوان جوا های ع شبکه سترش با گ

ی تجاری نابرابرهای اجتماعی و اقتصادی بین جوامع مرکزی و پیرامون

تخصص پذیری اقتصادی، تنوع در نظامهای اقتصادی، صادرات تشدید شدند.

های خام و کاال مواد مونی و واردات مع پیرا به جوا شتی های معی کاال

باشد. ساخته شده یکی از مهمترین خصلت های مدل جهانی سیستمها می

از در چرخه یک چنین تحوالتی بصورت خنثی عمل نموده و جوامع پیرامونی

ق موسسات مستعمراتی و یا فرامانروایان محلی که وابسته به مرکز طری

میباشند کنترل میشدند.

یك بعد از ظهور پسستمیتفكر سطرفداران مشرب کالم پایانی اینکه

روندگرایان169

کردند یو سع ندجاد نمودیا ییلهایخود تعد یدر روشها

یستمها مید. به طور مثال سنیجو یستمها دوریس یف عملكردیاز توص

رات یین تغیشان رقابت داشته باشند و این اجزایتوانند با هم در ب

ندارد كه به طور عمده به یرد و ضرورتیبطور منظم از درون شكل بگ

یها یروها همانند نابرابرین نیم. اید داشته باشیتاك یرونیعوامل ب

ستمیتوانند منبعث از درون جامعه باشند و از درون س یجنس و طبقه م

ستمیرات سییرا در تغ یرات تطابقییجه تغیرات شوند. در نتییباعث تغ

از یادارك یاسنشتر به باستان یت به حساب آورد. توجه جدیكم اهم

. اصطالح سنجش رقابتدیگر خصیصه های این تعدیل بوده است170

درون

یستمها در آغاز توسط كارول كراملیس171

مورد استفاده قرار گرفت و

لیرومفزابت بیال172

معتقد است كه با یه پرداخت. وین نظریبه بسط ا

ستم ها در باستان یتوان از مدل س یهنوز هم م بازنگری ها یكسری

167 P.Kohl 168 Guillermo Algaze 169 Post processalism 170 Heterarachy 171 Carole Crumley 172 Elizabeth Brumfiel

82

مختلف درون ین اجزایبهره گرفت به خصوص با مطالعه كشمكشها ب یشناس

ن یبرد. چن ین امر پیا گروه ها به این دسته ها و یستم و رقابت بیس

رات ییداده و منجر به تغ نظام ستم رایس و كشمكش درون یریدرگ

د.نشو یاجتماع

83

فصل هفتم

پس روندگرا( -)فرا روند محور باستان شناسي فرا پویشي

سی ستان شنا بل با لی در مقا کس العم قع ع شی بوا سی فراپوی ستان شنا با

یی ماد گرا عه ن به مطال که بود شی پوی173

شمایل سی، شنا174

مذهب و ،

ان این مشترب مهتم شناسباستان(. 1392)فاگان باورهای انسانی پرداخت

و موضوعاتی از قبیل مسائل نسل نو انباستان شناس کهند فکری معتقد

همانطور .داده بودندقرار را مورد غفلتماورای مواد فرهنگی مطالعه

به را فرهنگ نوگراباستان شناسی که در فصول قبل به آن پرداختیم،

ارائه ،ئلهو بیان مس تحقیق تاکید بر روشمثابه تطابق نگریسته و با

ی، استفاده از ختباستان شنا پژوهشهای نمونه برداری در روشهای نو،

به مطالعه مواد فرهنگی و تأکید بر الگوهای پژوهش تکنیکهای آماری

متیالد و اوایتل 1691از اواخر اما (.Hodder and Hutson 2003پرداختند )

همچتون تتوجهی بته موضتوعاتیدلیل بتی بهباستان شناسان نوگرا 1691

سان کار ان ید و اف یدئولوژیعقا سی و ا ین شنا سان ها، د ستان شنا با

نان، چراکه از دیدگاه ایرا عالقمند به این موضوعات کرد. فراپویشی

مسائل عنوان شده در مقایسه با مطالعات در زمینه سکونت بشر و طرز

بایستی همه موضوعات تحقیق و معیشت آن، نباید در حاشیه قرار بگیرد

برخی از باستان شناسان از اصطالح ضد. بر این اساس را همسان نگریست

(.Redman 1999روندگرایان در تعریف این مکتب استفاده می نمایند )

شناسی فرا پویشی، باید باستان الزم به ذکر است که برای شناخت منشاء

شناسی، نقد ادبی و همچون زبان ی غرب، در عرصه هایینتایج فکری فلسفه

. این مطلب را باید به یاد داشت که از نظر دور نداشتفلسفه هنر را

شناسی به عنوان یک نهضت نوین بازبینی در تاریخ و فرهنگ، پیش باستان

های شه شه در اندی شگاهی، ری شته دان یک ر نوان به ع خود بات از اث

ای ا نتتایج فکتری حوضتهفلسفی دنیای معاصر داشت و چنانچته در اینجت

ی ایتن جنتبش معرفتت شناستانه شناسی به عنتوان خواستتگاهزبانهمچون

چندان عجیب نیست چترا کته اصتوال معرفتت شود،باستانشناختی معرفی می

باشد. شاید بتوان گفت شناسی هیچ علمی دارای تبار مشابه آن علم نمی

ی تر به مستألهلیلیی علمی و فلسفی یا تجربی و تحهای چند سویهرویکرد

« نظام دانتایی»صفات بارز اندیشه و ی زبان و کنش های کالمی از پدیده

های هرمنوتیک فلسفی و غیتر دوره جدید بوده است. شمار کثیری از مشرب

های زبان شناختی که از ریشه و بنیاد با زبان ها و مکتبفلسفی و رشته

شانه و شتار و ن تار و نو می و گف های کال کنش یر و هم درگ نا و ف مع

ظهور مشرب های هرمنوتیک و فرا تند، محصول همین دوره بوده است.هس

توان شناسی نمی پویشی یا اصوال رویکردهای پست مدرنیستی را در باستان

. 1392ا... مالصتالحی، حکمتتحوالتی تصور و داوری کرد )فارغ از چنین ت

99).

« هرمنوتیتک » قال مفهتوم کاراترین واژه برای انت« تأویل » ی کلمه

باشد. این واژه که به دریافت قابلیت متن کمک میدر ادبیات فارسی می

توان در برخی متون تاریخی نیز مشاهده کرد که ماحصل توجته کند را می

173 Symbolism 174 Iconography

84

های حکمتی متن می باشد. به عنوان نمونته اندیشمندان ایرانی به جنبه

گردد که تأویل بتاز کر می، ناصر خسرو متذ«جامع الحکمتین » در کتاب

ی موجودات ابداعست. کو بته عقتل بردن سخن باشد به اول او و اوِل همه

پس بتر .( 119. 1393) ناصر خسرو: ی رسوالن عقلستاست و مؤیِّد همهمتحد

این اساس تأویل متن به معنای بازگشت و برگرداندن یک چیز یا موضوع

ی هرمنوتیک، بنابر دیگر واژه باشد. از سویبه شکل آغازین و اصلیش می

توجه اندیشمندانی همچون افالطون و ارسطو در اندیشه غربی نیز دارای

است که در استطوره « هرمس»باشد. ریشه واژه هرمنوتیک ای کهن میسابقه

های یونانی نام پیام آورخدایان برای آدمیان بود. به گفته سقراط،

و آدمیان، هم نیرویی آشکار سخن هرمس، در مقام میانجی میان خدایان

کننده داشت و به همین دلیل معنای آن سرراست نبود و به تفسیرهای

( اما آن جریان فلسفی 1. 1399شاهرخ گوناگون راه می داد. ) حقیقی،

که در میانه قرن بیستم زیر این عنوان شناخته شد ادامه آن سنت فکری

ا فتروریختن جهتان بینتی های میانی و همزمان بتبود که در پایان سده

یک سای کاتول تدار کلی فتن اق سش ر یر پر به ز بر آن دوران و حاکم

های بنیادی در اندیشه و نهادهای دینی در اهمیتی ویژه یافت. دگرگونی

با قدس را تاب م سیر ک باره تف سش در غرب، پر ین در صالح د نبش ا پی ج

مان بودندان پروتستان بر این گفوریت بیشتری مطرح کرد. اصالح طلب

اصولی که در سنت کلیسای کاتولیک برای تفسیر کتاب مقدس به کار رفته

بود، معنای واقعی آن کتاب مقدس را مخدوش و تیره کرده بود. به گمان

های جزمی کلیسای کاتولیک باید بته دور انگارهمتفکران پروتستان، پیش

، رها از جزم شد. فهم آن متنِ مقدس نیاز به کوششی تازه داشتریخته می

اندیشی سنتی. همزمان با این، توجه به متون فلسفی کالسیک یونانی از

جانب متفکران دوران رنسانس نیز حساسیتی جدید برای تفسیر متون پدید

آورده بود. البته حساسیت ویژه برای تفسیر متن در دوران امپراتوری

سیاسی رم -رم نیز وجود داشت. جایگاه حقوِق نوشته در نظام اجتماعی

و ناگفته پیداست داد ویژه به تفسیر متون حقوقی می باستان اهمیتی

که تفسیر، همیشه ویژگی فهم متون ادبی به ویژه شعر نیز بوده است.

-دو متفکر مهمی که در دوران مدرن بر اهمیت هرمنوتیک پافشاری کتردهشته است شان بر هرمنوتیک در دوران ما نیز تأثیر ژرف دااند و اندیشه

فردریتتک شتتالیر متتاخر175

( 1611 -1933ویلهلتتم دیلتتتای ) ( و1934 -1999)

گادامر ئورک هانس گ یدگر و مارتین ها ستم قرن بی ستند. در ه176بر

انتد. بستیاری اهمیت هرمنوتیک برای توصیف وضعیت انسانی تأکید کترده

اند کته مرکتز اصتلی گادامر را مهمترین متفکری در قرن بیستم دانسته

در .(1)همان: ره بعد هرمنوتیکی هستی انسان استاش پرسش درباهاندیش

هتای اخیتر نیتزادامه و بر این اساس آگاهی از وضعیت علتوم در دهته

رغم شتکل گیتری گردند و به تر مید هر روز تخصصیتردیبی ضروری است که

-های نوین در علم و فلسفه، به دلیل ساختار پیچیده و تقسیم بتیحوزههای کوچکتر، دیگر افراد هر اندازه هم که در ها به پارهجموعهپایان م

های علمی و در شناخت پیشرو باشند، قادر نیستند به چشم انتدازی رتبه

175 - F.D.E. Shleiermacher ( متأثر از 1934-1999: فردریش ارنست دانیل شالیرماخر ) م

یر و فردریش آست.هرمنوتیک گئورک فردریش مه176 - H.G.Gadamer میالدی در جنوب غرب لهستان و از 1611: هانس گئورگ گادامر. متولد

.شاگردان نیکالی هارتمن و مارتین هایدگر

85

جهانشمول دست یابند. عصر معاصر که عصر های عام وکافی برای ارزیابی

و ا و قطعیت هاست. اعتقادات راستخهباشد، عصر پایان تعییناطالعات می

ی ی باورهای شتکنندهظاهر شکست ناپذیر روشنفکران، نه فقط در عرصه به

علوم اجتماعی و سیاسی ) پوپر، مورن ( بلکه حتی در میدان قوانین و

ضایای بدی و ق کام ا ند. اح فرو ریخت هه ند د یز در چ می ن های عل باور

هندسی و ریاضی که به ظاهر محکمترین سنگرهای این جبهه بودند به دست

ی غیر ُاقلیدسی و ریاضیات نو به دست ختود دانشتمندان ) گتدل، هندسه

هایزنبرگ، چرچ،...( به زیر سؤال رفتند... نتیجه آن بود که علوم هر

چه بیشتر بر احتماالت تکیه زدند و علمی چون آمار که اساس کار خود

داد، موفقیتی فراوان یافت. ) فکوهی، را، احتمال و نه یقیین قرار می

(216. 1391ناصر

ها کته نقتش بستیار ی اجتناب ناپذیر معرفت! یکی از مؤلفهزبان وسیله

. اصوالً توجه ویژه و تمرکز به درک هستی انسان داردای در تعیین کننده

-بر روی زبان یکی از موارد تمایز دوران کالسیک با دوران معاصتر متییکه تاز باشد. فلسفه در دوره معاصر توانایی خود را به عنوان تنها

شناستی ایتن عرصته را عرصه هستی شناسی و انسان از دست داده و زبتان

تر کرده است. اگتر در مثتال دستت و لیتوان ستارتر، برای او کمی تنگ

های مدیدی بود که دستت ) بته عنتوان لیوان را فلسفه بیانگاریم، مدت

نای هدف و مع له به منز یوان ) کز روی ل جه و تمر ثر تو بان ( در ا ز

هایی جاه ن سی در پن شانه شنا بان و ن به ز جه بود. تو ته یاد رف ( از

وجود ساله اخیر تحوالت ژرف و عمیقی را در نوع نگرش انسان به جهان به

ی معرفت و آگاهی محض و فترا تتاریخی وقتتی دچتار آورده است. اندیشه

باید گونه آگاهی میهای الزم برای اینشود که دریابیم که ابزارمشکل می

ان اجتماعی، تاریخی و مرسومی اتخاذ شود که خود مستقل از سوژه از زب

گردد. بنابر این مداخله زبان امکان آگتاهی ی آگاهی، تولید میو ابژه

شناستان متا اندازد. به قول یکی از زبانمحض را همواره به تعویق می

گویند، متا بتا کلمته و که می یعنی بر خالف آن ،ی زبان هستیممستعمره

شویم. بتین متا و اندیشیم، بلکه به وسیله زبان اندیشیده مینمی زبان

رسد همیشه ای عمیق و پر ناشدنی وجود دارد که به نظر میواقعیت فاصله

وجود خواهد داشت و این تراژدی عظیمی است. زبانی که به عنوان یک

پدیده مادی در طول تاریخ برای شناخت ما از اشیاء و جهان شکل گرفته

» شود. آن قدر کته رابطته خود عامل ایجاد فاصله ما با جهان میاست،

تبدیل شده و به قول « مدلول دال» ی به رابطه« مدلول شیء دال

گردنتد و متا ها از واقعیت افزونتر میشود و بتنیچه بت سازی آغاز می

-متی کم ما را با جهان و خود بیگانه گیریم که کمدر سیستمی قرار می

گمان درک این موضوع نیازمنتد آگتاهی از بی .(11. 1391زم آرا ) ر کند

هتای پساستاختگرایی استت. در ی اندیشتهمطالعات انجام گرفته در عرصه

شود آوردهای رویکرد قبلی میای مختصر به یکی از دستاینجا تنها اشاره

تتر گتردد. شتود تتا معتانی ستطرهای بتاال ملمتوس)ساختارگرایان( متی

داننتد. بایتد نظام زبان تعیین کننده فرهنگ و معنا می ساختارگرایان

باشد که متواد ی معنا در اینجا از آن جهت مهم میتوجه داشت که مقوله

شناس تالشی در باشند و تبیین باستانشناسی گویا نمی فرهنگی در باستان

هتایی همچتون باشد که ناگزیر از طریق کانالجهت شناخت معنای آنها می

هتای معنتا در پذیرد. توجه به تفتاوت ختوانشوشتار صورت میگفتار و ن

های فکری مورد اشاره شناسی پویشی و فراپویشی که ریشه در نظامباستان

86

ی وجتود ی ساختگرایانهدارد، حائز اهمیت است. پسا ساختگرایان اندیشه

کننتد. بته ای و نهفته به عنوان مبنای معنا را نفی متیساختاری هسته

معنا ثابت و تعیین شده نیست بلکه همواره در فرایند ساخته نظر آنها

ها یر تعبیر ها و تعب جز تعبیر یزی نا چ گر مع بارت دی به ع ست. شدن ا

نیست. بنابر این معنایی مرکزی و اساسی در جایی نهفته نیست... هر

توان هیچیک را گفتمان اصلی هاست که نمیمتنی متضمن انواعی از گفتمان

ین هر متنی چند معنایی و چند بعدی است. تنها خواننده شمرد. بنابر ا

) بشتیریه، بخشتد متیاست که با تعبیتر ختود موقتتا بته متتن وحتدت

ایتتن موضتتوع یکتتی از اساستتی تتترین دستتتاوردهای .(93. 1396حستتین

-باشتد و اهمیتت آن در باستتانپساساختگرایان در زمینه نقد ادبی میشناستان را از های باستتانتبیین شود که تفاوتشناسی هنگامی آشکار می

هتای یک موضوع واحد، مورد بازبینی قرار دهیم. بته بیتان دیگتر داده

باشند که هر باستانشتناس فرهنگی به دست آمده از کاوش همچون متنی می

خوانش منحصر خود را دارد.

ی دوم قرن بیستتم آنچنان که در صفحات پیشین به آن اشاره شد در نیمه

-ی علوم انسانی تالش متیمیالدی به بعد در عرصه 1611د سال یعنی از حدو

های طبیعی و محیط پیرامون مورد شناسایی قترار شود تا انسان در بافت

تتوان در علتومی همچتون بگیرد. باب شدن این نگرش علمی نتوین را متی

ی سیستتم روانشناسی و جغرافیا مشاهده کرد. الزم به ذکر است که نظریه

گیترد. در ز جغرافیای نو و تحت این مشرب فکری شتکل متیها برخاسته ا

ی سیستم ها، مصادف و همراستتا شناسی نیز کارکردگرایی و نظریه انسان

شتناختی شود و در نهایت رویکردهای باستانبا این خیزش کلی انجام می

ی سیستم ها را بته عنتوان یکتی از هم متأثر از این فضای کلی، نظریه

برند. بر ایتن های فرهنگی به کار میدر تبیین پدیده ترین موارداساسی

شناسی پویشی، برهم کتنش انستان و شناسی نو یا باستاناساس در باستان

گیرد و جامعه به عنوان یک خرده محیط پیرامون در کانون توجه قرار می

شود و بر شتناخت ایتن سیستم در یک سیستم کل و متأثر از آن تعریف می

شناستی پویشتی در گردد. باید توجته داشتت کته باستتاننظام تأکید می

یابد. در این راستا به اختصار های خاص خود را میکشورهای مختلف، شکل

توان به مکاتب باستانشناسی آمریکایی، انگلیسی و اروپای قاره کته می

شود، اشاره کرد.شامل کشورهایی همچون فرانسه و ایتالیا می

نوان باستانشناسی فراپویشی در ادامه شکل شاید بتوان آنچه که به ع

هایی دانست که برختی از باستانشناستان در گتذر گیرد را ماحصل نقدمی

های فرهنگی، زمان به تمهیدات باستانشناسی پویشی در مواجهه با پدیده

ند كه وارد آورد ستند مدعي ه شي سان فراپوی ستان شنا سیار از با ب

عوض تصور مي كنند در ها . آنداردوجود نبین ماده و آرمان یتقابل

به كه چه فاوتي از آن ها مت یدگاهها و دریافت شته د سانها گذ كه ان

گر طرف دی شتند. از ست دا شته ا جود دا شته و ها در گذ یت نوان واقع ع

انسان ها در است کهاین اشان فكر بباستان شناسان فراپویشي مشر

از تفكرها نبوده است گذشته شناخت شان از مناظر بصورت یك رشته ا

، كشاورز ، فعالیت محیط اطرافشان همانندروزمره در فعالیت هایبلكه

ها تاثیر داشت. همچنین ضرور است كه بر آنها خانگي همه و همگي

و ارزش ها در گذشته نیز توجه شود. نمونه ا از ، نمادهابه سمبل ها

تاریخ سم یده آلی تب ا توان در مك مي یدگاه را ین د يا177كالینگوود

177 Historical Idealism

87

كه روندگرایان بود مشاهده نمود. نقش فعال فرد در جامعه مسئله ا

آنرا كامالً به فراموشي سپرده بودند. در نظریه سیستمیك تغییر در یك

ر اجزا سیستم مي شد. باستان شناس گیر در دییبخش از سیستم باعث تغ

؟ افراد به فراپویشي مي پرسد پس نقش افراد در این زمینه چگونه است

صورت سرباز پیاده ا تصور شدند كه دارا نقشي هنجار و یا تطابقي

در سیستم داشتند. باستان شناسان فراپویشي افراد را به صورت عاملي

در سیستم خنثیفعال توجه كردند و معتقدند كه زنان و مردان بصورت

ند. مي كرد مل ن های ع نداده ند مت سي همان ستان شنا یبا178ستند كه ه

لف فراد مخت ند و ا ئت نمای لی را از آن قرا سیر مختف ند تفا می توان

را ي ماد فرهنگ نمعا خواندن این متون مهم است که بتوان گیچگون

ند شناخت مي توا متن یك نیم: كر ك متن ف یك نا باره مع گر در . ا

معاني متفاوتي برا افراد مختلف داشته باشد و انسان ها مختلف یك

ص لف متن را ب ندورت مخت ئت کن عال .قرا طور ف ند ب مي توا عاني ین م ا

ستكار هایشود و د گار و پژوهش عالممردم ن یا ا شیاء و كرد ا عمل

می تواند برای دو نفرچیزها دیگر ممكن است درست نباشد. یك متن

مي نخواه باستا ي باشدمتفاوتدارا معاني یا غیر ما ن شناسانه و

ي ببریم. ما بایستي به بافتتوانیم به ضمیر افراد پ179توجه كنیم.

بنظر هادر بافت به عنوان مركز و ثقل پژوهش ها باستان شناختي به

مي آید به همین خاطر است كه باستان شناسي فرا پویشي به حساب

بافتي سي ستا شنا با180

عاني توان م مي نه ست. چگو شده ا عروف یز م ن

ز طریق مطالعه بافت است.؟ جواب ااز یک متن قرائت کردمختلف را

هادر181

دانشتكاه از های بارز باستانشناسی فراپویشی است کهاز چهره

تاث غاز م هادر در آ یان ید. ا صیل گرد فارغ التح بریج ستان كم ر از با

بوده شي سي پوی شناس شنا ستان ید و با یا جد تاثیر جغراف حت و ت

. پرداختشناسي در باستانفضا مطالعه ه ب نوگرایي بنام دیوید كالرك

بر كتاب تجزیه و تحلیل فضا در باستان شناسي اولین گام هادر به چاپ

هادر و اورتون می گردد. 182

تحقیقتات وستیعی در زمینته 1699در ستال

. یك نمونه از و تحقیقات مردم نگاری پرداختندتجارت بافت استقرار،

ا تبرها نقد تفكر روند گرایان در ارتباط با تجارت سنگ ابسیدین ی

شاء آن از سنگي سبز رنگ صیقلي بوده است كه اغلب تصور مي شد كه من

ولي چگونگي این تجارت بسیار مبهم بوده است. مناطق دور دست بوده

سان ستان شنا شیبا صورت پوی به جارت را ساختار ت تا ند ند بود عالقم

نمایند. رنفرو و بعضي دیگر از باستان شناسان مدلي معلومتر مشخص

را پیشنهاد نمودند كه اشكال مختلف تجارت بقایا مختلفي در محل ها

شناستان با تمام تالشی که از ستوی باستتان باستاني به جا مي گذارد.

هادر با استفاده این مکتب فکری در جهت ارائه مدل انجام شده بود،

نشان داد و از كامپیوتر مشخص كرد این نظریه تا چه حد ناقص مي باشد

یکی دیگر از در تجارت عوامل مختلفی در برهمکنش ها نقش دارند. که

ئیس بینفورد بتوده استتبندیهای لونقدهای ایان هادر به سلسله تقسیم

178 Text 179 Context 180 Contextual archaeology 181 Ian Hodder 182 Hodder and Orton: Spatial Analysis in Archaeology

88

که برای مواد فرهنگی قائل شده بود و طرح نردبان معرفتی خود را در

قستم کند. بینفورد مواد فرهنگی را به ستهادامه بر اساس آن مطرح می

. وی این تقسیم کرد Ideo technics , Social technic, Technology کنولوژیت اساسی

و در ادامته گی معرفتی نمتودهای فرهنسه وجه را به عنوان زیر سیستم

Social Technicبا نظام آیینی مرتبطنتد و Ideotechnicsکند که خاطرنشان می

متاعی و اجت -هر کتدام بته ترتیتب بتا نظامهتای حکتومتی Technologyو

باشند. طبق نظر بینفورد سه شاخه عنوان نظامهای معیشتی در ارتباط می

باشند و در گتام بعتدی نظتام ی نظام فرهنگی میشده هر کدام زیر شاخه

ای از نظام محیطی کل است. وی شتناخت نظامهتای فرهنگی خود زیر شاخه

رای کنتد و آنترا بتمعیشتی را به عنوان اولین مرحله معرفت بیان می

تمتاعی را اج -داند و شناخت نظامهای حکتومتیباستانشناسان الزامی می

گذارد، دهد. اما چیزی را که تا حدودی مسکوت میمی در گام بعدی قرار

باشند و علت این امتر آن استت کته بنتابر نظتر او نظامهای آیینی می

های فرهنگی توان بازگویی این موارد را ندارند و بر ایتن استاس داده

های مادی به اندازه کافی در مورد یک مقولته آیینتی تا زمانیکه داده

در اختیار نباشد، منطقی تر آن است که در مورد آن، ابراز نظر نشود.

ی مطالعتات آنچنان که در باال اشاره شتد نقتد ایتان هتادر کته پایته

به عنوان مثال کاری کته در -ی قوم باستانشناسی وی قرار داشتگسترده

-معطوف به این تقسیم بندی می -قبایل آفریقایی انجام داده بود میانتوان نتام بترد های فرهنگی بیشماری را میشود. از دیدگاه هادر، داده

گیرنتد. که به طور همزمان در دو یا هر سه گتروه بینفتورد، جتای متی

رغتم مشاهده کرد که یتک متاده فرهنگتی بتهتوان موارد بسیاری را می

آیینی دارای تبعات دیگری از جمله تبعات معیشتی است. داشتن کارکردی

از این رو هادر با تفکیک دقیق و قائل شدن مرز برای مواد فرهنگی به

ای که منجر به تشکیل سه گروه عنوان شتده گتردد، چنتدان موافتق گونه

ها دارای نه تن عه یک جام گی در مواد فرهن که بود قد بود. وی معت ن

و تبعاتند بلکه در مواردی شخص مصرف کننتده را ای از کارکردهاگستره

سازد. اگتر چته نیز ملزم به انجام یکسری رفتارهای ویژه و متناسب می

های انگلیسی قرار داشتت امتا انستان شناستی هادر در بستری از آموزه

های او نقتش بستزایی ی نقدساخت گرای فرانسوی نیز در شکل گیری پیکره

ی متعتالی بته تتاریخیگری هگلتی و ستوژه دارد. ساختگرایی در واکتنش

سان ثار ان شار آ پی انت سی و در لوی پدیدارشنا لود سوی ک شناس فران

ی شتناخت ای در گستترهاشتراوس پدید آمد و به سرعت موجب مباحث تتازه

گردد. به عقیده لوی اشتراوس تنها راه درک صحیح توسل شناسی فلسفی می

( 221. 1392علتی زاده، محمتدیوسفیبه ساختار اساسی ذهن انسان است. )

ها. نه از چیز ته و شکل گرف سبات هان از منا شه، ج ین اندی بق ا بر ط

توان بیرون از الگوی ساختاریش شتناخت و ماهیتت یعنی هیچ چیز را نمی

ساختاری مان صر ه با عنا سباتش پژوهش منا شرایطی از هر یز در هر چ

-ق چنین حکمی به انجا میشود، که در آن جای گرفته است. منطتعیین می

ببریم، که چیزی جز رسد که بکوشیم تا به ساختارهای نهایی و دائمی پی

بک مدی، با بود. )اح هد می نخوا هن آد کارکرد ذ هایی ساختار ن یان ب

( لوی اشتروس نیز معتقد است که از راه پژوهش الگوهای اصلی 319. 1393

ردهای آن پی برد. توان به کارکهای ذهن آدمی میساختاری فراورده

89

شتود را از دیتدگاه ایتان شاید بتوان نتایجی را که در پی اشاره متی

ی هادر، حائز اهمیت دانست. ساختار واقعیتی پویاست. قتوانین ستازنده

دهند. نه یتک بتار و الگوهای ساختاری به طور مدام به ساختار شکل می

است، شکل شدگی ای از این شکل به آنبرای همیشه. تکامل ساختار، گونه

به ساختاری گویی یا از ال بدیل ین ت ست و ا سیدن ا گر ر گویی دی ال

Transformation است... هر ساختار توانایی نظم دادن به ختود را دارد و

ها به هیچ رو نیازمند چیزی از بیرون خود نیست. متوارد در این تبدیل

ستتند و هتای ستاختاری دارای ارزش تعیتین کننتده نیبیرونی در تبدیل

توانتد شود که در نتیجه، بررسیِ ساختاری نمیمی های فرعی محسوبانگیزه

درون .(311 -) همتان محدود بماند یتا از آنهتا آغتاز شتودبه آنها

ها و تأکید بتر نقتش جامعته و کمرنتگ کتردن اجتماعی کردن علل پدیده

تأثیر محیط که از جنبه های رویکرد باستانشناسی فراپویشی است، تحت

مقوله ای که گیدنز تحت عنتوان گیرد. همچنین موارد شکل میتأثیر این

باشتد. در ایتن نماید، مشابه این نتایج متی" ساختمند کردن" مطرح می

هتای انستانی فتراهم مقوله به امکاناتی که ساختار برای تأثیر عامتل

های انسانی که باعث دگرگتونی ستاختار میکند و از سوی دیگر عمل عامل

شود.شود، پرداخته میون میاز در

تترین های بتین سیستتم یکتی از محتوریاگر به خاطر داشته باشید، کنش

ی ها بود. به بیتان دیگتر در آن نظریته متادهی سیستممباحث در نظریه

شتود و انستان تأثیرگتذارترین ها تلقی متیفرهنگی محصولی از این کنش

. انسان نیز در آنجا تحت شودعامل در شکل گیری مواد فرهنگی محسوب می

ها قرار دارد. به این شکل که اگر سیستم امری را تحمیتل تأثیر سیستم

باشتد. در کند، انسان مجاب به پذیرفتن و عمل کردن در راستای آن متی

ستان نوان با به ع که چه را که آن ست ته الزامی ین نک کر ا جا ذ این

شناسی پویشی باستان شود، جنبشی در مقابلشناسی فراپویشی نام برده می

و به مثابه تعارض با آن رویکرد نیست بلکه ارائه راهکارهایی نوین

با توجه به نقاط ضعف مشرب فکری قبلی و در جهت رفع اشکاالت در شناخت

ها توان ورود برخی واژههای فرهنگی است. بر این اساس است که میپدیده

نوان م به ع بود. شاهد ید را درآن فاهیم جد یان و م یات ا ثال در ادب

ی عاملیت اشاره کرد که نته تنهتا انستان را از توان به واژههادر می

نماید، بلکه مواد فرهنگی را نیز دیگر متأثر بودن صرفِ سیستم خارج می

های فرهنگتی، معنا در شکل گیری پدیدهتأثیر و بیبا حالتی منفعل و بی

ی رهنگی صرفًا بازنمایندهشناسی پویشی، مواد ف شمرد. در باستانبر نمی

داشتته آنکته مشتارکتی در پویتایی آن باشند، بیهای فرهنگی میسیستم

یت حائز اهم کارکردی به مواد از جن ین کری ا شرب ف ین م شند. در ا با

شتوند. در هستند و برای شناختشان تمایزی میان سبک و کارکرد قائل می

و بقای جامعه در اینجا بیش از پیش نقش کارکردی این مواد در حفظ

گیرد و مقتوالتی همچتون عناصتر تزئینتی در زمتره کانون توجه قرار می

شوند. اما در باستان شناستی فراپویشتی مفاهیم انتزاعی طبقه بندی می

سبک و شد، شاره که ا سوی ساختگرای فران سی نوع انسانشنا تأثر از م

متواد باشتند. شتکل گیتری کارکرد مواد فرهنگی، توأمان مورد توجه می

فرهنگی دیگر حالتی منفعل ندارد بلکه این شکل گیری، معنادار صورت

پذیرد. معنای مواد فرهنگی ارتباط مستقیمی بتا بتافتی کته در آن می

گیرند دارد. معانی بسیار پویایند و همچون ساختارهای انستانی شکل می

90

-های انسانی دچار تغییر از درون متیی عاملکه در طول زمان و بواسطهگردند. این نوع نگرش به جوامع انسانی علی شوند نیز دچار دگرگونی می

تتر بته رابطته رغم قائل شدن پویش برای این جوامع با نگاهی تکمیلتی

شی نوان فراپوی با ع ست و مراه ا مون آن ه گی پیرا مواد فرهن سان و ان

ویژگی باستان شناسی فراپویشی را می توان بصورت زیتر شود. شناخته می

:ه کردخالص

رد نظریه حد وسط بینفورد. .1

عقاید، آراء و سمبلها مردم نقش مهمي در فرهنگ داشته و .2

ب قط ستي ف سته ه نبای ني نگری حیط بیرو با م طابق نوان ت ع

باستان شناسی فرا پویشی دیدگاه سیستمیک فرهنگ را شود.

نماید. رد می

عمل. ازرد دیدگاه ثبوتي علم و جداساز نظریه .3

در درون خودش دارا نظریه است.داده اغلب .4

تفاسیر اغلب هرمونتیك مي باشد. .1

كه .9 سیم مي ر جه ین نتی به ا پردازیم یز ب سیر چ به تف ما تي وق

كرده ستفاده نه از آن ا ساخته و چگو نرا نه آ شته چگو سان گذ ان

است.

یده .9 سم و ا بین ماتریالی بل مان )تقا ماده و آر بین بل رد تقا

آلیسم(.

ستان شنا .9 تب با گاه مک شمول ن هان قوانین ج بر شی سی فراپوی

را مردود می شمارد. انتقادی دارد و آن

باستان شناسی فراپویشی بر شفافیت شیوه های علمی تردید داشته .6

و آنرا مورد نقد قرار می دهد.

باستان شناسی فراپویشی قانون تطور عمومی .11183

و تطور عام و تطور

خاص را مردود می شمارد184.

رسند را نصه ظهور میی که بعد از باستانشناسی پویشی به مرویکردهای

باستان شناسی انتقادی توان در سه گروهمی185

، راهبرد تبینی 186

و

باستان شناسی اجتماعی فرا پویشی187

برشمرد.

183 Evolutionary generalizations 184این است که در میان جوامع انسانی جوامعی بوده اند که از نظر ابعاد و پیچیدگی سازمانی رشدی تکامل و یا تطور اختصاصی منظور از

و یا اینکه فاقد یک ذخیره اطالعاتی فرایندی بوده اند. اگر به سیر تطور جوامع انسانی نگاهی داشته باشید برخی از آنها نه تنها دارای نداشته

حالت ایستایی بوده اند بلکه سیر قهقرایی داشته و حالت رکود پیدا کرده اند. همچنین برخی از جامعه شناسان برای مشخص کردن تحوبت و

ات خاص هر جامعه یا گروه معینی از جوامع اصطالح تکامل اختصاصی را برگزیده اند. تجربی185 Critical Archaeology .های تفکرات کارد مارکس است که در کشور انگلستان و در میان متفکران فلسفه تفکر انتقادی یکی از خوانش

گیرد. از مباحث محوری در آنجا این است که ناسان مورد استفاده قرار میشگیرد و برخی از نتایج فکری آنان توس باستانتحلیلی شکل می

پردازد. از سوی دیگر به اجتماعِی روز به باستان شناسی می -های سیاسیداند و متأثر از جریانباستان شناسی را به مثابه یک پروژه سیاسی می

های فرهنگی و جوامع گذشته را ند و تأثیر ایدئولوژی باستانشناس، در تبیین پدیدهکشناس و تأثیری که از جامعه پذیرفته، اشاره میذهنیت باستان

گردد.یاد آور می186 Interpretive Approaches باشد. در این نگرش هیچ گونه تمایزی بین شناختی، تأکید این رویکرد میی شکل گیری معرفت باستان. نحوه

شناسی که در درون شناختی را جدای از محی باستانشوند به این معنا که تولیدات تفکرات باستانمیمباحث باستانشناختی و باستانشناسی قائل ن

توانند سیاسیون و دیگر اقشار ، مخاطبان باستانشناسی که میCritical Archaeology دانند. در اینجا هد همچون رویکرد آن قرار دارند، نمی

ی ایجاد ارتباط بین این دو قشر مورد بررسی قرار تظارات بخش غیر باستانشناس از باستانشناس و نحوهاجتماع باشند، مورد توجه است. یعنی ان

گردد که چیدمان آن تالشی برای شناسان و قشر غیر باستانشناس مطرح میها در این مقوله به عنوان فصل مشترک میان باستانگیرد. موزهمی

ی باستانشناسان در معرفی گذشته فرهنگی است. یشههای اندایجاد ارتباط و بیانگر خاستگاه

توان ی مادی است. این مطلب را میشود، چگونگی توان نگارش گذشتهیکی از سؤالهای عمده و اساسی که در این نگرش به آن پرداخته می

موارد اشاره شده، یعنی هد شیء و هد متن، توان به متن برگرداند؟ ناگفته پیداست که هر کدام ازاینگونه مطرح کرد که یک شیء را چگونه می

باشند. نیز ناتوانایی متن در بیان برخی از حابت و احساسات کامالي مشهود های منحصر به فرد میذاتند و دارای خصلت به موجودیتی قائد

91

-های مواد فرهنگی میتوجه خاصی به پویاییباستان شناسی فراپویشی در

هایی را فعاالنه در واد نقششود که این مشود و بر اساس آن بیان می

پردازند. برای مواد فرهنگی در کنند و به ایفای نقش میجامعه قبول می

شوند که شامل ابعاد نمادین خاص باستانشناسی فراپویشی معنا قائل می

ی فرهنگی است که پس از دریافت انسان، باعث و کارکردهای خاص یک ماده

گردد. در ادامه بر این ماده می بروز انطباق میان رفتار انسانی و آن

گیرند، گردد و نقش بافتی که مواد در درون آن شکل میمعنا تأکید می

شود. باستانشناسان فراپویشی معتقدند به همان نسبت که یک پر رنگ می

ی فرهنگی نیز گردد، هر مادهمتن ادبی باعث شناخت بخشی از فرهنگ می

ی ید توجه داشت که در اینجا مادهمعّرف بخِش دیگری از فرهنگ است. با

فرهنگی بازنماینده بخشی از یک فرهنگ ذهنی نیست بلکه بخشی از خود

فرهنگ است. انسان، مواد فرهنگی و متن پیرامون سه جزء از یک ترکیب

تر محیط فراخدهند. به بیان دیگر دنیای انسانی را در یک را تشکیل می

-ی این سه جزء میدهندهسبب و قوامساختارهای اجتماعی، م دهند.شکل میاند اما رفتار انسان را باشند و اگر چه خود به دست انسان شکل گرفته

کنند.ای محدود مینیز به نوبه

باستانشناسی پویشی تالشی برای قانونمند کردن و علمی نمودن

هایی که پیروان آن مکتب فکری در نظر باستانشناسی بود. یکی از تالش

سازی معانی آنان بود. این تالشی ها و همسان، وضع برخی واژهداشتند

ی بود که برای ایجاد معانی صریح و خارج نمودن معانی ضمنی از دایره

تبیین از طرف باستانشناسی پویشی انجام شد. در ادامه نقدهایی که از

شناسی فراپویشی به این امر وارد گردید، اشاره به تأثیر سوی باستان

باشد. این دسته معتقد بودند که ها میامروزین در خلق واژهشرایط

تضمینی برای معنا و کاربرد مشابه از سوی جوامع گذشته در مورد

های ابداعی امروزین، وجود ندارد.واژه

های هایدگر در این بخش باعث توجه به نقش فعال نفوذ اندیشه

شد. به این معنا باستانشناس به عنوان جزئی از گزارش باستانشناسی

های باستانشناسی که در اینجا گریزی از وجود پیشفرض در ارائه گزارش

نیست. شخص پژوهشگر هرچند متأثر از فرهنگ علمی تجربه گرایی قرن

نوزدهم میالدی برای رد درگیر بودن خود از نوشته تالش نماید، اما

دارد. ایان نماید پیشفرض نهمچنان با این مسئله مواجه است که فرض می

هادر در این مبحث اشاره به تالش باستانشناس برای شناخت از خود به

مثابه یک مؤلف و بیان آنها در گزارش دارد. البته این دیدگاه متأثر

باشد. کالینگوود که یک مورخ از کالینگوود و رئالیسم تاریخی آن می

رسانند، تالشی در ها به انجام میو فیلدها شناسی که ارائه گزارش خود را با نمایش عکساست. ظهور رویکردهای غیرنوشتاری در باستان

ها در تبدیل یک متن مادی به یک متن نوشتاری است.ت جبران کاستیجه

187 Post Processual Archaeologyهزید شاید بتوان گردون چایلد را ب. اگر بخواهید به ادبیات مويوعی این رویکرد باستانشناسی بپردا

مند بودن، معنادار بودن مواد فرهنگی و یا ی مشابه این رویکرد است. مفاهیمی از جمله بافتادارای اندیشهعنوان یکی از متفکرانی دانست که

تری به آنها اشاره شده تأثیرات وارد آمده از طرف مواد فرهنگی بر انسان از جمله مواردی هستند که در باستانشناسی سنتی به شکل ابتدایی

ای که توس ایان هادر انجام شد، در باستانشناسیارکسیستی مکتب انتقادی فرانکفورت و همچنین مطالعات قوماست. اما در ادامه تفکر نئوم

باستانشناسانه در ادامه مورد نقدهایی از سوی همین مکتب قرار گرفت و در شناسی سهید هستند. اگر چه مطالعات قومتشکیل این مشر باستان

حد یک روش باقی ماند.

92

ر یعنی انگلیسی است خود نیز تحت تأثیر سنت هرمنوتیک پیش از گادام

کوشد تا از اشد. وی در خوانش یک روایت تاریخی می شالیر ماخر می

ذهنیت از پیش خود فراتر رود و به بیوگرافی راوی متن و شرایط

ای که نویسنده در بستر آن قرار داشته نزدیکتر سیاسی –اجتماعی

های شخص گردد. بر این مبناست که ایان هادر به شناخت پیش انگاره

نماید و بر جداسازی آنها از متن و یا شناخت تأثیر اره مینویسا اش

کند. یکی از راهکارهایی آنها بر متن و روابط بینا متنی تأکید می

که برای رفع این مورد پیشنهاد شده است، سپردن امر واژه سازی به

دست فعاالن باستانشناسی بود. این امر باعث گرایش برخی از

آنان به باستانشناسی پست مدرن شد. باستانشناسان و پیوستن

فراپویشي -علي رغم انتقادات سازنده باستان شناسان پسا روندگرا

بایستي اذعان نمود كه آمیزه ها اینان بیشتر بر نفي مكتب

مانند پست مدرینزم ها خود فاقد الگو و مكتب بوده و هدگرایان رون

یه ها نقش داشتند روندگرایان بیشر در نفي یك فرض-خاصي هستند. فرا

تا اثبات آن. یكي از معضالت باستان شناسي فراپویشي این است كه

باستان شناسان جوان را بر سردوراهي تخقیقات قرار مي دهند، چرا كه

خودشان در بسیار از پژوهش ها جار جایگاهي ندارد. به همین خاطر

نفرو به برخي از باستان شناسان همانند فالنر و به خصوص كولین ر

فرایند پرداختند كه تركیبي از باستان -طرح باستان شناسي ادراكي

شناسي روندگرا و فراروندگرا مي باشد.

باستان شناسي فرا روند گرا هیچ گاه نتوانست همانند که نتیجه این

باستان شناسان نوگرا دهه شصت و هفتاد میالد انقالبي در تفكرات

یا با اقبال عام مواجه شود. امروزه در باستان شناسي ایجاد كند و

دنیایي بسر مي بریم كه دو جنگ بین الملل و جنگ سرد را پشت سر

گذرانده و به سو دنیا جدید گام نهاده كه تحوالت همه جانبه ا را

در همه سطوح جوامع انساني دربرخواهد داشت. بي شك باستان شناسي و

در تفكرات باستان شناسي خواهند جریان آزاد روز اطالعات نقشي پویا

داشت و به نظر مي رسد نسل آینده در طرح نظریه ها جدید راهي نو

در پایان باید اشاره کرد که بر خالف باستانشناسیِ خواهد پیمود.

-ی پرسشها میفراپویشی که شامل تعدد و تکثر ذهنیت و گسترش دامنه-ار متفاوتی متجلی میباشد، باستانشناسی پست مدرن با رویکردهای بسی

ی سابقه این گروه، خارج نمودن علم از حیطهشود. یکی از اقدامات بی

های مارتین هایدگر در این جنبش بسیار باستانشناسی است. نفوذ اندیشه

رنگ است و کتابهایی همچون سرآغاز کار هنری و هستی و زمان از پر

انسیالیستی از های اگزیستتأثیرگذارترین کتب در شکل گیری خوانش

باستانشناسی است. باستانشناسی در این بینش به عنوان یک رویکرد

شود و برای علمی بودن یک گزاره، تنها اشاره هنری مطرح و تبیین می

به واقعیتی بیرونی و ماحصل تجربه بودن، کافیست. با این اقدام این

ها به گراکند که حیطه علم را به آن شکل که اثباترویکرد تالش می

وار محدود نموده بودند، فراتر ببرد. احساسات گیریهای ریاضیاندازه

ها بیافزاید و آنها را نه ی تبییندرونی و شهودهای درونی را به بدنه

گراها، بلکه مکمل آنها معرفی نماید.تنها هم ارز موارد اثبات

93

94

فصل هشتم

188یادراك یباستان شناس

است كه ید باستان شناسیجد یهااز شاخه یكی یاكادر یباستان شناس

تا اند یم یسع ند هایك گ یشه مواد فرهن ساس ستان را برا مع با یجوا

است پرسش های مهم این از یكیمانده را مورد مطالعه قرار دهد. یبجا

؟گذشتت پرداختت یچه كه در ذهن مردم متتوان به مطالعه آن یا میكه آ

وشیاری انسان را بر پایه بقایای مادی و ه آیا ممکن است شعور، فکر

مود؟ سازی ن سی و باز شناختی برر ستان مدارک با ثار و مدر آ نه یچگو

ن گذشته و یق بیعم یپرداخت كه گسست یادراك یتوان به باستان شناس

مان تداوم ز جود دارد و ستخوش تغن یب یحال و حال د شته و یگذ رات ی

س ادراکی چیست و موضوعات باستان شناسیدیگر اینکه شده است؟ یعیو

مورد عالقه آن کدام است؟ آیا باستان شناسی ادراکی شاخه ای جدا از

می سی ستان شنا نه با لی نگرا شی ک که بخ یا این ست و سی ا ستان شنا با

را به ذهن بسیاری از باستان شناسان هایی از این قبیل پرسشباشد؟

شغول ست. خود م ندکرده ا یز همان خی ن ند فرویز بر د یگمو189قد معت

تتر مشكل تر، دهیچیار پیند ذهن انسانها بسیكه درك ما از فرآ بودند

درست است ا یآ. اصوالُ میكن یكه ما تصور ماست یزیچ ق تر از آنیعم و

ها ا انسانیآ م؟یها داشته باش ق به تفكرات انسانیعم یكه ما نظر

گ هایس یدارا یهم ك یستم ب یادرا شابه ستندهم ه م كسیو ه به ع ا

باشد؟ یمادراکات جوامع انسانی بسیار پیچیده

اندر تعریف باستان شناسی ادراکی آقای تعریف باستان شناسی ادراکی:

کنت فالنری و جویس مارکوس190 آنرا اینطور تعریف نموده اند:

باستان شناسی ادراکی عبارت است از مطالعه تمامی جنبه های فرهنگ"

هن ان یده ذ که زائ ستانی سی های با تی شنا چون گی قوالتی ست، م سان ا

که در ورای چه یت آن مذهب )ماه تی(، ندی گی قه ب صیف و طب )درک، تو

م عت لوژیی طبی یده ئو جد(، ا که گن شهایی سفه، آداب و ارز صول، فل )ا

شیوه گاری ) قش ن ند(، ن می یاب سازمان ها لب آن سانی در قا مع ان جوا

ارزشهای انسانی ی، یاهایی که جنبه های مختلف جهان، مسایل فوق طبیع

ند می آی مایش در به ن ها را که (در هنر شکلهایی گر مامی دی ، و ت

هنجارهای دینی و نمادین انسان در مدارک باستان شناختی بر جای می

. "(69صفحه ، 1396)فالنری و مارکوس ماند

که باستان شناسی جدیتد بتاب گشتت توجته عمتده باستتان 1691از دهه

سائل به م سان فراز و شنا یل ضوعاتی از قب ستقراری و مو صادی و ا اقت

نشیب های جمعیت، تغییر الگوهای استقرار، خاستگاه کشاورزی و آبیاری

و بهره برداری انسان از زمین و گیاهان و جانوران معطوف گشت. این

سته از بوتبد سان ث ستان شنا ند یا قادر یبه دو دل ماكه معتقد ل

یکتی .یمبپرداز جوامع باستان یشه هایدكه به مطالعه انبود یمنخواه

در یزید كه چه چید توانست بفهمیج وقت نخواهیه یاز منظر علماینکه

188 Cognitive archaeology 189 Sigmund Freud 190ترجمه 1396کنت فالنری و جویس مارکوس توس آقای دکتر عبدی در کتا "باستان شناسی نظری" در ساد باستان شناس ادراکیمقاله

گردیده است.

95

م فراد هان ا شت و ا یاذ تر از یگذ قوالت فرا هاین م هارچوب م چ یعل

یرا مطالعه م یانسان ی از جوامعباستان شناس اعمال دوم اینکهاست.

د سنگ و استخوان در دو بعد زمان همانن یباستان یایكند كه بصورت بقا

روند گرا ما فقط باستان شناس به نظر یک مانده است. یو مكان بجا

آنها و ییایرات پوییگذشته، تغ یفرهنگ یستم هایقادر به مطالعه س

ندارد كه یج ضرورتیو ه یمباش یم یعیط طبیمح ق انسان باگی تطابچگون

. رجوع به اهمیت بپردازیمبه موضوعات کم و ات مردم یبه مطالعه ذهن

است. یادیار زیبس یخطاها یداراو درک ادراکات انسانها یعوامل ذهن

این دسته از باستان شناسان که به اثبات گرایی اعتقاد داشتند و در

بر با شتر ند بی سان بود ستان شنا گر با سرآمد دی شناختی ستان روش

وده سیستم های و معتقد بودند که شال شناختی اقتصادی تاکید داشته

دهد. های اقتصادی تشکیل می فرهنگی را فعالیت

یمشرب فكر یعملكرد -یشیپو یباستان شناس یت هایبا توجه به محدود

ستا یینو نام با كه ب كرد هور نود ظ شتاد و هه ه طول د س ندر یشنا

ك عروف یادرا شتم که . گ ستند قد ه سان معت ستان شنا سته از با ین د ا

ستی راه ف بای ندهایی یا ها و فرای ید، باور شها، عقا توان ارز تا ب ت

مطالعه را سازد ادراکی را که انسان را از دیگر موجودات متمایز می

یدر اصل وفادار به باستان شناس ین مكتب فكریكه ا یدر حالنمود.

ز یرا ن یشیپو-فرا یباستان شناس یاز راهبردها یبعض یاست ول یشیپو

م رفت كه اگر ادعا یراهه نخواهیبه بمورد استفاده قرار داده است.

س ستا ن شنا كه با ك یشود س یبیترك یادرا ستان شنا و یشیپو یاز با

ح داشته تا بر ید بر تشریتاك یادراك یاست. باستان شناس یشیفراپو

ص صرف. یتو سانف ستان شنا سته از با ین د كه ا ند صرار دار ها ا نه تن

ض میفر ها شند ب یدارا یستیبا یه هارچوب با كچ كه ال ند ن یه معتقد

یباستان شناس یاز تفاوتها ی. بعضر باشندیش پذیآزما یات بابستیفرض

ر است:یبصورت ز یو عملكرد یشیپو یبا باستان شناس یادراك

ه.یجوامع اول یك و ادراكیسمبل یت جنبه هاید بر اهمیتاك .1

) همانند در درون جامعه یدئولوژیاعتقاد به نقش فعال ا .2

افكار فرد یرو یدئولوژین صورت كه ایبه ا ،(دیجد یستهایماركس

د ین مسئله تاكیو و زابرو به اگذارد. مثاًل رنفر یر میتاث

ن یپرستش را در ب یم مذهب و رفتارهایتوان یداشتند كه ما م

ن راهبرد یب یم و اصواًل تقابلیمطالعه كن یشواهد باستان شناس

وجود ندارد. یادراك یو باستان شناس یعلم یها

روزمره دارد. افرا د و جامعه یدر زندگ ینقش فعال یفرهنگ ماد .3

نقش مكمل یسازند و فرهنگ ماد یخود را م یاجتماع یت هایواقع

ن ساختار دارد.یرا در ا

یستیبا یاست كه م یدر درون جامعه موضوع یداخل ینقش كشمكشها .4

عالقمند شهیهمنبز ستها یركسما .ردیبطور كامل مورد توجه قرار گ

.بودندباستان شناسی در یحثاتامبن یك چنیه طرح ب

باستان شناسی ادراکی استفاده های در بین پژوهش هایی که از رهیافت

دو ضمن توان به مقاله معروف فالنری و مارکوس اشاره کرد. این می شد

افرادی باشند که باستان شناسان بایستی مراقبکه تاکید بر ابن نکته

96

، رشته ای که نه کار میدانی را را رواج ندهند باستان شناسی دفتری

جای ر آن خیالبافی های ذهنیهای موشکافانه و د طلبد و نه تحلیل می

چنین باستان شناسی ادراکی مه. تحقیقات باستان شناسی را نگیرد

هد می خوا اسی جدا نماید و اگرنبایستی راه خود را از باستان شن

فظ کند باید بخشی از باستان شناسی خود را ح اصولی بودن و علمی بودن

باقی بماند. اگر باستان شناسی ادراکی راه خود را از باستان شناسی

کار آنرا به جدا کند دیری نمی گذرد که افرادی بی کفایت و دغل

وضوع باستان شناسی دو چهار م کاره ای بدل می کنند. اینمبازار

ر مقوالت تبته بیشال که ات خود کنجانده اندمطالع ادراکی را در

که است ن چهار پارامتردر حد و اندازه همینیز باستان شناسی ادراکی

. عبارتند از: گیتی شناسی، مذهب، ایدئولوژی و نقش نگاری

ف كرده یطور تعر نیا را یشناس یتیو ماركوس گ یفالنر :یشناس یتیگ

ها و ، اجزا، مولفه یتیگ یا فلسفه خاستگاه و ساختار كلیه یاند: نظر

چون فضا، زمان و ییها تغییرن مربوط به میژه قوانی، بون آنیقوان

افته بر مذهب یچگونه سازمان یتینكه گیعلت و معلول، تصور مردم از ا

(. در 111ه ، صفح1396و ماركوس یر دارد )فالنریآنان تاث ینیو جهان ب

كه چگونه تصور توان اشاره كرد یمبه دو نمونه یشناس یتیكاربرد گ

یریآنان تاث یو استقرار یستم اقتصادیس بر یتیاز گ یمردم باستان

ان باستان یان و رومیونانید یك نمونه مربوط به عقایق داشت. یعم

ان یخدا یتهایرا حوزه فعال یعیحط طبیست میان باستان زیونانیاست.

ماوا یعت وحشیدر طب یزد بانوان فراوانیزدان و ایدانستند و ا یم

موسوم به آلسوس را دست یشه هایان باستان بیونانیجه ینتداشتند. در

ونان باستان ی ین دوره دولت شهرهایشمردند. در ا یزدند و مقدس م ینم

شه ها هرنوع قطع درخت به یاز ب یو در برخ از جنگلها مواظبت نموده

یان باستان برخوردیروم ها یونانی. برخالف ندبودکرده شدت ممنوع

شه ها ینكه به قطع درختان بیلها داشتند و بعد از اانه از جنگیسودجو

خواندند تا با یم ییكردند و دعا یم یرا قربان یپرداختند خوك یم

شنه آن ماوا یرا كه در ب ییزدبانویا ایزد یحه دار شده ایاحساسات جر

ط یست محید زیب شدیباعث تخر یكردین رویك چنیتام بخشند. یداشت ال

ده بود. شدر روم باستان منطقه

یند: مجموعه اف كرده اینطور تعریو ماركوس مذهب را ا یفالنر مذهب:

به نیاز عقا كه شر یهاوریا نیرو ید م یفوق ب بوط ن یشود. ا یمر

د از آنان اطاعت كرد. یاند و با یتیگ یا فرمانروایروها خالق و ین

سان مع ان صاد جوا بر اقت مذهب قش باره ن ضاع یم یدر به او توان

ن مطالعات نشان یاشاره كرد. ا یالدیه میاول یهند در سده ها ینبازرگا

بط باز یم بر روا مذهب نه كه چگو هد قه ا یگانرد عادالت منط آن یو م

تاث ند مان ه شگرفیز جا یر ستان از ا یبه هاد. دا كه ین ست قرار ا ن

روم یاز امپراطور گرانبها را یروم صادرات فلزها ن امپراطوریوسپاز

ن زمان یهند شد. در ا یو باعث اخالل در بازار طال كرد به خارج ممنوع

به ن منابع طال روبرو بود. اولینه تامیدر زم یگریهند با دو مشكل د

به پا مشکالتی ن باختر ین در سرحدات سرزمیر كوچ نشینكه عشایعلت ا

آمد بسته بودند. از یم یبریهند را كه از س یراه طالو كرده بودند

ن یچ یایر جنوب دری، جاوه و جزایره مالزیشبه جزدر طال گرچه یطرف

97

س لیز اریب بود و لت ا یاد نیبه ع مذهب برهم كه در نان ین ماس موم ت

ن ندر یبا غ یبرهم میه نده لوده كن ست یان را آ نان دان لذا برهم

ر پاك به یغ یپرداخته و به تجارت با قوم ها یانوردینتوانستند به در

ند. ضعیاپرداز جا ین و تا آن مذهب بودت كه شت مه دا ند یادا سم در ه

نداشت و ییمعنا یو نژاد یمذهب یبرتر ییدار گشت. در مذهب بودایپد

مناطق خاور دور به بازار یل طالیسد باعث شد كه ین جدیظهور د لذا

ند گردد و ه نه ند روا ساكنان یانوردیق دریان ازطریه با جارت به ت

ره بپردازند. یو غ یایمالز

نطور یتوان ا یرا م یدئولوژیو ماركوس ا یز منظر فالنرا :یدئولوژیا

عه ایتعر كرد: مجمو ساطیاز عقا یف كه ید، ا ها ضت، یر، و نماد ك نه

یباستان شناسان یكند. تمام یرا مشخص م یا گروه اجتماعینهاد، طبقه

شكل گیكه فرا مع یریند قاتیجوا م طب قرار عه مورد مطال ند یرا ده

نه یدمن در زمیدارند. مطالعات جاناتان فر یوژدئولیبه ا یكرد خاصیرو

برمه و یها نامبرده در كوهنه است. ین زمیدر ا یمثال خوب ینگار قوم

را انجام داد. یقات مردم نگارین معروفند تحقیكه به نام كاچ یمردم

را تجربه كردند یطبقه به طبقات یگذر از جوامع ب ین جوامع چگونگیا

امان نماند. یرات بیین تغیز در چرخه این یدئولوژین این بیو در ا

در یر در اوضاع اجتماعییدهد كه چگونه با تغ ین مطالعات نشان میا

جامعه یتن معنا كه وقیبه اشود. یر حاصل مییز تغیجامعه ن یدئولوژیا

به ا صورت رت مد یب ندانها یكی در آ ل یاز خا به یمح ستا را روح رو

كه شداست به همان خاندان منتقل یرب ین ترتیآورد. بد خود در انحصار

در كنترل روستا را ینهایزم ید كه تمامیرس یم یتبارش به همان جد

مشتدا گام ارواح می. در ه یتغ یونین هن ندر ی قوان کرد طابق نیو م

ش یویدن قع خاندانیند. در ادرتبه دار ده، یاست رسیكه به ر ین موا

ق واسطه ین طریو بد کردهمنتقل ینویس ارواح میخود را به رئ یاین

د. ش یعین جامعه و جهان ماوراء طبیب

یا نگاشتن نقشیر كردن نق یك سو به معنیاز ینقش نگار: ینقش نگار

دوم یشتر معناین روزها بیل نقوش. ایتحل یگر به معنید یاز سو است و

گار قش ن گار ین قش ن ظور از ن ست. من شهیتحل یا مردم ییال رو كه ست ا

یشناخت یتیا گیك، یدئولوژی، ایاسی، سیم مذهبیمفاها یا یباستان اش

و ماركوس معتقدند كه اگر منابع یفالنردهند. یرا در هنرشان نشان م

ا یتت، متتذهب، یشناستت یتتتیدر بتتاره گ یخیمكتتتوب و تتتار یو اطالعتتات

است. اما یعلم یلیم، آنگاه تحلیار بدانیمردم باستان بس یدئولوژیا

در حد ی" به مبحثیست "نقش نگاریدست ن در یاگر اطالعات یدر موارد

ستانها م یلیتخ یدا نگ ین قبیشود. در ا یبدل نر فره موارد، ه ل

یسنده تصورات ذهنیشود كه نو یاز جوهر مبدل م یبه لكه ا یباستان

باستان شناسان توانستند از یند. در معدود مواردیب یخود را در آن م

گاریطر قش ن فاه یق ن مذهبیبه م سی، سیم مع یشناخت یتی، و گیا جوا

نارس در یبه طور مثال مطالعات لرا استخراج كنند. یباستان اطالعات

ن ین كارها در ایاز جالب توجه تر یمركز یكایآمر ینه هنر باستانیزم

ست.یزم عات ل نه ا هایمطال ساس داده ع ینارس برا برخالف یواق بوده و

سان م یك عا توان ز یكه اد ند از س یشناخت ییابیكن سیب یار حسا

مطالعات نقش نگارانه را به بار ین نمونه هایبرخوردارند و اسفبارتر

قبور یداده هابه یمطالعات نقش نگار ینارس برایخانم لآورند. یم

98

د كه به یپاناما را برگز یاالت مركزیدر ا یمكشوفه از محوطه باستان

گورها ن یخ استقرار ایتارن( تعلق داشت. یجوامع خان ساالر )حاكم نش

د كه یرس یم ین آنها به زمانیدترید و جدیرس یم یالدیم 1111تا 111به

ش از چهار یل هاینارس در تحلیلدند. یبه پاناما رس ایاسپانسپاهیان

( متدارك مكتتوب 1دسته از مدارك استفاده كرده بود كه عبارتند از:

جود در ( اطالعات مو2در باره جوامع خان ساالر پاناما در قرن شانزدهم

یم یحاره پاناما زندگ یكه در جنگل ها یجانوران یباره تنوع گونه ها

كته یدر باره بافت گورها و ظروفت یباستان شناخت ی( داده ها3كردند

یكه بتررو ییه هایا نقش مای( تنوع موضوعات و 4دا شده و یدر آنها پ

نقش داشتند. یظروف سفال

ن یب یدیانزدهم جنگ و رقابت شددهد كه در قرن ش یمدارك مكتوب نشان م

ساالر در گرفته بود و دامنه ا و یزین رقابت در رنگ آمیجوامع خان

كردند از نقوش یم یز كشانده شد و خانها سعیبدن ن یرو یها یخال كوب

مركز پاناما بر یسبك هنرن بعنوان سمبل قدرت استفاده كنند. ینماد

ظام ن ین ها تك یغ قش میاز نماد شت و از ن هایاه دا یبرا یجانور یه

نارس با یل ین رهبردیك چنیبا گرفتند. یشجاعت و تهور بهره مان یب

عه ن هایامقش مطال به یسفال، و د یرو یه ست رت ها توان گر داده

را مورد مطالعه یمركز یكایجوامع ساكن در آمر یدئولوژیو ا یاجتماع

قرار دهد.

س زیادی به باستان شناسی ال فالنری و مارکوس با دقت و وسواح با این

ادراکی نگریسته و معتقدند که رهیافتی را نمی توان یافت که به

اندازه باستان شناسی ادراکی برای دغلکاری، خیال پردازی، شارالتان

ه باشد. بعید است باستان تشزی و کهالت ذهنی امکانات مهیا داسا

ا نمونه های بتواند نمونه ای تقلبی از مواد گیاهی بسازد ام یشناس

بینیم که مذاهب، ایدئولوژی و گیتی شناسی های خیالی میفراوان

ته اند. ن شناسی ادراکی به معرفی آن پرداخگروهی تحت عنوان باستا

های الزمه باستان شناسی اقتصادی کاری زیاد و طاقت فرسا شامل بررسی

فانهمیدانی، کاوشهای گسترده، الک کردن و شناورسازی، شناسایی موشکا

باستان شناسان ادراکی بقایای گیاهی و جانوری و غیره و ذالک است.

ند و راهی میانبر را راند صبر و حوصله کارهای سخت میدانی را

برگزیده و به جای زحمت به استعداد، بینش و ذکاوت نیاز دارند، چون

از موهبتی ویژه بهره مندند که دیگران از آن محرومند. با این اوصاف

بخواهد به باستان شناسی ادراکی بپردازد بایستی ژوهش گریپاگر

اطالعات فراوانی از جنبه های مادی و اقتصادی و اجتماعی و غیره

طور مناسبی وارد ادراکات شود. اما اگر ه داشته باشد تا بتواند ب

زمانی که اطالعات زیادی در دست نیست همانند دوره نوسنگی بازسازیها

های همین بازسازی ای خیالی خواهد انجامید وبیشتر به داستان ه

خیالی است که هر پیکرک گلی را به یک الهه باروری و هر قلوه سنگ بد

ریخت را یک سنگ مقدس بدل میکند. گرچه فالنری و مارکوس به باستان

که ایندو سعی نمودند که شناسی ادراکی پرداختند ولی باید توجه نمود

درکی از کاربری محیط زیست و تاثیر مذهب از رهیافتهای ادراکی نیز

بر بازرگانی و تاثیر ایدئولوژی بر شکل گیری رتبه بندی اجتماعی

سفانه در ایران باستان شناسی ادراکی به بدترین نحو ابپردازند. مت

99

دانند از معرفی شده است و بسیاری که خود را طرفدار این مکتب می

جز مانده و آنهایی که تا بحال رویدادهای فرهنگی جوامع گذشته عادرک

ادعای باستان شناسی ادراکی را نمودند تا بحال نتوانستند کار

تحقیقاتی مناسبی را انجام دهند که در آن بطور عملی مواد فرهنگی را

از بعد باستان شناسی ادراکی تفسیر کنند. بهرحال باستان شناسی

است. ادراکی در ایران مد شده و تنور بدون نان آن گرم

نر ها یبرخالف فال پژوهش ستان قش ز یدر انگل فرو ن عد یادیرن ل یدر ت

ییرنفوو راهبرد نوداشت. یادراك یانتقادات در نسبت به باستان شناس

Ancient mindمتردم باستتان كته تحتت عنتوان شه و فكریانددر مطالعه

یادراك یتوان به آن باستان شناس یان نهاد كه میمعروف گشت را بن

یم وز نام نهاد. رنفرین (یشیپو- یادراك یمحور )باستان شناس-وندر

یادراك یباستان شناس یبرا یغن یعصرباستان منبعد هنر و نوشتار یگو

فاقد ین مسئله كه شناخت ادراكات جوامع انسانیرنفرو با درك ااست.

كاریادب سختیچیپ یات به س یده و خود عات ست در مطال توزیا ن یستم

2111به آنقدمت که ندوس رجوع كردیتمدن اموهنجودار یانتمحوطه باس

یمكعب ها یادیتعداد ز ین محوطه باستانیرسد. در ا یالد میقبل از م

وزن كردن مورد استفاده قرار ین بدست آمد كه از آنها برایرنگ یسنگ

سابدار ظام ح شانگر ن كه ن ند سیداده بود به ی، تق كوچكتر عداد م ا

تر شد یمبزرگ نیشف . كبا شیك چ ساده این ا مك م یا ما ك تا یب ند ك

فاه عیم ها یم انتزا سمبل ندازه گ یو مورد را یریا مع كه در آن جوا

رنفرو یپژوهش هام. یگرفت را مورد مطالعه قرار ده یاستفاده قرار م

ن یسمبل ها در جوامع گذشته و همچن یدر دو موضوع سمبلها و نماد ها

س ستان شنا صاتاز ینیآئ یبا ها مشخ گاش ست. ین زمیدر ا یو یكن نه ا

سع فرو عد یرن ضمن ت تا مود لوئیل دین میس بیدگاه كه فورد د یگو ین

یشه انسانها در گذشته چه بوده است ارزشیم تفكر و اندینكه بدانیا

تواند در ینشان دهد كه تا چه حد شناخت سمبلها م کرد تا یندارد سع

س ستان شنا عات با شد. یمف یمطال مد با با یسع یحو ون نیبه كه دارد

ارزش یدارا یا مكانیئ و یكه چه ش ییارهایمشخص كردن و نشان دادن مع

است را مشخص كند. ینیر آئیو غ ینیآئ

100

فصل نهم

سمیباستان شناسی مارکس

س باستان تاثر از، مسیماركس انشنا فوذ آراء و نظر م ماركس كارل اتین

از یشتناخت باستان یها ردادهیو تفست نیتیدر تب که هستند( م 1993-1919)

ابعاد یبر تمام ماركس . آثار كارلبرده اند بهره سمیراهبرد ماركس

و شگرف ،ژرف یریتأث ستمیب قرن یاسیس - یاجتماع شهیاند یها و جنبه

تولد موازات به سمیتولد ماركس ه ك . از آنجا ی گذاشتانكار رقابلیغ

یجا پس بود، یعلم یمطالعات نظام كی چونان یشناس باستان هو توسع یعلم

سمیر ماركسی، تأث از كشورها یاریبس یشناس باستان در كه ستین یشگفت

امروز یشناس در باستان یستیماركس شهی، اند نیبا وجود ا است؛ مشهود

دو آن توان یو نم است ار متفاوتیبس شیپ سده كی یستیماركس شهیبا اند

سانیرا ست ك س یامروز یستیماركس یها شهی. اند دان اتیاز نظر یاریبا ب

س ها یاسا سف یو راهبرد لوم گر ید یفل ماع در ع تار یاجت نان خیو در چ

دانند، ینم ستیخود را ماركس كه یاز محققان یاریبس و است ختهیآم هم

خواه یخواه حت ین ستیتأث ت ستقیا غی میقر م ستند. سمیماركس میرم ه

ستره ماركس یمطالعات گ ثار س آ ست عیو ماركس ا خود شهیاند كیهرگز و

د بهتر استی. شادیننام هم ستیماركس خود را یو حت نداشت یو ثابت یجزم

با آثار و كه است یقاتیو تحق یپژوهش سنت كی سمیماركس شود كه گفته

عات شان شناسان باستان مطال تأثیدارد و یهمپو ها بر آن گذارد. یر میا

(Tilley 2000:344-345.)

و و عوامل خیتار شناخت را بدون جامعه باور بود كه نیبر ا ماركس

ماع یقوا حوالت یاجت ند ت بر رو ماع مؤثر ؛ شناخت توان ینم آن یاجت

. دانست یم یرا ضرور یخیبعد تار كی داشتن یشناس جامعه یبرا نیبنابرا

شكل یدرون ییها تضادها وكشمكش ای از از مجموعه جوامع از نظر ماركس

استت جوامع در بزرگ راتییتغ ها منشأ و خاستگاه كشمكش نیا رد كهیگ یم

(Gosden1999:105-106ماركس .)د یتتول وهیش را بر اساس یبشر ها جوامع ستی

، د )علمیتول عوامل د بر اساسیتول وهیكنند؛ ش یم نییو تب فیتعرآنها

ناور نابعیو د یف سان یعیطب گرم بط تول یوان شی( و روا كه ییها وهید )

بق مردم ط ها ناتیبا د آن باط عیتوز و یدیتول گر امكا كاال در ارت

یشتان سرچشتمه همچنین ا(. Shaw & Jameson 2002 : 382) ردیگ یم هستند( شكل

سیر ماعی و حوالت اجت طورهای ت می ت ستجو عه ج ماعی را درون جام اجت

از نظتر (.1391:94)بیتس و پتالگ کنند و بر عوامل درونزا تاکید دارند

سان باستان س ، باستان ستیماركس شنا ند ین یشنا هارچوب كیازم سف چ و یفل

گذشته درك ؛ جهت است ر آثار گذشتهیتفس ییو راهنما تیهدا یبرا ینظر

و كار ابزارها را ساخته در گذشته كه یاجتماع یاتا گروهه است ، الزم

یاجتماع یها گروه نیدرا تحوالتچرایی و یچگونگ نیز اند و كار برده به

پس حاضر قرار دارد، در زمان یشناس باستان ز از آنجا كهیشود؛ و ن درك

:Tilley 2000دور باشتد ) معاصر به استیو س جامعه راتیتواند از تأث ینم

344-345.)

د یتاك باستان در جامعه و قدرت یروابط اجتماع بر شناخت سمیماركس

بتتر كتته استتت یفكتتر یمكتبتت ستتمیماركس ار دارد و ازآنجتتا كتتهیبستت

س باستان سیتأث یشنا هادهیر ب ست ار ن ست جهی، در نت ا نیاول یبرا توان

گتر مكاتتبید كنتد كته مطرح یشناست باستان را در مطالعات یمیبار مفاه

101

، برختورد طبقتات چتون یمیبودند؛ مفاه كرده از آنها اغماض یشناس باستان

در بتود كته ستمیماركس نی؛همچن یكشت و بهره یتساو عدم ، تضاد و كشمكش

س باستان عه آن و درك یدئولوژیبر ا یشنا ستان در جام كرد و یتاك با د

یمیمفاه نیوجود چن گفت توان یرو م نیرا برداشت؛ از هم هیاول یها گام

ست ستان كه ا سان با با س ستیماركس شنا ستیرا ند یم مرتبط ا . ك

مارکسیسم انسان شناسان و باستان شناسان را به شناخت و درک عوامل

بر ن شویق و ماعی ت های اجت شمکش و برخورد یروی ک صول و ن مازاد مح قش

(. Saitta1994کار تاکید می کند )

بتا و امتتزاج بیتبتا ترك ، توانست یشناس در باستان یستیماركس میمفاه

ونتد ی، از پ مثتال یدهد؛ برا را شكل یدیجد ، مكاتب میومفاه گر مكاتبید

ییرگراساختا با یستیماركس یشناس باستان191

سمیویتیپوز یو آنت 192ضتد )

نینماد یشناس باستان م 1691 ( در دههثبوت گرایی193

نكهیا ای ؛ گرفت شكل

دولتت لیتشتك قبتل متا در مرحلته یعاجتمتا یهتا نظام یشناست باستان مبحث

یاقتصتاد /ییبتا كتاركردگرا م جدیتد سیماركس میاز مفاه است یبیترك194و

شیدایتو پ یریگ در شكل م جدیدسیماركس اتینظر . همچنینها ستمیس هینظر

:Shaw & Jameson 2002) ر داشتتیار تتأثیبس ا پویشیپس یشناس باستان مكتب

اند تتتا بتتا كتتاربرد دهیكوشتت ستتتیماركس شناستتان باستتتان (.382-383

یو درست یبشر جوامع یخیوقواعد روند تار نی، قوان یشناخت باستان یها داده را یاند تا تحوالت كرده تالش اول دهند و در گام را نشان یستیماركس میمفاه

شناستان باستان آنكته حتال ؛ است افتاده اتفاق خیتار از شیپ كه كنند نییتبد نظتر یتازمنتد تجدین ماركس اتینظر باور هستند كه نیبر ا ستینئوماركس

افتزود؛ آنتان اد آنبتر ابعت تتوان یر میاخ یها پژوهش به و با توجه است

فوكو چون ییها ستیماركس میمفاه 195

و آلتوسر 196

كار به یشناس را در باستان

Bahn & Renfrewو )و رنفتر بان (.Trigger 1989: 223; 39:1396 اند )دارك گرفته

را در یشناست برباستان ر آنیو تتأث سمید ماركسی( آراء و عقا414 :1991

اند: كرده یبند ر دستهیز مقوله شش

خیرا در تتار تحتول ینتدهایكوشد تتا فرا یم سمی: ماركس ییگرا ( تكامل1 كند. درك یكل یمبان قی، از طر یبشر

زیتگر تیترا واقع یزنتدگ یو ماد یضرور یازهاید نی: تول سمیالی( ماتر2 داند. یم یبشر اتیر وجود و حیناپذ

در چهتارچوب جامعته كیتها و اجزاء بخش انیم : بر روابط ییگرا تی( كل3

كند. ید میتاك جامعه تیو تمام تیكل

، یدار هیسرما د: ما قبلیتول وهیش بر اساس یبشر جوامع یبند می( تقس4

د یتتول وهی، شت موو ر یونتانی ید باستتانیتتول هوی، شت هیاول سمیكمون

. ید فئودالیتول وهیو ش ییایآس

از برخاسته جامعه كی درون یاجتماع ر وتحوالتیی: تغ تحول املع ( كشمكش1

شمكش ضاد وك شاملیتول عوامل ت لوژ د ) بط تول یتكنو سازمانی( و روا د )

191 Structuralism 192 Ant positivism 193 Symbolic Archaeology 194 Economic Functionalism 195 Foucault 196 Althusser

102

ماع ست یاجت ن ؛ ( ا عه نیهمچ گر جام له یا ا قات در مرح شته یطب قرار دا

. است ار مهمیبس یز عاملین طبقات انیم باشد، كشمكش

یروبنتتا یستتنت ستتمیماركس در :جامعتته یربنتتایز و روبنتتا بطتته(را9

یاقتصاد یربنایاز ز جامعه اعتقادات نظام و كل جامعه یكیدئولوژیا

نیا جدید و یا نوگرا سمیماركسكند اما در یم تید تابعیتول وهیو ش

در یصاداقت تحول صورت در كه د داشتیتاك . ماركس است متقابل رابطه

شود. یم ز متحولین جامعه یدئولوژی، ا جامعه

گاه شكل به ین ند س باستان یریگ رو ماهیر سیماركس یشنا حاد ج م در ات

سابق )روسیه( شوروی

دوره197

NEP

د بتتا انقتتالبیتترا با یشناستت در باستان یستتتیستترآغاز راهبتترد ماركس

اتحتاد لیرا بتا تشتكیت؛ ز دانست مصادف هی. روس م 1619سال یستیالیسوس

یدر راستتا ستتیكمون حتاكم حتزب بتود كته یستیالیسوس یر شورویجماه به و بستر جامعه متن را در سمیماركس یها شهی، اند شیخو یفرهنگ یها استیس

دوره نماند. بهره یب انیجر نیز از این یشناس و باستان انداخت انیجر

NEP ادامته 1631شتد و تتا آغتاز 1621از كه ید اقتصادیجد استیا سی

، یاستیس ، یفرهنگت ، یمكتبت یها شتالوده آن در كته استت یا ، دوره افتی

صاد ماع و یاقت به ستیكمون حاكم حزب و شد تیتثب یشورو یاجت

نتپ ن، هتر چنتد كتهیوجود ا ؛ با پرداخت جامعه یفضا كردن یستیماركس

، اما متدارك است شده فیتوص یشورو در یستیتفكر ماركس ییطال دوره عنوان به یشتورو شناسان باستان تیاكثر داد كه نشان تا بتوان ستین در دست یچندان

تتوان یم را نپ (. دورهTrigger 1989: 216ند )ه ادیشیاند یم یستیز ماركسین

تر دوره مار یافثی نیدك198

ست رما ییوالكین . دان199سان از باستانشنا

نیبتا دكتتر مقابلته یرا بترا یافثیت نیدكتتر بود كته هیروس معروف

متار بتا هتدف كرد. مطرح - هیروس از انقالب شیپ - ییهند واروپا یها زبان

ستتیكمون حتزب تا بته ، ناچار گشت یافثی نیدكتر یبر رو مطالعه ادامه درهتم یستنت ستمیماركس یهتا خود را بتا آموزه نیدكترشود و ملحق یشورو نیدكتر كرد؛ هر چند كه تیحما یز از وین حزب ، آن زد؛ در مقابلیآم

یشناس در باستان یستیماركس یراهبردها شبرد و تكاملیمار در پ یافثی

صال مف قعیا مؤثر وا شت د و خربیو ب نگ تا ا شتر م كهیبود سازنده ن

(Miller 1956: 49; Thompson 1965.)

فت توان یم ش نپ در دوره كه گ كز آموز ساختار مرا ش - ی، یشورو یپژوه

؛ نداشتت یراه در آن سمیماركس یها شهیبود و اند یستیماركس ریغ هنوز

ویمونتل ر اسكاریتأث تحت یتزار هیروس شناسان ، باستان شتر از آنیپ200

گرا شكل مكتب خود را یها حور پژوهشم201 اصرف در آن بودند كه قرار داده

تتا داشتت تیتاهم یاء باستتانیاش یبند و طبقه یشناس و گونه یشناس ختیر

، نیاء؛ بنتابرایآثتار و اشت آن ستازنده یفرهنگ یو بسترها جامعه نكهیا

و بته كرده سهیگر مقاید یرا با فرهنگ فرهنگ كی یباستان اء و آثاریاش

197 New Economy Policy 198 Japhetic Doctorine 199 N.Marr 200 Oskar Montelius 201 Formalist School

103

ستیو ز ی، اجتماع ی، مكان یزمان یپارامترها آنكه یپرداختند ب یم استنتاج و كتاركرد در شتكل تحتول ها، ستیرا در نظر آورند. از نظر فرمال یطیمح

بلكته ستتین جامعه یفرهنگ و توسعه تحوالت تنها معلول اء و ابزار نهیاش

Miller) دانست گانهیب و یخارج اعاملی فرهنگ كی ریتأث ماحصل را د آنیبا

در یو متعتدد متفتاوت یستتیماركس ریتغ اتینظر نپ در دوره (.50 :1956

س باستان عات جیترو یشورو یشنا حور مطال ستان شد و م سان با قرار شنا

فت تر گر تان . دك202

مردم گار و ، نگ خیتار ن گار فره مد یماد ن ر یو

یفرهنگحوزه های هی، نظر هیروس علوم یآكادم انیاد خیتار موزه203

را

حوزهچند به یجهان یها فرهنگ یتمام در آن كرد كه یم جیو ترو غیتبل

س حدود تق گ یم میم هر فرهن لق حوزه كی به یشدند و شت تع نی؛ در ا دا

كه هیبرتر همسا فرهنگ كی كه افتی یم توسعه یزمان ی، هر فرهنگ هینظر

ها فرهنگ ر بگذارد و در واقعیتأث بر آن برتر قرار داشتحوزه ای در

نیشوند. دوم یم منتقل افتهی توسعه یا حوزه به ابند بلكهی ینم توسعه

یكلیس هی، نظر دوره نیدر ا جیرا هینظر 204ست ، یكلیس هی. در نظر ا

سعه گ تو لت یفرهن ش یكلیس حا ستق شرفتیو پ دارد یو چرخ لق میم و مط

بارها و بارها كه است متصل یگرید یفرهنگ چرخه به ی؛ هر فرهنگ ستین

(.Miller 1956: 53-54) است و تكرار شده بشر حادث خیدر گذر تار

كه مهاجرت هینظر د بهیبا نپ دوره یستیماركس تغییر ای گر نظریاز د

حوالت در آن گ ت عه كی یفرهن هاجرت جهینت جام هاجر م ست یریپذ و م ا

شاره نار ا شود ا شارگرا هی، نظر هینظر نی. در ك گ ییانت ز ین یفرهن

شت خاص هواداران ل شیگرا هی. نظر خود را دا سعه به كه گرا یم تو

را ماكارنكو باور داشت گوناگون یمل یها فرهنگ مستقل 205

ینسكی، رود206

یو آكچوكراكل207 یامروز شرفتهیپ ر جوامعیتأث هیكردند. نظر یم جیترو

مع قب بر جوا تاده ع بو اف تار شیپ ژهیو ته هینظر به یخیاز مدرنی

گرفتند یم بهره ینژادبرتری هیاز نظر هم پرستان نژاد و بود معروف

سان كه به ان گروه ها را ساز دو تر و نگ ندهنژاد بر نژاد فره و

، نپ ، در دوره یبند جمع كیكرد. در یم میتقس فرهنگ رندهیفروتر و گ

سان باستان بط به یشورو شنا صاد یاجتماع روا عه یاقت نگ كه یا جام فره

كردهیرا تول یماد ست د نگ ی، توجه ا شتند وفره نوان به نه یماد ندا ع

ییایاش صورت به بلكه یخیو تار یفرهنگ یهاندیاء فرایاح یبرا یمنبع

شتتد؛ در یم مطالعتته شیو بستتتر ختتو از متتتن مستتتقل مجتترد و اصتترف

س باستان شت یگاهیجا چیه یخیتار سمیالیماتر ، یشنا حال ندا كه ؛ آن

سرو كار اده با م ، چونكه یستیالیماترا تیماه است یدانش یشناس باستان

كه كند یم آشكار نپ دوره یشناخت باستان متون یبررس (.Miller 1956دارد )

برد س باستان در یستیماركس راه شته یگاهیجا چیه یشنا ست ندا و ا

نیدهنتد. دكتتر یم خود ادامه اتیح هنوز به 1619 انقالب قبلام یها شهیاند

تنها در شد، یم جیو ترو قیتشو شدت به نیلن تیدر حاكم مار كه یافثی

و محكوم یستیماركس ضد نیدكتر كی عنوان به بود كه نیاستال تیحاكم

202 N.A.Tan 203 Theory of cultural spheres 204 Cyclical theory 205 N.Makarenko 206 M.Rudinski 207 Akchokrakly

104

نده مان یستیماركس یها شهینده اشد را س باستان به یز راه یشورو یشنا

Miller) گشتت یزیتر هیتپا یمتاد فرهنگ خیتار شهیو اند كتبم كه افتی

1956.)

NEPاز پس دوره

فرا یشورو یشناس در باستان یستیماركس اتی، عصر نظر نپ دوره انیبا پا

بته بلكه یشناس در باستان ینظر تحول كی صورت به نه دوره نید؛ ایرس

قالب كی شكل بر ان سیس یج به یا شد. شخ آغاز مام ، ستیكمون حزب صیت یت

فاتر سات و د س باستان مؤس سان و باستان لیتعط یستیسمارك ریغ یشنا شنا

یها دوره انیدانشجو از دسته د شدند. آنیا تبعی ، اخراج بازنشسته آن

ص شگاه یلیتكم التیتح شاخه ها كه دان ضو ند، یكمون حزب جوانان ع ست بود

كه نگذشت یریراندند و د رونیها ب را از كالس ستیر ماركسید غیتاستا

نظر ایو بده را نشان خودت یواقع اور و چهرهیب را در اد ماسكتیفر

باره ست درس یها ؟ از كالس ستیچ سمیماركس شما در جود برخا با و ما ؛ ا

و ستیچ ستیماركس یشناس باستان كه دانست ینم یراست به ی، هنوز كس نیا

فاوت چه ستان یت س از با سشن باستان ، قتیدرحق دارد؟ بورژوا یشنا یا

برد كی نه ستیماركس ظر راه هار با ین ظر چوب چ شخص ین كه م ینوع بل

س ند میتق له یب نه ازبا آن و مقاب س باستان گو بورژوا كه بود یشنا

كت شد. یم دهینام سل حر س باستان دیجد ن صداق یشورو یشنا تار م گف

نیباكون208

كه فت یم بود قالب روح ": گ ست ان ل بیتخرر د نیرا یتج

1626 در ستتال .(Miller1956: 74) " یستتازندگ نكتتهیتتتا ا ابتتدی یمتت

كاسین سالو راودویپروفسور والد209

راهبرد با نام یا انتشار مقاله با

یماد فرهنگ خیتار210

-1699) كتاسین راودو كرد. زهیتئور را ستیماركس

بود آورده یرو یدانیم یشناس باستان به بود كه یشناس ( جامعه م 1964

ش یو م ظامیكو صر ن تا ع ئودال د ئوررا یف ند؛ و زهیت عالم یك كه ا كرد

ختتتود را در ستتتتهیشا گتتتاهید جایتتتبا یم یمتتتاد فرهنتتتگ خیتتتتار

بد و باستانیب یشورو یشناس باستان س ا هن یشنا نار ك ند. د را ك یریبز

شت نگ خیتار "ها، واژه ستیكمون كه نگذ به "یماد فره واژه یجا را

بود یبورژواز یا واژه شانیاز نظر ا شنهاد كردند كهیپ یشناس باستان

(Miller 1956: 75-76, 114; Trigger 1989: 217.) بعتد، ستال یمت متاه در كنگتره

از رابطه د با قطعیبا یشناس باستان كه دگاهید نیا ها با طرح ستیكمون

رفتار مطالعه یخود را برا خاص یمتدلوژ سمیماركس ارچوب، در چه خیتار

(. در Trigger1989:218برخاستتند ) مخالفتت دهتد بته توسعه گذشته انسان

سترانجام . بتود كته م 1631 ستال ینگتار و مردم یشناس باستان كنفرانس

از یكتترد و شتتمار تیتتموجود اعتتالم ارستتم ستتتیماركس یشناستت باستان

دهند و ادامه شیكار خو بتوانند به آنكه یبرا یمیقد شناسان باستان

(.Miller 1956: 76كردند ) اعالم ستینشوند، خود را ماركس هیتسو

بود كه از نپ پس در دوره یشورو یشناس باستان كردن یستیدر عصر ماركس

یو باز ساز درك با هدف یماد یایبقا مطالعه به یشورو شناسان باستان

عه ها را پد كه یا جام ست دآوردهیآن هدف ا ند و ها ، پرداخت از یین

208 Bakunin 209 Vladislav Ravdonikas 210 Marxist History of Material culture

105

تا به یدار هیسرما قبل ما ر جوامعیس را مطالعه " یماد فرهنگ خیتار"

كه ستند مروز دان صاد،یبا پژوهش نیدر ا ا لوژ د اقت مل یتكنو ، عوا

(. Miller 1956:78شتود ) قیو تحق یبررس یدئولوژید و اید، روابط تولیتول

( ، برنز،آهن ا )سنگیروز دن یشناس در باستان جیرا گانه سه یبند میتقس

به یجا س خود را ماع یها یبند میتق س ماركس یاجت مواد یداد و تف ر

ساس یشناخت باستان ماعا اتینظر بر ا صاد - یجت برا ماركس یاقت یبود؛

ثال سك سیر، بو م یكوو211

نث یها كركیپ شوف مؤ های از مك طه صر محو ع

:Miller 1956) دانست یم ساالر مادر كالن جوامع د را نشانهیجد یسنگ نهیپار

79;Trigger 1989: 223.) ستاختار دربتاره ماركس كارل ینظر و چهارچوب طرح

د. یگرد جامعه عهتوس مطالعه و شالوده مبنا جامعه یاقتصاد - یاجتماع

كه ند ماع ماركس هر چ ش كالن هیاول از اجت س دیتول وهی، و ییایآ

1631 بود، امتا در دهته گفته سخن یدار هیو سرما سمی، فئودال یدار برده

نیرا از ا ییاید آسیتول وهی، ش یشورو ستیكمون حزب یها نیس هینظر . م

نیا نبود و بنابرایو گو كامل آنانرا از نظر یز كردند؛ حذف فهرست

شد. اعالمغیر قانونی و ممنوع هم آن باره در گفتن سخن یحت

كیت اصترف ماركس كارل آراء و نظرات كه باره نیدر ا نیلن یها شهیاند

ندارد یازاء ماد ا شواهد ما بهی ینیع و مصداق است ینظر یبند طبقه

تالش شناسان د، باستانیانجام نپ از پس در دوره یشناس ستانبا توسعه به

و فراهم یآور جمع ماركس كارل نظرات اثبات یرا برا یكردند تا مدارك

ند. باستان سان كن ش یشورو شنا سیكو تا بو چه لهیدند شته هر آن از گذ

ست به یم بد ند ساز آور عه یباز ستان جام ند و در با انیم نیا بپرداز

یدار هیسرما قبل ما عهماج خیتار" نام به یعلم212 نهاده انیز بنین

اتیتنظر با طرح 1631 در دهه یشورو شناسان باستان (.Miller1956: 78-79شد )

له به یستیماركس ییها و فرمول تر مقاب قوام ینژاد نیبا دك ند و ا ه

و جیترو نیچن شد و مخالفت شدت به مهاجرت هیرفتند؛ با نظر ییاروپا

سكونت محل ییایجغراف مكان در همان یو فرهنگ هر جامعه كه گشت غیتبل

شتهیخود پد حل دار گ جا مرا كامل و همان سپر اش یت ست كرده یرا ؛ ا

یبوم ستند بلكهیتنها مهاجر ن نه مهیكر رهیجز شبه یها ، گوت مثال یبرا

كه یدر شورو یهدگاید نیدارند. چن یبوم یو فرهنگ خیستند و تارز هین

ناگون یها فرهنگ یدارا س گو بهیب بود فتیخود را یجا یزود ار . ا

ز بتتتا یتتتن یستتتتیماركس فرمتتتول نیتتتا نمانتتتد كتتته ناگفتتتته

به یفرهنگ و انتشار و تعامل مهاجرت عدم كه شد دهیكش چالش به هینظر نیا

در یریگ جهینت نیا انجامد كه یم شرفتیپ و عدم بسته یاجتماع یها منظا

با آرا ضاد ماركست ناگز ء سكیر، بیبود؛ یكوو213

نیاز ا خروج یبرا

گفتتت یم كتترد كتته هیتترا ارا یا منطقتته درون مهتتاجرت هیتت، نظر بستتت بن

قه برون یها مهاجرت ما ا یا منط ندارد ا جود هاجرت نیو درون یها م

گر یكدیاز و گوناگون متفاوت یمحل لیقبا امتزاج و بیو ترك یا منطقه

را نهاده یو شورو هیروس یامروز جوامع یریگ شكل اول سنگ كه است بوده

انترناسیونالیسم در اتحاد شتوروی ، احتترام (.Miller 1956: 80-82) است

ا تشویق و ترویج می کرد ؛ این بینش به اقوام و فرهنگ های گوناگون ر

211 P.I.Boriskovsky 212 History of Pre Capital Society 213 S.Bykovski

106

Kohl) که رهاورد مارکسیسم بود بر باستان شناسی نیتز تتاثیر گذاشتت

(. مدل چرخه های فرهنگی باستان شناس آلمتانی گوستتاو کوزینتو1998214

برای شوروی را ست سان مارکسی ستان شنا که با بود هایی مدل کی از ی

با آن له یز، مقاب مدل ن ین کرد. در ا سیج نوب شارگرایی کوزی انت

فرهنگی و مهاجرت یک قوم برتر و متمدن را عامل تحول اجتماعی شمرده

کارکرد گونگی تا چ شیدند شوروی کو سان ستان شنا ین با نابر ا ست؛ ب ا

نظام های اجتماعی و تحوالت آن را بر اساس پویایی و کشمکش های درونی

در پیدایش زینونا گفته نماند که مدل کوجامعه تبیین و تفسیر کنند.

در دوره(. Chapman 2000و توسعه ایدئولوژی نازیسم نقش محتوری داشتت )

و اتیتانتقاد از نظر به از صرفین یشناس باستان اتی، ادب بعد نپ ما

د تایگرد پنداشتند و تالش یم یرا بورژواز آن كه افتی اختصاص یمیمفاه

صطالحات یاری به س باستان تایادب ،یستیماركس ا داده شكل یدیجد یشنا

یفیمنکو مثال یبرا . شود 215

واژه یجا را به كالن قبل ما عصر جامعه

(.Miller 1956: 84كار برد ) به یسنگ نهیپار دوره

بود تا ینظر یشناس شتر باستانی، ب بعد نپ ما دوره یشورو یشناس باستان

متیالدی 1634تا 1631بین سالهای. یو پژوهش یدانیم یشناس باستان نكهیا

كه دوره ای س باستان بود ك به تسیماركس یشنا بان میتح ظر یم خود ین

خت سان باستان تی. اكثر پردا خدمت شنا حزب یا و حزب در ضو ند و ع بود

س از باستان ستیكمون حزب ك یبرا یشنا بان میتح ظر یم هره ین خود ب

، مراحل یماد و فرهنگ خیتار د با مطالعهیكوش یشناس باستان . گرفت یم

شد تا بر یم كند و تالش نییرا تب یدار هیسرما قبل ما جامعه یریگ شكل

ساس ماع مراحل سمیماركس اتیو نظر یشناخت مواد باستان ا صاد - یاجت و یاقت

كیتدر .(Miller 1956) شتود یبازستاز ستمیفئودال ماقبتل جامعته توسعه

در آن د كهینام یبازساز دوره توان یرا م از نپ پس دوره یكل یبند جمع

گرفتند؛ از شكل سمیماركس اتینظر هیبر پا یشورو یشناس باستان مؤسسات

یشورو یشناس باستان تیشد و هدا سید تأسیجد چهار مؤسسه 1634تا 1631

: گرفت را در دست

. یطبقات قبل ما جامعه خیتار ( موسسه فال

یدار برده جامعه خیتار ( موسسه ب فئودال جامعه خیتار ( موسسه ج

سه لوژ د( موس سه كه یخیتار یتكنو عات از حد مطال لوم یدانیم وا ، ع

Miller) شد یم لیتشك یعلم یپرسنل ( و آموزش یاتیو عمل ی)ادار یدار موزه

1956: 89-90, 95.)

و مارکسیسم غربی لدیچا

كتاسین راودو با نتام ی. شورو م 1631 دهه ستیماركس یشناس اگر باستان

مان یشود، ب یم شناخته مدار باستان گ س پرچ ز ین غرب یستیماركس یشنا

لدیچا گوردون216ها و آراء شهیاند قیر عمی، تأث نی؛ با وجود اباشد یم

بریچا یستیماركس س باستان لد گز نم غرب یشنا تأث توان یرا هر ر یبا

214 G.Kossinna 215 P. Yefimenko 216 Ver Gordon Childe

107

ع گذر راودو یمقط سان بر باستان كاسین و زود كرد. سهیمقا شوروی شنا

لیچا ب شناس باستان نیلد او كه یغر را در یستیماركس اتینظر بود

در یستتتیماركس شتتهیپرچمتتدار اند یو ؛ كتتار گرفتتتختتود ب مطالعتتات

یسیانگل یگر كشورهایو د آنگلوساكسون حوزه یشناس انسان - یشناس باستان

از مستقل یستیماركس یشناس باستان كی تا شد موفق لدیچا بود. زبان

س باستان هد؛ او باستان انیبن یشورو یستیماركس یشنا س ن برا یشنا یرا

تیبشر مدت ندبل خیتار باره در یستیماركس مشاهدات و سقم صحت یبررس

برد؛ به كه كار ند م زهیانگ به هر چ ، در یستیماركس یها شیگرا نیه

سال لد دریچا گوردون كه یانتقاد شد. هنگام یاز و شدت ا بهیتانیبر

از اصتطالحات و در آن را نوشتت "ستازد یخود را م انسان" . كتاب م 1639

بر سمیر ماركسیكرد، تاث استفاده ینینش شهر و انقالب ینوسنگ انقالب

بود و واژه یو شكار قالب آ بهیتأث نیا ان شان یخوب ر را اد د یم ن

(McGuire 1992, Gosden 1999.)

مه اول لدیچا ماعی نی شناس اجت ستان ترین با ید بزرگ ید با بی ترد را

سئله که م بود سی ستان شنا ستین با ست؛ وی نخ ستم دان طورقرن بی ت

اعی را در باستان شناسی به صورتی روشمند طرح و مطالعه کرد و اجتم

شارگرایی مل انت ماعی، دو عا حول اجت سیر ت برای تف ستا ین را در ا

فرهنگی و عوامل درونزای تحوالت اجتماعی را همراه با یکدیگر به کار

د تا ی، كوش ید از اتحاد شورویاز بازد پس (. چایلدChapman 2000گرفت )

سب ینیگزیجا مل اش هید اولیتاك یبرا منا صاد بر عوا نوان به یاقت ع

به د از راهی تحلیلییبا نیگزیجا نیابد؛ ایب یاجتماع تحول یاصل علت

یبرا یو نیباشد. همچن م سیماركس یمبان آن یها شالوده آمد كه یم دست

ل به نیاو حث بار ملب گ تكا خت یفرهن ق مورد كه پردا شگران هعال پژوه

تاب ستیماركس تاریس بود. در ك خیر 217

بهیچا كامال یا وهیش لد

نییتب نیكند؛ ا و فرموله نییرا تب یفرهنگ د تا تحولیكوش یستیماركس

بلكه هیاول محرك موتور و عنوان به یكیتكنولوژ دانش هیبر پا نه یو

لد نقشیاز نظر چا بود كه یقتصادو ا ی، اجتماع یاسیس ینهادها بر اساس

(.Trigger 1989: 256كنند ) یفاء میا یفرهنگ تحول را در بروز و حدوث یمهم

هایچا گوردون گی یلد در كتاب طور فرهن ت218

نش عه و دا ، جام219یز و ن

جوامع پیش از تاریخ اروپا220

خود خاص و مستقل یستیماركس اتینظر

خود انسان ر چهار كتاب، د یخط تك تكامل هینظر نكرد و با رد كرد انیرا ب

سسازد یرام تاری، قاالت خیر ها و م تب گر ک هینظر با طرح و دی

اروپا پرداخت خیاز تار شیپ یبررس به ستیماركس از منظر یچند خط تكامل

(Trigger 1989: 69 - 71.)

بنیان نهاد سمیاركسم هیرا بر پا شیخو یاجتماع هیلد نظریچا گوردون

ست دگاهید نیا به تینها در و فتی د سازهایز كه ا صاد یر و یاقت

یاجتماع دهند و تكامل یم شكل خیتار به هستند كه یاجتماع ی روبناها

خود، یستیماركس مستقل یرهایدر تفس یدارد؛ و یجیتدر و آهسته یروند

، روبنا را میمستق یریدر مس و پایه الودهش كه رفتیرا نپذ دگاهید نیا

217 What happened in History 218 Cultural evolution 1951 219 Society & Knowledge1956 220 Prehistory of European Society 1958

108

تكامتتل لتتد دو گونتتهی(. چاTrigger 1989; McGuire 1991)كنتتد. یم نیتتیتع

گ لف كرد: را مطرح یفرهن نه ا كهیا و پیپو ( گو صه شرو سعه آن مشخ تو

لوژ ستمر تكنو مراه یم سازمان ه ماع با طف یدئولوژیو ا یاجت یم منع

شد نه ب .با ظه ( گو كه محاف گیو كار لوژ آن یژ كد و یا یتكنو ستا، را

ماع بل ریغ یدئولوژیا و یساختار اجت طاف قا ست انع ته ا مدل نیا . الب

مل باره لد دریچا گ تكا هوم یفرهن مل با مف یسازگار یستیماركس تكا

یها ستتیماركس كته آنچته (.Trigger 1989: 256; McGuire 1992: 71) داشت یاندك

بتتاره لتتد دریچا دگاهیتتلتتد قتترار داد، دیچا را در مقابتتل یشتتورو

شارگرا ظر چا ییانت مع لد، فرهنگیبود. از ن پا ها و جوا از ییارو

نهیمد سته یشرق ترا ما برخا سان باستان اند ا سعه آن یشورو شنا را تو

دانست میلد یچا آنجا كه دانستند. از یاروپا م یبوم یها فرهنگ مستقل

داد، در نسبت ییانتشارگرا را به یفرهنگ یها توسعه همه توان ینم كه

Klejnبكشتد ) انیتم ز بتهیترا ن یگترید عوامل یكرد تا پا تالش جهینت

افتی شیگرا یشناس معرفت ، به اش یزندگ یانیپا یها لد در سالیچا (.1970

ن شت نیو چ فت كه نو گاه معر ت یو آ كن یوق ست مم شمند و دهیا كه ا دان

تواند یم ابد كهی یسازگار یتیواقع ، با آن تیواقع باره پژوهشگر در

و در معرفت یو آگاه معرفت نیچن كه بعدها گفت یو كند؛ مشاهدهانرا

نش ست مشترك یكیتكن دا شناخت ا ما در ماع ما از ا بط اجت و یروا

قتتتیدر حق نیبنتتابرا ؛ ار كمرنتتگیا بستتیتت استتت بیتتا غایتت یدئولوژیتتا

ها م شناس باستان لوژ یتن ند تكنو شته یتوا تا ا را گذ سد كهیبشنا ن

د یلد نكوشیچا منظر بود كه نیآنرا؛ و از هم ینییو آ یاجتماع یها جنبه

عه تار شیپ تاجام سیس اتیو ح یخیاز شتگان یا عه گذ ند را مطال ك

(McGuire 1992:72.)

دوم یجهان از جنگ پس دورانمارکسیسم

یجهان از جنگ پس یشناس در باستان سمیو راهبرد ماركس شهیاند تحوالت

، به شرق كرد. در بلوك یبررس و غرب شرق دو بلوك درتوان یمرا دوم

ماه یدار پرچم حاد ج س ، باستان یشورو ریات هیپا بر یستیماركس یشنا

مه یسنت سمیماركس اتینظر فتی ادا ظر ییایپو و ا ندان ین در آن یچ

- یاستیس یالی. و است م1646تتا 1641 یها ستال یاستیس نشد. حوادث مشاهده

بتته ستتتیكمون یكشتتورها بلتتوك لیتشتتك و یشتترق یبراروپا یشتتورو ینظام

، نیا وجود با د؛یجامان یشرق یاروپا در یشناس باستان گشتن یستیماركس

بان ییایپو ظر یم س باستان ین هانیرا با ستیماركس یشنا غرب د در ج

ست كر یها شالوده كه دان انیا بنیتانیلد در بریچا را گوردون آن یف

هاده نگ پس بود. ن هان از ج صالحات دوم یج صر ا شچف و در ع كه خرو بود

سان باستان ستند یشورو شنا سان باستان اتیبا نظر توان ب شنا شنا یغر آ

ش یها شیشوند و در گرا ها زین یپژوه شوده یدیجد یدر بو گ ژهیشد و

سان باستان عه به شنا كامل مطال ند ت سان نوع یرو شأ ان شیگرا آن و من

نیبود؛ با وجود ا انگلس شیدریفر مورد عالقه موضوع افتند كهی یشتریب

به مسلح خیتار دهیبا د یشناس باستان به همچنان یشورو سانشنا باستان

كردند. یم نگاه و كلنگ لیب

هان در یستیماركس یها شیا، گرایتانیكا و بریدر آمر ژهیبو ،غرب در ج

یو پژوهشتگران افتتی . توسعه م 1611 از دهه یشناس انسان و یشناس باستان

109

سیهر نیمارو چون 221

ئور به س در باستان سمیماركس كردن زهیت غرب یشنا

شد و ، گسترده در فرانسه ژهی، بو در غرب پرداختند. نقد آراء ماركس

چون یستیماركس شناسان انسان به پیدایش مکتب نئومارکسیسم انجامید.

هیگودل 222

كردند ینم یابید ارزیمف را چندان و انگلس ماركس اتینظر كه

و پرداخته ماركس یخط تك یخیتار یاجتماع تقاد از نمودار تحوالتان به

شتباه آن ستند. لو را ا سر ییدان آلتو223

باریوبال 224با تالش تا ند كرد

دهند ، نشان سمیماركس اتینظر با ییساختارگرا اتینظر و ادغام بیترك

تواند ید میتول د و روابطیتول یقوا در توسعه یگرید متفاوت عوامل كه

از جامعه یدر هر شكل كه هست امكان نیا ژهیباشد و بو وجود داشته

در سمینئوماركس مكتب شیدایپا ب. د موجود باشدیتول وهیش كی از شیب

زدند. حلقه آن رامونیپ ستیماركس شناسان باستان كه نگذشت یرید ، غرب

چون یستینئوماركس شناسان را باستان یارساخت سمیا، ماركسیتانیدر بر

بارا دمنیفر ندز، بار ندر ، روال ب225

سنیستیكر نیستیو كر و جیترو ان

مراه غیتبل ند. ه تب روانی، پ با آن كرد مل مك ییگرا نوتكا226

سل یل

یخط تك یفرهنگ تكامل هینظر كی ، ماركس آراء از الهام با تیوا

كه نییرا تب یستیالیماتر ند نوان از آن سیهر نیمارو كرد با ع

یفرهنگ سمیالیماتر 227 (.McGuire 1992: 72, 76كند ) یاد می

)مارکسیسم جدید( نوگرا سمیماركس

س باستان نوگرا سمیماركس یشنا228یساختار سمیا ماركسی

229خر اوا

لمنیوگیشد؛ آنتون افكنده یپ . در فرانسه م1691 دهه230روالنتدز كلیام

231

نیشتافرانكن سوزان232

دمنیفر و جاناتان 233بودند. مكتب نیا شتازانیپ

خالفیجد سمیدر ماركس بر كه یسنت سمیماركس د صاد اولو به ، تیاقت

هد، اولو یم ست ییبا روبناها تید گروه كه ا و ادراك یدئولوژیا در دو

یدها ستیماركسشود. یم فیتعر كه نیر اب ی جد ند و یدئولوژیا باور

در ژهیو بو است اصل بلكه ستین فرع یاجتماع شبرد تحوالتیدر پ شهیاند

یدئولوژیا لئون را دارد. مارك مهم ینقش هیاول جوامع تحوالت یریگ شكل

دانتتد؛ یم یروابتتط اجتمتتاع یریگ در شتتكل ار مهتتمیبستت ینقشتت یرا دارا

ر ید در تفاسیبا یم یژدئولویا ،ی نوگراها ستیماركسمنظر از نیبنابرا

,Bahn & Renfrew 1991: 415) باشتد داشته مهم ینقش یشناخت باستان نییو تب

بتا ستاختار جامعته مطالعتات بته توجته یساختار سمیماركس (.430-431

راهبتترد بیتت. بتتا ترك م 1691 در اواستتط دهتته یستتتیماركس یراهبردهتتا

و گرفت شتتتتتتتتتتتتتتتتكل ییساختارگرا و مكتب ستتتتتتتتتتتتتتتتمیركسما

221 M.Harris 222 Godelier 223 L. Althusser 224 Balibar 225 B. Bender 226 Neo-Evolutionism 227 Cultural Materialism 228 Neo-Marxism 229 Structural Marxism 230 A.Gilman 231 M.Rowlands 232 S.Frankenstein 233 J.Friedman

110

به و دمنیفر چون یستیماركس شناسان نباستا توجه ندز را لب روال كرد خود ج

(Leone 1998: 49; Tilley 2000: 347-348گتام .) مكتتب یریگ در شتكل را هیتاول

شت یساختار سمیماركس سر بردا ماركس یبازنگر به كه ، آلتو در آراء

د از یجد یستتتتاز مفهوم كی آلتوستتتتر بتتتته قاتیبتتتتود. تحق پرداختتتتته

یاجتماع یریگ شتتكل234آلتوستتر كه - طبقتتات دهیتتچیپ وحدت درآن دكهیامانج

- استتتیو س یدئولوژیتتاقتصتتاد، ا ، مثل گفتتت ی( مInstance) مرحلتته آن به

سلط و چ كی شکل سازد. یرا م رهیساختار م بار سر و بالی ظر آلتو از ن

لهرکیبی است ساختاری از شماری مرحله. مرحگیری اجتماعی ت235واژه ای

یدئولوژیکی سی و ا صادی، سیا ساختهای اقت به با آن سر که آلتو ست ا

که ست فی ا یز متراد یره ن سلط و چ ساختار م ند؛ می ک شاره عه ا جام

آلتوسر برای واژه پیچیده236

گر یكدیاز مراحل نیا. به کار برده است

به شده فرض مستقلانسبت ثال یگر، براید یعبارت اند؛ ه م یا ساده وهیش چی،

ستیس ینیب شیپ یبرا كه یرو از ا ندارد ) جود صاد و سمیدر ماركس اقت

سوب یتابع یسنت صاد مح پس یم از اقت كه شود( جا نا ، از آن عه یروب جام

یخاص یها لیتحل زین مكتب نیشود، ا اقتصاد قرائت تواند بر اساس ینم

حل یرا م بد. مرا صاد طل نوان به یاقت مل بیترك ع ماع عوا بط اجت یو روا

كه یم د محسوبیتول گیچ به شود سلط م یر خاطر یو ت سر مد. آلتو انجا

شان شا عامل كرد كه ن صاد هر زمانیاقت شد و هم غالب هم ید در لوب با ا ی مغ

بر انستتتتو یم یاسیو س یكیدئولوژیتتا و، طبقاتیآلترنتتات صتتورت بتته آنكتته

در یستتاختار ستتتیراهبتترد ماركس ابتتد.ی ال یاستتت یاجتمتتاع یریگ شتتكل

بلند تحوالت نییتب یبرا ییدر راهبردها یشیاند باز به یشناس باستان

و مدت كوتاه یر و تحولییتغ یها لحاظ چرخه به یاجتماع و تكامل مدت

ند بط مدت بل كز و پ انیم و روا مونیمر بر اولویتأكو را روابط تید

كاربردید انجامیتول یاجتماع در یساختار سمیماركس یها دگاهید د.

به یدار هیسرما قبل ما جوامع مطالعه و یشناس و باستان یشناس انسان

و یاستتی، س یاقتصتتاد ینتتدهایفرا در آن كتته گشتتت یمنتهتت یدگاهیتتد

به به یكیدئولوژیا ن مثا بط درو ص یكیالكتید یروا تا شده فیتو اند

كهیا سبت یها هیو ال سطوح عنوان به ن ستقل ان كهیا ایو م حل ن مرا

(Instancesكل )گر را یكتدیو اقتصتاد هتردو ، متذهب مثتال ی، بترا ؛ پس ی

را طبقات شناسان ، باستان انیدهند. از نظر ساختارگرا یم سازند و شكل یم

هوم به ظر م نآ یستیماركس مف ما ا یدر ن ند ا به به یدئولوژیآور مثا

می و استمرار جامعه تیتمام و حفظ یاجتماع قدرتمند در ثبات یعامل

(.Leone 1998: 51; Tilley 1982 : 33 ; 2000 : 347-348) باشد

ظر ماركس سائل سمیاز من صاد شالوده چون ی، م ش یاقت ا ید و یتول وهی،

گاه شتیمع ق ی، ت یم اتاو ند ح عهین اتیجزئ صورت به یتوا شود ز مطال

(Klejn 1970آلتوسر، درماركس .)در یستاختار اجتمتاع د، بر نقشیجد سمی

از برخاسته جامعه شكل كه كند یم استدالل ید كرد؛ ویتاك خیتار ساخت

سله تب سل ستیساختارها مرا مل نی؛ ا ا رفتارها با ساختارها در تعا

یانسان مانند. عوامل یو مجزا م مستقل نیگر هستند اما با وجود ایكدی

یبشر خیتار ساختارها هستند كه آورند بلكه ینم دیساختارها را پد نیا

قرار دارد و جامعه یدرساختارها خیتار محركه دهند و قوه یم شكل را

234 Social formation 235 InstanceیاLevel 236 Complex

111

لیساز ن خیتار مردم غم یستند. ع سر یشگامیپ ر حثآلتو ساختار در ب

ماع عه یاجت صاد در ماركس ، جام تان نید، ایجد سمیو اقت دمنیفر جانا

همانند دمنی. فر پرداخت یشناس در باستان مباحث نیا توسعه به بود كه

ساختارگرا بود و ساختارگرا سر ثار ما یو ییآلتو ندز، كلیدر آ روال

سنیستیكر ستانیكر بار ان موا و بارا ندر ن فتید ب ظر فر ا دمنی. از ن

یاز قواعد با هم مرتبط یا و مجموعه طبقات شامل یاجتماع یساختارها

ست بط یكاركرد طور به كه ا ن روا عه یدرو هدا جام ترل تیرا و كن

ند؛ ا یم ستند و ط شیكماب یساختار طبقات نیك ها یفیخودمختار ه یاز كاركرد

یستمیسدرون 237

یان و یستمیسم238قات نیا انیدر م باط تمام طب تی، ارت

لیتتدل بتته یستتاختار طبقتتات نیتتا انیتتم كنتتد. یم نیتتتأم را مجموعتته

حدود شمكش یكاركرد یها تیم ضاد پد ك شمكش نیو اد یآ ید میو ت شتار به ك گ

یساختار239كه یم مد پ انجا تار یرا م خیتار آن یاز و تیغا خیسازد و

(.McGuire1992: 134-135) است یشناس تانباس مطالعه هدف

برای تبیین و تفسیر روابط میان اقتصاد و جامعه ی نوگرامارکسیست ها

متدل 1699و روالنتدز در دمنیتفر از مدلسازی بسیار بهره گرفته اند.

Epigenetic بر استاس .كردند ها مطرح تمدن تكامل تحول اجتماعی و یرا برا

ندز، در خاورنزدیک، عدم تساوی در مبادالت اقتصادی مدل فریدمن و روال

به برتری اقتصادی یک خاندان یا دودمان می انجامد؛ این دودمان بسته

است و صرفا ازدواج درون گروهی دارد. در مرحله بعد چند خاندان برای

قرار می تحکیم موقعیت اجتماعی خویش با یکدیگر روابط خویشاوندی بر

را شکل می دهند که بعدها در یک مقیاس کوچک روطیسازند و یک کالن مخ

به یک دولت مدل آسیایی تبدیل می شود که ثروت جامعه را به خود جذب

می کند و به رشد ناگهانی می رسد اما به مرور این نظام فرسوده شده

و ناگهان فرو می پاشد. بر اساس این مدل، فریدمن و روالندز کوشیدند

تفسیر کنند. در مدل چون چتل هویوک و جریکو را تا پدیده های شگفتی

شان زا های کاال240

شراف ندز ، ا شتاین و روال یت فرانکن برای تثب عه جام

موقعیت برتر اجتماعی خویش از کاالهای تجملی دارای جنبه نمادین بهره

می گیرد. این مدل برای تبیین و تفسیر تحوالت پولیتی های عصر آهن

ته کار رف به لپ یزا شمال آ سرمایه ن فزایش مدل ا یدگی ست. در پیچ

اجتماعی معلول افزایش محصوالت کشاورزی و انباشت سرمایه بوده است تا

یاقتصتاد را دارا لمنیوگیآنتون (.Chapman 2000اینکه تجارت دوردستت )

ش تر در ینق سلط و بر ماع یروبنا یریگ شكل م سی، س یاجت مذهب یا هر یو

لیگلتتده نظتتر جتتاندانتتد. از یم یا جامعتته241 یشناستت ز در باستتتانیتتن

مل نی، ا غرب یستیماركس صادیغ عوا ست یر اقت مع در كه ا بل جوا ماق

مل یدار هیسرما سلط ، عا شكل م تر در ماع یریگ و بر شد یم یاجت با

(Trigger 1989: 341.)

را معهدر جا یرفتار و هنجار انسان یریگ شكل ستیماركس شناسان باستان

اصترار كردنتد؛ یداخل عوامل و به رد كرده ایقو یخارج اثر عوامل بر

237 Intrasystemic 238 Intersystemic 239 Structural transformation 240 Prestige goods 241 J.Geldhill

112

برد انیم نیدر ا شمول بر راه شتیز تأكی جهان سان . باستان د گ شنا

كننتتد نییرا تب یفرهنگتت انیتتدند قواعتتد میتنهتتا كوشتت نتته ستتتیاركسم

(Instance) لمراحت كته یخاصت یها نتهیها و زم و بافت یفرد یتفاوتها بلكه

مطالعه مورد كند را هم یز میها متما نهیگر زمیرا از د یاجتماع تحول

تیعل به كه یاجتماع اتینظر یتمام ، سمیماركس منظر قرار دادند. از

لوژ ای یستیالیماتر یباور فرض یكیتكنو ند از دو هره باور دار ب

رند:یگ یم

یو فكتر یاجتمتاع از عوامل وانتد مستتقلت یم الیتماتر و ركن هیپا -1

ابد.ی ر و تحولییتغ

یو نهادهتا یگر روابتط اجتمتاعیبر د یر در روابط مادییو تغ تحول -2

دارد. میمستق ریتاث یساختار اجتماع

م از ظر نیه ست من ستدالل توان یم یسخت به كه ا مل كه كرد ا یماد عوا

صل سازنده ل چون یا صاد و یوژتكنو مل به یقیطر به تیجمع و اقت عوا

نو ها و یمع سته روبنا شند؛ واب نو یعوامل نبا ظام و قانون چون یمع ن

كته د، همچنتانیتگو ی( مKlejn 1970) كلژن (.McGuire 1992: 215) یشاوندیخو

ش صاد و بویتول وهیاقت ها ژهید و صاد كه ییابزار با اقت باط درارت

ستند د مواد باستانه م یشناخت ر مود شای ین ند، ز ین یدئولوژید ایاب

تاب شته یشناخت باستان باز ش دا مثال، نقا شد؛ ها و پ یبا یها كركیغار

تار شیپ ند یم یخیاز مود توا مان یدئولوژیاز ا ین كر مرد طرز ف و

شته ق یها گذ سلشود. یدور تل تیوا یل242

گ سمیالیماتر هینظر را یفرهن

ظر وا انیبن هاد. از ن نگ تین س صورت به توان یرا م فره یاتیح لهیو

بشر یمتن برون یسازگار 243

: است ستمیس ریز سه یدارا كرد كه فیتعر

یكیتكنولوژ ستمیرسیز -1244

یاجتماع ستمیرسیز -2245

یكیدئولوژیا ستمیرسیز -3246

كه ید میتأك تیوا ند یتغ ك حولی غاز از ز یماعاجت ر و ت ستمیرسیدر آ

یاجتماع ستمیس ریدر ز تحول به در آن شود و تحول یآغازم یكیتكنولوژ

ز مجموعهین سیره نیاز نظر مارو انجامد. یم یكیدئولوژیا ستمیس ریو ز

ماع تیتمام نا را یاجت یر ب های ز گی ند؛ یم نییو تع فیتعر ویژ ك

McGuire) استت قرار داده ماركس یها شهیر اندرا د هینظر نیبستر ا سیهر

نسنیستیكر نیستیكر (.123-124 :1992247

عامل كی عنوان را به یدئولوژیا

را نه یدئولوژی، ا یلیلر و تیم .كند یم یمعرف یروابط اجتماع در فعال

انجام یها از تالش یبخش عنوان ه ب بلكه مستقل تیموجود كی عنوان به

تهی فظ ویتول یبرا اف مت د، ح بر مقاو حوالت در برا ماع ت فیتعر یاجت

كه یم ند شمكشیدر پ كن با ك ند قات گروه انیم و ماع ها و طب جود یاجت و

242 L.White 243 Man's extrasomatic means of adaptation 244 Technological sub - system 245 Social sub - system 246 Ideological sub - system

247 K. Kristiansen

113

ظر پ سنیدارد. از ن ر248

ند یم یدئولوژیا صاد تیفعال كیتوا یاقت

ستق مر میم شد و تیو تیبر یبا249كهیز تأكین قش درك د دارد نگ ن فره

یو ضرور مهم گام نیها، اول و بزرگداشت ینییو آ یشرع در آداب یماد

در متتواد كتته استتت ییو الگوهتتا راتییتتگرابعتتاد تغید یدر بازستتاز

(.Trigger 1989: 341) شود یم یمتجل یشناخت باستان

ستان سان با ستان چون زین ستیماركس شنا سان با ستیاركسم ریغ شنا

ییشناسا یرا برا یریپذ و تخصص و حرف عیصنا شدن یتخصص روند مطالعه

یبازساز دانند؛ هر چند كه یم تیار با اهمیبس دهیچیپ جوامع صیو تشخ

لوژیتول یها وهیش سیتول ید و تكنو شكال ید، برر كار در سازمان ا

در (.Tosi 1984) استت داده قترار الشتعاع د را تحتیتول عوامل چهارچوب

، باشد یمها ستیر ماركسیها از غ ستیز ماركسیمم فصل كه آنچه انیم نیا

و ، كشمكش یاجتماع تحوالت یدرونزا عوامل شناخت یها برا ستیماركس تالش

ساو عدم شكل و یت ند مع یریگ رو قات جوا ش یطب ساسیتول وهیو بر ا د

بار اسمنوف نیاول . است یریپذ ند تخصصیاز فرا یستیماركس یریتفس250در

و كتار را در صتنعت یریپذ تخصتص . مستئله م 1611 در دهه بود كه یشورو

ستیماركس یو هر چند كه ؛ پرداخت در آن قیتحق مدنظر قرار داد و به

یخیتار- یفرهنگ چهارچوب كیشتر در یرا ب شیخو قاتیر تحقیبود اما تفس

گوردون بیلد نیچا قرار داد. طورز در كتا ماع ت ت بر اهم یاجت تی،

در خاور هیاول یدولتها یریگ در شكل یریپذ تخصص و ید صنعتیتول مطالعه

تیجمع شیافزا كار به میتقس بودكه نیلد ایچا هید كرد. فرضیتاك انهیم

- یمراكز صنعت شوند كه یدار میپد ییشهرها هم آن یاز پ انجامد كه یم

تفاوت یاستقرار گر اماكنید تیبا جمع یمراكز نیچن تیهستند. جمع یتجار

. البتهباشد یم از متخصصان یبیترك تیجمع نیا لحاظ كه دارد، بدان

د یو تول یكشاورز را كهیز گر مردود استیلد دیچا هیفرض نیا امروزه

و د و صنعتیانجام تیجمع شیافزا به بود كه یزكشاور محصوالت روزافزون

ها ستتیماركس . از نظتر داشت یاندك تانسب سهم انیم نید كاال در ایتول

شد پ سازمان یدگیچیر فزا با دیشا یصنعت یده در ترل شیا سله كن سل

یهتتا باشتتد. داده د همتتراهیتتتول نظتتام یتخصصتت یهتتا بخش در یمراتبتت

مشخصرا كار آن و سازمان جامعه نخبگان انید روابط میبا یشناخت باستان

یطبقات سرآغاز جامعه كار و سازمان شراف ا انیم رابطه یكند؛ چگونگ

افزون نیریاقتصاد د یازساز یبرا یستیماركس لیتحل كی. در است هیاول

مل سائلیتول بر عوا نابع چون ید، م نرژ م ، آن یهاو ب و ارزش یا

ماع یبردار بهره نابع یاجت ل و م خارجی یداخ خام یا ز ین هیاول مواد

یشناست باستان شتناخت از فصتل نیتا در (.Tusi 1984شتود ) مطالعهد یبا

ند جمع از شیپ ، یستیماركس حث یب س روش ب س باستان اتیو نظر یشنا یشنا

در یستیماركس مطالعات از هچند نمون به ، بجا خواهد بود كه ستیماركس

.شود اشاره یشناس باستان

یتغ لمنیوگیآنتون حولی مع ر و ت بر جوا قه یب برا طب

251مع به جوا

به یا رت252

سنگ صر نو شبهو یدر ع نز صر بر ساس یبریا رهیجز ع بر ا را

248 M.P.Pearson 249 M.Braithwaite 250 Smenov 251 Egalitarian

114

اساس نیا رب لمنیگ . است ر كردهیو تفس مطالعه دیجد سمیماركس دگاهید

را كهیز است یا رتبه جامعه شیدایپ مقدمه ساالر خان جامعه كه دیگو یم

به خان نواع یریكارگ با بو اهرم ا كه یم ، سالح ژهیها، هد در رأس خوا

یاجتماع ی، برخورد و تحول كشمكش نیا جهیبماند و در نت یاجتماع قدرت

ردست یز ساالر از جامعه . خان ستا گفته سخن از آن ماركس د كهیآ یم شیپ

ردستیز از فرار توده ممانعت یبرا قدرت كشد و از اهرم یم هرهخود ب

شتید معیتول ز منابعین یكند و در موارد یم استفاده یكش بهره نیاز ا

;Bahn& Renfrew 1991: 415) ردیتگ یار میتدر اخت یهتدف نیرا با چنت جامعه

Shenan 1999: 874, 904.)

م جدیتد وسیركسماكرد یرو هیز، بر پایالندز نو رو نیفرانكنشتا سوزان

در دند كهیرس جهینت نیا به یمركز یاروپا عصر آهن درجوامع با پژوهش

از حوزه یواردات یكاالها با كنترلها ساالر ، خان منطقه یا رتبه جوامع

نهیمد عه درون به ترا ت شیخو تیحاكم حتت جام تر نشیگز یو ح نیبه

را ان اش یاجتماع تیتا موقع است دهی، كوش شیخو یبرا یواردات یكاالها

چتارد یو ر زاگارل آلن (.Bahn & Renfrew 1991: 415د )نبخش میتحك درجامعه

. م ق ستوم هزاره یاجتماع در تحوالت پژوهشبا (Fox & Zagarell 1986) فاكس

هر نیب ستان نیالن نوب و هندو س جهینت نیا به یج كهیر حوالت دند ت

ماع ظام یاجت یشاوندیساختار خو از ن253

ظام به لت ن قه دو یا منط254با

بوده میدر ارتباط مستق یمذهب ریو شعا یدئولوژیر در اییو تغ تحول

نظام كیمعابد از، ساختار مثال ی، برا ی. در هر دو مورد مطالعات است

بعدها كه كند یم تیحكا یا فهیطا - یبر روابط خانوادگ یمبتن یاجتماع

متفاوت هم ، ساختار آن یشهر یطبقات جامعه به یاجتماع نظام با تحول

نقش یو اقتصاد یادار یاسیلحاظ س به جامعه معابد در هر دو شود؛ یم

در هیاول سوم لسلهس یاقتصاد تحوالت گارلاند. زا داشته یار بارزیبس

هر نیب نیالن255

سته بر خا به را م حول و ییجا از جا بط اجت یاعدر روا

ص یها و بنگاه شاوند یخو یها گروه انیم یشخ256بد یها و بنگاه معا

257

ند؛ در ا یم ستر و زم نیدا لت ، نهیب برایبر تول دو ظارت صادرات ید ن

داشت یبستگ جامعه زنان یدیتول تیكار و فعال د بهیتول نیكرد و ا یم

تحول نیا ، شالوده كرد و در كل یم نییشاوند تعیخو یها را گروه آن كه

صاد عه یقت بط س یا مجمو سیاز روا س یا ماع ی، جن ظر یو اجت بود. از ن

گر یدر د میمستق ر و تحولییتغ به در شالوده ر و تحولیی، تغ زاگارل

. است شده ختم جامعه یاجتماع تارساخ یها جنبه

252 Rank-Society 253 Kin - structure 254 Territorial state - dominated 255 Early dynastic III 256 Private estates 257 Temple estates

115

ازدهمیفصل

258یفرهنگ تطور

مقدمه

یکی از مهمترین راهبردهایی را که دانشمندان از نیمه دوم قرن

نیاد اندیشه خود قرار داده اند این بوده است کهرا بآن نوزدهم

رد مطالعه قرار رهنگها را در بستر زمان موسیر تطور فمی توان چگونه

تطورگرایی را باید نخستین نظریه ای دانست که پس از اعالم ؟داد

موجودیت علم انسان شناسی در آن ظاهر می شود. الزم به ذکر است که

ریشه های این مشرب فکری را بایستی در علوم طبیعی جستجو نمود که

فظ اجتماعی دارد. معنای ل انسانی و پیشینه ای قدیمی تر از علوم

Evolution دیگر درآمدن در زبان فارسی، تغییر و تحول، از صورتی بصورت

است که به تکامل نیز ترجمه شده و به تدریج در علوم طبیعی و سپس در

مشکل بزرگ (. 93: 1393علوم اجتماعی رایج گردیده است ) توسلی،

که به معنای تکامل به کار گرفته شده آن است که Evolution تعریف

را به ذهن القاء می کند، حالی آنکه لفظ « به سوی کمال رفتن»دیشه ان

تطور نه جهت و نه غایت را تعیین می کند و در موارد مختلف که تحول

منظور –صرف نظر از تعیین جهت و هدف خاص –تدریجی و دگرگونی آرام

مفهوم تطور فظ تکامل مناسب تر به نظر می رسد واست، تطور از ل

تطور گرایان جدید»نظریات بخصوص با 259

منطبق تر و سازگار تر است. «

نظریه اصوال" تطور گرایان در مقابل افرادی قرار گرفتند که به

ثبوت260

معتقد بوده که بر اساس آن صفات انواع، از گذشته دور تا به

حال هیچ تغییری نکرده و بین اقسام موجودات زنده ارتباط نسلی موجود

اینکه واژه تطور ی که به باید توجه نمائیمرنیست. نکته مهم دیگ

دیگری همانند نظریه تغییر رادف و هم خانواده با مفاهیمیمت261

است

که براساس آن تغییر تدریجی صفات انواع و پیوستگی آنها به یکدیگر

که پایه گذاران آن در عصر جدید بوفون262

طبیعی دان فرانسوی،

المارک263

تضاد با نظریه ثبوت است ) و داروین هستند که مغایر و م

(. 2 – 12: 1319سحابی،

همچنین در باستان شناسی به واژه مترادف و مهم دگرگونی اجتماعی )

Social Change برمی خوریم که اصطالحی است که گاه در کنار تطور )

اجتماعی و زمانی در مقابل آن به کار رفته است. منظور از طرح آن

یع نظریه تطور گرایی و پرداختن به تغییرات رها کردن دور نمای وس

تطور اجتماعی مجموعه تغییراتی است قابل مشاهده و کوتاه مدت است.

که یک جامعه در طول یک دوره طوالنی به خود می بیند، یعنی در دوره

ای که از زندگی یک نسل یا حتی چند نسل فرا تر می رود. واضح است که

ت جزیی و کوچک مستهلک شده و جز تغییر در این سطح از تحول، تغییرا

تراکمی تعداد زیادی از دگرگونی ها، اثری مشهود نیست. وقتی آن

Cultural Evolution258

259

- Neo Evolution 260 Fixism 261 Transfomism 262

- Buffon 263

- Lamark

116

تغییرات را بصورت خط یا منحنی ترسیم کنیم، جهت یا گرایش کلی یک

حرکت عمومی نمایان می شود.

در سنت تطور گرایی عمدتا باور به یک سیر پیشرونده در عقل و قوای

در طول یک خط تاریخی وجود دارد. این خط مشکل انتزاعی فکری انسان

ست ناگون زی های گو حیط یایی و م های جغراف یت نابر موقع شته و ب دا

انسان بسیار متفاوت است. هر گروه از انسان ها بنابر چگونگی رشد و

تحول خود در نقطه ای خاص از این خط مفروض قرار گرفته اند. اما به

ه یتنظر روانیتپ ر روی این خط پیش خواهند رفتت.هر حال و به ناچار ب

طورگرا گ ییت سان یفرهن مع ان كه جوا ند ند دهما یمعتقد جودات ین گر مو

ز ین روند نیو ا در یک بستر طوالنی طی نموده تکاملمسیر تطور و زنده

نده شت. ادر آی هد دا مه خوا سان یادا سان و ان ستان شنا سته از با ن د

یمیدا یها یبا خود استعدادها و آمادگن باورند كه بشر یشناسان برا

ه ین نظریابد. براساس ای یشرفت جامعه توسعه میدارد كه به نسبت پ

را یین فشارهایكه چن یا عوامل داخلی یخارج یموجودات براثر فشارها

، صتفحه 1396كننتد )كتن دارك یر مییآورند به مرور زمان تغ ید میپد

بته یعتیط طبیبق انسان بتا محتتطاتطورگرایان اصوال" از منظر(. 219

تاریخ اندیشه گردد. یمحسوب مجوامع بشری شرفت یپ یعنوان عامل اساس

از لحاظ دارای ریشه های عمیقی است و در بین اندیشمندان تطورگرایی

شود. گروه اول شامل باستان یم میبه دو بخش نقسبلوغ اندیشه ها خود

معروف كیان كالسیاست كه به نام تطور گرا یشناسان264و متعلق به بوده

هستند ی. گروه دوم شامل باستان شناساننسل اول باستان شناسان هستند

انینوتطورگرابه عنوان كه از آنها 265ن گروه با یا م برد.ینام خواه

ها ستفاده از الگو ضیر یا هایا مدل ض یستمیس ی، بوم یحات زیو تو ست

ه قرار داده اند. را مورد مطالع یتكامل جوامع انسان یچگونگ یشناخت

:باشد یم ییشه در تطور گرایر نشانگر تحول اندیجدول ز

264 Classical evolutionists 265 Neo-evolutionists

117

تطورگرایی در دوران کالسیک

تر ستانیبرخالف دك مدارك با ثار و شف آ مان، ك هوم ز مذهب از مف از ین

را در بستر یتكنولوژفرهنگ، اقتصاد و یر تطوریكاوش ها نشان از س

باعث شد كه دانشمندان یر منتظره ایات غین كشفیك چنیداد. یمزمان

ن یاشند. بنابرایدر بستر زمان یجامع تر از تطور فرهنگ یدرك یدر پ

ستم وقتشان را یل قرن بین اواخر قرن نوزدهم و اوایاز محقق یاریبس

از در علوم گرایی در آغتطور ریشهن ارتباط نمودند. یصرف پژوهش در ا

از جهان در گذر ایام نیند تكویفرآ رایج گشت که در آنزیست شناسی

ساده لت مد و در نهایچیصورت په ب حا سان یده در آ هور ان عث ظ ت با

شدیجد گ .د طور فرهن ترین یت ساده له یز از به مرح غاز و شكل آ ن

مل یده ایچیپ نابرایتكا فت. ب سیا قان ب با یارین محق شورها از ك

س یو قوم نگار یاستفاده از شواهد باستان شناخت ر تطور جوامع یخط

غرب ختم شد را در دو بستر زمان و یرا كه تا به تمدن امروز یانسان

ند. قرار داد عه مورد مطال كان سیتطورگرام ستان یان دوره كال ك انگل

رلیهماننتد ادوارد بارنتت تتا یافترادشتامل 266، متتارت(1932-1619)

267

زریز فری(، جم1999-1643)268

ت اسپنسر(، هربر1914-1641) 269( و 1921-1613)

بوده ایغ های ندره شه فی اندی به معر ضوع یت مو به اهم نا که ب

تطورگرایی برخی از این اندیشمندان می پردازیم.

در قرن هجده میالدی بوفون و کانت از نخستین کسانی بودند که درباره

تحول و دگرگونی دراز مدت جهان فیزیکی و دور و دراز بودن آغاز خلقت

بوفون طبیعی دان فرانسوی و صاحب 1943نسان تذکر داده اند. در سال ا

دایرة المعارف چهل و چهار جلدی در علوم طبیعی برای نخستین بار به

محاسبه سن زمین اقدام کرد و آن را حداقل هفتاد هزار سال تخمین زد.

266 ٍEdward Burnett Tylor 267 R.R. Marett 268 James Frazer 269 Herbert Spencer

تطور گرایان كالسیك

تطور گرایان

آمریكایو

تطور گرایان

بریتانیایو

تطور گرایان سایر

كشورهاي اروپایو

نو تطورگرایان

نوتطورگرایان انگلیسو ها

آمریكایو

تطور گرایان

118

کانت با بی پروایی بیشتر از بوفون در کتاب جهان شناسی خود که در

منتشر گردید، از میلیون ها و حتی از صدها میلیون سال سخن 1991سال

به میان آورد. از قرن هجده میالدی به بعد انسان به اتکاء رهاوردهای

علمی نظریه پردازی ها متوجه شد که نه فقط جهان و آنچه در آن است

نامرئی و ثابت و بی حرکت نیست، بلکه همه چیز در طول زمان بصورت

گون می شوند. این آگاهی آغازی بود برای مفهوم تکامل که آرام دگر

نظریه های مبتنی بر ثبات را دچار تزلزل می کردند.

امروزه اصطالح تطور، مشخص کننده یک دگرگونی مستمر در طول زمان در

یک معنای خاص است. در مورد تطور زیستی می توان گفت که منظور،

زنده در طول زمان است. فیلسوف و دگرگونی، تنوع و سازگاری موجودات

( نخستین کسی است که در 1944 – 1926طبیعی دان فرانسوی دوالمارک )

نظریه منسجمی برای تکامل در آن دوره پیشنهاد کرد. او 1916سال

معتقد بود که مکانیزم تکامل در طول زمان بصورت پیشرفت طبیعت از

ت و حیوانات بسیار پیچیده کوچک ترین ارگانیسم های مرئی و سپس نباتا

99: 1393و تقریبا کامل، تا مرحله انسان را شامل می شود ) توسلی،

(. او نظریات تکاملی خویش را با تکیه بر چهار اصل زیر بیان کرد:

اشکال زندگی و موجودات زنده ثابت نبوده، بلکه تحول می یابند. -1

ت زنده برای انطباق دگرگونی های محیط زیست یا پیرامون موجودا -2

یافتن با محیط زیست خود گروهی از مشخصات اکتسابی را در خویش بوجود

می آورند.

تکثر زیاد از حد موجودات. -3

این مشخصات اکتسابی، در طول زمان بصورت موروثی در می آیند ) -4

(. 123: 1391فکوهی،

در اواخر قرن نوزده زیست شناس آلمانی آگوست وایزمن270

( 1614 – 1934

( بصورت تقریبا قطعی غیر ارثی بودن صفات اکتسابی را به اثبات

رساند و به دنبال آن نادرستی دو اصل دیگر المارک نیز روشن گردید که

یکی گرایش به کمال در موجودات و دیگری نسبتا باالی تکثر موجودات

رش قرار بود، اما نظریه المارک در مورد اصل انطباق با محیط مورد پذی

( 1313گفت ) ر.ک، بهزاد،

.

در حالیکه المارک توجه خود را معطوف به جریان -داروین وتکامل زیستی

تکامل در طول زمان یا همان تکامل عمودی کرده بود، داروین ابتدا

این پرسش را مطرح کرد که منشاء تنوع موجودات چیست؟ او سعی می کرد

زمین های گوناگون بوجود آمدند؟ بفهمد که چگونه انواع مختلف در سر

این فرایند را می توان تکامل افقی نامید. او این نظر خود را در

کتاب منشاء انواع271

مطرح کرد و سبب ایجاد موج قدرتمندی 1916در سال

در اندیشه های طبیعی و حتی اجتماعی در اروپا گردید. او با تاثیر

را مطرح نمود. « اب طبیعی انتخ» و « تنازع بقاء » از مالتوس مفهوم

بر اساس این مفاهیم بین موجودات زنده در طول دو محور تاریخی و

270

- August Weismann 271

- On the Origin of Species

119

جغرافیایی برای بقاء رقابتی سخت در می گیرد. در این رقابت تنها

موجودات به حیات ادامه می دهند که بتوانند به بهترین شکلی خود را

ین انطباق با با محیط زیست انطباق دهند. به باور داروین لزوم ا

محیط بوده است که می تواند وجود تعداد بی نهایت زیاد انواع

در واقع با هر تغییر محیط، لزوم تغییری در جانداران را توجیه کند.

ارگانیسم برای بقاء بوجود می آمده است و این تغییرات خود را در

– Johnson, 1999: 137نهایت بصورت انواع گوناگون تثبیت می کرده اند )

اصل اساسی داروین همچون المارک، اصل جهش است؛ یعنی زمانی که (. 138

تغییرات اکتسابی بصورت مشخصات موروثی در می آیند. بعد ها داروین

نتایج کار خود را در قلمرو انسان شناسی زیستی نیز وارد نمود و

کتاب منشاء انسان272

را نوشت. می توان از مجموعه نظریات المارک و

روین چند اصل مهم را در تطور گرایی طبیعی مورد تاکید قرار داد: دا

پدیده های طبیعی شکل ثابت ندارند و بر روی دو محور زمان و -1

مکان تغییر می کنند و بنابر این می توان تغییرات را به دو

گونه تاریخی و جغرافیایی بررسی نمود.

یده های طبیعی تغییر پدیده ها از طریق حرکت انجام می گیرد، پد -2

هر پدیده در هر لحظه دو نوع شکلی پویا دارند و نه ایستا.

حرکت در خود دارد، نخست حرکتی درونی که نسبت اجزایش با

یکدیگر را متحول می کند، سپس حرکتی برونی که نسبت آن پدیده

را با سایر پدیده ها متحول می کند. بنابراین هر پدیده در آن

سبت اجزای خویش و یک جزء است نسبت به واحد یک کل است به ن

کلیت های بزرگ تر.

تغییر پدیده ها بصورت ها و با مکانیزم های خاصی انجام می -3

گیرد. به عبارتی دیگر تغییر دارای نوعی نظم و قانون و نوعی

جهت است که این جهت گیری را باید به سوی تکامل دانست.

ی پیچیدگی، از کوچکی بنابراین هر پدیده طبیعی از سادگی به سو

به سوی بزرگی، از فردیت به سوی جمعیت و از تجانس به سوی عدم

(. 129: 1391تجانس پیش می رود ) فکوهی،

در نهایت می توان در اندیشه تطور طبیعی یک خط و بر روی آن خط

مراحل گوناگون تطور را مشاهده نمود. در هر مرحله نوعی انطباق میان

یط زیست با هدف حفظ بقاء اتفاق افتاده و این موجود زنده و مح

انطباق در نقطه خاصی به یک جهش تبدیل و سبب انتقال از یک مرحله به

(. Johnson, 1999: 138مرحله دیگر شده است )

اسپنسر بر وجود قوانین عام در جوامع -اسپنسر و تکامل فرهنگی

این قوانین شباهت انسانی انگشت گذاشته است. او بر این باور بود که

کاملی به قوانین طبیعی که بر موجودیت زیستی انسان ها و سایر

جانواران حکومت می کنند، دارد. او بر مفهوم انطباق خود به خودی

موجود زنده با محیط در طبیعت تاکید می کرد و همین مفهوم را به

جوامع انسانی نیز تعمیم می داد. او باور داشت که موجودیت های

272

- The Descent of Man

120

جتماعی دارای شباهت های زیادی با موجودیت های طبیعی هستند که ا

عمده ترین آنها شامل موارد زیر است:

در هر دو نوع موجودیت یک حرکت تطوری وجود دارد که اعضاء کوچک -1

را به واحدهای بزرگ تبدیل می کند.

حرکت از ساختارهای بسیار ساده به طرف ساختارهای پیچیده انجام -2

به عبارت دیگر تجانس در موجودات ساده به عدم تجانس می گیرد و

در موجودات پیچیده طبیعی و اجتماعی منجر می شود.

میان اجزاء تشکیل دهنده موجودات اجتماعی همچون موجودات طبیعی -3

وابستگی متقابل و فزاینده ای وجود دارد.

عمر و دوام یک کل اجتماعی همچون یک کل طبیعی بیشتر از عمر -4

آن است. جامعه می تواند بخش هایی از موجودیت های خود اجزاء

را از دست بدهد، اما لزوما به دلیل این از دست دادن از میان

(.131و 134نخواهد رفت )همان،

اسپنسر انواع جامعه را بر حسب مرحله تکاملی آنها طبقه بندی می

ف و را به جوامع ساده، ترکیبی، ترکیبی مضاع وامعکرد. او این ج

ترکیبی شدید تقسیم بندی کرد. طبقه بندی او بر حسب درجه پیچیدگی

ساختاری بود. او میان جوامع ساده ای که رئیس نداشتند، جوامعی که

ریاست موقتی داشتند و جوامعی که دارای نهاد ریاست ثابت بودند،

تمایز قائل شده بود و این تقسیم بندی را بر اساس سازمان سیاسی

ام داده بود. او انواع گوناگون جامعه را برابر با تکامل جوامع انج

شیوه استقرارشان نیز طبقه بندی کرده بود، جوامع کوچ رو، نیمه

یکجانشین و یکجانشین. به نظر اسپنسر جوامع با پشت سر گذاشتن مراحل

ضروری از ساختار ساده به ترکیبی و ترکیبی مضاعف تکامل می یابند.

معی که خودش آنها را جامعه جنگجو و جامعه صنعتی او برای تفکیک جوا

نامیده بود، تفاوت در سازمان اجتماعی ناشی از تنظیم اجتماعی را

مبنای کارش قرار داده بود. این طبقه بندی اسپنسر با آن طبقه بندی

که بر پایه مراحل تکامل استوار بود، متفاوت است. این طبقه بندی بر

که اعتقاد دارد انواع ساختار های اجتماعی پایه یک نظریه اجتماعی

به رابطه همسایگی یک جامعه با جوامع دیگر بستگی دارند، استوار

است. در روابط صلح آمیز نظام های تنظیم داخلی به نسبت ضعیف و

پراکنده هستند، اما در روابط ستیز آمیز نظارت های تمرکز یافته و

(. 141: 1391 زورمندانه بر جامعه حاکم است ) کوزر،

تایلر قای -ادوارد پایی آ یان ارو طور گرا ر از تایلادوارد سرآمد ت

گذاران مکتب استاد دانشگاه آکسفورد؛ از بنیان مردم شناس انگلیسی و

خود وی با تالیفات مهمی در طول حیات علمی .انسان شناسی فرهنگی است

انستان دی و متیال 1991 در جلتد ( 2) / بدویفرهنگ ابتدایی همانند

میالدی تاثیر زیادی بتر اندیشته تطتور گرایتی بجتای 1991 در شناسی

. هر چند تایلر بکار میدانی مردم نگاری نپرداخت؛ لیکن بر حسب گذاشت

مع آوری داده ف به ج خود نی ضیات ذه غین و ر سط مبل شده تو ضه های عر

ثروت یل به دل ما بود، ا مار جوانی بی کرد. او از قدام سیاحان ا

تایلر. سالمتی اش به منطقه حاره سفر کرد نوادگی خود برای بازیابیخا

صیک در شگاه خصو فت یآموز فراهم گز های الزم را موزش سطح آ تا و

از پتس 1919در سال اولین مکتوبات وی ادامه داد. ل یتحص به سانسیل

121

ید هاغ کاوش در ك و از یاز مكز بازد صل یپر یار مد گورد حا گارش آ ن

ها" یكیك و مكزیام "مكزبه ن یكتاب273

حاصتل در لنتدن 1991در ستال

به این ترتیب تجربیات وی طی شش ماه .همین بازدید و سفر بوده است

ندی او به سایر قه م اقامت در مکزیک و دیگر مناطق آمریکا باعث عال

اقوام شد. وی پس وی در شناخت نیز دریافت اهمیت این سفرها جوامع و

مطالعه وسیع جوامع بدوی و باستانی را آغاز کرد از بازگشت به خانه،

«پژوهشی در باب تاریخ اولیه نوع بشر» 1991و در سال 274

را در زمینه

» توسعه فرهنگ بشری نگاشت که البته این کتاب قابل مقایسه با کتاب

«فرهنگ بدوی » وی در کتاب نبود.« جامعه باستان 275همانند مورگان

به در بستر تطوری اشا اتخاذ کرد و تاریخ را موضع تطورگرایانه ای ر

نمود. وی دوره توحش را بندی توحش، بربریت و مدنیت تقسیم سه مرحله

می خودرو یه ستعمال اغذ سنگی و ا های بزار ستفاده از ا سب ا بر ح

ت کرد و مدنیعصر کشاورزی و فلز کاری تلقی شناخت؛ بربریت را آغاز

د. نمورا از زمان پیدایش خط تحدید

ادوارد تایلر از کسانی است که در مطالعات انسان شناسی قدم بی شک

ل فرهنگ انسان هایی اساسی برداشته و از دیدگاه تکاملی به مسائ

کوشید از فرهنگ که در واقع محور مردم شناسی محسوب نگریسته است، وی

می شود، تعریف جامعی به دست دهد و پدیده های اجتماعی، فرهنگی را

هر » سیر تکاملی آن ها مطالعه کند. او در این باره می نویسد در

گاه با هنرهای پیشرفته، دانش مترقی و سازمان های پیچیده برخورد

کنیم، باید بدانیم که این ها از توسعه و پیشرفت تدریجی مراحل ساده

قبل نتیجه شده اند و هیچ مرحله ای از تمدن به خودی خود به وجود

ه هر مرحله از مرحله قبل ناشی می شود و متکی بر آن نمی آید، بلک

«است. 276

تایلر با توجه به فعالیت های تولیدی سلسله مراتب دیگری

(.61، 1393چون شکار، دامپروری و کشاورزی را مطرح می کند )توسلی

ذکر تایلر را می توان از مهمترین کارهای ویتعریف فرهنگ از نظر

از فرهنگ تعریفی /بدویر کتاب فرهنگ ابتدایید 1991در سال . ویکرد

فرهنگ مجموعه پیچیده ای است که شامل »جامع و مانع به دست داد:

معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، فنون، اخالق، قوانین، سنن و باالخره

تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که فرد به عنوان عضو جامعه از

برابر آن جامعه وظایف و تعهداتی را جامعه خود فرا می گیرد، و در

به بیراهه نرفته ایم که (.19-19، 1394)روح االمینی عهده دارد بر

جامع از فرهنگ بوده است که شاید شهرت تایلور به خاطر همین تعریف

همانطور که اشاره .بخشیده است اعتبار الزم علمی را تا به حال به وی

خود صرفا بر داده های گردآوری او همچون سایر مردم شناسان نسل شد

شده بوسیله دیگران کار می کرد و هرگز پا بر زمین تحقیق نگذاشت.

اما تحلیل عمیقی که در کتاب فرهنگ ابتدایی از حوزه فرهنگ بطور کلی

و از فرهنگ جوامع ابتدایی به صورت اخص عرضه کرد، سبب شد که بتواند

آکسفورد تاسیس کند و در نخستین کرسی انسان شناسی را در دانشگاه

273 Mexico and the Mexicans 274

- Research in to the Early history of mankind. 275

- Primitive Culture. 276

. 239تا 211، انتشارات پیام، صفحه 1313حسین، زمینه انسان شناسی، تهران، ادیبی، -

122

برنامه درسی انسان شناسی 1616تا 1969طول خدمتش به این دانشگاه از

را که بعدها مورد استفاده سایر دانشگاهها نیز قرار گرفت، تدوین

نماید.

آن مورد مطالعه قرار داد و از منظر یخیر فرهنگ را در بستر تارلیتا

.دهد یخ مورد مطالعه میطول تار رشرفت انسان را دیپ یانسان شناس یو

به عنوان واست یك نسبت انسانی لریه تاین فرهنگ براساس نظریبرابنا

ن اساس كلمه اكتساب یبرا گردد. یاز جامعه در بستر زمان كسب م یعضو

یریادگیق یف فرهنگ است كه محصول جامعه و از طریدر تعر یدیواژه كل

تا م ست لوژیراث بیا سان یكیو خاص ان نابرا .و نگ در ن یب عه فره مطال

ت و یبربر به یگر یاز وحش یاش شامل تكامل جوامع انسان یخیبستر تار

كه از طرینها ست مدن ا لوع ت ساب و قابلیتا ط ها یق اكت لت ت از حا

له په یاول به مرح مدشرفته یتوحش صل آ تا. حا برد طور لیراه ر از ت

یه صورت تك خطی یفرهنگ277

ر امسئله گذن به طرح یهمچن وی .باشد یم

پدر ساالر یاز مادر ساالر یجوامع انسان یدر بستر تكامل فرهنگ یبه

بتا استتفاده از 1996در ستال یمقاله الور در یتا انسان پرداخت.

راث یتن میه قوانبه مطالعجامعه 292شده از یجمع آور یآمار و دادها

خت و ساس آن و ازداوج پردا بارینت برا كه مادرت فت یجه گر278ر مادو

یمكان279یمقدم بر پدرتبار

280یپدر سر و

281ن ارتباط یدر ا . بوده است

کوواد یبه نمونه ها یو282اشاره دارد، رسم )زایمان دروغین مردان(

رایج است. بنابراین رسم، مرحله پیش یساالردر جوامع مادر یژه ایو

ده پدر آینده شماری از ممنوعیت ها را که بر او تحمیل شاز زایمان

ا می پذیرد و همانطور که رفتار تثبیت شده ای نیز مادر آینده است ر

پیش از ستراحت یر ا ند، نظ می ک صی شریفات خا جام ت به ان بور را مج

و زایمان، جداماندن از دیگران و تنهایی اختیار کردن، وضعیتی ساکن

یره. شتن و غ یده دا ست خواب سی ا کم ک نده در ح پدر آی نابراین، ب

پانوف در بدنیا آوردن فرزند مشارکت داشته است ) همانند مادر آینده

و ییایاز جوامتتع استتترال ین رستتم در برختتیتتمتتثال ا(. 1399 و میشتتل

نوزاد نیهنگام زا ییقایافر خوابد و اظهار یز در بستر میمان پدر

كند یم یدرد و ناراحت

شكل یشتریشتاب ببا ییمكتب تطورگرا هاگر كشوریكا برخالف دیدر آمر

كا یپوستان آمرسرخ یجوامع بوم یشتر بر مطالعه انسان شناسیبگرفت و

كه در یر تكاملین بوده است كه آن خط سیآن ا یل اصلیدل افت.یكز تمر

گر جوامعیكه در د یخیو آثار تار یو تنوع فرهنگ یگر جوامع انسانید

کاملر تیو لذا س شد یده نمهكا مشایآمر انیبوم انیموجود داشت در

سا مع ان ستان یدر م ینجوا سرخ پو بودان عه ن بل مطال مل .قا پدر تكا

باشد. مورگان در رشته حقوق یم س مورگانیلوئ یهنركا یدر آمر ییگرا

277 Unilinear evolution 278 Matrilineal .سیستمو كه براساس آن فرد از نظر موقعیت اجتماعو و خویشاوندي به خانواده مادر وابسته است 279 Matrilocal یا قبیله یامنطقه خانوادگو زن زندگو كند. رسد و قاعده اي كه مرد باید پس از ازدواج در خانه 280 Patrineal پدر تباري رسد و قاعده اجتماعو كه براساس آن فرد موقعیت اجتماعو را از پدر خود به ارث مو برد و به گروه خویشاوندي

خانواده پدري وابسته است. 281 Patrilocal است. –بزر خانوده -و حقوق افراد خانواده در دست مردپدر سري قائده و نظام سیاسو و قتایو كه براساس آن قدرت

سیستد پدرسري در جوامع سنتو و خانوده هاي گسترده وجود دارد. 282 couvade

123

ص لیبه تح خت و ص یل پردا شته تخص ست یدر ر سرخ پو مع عه جوا به مطال

روكوسیآ283

ل ین ارتباط تشكیرا در ا یو سپس انجمن كا همت ورزیدیآمر

ها ن ی، رسومات، آئیه مطالعه ساختار اجتماعن انجمن بیا یداد واعضا

صاد بوم ند. در یان آمریو اقت ضا از یسات اجلكا پرداخت من اع ن انج

سها م ینتس یلبا ستفاده ستان ا ند. یسرخ پو به درك ا كرد گان ن یمور

است با انجام یبه سرعت در حال دگرگون یجوامع بوم یمسلئه كه سنت ها

همانند ییدا ده ها یس به جمع آورروكویل آید از قبایمثاحبه و بازد

سرگرم ها، قص بان و غ یر مذهب، ز تابیها، خت و ان را در ك یره پردا

284روكوسیراث ایمتحت عنوان مورگان بشدت تحت به چاپ ر ساند. 1911در

باریازدواج و سستم یر سیتاث توارث مادرت یستم 285

ست یقبا سرخ پو ل

دن افراد به هم یو نام ین موارد نوع نام گذاریاز ا یكیقرار گرفت.

روكوس خواهران مادر خود را )عمه( مادر و یا انبوده است. مثال كودك

. خواهر مادر بزرگ ها را مادر بزرگ ندكرد یرا پدر خطاب م انشیعموها

پ برادر مو طاب بابزرگ خ ستفاده از یو. شد یدربزرگها را با با ا

د وها را مشخص كرآن یشاوندیروابط خو یچگونگ یشاوندیاصطالح نظام خو

211كته شتامل یهفتت صتفحه اای پرسش نامه در ادامه با استفاده از

بوسیله كا یدر خارج و داخل آمر یبه نقاط مختلفآنرا بوده است سئوال

ن پرسش یاكرد و از صاحب نظران خواست كه آنها را پركنند. ارسال پست

خ كه بر مه خ یب ینا ند یز تكمین یجواب و بر شده بود تال سین ار یج ب

ت. داش درخشانی

ز یل سرخ پوست نیگر قبایدر د یستم نامگذارین سیكه ا متوجه شد یو

ز رواج یها ن یلیان تامین رسم در میز ایا نیشود و در آس یاستفاده م

دارند. ییاید كه سرخ پوستان منشا آسیجه رسین نتیبه ا و لذا دارد

گان د طور گرایمور تاب جام خود را در ییدگاه ت ستانك عه با286به

ر یكه س یجوامع انسان یمورگان معقتد بود كه تمام . نگارش در آورد

با اعتقاد به باشند و یسه با هم مید قابل مقانموده ان ین را طیتكو

ط تك خ مل تاخیگو یم یتكا با مع مه جوا كه ه سید تاخر طور یر و ر ت

شابه ط یم ند و یرا موده ا موازیا ن طوط م ین خ مع توان در جو یرا ا

سان مود یان شخص ن شر یها. گروهم نده قب ما م یطیاع كه یرا ند گذران

ط در تمام جنبه ین شرایك چنیشرفته در گذشته داشته اند. یپ یهاگروه

یخیتار ن كتاب ادواریدر ا . مورگان جوامع وجود دارد. یفرهنگ یها

به شسه را هم وح له م سی، بربریگر یمرح مدن تق ندیت و ت مود یم ب ن

صل دوم()رجوع شو به ف بود كه دوره وحش و د در یتحتان یگر یمعتقد

مروزیان قبایم ستند یل ا شاهده نی بل م ل قا سترالیبوم یو ا و یان ا

یزندگ یانیم یگر یدوره وحشدر یها از منظر تطور ینز یاحتماال پول

نه مكن یم شرق رودخا ساكنان ستان و سرخ پو ت یدوره بربر یسوریند.

چكدامشان یجهان ه یزورل امین قباید. بنابرانكن یم را سپری یتحتان

نكرده بودند. اثرات كتاب یكجا سپریسه مرحله فوق را یر تكاملیس

م ستان را عه با خوب یجام به ها یتوان شته لس یدر نو ماركس و انگ

خوب به خانواده( شا كرد. ی)من شاهده عدها م کریبه ب های ف راهبرد

283 Iroquois 284 Iroquois Indian 285 Matrilineal descent 286 Ancient Society

124

گان ا ستیمور شد ییها یرادات و كا باق وارد عدم انط ها مده آن كه ع

مان كان یجدول در ز عالوه یو یو درم ست. برخالف یبرابوده ا گان ن مور

نمود ولی یكا توجه كمترین آمرایر به مذاهب جوامع بوملیادوارد تا

قش وی مل گرا ن جدول تكا خانواده و شا ظام و من عه ن یو ییدر مطال

ستان شنا یادیر زیتاث سان و با سان شنا عات ان جای سان بر مطال بر

گذاشت.

موضع مشترک تطورگرایان قرن نوزدهم ) تطورگرایان کالسیک یا خطی ( را

می توان در اعتقاد به تطور و گسترش فرهنگ یا جامعه بر روی خطی

مستقیم و طی مراحل مشابه اجتماعی، علی رغم تنوع ُطرق دستیابی جوامع

وع بشر است؛ زیرا به آن خالصه کرد. بحث تطور خطی مبین وحدت کالبدی ن

نشان می دهد افراد در شرایط معین به محرک های مشابه پاسخی مشترک

می دهند. هر چند برخی تطورگرایان نظیر مورگان و تایلر به تصور

انتشار گرایی رشد فرهنگ و جامعه نیز عنایت داشتند؛ لیکن بعد تک

وم بقا خطی تطور در نظریات تطورگرایانه غالب است. از این منظر تدا

عامل تطور جوامع در گذراندن مراحل مختلف اجتماعی به شمار می رود؛

بطوری که مورگان مفهوم بقا را در عرصه خویشاوندی برای تبیین تقدم

مادر ساالری بر پدرساالری بکار برد و به عالوه روش شناسی قرن نوزدهم

گذشته تطورگرایان به شکل مقایسه ای یا به دیگر سخن بازسازی رفتار

از طریق دریافت زندگی مردم عشیره ای به منزله نمونه های مراحل

(. 91: 1399اولیه جوامع بشری صورت می گرفت ) گاربارینو،

انینو تطور گرا

سیتطورگرا گیان كال طور فرهن عه ت نوزدهم در مطال قرن بر یب یك شتر

یكردنتتد ولتت ید متتیتتكتا یفرهنگتت ین و چهتتارچوب هتتایقتتوان ییشناستتا

بازنگریان جدیرگراتطو ستفاده و با ا ستفاده از داده در روش و ید ا

یایكردند تا زوا یو سع نوینی را مطرح نموده یافت هاید رهیجد یها

ان ین دو جریكه ب یاز افرادند. ینما یابیمختلف منشا فرهنگ را باز

لد نام یمی توان از گردون چارد یگ یك و مدرن قرار میكالس ییتطورگرا

ینید آذوقه، شهرنشیتول را در سه مرحله مهم یفرهنگد تطور لیچا. برد

صنعت س یو ندیشدن تق مود و یم ب ساس ن هایبرا ته س یاف ستان شنا یبا

م نمود:یر ترسیرا به صورت ز یتطور فرهنگ

باســـتان یدوره هـــا یتطور فرهنگ

یشناس

ینه سنگیپار یگر یوحش

ینوسنگ تیبربر

عصر مفرمس شرفتهیت پیبربر

مفرغل عصر یاوا دنتم

چه چا سیلد را بیگر ستان شنا نوان با به ع گ یخیتار یشتر یم یفرهن

یاجتماع ش به تطوریخو یات علمیمرحله سوم ح لد دریچا یم ولیشناس

تحت وی ینوشته ها . در این سالهادا كردیپ یعالقه خاص یجوامع انسان

زم به ذکر است مورگان، ماركس و انگلس بوده است. ال یشه هایر اندیتاث

ار خشك و یك بسیدوره كالس یشه تطور تك خطیلد معتقد بود كه اندیچا که

125

یخیرتجارب تا یرااد یده بود كه جوامع انسانین عقیروح است و برا یب

دهد ینشان م یمتفاوت و متنوع بوده و همانطور كه مطالعات قوم شناس

نبوده است. یر تطور گذشته انسان تك خطیس

د كه با نگتاه یكا آغاز گردیدر آمر 1691از دهه ییتطورگراد یموج جد

ده ین این گروه مخالف ایاداشت. یقرن نوزدهم تفاوت كل یتكامل تك خط

تند كه از سدان یم یجه تالش افرادیرا در نت یرهنگرات فییبودند كه تغ

مختلف سود یعت از راههایهوش و ذكاوت و اوقات فراغت بر كنترل بر طب

سته و با ندگ یفیشرفت كیعث پج ها گرد یز سان ند. یان كس د به ع

به كنند كه یم یشه سعیان معتقد بودند كه انسان ها همینوتطورگرا

ینكه عواملیكه با آن مانوس و آشنا هستند مگر ا كنند یزندگ یقیطر

تركه تاخارج از كن كرد بور سانها را مج ست، ان ها ا به ل آن ست د

ینوگرا معتقد بودند كه تطور فرهنگ باستان شناسانبپردازد. ینوآور

یح دگرگونیتوض ین روش برایبهتر یست بوم شناختیز یافتیهمراه با ره

ست ین دسته از باستان شناسان معتقدند كه عامل زیااست. یفرهنگ یها

همانند یدارد و عوامل یرات فرهنگییتغ یدر تمام ییر بسزایتاث یطیمح

یست بوم شناختیرهبرد زست. یل نیخن امر دیدر ا یلیخ یار و آزادیاخت

د یتجد یاز اركان باستان شناس 1691در دهه یطیست محیز یت باوریو عل

م شمار كه در یبه فت هاین میا ر پژوهش سل یان لیوا یل ن یت و ژو

خور توجه است. در وارد یاست

(6569-6511ت )یوا یلسل

یفرهگ شناس

( 6595فرهنگ علم)

کامل فرهنگت

(6595)

م فرهنگ مفهو

(6561)

گاه نو در دیشتر به خاطر دیب ییكایت انسان شناس آمریوا الوین یلسل

ه ینظرر یتحت تاثو یت بسیاری پیدا کردمعروف یعرصه تطور فرهنگ

كه انجام داد یدانیم ین و كارهایدارو ه تکاملییماركس، نظر یاقتصاد

اد.ارائه د یجوامع انسان یدر باب تطور فرهنگ دیدگاهی نو

در شهر ساالیدا واقع در ایالت 1611ژانویه سال 16لسلی وایت در

سانس یو فوق ل1623خود را در سال سانس یت لیاوکالورادو متولد شد.

اخذ یشناس ا در رشته روانیاز دانشگاه كلمب 1624ال در سخود را

به زمانی برمی شناسیاولین تجربه علمی وی در زمینه انسان .نمود

را ای در طی دوره دانشجویی خود در مقطع فوق لیسانس مقاله گردد که

تحت عنوان شخصیت و فرهنگ به چاپ برساند. این مقاله موجبات عالقمندی

برای ادامه تحقیقات سپس وی را به مقوالت انسان شناسی فراهم آورد و

126

خود به دانشگاه شیکاگو رفت و در رشته جامعه شناسی که شامل انسان

مشغول به تحقیق شد و بشدت به موضوعات قوم شناسی عالقمند شناسی بود

به عنوان جانشین جولیئن استیوئرد 1631ال س. در گردیدبه دانشگاه 287

که بازنشسته شد در آنجا تدریس 1691شیگان منتقل شد و تا سال می

حیات علمی وایت در طی اج کرد.وپتیسن ازدبا مری 1631کرد. در سال

دریافت را کالورادو خاری از دانشگاههای بوفالو وی افتخود دکترا

وایت که نمود و ریاست انجمن های علمی متعددی را نیز عهده دار بود.

اثر شامل مقاله و 311سالگی دار فانی را وداع گفت بیش از 91در سن

کتاب را به نگارش در آورد.

فرهنگ از منظر وایت دارای چهار اجزا مهم عقیدتی288

اعی، اجتم289

،

عاطفی290

، یا نگرشی291

و فنی یا صناعتی 292

اما کارکرد می باشد.

فرهنگ چیست؟ از نگاه وایت کارکرد فرهنگها و به نحو اخص عبارت است

زیستگاه خاکی و جهان در برگیرنده -مرتبط ساختن انسان با محیطش از

از یک سو، و مرتبط ساختن انسان با انسان از سویی دیگر. آدمی -اش

اری ابزارها، شیوه های کار و باورداشتهای خویش با زیستگاهش به ی

پیوند دارد. برای بهره گیری از منابع طبیعت، از ابزارهای کار

استفاده می کند، و پوشاک و مسکن انسان را در برابر عوامل طبیعی

محافظت می کند و انواع کارابزارها در فرایند های زیست و بقا مورد

لذا گیرند )راهبرد تطابق انسان با محیط زیست(. استفاده قرار می

بهره دمی است، نیازهایی که آنها را باهدف فرهنگ برآوردن نیازهای آ

گیری از منابع جهان بیرون برآورده ساخت و نیازهایی که که با بهره

بردن از منابع سازواره آدمی برآورده می شود )نیازهای روان و تن(.

اثر اعمال آدمی بوجود آمده است و بهمین سان نتیجه اینکه فرهنگ بر

تدوام می یابد. پس فرهنگ از لحاظ کلی، از حیث ساختار و سیر رفتارش

، ممکن نیست معلول چیزی جز طبع آدمی باشد. به عنوان یک نظام

فرهنگ، می توان انسان، یعنی عمل -بنابراین در موقعیت ارتباطی انسان

را عامل متغیر انگاشت. زیستی، را عملی ثابت و فرهنگ

عام ه تطوریخود عالقمند به نظر یت در سراسر زندگیوا 293

بود و از

س یلوئ یهمانند هربرت اسپنسر، هنر یك قرن نوزدهم افرادیكالس یتئور

یریر پذیبا تاث یكرد. و یت میلور حمایمورگان و ادوارد تا

ده یكرد و ا تزریق یفرهنگه تطور یبه نظر یدیشمندان فوق خون جدیاند

ن باب مطرح كرد و به خاطر استفاده از اصطالح معروف یرا در ا نو یها

یفرهنگ شناس294

د كه فرهنگها را یگو یت میار معروف گشت. وایبس

یولوژیزیا فی یست شناسی، زیروان شناس یبراساس جنبه ها یستینبا

به مطالعه و است كه یرشته علم یفرهنگ شناس مورد مطالعه قرار داد.

287 Julian H. Steward 288 Ideological 289 Sociological 290 sentimental 291 Attitudinal 292 Technological 293 General Evolution 294 Culturology

127

پردازد یند میگو یكه به آن فرهنگ م شاخص یده هایر پدیفست295

ت یوا .

به عنوان پایه های اصلی پیشرفت یكیتكنولوژ یشرفت هایپ با تاکید بر

در یشرفت جوامع انسانیر پینمود تاث یسع حوامع انسانی در طی زمان

هیت ضمن رد نظریوا. فرهنگها را نشان دهد رب یكیتكنولوژ ینه هایزم

زء تاریخیج جزء بهتحویل روان شناختیو 296

297 یه تئوریبه طرح نظر

.تاسها صه همه فرهنگ یشرفت خصیپردازد كه پ یعام م

فرهنگ پرداخت و یتكامل فرهنگ یوط اصلح خطیتشر هت به ظرافت بیوا

از یافت ویره .ف نمودیك تعرینامیترمود یرا همانند نظام ها

یطیست محیز ییو جبرگرا یستیالیراهبرد ماتر یدارا یفرهنگ یدگرگون

یست نقش عمده در تحول فرهنگیط زیكه در آن مح یكردیبوده است، رو

ت یوا یلسل یكیتكنولوژ ن است كه جبریگرچه اعتقاد برا كند. یفا میا

فقط یو یدگاههایرسد كه د یبنظر م یی باشد ولستیمنشا ماركس یدارا

کنولوژی و محیط زیست از نظر وایت چرخه تدارد. ییگرا یجنبه ماد

چگونگی تطابق فرهنگ با محیط دهند و اساس تطور فرهنگی را تشکیل می

توسعه و و به حساب می آیدشرفت جوامع انسانی یو کانون پ مرجع

پیشرفت فرهنگی در گرو افزایش انرژی افراد جامعه و یا در ارتباط

كه فرهنگ د یگو یت میوا .با افزایش سودمندی در انرژی کار می باشد

یاقتصاد-یكیچرخه تكنولوژبعد در سه یستیرا با298

ی، چرخه اجتماع299

و

یكیدئولوژیچرخه ا300

. لسلی وایت ضمن توجه به مورد مطالعه قرار داد

اهمیت تراوش فرهنگ که در برخی موارد موجبات نابودی فرهنگها را

هیچگاه به عنوان شالوده تغییرات نگاه نکرده وی درپی داشته ولی

. فرهنگ از منظری دیگر خصیصه تطوری و تحولی آن است. وی معتقد است

است که نفوذ فرهنگی ممکن است خرد خرد و تدریجی صورت پذیرد ولی

فقط سازمانی نظامدار از عناصر فرهنگی می تواند سیر تکاملی را

بپیماید.

ت یوالسلی تکنولوژی: شالوده و عامل تعیین کننده نظامهای فرهنگی:

یفرهنگ نظام هایر ییتغو بنیادی یاساس عامل یكه تكنولوژ د بودمعتق

ی اعتقادهر تغییری هیبه عنوان اساس و پا یكیبه جبر تكنولوژ و است

. وایت به ظرافت به رابطه بین سازمان اجتماعی و داشت راسخ

می گوید که سازمان اجتماعی هر قومی به تکنولوژی پرداخت وتکنولوژی

که عریف کردتست و نظام اجتماعی را به منزله روشی آن قوم بسته ا

ود در فرایندهای گوناگون جامعه ای به یاری آن از تکنولوژی خاص خ

بر معیشت، حفاظت از گزند آسیب های طبیعی، دفاع در برا -حفظ حیات،

دشمنان، مبارزه با بیماری و غیره بهره و وام می گیرد. لذا

295 Culturology is defined as "the field of science which studies and interprets the distinct order of phenomena

termed culture". 296 Historical Particularism نظر زمانو بو مانندند. این نظریه به جاي مطالعه تطور و روند نظریه اي مبنو براینكه وقایع و روندها از

تغییر بر مطالعه دقی وقایع فرهنگو در مدت زمان كوتاه و منطقه اي محدود تاكید دارد. 297 Psychological Reductionism 298 Techno-Economic Sphere این رابطه به این صورت كه اعتاي جامعه با محی )زیست( خود برهد كنش دارند و

موجب تانیر و تاثر انسان با محی زیست می شود.299 Social Sphere انسانها چگونه فعالیت هاي خود را سازمان مو دهند.به این صورت که 300 Ideological Sphere .چگونگی استفاده انسانها از نظام های عقیدتی

128

ستخراج معادن نه تنها فرایندهای فعالیتهایی چون شکار تا ا

تکنولوژیکی اند بلکه فرآیندهای اجتماعی نیز محسوب می شوند. لذا

در پی دارد: تغییر تکنولوژی تغییر نظامهای اجتماعی را به صورت

به همان اندازه كه نتیجه اینکه (.C=E×T) یتكنولوژ× یفرهنگ= انرژ

ز یابد، فرهنگ و جامعه نی یش میافزا یمصرف یك جامعه مقدار انرژیدر

د. یآ یز بوجود میكار ن یریت تخصص پذیبا رشد جمع وشوند یدگرگون م

ین از نوع نتیجه استفاده از کارابزارهای معشکارورزان یک جامعه در

خاصی از سازمان اجتماعی برخوردارند که جوامع کشاورزی و صنعتی از

ن برخی از تفاوتهای وی ضمن کم اهمیت جلوه دادتفع شده اند. نآن م

جزئی جوامع به این مهم می پردازد که تکنولوژی شالوده ای است که کل

نظام فرهنگی بر آن استوار است و این تکنولوژی است که به نحو اعم

لسفه ها و احساسات را تعیین می ورت و محتوای نظامهای اجتماعی، فص

کند.

129

لو یك 6111) روزانه یمقدار مصرف انرژ

(یلرگا

9 شكارگران و گردآورندگان خوراك 61 301بوستان كاران 17 یچوامع كشاورز

6169)حدود یه صنعتیجوامع اول

(یالدیم

66

111 یصنعت یجوامع امروز

تیوا یاز منظرلسل یو اصول تطور فرهنگ ه هایپا

شكارگر و گردآورند

گان خوراكعصر عصر قدرت یكشاورز

اطالعات

اهانیانات/گویح انسان

یسوخت ها

یلیفص

كیالكترون

چرخ، آهن، یسنگ یابزارها

یاریآب

وتریكامپ نیماش

302یست بوم فرهنگی(، ز6561-6511وارد )ین استیژول

(6599) یفرهنگ یه دگرگونینظر

نه ین در زمیگزیجا یوارد نوتكامل گرا است كه راهبردیاستن یژول

را یتر از تطور فرهنگ یتجرب یم و راهبردهاست بوی، زیتكامل چند خط

یست بوم موجب تكامل فرهنگیوارد شباهت زیاز منظر است ارائه نمود

یهمسان توسعه م یمشابه فرهنگ ها یایك جغرافیشود )در یمشابه م

یدارد كه برا یكیتكنولوژ یها یشه در نوآوریر یتطور فرهنگ ابند(.ی

یك هاین تكنید. و بنابرایآ یجود موبو یعیط طبیبا مح یتطابق جسمان

رد.یگ یقرار م ید در كانون تطور فرهنگیتول

301 Horticultural Societyوچك به وسیله بیل، دیلد، میله و مانند اینه. بوستان كاري به سبب فقدان كشت و كار باغها و قطعه زمین هاي ك

(. 1396خیش از كشاورزي متمایز مو گردد )گرهارد لنسكو و جین لنسكو 302 Cultural Ecology

130

د برهمكنش یجاد سطوح جدیموجب ا یوارد تطور فرهنگیاز منظر است

شود. یم ی/فرهنگیاجتماع

غذا یگردآور

غذا دیتول

بر ساختار یر شگرفیدر اقتصاد تاث یاتریین تغیك چنی

گذاشت یجا به یجوامع انسان یاجتماع

یا هسته خانواده یها گروه

خانواده چند گسترده جوامع

سرویا مان سیل303

سال شال نزیو مار304ب یسع ند طور یكرد له ت ن دو مقو

ند.یبرقرار نما یارتباط یم حلقه هاخاص و عا

303 ٍE.R. Service 304 M.D. Sahlins

131

فهرست منابع و ماخذ

ر ، ترجمه باقمراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی 1312آرون، ریمون،

.پرهام، تهران، شرکت سهامی کتاب های جیبی

فلسفه علوم اجتماعی، بنیادهای فلسفی تفکتر ، 1394بنتون، تد، یان کریب،

ز مسمی پرست و محمود متحد، موسسه انتشارات آگاه. ، ترجمه شهنااجتماعی

.، تهران، انتشارات جیبیتکامل داروینیسم و 1313بهزاد، محمود،

، ترجمه محسن ثالثتی. انسان شناسی فرهنگی 1391گ، دانیل و فرد پال بیتس،

انتشارات علمی. تهران،

، ترجمه اصتغر عستگری فرهنگ مردم شناسی 1399پانوف، میشل و پرن، میشل،

خانقا، ، نشر ویس.

، ترجمته پرویتز امینتی، تهتران، تاریخ متردم شناستی 1391، انپواریه، ژ

.انتشارات خردمند

.ترجمه سعید زیباکالم، تهران، سمت ،چیستی علم 1391، لن افچالمرز، آ

، ترجمه احمد کریمی حکاک .محمتد انسان خود را می سازد 1312،ردونچایلد،گ

.هل اتانی، تهران، انتشارات جیبی

، ترجمته احمدصتبوری، تهتران، انتشتارات تطور اجتماعی 1312،ردونچایلد،گ

.نیل

، تهتران جامعته شناستیفلستفه تتاریخ از دیتدگاه 1316توسلی، غالمعباس،

انتشارات نور.

، تهران، سمت.نظریه های جامعه شناسی 1393توسلی، غالمعباس

، ترجمته محمتود عنایتت، تهتران، انتشتارات انسان درعصر تتوحش 1393رید،

.هاشمی

، ترجمه ناصر فکتوهی، تهتران، درآمدی بر انسان شناسی 1396ود، ریویر، کل

نشر نی.

، بر جامعته شناستی عمتومی: ستازمان اجتمتاعی مقدمه ای 1391روشه، گی،

تهران. ترجمه هما زنجانی زاده، سمت،

.تاریخ علم، ترجمه عبدالحسین آذرنگ،تهران، سمت 1391دامپی یر،

. یار عبتتدیكام ، ترجمتته یشناستت باستان ینظتتر یمبتتان 1396. ار، ، كتتن دارك

. ی: مركز نشردانشگاه تهران

یدر دهته هتا یشه باستتان شناستیبر تحول اند یمرور 1399ار، ی، كامیعبد

. 31-14، صفحه خیو تار یمجله باستان شناسر، یاخ

.، ترجمه غالمعلی شاملو، تهران، سمتسر آغاز 1392فاگان، برایان،

، تهران ، نشر تاریخ اندیشه و نظریه های انسان شناسی 1391فکوهی، ناصر،

.نی

، كتاب زمان.چراغ گرد شهر با 1319، محمود، ینیروح االم

، تهتران، چتاپ هشتتم، زمینته فرهنتگ شناستی 1394روح االمینی، محمتود،

.انتشارات عطار

، نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محستن 1394ریتزر جورج،

ثالثی، تهران: انتشارات علمی.

، تهران، انتشارات باران.دانش و ارزش 1316سروش، عبدالکریم،

132

، ترجمته محستن زندگی واندیشه بزرگتان جامعته شناستی 0831وئیس، کوزر، ل

ثالثی، تهران ، انتشارات علمی.

نقدی بر کاربرد تئوری و مدل های مکان مرکتزی در 1392گاراژیان، عمران،

گزارش های باستان شناسی و طرح یک روش با استفاده از قوم باستان شناسی،

. 199-193نگی و گردشگری، ، سازمان میراث فره(2باستان شناسی )

، ترجمه عباس محمتدی اصتل، نظریه های مردم شناسی 1399گاربارینو مروین،

.انتشارات آوای نور تهران،

راثیم سازمان ، تهران ، یشناس در باستان و عمل یتئور 1391، س، عبا زادهیعل

كشور. یفرهنگ

.تهران : نشر 2ج وری،، ترجمه منوچهر صبجامعه شناسی 1394 گیدنز، آنتونی،

نی.

، ترجمته ناصتر دهقتان، یر جوامع بشتریس 1396، ین لنسكی، گرهارد/جیلنسك

.یسازمان انتشارات و آموزش انقالب اسالم

.، انتشارات سمتیخچه علم شناسیتار 1393، غالمرضا، یومصمع

، ترجمته فریبترز مجیتدی، انتشتارات تکامتل فرهنتگ 1396ا، وایت، لسلی،

.دشتستان

Algaze, G; 1993, The Uruk World System, The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization.

Chicago: University of Chicago Press.

Bender, B; 1995, Emergent Tribal Formations in the American Midcontinenet, American Antiquity, (50), 1: 52-

62.

Chapman, J; 2000, Social Archaeology, Archaeological Method & Theory: an Encyclopedia, Linda Ellis (ed.)

New York, Garland Publishing, INC.

Gosden, C; 1999, Anthropology and Archaeology: A Changing Relationship, London: Routledge.

Hodder, I; 1991, Postprocessual Archaeology and the Current Debate in Processual and Postprocessual

Archaeologies: Multiple Ways of Knowing the Past, ed. by Robert Preucel pp. 30-41, Center for Archaeological

Investigations, Occasional Paper No. 10, Carbondale.

Hodder, I and Hutson, S; 2003, Reading the Past, Cambridge University Press, Cambridge.

Falnnery; K. V; 1968, Archaeologicsl System Theory and Early MesoAmerica, in B. J. Meggers (ed),

Anthropological Archaeology in America, Washington, DC: Anthropological Society of America, pp. 67-78

Jha, Makhan; 1995, An Introduction to Archaeological Thought, Vikas Publishing House PVT LTD

Johnson, M.; 1999, Archaeological Theory: An Introduction, Oxford: Blackwell.

Klejn, L. S; 1970, Archaeology in Britain: A Marxist View, Antiquity, Vol 44.

Kohl, P. L; 1998, Nationalism and Archaeology: on the Reconstructions of Nationsand the Reconstructions of

the Remote Past, Annual Review Anthropology, Vol 27.

133

Leone, M. 1998, Symbolic, Structural & Critical Archaeology, Reader in Archaeological Theory: post -

processual and Cognitive Approaches, David. S. Whitley (ed.) London, Routledge.

McGuire, R. H; 1992, A Marxist Archaeology, Sandiego, Academic Press.

Miller, M. 1956, Archaeology in the U. S. S. R, New York, Frederick A. Praeger.

Preucel, R. W; 1995, The Post Processual Condition, Journal of Archaeological Research 3(2):147-175.

Redman, C. L; 1999, The Development of Archaeological Theory, Explaining the Past, in Graeme Barker (ed.),

Companion Encyclopedia of Archaeology Rutledge, 48-80.

Renfrew, C and Bahn, Paul; 1991, Archaeology: Theories, Methods and Practice, London: Thame & Hudson.

Saitta, D.J; 1994, Agency, Class and Archaeological Interpretation, Journal of Anthropological Archaeology,

Vol.13, No.3.

Shaw, I and Robert Jameson (ed.); 2002, Marxist Archaeology, A Dictionary of Archaeology, London,

Blackwell.

Shenan, J. S; 1999, The Development of Rank Societies, Companion Encyclopedia of Archaeology. Graeme

Barker (ed.) London: Routledge.

Spriggs, M (ed.), 1984, Marxist Perspective in Archaeology, Cambridge University Press.

Steward, J; 1955, Theory of Culture Change: The Methodology of Multilinear Evolution. Urbana, University of

Illinois Press.

Thompson, M. W; 1965, Marxism and Culture, Antiquity, Vol. 39.

Tilley, C; 1982, Social Formation, Social Structure & Social Change, Symbolic & Structural Archaeology, Ian

Hodder (ed.) Cambridge University Press.

Tilley, C; 2000, Marxist Archaeology, Archaeological Method & Theory: An Encyclopedia, Linda Ellis (ed.)

New York, Garland Publishing.

Trigger, B; 1989, A History of Archaeological Thought, Cambridge University Press.

Tusi, M; 1984, The Notion of Craft Specialization & its Representation in the Archaeological Record of Early

State in the Turanian Basin, Marxist Perspective in Archaeology, Matthew Spriggs (ed.) Cambridge University

Press.

Whitley, D. S; 1998, New Approaches to old problems: Archaeology in Search of an Ever Elusive past, Reader

in Archaeological Theory: pos-Processual & Cognitive Approaches, David. S. Whitley (ed.) London: Routledge.

Wallerstien, J; 1974, The Modern World System, Vol.1 New York, Academic.

White, L. A; 1949, The Science of Culture: A study of man and civilization. Farrar, Straus and Giroux.

White, L. A; 1959, The Evulotion of Culture, New Yourk, McGaw-Hill.

134

White, L. A; 1975, The Concept of Cultural Systems, New York, Columbia University Press.

Willey, G. R; Bullard, V. R, Glass, J, S and Gifffordm J. C, 1965, Prehistoric Maya Settlements in the Belize

Valley. Peabody Museum Press 54, Cambridge, Mass, Peabody Museum

Zagarell, A; 1982, The Prehistory of the North east Baktiyari Mountains, Iran, Beihefte zum Tubingen Atlas des

vorden Orient 42.