De  Patrijs  in  het    

Land  van  Heusden  en  Altena  -­‐  verslag  Jaar  van  de  Patrijs  2013  -­‐    

   

 

 Natuurbeschermingsvereniging  Altenatuur  

                                                                         Colofon  

©  Natuurbeschermingsvereniging  Altenatuur  2014.  Informatie  uit  deze  uitgave  mag  worden  overgenomen,  wanneer  als  volgt  aan  deze  uitgave  wordt  gerefereerd:    

Natuurbeschermingvereniging  Altenatuur.  2014.  De  Patrijs  in  het  Land  van  Heusden  en  Altena.  Verslag  Jaar  van  de  Patrijs  2013.  Altenatuur.  

Samenstelling:  E.J.  van  Haaften  &  L.  Bruining    Foto’s:  B.  Verhoeven  Afbeelding  omslag:  logo  Jaar  van  de  Patrijs  (SOVON  /  Vogelbescherming  Nederland  )  

1  Inleiding      Nog  maar  veertig  jaar  geleden  was  de  patrijs  een  kenmerkende  soort  van  het  Nederlandse  platteland.  Maar  sinds  de  jaren  zeventig  zijn  de  aantallen  met  ruim  95%  afgenomen.  De  patrijs  is  bezig  te  verdwijnen  uit  Nederland.  Sovon  en  Vogelbescherming  willen  dat  niet  laten  gebeuren  en  hebben  daarom  2013  uitgeroepen  tot  het  ‘jaar  van  de  patrijs’.    Het  Jaar  van  de  Patrijs  is  ook  voor  Natuurbeschermingsvereniging  Altenatuur  aanleiding  geweest  om  extra  aandacht  te  besteden  aan  deze  fraaie  boerenlandvogel.  De  patrijs  lijkt  in  het  Land  van  Heusden  en  Altena  nog  wel  verspreid  voor  te  komen,  maar  hoeveel  zijn  er  ongeveer?  En  waar  zitten  ze  dan  vooral?      Om  deze  vragen  te  kunnen  beantwoorden  is  een  jaar  lang  extra  goed  naar  deze  soort  uitgekeken.  Door  gericht  veldwerk,  maar  ook  door  oproepen  om  waarnemingen  door  te  geven  te  plaatsen  in  lokale  media  en  verenigingsblad  ‘t  Altenatuurtje.  Dit  heeft  geleid  tot  een  groot  aantal  waarnemingen  die  allen  nauwkeurig  zijn  vastgelegd  op  Waarneming.nl.  Dit  verslag  geeft  een  beknopt  overzicht  van  de  resultaten,  die  bestaan  uit  twee  delen.  Er  is  een  gebiedsdekkende  wintertelling  uitgevoerd  waarbij  een  beeld  is  gevormd  van  het  aantal  patrijzen  in  de  regio  (hoofdstuk  2).  Aansluitend  is  in  voorjaar  en  zomer  geprobeerd  zo  goed  mogelijk  te  bekijken  waar  paren  met  jongen  konden  worden  waargenomen  (hoofdstuk  3).    In  hoofdstuk  4  wordt  afgesloten  met  een  korte  bespreking  van  de  resultaten.          

 

2  Resultaten  wintertelling        Aanpak  Hoeveel    patrijzen  zijn  er  in  het  Land  van  Heusden  en  Altena.  Dit  is  een  lastige  vraag  om  te  beantwoorden  voor  een  onopvallende  soort  die  zich  maar  weinig  laat  zien.  Toch  is  een  poging  gewaagd.  Hierbij  is  gebruik  gemaakt  van  bekende  eigenschappen  van  de  patrijs:  in  de  winter  vormen  ze  groepjes  en  deze  groepjes  zijn  vaak  redelijk  honkvast.  Zie  je  een  paar  kilometer  verder  weer  een  groepje?  Dan  kan  je  er  wel  vanuit  gaan  dat  het  om  andere  vogels  gaan.    Door  zo  systematisch  een  gebied  af  te  zoeken  ontstaat  een  steeds  completer  beeld.  De  winter  2012/2013  was  daarbij  extra  gunstig:  vooral  in  januari  2013  was  er  een  flinke  periode  met  een  mooi  sneeuwdek.  Juist  dan  zij  de  patrijzen  als  bruine  bolletjes  goed  te  zien  op  de  witte  weilanden  en  akkers.  In  deze  sneeuwperiode  is  dan  ook  door  veel  vogelaars  gericht  gezocht  naar  patrijzen.  Hierbij  konden  de  gemeenten  Aalburg,  Woudrichem  en  Werkendam  (met  uitzondering  van  de  Biesbosch  en  Noordwaard),  samen  182  km2,  redelijk  volledig  worden  geteld.      117  waarnemingen  In  de  winterperiode,  tussen  15  september  2012  en  15  februari  2013,  zijn  door  24  vogelaars  patrijzenwaarnemingen  ingevoerd  op  Waarneming.nl.  Daarnaast  werden,  zeker  na  de  oproep  van  Len  Bruining  in  Altenatuurtje  92  (januari  2013),  nog  vele  waarnemingen  aan  haar  doorgegeven.  Deze  waarnemingen  zijn  eveneens  ingevoerd  op  Waarneming.nl.  In  totaal  werden  zo  117  patrijzenwaarnemingen  verzameld.  Meestal  werden  enkele  waarnemingen  per  week  gedaan.  Tijdens  de  sneeuwperiode  in  de  tweede  helft  van  januari  schoot  dit  aantal  echter  omhoog  tot  meer  dan  30  waarnemingen  per  week!    Liever  grasland  dan  akkers  De  patrijs  staat  bekend  als  een  echte  bewoner  van  het  boerenland.  Dat  beeld  is  tijdens  deze  wintertelling  duidelijk  bevestigd.  Van  de  117  waarnemingen  zijn  110  waarnemingen  gedaan  op  agrarische  percelen.  In  bijna  25%  van  deze  gevallen  ging  het  om  akkers;  meer  dan  75%  van  de  waarnemingen  werd  gedaan  op  grasland.  De  7  overige  waarnemingen  komen  uit  (dijk)bermen,  natuurgebied,  een  sportveld  en  een  bedrijventerrein.    1  groep  van  22  patrijzen  Bijna  alle  waargenomen  groepen  bestonden  uit  2  tot  9  patrijzen.  Enkele  keren  werd  slechts  een  enkele  patrijs  alleen  gezien.  Ook  enkele  keren  werden  grote  groepen  van  10,  11  en  12  patrijzen  gezien.  Bijzonder  is  zeker  de  waarneming  van  een  zeer  grote  groep  van  maar  liefst  22  patrijzen  bij  Werkendam!      Maar  hoeveel  zijn  het  er  in  totaal…?  Wanneer  de  waargenomen  aantallen  patrijzen  van  de  117  waarnemingen  worden  opgeteld  leidt  dat  tot  een  aantal  van  711  patrijzen.  Duidelijk  is  natuurlijk  dat  groepjes  gemakkelijk  dubbel  geteld  kunnen  worden.  Om  deze  dubbeltellingen  eruit  te  filteren  zijn  alle  waarnemingslocaties  nauwkeurig  op  een  kaart  ingetekend.  Waarnemingen  van  groepjes  met  hetzelfde  aantal  dicht  bij  elkaar  zijn  vervolgens  geclusterd.  Aangenomen  is  dat  de  waarnemingen  binnen  een  cluster  steeds  van  hetzelfde  groepje  zijn.  Op  deze  

manier  konden  38  clusters  worden  ingetekend.  Per  cluster  is  het  aantal  van  het  groepje  patrijzen  genomen  en  deze  zijn  bij  elkaar  opgeteld.  Door  dit  voor  het  hele  gebied  te  doen  is  vastgesteld  dat  er,  zonder  dubbeltellingen  dus,  zeker  227  patrijzen  in  het  Land  van  Heusden  en  Altena  voorkomen.  Op  het  kaartje  is  te  zien  waar  deze  patrijzen  allemaal  gezien  zijn.    

 Kaart  1  –  Waarnemingen  winterperiode  2012/2013.  Alle  waarnemingen  die  betrekking  hebben  op  eenzelfde  groepje  patrijzen  zijn  geclusterd  tot  in  totaal  38  clusters.  Per  cluster  is  het  aantal  waargenomen  patrijzen  aangegeven.  Opgeteld  (zonder  dubbeltellingen)  zijn  dit  227  patrijzen.    Het  is  natuurlijk  de  vraag  hoe  volledig  deze  telling  is  geweest.  Ongetwijfeld  zijn  er  groepjes  gemist.  Bijvoorbeeld  in  de  Gemeente  Aalburg  had  misschien  wat  meer  gezocht  kunnen  worden.  Toch  is  in  veel  gebieden  waar  nu  geen  patrijzen  zijn  gezien,  wel  degelijk  flink  gezocht.  Hierdoor  is  de  indruk  aanwezig  we  in  ieder  geval  een  behoorlijk  goed  beeld  hebben  van  het  aantal  patrijzen  in  het  gebied.    Gemeente  Woudrichem:  hét  patrijzen-­‐eldorado!  Nu  we  deze  mooie  gegevens  hebben  is  het  ook  mogelijk  om  binnen  de  regio  gebieden  met  elkaar  te  vergelijken  door  naar  de  dichtheid,  het  aantal  patrijzen  per  km2,  te  kijken.  Over  het  hele  gebied  is  de  dichtheid  1,2  patrijzen  per  km2.  Tussen  de  gemeenten  zijn  al  opvallende  verschillen  te  zien  (zie  onderstaande  tabel).  De  patrijzendichtheid  is  het  laagst  in  Werkendam.  In  Woudrichem  is  de  dichtheid  meer  dan  drie  keer  zo  hoog.  Hier  zijn  per  km2  gemiddeld  2,3  patrijzen  aanwezig.    Door  nog  verder  in  te  zoomen  komen  we  bij  de  echte  topbieden.  Zo  is  de  omgeving  van  Genderen/Drongelen/Eethen  duidelijk  in  trek  bij  patrijzen  met  3  vogels  per  km2.  Nog  beter  lijkt  het  gebied  tussen  Sleeuwijk/Nieuwendijk/Almkerk/Oudendijk  waar  iets  

meer  dan  4  patrijzen  per  km2  voorkomen.  Het  allerbeste  is  echter  het  gebied  tussen  Giessen/Rijswijk/Uitwijk/Waardhuizen/Almkerk.  Op  elke  km2  lopen  hier  gemiddeld  4,3  patrijzen  rond!    Tabel  1  -­‐  Patrijzendichtheid  per  gemeente       km2   aantal   dichtheid  (aantal/km2)  Woudrichem   51,6   121   2,3  Aalburg   53,1   55   1,0  Werkendam*   78,1   51   0,7  totaal   182,8   227   1,2  *  met  uitzondering  van  Biesbosch  en  Noordwaard                                  

 

3  Resultaten  voorjaar-­‐  en  zomertelling      Aanpak  Patrijzen  zijn  niet  makkelijk  te  inventariseren.  Het  is  een  redelijk  onopvallende  soort  die  zich  maar  weinig  laat  zien.  Gelukkig  wordt  er  door  alle  aandacht  het  laatste  jaar  goed  op  patrijzen  gelet  en  geven  veel  mensen  hun  waarnemingen  door.  Door  al  deze  waarnemingen  samen  te  voegen  ontstaat  toch  een  behoorlijk  goed  beeld  van  de  plaatsen  waar  ze  zich  bevinden  en  de  aantallen  per  plaats.  Zo  konden  we  vaststellen  dat  in  de  winter  2012/2013  er  tenminste  227  patrijzen  in  de  regio  voorkwamen.  Met  de  waarnemingen  uit  voorjaar  en  zomer  2013  kunnen  we  zoeken  naar  opvallende  verschillen  tussen  deze  perioden.      224  waarnemingen  In  het  voorjaar  en  de  zomer,  tussen  15  februari  2013  en  15  september  2013,  zijn  door  36  vogelaars  patrijzenwaarnemingen  ingevoerd  op  Waarneming.nl.  Daarnaast  werden,  zeker  na  verschillende  oproepen,  nog  waarnemingen  doorgegeven  aan  Len  Bruining.  Deze  waarnemingen  zijn  eveneens  ingevoerd  op  Waarneming.nl.  In  totaal  werden  zo  224  patrijzenwaarnemingen  verzameld  (zie  kaart  2).  Veel  waarnemingen  kwamen  uit  de  tweede  helft  van  februari  en  uit  de  maanden  april  en  mei.  In  juni,  juli  en  augustus  zijn  relatief  weinig  patrijzen  waargenomen.    

 Kaart  2  –  Waarnemingen  voorjaar  en  zomer  2013.          

Weinig  grote  groepen  Bijna  alle  waargenomen  groepen  bestonden  uit  1  of    2  patrijzen.  Niet  onverwacht  natuurlijk,  omdat  in  het  voorjaar  zich  paartjes  vormen.  Er  werden  13  waarnemingen  doorgegeven  van  groepen  van  10  tot  maximaal  15  patrijzen.  Deze  waarnemingen  kwamen  allemaal  uit  februari  of  augustus  en  september.  De  februariwaarnemingen  hadden  waarschijnlijk  betrekking  op  ‘wintergroepen’,  waarnemingen  uit  de  zomer  op  paartjes  met  jongen.  De  grootste  groep  die  werd  gemeld  betrof  15  exemplaren  bij  Babyloniënbroek.  Op  kaart  3  zijn  alle  waarnemingen  uit  de  voorjaar-­‐  en  zomerperiode  weergegeven,  waarbij  deze  zijn  ingedeeld  naar  groepsgrootte.      Tenminste  18  broedgevallen  met  97  jongen!  Bij  verschillende  waarnemingen  is,  naast  het  aantal  patrijzen,  ook  apart  vermeld  of  er  jongen  bij  gezien  zijn.  Op  deze  manier  valt  te  achterhalen  waar  succesvol  is  gebroed.    Er  zijn  18  waarnemingen  doorgegeven  met  vermelding  dat  het  een  paar  betrof  met  daarbij  een  aantal  jongen.  Deze  groepen  zijn  gezien  bij  Sleeuwijk,  Woudrichem  Giessen,  Andel,  Uppel,  Waardhuizen,  Almkerk  (4),  Babyloniënbroek  (2),  Dussen  (3),  Meeuwen,  Genderen  en  Veen.  De  ligging  van  deze  gevallen  is  ook  af  te  lezen  van  kaart  3,  aangezien  de  grote  groepen  veelal  betrekking  hebben  op  waarnemingen  van  een  paar  met  jongen.  Eenmaal  werden  10  jongen  gezien,  vier  keer  ging  het  om  8  jongen.  In  de  andere  gevallen  waren  het  er  minder,  waarbij  opgemerkt  moet  worden  dat  niet  altijd  het  precieze  aantal  jongen  kon  worden  geteld.  Bij  de  18  waarnemingen  van  een  paar  met  jongen  zijn  97  jongen  geteld.  Dit  is  dan  ook  de  minimale  aanwas  in  het  gebied.  Waarschijnlijk  hebben  meer  waarnemingen  uit  de  zomerperiode  betrekking  op  oudervogels  met  jongen,  maar  is  het  daar  niet  apart  bij  aangegeven.          

 Kaart  3  –  Waarnemingen  voorjaar  en  zomer  2013.  Alle  waarnemingen  zijn  als  stip  weergegeven  op  de  kaart  en  daarbij  ingedeeld  naar  groepsgrootte  (zie  legenda).    

Verschillen  in  verspreiding  ten  opzichte  van  de  winterperiode  In  grote  lijnen  komt  de  waargenomen  verspreiding  in  de  winter  goed  overeen  met  voorjaar  en  zomer  (zie  kaart  4).  Ook  nu  ligt  de  grootste  concentratie  van  waarnemingen  in  de  gemeente  Woudrichem.  Er  zijn  echter  ook  enkele  opvallende  verschillen  te  zien.  Zo  werden  in  de  winter  nauwelijks  patrijzen  gezien  ten  westen  van  de  rijksweg  A27.  In  voorjaar  en  zomer  kwamen  er  vooral  uit  het  gebied  tussen  Werkendam  en  Nieuwendijk  diverse  meldingen.  In  het  gebied  rond  Hank,  Dussen  en  Babyloniënbroek  waren  ook  weinig  waarnemingen  uit  de  winter,  terwijl  er  nu  juist  veel  zijn  gezien.  In  de  omgeving  van  Eethen,  Genderen  en  Drongelen  is  het  omgekeerde  het  geval:  veel  winterwaarnemingen  maar  nauwelijks  meldingen  uit  voorjaar  en  zomer.  

 Kaart  4  –  Waarnemingen  winter  2012/2013  (rode  stippen)  en  voorjaar  en  zomer  2013  (blauwe  stippen).            

   

4  Conclusie      In  de  periode  van  eind  2012  tot  eind  2013  is  veel  informatie  verzameld  over  het  voorkomen  van  de  Patrijs  in  het  Land  van  Heusden  en  Altena.  Het  belangrijkste  resultaat  van  de  wintertelling  is  de  vaststelling  dat  tenminste  227  patrijzen  in  de  regio  voorkomen.  Gedurende  de  zomer  werd  duidelijk  dat  tenminste  18  paartjes  succesvol  hebben  gebroed  resulterend  in  minimaal  97  jongen.      Gelukkig  blijkt  deze  typische  boerenlandvogel  in  heel  de  regio  nog  voor  te  komen.  Vooral  in  wat  kleinschaliger  omgeving,  zoals  langs  dorpsranden  en  lintbebouwing,  is  een  redelijk  hoge  dichtheid  vastgesteld.  In  grootschalige  open  polders  zijn  de  dichtheden  aanzienlijk  lager  en  is  de  soort  erg  schaars.    Hoe  de  toekomst  voor  de  patrijs  in  het  Land  van  Heusden  en  Altena  eruit  ziet  is  lastig  te  voorspellen.  Door  de  sterke  binding  aan  het  agrarisch  gebied  zijn  de  ontwikkelingen  die  zich  daar  voordoen  bepalend.  De  jarenlange  inzet  van  de  weidevogelgroep  van  Altenatuur  op  vrijwillige  weidevogelbescherming  heeft  veel  bijgedragen  aan  de  bewustwording  rond  de  bescherming  van  weide-­‐  en  akkervogels.  De  laatste  jaren  worden  er  ook  steeds  meer  aanvullende  maatregelen,  bijvoorbeeld  de  aanleg  van  akkerranden,  genomen.  De  patrijs  zal  daar  zeker  van  profiteren.  Laten  we  daarom  hopen  dat  de  slechtste  periode  voor  deze  soort  al  achter  ons  ligt  en  we  de  huidige  stand  tenminste  kunnen  behouden.