DAN MILLMAN

DROGA MIUJCEGO POKJ WOJOWNIKA(Way of the Peaceful Warrior / wyd. orygin. 1994)

SPIS TRECI:

Przedmowa Stacja benzynowa przy Rainbow's End Ksiga Pierwsza: WIATR ZMIAN 1. Powiew magii 2. Sie iluzji 3. Uwalniajce cicie Ksiga Druga: TRENING WOJOWNIKA 4. Ostrzenie miecza 5. Grska cieka 6. Niewyobraalna przyjemno Ksiga Trzecia: SZCZCIE BEZ POWODU 7. Ostateczne poszukiwanie 8. Brama otwiera si Epilog: MIECH NA WIETRZE

Podzikowania Staroytne powiedzenie mwi: Nie mamy przyjaci i nie mamy wrogw. Mamy jedynie nauczycieli." W moim yciu miaem szczcie pozna wielu nauczycieli i przewodnikw, z ktrych kady na swj wasny sposb przyczyni si do napisania tej ksiki. Mio moich rodzicw, Vivian i Hermana Millmanw, i ich wiara we mnie day mi odwag, aby wkroczy na Drog. Moja pierwsza redaktorka, Janice Gallagher, zadawaa pytania i podsuwaa sugestie pomocne w nadaniu ostatecznego ksztatu tej ksice. Dzikuj szczeglnie Halowi Kramerowi, ktremu niezawodny instynkt wydawcy kaza podj ryzyko wydania tej ksiki. W kocu wyraam ogromn wdziczno Joy mojej onie, towarzyszce, przyjacice i nauczycielce, ktra przez cay czas wspieraa mojego ducha. I, oczywicie, Sokratesowi!

Przedmowa Na pocztku grudnia 1966, podczas trzeciego roku moich studiw na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley przeyem seri niesamowitych wydarze. Wszystko to zaczo si dwadziecia po trzeciej nad ranem na czynnej przez ca dob stacji benzynowej. Wwczas to po raz pierwszy natknem si na Sokratesa. (Nie poda swojego prawdziwego nazwiska, lecz ja, po spdzeniu z nim kilku godzin owej nocy, pod wpywem impulsu nazwaem go imieniem staroytnego greckiego mdrca. Spodobao mu si to imi, wic tak ju zostao.) To przypadkowe spotkanie i wszystkie zdarzenia, ktre po nim nastpiy, cakowicie odmieniy moje ycie. Lata poprzedzajce rok 1966 byy dla mnie czasem radosnym. Wzrastaem w bezpiecznym rodowisku, wychowywany przez kochajcych rodzicw. Dziki temu mogem pniej w Londynie zdoby Mistrzostwo wiata w gimnastyce akrobatycznej, podrowa po caej Europie i otrzymywa liczne dowody uznania. ycie przynosio mi nagrody, lecz nie dawao ani trwaego spokoju, ani satysfakcji. Teraz wiem, e w pewnym sensie, przez wszystkie te lata spaem i tylko niem, e yj na jawie do czasu spotkania Sokratesa, ktry zosta moim mentorem i przyjacielem. Zawsze sdziem, e mam prawo do ycia penego radoci i mdroci, i e z czasem automatycznie zostan nimi obdarowany. Nigdy jednak nie podejrzewaem, e bd musia nauczy si jak y e istniej pewne szczeglne dziedziny i sposoby widzenia wiata, ktre trzeba pozna, zanim bdzie mona przebudzi si do prostego, szczliwego i nieskomplikowanego ycia. Sokrates pokaza mi bdy w moim podejciu do ycia, przeciwstawiajc je swojej drodze Drodze Miujcego Pokj Wojownika. Nieustannie artowa sobie z mojego powanego, penego trosk i problemw ycia. Robi to tak dugo, a zaczem widzie wiat jego oczami oczami mdroci, wspczucia i humoru. Nie podda si, dopki nie odkryem, co znaczy y jak wojownik. Czsto przesiadywaem z nim do rana, suchajc go, dyskutujc z nim i wbrew sobie wtrujc mu miechem. Ksika ta, cho opisuje moj wasn histori, jest powieci. Czowiek, ktrego nazwaem Sokratesem, istnia naprawd. Mia jednak taki sposb stapiania si ze wiatem, e czasem trudno byo powiedzie kiedy odszed i kiedy na jego miejscu pojawili si inni nauczyciele i zaczy si inne dowiadczenia w yciu. Pozwoliem sobie na swobod w przedstawianiu dialogw i kolejnoci zdarze. Posuyem si te w opowieci anegdotami i metaforami, aby podkreli te lekcje, ktre Sokrates chcia przekaza. ycie nie jest spraw prywatn. Historia ycia czowieka i lekcje z niej wynikajce s uyteczne tylko wtedy, kiedy dzieli si je z innymi. Dlatego te zdecydowaem si uczci mojego nauczyciela i podzieli si z Wami jego przenikliw mdroci i humorem. Wojownicy, wojownicy, tak siebie nazywamy. Walczymy o doskona cnot, o to, co wielkie, o najwysz mdro, dlatego nazywamy siebie wojownikami, Aunguttara Nikaya.

2

Stacja benzynowa przy Rainbow's End Rozpoczynam ycie, pomylaem, machajc na poegnanie matce i ojcu, gdy ruszyem sprzed domu niezawodnym, starym valiantem. Wntrze wyblakego, biaego samochodu wypchane byo caym moim dobytkiem przygotowanym na pierwszy rok studiw. Czuem si silny, niezaleny, gotowy na wszystko. Podpiewujc sobie w rytm muzyki pyncej z radia, mknem na pnoc autostradami Los Angeles, potem przeciem Grapevine i wjechaem na drog nr 99, ktra z kolei poprowadzia mnie przez zielone rolnicze rwniny, rozcigajce si a do podny gr San Gabriel. Tu przed zmrokiem, gdy krtymi drogami zjedaem ze wzgrz Oakland, ujrzaem skrzc si zatok San Francisco. Moje podniecenie roso w miar jak zbliaem si do miasteczka uniwersyteckiego w Berkeley. Znalazem dom akademicki, rozpakowaem si i stanem na chwil przed oknem, by popatrze na most Golden Gate i migoczce w ciemnoci wiata San Francisco. Pi minut pniej spacerowaem ju po Telegraph Avenue, ogldaem wystawy sklepowe i oddychaem wieym powietrzem Pnocnej Kalifornii, rozkoszujc si zapachami pyncymi z maych kawiarenek. Oczarowany, do pnej nocy przechadzaem si po malowniczych alejkach miasteczka uniwersyteckiego. Nastpnego ranka, zaraz po niadaniu, zszedem na sal gimnastyczn Harmona. Miaem tam trenowa sze razy w tygodniu, wiczy minie, robi salta i poci si caymi godzinami w pocigu za marzeniami o mistrzostwie. Miny zaledwie dwa dni, a ju tonem w morzu ludzi, referatw i rozkadw zaj. Kolejne miesice byy do siebie podobne, mijay i zmieniay si niezauwaalnie, jak agodne kalifornijskie pory roku. Na wykadach ledwie wytrzymywaem, za to na sali gimnastycznej rozkwitaem. Kiedy pewien przyjaciel powiedzia mi, e jestem urodzonym akrobat. Niewtpliwie wygldaem na takiego: rwno obcite, krtkie, ciemne wosy, wysmuke, muskularne ciao. Zawsze miaem skonnoci do akrobacji, ju jako dziecko lubiem bawi si balansujc na granicy lku. Sala gimnastyczna staa si moim sanktuarium, w ktrym doznawaem dreszczu emocji i najwyszej satysfakcji, w ktrym podejmowaem nieustanne wyzwanie. W cigu dwch lat jako reprezentant Federacji Gimnastycznej Stanw Zjednoczonych byem w Niemczech, Francji i Anglii. Zdobyem Mistrzostwo wiata w wiczeniach na batucie. Moje trofea gimnastyczne pitrzyy si w kcie pokoju. Moje zdjcie pojawiao si w Daily Califomian tak czsto, e ludzie zaczli rozpoznawa mnie na ulicy, a moja sawa wci rosa. Kobiety umiechay si do mnie. Susie, powabna, zawsze sodka przyjacika o krtkich blond wosach i umiechu jak z reklamy pasty do zbw coraz czciej skadaa mi miosne wizyty. Nawet na studiach wszystko szo dobrze! Czuem, e wiat ley u mych stp. Mimo to, wczesn jesieni 1966, podczas trzeciego roku studiw, zaczo pojawia si co ciemnego i nieuchwytnego. Byo to w okresie, gdy ju wyniosem si z akademika i wynajmowaem ma kawalerk na tyach domu waciciela posesji. Ju wtedy, pomimo wszystkich moich osigni, czuem rosnc melancholi. Wkrtce w snach pojawiy si koszmary. Niemal co noc budziem si zlany potem. Prawie zawsze sen by taki sam: Id ciemn ulic. Nade mn w szarej, kbicej si mgle, majacz wysokie budynki bez drzwi i okien. W moim kierunku zmierza ogromna, spowita w czer posta. Raczej czuj, ni widz przeraajce widmo: w miertelnej ciszy patrzy na mnie poyskujca biaa czaszka z czarnymi oczodoami. Kocisty palec wskazuje na mnie. Widmo przywouje mnie bia szponiast doni. Dr ze strachu. Zza przeraajcej, zakapturzonej postaci wyania si siwy starzec. Ma spokojn, gadk twarz. Porusza si bezszelestnie. Czuj, e jest dla mnie jedyn szans ucieczki przed upiorem. Starzec posiada moc, by mnie uratowa, lecz ani on mnie nie widzi, ani ja nie mog go zawoa. mier w czarnym kapturze drwi z mojego strachu. Obraca si w kierunku siwego mczyzny, lecz on mieje si jej w twarz. Patrz oszoomiony. mier wciekle siga po niego. Starzec chwyta upiora za peleryn, podrzuca w gr i ciska go w moj stron. Nagle Kostucha znika. Mczyzna o lnicych, biaych wosach patrzy na mnie i wyciga rce w gecie powitania. Podchodz do niego, potem wchodz" prosto w niego i rozpuszczam si w jego

3

ciele. Gdy spogldam na siebie, widz e okrywa mnie czarna szata. Unosz rce i widz biae, skate donie kociotrupa, skadajce si do modlitwy. Zwykle po takim nie budziem si z krzykiem. Pewnej nocy, na pocztku grudnia, leaem w ku i suchaem jak wiszcz wiatr przeciskajcy si przez szpark w oknie. Nie mogem zasn, wic wstaem, wcignem na siebie wypowiae Lewisy, koszulk, buty oraz kurtk i wyszedem. Byo pi po trzeciej nad ranem. Wczyem si bez celu wdychajc wilgotne, chodne powietrze. Spogldaem na rozgwiedone niebo i wsuchiwaem si w nieliczne dwiki dobiegajce z cichych ulic. Chd sprawi, e poczuem gd, wic skierowaem si ku czynnej take w nocy stacji benzynowej, eby kupi troch ciasteczek i co do picia. Szedem szybko przez miasteczko z rkoma w kieszeniach. Po drodze mijaem upione domy, a dotarem do owietlonej stacji. Bya to jasna, rozwietlona oaza w ciemnym pustkowiu zamknitych barw, sklepw i kin. Obszedem gara przylegajcy do stacji i prawie wpadem na czowieka, ktry siedzia w ciemnoci na krzele opartym o pokryt czerwonymi kafelkami cian budynku. Cofnem si przestraszony. Mczyzna mia na sobie czerwon, wenian czapk, szare sztruksowe spodnie, biae skarpety i japonki. Wygldao na to, e czu si zupenie dobrze w lekkiej wiatrwce, mimo e termometr na cianie nad jego gow wskazywa trzy stopnie. Nie patrzc na mnie mczyzna powiedzia silnym, niemal melodyjnym gosem: Wybacz, e ci przestraszyem. Och, hm, w porzdku. Czy dostan wod sodow, szefie? Jest tylko sok owocowy. I nie nazywaj mnie szefem"! Odwrci si w moim kierunku i z pumiechem zdj czapk odkrywajc lnice, siwe wosy. Rozemia si. Ten miech! Przez chwil wpatrywaem si w niego tpym wzrokiem. To by starzec z mojego snu! Wysoki, szczupy, pidziesicio-, a moe szedziesicioletni, o siwych wosach i jasnej, bez zmarszczek twarzy. Mczyzna rozemia si ponownie. Pomimo zmieszania jakie mnie ogarno, znalazem jako drog do drzwi z napisem Biuro" i pchnem je. Poczuem jakby w tym samym momencie otworzyy si inne drzwi prowadzce w zupenie inny wymiar. Drc osunem si na star sof. Zastanawiaem si, co te mogoby przez te drzwi wtargn w mj poukadany wiat. Przeraenie, jakie czuem, zmieszane byo z dziwn fascynacj, ktrej nie potrafiem poj. Siedziaem tak i oddychaem pytko, prbujc odzyska utracone poczucie rzeczywistoci. Rozejrzaem si po kantorze. Jake bardzo pomieszczenie to rnio si od sterylnoci i wyposaenia innych stacji benzynowych. Sofa, na ktrej siedziaem, przykryta bya kolorowym, cho wypowiaym meksykaskim kocem. Po mojej lewej stronie, tu przy wyjciu, staa szafka ze starannie rozoonymi pomocami turystycznymi: mapami, bezpiecznikami, okularami przeciwsonecznymi, itd. Za maym ciemnobrzowym biurkiem z drewna orzechowego stao krzeso wycieane brunatnym sztruksem. Drzwi z napisem Pomieszczenie prywatne" strzeg pojemnik z wod mineraln. Tu obok mnie znajdoway si drugie drzwi, ktre prowadziy do garau. Najbardziej uderzaa domowa atmosfera panujca w tym pomieszczeniu. Na pododze lea dugi jasnoty dywan, koczcy si tu przed wycieraczk przy wejciu. Kilka pejzay dodawao barwy niedawno malowanym, biaym cianom. Delikatna powiata arzcych si lampek dziaaa na mnie uspokajajco. Jej kontrast z jaskrawym owietleniem jarzeniowym na zewntrz by ogromny. Lecz przede wszystkim ten pokj dawa poczucie ciepa, bezpieczestwa i adu. Skd mogem wtedy przypuszcza, e bdzie to miejsce niebywaych przygd, magii, strachu i romantycznych przey? Wwczas pomylaem jedynie, e przydaby si tu kominek. Wkrtce mj oddech uspokoi si, a myli, cho jeszcze nie ucichy zupenie, przestay przynajmniej wirowa. Pomylaem, e podobiestwo siwego mczyzny do czowieka ze snu bez wtpienia jest przypadkowe. Z westchnieniem wstaem, zapiem kurtk i wyszedem na chodne powietrze. Starszy mczyzna siedzia w tym samym miejscu, co poprzednio. Gdy przechodziem obok niego, raz jeszcze rzuciem ukradkowe spojrzenie na jego twarz. Moj uwag przyku bysk w jego oczach. Mia takie oczy, jakich nigdy jeszcze nie widziaem. W pierwszej chwili wydawao mi si, e byy pene ez gotowych zaraz popyn. Potem zy zmieniy si w migotanie, tak jakby oczy odbijay wiato

4

gwiazd. Spojrzenie to wcigao mnie coraz gbiej, a same gwiazdy stay si odbiciem jego oczu. Na chwil straciem poczucie czasu, nie widzc nic oprcz tych nieustpliwych, ciekawskich oczu dziecka. Nie wiem jak dugo tam staem. Moe trwao to tylko par sekund, a moe par minut. Mogo te trwa duej. Z przeraeniem zaczem uwiadamia sobie, gdzie jestem. Czuem si zupenie wytrcony z rwnowagi. Mruczc pod nosem dobranoc", popiesznie skrciem za rg budynku. Gdy doszedem do krawnika, zatrzymaem si. Czuem mrowienie na karku. Wiedziaem, e starzec patrzy na mnie. Odwrciem gow. Nie mogo min wicej ni pitnacie sekund. On tam by, sta na dachu z zaoonymi rkoma, wpatrujc si w rozgwiedone niebo! Spojrzaem na puste krzeso cigle oparte o cian, potem jeszcze raz w gr. To niemoliwe! Nawet gdybym zobaczy, e starzec zmienia koo w bajkowym powozie z dyni zaprzonym w gigantyczne myszy, nie bybym bardziej zaskoczony. W ciszy nocnej, stojc z zadart gow, wpatrywaem si w jego wysmuk sylwetk, imponujc nawet z tej odlegoci. Syszaem gwiazdy dzwonice jak dzwonki na wietrze. Nagle mczyzna poruszy gow i spojrza mi prosto w oczy. Znajdowa si okoo dwudziestu metrw ode mnie, a ja niemal czuem jego oddech na swojej twarzy. Draem, lecz nie z zimna. Te drzwi, za ktrymi rzeczywisto zamienia si w sen, otworzyy si ponownie. Wpatrywaem si w niego. Tak? spyta Mog ci w czym pomc? (Prorocze sowa!) Przepraszam, ale... Przeprosiny przyjte umiechn si. Czuem, e si czerwieni. Zaczynao mnie to irytowa. Gra ze mn w jak gr, ktrej regu nie znaem. W porzdku. Jak pan wszed na dach? Wszedem na dach? spyta niewinnie i ze zdziwieniem. Tak. Jak pan przenis si z tego krzesa wskazaem rk na dach w niecae dwadziecia sekund? Siedzia pan oparty o cian, o tam. Odwrciem si, podszedem do rogu, a pan... Dokadnie wiem, co ja robiem zapewni dononym gosem. Nie trzeba mi tego opisywa. Pytanie brzmi, czy ty wiesz, co robie? Oczywicie, e wiem, co robiem! Teraz byem ju zy. Nie byem dzieckiem, ktre mona poucza! Ale rozpaczliwie chciaem odkry sztuczk starca. Czy mgby mi pan powiedzie, jak pan wszed na dach? poprosiem grzecznie, tumic zo. Starzec w milczeniu po prostu patrzy na mnie z gry, a poczuem dreszcz przebiegajcy po plecach. Po drabinie odpowiedzia w kocu. Stoi z tyu budynku. Potem ignorujc mnie, ponownie skierowa wzrok ku niebu. Poszedem szybko na ty budynku. Rzeczywicie, staa tam stara drabina, oparta krzywo o cian. Ale szczyt drabiny koczy si przynajmniej ptora metra przed skrajem dachu. Nawet jeli starzec posuy si ni co byo bardzo wtpliwe nie tumaczyo to faktu wspicia si tam w par sekund. Nagle w ciemnoci co dotkno mojego ramienia. Wystraszony, odwrciem si gwatownie. Zobaczyem jego rk. W jaki sposb starzec zszed z dachu i podszed mnie od tyu. Wtedy odgadem jedyne moliwe rozwizanie. Mia brata bliniaka! Bez wtpienia robili sobie zabaw straszc niewinnych goci. Natychmiast mu to zarzuciem. W porzdku, szanowny panie, gdzie twj brat bliniak? Nie pozwol robi z siebie durnia. Zmarszczy lekko brwi, po czym rykn miechem. Tak! Da si zapa. Miaem racj! Nakryem go. Ale jego odpowied zupenie zbia mnie z tropu. Czy mylisz, e gdybym mia brata bliniaka, to tracibym czas na stanie tutaj i rozmow z durniem"? Zamia si ponownie i odszed w stron garau, pozostawiajc mnie z szeroko otwartymi ustami. Nie mogem uwierzy, e ten facet by a tak bezczelny.

5

Poszedem szybko za nim. Wszed do garau i zacz majstrowa przy ganiku pod mask starego, zielonego Forda pickupa. A wic jestem gupcem, tak? powiedziaem bardziej wojowniczo, ni zamierzaem. Wszyscy jestemy gupcami odpowiedzia. Jednak tylko niewielu o tym wie. Reszta nie jest tego wiadoma. Wydaje si, e naleysz do tej drugiej grupy. Mgby mi poda ten may klucz? Wrczyem mu ten przeklty klucz i zaczem si zbiera do wyjcia. Ale przed odejciem musiaem si dowiedzie. Prosz, powiedz mi, w jaki sposb wszede na dach tak szybko. Naprawd jestem ciekaw. wiat jest zagadk powiedzia wrczajc mi z powrotem klucz Nie ma potrzeby doszukiwa si sensu. Bd teraz potrzebowa motka i rubokrtu, s tam wskaza na pk wiszc za mn. Sfrustrowany, obserwowaem go przez chwil, zastanawiajc si, jak wycign od niego to, co chciaem wiedzie. On jednak nie zwraca na mnie uwagi. W kocu zrezygnowaem i ruszyem w kierunku drzwi. Nie odchod usyszaem. Nie prosi. Nie rozkazywa. Byo to rzeczowe stwierdzenie. Spojrzaem na niego. Mia agodne oczy. Dlaczego miabym zosta? Mog ci si przyda powiedzia, wycigajc zrcznie ganik niczym chirurg podczas transplantacji serca. Pooy go ostronie i zwrci si twarz do mnie. Wpatrywaem si w niego. Trzymaj powiedzia wrczajc mi ganik. Rozkr go i wsad czci do tej puszki, eby namoky. Odwrci to twoj uwag od pyta. Moje zakopotanie przeszo w miech. Ten stary potrafi by impertynencki, ale potrafi te by interesujcy. Zdecydowaem, e bd uprzejmy. Mam na imi Dan powiedziaem wycigajc do niego rk i umiechajc si nieszczerze. A jak tobie na imi? W mojej wycignitej doni umieci rubokrt. Moje imi nie ma znaczenia, tak samo jak i twoje. Istotne jest to, co ley poza imionami i pytaniami. A wic bdziesz potrzebowa rubokrtu, eby rozebra ten ganik wskaza. Nic nie ley poza pytaniami powiedziaem. A jednym z nich jest: w jaki sposb wleciae na ten dach? Nie wleciaem, wskoczyem odpowiedzia z twarz pokerzysty. To adna magiczna sztuczka, wic nie rb sobie nadziei. Chocia, by moe w twoim przypadku, bd musia wykona par bardzo trudnych sztuczek. Wyglda na to, e trzeba bdzie zmieni osa w czowieka. Za kogo si, do diaba, uwaasz, mwic mi takie rzeczy? Jestem wojownikiem! odpar. Poza tym, to kim jestem zaley od tego, kim ty chciaby, ebym by. Nie moesz po prostu odpowiedzie na zwyke pytanie? Z nienawici zaatakowaem ganik. Zadaj jakie, a ja sprbuj powiedzia umiechajc si niewinnie. rubokrt wylizgn mi si z rki kaleczc palec. Do diaba! wrzasnem i poszedem przemy ran nad zlewem. Starzec wrczy mi opatrunek. Postanowiem by cierpliwy. A wic w porzdku. Oto proste pytanie: Jak moesz mi si przyda? Ju ci si przydaem odpowiedzia, wskazujc banda na moim palcu. Miaem tego dosy. Suchaj, nie mam zamiaru traci tu wicej czasu. Musz troch pospa. Odoyem ganik szykujc si do wyjcia.

6

Skd wiesz, e nie spae przez cae swoje ycie? Skd wiesz, e teraz nie pisz? zacz z byskiem w oku. Jak wolisz byem zbyt zmczony, aby si sprzecza. Jeszcze tylko jedna sprawa, zanim odejd. Czy powiesz mi, jak dokonae tej swojej sztuczki? Podszed do mnie i mocno ucisn mi rk. Jutro, Dan, jutro. Umiechn si ciepo i natychmiast cay mj lk i zakopotanie znikny. Poczuem mrowienie w ramieniu, w barku, a potem w caym ciele. Mio byo znowu ciebie zobaczy doda. Co masz na myli mwic znowu" zaczem i poapaem si. Wiem, jutro, jutro. Obaj rozemialimy si. Podszedem do drzwi i zatrzymaem si. Spojrzaem na niego. Do widzenia, Sokratesie powiedziaem. Spojrza na mnie zdziwiony i dobrodusznie wzruszy ramionami. Myl, e spodobao mu si to imi. Wyszedem, nie mwic ju ani sowa. Przespaem wykad o smej rano. Ale na popoudniowym treningu byem ju cakiem rozbudzony i gotowy do pracy. Razem z Rickiem, Sidem i innymi kolegami z grupy, przebieglimy schody w gr i w d, a potem spoceni i zdyszani, leelimy na pododze, rozcigajc minie ng, barkw i plecw. Zazwyczaj nie rozmawiaem podczas tego rytuau, ale dzi miaem ochot opowiedzie im o tym, co zdarzyo si zeszej nocy. Wczoraj w nocy na stacji benzynowej spotkaem niezwykego faceta. I tylko tyle potrafiem powiedzie. Moi przyjaciele byli bardziej zajci blem ng przy rozciganiu, ni suchaniem moich historyjek. Rozgrzalimy si szybko robic kilka pompek w staniu na rkach, troch przysiadw i podcigni ng, po czym zaczlimy sesj akrobatyczn. Przez cay czas, gdy raz za razem migaem w powietrzu, robiem obroty na wysokim drku, przemachy noycowe na koniu z kami i gdy zmagaem si z now, mczc seri wicze na kkach, mylaem o tajemniczych wyczynach czowieka, ktrego nazwaem Sokratesem". Moje zranione uczucia sprawiay, e odsuwaem myli o nim, jednak potrzeba odkrycia kim by ten zagadkowy osobnik bya silniejsza. Po kolacji szybko przejrzaem tematy z historii i psychologii, napisaem na brudno prac z angielskiego i wybiegem z mieszkania. Bya dwudziesta trzecia. W miar jak zbliaem si do stacji, zaczy ogarnia mnie wtpliwoci. Czy on naprawd chcia si znowu ze mn spotka? Co mgbym powiedzie, eby mu zaimponowa i przedstawi si jako kto bardzo inteligentny? By na miejscu. Sta w drzwiach. Ukoni si i ruchem rki zaprosi mnie do kantoru. Zdejmij, prosz, buty. To taki mj zwyczaj. Usiadem na sofie i postawiem buty w pobliu, na wypadek gdybym chcia si szybko wynie. Wci nie ufaem temu tajemniczemu obcemu. Na zewntrz zaczynao pada. Kolorowe i ciepe wntrze przyjemnie kontrastowao z ciemnoci nocy i ponurymi chmurami. Poczuem si swobodnie. Wiesz, Sokratesie, mam wraenie jakbym spotka ci ju wczeniej powiedziaem odchylajc si do tyu. Spotkae odpowiedzia, ponownie otwierajc w moim umyle drzwi, za ktrymi sny i rzeczywisto staway si jednym. Zamyliem si. Och, Sokratesie, miewam taki sen, w ktrym si pojawiasz. Obserwowaem go uwanie, ale jego twarz nie zdradzaa niczego szczeglnego. Bywam w snach wielu ludzi, tak zreszt, jak i ty. Opowiedz mi o swoim nie umiechn si. Opowiedziaem mu ze szczegami wszystko, co pamitaem. Kiedy przeraajce sceny pojawiy si w moim umyle, pokj jakby pociemnia, a znany mi wiat zacz si oddala. Tak, to bardzo dobry sen powiedzia, kiedy skoczyem.

7

Zanim zdyem spyta, co mia na myli, dwukrotnie zadzwoni dzwonek. Sokrates woy poncho i wyszed na zewntrz, w mokr noc. Obserwowaem go wygldajc przez okno. Panowa duy ruch gorczka pitkowego wieczoru. Wszystkim si spieszyo. Klienci podjedali jeden za drugim. Czuem si gupio siedzc tak bezczynnie, wic wyszedem, eby mu pomc, ale on zdawa si mnie nie zauwaa. Powitaa mnie nie koczca si kolejka samochodw: dwukolorowych, czerwonych, zielonych, czarnych, kabrioletw, furgonetek i wozw sportowych. Nastroje klientw byy tak rne, jak ich samochody. Chyba tylko jedna lub dwie osoby znay Sokratesa, ale wielu ludzi zerkao na niego powtrnie, jakby zauwaajc w nim co dziwnego, ale trudnego do okrelenia. Obsugiwalimy klientw. Niektrzy z nich byli skorzy do zabawy, miali si gono i puszczali radio na cay regulator. Sokrates mia si razem z nimi. Paru ponurych klientw byo szczeglnie niesympatycznych, lecz Sokrates traktowa wszystkich jednakowo uprzejmie jak gdyby kady by jego osobistym gociem. Po pnocy klienci pojawiali si rzadziej. Po godzinach wypenionych ochrypymi gosami, haasem i ruchem, zimne powietrze wydawao si trwa w nienaturalnym bezruchu. Gdy weszlimy do kantoru, Sokrates podzikowa mi za pomoc. Wzruszyem ramionami, ale byo mi mio, e to zauway. Pierwszy raz od dugiego czasu komu pomogem. Kiedy znalelimy si w ciepym kantorze, przypomniaem sobie nasz niedokoczon rozmow. Gdy tylko opadem na sof, zaczem mwi. Sokratesie, mam par pyta. Wznis rce w gecie modlitwy, patrzc w kierunku sufitu, jakby proszc o boskie przewodnictwo lub anielsk cierpliwo. Jakie westchn s te twoje pytania? Dobrze. Nadal chc wiedzie jak przeniose si wtedy na dach i dlaczego powiedziae: Mio mi znowu ciebie widzie." Chc te wiedzie, co mog zrobi dla ciebie i w czym ty moesz mi by pomocny. I chc wiedzie ile masz lat. Zacznijmy wic od najprostszego. Mam dziewidziesit sze lat wedug twojego czasu. Nie mia dziewidziesiciu szeciu lat. Moe pidziesit sze, a co najwyej szedziesit sze. Siedemdziesit sze, to jeszcze moliwe, cho byoby zdumiewajce. Ale dziewidziesit sze? Kama ale po co miaby to robi? Musiaem si te czego dowiedzie o tej drugiej sprawie, ktra mu si wymkna. Sokratesie, co masz na myli mwic twojego czasu"? yjesz w Czasie Wschodnim, a moe jeste artowaem sabo z kosmosu? Czy kady z nas nie jest stamtd? odpowiedzia pytaniem. Ju wczeniej zaczem bra pod uwag tak moliwo. Nadal jednak chciabym wiedzie, co moemy dla siebie nawzajem zrobi. Po prostu: ja nie mam nic przeciwko temu, aby mie ostatniego ju ucznia, a tobie, rzecz jasna, przydaby si nauczyciel. Mam dosy nauczycieli powiedziaem chyba zbyt szybko. Och, naprawd? przerwa. To, czy masz odpowiedniego nauczyciela, czy te nie, zaley od tego, czego chcesz si nauczy. Sokrates wsta lekko z krzesa i podszed do drzwi. Chod ze mn. Chc ci co pokaza. Podeszlimy do miejsca, skd moglimy spojrze w d alei na migoczc neonami dzielnic handlow, i dalej, na wiata San Francisco. Ten wiat powiedzia Sokrates przesuwajc rk wzdu horyzontu jest szko, Dan. ycie jest jedynym prawdziwym nauczycielem. Oferuje wiele dowiadcze, lecz gdyby samo dowiadczenie przynosio mdro i spenienie, wtedy wszyscy starsi ludzie byliby szczliwymi, owieconymi mistrzami. Tymczasem lekcje dowiadczenia s ukryte. Mog pomc ci uczy si z dowiadcze, aby mg ujrze wiat wyranie. Jasno jest czym, czego wanie teraz rozpaczliwie potrzebujesz. Twoja intuicja mwi ci, e to prawda, ale twj umys si buntuje. Dowiadczye wiele, ale nauczye si mao. Nie wiem, czy tak jest, Sokratesie, to znaczy, nie posuwabym si a tak daleko.

8

Nie, Dan, nie wiesz jeszcze o tym, ale bdziesz wiedzia. I zajdziesz daleko, a nawet jeszcze dalej. Zapewniam ci. Wrcilimy do kantoru w chwili, gdy podjechaa lnica, czerwona toyota. Sokrates podj rozmow otwierajc zbiornik paliwa. Jak wikszo ludzi nauczye si zbiera informacje spoza siebie, z ksiek, gazet, od ekspertw wetkn dysz wa do zbiornika. Tak jak ten samochd, otwierasz si i pozwalasz faktom wlewa si. Czasami informacja jest wysoko, a czasem niskooktanowa. Nabywasz swoj wiedz po aktualnej cenie, tak jak kupujesz benzyn. Hej, dziki za przypomnienie. Termin zapaty za nastpny semestr mija za dwa dni! Sokrates tylko kiwn gow i dalej napenia paliwem zbiornik samochodu klienta. Cho zbiornik by ju napeniony, Sokrates nadal pompowa benzyn, a paliwo zaczo przelewa si i wycieka na ziemi. Struga benzyny popyna wzdu chodnika. Sokratesie! Zbiornik jest peen. Uwaaj co robisz! Nie zwracajc na mnie uwagi, pozwoli benzynie pyn. Dan, przepeniasz si informacjami tak samo jak ten zbiornik mwi. Jeste peen bezuytecznej wiedzy. Masz w sobie wiele faktw i opinii, jednake o sobie samym wiesz mao. Zanim zaczniesz si uczy, bdziesz musia najpierw oprni swj zbiornik. Umiechn si do mnie, mrugn i wyczy pomp. Mgby posprzta ten baagan? zapyta. Odniosem wraenie, e mia na myli co wicej ni rozlan benzyn. Popiesznie zmyem chodnik wod. Sokrates wzi od kierowcy pienidze i z umiechem wyda mu reszt. Wrcilimy do kantoru i rozsiedlimy si wygodnie. Co zamierzasz robi? Chcesz napenia mnie swoimi faktami? najeyem si. Nie, nie zamierzam obcia ci jeszcze wiksz iloci faktw. Zamierzam pokaza ci mdro ciaa". Wszystko to, czego moesz kiedykolwiek potrzebowa, jest w tobie. Tajemnice wszechwiata odcinite s w komrkach twojego ciaa. Ale ty nie doznae takiej wewntrznej wizji nie wiesz, jak sucha wasnego ciaa. Uciekasz si jedynie do czytania ksiek i suchania ekspertw, i masz nadziej, e maj racj. Kiedy poznasz mdro ciaa, bdziesz Nauczycielem pord nauczycieli. Z trudem powstrzymywaem zoliwy umieszek. Ten pracownik stacji benzynowej oskara moich profesorw o ignorancj i sugerowa, e moja akademicka edukacja nie ma sensu! Och, jasne, Sokratesie, wiem o co ci chodzi, z t mdroci ciaa", ale nie kupuj tego. Rozumiesz wiele rzeczy powoli pokrci gow ale praktycznie nie uwiadamiasz sobie niczego. A to co ma znaczy? Rozumienie jest jednopaszczyznowe. Jest to pojmowanie intelektem. Prowadzi do wiedzy, jak teraz posiadasz. Z kolei uwiadamianie sobie jest trjpaszczyznowe. Jest rwnoczesnym zrozumieniem caym ciaem" gow, sercem i zmysami. Zdobywa si je tylko poprzez czyste dowiadczenie. Nadal nie wiem o co ci chodzi. Pamitasz kiedy po raz pierwszy nauczye si prowadzi samochd? Przedtem, gdy bye pasaerem, jedynie rozumiae jak si prowadzi samochd. Ale uwiadomie to sobie dopiero wtedy, kiedy zrobie to po raz pierwszy. Zgadza si! powiedziaem Pamitam to uczucie. A wic o to ci chodzi! Wanie! Ten przykad idealnie opisuje dowiadczenie uwiadomienia sobie czego. Pewnego dnia powiesz to samo o swoim yciu. Przez moment siedziaem cicho. Nadal mi nie wyjanie co to jest ta mdro ciaa" palnem. Cho ze mn skin na mnie Sokrates zmierzajc w kierunku drzwi z napisem Pomieszczenie prywatne".

9

Wewntrz panowaa cakowita ciemno. Nieco si przestraszyem, lecz po chwili lk ustpi miejsca ciekawoci. Miaem pozna pierwszy prawdziwy sekret: mdro ciaa. Rozbyso wiato. Bylimy w toalecie, a Sokrates sika gono do muszli klozetowej. To powiedzia dumnie jest mdro ciaa. Jego miech odbija si echem od wyoonych kafelkami cian. Wyszedem, usiadem na sofie i wlepiem wzrok w dywan. Sokratesie, cigle chc wiedzie... zaczem mwi, gdy wrci z azienki. Jeeli zamierzasz nazywa mnie Sokratesem przerwa to przynajmniej uszanuj to imi, pozwl czasem mi zadawa pytania i odpowiedz na nie. Co ty na to? W porzdku! odpowiedziaem Zadae wanie pytanie, a ja na nie odpowiedziaem. Teraz moja kolej. Chc wiedzie, co to za trik owo latanie zeszej nocy... Uparciuch z ciebie, co? Zgadza si. Bez uporu nie bybym dzisiaj tu, gdzie jestem. To kolejne pytanie, na ktre dostae prost odpowied. Czy teraz moemy zaj si moimi pytaniami? A gdzie waciwie jeste dzisiaj, teraz? zapyta ignorujc mnie. Z ochot zaczem mu opowiada o sobie. Jednak zauwayem, e znowu odszedem od interesujcych mnie pyta. Mimo to, opowiedziaem o swojej dalszej i bliszej przeszoci i o moich niewytumaczalnych depresjach. Sucha cierpliwie, w skupieniu, jakby mia do dyspozycji bezmiar wolnego czasu. Zanim skoczyem, mino par godzin. Bardzo dobrze powiedzia. Ale nadal nie odpowiedziae mi gdzie jeste. Owszem, powiedziaem, pamitasz? Powiedziaem ci, jak doszedem do miejsca, w ktrym dzisiaj jestem: cik prac. Gdzie jeste? Co znaczy, gdzie jestem? Gdzie jeste? powtrzy agodnie. Tutaj. Gdzie jest tutaj? W tym kantorze, na tej stacji benzynowej! zaczynaa mnie niecierpliwi ta zabawa. Gdzie jest ta stacja? W Berkeley. Gdzie jest Berkeley? W Kalifornii. Gdzie jest Kalifornia? W Stanach Zjednoczonych. Gdzie s Stany Zjednoczone? Na jednym z kontynentw pkuli zachodniej. Sokrates, ja... Gdzie s kontynenty? Na Ziemi westchnem. Skoczye? Gdzie jest Ziemia? W Systemie Sonecznym. Trzecia planeta od Soca. Soce jest ma gwiazd w galaktyce zwanej Drog Mleczn, zgadza si? Gdzie jest Droga Mleczna? O, bracie westchnem niecierpliwie, wznoszc oczy ku niebu. We Wszechwiecie. Usiadem gbiej i skrzyowaem rce na piersiach na znak, e skoczyem. A gdzie Sokrates umiechn si jest Wszechwiat?

10

Wszechwiat jest, hm, s teorie o tym, jak jest zbudowany... Nie o to pytaem. Gdzie on jest? Nie wiem. Jak mam ci na to odpowiedzie? I o to chodzi. Nie potrafisz odpowiedzie na to pytanie i nigdy nie bdziesz potrafi. Tego nie mona wiedzie. Nie masz pojcia, gdzie jest Wszechwiat, a tym samym nie wiesz, gdzie jeste. W rzeczywistoci nie wiesz, gdzie jest cokolwiek, ani te nie wiesz, co czym jest lub skd si wzio. To tajemnica. Moja ignorancja, Dan, bazuje na zrozumieniu tego faktu. Natomiast twoje rozumienie bazuje na ignorancji. Ja jestem durniem z poczuciem humoru, ty jeste powanym osem. Suchaj powiedziaem s pewne rzeczy, ktre powiniene o mnie wiedzie. Po pierwsze: jestem ju w pewnym sensie wojownikiem. Jestem, mianowicie, cholernie dobrym gimnastykiem. Aby podkreli to, co wanie powiedziaem i pokaza mu, e potrafi by spontaniczny, zerwaem si z sofy i wykonaem salto w ty z pozycji stojcej, z wdzikiem ldujc na dywanie. Hej! powiedzia to wspaniae. Zrb to jeszcze raz! Dobra. To nie jest a takie nadzwyczajne. Waciwie to dla mnie drobnostka. Staraem si jak mogem, eby to nie brzmiao protekq'onalnie, ale nie byem w stanie powstrzyma dumnego umiechu. Przywykem do pokazywania podobnych sztuczek dzieciakom na play i w parku. One te zawsze chciay widzie to jeszcze raz. W porzdku, Sokratesie, patrz uwanie. Poderwaem ciao w gr i miaem wanie wykona obrt, kiedy kto lub co podrzucio mnie w powietrze. Wyldowaem biodrem na sofie. Meksykaski koc lecy na oparciu sofy zawin si wok mnie i zakry cakowicie. Szybko wystawiem spod niego gow i spojrzaem na Sokratesa. Nadal siedzia na swoim krzele w przeciwlegym rogu pokoju, cztery metry ode mnie i umiecha si figlarnie. Jak to zrobie? byem zupenie zmieszany, a on patrzy na mnie niewinnym wzrokiem. Podoba ci si lot? zapyta. Chcesz to zobaczy jeszcze raz? doda. Chyba nie martwi ci ten may polizg, Dan? Nawet taki wielki wojownik jak ty moe czasem zosta omieszony. Wstaem oszoomiony i poprawiem koc ukadajc go po staremu. Musiaem zrobi co z rkoma. Potrzebowaem czasu na zastanowienie. Jak on to zrobi? Kolejne pytanie, ktre pozostanie bez odpowiedzi. Sokrates wyszed cicho, by zatankowa pciarwk pen domowego dobytku. Kolejny podrnik, ktremu ten czowiek doda otuchy w jego wdrwce, pomylaem. Potem zamknem oczy i rozwaaem wyczyny Sokratesa, ktre z pozoru zaprzeczay prawom natury, a przynajmniej zdrowemu rozsdkowi. Miaby ochot pozna par tajemnic? Nawet nie usyszaem jak wszed. Siedzia ze skrzyowanymi nogami na swoim krzele. Ja rwnie skrzyowaem nogi i pochyliem si do przodu, pragnc usysze co jeszcze. le oceniwszy mikko sofy wychyliem si troch za bardzo i straciem rwnowag. Zanim zdoaem uwolni nogi, leaem jak dugi na dywanie. Sokrates wybuchn miechem. Wstaem szybko i usiadem sztywno. Za to on na widok mojej kamiennej twarzy nie posiada si z radoci. Przyzwyczajony raczej do aplauzu ni wymiewania, czujc wstyd i wcieko, zerwaem si na rwne nogi. Sokrates momentalnie spowania. Jego twarz i gos tchny autorytetem. Siadaj rozkaza wskazujc na sof. Usiadem. Pytaem ci, czy chcesz pozna pewn tajemnic. Chc t o dachach. Ty wybierasz czy chcesz pozna tajemnic, czy te nie. Ja wybieram, co to za tajemnica. Dlaczego zawsze mam stosowa si do twoich regu? Bo to moja stacja powiedzia Sokrates przesadnie opryskliwie, prawdopodobnie nadal pokpiwajc sobie ze mnie. Teraz uwaaj. A nawiasem mwic, czy siedzisz wygodnie i, hm... stabilnie? mrugn do mnie.

11

Zacisnem tylko zby. Dan, s miejsca, ktre chciabym ci pokaza i historie, ktre chciabym opowiedzie. Mam tajemnice do ujawnienia. Ale zanim zaczniemy t podr razem, musisz zrozumie, e warto tajemnicy ley nie w tym, co wiesz, ale w tym, co z tym zrobisz. Wzi z pki stary sownik i trzyma go przed sob w powietrzu. Uywaj wiedzy jakiej tylko chcesz, ale dostrzegaj jej ograniczenia. Sama wiedza nie wystarcza nie ma w niej serca. adna ilo wiedzy nigdy nie nakarmi, nie nasyci twojego ducha. Nie przyniesie ci najwyszego szczcia ani spokoju. ycie wymaga czego wicej ni tylko samej wiedzy wymaga intensywnych uczu i cigej energii. By wiedza oya, trzeba waciwego dziaania. Wiem o tym, Sokratesie. To jest wanie twj problem wiesz, ale nie dziaasz. Nie jeste wojownikiem. Sokratesie, po prostu nie mog w to uwierzy. Wiem, e gdy rzeczywicie ronie napicie, potrafi czasami dziaa jak wojownik powiniene zobaczy mnie na sali gimnastycznej! Przyznaj, by moe rzeczywicie czasami osigasz stan umysu wojownika jeste wtedy zdecydowany, gitki, pewny i wolny od wtpliwoci. Potrafisz uczyni ciao ciaem wojownika: gibkim, prnym, wraliwym, wypenionym energi. W rzadkich momentach moesz nawet mie serce wojownika, kochajc wszystko i wszystkich, ktrzy pojawi si przy tobie. Ale te cechy s w tobie podzielone. Brak ci integracji. Moim zadaniem jest poskada ci od nowa. Sokratesie, zaczekaj chwilk, do cholery. Cho nie wtpi, e posiadasz jakie niezwyke talenty i lubisz otacza si aur tajemniczoci, nie widz w jaki sposb ty miaby niby poskada mnie z powrotem. Spjrzmy na sytuacj: Ja jestem studentem uniwersytetu, a ty mechanikiem samochodowym. Ja jestem mistrzem wiata, ty majstrujesz w garau, robisz herbat i czekasz, a przyjdzie jaki biedny dure, ktrego mgby nastraszy. Moe to ja mgbym pomc tobie poskada si od nowa. Nie za bardzo wiedziaem, co mwi, ale czuem si dobrze. Sokrates mia si tylko i potrzsa gow, jakby nie cakiem wierzy w to, co mwi. Potem podszed do mnie i uklkn przede mn. Ty chcesz poskada mnie od nowa? zapyta. By moe pewnego dnia bdziesz mia t szans. Ale na razie, powiniene zrozumie rnic pomidzy nami. Szturchn mnie w ebra, potem szturchn mnie jeszcze raz i jeszcze, mwic: Wojownik dziaa... Do diaba, przesta! wrzasnem. Dziaasz mi na nerwy! ...a gupiec tylko reaguje. Wic dobrze. Czego oczekujesz? Szturcham ciebie, a ty si irytujesz. Obraam ci, a ty unosisz si dum i reagujesz gniewem. Ja lizgam si na skrce od banana, a... Zrobi dwa kroki do tyu i polizgn si ldujc z oskotem na dywanie. Nie mogc si powstrzyma, ryknem miechem. Usiad na pododze i zwrci si w moj stron. Twoje uczucia i reakcje, Dan doda na koniec s automatyczne i atwe do przewidzenia. Moje takie nie s. Ja swoje ycie tworz spontanicznie, twoje ycie jest uwarunkowane twoj przeszoci. Skd moesz wiedzie a tyle o mnie, o mojej przeszoci? Poniewa obserwuj ci od lat. Pewnie, e tak powiedziaem, czekajc na art. art nie nastpi. Zrobio si pno, a ja miaem tak wiele do przemylenia. Czuem, e to nowe wyzwanie przytacza mnie. Nie byem pewien, czy mu podoam. Sokrates wszed, wytar rce i napeni swj kubek wod mineraln. Musz ju i powiedziaem, kiedy powoli pi. Jest pno, a musz jeszcze przygotowa si do wanych zaj. Sokrates milcza. Wstaem i zaoyem kurtk. Dopiero gdy byem ju przy drzwiach, przemwi powoli i uwanie. Kade sowo byo jak delikatne uderzenie w policzek.

12

Jeeli chcesz mie cho szans, by zosta wojownikiem, to lepiej raz jeszcze rozwa swoje wanoci". W tym momencie masz inteligencj osa. Twj duch to kupa sentymentalnych bzdur. Rzeczywicie, masz mnstwo wanej pracy do zrobienia, ale w innej klasie ni to sobie wyobraasz. Wbiem wzrok w podog. Potem przelotnie spojrzaem na jego twarz, ale nie byem w stanie popatrze mu prosto w oczy. Odwrciem gow. Aby przey lekcje, ktre ci czekaj kontynuowa bdziesz potrzebowa o wiele wicej energii ni kiedykolwiek wczeniej. Musisz oczyci ciao z napicia, uwolni umys z zastaej wiedzy i otworzy serce na energie prawdziwych uczu. Sokratesie, pozwl e przedstawi ci mj rozkad zaj. Chc aby zrozumia, jak bardzo jestem zajty. Chciabym odwiedza ci czsto, ale mam tak mao wolnego czasu. Popatrzy na mnie smutnym wzrokiem. Masz nawet mniej czasu ni mgby to sobie wyobrazi. Co masz na myli? a mi zaparo dech w piersiach. To nie ma teraz znaczenia powiedzia. Mw dalej. Dobra, mam swoje cele. Chc by mistrzem w gimnastyce. Chc, eby mj zesp zdoby mistrzostwo kraju. Chc skoczy szko z dobrymi wynikami, a to oznacza duo ksiek, ktre trzeba przeczyta i rwnie duo prac, ktre trzeba napisa. A ty w zamian za to oferujesz mi przesiadywanie przez p nocy na stacji benzynowej i suchanie mam nadziej, e si nie obrazisz bardzo dziwnego faceta, ktry usiuje wcign mnie w swj wiat fantazji. To szalestwo! Tak umiechn si smutno. To szalestwo. Sokrates usiad gboko w swoim krzele i spuci wzrok. Mj umys sprzeciwia si tej grze. Oburzaa mnie jego poza bezradnego starca, a jednoczenie moje serce lgno do tego starego ekscentryka, ktry twierdzi, e jest jakim tam wojownikiem". Zdjem kurtk, cignem buty i znowu usiadem. Przypomniaa mi si historia, ktr usyszaem kiedy od mojego dziadka: W zamku na wysokim wzgrzu, z ktrego rozciga si widok na ca krain, mieszka krl, ktrego wszyscy kochali. By tak lubiany, e ludzie z pobliskiego miasta codziennie przynosili mu dary, a jego urodziny obchodzono radonie w caym krlestwie. Ludzie kochali go za jego mdro i sprawiedliwo. Pewnego razu miasto spotkaa tragedia. rdo wody zostao zatrute i wszyscy mczyni, kobiety i dzieci, ktrzy si z niego napili oszaleli. Jedynie krl, ktry mia wasne rdo, pozosta zdrowy. Wkrtce potem ludzie z miasta zaczli mwi o tym jak dziwnie" zachowuje si ich krl. Mwiono, e jego sdy s ze, a mdro faszywa. Wielu nawet posuno si tak daleko, e zaczli twierdzi, i krl oszala. Wkrtce te przesta by popularny. Ludzie przestali przynosi mu prezenty i obchodzi jego urodziny. Samotny krl, wysoko na wzgrzu, pozostawa bez adnych przyjaci. Pewnego dnia postanowi opuci wzgrze i odwiedzi miasto. Dzie by ciepy, wic napi si wody z miejskiej fontanny. Tego wieczoru odbya si wielka uroczysto. Wszyscy ludzie cieszyli si, poniewa ich ukochany krl odzyska rozum". Zdaem sobie spraw, e szalony wiat, o ktrym mwi Sokrates, to nie by wcale jego wiat, lecz mj. Byem gotw do wyjcia. Wstaem. Sokratesie spytaem powiedziae, ebym sucha gosu wasnego ciaa i nie uzalenia si od tego co pisz czy mwi inni ludzie. Wobec tego, dlaczego miabym siedzie cicho i sucha tego, co ty mi mwisz? Bardzo dobre pytanie odpowiedzia. Jest na to rwnie dobra odpowied. Po pierwsze, przekazuj ci tylko wasne dowiadczenie. Nie przedstawiam abstrakcyjnych teorii, ktre przeczytaem w ksikach lub zasyszaem od jakiego eksperta. Jestem tym, ktry naprawd zna swoje ciao oraz swj umys i dlatego znam rwnie ciaa i umysy innych ludzi. Poza tym umiechn si skd wiesz, e nie jestem gosem twojego ciaa, ktre przemawia do ciebie przeze mnie? Odwrci si do swojego biurka i wzi w rce jakie papiery. Tego wieczoru byem ju wolny i mogem odej. Z gow pen kbicych si myli zanurzyem si w noc. Przez kilka kolejnych dni byem przygnbiony. Przy tym czowieku czuem si saby i nie do dobry. Byem na niego zy za sposb w jaki mnie traktowa. Przez cay czas zdawa si nie docenia

13

mnie. A przecie nie byem dzieckiem! Dlaczego miabym gra rol osa przesiadujc na stacji benzynowej mylaem podczas gdy tu, w moim krlestwie, jestem podziwiany i szanowany? Trenowaem z wiksz zawzitoci ni zwykle. Moje ciao pono rozgorczkowane, gdy raz za razem migaem w powietrzu i zmagaem si z wiczeniami. Jednak przynosio mi to mniej satysfakcji ni przedtem. Za kadym razem, kiedy uczyem si nowego ruchu lub gdy chwalono mnie, przypominaem sobie jak zostaem wyrzucony w powietrze i cinity na sof przez tego starca. Hal, mj trener, martwic si o mnie, zacz si dopytywa, czy co jest ze mn nie tak. Zapewniaem go, e wszystko jest w porzdku. Ale nie byo. Nie miaem ju ochoty na arty z chopakami z zespou. Byem rozbity. Wkrtce Zakapturzona Kostucha ponownie pojawia si w moim nie. Tym razem jednak bya pewna rnica. Sokrates przebrany w ponury strj mierci rechoczc wymierzy we mnie pistolet i wystrzeli chorgiewk z okrzykiem: Bang!" Obudziem si tym razem chichoczc, zamiast jcze jak poprzednio. Nastpnego dnia znalazem w skrzynce pocztowej kartk. Zawieraa jedynie napis: cile tajne sekrety dachowe." Gdy tej nocy Sokrates przyby na stacj, czekaem ju na niego siedzc na stopniach. Przyszedem wczeniej, eby wypyta o niego pracownikw dziennej zmiany. Chciaem pozna jego prawdziwe imi i moe nawet ustali gdzie mieszka, ale oni nic o nim nie wiedzieli. Kogo to obchodzi ziewn jeden z nich. To tylko jaki stary dziwak, ktry lubi nocne zmiany. Sokrates zdj wiatrwk. No i co zaatakowaem. Powiesz mi w kocu jak dostae si na dach? Powiem. Myl, e jeste gotw, eby to usysze powiedzia powanie. W staroytnej Japonii istniaa elitarna grupa wojownikw-zabjcw. Wymwi ostatnie sowo syczcym szeptem, sprawiajc, e w jednej chwili zdaem sobie spraw z mroku i ciszy czajcej si na zewntrz. Znowu poczuem dreszcz na karku. Wojownicy ci kontynuowa nazywali si ninja. Otaczay ich pene grozy legendy i straszna reputacja. Mwiono, e potrafi zamienia si w zwierzta, mwiono nawet, e potrafi lata oczywicie jedynie na krtkie dystanse. Oczywicie zgodziem si, czujc lodowaty podmuch wiatru otwierajcy na ocie drzwi do wiata snu. Zastanawiaem si co knuje Sokrates, kiedy ten skin na mnie i poprowadzi do garau, w ktrym pracowa nad japoskim wozem sportowym. Trzeba wymieni wiece powiedzia Sokrates nurkujc pod lnic mask. Dobra, ale co z dachem? ponaglaem. Dojd do tego za moment, jak tylko wymieni te wiece. Cierpliwoci. To co chc ci powiedzie warte jest czekania, wierz mi. Usiadem bawic si drewnianym motkiem lecym na stole. Z kta dobieg mnie gos Sokratesa. Wiesz, to bardzo zabawna praca, jeli naprawd wykonujesz j uwanie. Dla niego, by moe, rzeczywicie bya zabawna. Nagle pooy wiece, podbieg do wycznika wiata i przekrci go. Zapada ciemno tak cakowita, e nie widziaem nawet wasnych rk. Zaczem denerwowa si. Nigdy nie wiedziaem co Sokrates zrobi, a po tym caym gadaniu o ninja... Sokratesie?! Sokratesie?! Gdzie jeste? wykrzykn tu spoza mnie. Odwrciem si gwatownie i wpadem na mask samochodu. N...n...nie nie wiem! wyjkaem. Absolutna prawda powiedzia wczajc wiato. Widz, e robisz si coraz mdrzejszy powiedzia wyszczerzajc w umiechu wszystkie zby. Pokrciem gow na jego dziwactwa i ulokowaem si na zderzaku zerkajc pod otwart mask, by zobaczy, ktrych czci brakuje. Sokratesie, mgby przesta baznowa i ruszy" z tematem? On tymczasem zrcznie zamocowa nowe wiece, sprawdzi zaciski i kontynuowa opowie:

14

Owi ninja nie byli adeptami magii. Ich sekretem by najbardziej intensywny trening, tak fizyczny, jak i umysowy, jaki tylko czowiek moe sobie wyobrazi. Sokratesie, dokd to wszystko prowadzi? Aby zobaczy, dokd co prowadzi, najlepiej jest poczeka do koca odpowiedzia i kontynuowa opowie: Ninja potrafili pywa ubrani w cik zbroj. Potrafili wspina si po gadkich cianach jak jaszczurki, opierajc palce ng i rk na ledwie widocznych szczelinach. Zaprojektowali pomysowe ciemne i prawie niewidoczne liny wspinaczkowe, stosowali te sprytne sposoby ukrywania si. Znali wiele trikw, iluzji i przernych sposobw ucieczki. Ninja doda na koniec byli wspaniaymi skoczkami. Nareszcie gdzie docieramy! niemal zatarem rce w oczekiwaniu. Modego wojownika, gdy by jeszcze dzieckiem, uczono skaka w nastpujcy sposb: Otrzymywa ziarenko kukurydzy, ktre sadzi. W miar jak rolinka rosa, mody wojownik przeskakiwa przez jej ma odyg wiele, wiele razy. Kadego dnia rolinka rosa, kadego dnia chopiec przeskakiwa j. Wkrtce odyga bya wysza od niego, ale to go nie powstrzymywao. Jeli nie zdoa przeskoczy przez odyg, otrzymywa nowe ziarno i zaczyna od nowa. W kocu nie byo takiej odygi, ktrej mody ninja by nie przeskoczy. Dobrze, i co z tego? Jaki w tym sekret? zapytaem, czekajc na obiecan rewelacj. Sokrates przerwa i wzi gboki oddech. Tak wic widzisz, modzi ninja wiczyli z ziarenkami kukurydzy. Ja wicz ze stacjami benzynowymi. Zapanowaa cisza. Potem stacj benzynow wypeni dwiczny miech Sokratesa. mia si tak bardzo, e a musia oprze si o Datsuna, ktrego naprawia. A wic to ju wszystko, ha? Czy wanie to zamierzae opowiedzie mi o dachach? Dan, to ju wszystko co moesz wiedzie, zanim sam zaczniesz to robi odpowiedzia. Chcesz mi powiedzie, e zamierzasz uczy mnie jak wskakiwa na dachy? zapytaem odzyskujc dobry nastrj. Moe tak, a moe nie. Kady z nas ma swoje wasne, unikalne uzdolnienia. Ty moe nauczysz si skaka na dachy wyszczerzy zby. A teraz podaj mi tamten rubokrt, dobrze? Rzuciem mu rubokrt. Przysigam, e zapa go w powietrzu patrzc w zupenie inn stron! Uywa go przez chwil po czym odrzuci mi go krzyczc: Rce do gry!" rubokrt z gonym oskotem upad na podog. Byem rozdraniony. Nie wiedziaem, ile jeszcze ponie jestem w stanie znie. Tygodnie szybko mijay, a bezsenne noce stay si dla mnie rzecz powszedni. Jako si do tego przystosowaem. Nastpia te jeszcze jedna zmiana. Odkryem, e wizyty u Sokratesa staj si bardziej interesujce ni wiczenia gimnastyczne. Co noc obsugiwalimy klientw artujc z nimi. On nalewa benzyn, a ja czyciem szyby. Sokrates zachca mnie, abym opowiada o swoim yciu. Natomiast na temat wasnego ycia zachowywa dziwne milczenie. Na moje pytania odpowiada zdawkowym pniej" lub dawa wymijajce odpowiedzi. Gdy zapytaem go, dlaczego tak bardzo interesuj go szczegy mojego ycia, powiedzia: Musz zrozumie iluzje, ktrymi yjesz, uchwyci zakres twojej choroby. Bdziemy musieli oczyci twj umys, zanim otworzy si brama, przez ktr wkroczysz na drog wojownika. Tylko nie ruszaj mojego umysu. Lubi go takim, jakim jest. Gdyby naprawd lubi go takim, jakim jest, nie byoby ci tutaj. W przeszoci zmieniae swj umys wielokrotnie. Wkrtce dokonasz przemiany bardziej gruntownej. Po tej rozmowie postanowiem, e bd ostrony z tym facetem. Nie znaem go dobrze i nadal nie byem pewien jak bardzo jest szalony. Jakby na potwierdzenie moich wtpliwoci, zachowanie Sokratesa zmieniao si nieustannie, byo nieszablonowe, pene humoru, nieraz dziwaczne. Pewnego razu, w samym rodku wykadu na temat najwyszych korzyci pyncych z niezachwianego, pogodnego spokoju i opanowania", pobieg z krzykiem za maym, biaym pieskiem, ktry wanie wysiusia si na schodach stacji.

15

Innym razem, mniej wicej w tydzie po tym, jak przegadalimy ca noc, poszlimy nad strumie Strawberry Greek. Tam stanlimy na mocie i patrzylimy w d na wezbran zimowymi deszczami wod. Ciekawe, jak gboki jest dzisiaj strumie? rzuciem obojtnie, gapic si bezmylnie na pync szybko wod. W nastpnej chwili wyldowaem w kbicej si, mulistej strudze. Zrzuci mnie z mostu! No wic, jak gboko? Wystarczajco wybekotaem, wypezajc w przemoczonym odzieniu na brzeg. Koniec z prn spekulacj. Postanowiem odtd trzyma buzi na kdk. Z czasem zaczem dostrzega coraz wicej rnic pomidzy nami. Na stacji, gdy robiem si godny, pochaniaem batoniki czekoladowe. Sokrates chrupa wiee jabko czy gruszk lub przyrzdza sobie herbat zioow. Ja krciem si na sofie, tymczasem on siedzia nieruchomo jak Budda na swoim krzele. Moje ruchy byy niezgrabne i haaliwe w porwnaniu z jego kocim sposobem poruszania si po pododze. A przecie by starszym czowiekiem. Tak jak na pocztku, co noc dostawaem wiele maych lekcji. Pewnego razu popeniem bd narzekajc na kolegw w szkole, ktrzy moim zdaniem odnosili si do mnie niezbyt przyjanie. Zamiast wini innych lub okolicznoci za twe wasne kopoty, lepiej wziby w swoje rce odpowiedzialno za swoje ycie, jakie by ono nie byo powiedzia cicho. Kiedy otworz ci si oczy, to zobaczysz, e twoje zdrowie, szczcie i wszystkie okolicznoci w yciu s, wiadomie lub niewiadomie, w duej mierze zaaranowane przez ciebie samego. Nie wiem co masz na myli, ale chyba si z tym nie zgadzam. Dobrze. Oto historyjka o facecie takim jak ty, Dan: Na pewnej budowie, gdzie na rodkowym Zachodzie, gdy rozlega si sygna na lunch, wszyscy pracownicy siadali razem do jedzenia. Codziennie Sam rozpakowywa swoj paczk z jedzeniem i zaczyna narzeka. Do diaba! krzycza znowu te kanapki z masem orzechowym i demem. Nie cierpi masa orzechowego z demem! Dzie po dniu Sam bezustannie narzeka na swoje kanapki z masem orzechowym i demem. Mijay tygodnie i jego zachowanie zaczo denerwowa innych robotnikw. W kocu jeden z czonkw brygady nie wytrzyma: Do licha, Sam, jeli tak nie cierpisz masa orzechowego i demu, dlaczego nie powiesz swojej starej, eby ci zrobia co innego? Co znaczy: mojej starej? odpar Sam. Nie mam ony. Sam sobie robi kanapki. Sokrates przerwa, a potem doda: Tak wic widzisz, w tym yciu wszyscy sami sobie robimy nasze kanapki. Poda mi brzow torb, w ktrej byy dwie kanapki. Wolisz z serem i pomidorem czy z pomidorem i serem? spyta szczerzc zby. Och, daj mi ktrkolwiek odparem. Gdy bdziesz ju w peni odpowiedzialny za swoje ycie powiedzia Sokrates, gdy jedlimy staniesz si w peni czowiekiem. Gdy ju staniesz si w peni czowiekiem, by moe odkryjesz co to znaczy by wojownikiem. Dziki Sokratesie za pokarm dla umysu i dla ciaa powiedziaem kaniajc si wytwornie. Zarzuciem na siebie kurtk i zbieraem si do wyjcia. Nie bdzie mnie przez par tygodni dodaem. Zbliaj si egzaminy i bd musia si troch pouczy. Zanim zdoa to skomentowa, machnem mu na poegnanie rk i ruszyem do domu. Pochony mnie ostatnie w tym semestrze wykady. Na sali gimnastycznej trenowaem najintensywniej jak tylko mogem. Gdy tylko pozwalaem sobie na chwile przerwy, myli i uczucia zaczynay si kbi dokuczliwie. Czuem pierwsze oznaki tego, co w przyszoci miao przerodzi si w poczucie wyobcowania z codziennego wiata. Po raz pierwszy w yciu miaem wybr pomidzy dwoma odrbnymi wiatami. Jeden by szalony, drugi by normalny ale ja po prostu nie wiedziaem, ktry jest ktry, tak wic nie przypisywaem si do adnego z nich.

16

Nie potrafiem odsun rodzcego si poczucia, e by moe jedynie by moe Sokrates nie by a tak ekscentryczny. Prawdopodobnie opis mojego ycia, ktry mi przedstawi, by dokadniejszy, ni mogem sobie wyobrazi. Zaczynaem naprawd dostrzega jak postpowaem wobec innych ludzi, a to, co widziaem, niepokoio mnie. Byem towarzyski tylko zewntrznie, ale tak naprawd interesowaem si jedynie sob. Bill, jeden z moich najlepszych przyjaci, spad z konia i zama nadgarstek. Rick nauczy si salta w ty z penym obrotem, nad ktrym pracowa przez cay rok. W obu przypadkach moja reakcja emocjonalna bya taka sama: nie czuem nic. Moje poczucie wasnej wanoci malao szybko pod ciarem rosncej wiedzy o sobie. Pewnego wieczoru, tu przed egzaminami, usyszaem pukanie do drzwi. Byem zaskoczony i jednoczenie szczliwy widzc Susie, blondynk o biaych zbach, maskotk klubow, ktrej nie widziaem od paru tygodni. Uwiadomiem sobie jak bardzo byem samotny. Nie zamierzasz mnie zaprosi. Dan? Och! Tak! Naprawd ciesz si, e ci widz. Siadaj, prosz! Pozwl, e pomog ci zdj paszcz. Masz ochot co zje? Moe chcesz co do picia? Ona tylko wpatrywaa si we mnie. O co chodzi, Susie? Wygldasz na zmczonego, Danny, ale... wycigna rk i dotkna mojej twarzy. Jest co... twoje oczy wygldaj jako inaczej. Co to jest? Zosta ze mn dzisiaj, Susie powiedziaem i dotknem jej policzka. Mylaam, e nigdy o to nie poprosisz. Zabraam nawet szczoteczk do zbw! Gdy nastpnego ranka odwrciem si na bok, poczuem zapach potarganych wosw Susie, sodki jak letniej somy, i jej lekki oddech. Powinienem czu si dobrze, pomylaem, lecz byem w nastroju ponurym jak mga za oknem. Przez par nastpnych dni spdziem z Susie mnstwo czasu. Zdaje si, e nie byem zbyt miym kompanem, ale jej dobry nastrj starcza dla nas obojga. Co powstrzymywao mnie od powiedzenia jej o Sokratesie. On by z innego wiata, wiata w ktrym nie byo dla niej miejsca. Jak ona mogaby co zrozumie, skoro nawet ja nie byem w stanie poj tego, co si ze mn dziao? Nadeszy kocowe egzaminy. Poszy mi dobrze, ale nie obchodzio mnie to. Susie pojechaa do domu na wiosenne ferie, a ja cieszyem si, e zostaem sam. Wiosenne ferie wkrtce si skoczyy. Po zamieconych ulicach Berkeley powiay ciepe wiatry. Wiedziaem, e nadszed czas powrotu do wiata wojownikw, do dziwnej, maej stacji benzynowej. Powrotu, by moe, z wiksz otwartoci i pokor ni poprzednio. Ale teraz byem pewniejszy jednego jeli Sokrates znowu zaatakuje mnie swoim citym jzykiem, odpac mu natychmiast t sam monet!

17

Ksiga Pierwsza WIATR ZMIAN1. Powiew magii By pny wieczr. Po treningu i obiedzie uciem sobie drzemk, a gdy si obudziem, bya ju prawie pnoc. Powoli poszedem w kierunku stacji benzynowej, rozkoszujc si rzekim powietrzem rozpoczynajcej si wiosny. Silny wiatr wia mi w plecy jakby pomagajc i ciekami miasteczka uniwersyteckiego. Gdy zbliyem si do znajomego skrzyowania, zwolniem. Zaczo lekko my i zrobio si zimniej. Przez zaparowane okna zobaczyem jak w ciepej i miej atmosferze kantoru Sokrates pije co ze swojego kubka. Oczekiwanie i lk zmieszay si powodujc, e poczuem ucisk w piersiach, a serce zabio mi szybciej. Przeszedem przez ulic i patrzc na chodnik zbliaem si do drzwi biura. Wiatr wia mi w plecy. Nagy powiew sprawi, e na karku poczuem przenikliwe zimno. Podniosem gow i w drzwiach zobaczyem Sokratesa, ktry wpatrywa si we mnie i wszy jak wilk. Zdawa si przenika mnie wzrokiem. Wspomnienia Zakapturzonej Kostuchy powrciy. Wiedziaem, e ten czowiek ma w sobie wiele ciepa i wspczucia, ale wyczuwaem, e za jego ciemnymi oczami czai si te wielkie, nieznane mi niebezpieczestwo. agodny gos Sokratesa natychmiast rozwia moje obawy. Dobrze, e wrcie powiedzia. Uprzejmym gestem rki zaprosi mnie do kantoru. Ledwo zdyem zdj buty i usi, gdy zadzwoni dzwonek. Przetarem rk szyb i wyjrzaem na zewntrz. Na stacj podjeda wanie stary plymouth ze sflacza opon. Sokrates ju wychodzi na zewntrz ubrany w swoje wojskowe poncho. Obserwujc go zastanawiaem si jak to moliwe, e kto taki jak on mg mnie wystraszy. Wwczas pogrone w ciemnociach nocy deszczowe chmury sprawiy, e powrciy niejasne obrazy mierci w czarnym kapturze z mojego snu, a cichy szmer padajcego deszczu zmieni si we wcieke bbnienie kocistych palcw o dach. Krciem si niespokojnie na sofie zmczony intensywnym treningiem na sali gimnastycznej. W nastpnym tygodniu miay si odby Mistrzostwa Konferenq'i i dzisiaj mielimy ostatni trening przed zawodami. Sokrates otworzy drzwi do kantoru. Wyjd na zewntrz. Natychmiast powiedzia stojc w drzwiach, po czym odszed. Wstaem, zaoyem buty i wyjrzaem przez zaparowan szyb. Sokrates sta za pompami, poza zasigiem wiate stacji. Na wp spowity ciemnoci, wyglda jakby mia na gowie czarny kaptur. Nie zamierzaem tam wychodzi. Kantor by jak forteca bronica mnie przed noc i przed tym wiatem na zewntrz, ktry ju zaczyna dziaa mi na nerwy niczym haaliwy ruch uliczny w centrum. Nie. Nie miaem zamiaru wyj. Sokrates skin na mnie z ciemnoci jeszcze raz, potem jeszcze raz. Poddaem si losowi i jednak wyszedem. Zbliyem si ostronie do Sokratesa. Posuchaj, czujesz to? zapyta. Co? Poczuj! Wanie w tym momencie deszcz usta i wydawao si, e wiatr zmienia kierunek. Dziwne ciepy wiatr. Wiatr, Sokratesie? Tak, wiatr. Zmienia kierunek. Oznacza to punkt zwrotny dla ciebie teraz. Moge sobie tego nie uwiadamia, ani te ja, ale istotnie dzi w nocy jest przeomowy moment w twoim yciu. Odszede, ale wrcie. A teraz wiatr si zmienia. Popatrzy na mnie przez chwil, a potem skierowa si do kantoru. Wszedem za nim i usiadem na znajomej sofie. Sokrates siedzia nieruchomo na swoim mikkim, brzowym krzele i wpatrywa si we mnie. Gosem wystarczajco silnym, by mona nim byo przebi cian, ale na tyle lekkim, by mogy go ponie marcowe wiatry, Sokrates oznajmi:

18

Jest co, co musz teraz zrobi. Nie bj si. Wsta. Sokratesie, przeraasz mnie! wyjkaem ze zoci i w miar jak on powoli zblia si do mnie, skradajc si jak tygrys na polowaniu, wciskaem si coraz gbiej w sof, na ktrej siedziaem. Wyjrza szybko przez okno upewniajc si, e nic nam nie przeszkodzi, potem uklkn przede mn i powiedzia cicho: Dan, pamitasz, jak ci mwiem, e bdziemy musieli popracowa nad zmian twojego umysu, zanim zdoasz dostrzec drog wojownika? Tak, ale naprawd nie sdz... Nie bj si powtrzy z umiechem. Niech ci pocieszy powiedzenie Konfucjusza: Tylko najwiksi mdrcy i najwiksi gupcy nie zmieniaj si." Mwic to wycign rce i pooy je delikatnie, lecz zdecydowanie na moich skroniach. Przez chwil nic si nie dziao a nagle wewntrz gowy poczuem rosnce cinienie. Pojawio si gone buczenie, a potem dwik jak szum fal rozlewajcych si po play. Syszaem bijce dzwony i czuem jakby moja gowa miaa si zaraz rozpa. I wanie wtedy zobaczyem wiato, po czym nastpia eksplozja jasnoci. Co we mnie umierao wiedziaem to na pewno a co innego rodzio si! Potem wiato pochono wszystko. Ocknem si lec na sofie. Sokrates podawa mi filiank herbaty, potrzsajc mn lekko. Co si ze mn stao? Powiedzmy, e poruszyem twoje energie i otworzyem par nowych kanaw. Fajerwerki byy po prostu oznak rozkoszy, jak czu twj umys w tej kpieli energetycznej. Efekt tego jest taki, e spad z ciebie ciar iluzji wiedzy, jak gromadzie przez cae swoje ycie. Obawiam si, e od tej chwili zwyka wiedza nie da ci ju zadowolenia. Nie rozumiem o co ci chodzi Zrozumiesz powiedzia bez cienia umiechu. Byem bardzo zmczony. Wypilimy herbat w ciszy. Potem, przepraszajc, wstaem, woyem na siebie sweter i jakby we nie wyszedem do domu. Nastpny dzie wypeniony by wykadami, na ktrych profesorowie bekotali sowa nie majce dla mnie ani sensu, ani znaczenia. W sali 101, sali historii, Watson perorowa o tym, jak to polityczne instynkty Churchilla wpyny na wynik wojny. Przestaem robi notatki. Byem zbyt zajty obserwowaniem kolorw i struktury pomieszczenia oraz odczuwaniem energii otaczajcych mnie ludzi. Brzmienie gosw moich profesorw byo duo bardziej interesujce, ni koncepcje, ktre przekazywali. Sokratesie, co ze mn zrobie?!! Nigdy nie zdoam przebrn przez kocowe egzaminy. Wychodziem wanie z wykadu, zafascynowany guzkowat struktur dywanu, kiedy usyszaem znajomy gos. Cze, Danny! Nie widziaam ci od tylu dni. Dzwoniam co noc, ale ciebie nigdy nie byo. Gdzie si ukrywae? Och, cze Susie. Mio znowu ci widzie. Byem... to znaczy uczyem si. Jej sowa plsay w powietrzu. Ledwo mogem je zrozumie, za to czuem to, co ona czua bya zraniona i troch zazdrosna. Jednak jej twarz promieniaa jak zawsze. Chtnie bym z tob porozmawia, Susie, ale id na sal gimnastyczn. Och, zapomniaam poczuem jej rozczarowanie. No c, zobaczymy si wkrtce? zapytaa. Jasne. Hej! zawoaa. Czy wykad Watsona nie by wspaniay? Wprost uwielbiam sucha o yciu Churchilla. Czy nie jest to interesujce? Uch, no tak, wspaniay wykad. Dobra, na razie, Dany. Cze

19

Odwracajc si przypomniaem sobie co Sokrates mwi o moich wzorcach niemiaoci i lku". By moe mia racj. Tak naprawd nie czuem si dobrze z ludmi. Nigdy nie byem pewien, co powiedzie. Jednak tego popoudnia, na sali gimnastycznej, z pewnoci wiedziaem co robi. Oyem, cakowicie odkrcajc kurek energii. Bawiem si, hutaem, skakaem. Byem klaunem, magikiem, szympansem. By to jeden z moich najlepszych dni w yciu. Mj umys by tak czysty, e czegokolwiek bym nie prbowa, czuem dokadnie jak mam to wykona. Moje ciao byo rozlunione, gibkie, szybkie i lekkie. W akrobatyce wynalazem salto do tyu z ptora obrotem, ktre w drugiej czci przechodzio w rub. Na wysokim drku rozpdzaem si za pomoc koowrotw przechodzc do lotu z podwjnym obrotem obie figury akrobatyczne byy wykonane po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych. Par dni pniej nasz zesp polecia do Oregonu na Mistrzostwa Konferencji. Wygralimy zawody i wrcilimy do domu. To byo jak sen: zmagania, fanfary i chwaa. Pomimo to nie potrafiem uciec od trapicych mnie problemw. Mylaem o wszystkim, co si wydarzyo od czasu tamtej nocy, gdy dowiadczyem eksplozji wiata. Tak jak przewidzia Sokrates, co stao si na pewno, ale byo to przeraajce i nie podobao mi si. By moe Sokrates nie by tym, na kogo wyglda, by moe by sprytniejszy lub bardziej zy, ni przypuszczaem. Myli te rozwiay si, gdy tylko przekroczyem prg owietlonego kantoru i ujrzaem ujmujcy umiech Sokratesa. Jeste gotw do odbycia podry? zapyta, gdy tylko usiadem. Podry? powtrzyem jak echo. Tak na wycieczk, przejadk, wdrwk, wakacje na przygod. Nie, dziki. Nie jestem odpowiednio ubrany. Nonsens! rykn tak gono, e obaj rozejrzelimy si wokoo, by zobaczy, czy nie usyszeli tego jacy przechodnie. Szszsz! wyszepta gono. Nie tak gono, obudzisz wszystkich. Korzystajc z jego dobrego humoru wykrztusiem: Sokratesie, ycie nie ma ju dla mnie sensu. Poza wiczeniami na sali, nic mi si nie udaje. Czy nie miae mi pomc? Mylaem, e to wanie robi nauczyciele. Zacz mwi, ale przerwaem mu. I jeszcze jedno. Zawsze wierzyem, e trzeba znale wasn ciek w yciu. Nikt nikomu nie moe mwi jak ma y. Sokrates klepn si doni w czoo i wznis oczy w gr. Jestem czci twojej cieki, pawianie. Nie wykradem ci z koyski i nie uwiziem tutaj. Moesz odej, kiedy tylko zechcesz. Podszed do drzwi i otworzy je na ocie. Wanie w tym momencie na stacj podjechaa czarna limuzyna, a Sokrates udajc brytyjski akcent doda: Paski samochd czeka, sir. Zdezorientowany pomylaem, e naprawd mamy odby jak przejadk limuzyn. W kocu, czemu nie? Tak wic, zamroczony, podszedem prosto do samochodu i zaczem wpycha si na tylne siedzenie. Znalazem si twarz w twarz z gapicym si na mnie maym czowieczkiem o pomarszczonej twarzy starca, trzymajcym w ramionach dziewczyn w wieku okoo szesnastu lat, prawdopodobnie z ulic Berkeley. Wpatrywa si we mnie wzrokiem wrogo usposobionej jaszczurki. Sokrates chwyci mnie od tyu za sweter i wycign z samochodu. Zamykajc drzwi przeprosi: Pan wybaczy mojemu modemu przyjacielowi. Nigdy nie by w tak piknym aucie i po prostu ponioso go. Nieprawda, Jack? Przytaknem tpo. O co tu chodzi? wyszeptaem rozpaczliwie. Ale Sokrates ju my szyby. Kiedy samochd odjecha, zaczerwieniem si ze wstydu.

20

Dlaczego mnie nie powstrzymae, Sokratesie? Szczerze mwic, byo to zabawne. Nie zdawaem sobie sprawy, e moesz by a tak naiwny. Stalimy pord nocy spogldajc na siebie nawzajem. Sokrates umiecha si, a ja, czujc przypyw zoci, zacisnem zby. Jestem naprawd zmczony tym robieniem z siebie durnia przy tobie! wrzasnem. No dobrze. Ale musisz przyzna, e wiczye t rol tak pilnie, e grasz j niemal doskonale. Obrciem si na picie, kopnem pojemnik na mieci i pomaszerowaem z powrotem do kantoru. Wtedy co mnie zastanowio. Dlaczego przed chwil nazwae mnie Jack? Taki skrt od jackass (osio) powiedzia mijajc mnie. W porzdku, do diaba z tym powiedziaem biegnc za nim do kantoru. Ruszajmy w twoj podr. Cokolwiek dajesz, bior! Dobra. A wic to twoje nowe oblicze dzielny Danny. Dzielny, czy nie dzielny, nie dam za wygran. Czy powiesz mi, dokd si teraz wybieramy? Dokd ja mam si wybra? To ja powinienem kontrolowa sytuacj, nie ty! Sokrates wzi gboki oddech. Dan, nie mog ci nic powiedzie. Wikszo drogi wojownika jest subtelna, niewidzialna dla niewtajemniczonego. Do tej chwili, pokazujc ci twj wasny umys, pokazywaem ci, czym wojownik nie jest. Przekonasz si o tym ju wkrtce, a teraz musz zabra ci w podr. Chod ze mn. Zaprowadzi mnie do schowka, ktrego wczeniej nie zauwayem. By ukryty w garau za pkami z narzdziami. Na pododze lea may dywanik, na ktrym stao cikie krzeso z prostym oparciem. Dominowa tam szary kolor. Poczuem mdoci. Siadaj powiedzia agodnie. Nie usid, dopki nie wyjanisz mi, co to wszystko znaczy. Skrzyowaem rce na piersiach. Teraz z kolei on wybuchn. Ja jestem wojownikiem, ty jeste pawianem. Nie bd, do cholery, nic wyjania. Teraz zamknij si i siadaj lub wracaj na swoj sal gimnastyczn i zapomnij, e kiedykolwiek mnie znae! Nie artujesz, prawda? Nie, nie artuj! Wahaem si przez chwil, po czym usiadem. Sokrates sign do szuflady, wycign z niej jakie dugie kawaki ptna i zacz przywizywa mnie do krzesa. Co masz zamiar robi, torturowa mnie? prbowaem artowa. Nie, a teraz zamilknij, prosz powiedzia zawizujc ostatni pasek wok mojego nadgarstka i przecigajc go za krzesem niczym lotniczy pas bezpieczestwa. Czy bdziemy lata? zapytaem nerwowo. W pewnym sensie, tak odpowiedzia, uklkn przede mn, chwyci moj gow w swoje donie i umieci kciuki na grnych krawdziach oczodow. Szczkaem zbami. Miaem drczc potrzeb oddania moczu. Ale w nastpnej sekundzie zapomniaem o wszystkim. Bysny kolorowe wiata. Zdawao mi si, e sysz jego gos, ale nie rozumiaem, co mwi. By zbyt daleko. Szlimy korytarzem spowitym w niebiesk mg. Moje stopy poruszay si, ale nie czuem ziemi. Otaczay nas gigantyczne drzewa, ktre zmieniy si w budynki. Budynki stay si skaami, a my wspinalimy si stromym kanionem, ktry nastpnie sta si skrajem pionowego urwiska. Mga rozproszya si. Powietrze zrobio si mrone. Zielone chmury rozcigny si pod nami na przestrzeni wielu kilometrw, stykajc si na horyzoncie z pomaraczowym niebem. Draem. Prbowaem powiedzie co Sokratesowi, ale mj gos by stumiony. Nie potrafiem opanowa drenia ciaa. Sokrates pooy mi rk na brzuchu. Bya bardzo ciepa i dziaaa cudownie uspokajajco. Odpryem si, a on chwyci mnie mocno pod rami, zacisn ucisk i rzuci si do przodu, poza krawd wiata, cignc mnie za sob.

21

Nagle chmury znikny, a my zwisalimy z krokwi jakiego krytego stadionu, wysoko nad ziemi, hutajc si niepewnie jak dwa pijane pajki. Ups! powiedzia Sokrates. May bd w obliczeniach. Co u diaba! wrzasnem, usiujc znale lepszy uchwyt. Podcignem si i dyszc ciko pooyem na belce, oplatajc j rkoma i nogami. Sokrates w tym czasie usadowi si ju wygodnie na belce przede mn. Zauwayem, e jak na starego czowieka, radzi sobie cakiem niele. Hej, spjrz! wskazaem. To zawody gimnastyczne! Sokratesie, jeste niemoliwy. Ja niemoliwy? zamia si cicho. Popatrz kto siedzi na belce przy mnie. Jak std zejdziemy? Tak samo jak si tu dostalimy, oczywicie. A jak si tu dostalimy? Sokrates podrapa si po gowie. Nie jestem pewien. Liczyem na miejsca w pierwszym rzdzie. Przypuszczam, e byy ju wyprzedane. Zaczem si mia histerycznie. Caa ta sytuacja bya zbyt komiczna. Pooy mi rk na ustach. Szsz! Sokrates odsun rk. To by bd. Chachachacha! rozemiaem si gono, zanim znowu zakry mi usta. Uspokoiem si, ale czuem, e krci mi si w gowie, i zaczem chichota. Ta podr jest prawdziwa wyszepta szorstko bardziej prawdziwa ni sny na jawie w twoim zwykym yciu. Patrz uwanie! W tym momencie scena pode mn rzeczywicie przykua moj uwag. Z tej wysokoci publiczno zlewaa si w wielokolorowy wzr kropek, poyskujcy, falujcy, jak obraz impresjonisty. Mj wzrok przycigna wzniesiona porodku areny platforma ze znajomym jasnoniebieskim kwadratem maty do wicze, otoczona rnymi przyrzdami gimnastycznymi. Na ten widok poczuem nerwowy skurcz w odku. Dowiadczaem zwykej tremy przed zawodami. Sokrates sign do maego plecaka (skd on go wzi?) i wrczy mi lornetk, wanie w chwili, gdy jaka zawodniczka wesza na mat. Wycelowaem lornetk w samotn gimnastyczk i zauwayem, e jest ze Zwizku Radzieckiego. A wic bylimy widzami odbywajcego si gdzie midzynarodowego turnieju. Gdy dziewczyna podesza do asymetrycznych porczy, uwiadomiem sobie, e sysz co mwi do siebie! Akustyka tutaj musi by fantastyczna, pomylaem. Ale wtedy ujrzaem, e jej usta si nie poruszaj. Szybko przesunem lornetk na publiczno i usyszaem wrzaw wielu gosw a przecie wszyscy siedzieli w milczeniu. Wtedy zrozumiaem. W jaki sposb odczytywaem ich myli! Skierowaem lornetk z powrotem na gimnastyczk. Pomimo bariery jzykowej mogem zrozumie jej myli: Bd silna... gotowa..." Widziaem zestaw jej wicze, gdy przebiegaa przez niego myl. Wtedy wycelowaem lornetk w czowieka z publicznoci, w faceta w biaej sportowej koszuli. Oddawa si fantazjom seksualnym na temat jednej z zawodniczek ze Wschodnich Niemiec. Uwag innego mczyzny, najwyraniej trenera, pochaniaa kobieta, ktra miaa rozpocz wiczenia. Jaka kobieta z publicznoci rwnie j obserwowaa, mylc: Pikna dziewczyna... miaa przykry upadek zeszego roku... mam nadziej, e pjdzie jej dobrze." Zauwayem, e nie odbieram sw, ale uczucia-pojcia czasami ciche lub stumione, a czasem gone i wyrane. Wanie dziki temu mogem zrozumie" rosyjski, niemiecki czy jakikolwiek inny jzyk. Zauwayem te co jeszcze. Kiedy gimnastyczka ze Zwizku Radzieckiego wykonywaa swoje wiczenia, jej umys by spokojny. Kiedy skoczya i wrcia na swoje krzeso myli wystartoway od nowa. Podobnie byo z gimnastykiem ze Wschodnich Niemiec wiczcym na kkach i Amerykaninem wiczcym na drku. Ponadto najlepsi zawodnicy podczas wykonywania swoich wicze mieli najspokojniejsze umysy. Jednego z zawodnikw ze Wschodnich Niemiec, podczas przechodzenia z jednego stania na rkach na porczach do drugiego, rozproszy haas. Zrozumiaem, e haas przycign jego umys. Pomyla: Co?..." i w tej chwili zepsu ostatni obrt, ktry mia zakoczy si stjk na rkach.

22

Jako telepatyczny obserwator zerkaem w umysy ludzi na widowni. Jestem godny... Musz zapa lot o jedenastej, inaczej plany w Dusseldorfie legn w gruzach... Jestem godny!" Ale gdy tylko jaki zawodnik wykonywa wiczenia, umysy publicznoci uciszay si rwnie. Po raz pierwszy uwiadomiem sobie, dlaczego tak bardzo kochaem gimnastyk. Dawaa mi bogosawione wytchnienie od haaliwych myli. Gdy wykonywaem obroty na drku albo gdy robiem salto, nic innego nie miao znaczenia. Kiedy ciao byo aktywne, umys odpoczywa w ciszy. Mentalny haas z widowni zaczyna mnie irytowa, jak grajce zbyt gono stereo. Opuciem lornetk i pozwoliem jej zawisn. Niestety zapomniaem przymocowa pasek wok szyi i prawie runem w d prbujc zapa lornetk, podczas gdy ona spadaa prosto na mat do wicze i na zawodniczk znajdujc si bezporednio pode mn! Sokratesie! wyszeptaem zatrwoony. Sokrates siedzia nieporuszony. Spojrzaem w d, by zobaczy szkody, ktre wyrzdziem, ale lornetka znikna. Sokrates umiechn si. Gdy podrujesz ze mn, zdarzeniami rzdz nieco inne prawa. Nagle znikn, a ja runem w przestrze, nie w d, lecz w gr. Miaem niejasne poczucie, e cofam si od krawdzi urwiska, w d kanionu, potem w mg, jak bohater szalonego filmu puszczonego do tyu. Sokrates wyciera moj twarz mokr cierk. Osunem si, wci bdc przywizany do krzesa. I co? zapyta. Jak podr? Moemy to powtrzy. Uf, rozwiesz mnie? Jeszcze nie teraz odpar sigajc ponownie do mojej gowy. Nie, zaczekaj! zdoaem wydusi, zanim wiato zgaso i powia wyjcy wiatr, ktry ponis mnie daleko w przestrze i czas. Staem si wiatrem, jednak miaem oczy i uszy. Widziaem daleko i syszaem wszystko. Wiaem wzdu wschodnich wybrzey Indii, nad Zatok Bengalsk, minem sprztaczk zajt swoj prac. W Hongkongu zawirowaem wok sprzedawcy delikatnych tkanin targujcego si gono z klientem. Przemknem ulicami Sao Paulo, suszc pot na ciaach niemieckich turystw grajcych w siatkwk w gorcym, tropikalnym socu. Nie ominem adnego kraju. Przemknem z wyciem nad Chinami i Mongoli oraz nad rozlegymi, bogatymi ziemiami Zwizku Radzieckiego. Wiaem przez doliny i alpejskie ki Austrii, dmuchnem zimnem nad norweskimi fiordami. Podrywaem mieci na Placu Pigalle w Paryu. W pewnej chwili byem trb powietrzn przewalajc si przez Teksas, w innej agodnym wietrzykiem w Cantan w Ohio, pieszczcym wosy modej dziewczyny rozmylajcej o samobjstwie. Dowiadczyem kadej emocji, usyszaem kady krzyk cierpienia i kady wybuch miechu. Otworzyy si przede mn wszystkie ludzkie troski i radoci. Czuem je wszystkie i rozumiaem. wiat by zamieszkany przez umysy wirujce szybciej ni jakikolwiek wiatr, poszukujce rozrywki i ucieczki od kopotw jakie niosy ze sob zmiany i dylematy ycia i mierci szukajce celu, bezpieczestwa, radoci, prbujce zgbi tajemnice. Wszyscy, wszdzie yli w pomieszaniu, zawzicie szukali. Rzeczywisto nigdy nie odpowiadaa ich marzeniom. Szczcie byo tu za rogiem za rogiem, za ktry nigdy nie skrcali. A rdem tego wszystkiego by ludzki umys. Sokrates zdejmowa pasy, ktrymi byem zwizany. Promienie soca wpaday przez okno garau wiecc mi prosto w oczy oczy, ktre tak wiele widziay wypeniajc je zami. Sokrates pomg mi doj do kantoru. Gdy drc leaem na sofie, uwiadomiem sobie, e nie byem ju tym naiwnym, zarozumiaym modzikiem, ktry par minut lub godzin, albo par dni temu, trzsc si siedzia na szarym krzele. Czuem si bardzo stary. Widziaem cierpienie wiata, stan ludzkiego umysu i prawie pakaem ogarnity nieutulonym smutkiem. Nie byo ucieczki. Natomiast Sokrates by jowialny. No, koniec zabawy. Moja zmiana ju si prawie skoczya. Moe by tak, dzieciaku, powlk si do domu i pospa troch?

23

Z trudem wstaem z sofy i wsadziem rk w niewaciwy rkaw kurtki. Uwalniajc si z niej, zapytaem sabo: Sokratesie, dlaczego mnie zwizae? Jak widz, nigdy nie jeste za saby na pytania. Zwizaem ci, eby nie spad z krzesa, gdy mkne z wiatrem bawic si w Piotrusia Pana. Czy naprawd lataem? Bo tak czuem. Usiadem ponownie, czujc ociao. Powiedzmy na razie, e by to lot wyobrani. Zahipnotyzowae mnie, czy co? Nie w taki sposb jak mylisz z pewnoci nie w tym samym stopniu, w jakim bye zahipnotyzowany swoimi wasnymi zawikanymi procesami umysowymi. Rozemia si, podnis swj plecak (gdzie ja go wczeniej widziaem?) i szykowa si do wyjcia. Po prostu wcignem ci w jedn z wielu rwnolegych rzeczywistoci dla twojej zabawy i nauki. Ale jak? To troch skomplikowane. Moe odoylibymy to na nastpny raz? Sokrates ziewn i przecign si jak kot. Gdy potykajc si wyszedem za drzwi, usyszaem za sob gos Sokratesa: pij dobrze. Czeka ci maa niespodzianka, kiedy si obudzisz. Prosz, ju adnych niespodzianek wymamrotaem i oszoomiony skierowaem si w stron domu. Ledwo pamitam jak padem na ko. Potem bya tylko ciemno. Obudzio mnie gone tykanie nakrcanego zegara, stojcego na niebieskiej komodzie. Lecz przecie ja nie miaem nakrcanego zegara. Nie miaem niebieskiej komody. Ani te nie posiadaem tej grubej kodry, lecej teraz w nieadzie u moich stp. W tym momencie zauwayem, e stopy te nie byy moje. O wiele za mae, pomylaem. Soce wlewao si przez nieznane mi okno. Kim jestem i gdzie si znajduj? Na moment zatrzymaem si na szybko zacierajcych si wspomnieniach, ktre zaraz rozpyny si. Maymi stopkami kopnem reszt przykrywajcej mnie kodry i wyskoczyem z ka w momencie gdy Mamusia zawoaa: Danneeey czas wstawa, kochanie." By 22 luty, 1952 moje szste urodziny. Zrzuciem piam na podog i kopnem j pod ko, po czym zbiegem na d w spodenkach i podkoszulce Lone Ranger. Za kilka godzin mieli przyj koledzy z prezentami, i mia by placek, i lody, i mnstwo zabawy! Gdy ju wszyscy si rozeszli i sprztnito wszystkie dekoracje z przyjcia, bawiem si obojtnie nowymi zabawkami. Byem znudzony, zmczony i bola mnie brzuch. Zamknem oczy i zapadem w sen. Zobaczyem jak kady nastpny dzie mija tak samo jak poprzedni: szkoa przez cay tydzie, potem weekend, szkoa, weekend, lato, jesie, zima i wiosna. Lata mijay i wkrtce byem jednym z czoowych szkolnych gimnastykw w Los Angeles. Na sali gimnastycznej ycie byo ekscytujce, poza ni oglne rozczarowanie. Nieliczne chwile radoci przeywaem odbijajc si na batucie lub ciskajc na tylnym siedzeniu samochodu Phyllis moj pierwsz dziewczyn o zaokrglonych ksztatach. Pewnego dnia zadzwoni do mnie Harold Frey z Berkeley w Kaliforni i zaoferowa mi stypendium na Uniwersytecie! Nie mogem doczeka si wyjazdu na wybrzee do nowego ycia. Jednak Phyllis nie podzielaa mojego entuzjazmu. Zaczlimy si sprzecza na ten temat i w kocu zerwalimy ze sob. Czuem si le, ale pocieszay mnie plany dotyczce nowego collegu. Byem pewien, e wkrtce zacznie si prawdziwe ycie! Lata w collegu przemykay wypenione zwycistwami gimnastycznymi, lecz niewiele byo innych osigni. Podczas ostatniego roku, tu przed olimpijskimi eliminacjami gimnastycznymi, oeniem si z Susie. Zamieszkalimy w Berkeley, abym mg wiczy z zespoem. Byem tak zajty, e nie miaem zbyt wiele czasu ani energii dla ony. Ostatnie eliminacje odbyy si na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Kiedy ogoszono wyniki, wpadem w ekstaz byem w zespole! Niestety moje osignicia na Olimpiadzie nie dorwnay moim oczekiwaniom. Powrciem do domu i wkrtce o mnie zapomniano.

24

Urodzi si nam syn i zaczem odczuwa rosnc odpowiedzialno i presj obowizkw. Znalazem prac polegajc na sprzeday ubezpiecze, ktra pochaniaa wikszo moich dni i nocy. Nigdy nie miaem czasu dla rodziny. Po roku yem ju z Susie w separacji a w kocu ona dostaa rozwd. Nowy start pomylaem smutno. Pewnego dnia spojrzaem w okno i zdaem sobie spraw, e mino 40 lat byem ju stary. Gdzie przeleciao moje ycie? Z pomoc swojego psychiatry zdoaem opanowa problem picia. Wczeniej miaem pienidze, domy i kobiety, ale teraz nie miaem nic. Byem samotny. Pn noc leaem w ku i zastanawiaem si gdzie jest mj syn nie widziaem go od lat. Mylaem o Susie i przyjacioach z dawnych, dobrych czasw. Teraz spdzaem cae dnie siedzc w ulubionym bujanym fotelu, popijajc wino, ogldajc telewizj i rozmylajc o przeszoci. Obserwowaem dzieci bawice si przed domem. Zdawao mi si, e to byo dobre ycie. Zdobyem wszystko, o co walczyem, dlaczego wic nie byem szczliwy? Pewnego dnia, jedno z dzieci bawicych si na trawniku podeszo do werandy. Sympatyczny may chopiec umiechajc si zapyta ile mam lat. Mam dwiecie lat odparem. Nie, nie masz zachichota i opar rce na biodrach. Rwnie si rozemiaem. Wywoao to jeden z moich napadw kaszlu, a Mary, moja liczna, moda pielgniarka, musiaa poprosi go, aby odszed. Gdy ju pomoga mi odzyska oddech, apic z trudem powietrze powiedziaem: Mary, czy mogaby mnie zostawi na chwil samego? Oczywicie, panie Millman. Nawet nie patrzyem jak odchodzia ogldanie si za ni byo jedn z przyjemnoci ycia, ktra umara dawno temu. Siedziaem samotnie. Zdawao mi si, e waciwie byem samotny przez cae ycie. Odchyliem si do tyu na swoim bujanym fotelu i oddychaem. Moja ostatnia przyjemno. A wkrtce i jej nie bdzie. Zapakaem gorzko i bezgonie. Do diaba! pomylaem. Dlaczego moje maestwo musiao si rozpa? Czy mogem co zrobi inaczej? Jak mogem naprawd y? Nagle poczuem przeraajcy, dokuczliwy lk, najgorszy w moim yciu. Czy to moliwe, ebym przeoczy co bardzo wanego co, co naprawd miao znaczenie? Nie, to niemoliwe zapewniem siebie. Wyrecytowaem gono wszystkie swoje osignicia. Lk jednak nie ustawa. Powoli wstaem, spojrzaem z werandy mojego domu na wzgrzu w d na miasto i zastanawiaem si: Gdzie przeleciao ycie? Po co ono byo? Czy kady... Och, moje serce, ach, moje rami, ten bl! prbowaem woa o pomoc, ale nie mogem zapa tchu. Kostki moich doni pobielay, gdy drc chwytaem si kurczowo porczy. Moje ciao zmienio si w ld, a serce w kamie. Osunem si na fotel. Gowa opada mi na piersi. Bl nagle znikn i pojawiy si wiata, jakich nigdy wczeniej nie widziaem i gosy, ktrych nigdy wczeniej nie syszaem. Przepyway wizje. Czy to ty, Susie? zapyta odlegy gos w mojej gowie. W kocu wszystkie obrazy i dwiki stay si punktem wiata, potem znikny. Znalazem spokj jakiego nigdy wczeniej nie znaem. Usyszaem miech wojownika. Zszokowany usiadem, lata powrciy do mnie. Byem w swoim wasnym ku, we wasnym mieszkaniu, w Berkeley, w Kaliforni. Nadal byem studentem, a mj elektroniczny budzik pokazywa dwadziecia pi po szstej po poudniu. Przespaem wykady i trening! Wyskoczyem z ka i spojrzaem w lustro dotykajc swojej cigle modej twarzy. Przeszy mnie dreszcz i odetchnem z ulg. To by tylko sen cae ycie w jednym nie, maa niespodzianka" Sokratesa.

25

Usiadem i roztrzsiony wyjrzaem przez okno. Mj sen by wyjtkowo ywy. Istotnie, przeszo zgadzaa si cakowicie, zgadzay si nawet szczegy, o ktrych ju dawno zapomniaem. Sokrates powiedzia, e te podre s prawdziwe. Czy ta rwnie bya prawdziwa i przepowiadaa moj przyszo? Za dziesi dziesita ruszyem szybko na stacj benzynow i spotkaem Sokratesa w chwili, gdy wchodzi. Gdy tylko wszed do rodka, a zmiennik z dziennej zmiany wyszed, zapytaem: No dobrze, Sokratesie. Co si waciwie ze mn dziao? Sam wiesz lepiej ode mnie. To byo twoje ycie, nie moje, dziki Bogu. Sokratesie, bagam ci wycignem do niego rce. Czy wanie takie ma by moje ycie? Bo jeli tak, to nie widz sensu, by y dalej. Przemwi bardzo cicho i powoli, tak jak robi to, gdy chcia, abym zwrci na co szczegln uwag. Tak jak istniej rne interpretacje przeszoci i wiele sposobw zmiany teraniejszoci, tak jest wiele moliwych przyszoci. To, co ci si przynio, byo bardzo prawdopodobn przyszoci t, do ktrej zmierzae i ktr pewnie by mia, gdyby mnie nie spotka. Czy to znaczy, e gdybym tamtej nocy zdecydowa si min stacj benzynow, ten sen byby moj przyszoci? Bardzo moliwe. I cigle jeszcze moe by. Ale moesz wybra i zmieni swoje obecne pooenie. Moesz zmieni swoj przyszo. Sokrates przyrzdzi dla nas herbat i delikatnie postawi kubek obok mnie. Jego ruchy byy przemylane i pene wdziku. Nie wiem co z tym zrobi powiedziaem. Moje ycie w ostatnich miesicach byo jak nieprawdopodobna powie. Wiesz, o czy mwi? Czasami chciabym mc wrci do normalnego ycia. To tajemnicze ycie z tob tutaj, te sny i podre to jest dla mnie zbyt trudne. Sokrates wzi gboki oddech. Miaem usysze co bardzo wanego. Dan, gdy tylko bdziesz gotowy, zwiksz swoje wymagania w stosunku do ciebie. Gwarantuj ci, e pewnego dnia zechcesz zostawi ycie, ktre znasz i wybierzesz warianty, ktre wydadz ci si atrakcyjniejsze, przyjemniejsze, bardziej normalne". Jednak zrobienie tego teraz byoby wikszym bdem ni jeste w stanie to sobie wyobrazi. Ale przecie ja widz warto tego, co mi pokazujesz. Moe tak jest, ale nadal masz zdumiewajc zdolno oszukiwania samego siebie. Dlatego wanie potrzebowae zobaczy we nie swoje ycie. Pamitaj o tym, gdy ogarnie ci pokusa pogoni za swoimi iluzjami. Nie martw si o mnie Sokratesie. Dam sobie rad. Gdybym wiedzia co mnie czeka, trzymabym jzyk za zbami.

2. Sie iluzji Marcowe wiatry uspokajay si. Kolorowe wiosenne kwiaty rozsieway w powietrzu swoj wo czuem ich zapach nawet pod prysznicem, gdy zmywaem z ciaa pot i przemywaem otarcia po intensywnym treningu Ubraem si szybko i zbiegem tylnymi schodami z sali gimnastycznej Harmona, eby popatrze na niebo nad Edward Field zmieniajce barw na pomaraczow wraz z ostatnimi promieniami zachodzcego soca. Chodne powietrze orzewio mnie. Odprony, w zgodzie z caym wiatem, spokojnym krokiem poszedem w stron centrum miasta. Po drodze do kina kupiem cheeseburgera. Dzi wieczorem grali Wielk ucieczk", pasjonujcy film o miaej ucieczce brytyjskich i amerykaskich jecw wojennych. Po filmie pobiegem truchtem wzdu University Avenue w kierunku miasteczka uniwersyteckiego, skrciem w lewo w Shattuck i dotarem na stacj benzynow wkrtce po tym, jak Sokrates obj sub. By to pracowity wieczr, wic pomagaem mu. Skoczylimy prac po pnocy. Weszlimy do kantoru i umylimy rce, po czym Sokrates zaskoczy mnie przygotowujc chiski obiad z okazji rozpoczcia nowej fazy jego nauczania. Zaczo si, gdy opowiedziaem mu o Wielkiej ucieczce".

26

Wydaje si, e to pasjonujcy film powiedzia rozpakowujc torb ze wieymi warzywami, ktre przynis. A take odpowiedni dla ciebie. Tak? A niby czemu? Ty te, Dan, potrzebujesz ucieczki. Jeste winiem swoich wasnych iluzji iluzji dotyczcych ciebie samego i wiata. Aby si od nich uwolni, bdziesz potrzebowa wicej odwagi i siy ni jakikolwiek bohater filmowy. Czuem si tej nocy tak dobrze, e w ogle nie byem w stanie traktowa powanie gadania Sokratesa. Nie czuj si jakbym by w wizieniu z wyjtkiem sytuacji, kiedy przywizae mnie do krzesa. Sokrates zacz my warzywa. Nie widzisz swojego wizienia, poniewa jego kraty s niewidoczne skomentowa przekrzykujc szum pyncej wody. Czci mojego zadania jest wskaza ci twj problem i mam nadziej, e bdzie to najbardziej rozczarowujce dowiadczenie w twoim yciu. Wielkie dziki, przyjacielu odpowiedziaem oburzony jego z wol. Myl, e mnie nie zrozumiae wskaza na mnie bakaanem, po czym posieka go na kawaki i wrzuci do miski. Rozczarowanie jest najwikszym darem jaki mog ci ofiarowa. Jednak z powodu swojego zamiowania do iluzji, uwaasz to okrelenie za negatywne. Gdy mwisz do przyjaciela: Och, c za rozczarowanie musiae przey" wspczujesz mu, podczas gdy powiniene z nim witowa. Sowo rozczarowanie znaczy dosownie uwolnienie od zaczarowania, czyli iluzji. Ale ty trzymasz si kurczowo swoich iluzji. Fakty, prosz rzuciem mu wyzwanie. Fakty powiedzia odkadajc na bok tofu, ktre wanie kroi w kostk. Dan, ty cierpisz. Ty zasadniczo nie cieszysz si swoim yciem. Twoje rozrywki, swawole, a nawet twoja gimnastyka, s chwilowymi rodkami pomagajcymi ci rozproszy ukryte poczucie lku. Chwileczk zirytowaem si. Chcesz powiedzie, e gimnastyka, seks i filmy s ze? Nie, same w sobie nie s ze. Ale dla ciebie s naogami, a nie przyjemnociami. Uywasz ich, aby oderwa si od tego o czym wiesz, e powiniene si tym zaj od wyrwania si na wolno. Czekaj, Sokratesie. To nie s fakty. Tak, to s fakty i atwo mona je zweryfikowa, cho jeszcze tego nie widzisz. Ty Dan, w swojej odruchowej pogoni za osigniciami i rozrywkami, unikasz podstawowego rda swojego cierpienia. A wic tak to widzisz? odparem ostro, niezdolny do ukrycia niechci w gosie. Nie to chciae usysze, prawda? Istotnie. To ciekawa teoria, ale nie wydaje mi si, aby pasowaa do mnie. To wszystko. Moe tak powiedziaby mi co w lepszym stylu? Jasne odpar, zgarniajc warzywa i wracajc do siekania. Prawda jest taka, Dan, e twoje ycie jest cudowne i tak naprawd wcale nie cierpisz. Nie potrzebujesz mnie i waciwie ju jeste wojownikiem. Jak to brzmi? Lepiej! zamiaem si, a mj nastrj momentalnie si poprawi. Ale wiedziaem, e to nie bya prawda. Nie sdzisz Sokratesie, e prawdopodobnie prawda ley gdzie porodku? Sdz, e twoje porodku" odpar Sokrates nie odrywajc oczu od warzyw jest cholernie daleko od mojego punktu widzenia. Czy to tylko ja jestem idiot zapytaem obronnie czy te specjalizujesz si w pracy z duchowymi inwalidami? Mona by tak powiedzie umiechn si lejc olej sezamowy na chisk patelni i umieszczajc j na gorcej pycie. Ale prawie caa ludzko cierpi na twoj dolegliwo. A co to za dolegliwo? Chyba ju to wyjaniem powiedzia cierpliwie. Jeeli nie dostajesz tego, czego chcesz cierpisz, jeeli dostajesz to, czego nie chcesz rwnie cierpisz. Nawet gdy dostajesz dokadnie to, czego chcesz, nadal cierpisz, poniewa nie moesz zatrzyma tego na zawsze. Twoim problemem

27

jest twj umys. Umys chciaby uwolni si od zmian, uwolni si od blu, uwolni si od koniecznoci ycia i mierci. Ale zmiana jest prawem i adne udawanie nie zmieni tej rzeczywistoci. Sokratesie, naprawd potrafisz by przygnbiajcy, wiesz o tym? Chyba nie jestem ju nawet godny. Jeeli ycie jest tylko cierpieniem, to po co w ogle czymkolwiek si przejmowa? ycie nie jest cierpieniem. Po prostu ty raczej wolisz cierpie, ni cieszy si yciem. Bdziesz tak cierpia do czasu a nie porzucisz tego, do czego umys jest przywizany i po prostu nie wyruszysz w drog wolny, bez wzgldu na to, co si wydarzy. Sokrates wrzuca warzywa na skwierczc patelni, mieszajc je rwnoczenie. Pomieszczenie wypeni smakowity zapach. Caa moja niech znikna. Chyba wanie wrci mi apetyt. Sokrates rozemia si, rozdzieli chrupice warzywa na dwa talerze i postawi je na swoim starym biurku, ktre posuyo nam za st obiadowy. Jedlimy w milczeniu, nabierajc mae kawaki chiskimi paeczkami. Pochonem warzywa w niecae trzydzieci sekund. Chyba naprawd byem godny. Podczas gdy Sokrates koczy swj posiek, zapytaem go: Jakie wic s pozytywne strony posiadania umysu? Spojrza na mnie znad talerza. Nie ma adnych odpar i spokojnie powrci do jedzenia. Nie ma adnych?! Sokratesie, to naprawd szalone! A co z rzeczami, ktre tworzy umys? Ksiki, biblioteki, sztuka? Co z tymi wszystkimi udogodnieniami naszego ycia stworzonymi przez wybitne umysy? Umiechn si szeroko i odoy paeczki. Nie ma adnych wybitnych umysw powiedzia, po czym zanis naczynia do zlewu. Sokratesie, przesta wypowiada nieodpowiedzialne stwierdzenia i wytumacz si! Wyoni si z azienki, niosc w grze dwa lnice talerze. Lepiej bdzie jeli ponownie zdefiniuj ci par terminw. Umys" jest jednym z tych liskich okrele, co mio". Waciwa definicja zaley od twojego stanu wiadomoci. Spjrz na to w ten sposb: masz mzg, ktry kieruje ciaem, gromadzi informacje i przetwarza je. Abstrakcyjne procesy mzgu nazywamy intelektem". Nigdzie tu jeszcze nie wspomniaem o umyle. Mzg, a umys to nie to samo. Mzg jest rzeczywisty, umys nie jest. Umys" jest zudnym rezultatem podstawowych procesw mzgowych. Jest jak narol. Zawiera wszelkie przypadkowe, niekontrolowane myli, ktre przenikaj do wiadomoci z podwiadomoci. wiadomo nie jest umysem. Przytomno nie jest umysem. Uwaga nie jest umysem. Umys jest przeszkod, utrudnieniem. Jest rodzajem bdu ewolucyjnego w czowieku, naczeln saboci w ludzkim eksperymencie. Nie widz zastosowania dla umysu. Siedziaem w ciszy, oddychajc powoli. Niezbyt wiedziaem co powiedzie. Wkrtce jednak odzyskaem mow. Bez wtpienia masz niezwyke spojrzenie na spraw. Nie jestem pewien o czym mwisz, ale brzmi to naprawd szczerze. Umiechn si tylko i wzruszy ramionami. Sokratesie kontynuowaem