current affairs may pdf

7/23/2019 Current Affairs May PDF

1/148


2/148

mece-meeceefeke Ievee ee / petve, 2015 5

eOeeveceb$eer keer ef$eosMeere ee$ee

le eg kes meceeheve kes Ghejeble GYejer

veJeerve heefjefmLeefleeeW vesefJeMJe kes leceece osMeeWkees

veF& egveewefleeeW kee meecevee kejves kes efueS DeheveerefJeosMe veerefleeeWkee efhej mesefveOee&jCe kejves kees

yeeOe kej efoee nw~ Jele&ceeve ceW meYeer osMe Deheveer

efJ eosMe veerefleee W ceW veJee rve DeJeefmLeefleeeW SJeb

eeLeefcekeleeDeeW keerleueeMe ceW nQ~ JewMJeerkejCe kes

Fme egie ceW peneb meMee efJeosMe veerefle ner meMee

DeLe&JeJemLee kee efveOee&jCe kej jner nw, JeneRDeeefLe&ke he mes meMee osMe keesner jepeveerefleke

he mes MeefeMeeueer ceevee pee jne nw~ Dele:

efkemeerYeer osMe kes efueS Deheveer efJeosMe veerefle kee

Gefele efveOee&jCe Deefle DeeJeMeke nw~ Deheves MeheLe

enCe meceejesn ceW ner oef #eCe-SefMeee kes osMeeW

kes ecegKeeW/jeeOe#eeW keesDeecebef$ele kej Yeejlekes eOeeveceb$eer vejW ceesoervesen mebkesle os efoee

Lee efke Jen ve kesJeue Iejsuet ceesex hej Jejved

efJeosMe veerefle keesYeer Ske veF& jJeeveieerosvesJeeues

nQ~ efheuesSke Je


3/148

6 mece-meeceefeke Ievee ee / petve, 2015

hej DeeeceCe kes he ceW osKeves kees efceueer~

1990kes oMeke ceW Yeejle-eerve mebyebOeeW kee Jeeheke

efJemleej ngDee~ efmelebyej, 2014ceWeerveer je^heefle

Meer efpeveefhebie keer Yeejle ee$ee oesveeW osMeeW kes

mebyebOeeWceW ceerue kee helLej meeefyele ngF&~

ueieYeie 2600 Je


4/148


eerve kes veeieefjkeeW keesFueske^e@efveke hee&ke Jeerpee

osves kee hewmeuee efkeee nw~ eOeeveceb$eer ceesoerDeewj

eerveer eOeeveceb$eer ueer kesefkeeebie ves15 ceF& kees

yeerefpebie ceW Yeejle-eerve jepe/eebleere veslee heesjce

kee GodIeeve efkeee~

GuuesKeveere nwefke Je


5/148


15.veeveeuespee 4000 cesieeJee@ leehe efJeegle

heefjeespevee~

16.mebYeeefJele heefjeespeveeDeeW kes efJ ekeeme hej

SceDeeset~

17.iegpejele ceW Skeerke=le Fmheele heefjeespevee~

18.ne@ jesu[ Fmheele leej heefjeespevee~

19.cegbe yebojieen Deewj iJeebiePet yebojieen kes

yeere efmemj-hees& mebyebOe kee efvecee&Ce~

20.Yeejleere SJebeerveerefheuce yeepeej ceW DeJemejeW

kee hejmhej efJekeeme SJeb DevJes


6/148


11. emeejCe kes #es$e ceW meneesie kes efueS otjoMe&ve

leLee eerve keW ere sueerefJepeve kes yeere

mecePeewlee-%eeh eve~

12. hee&ve kes #es$e ceWmeneesie kes efueS Yeejle

kes hee&ve ceb$eeuee leLee eerve kes je^ere

hee&ve eMeemeve kes yeere kejej~

13. Yeejle-eerve efLebkeQke heesjce keer mLeehevee

kes efueS mecePeewlee-%eeheve~

14. Yeejle kes veerefle Deeeesie leLee eerve kes efJekeeme

DevegmebOeeve keW jepe heefj< eo kes y eere

mecePeewlee-%eeh eve~15.Ye tkebhe efJe%eeve leLee Yetkebhe FbpeerefveeeEjie kes

#es$e ceW meneesie kes efueS Yeejle kes he=LJeer

efJe%eeve ceb$eeuee Deewj eerve kes Yetkebhe eMeemeve

kes yeere mecePeewlee~

16. cenemeeiej efJe%eeve, cenemeeiej eeweesefiekeer,

peueJ eeeg he efjJel e&ve, Oe gJ e e fJe%eeve SJ ebeeeesmheerej kes #es$e ceWmeneesie kes efueS

mecePeewlee %eeheve~

17.Ye t-efJe%eeve kes #es$e ceWJew%eeefveke meneesie kes

efueS mecePeewlee-%eeheve~

18. jepe/eebleere veslee c ebe keer mLeehevee hej

efJeosMeer osMeeW mes efce$elee kes efueS mecePeewlee-

%eeh eve~19. Yeejle keer kevee&ke jepe mejkeej leLee

eerve kes efmeegDeeve keer eebleere mejkeej kes

yeere efmemj-jepe/eeble mebyebOe keermLeehevee

hej kejej~

20. Yeejle kes esvveF&Menj leLee eerve kes eebieefkebie

Menj kes yeere efmemj efmeermebyebOe mLeeefhelekejveskes efueS kejej~

21. Yeejle kes nwojeyeeo Menj leLee eerve kes

eEkeieoeDees Menj kes yeere efmemj efmeer

mebyebOe mLeeef hele kejveskes efueS kejej~

22. Yeejle kes Deewjbieeyeeo Menj leLee eerve kes

[gvengDeebie Menj kes yeere efmemj efmeer

mebyebOe mLeeefhele kejves kes efueS kejej~

23. ieebOeerJeeoerSJeb Yeejleere DeOeeve keW mLeeefhele

kejves kes efueS Yeejleere meebmke=efleke mebyebOe

heefj


7/148


eOeeveceb$eer keercebieesefueee ee$ee

eerve kes heMeele Deheveeref$eosMeere ee$ee kes

otmejsejCe ceW eOeeveceb$eer 17ceF&, 2015kees

cebieesefueee hengbes~ eOeeveceb$eer vejW ceesoer Ssmes

henues Yeejleere eOeeveceb$eernQ, efpevneWves cebieesefueee

keeree$ee keernw~ %eeleJe nwefke en ee$ee Je


8/148


mebmeo ceW efkemeer efJeosMeerveslee kees Jeneb meomeeW

kees mebyeesefOele kejves kee mecceeve efoee ieee~ 17

ceF&keesner eOeeveceb$eer ves Gueeveyeelej ceW Ske

meecegoeefeke mJeeiele meceejesn kees Yeer mebyeesefOele

efkeee~ceesoerves cebieesefueee kes je^heefle meefKeeeefieve

Suyesieoespe& kees cebieesueeWkes Fefleneme hej jecehegj

jpee hegmlekeeuee, jecehegj keer13JeeRMeleeyoerkeer

Ske ogue&Ye heeb[gefueefhe (peceerGle leJeejerKe) YeW

ke er~

je^heefle Suyesieoespe& ves eOeeveceb$eer ceesoerkees Ghenej ceWSke Jeeeeb$e ceesefjve Ketj (Ske

heejbhe efjke meejbieer) eoeve ke er~ eOeeveceb$e er

mewKeveefyeuesie ves ceesoer kees kevLeke veece kee

Ske Iees[e Y eW efkeee~ ceesoer ves DeeOeeeflceke

ieg eereer jefJeMebkej kes Dee&Dee@he efueefJebie

heeGb[sMeve eje yegeeble GKee msef[ece ceW

Deeeesefpele Ske kecegefveer efjmeshmeve Deewj eesie

FJeW keesYeermebyeesefOele efkeee~ eOeeveceb$eerceesoer

vescebieesefueee keer DeeOeejYetle mebjevee mesmebyebefOeleheefjeespeveeDeeW kes efueS 1 efyeefueeve Decesefjkeer

[e@uej kes ueeFve Dee@he esef[ keer Iees


9/148


je^ ceeveJeeefOekeej heefj


10/148


ves efvejhes#elee, eLece eeLeefcekelee1

ke=efle keer en eke=efle veneR nw efke Jen Yeso

kejs, efkemeerkees efkemeerkes eefle lejpeern os~ neue

ner ceW peye Yetkebhe kee Yee Jeehle ngDee lees keeeDeceerj kes Yee Deewj iejerye kes Yee ceW keesF&Yeso

Lee? uesefkeve ceveg


11/148


yeele G"er kewmes?ves efvejhes#elee keer yeele G"erkewmes? neue ceW,

ves efvejhes#elee kee cemeuee leye peeoe mege|KeeeWceW

Dee ieee peye Sejsue ves Sejsue peerjesveeceke

Ske mkeerce Meg keer efpemeceW eenke ef yevee [ee

Meguke egkeeS ceesyeeFue ShueerkesMeveeW kee Gheeesie

kej mekelesn Q~ ojDemeue es kebheefveeebKego eenkeeW

kes [ee Meguke egkee jnerLeeR~ Sejsue vesSejsue

peerjeskeeseenke leLee kebheefveeeW oesveeW kes efueS ner

efJeve-efJeve huesheece&(Win-Win Platf orm)yeleeee

nw~ keesF& Yeereser-ye[er kebheveerSejsue peerjes keslenle mJeeb kees jefpem[& kejekej eenkeeW leke

Deheveer hengbe yevee mekeleernw~ eenke Fve kebheefveeeW

kes She(App)efve:Meguke [eGveuees[ kej mekeWies

efpemekes [ee Meguke kebheefveeebegkeeSbieer~ Sejsue

hej Deejeshe ueiee efke Jen jefpem[& SJeb iewj

jefpem[& kebheefveeeW kes yeere efJeYeso kej ves

efvejhes#elee kee GuuebIeve kej jnernw~ peye ves

efvejhes#elee kee efJeJeeo ienjeee lees veeceer Dee@veueeFve

mesume kebheveer efHeuehekee& vesSejsue peerjes mes

mebyebOe-efJeso kejveskeerIees


12/148


mLeeefhele kejvee eenleer nQ~eLecekes efueS sueerkee@ce

kebheefveeeb DeesJej o e@he mesJeeDeeW mes nesves Jeeueer

Deee ceW efnmmesoejermegefveefMele kejvee eenleernQ~

Fmekes efueS Jes keevetveeWceW yeoueeJe Y eer eenleernQ~

otmejerefmLeefle kes efueS hesmeyegke SJebietieue pewmeerye[erkebheefveeebefJeefYevv e sueerkee@ce vesJeke& mesmecePeewles

kej jner nQ Deewj Dehevee mJeebkee vesJeke& mebmLeee fhele

kejves keereespevee ceWYeermevve nQ~

hesm eyegke v es Deiem le, 2013ceW F bjves [e@

Dee@ie& k ee MegY eejbYe efkeee D eewj ogefveee Ye j ceW

efJee fYevve sueerke e@ce keb heefve eeWmes mecePeewlee efkeee

efpemekes lenle F bjves [e@ Dee@ie& mes peg [er

egeEveoe Jes yemeeFW GheYees ee ceghele ceW osKe mekeles

nQ~ F meerekeej keer efJem leejJeeoer eespeveeDeeW kes

lenle ietieue ves ietieue eer peesve (Google

Free Zone)SJeb eespeske uetve(Project Loon)

eejb Ye efke ee nw~ eespeske uetve kes len le iegyyeejeW

kes ceeOece mesFbjves vesJeke& kes emeej keereespevee n w~ Fmee r eke ej kes emeej kes e fueS

hesme yegke [e sve (Drone)efJeceeveeWkes Gheeesie kes

efueS eeemejl e nw~

leke& Deheves-Dehevesves efvejhes#elee kes he#e SJeb efJehe#e ceW Deheves-

Deheves leke& nQ~ eee: sueerkee@ce kebheefveeeb Fmekes

efJejesOe ceW nQ Gvekee kenvee nw

Jeelee&ueehe mebeej nslegsueerkee@ce kebheefveeebsueereece

DeefOeefveece mes ye nQ~

GvneWvesFmekes efueS ueeFmeWme efueee ngDee nw~

Fbjves kes ceeOece mes pee skebheefveeeb Jeelee &ueehe

mebe ej keer megefJeOe e os jne r nQ Gvekeer efke meer

DeefOeefveece kes lenle Deyelee osMe keer me gj#eekes e fueS Kelej e nw~

DeelebkeJeeoer Yeer yesjeske eske Fmekee Gheeesie

kej mekeles nQefpeve hej jeske kes efueS keesF& keevetve

ee Gheee veneR nQ~

efkemeerekeej kee ueeFmeWme ee Meguke ve ne sves

mes DeesJej o e@he mesJeeSb eoeve kejves JeeueerkebheefveeeW

mes jepemJe keereeefhle veneR nesleer nw~sueerefJepeve, Jeeref[eesDeLeJee Deve ekeej keer

DeesJej o e@he mesJeeSbeoeve kejves JeeueerkebheefveeebmesJeeDeeW keeriegCeJeee ye{eves kes ef ueS keesF& efveJesMe

veneR kejleernQ~

DeesJej o e@he mesJeeSbeoeve kejves Jeeueerye[erJesye kebheefveeeb eLee hesmeyegke, JeeFyej, mkeeF&he Deeefo

pees ves efvejhes#elee kes heuemJehe nerDeeiesye{ernQ

mJeeb otmejeWkes efueS Ssmee veneR eenleer nQ~ Gvekee

kenvee nweenkeeW kees efve:Meguke megefJeOeeSb nce GheueyOekejeSbies uesefkeve Fme hej kesJeue nceeje nerDeefOekeej

nes~

sueerkee@ce kebheefveeeW mes mecePeewlee kejkes GvnW

Deheves keeees$e ceW SkeeefOekeej nes~

Fbjves kes JeOe&ve keer efoMee ceWes kebheefveeebpees efveJesMe kej Wieer GmemeskesJeue Dehevee ner efnle-

meeOeve kejWieer~

yesMeke es kebheefveeeb DeesJej o e@he mes JeeSb

efve: Meguke D eece peve lee kees GheueyOe kejelee r nQ,

eEke legGvn W efJe%eeheve me sjepemJe lees eehle nesleenern w~

Deece pevelee, mesJe o Fbjves pewmes mebie"ve

hetCe& ves efvejhes#elee kes meceLe&ke nQ Gvekee kenvee

nw efke

pewmeerJeJemLee eue jnernw Gmeseueves efoeepeeS~

ve lees sueerkee@ce kebheefveeeb efkemeer ekeej kee

Meguke JemetueW ve ner hesmeyegke, ietieue Deeefo ye[er

kebheefveeeb Fbjves hej SkeeefOekeej keer keesefMeMe

kejW~

Fbjves Kego Fleveerye[erleekele nw efke Jenebmeye keg mJele: JeJeefmLele nes peeSiee~

efkemeerekeej kee efveeceve, ueeFmeWefmebie ve nes~

eser-ye[er meYeer JesyemeeFeW kees ye{ves Deewj

eefleeesefielee kejves kee meceeve DeJemej efoee peeS~


13/148


ves efvejhes#elee ves keee efoee nw?ves efvejhes#elee kes e gie ceW keesF&Jesye eeesiekelee&

efkemeerYeer JesyemeeF ee mesJee mes keveske nesves kes

efueS mJeleb$e nw~ F bjves mesJee eoelee (ISP)kees

Fme yeele mes keesF&celeueye veneR n wefke Gvekes meJe&j

hej efkeme ekeej keer meeceeerkee eJeen nw~ efkemeer

Jesye meeceeer ceW Gme me sJee eoelee keer Deeueesevee Yeer

nes mekeleernw uesefkeve Gmes Fmes jeskeveskee nke veneR

nw~ ves efvejhes#elee Fbjves hej meceevelee kee cebe

GheueyOe kejeleernw~ Ske Je syemeeF eejbYe kejv es kes

efueS yengle DeefOeke Oeve DeLeJee mebeespeve k eerDeeJeMekelee veneR nw~ kesJeue JesyemeeF ne@m kejkes

Deehe Dehevee keee& mebeeueve kej mekeles nQ~ eefo

DeehekeermesJeeSb Gece neWieerleesFmesJesye eeesiekelee&DeeW

mesmeceLe&ve efceuesiee nerefceuesiee~

eefo ves efvejhes#elee ve nes

ves efvejhes#elee ve jnves keeroMee ceWF bjvesmesJee eoeleeDeeW kees Fbjves ^wefhe ke kee Ssmee

mJehe osveskeerleekele eehle nes peeSieerefpememesJes

DeefOeke mes DeefOeke jepemJe eehle kej mekeWieer~

Fbjves mesJee eoelee kebheefveeeW kee kenvee nw efke

etdetye, ves efheuekeme pewmeer Jeeref[eesmesJee eoeve

kejves Jeeueer kebheefveeeb meeceeve JesyemeeFeW keer leguevee

ceWDeefOeke yeQ[efJe[dLe kee Gheeesie kejleernQ~ Dele:

Gvemes peeoe Meguke Jemetueves keer Devegceef le GvnW

nesveer eeefnS~ ves efvejhes#elee kes efyevee Fbjves

kee DeefmlelJe Gme he ceW veneRyevee jn heeSiee

pewmee Deepe nce osKe jns nQ~ nesmekelee nw efke

GheYeeseeDeeWkes efueS Deueie-Deueie hewkespe hueeve

neW~GoenjCe kes efueS 500. kes hewkespe ceW Deehe

Yeejle keerJesyemeeFW osKe mekeWies Deewj 1000

. kes hewkes pe ce W Yeejle kes meeLe-meeLe

Debleje&ere JesyemeeFW Yeer osKe mekeWies~

Deueie-Deueie ekeej keer JesyemeeFeW kes efueS

Deueie-Deueie mheer[ eehle nes~ mheer[ Fme yeele hej

efveYe&j nes efke Deeheves efkeme ekeej kes hewkespe Kejeros

nQ~

Fbjves hej leere ieefle eoeve kejveskes e fueSFbjves mesJee eoelee kebheefveeeb JesyemeeFeW mes Meguke

JemetueW~ Fmemesietieue SJeb hesmeyegke, efHeuehekee&pewmeer

ye[er kebheefveeebYegieleeve kejvesceWmeceLe& neWieerDeewj

leere ieefle mes KegueWieerpeyeefke veF& JesyemeeFW Oeerceer

ieefle mes KegueWieerDeewj ueesieeW keer hengbe mesotj nesleer

eueer peeSbieer~

ves efvejhes#elee kes eeemekene peelee nw efke ves efvejhes#elee kes efueS

mebIe


14/148


15/148


16/148


17/148


Yetkebhe keer leerelee c eeheves kes efueS efjkej

mkesue (Richter Scale),ceesceW cewiveerdet[ mkesue

(Moment Magnitude Scale)meefnle keF &mkesuenQ~ neueebefke ceesceW cewiveerdet[ mkesue, efjkej

mkesue mes peeoe Gvvele Deewj meerke nw~hues efJeJele&efvekeerleLee Yetkebhe

JeemleJe ceW Yet- efJe% eeve kes #es$e ce W hues

efJeJele&efvekeer (Plate Tectonics)efmeeble kee Jener

cenJe nw, pees Yeeweflekeer kes #es$e ceWmeehes#elee kes

efmeeble ke e, jmee eve Meem$e ceW [erSveS kes

jemeeeefveke Deeyeb OeeW kee Deewj KeieesueMeem$e ceW

efyeie-yeQie efmeeble kee~Yeewieesefueke meboYe& ceWSke hues efJeMeeue, ke"esj

Deewj "esme eeveeW keer heer nesleer nw~ efJeJele&ef veke

kee Debespeer heee&e Meyo skeesefveke eerke Yee


18/148


19/148


DeeS Yetkebhe kes keejCe 8600mes DeefOeke ueesieeW keer

ce=legnesegkeer nw peyeefke 19000mes DeefOeke ueesie

Ieeeue ngS n Q~

25 Deewue kes Yetkebhe ceW ngF & yeyee&oer kes IeeJe

DeYeernj snerLes efke 12ceF&, 2015keesoesyeejeOejleer keebhe G"er~ Fme yeej Yeer Yetkebhe kee keW

vesheeue ceW Lee Deewj Fme yeej YeerPekes hetJeeaDeewj

GejerYeejle leke cenmetme efkeS ieS~ vesheeue kes

meceeevegmeej, oeshenj 12 :50yepesDeeS Fme Yetkebhe

keerleerelee ceesceW cewiveerdet[ mke sue hej 7.3ope&

keerieF&~ Y etkebhe kee DeefOekeW vesheeue kes oesefpeueeW

eLee oesueKee SJeb eEmeOegheeue eewke keer meercee hej

efmLele Lee~

Dee@hejsMeve cew$eer SJeb Dee@hejsMeve

mebkeceeseve25 Deewue kees vesheeue ceW DeeS Yetkebhe keerYeer


20/148


eOeeveceb$eer keer eebme, pece&veer SJeb kevee[e ee$ee3

efMJeke heefjMe ceWDebleje&^ere jepeveerefleke

mebyebOeeW keer cenee meowJe ner cenJehetCe& jner nw~

Yeejleere jepeveefeke efJeefYevve osMeeW ceW Yeejleerejepeveerefleke mebyebOeeWkes mecevJee keer Oe gjerjns nQ~

Fve mebyebOeeWkeesieefle eoeve kejves kes ece ceWosMe

kes Meer


21/148


22/148


6. Yeejle kes egJee keee&ece SJebKesue ceb$eeuee

leLee eebme kes Kesue, egJee keee&ece, meeJe&peefveke

efMe#ee SJeb meecegoeefeke peerJeve ceb$eeuee kes

yeere meneesie kes efueS SceDeeset

7. Yeejle mejkeej kes veJeerve SJeb veJeerkejCeereTpee& ceb$eeuee (SceSveDeejF&) Deewj eebme

mejkeej kes heeefjefmLeeflekeer, mebhees


23/148


kejves kes mekeejelceke DevegYeJe Fme Je


24/148


keW keermLeehevee kejveskes meeLe-meeLe Gelej

efMe#ee keee&ece ceW Yeejle-pece&ve YeeieeroeefjeeW

kes c eeO ece mes Ye ejle De ewj pece &ve er c eW

efJeMJeefJeeeueeeWkes yeere meneesie meg{ kejves

Deewj oesveeWosMeeW kes yeere Jew%eeefveke Deeoeve-eoeve kees ye{eJee osvee~

9. Yee


25/148


Deewj ef Jeeej cebLeve kes meeLe-meeLe je^ere SJeb

Debleje&ere cegeW hej efJeeejeW kee Deeoeve-eoeve

efkeee ieee~ Fme cegueekeele kes heMeele Yeejle-

kevee[e mebege JeeJe : veee Gl meen, veS

keoce(New Vigour, New Steps)Meer


26/148


ke=ef


27/148


efJeosMe Jeeheej veerefle, 2015-204

osMe Jeeheej veerefle Ske oerIe&keeueerve veerefle

nw efpemeceW JeeefCepe SJeb Geesie ceb$eer Deeieeceerheebe

Je


28/148


29/148


30/148


31/148


keceerSJeb kecepeesj DeJemebjevee keer Jepen mes eerve,

leeFJeeve, keesefjee Deewj peeheeve Deeefo mesheersnw~

Fve osMeeW keerDehes#ee, Yeejle ceW Glheeove ueeiele

8-10eefleMele DeefOeke nw efpeme hej Oeeve efoee

pee jne nw~heecee&megefkeue Geesie ceWYeejle vesDeheveer iegCeJeee

mes JewefMJeke eeflee mLeeefhele keer nw~ cee$ee (Volume)kes efnmeeye mesheecee&efveee&le, JewefMJeke efveee&le kee 10

eefleMele (leermeje mLeeve) Deewj cetue (Value)kes

efnmeeye mes 1.4eefleMele (10Jeeb mLeeve) jne~ 14.5eefleMele eeJe=ef Jeeef


32/148


DeeefLe&ke ef Jekeeme keer ieefle kees lespe kejves kesmeeLe-meeLe osMe kes Menjer heefjMe ceW Jeeheke

yeoueeJe ueekej Menjer #es$eeWkees Deewj DeefOeke jnves

eesie yeveeveskes GsMe mes29Deewue, 2015kees

eOeeveceb$eervejW ceesoer kes vesle=lJe ceWkeWere cebef$eceb[ue

ves oesveS MenjerefceMeveeWkees cebpetjer eoeve kee r nw~

es oesveS Menjer efceMeve n Q:

(i) mcee&efmeerefceMeve (Smart City Mission)(ii) Menjer heeblejCe SJeb hegveej n sleg Deue

efceMeve (AMRUT : Atal Mission f or

Rejuv enation and Urban Transf or-

mation)

keW mejkeej eje Fve oesveS Menjer efceMeveeW

kes lenle MenjerefJekeeme hej Deieuesheebe Je


33/148


F&-eMe emeve SJeb veeieef jkeeW keer Yeeieeroejer,

veeieefjkeeW keer megj#ee, mJeemLe, efMe#ee Deeefo

hej Oeeve keWefle efkeee peeSiee~

mcee& efmeer mespeg[er keee& eespeveeDeeW kees

efJeMes


34/148


35/148


efJeOeseke kes ueeietnesves hej peneb Yeejle kees

yeebiueeosMe mes7110.02Ske[ Yetefce efceuesieer,

JeneR yeebiueeosMe kees Yeejle mes 17160.63

Ske[ Yetefce efceuesieer~

yeebiueeosMe ceW mLeeefhele 111 Yeejleere Deble:#es$eefMeefJejeW kees Deye Yeejle kees meeQhee peeSiee

leLee Yeejle kes he. yebieeue, Demece, ef$ehegje

SJebcesIeeuee ceWyemes 51yeebiueeosMeer Deble:#es$e

efMeefJejeW keesyeebiueeosMe kees meeQhee peeSiee~

en efJeOeseke Deble:#es$e efMeefJejeW keer Deouee-

yeoueereje Yeejle SJeb yeebiueeosMe kes ceOe

Ske veF &ceeveke meercee kee efveOee&jCe kejsiee~oesveeW osMeeW kes eje mebege he mes 14-17

pegueeF&, 2011keeskeer ieF& peveieCevee kes Devegmeej,

eYeeefJele #es$eeW keerpevemebKee 51549 Leer efpeveceW

Yeejleere #es$e ceW 37334yeebiueeosMeer veeieefjke Les

peyeefke 14215 Yeejleere veeieefjke yeebiueeosMeer #es$e

ceWLes~

Ssefleneefmeke he ceW Yeejle-yeebiueeosMe kes meercee

#es$e ceW efmLele es Deble: #es$e Y eejle-heeefkeml eeve

efJeYeepeve kes mecee mes ner efJeJeeefole jn s nQ~ yebeiueeosMe,

peesDeheveermJeleb$elee (1971)kes hetJe&, hetJeeaheeefkemleeve

kee efnmmee Lee, kes efvecee&Ce kes hetJe& Yeer Fve Deble:#es$eeW

kes efJeJeeo kes nue kes efueS vesn-vetve mecePeewlee,

1958mebhevve ngDee Lee~ Fmekes DeueeJee mebefJeOeeve

(9Jeeb mebMeesOeve) DeefOeefveece, 1960 Yeer heeef jle

efkeee ieee eEkeleg cegkeoceWyeepeer Deewj jepeveerefleke

keejCeeW mes Fvekee DevegmeceLe&ve veneR nes mekee~

oesveeWosMeeW kes ceOe Ske uebyeerceeveke meercee

jsKee meg efveefMele nesves hej eneb DeJewOe eJeeme,

lemkejer(ceeveJe SJeb meeceeve), iewj-keevetveer keeeeX

SJeb DeelebkeJeeo hej eefleyebOe ueiesiee~ Fmekes eje Gve je^efJenerve veeieefjkeeW kees

mebyebefOele je^ keer veeieefjkelee eehle nes peeSieer

pees Deye leke efkemeerYeer osMe kes veeieefjke veneR nQ

leLee GvnW Deve DeeOeejYe tle veeieefjke megefJeOeeSb

pewmes- heneeve he$e, efMe#ee, mJeemLe mesJeeSb, efyepeueer

Deeefo Yeer eehle nes mekeWieer~

Fmekes lenle pevemebKee keer Deouee-yeoueerveneRnesieer~ en Deble:#es$e kes ueesieeW keer Fe

hej efveYe&j kejsiee efke JesyeebiueeosMe kes #es$e ceW

jnvee eenles nQ DeLeJee Yeejle kes Deble:#es$e

ceW~

en efJeOeseke osMe kes Gej-hetJeeaDeuheefJekeefmele

jepeeW leke mejkeej keer hengbe ye{evesceWceoo

kej siee leLee Fve #es$eeW ceWefJekeemeelceke keee&

kees Yeerye{eJee eoeve kejsiee~

Yeejle keerGej-hetJe& veerefle kes Yeeie kes he ceW

en oef#eCe-hetJe& SefMeee mes mebheke& ye{eves ceW

Yeejle keer ceoo kejsiee leLee Fmemes oef#eCe

SefMeeeF& #es$e Deewj JewefMJeke mlej hej en mebosMe

peeSiee efke meercee efJeJeeo kee nue MeebeflehetJe&ke

efveheeee pee mekelee nw, Gmeer lejn, pewmes

Yeejle SJeb yeebiueeosMe ves efveheeee nw~

Yeejle kes je^heefle keer me ee$eeme Y eejle kee efJeMJemeveere efce$e Deewj j #ee leLee Tpee& kes #es$e ceWecegKe he mesmeneesieerje jne

nw~ Y eewieesefueke otjer Deewj veerefleiele efYevveleeDeeW kes yeeJepeto me kes meeLe Yeejle keer

hejbhejeiele efce$elee jner nw~ efleere efJeMJe eg keer meceeefhle kes heMeele Debleje&eremlej hej Jeehle iegyeepeerkes oewjeve SJeb Meerle eg kes oewjeve Yeeriegefvejhes#e Yeejle

kee me kes hetJe&Jeleea meesef Jeele mebIe kes meeLe Ieefve mebyebOe Lee~

meesefJeele mebIe kes efJeIeve kes heMeele mebef#ehle Deblejeue (1991-1999) kes oewjeve eeefhe Yeejle-me

mebyebOeeW ceW efMeefLeuelee kee oewj osKee ieee eEkeleg Je


36/148


37/148


veskene efke 1615F&. ceW nerYeejleere Jeeheejer

iegpejele mesme ieS Les~

DehevesmebyeesOeve ceW Yeejleere je^heefle ves meer

efJeeve efueees eueme@e hej eEnotSJeb yeew

efJeeejOeeje kes eYeeJe leLee cenelcee ieebOeerkes

efueees eueme@e kes DeeE nmeke eeflejesOe kes

efJeeej mes esefjle nesveskee GuuesKe efkeee~

Deheves mebyeesOeve ceW Yeejleere je^heefle ves Je


38/148


39/148


Deheieeefvemleeve kes Ge mlejere jepevewefleke mebhekeeX

kes ceOe Ske cenJehetCe&ke[er n w~

oesveeW osMeeW kes ceOe eqveeef cele Ge mlejere

Deeoeve-eoeve keerhejbheje Je


40/148


41/148


en eespevee jeere keewMeue efJekeeme efveiece(National Skill Development Corporation-

NSDC)kes ceeOece mes leLee veJeieef"le keewMeue

efJekeeme Deewj Geefcelee ceb$eeuee(Ministry ofSkill Development and Entrepreneurship)

eje keeee&efvJele keer peeSieer~

eOeeveceb$eer keewMeue ef Jekeeme eespevee egJeeDeeW

keeskeewMeue eefMe#eCe eoeve kejv es keer ecegKe eespevee

nwefpemekes lenle heefj


42/148


43/148


44/148


efJeOeseke 9 Deiemle, 1970keesheeefjle efkeee ieee

Lee~ leye Gelece veeeeuee (oebef[ke Deheerueere

#es$eeefOekeej kee efJemleej) ef JeOeseke, 1968 ke es

heeefjle efkeee ieee Lee~

Fmekes hetJe&14JeeR ueeske meYee ceW328 Deewj15JeeR ueeske meYee ceW 300 efvepeer efJeOeseke

meove ceW hesMe efkeS ieS Les, efpeveceW mes kesJeue

eceMe: 14 Deewj 96efJeOesekeeWhej ner yenme

keerpee mekeerLeer~

Je


45/148


46/148


47/148


48/148


etveeFs[ eEkeie[ce DeLeJee et.kes., etjesheere cegKe Yetefce kes Gej-heefMece ceWefmLele nw~ Deueebefke

cenemeeiej SJeb Gejer meeiej kes ceOe efmLele erheeW Jeeues je^ et.kes. ceW FbiueQ[,

mkee@ueQ[, Jesume SJeb Gejer DeeejueQ[ meef cceefuele nQ~ Jesume 1536 F&. ceW leLeemkee@ueQ[ 1707 F&. ceWFbiueQ[ kes meeLe mebege ngDee~ FbiueQ[, Jesume SJebmkee@ueQ[ kee s

meefcceefuele he meses efyesve kene peelee nw~ 1801 F&. ceWDeeejueQ[ kes meefcceueve

kes heMeele Fme mebege jepeveerefleke FkeeF& kee veece etveeFs[ eEkeie[ce Dee @he es efyesve Sb[ DeeejueQ[

he[e~ 1922 F&. ceW oef#eCe DeeejueQ[ kes Ske he=Leke osMe yeveveskes heMeele Fme mebege jepeveerefleke FkeeF&

kees etveeFs[ eEkeie[ce Dee@he es efyesve Sb[ vee@o&ve&DeeejueQ[ DeLeJee meb#eshe ceW etveeFs[ eEkeie[ce

ee et.kes. kene peevesueiee~

efyesve keesDeeOegefveke mebmeoere hejbhejeDeeWkee peveke ceevee peelee nw~ efyesve kee mebJewOeeefveke FeflenemeDeeOegefveke ueeskeleb$e keerefJeefYevve ef JeeejOeejeDeeWkees mecess ngS nw~ mebJewOeeefveke jepeleb$e kes yeeJepeto efyeefMe

JeJemLee ueeskeleb$e kee Glke= GoenjCe nw~

etveeFs[ eEkeie[ce ceW efmeoveere mebmeo k eer JeJemLee nw ~ mebmeo kes e fveeues meove kees neGme

Dee@he kee@cebmekene peelee nw~ 55JeeR mebmeo kes Deece egveeJe ceF &, 2010 ceW mebhevve ngS Les~ mebmeo kes

efveeuesmeove kee keee&keeue 5 Je


49/148


50/148


51/148


52/148


keghees


53/148


54/148


55/148


56/148


57/148


eer[ce neGme

eer[ce neGme Decesefjkee efmLele Ske Debleje&ere iewj-mejkeejermebie"ve nw peesogefveee Yej ceW ueeskeleb$e,

jepeveerefleke mJeleb$elee leLee ceeveJeeefOekeej mebyebOeer MeesOe Deewj Fvekees ye{eJee osveskeerJekeeuele kejlee nw~

FmekeermLeehevee 31 Deketyej, 1941kees keerieF& Leer~

Fmekee cegKeeuee JeeeEMeieve [er.meer. (mebege jepe Decesefjkee) ceW efmLele nw~

ceeke& heer. ueieesve (Mark P. Lagon)Jele&ceeve ceW Fmekes DeOe#e nQ~

vees :

GuuesKeveere nw efke eefle Je


58/148


59/148


60/148


61/148


efJeM Je kes DeeegOe efveee&leke 5ecegKe osMe Deewj Gvekes eenke

efveee &leke Debleje&^ere Mem$e efveee&leeW ecegKe eehlekelee&DeeWkee ece

osMe ceW efnmmee (%ceW) (2010-14)

2010-2014 2005-2009 eL ece efleere le=leere

1. Decesefjkee 31 29 o. keesefjee etSF & Dee@ms efueee(9%) (8%) (8%)

2.me 27 22 Yeejle ee rve Deupeer ef jee(39%) (11%) (8%)

3.eerve 5 3 heee fkeml eeve yeebiueeosMe ceebceej

(41%) (16%) (12%)

4.pece&veer 5 11 Decesefjkee FeeFue eerme

(11%) (9%) (7%)5.eebme 5 8 ceesjkekees ee rve etSF &

(18%) (14%) (8%)

Je


62/148


63/148


64/148


65/148


66/148


mebege jemebIe keerDeeefLe&ke SJeb meeceeefpeke heefj


67/148


Fme yew"ke ceW HIV/AIDSkeer jeskeLeece mes

mebyebefOele Ske DeYetlehetJe& emleeJe efveefJe&jesOe he mes

mJeerkeej efkeee ieee~

yew"ke ceWheefj


68/148


13ceF&, 2015keespeejer le=leere Deefece Devegceevekes Devegmeej, Je


69/148


Yeejle ceW ke=ef


70/148


71/148


cege keer Yete fcekee Dee wj oeefelJe

cege ecegKeleee efvecveefueefKele kes efueS Gejoeeer jn siee :(1)met#ce/ueIeg Gece efJeehees


72/148


73/148


74/148


mejkeejeryeQke DeeF&meeryeermeer(ICBC)ueieeleej

leermejs Je


75/148


eej YeejleereeW/Yeejleere cetue kes ueesieeW kees

mLeeve eehle ngDee nw~

Fm e m etee r c eW eOeeveceb$ee r vejW ceesoer,

DeeF&meerDeeF&meerDeeF& yeQke keer cegKe keee&keejer DeefOekeejer

eboe keesej, ceeFeesmee@he kes meerF&Dees melee ve[suee

Deewj iewj-m ejke eje r mebie"ve (NGO) me biele

(Sangath)Je uebove mketue Dee@he neFpeerve Sb[

^e@efhekeue cesef[efmeve ceW meWj hee@j iueesyeue ceWue

nsuLe kes men-mebmLeeheke efJeece hesue keesMeeefceue

efkeee ieee nw~

eFce heef$ekee ves ceesoerkeesueer[me& keer esCeerkes Debleie&le Meeefceue kejles ngS FvnW ogefveee kes

meyemes ye[sueeskeleb$e kee veslee yeleeee nwDeewj FvnW

Yeejle kee cegKe megOeejke(India's ref ormer-

in-Chief )keermeb%ee oernw~

ueer[me& kes Debleie&le Meeefceue keg Deve cenJehetCe&

ueesieeWceWSbpesuee cekexue (pece&veer), Jueeefoceerj hegefleve

(me), cegncceog yegnejer(veeFpeerefjee), MeerefpeveeEheie

(eerve), yejeke Deesyeecee (Decesefjkee), efkece peeWie

Gve (G. keesefjee), efnuesjer eqkeuebve (Decesefjkee)

Meeefceue nQ~

DeeF&meerDeeF&meerDeeF& yeQke keercegKe keee&keejer

DeefOekeejereboe keesej Deewj ceeFeesmee@he kes

meerF&Dees melee ve[suee kees eFce heef$ekee vesDemeeOeejCe Jeef e esCeerkes Debleie&le Meeefceue

efkeee ieee nw~

heef$ekee ves eboe keesej keesSke otjoMeeaDeewj

mecePeoej yeQkej (A Banker with Vision

and reach)yeleeee nw~

heef$ekee kes Devegmeej, eboe keesej ves Yeejle kesmeyemes ye[s efvepeer yeQke kees JewefMJeke vekeMes hej

eefleefyebefyele efkeee nw leLee Fmes Ske JewefMJeke

efkeesCe SJeb eYeeJeMeeueerDeee eoeve keer nw~

melee ve[suee kees heef$ekee ves Ske eef leJele&ve

keueekeej (The Turnaround artist)yeleeee

nwpeesceeFeesmee@he kees Ske yeej hegve: yeguebefoeeW

leke ue spee jnsnQ~

DemeeOeejCe Jeef e esCeer kes Debleie&le Meeefceue

keg De ve c enJehetCe & ueesieeW ceW keeves Jesm

(Decesefjkee), efkece keeoe&efMeeve Jesm (Decesefjkee),

esveer hevee[erme (ceuesefMeee), ueer pegve (eerve),

efce kegke (Decesefjkee), cesuees[erne@ymeve (Decesefjkee)

Meeefceue nQ~

heef$ekee ves efJeece hesue keesceeie&oMe&ke esCeer

kes Debleie&le Meeefceue efkeee n w~ heef$ekee ves FvnW keueeCekeejereese (Well-

being Warrior)keermeb%ee oernw~

ceeie&oMe&ke esCeer kes Debleie&le Me eefceue keg

Deve cenJehetCe& ueesieeW ceW efcemer keesheueQ[

(Decesefjkee), mkee@ kewueer (Decesefjkee), Scee

Jee@meve (efyesve), jerpe efJeojmhetve (Decesefjkee),

yeeeve esmkeer(Decesefjkee), Deveerlee meekeeaef]peeve

(kevee[eF&Decesefjkeer) Meeefceue nQ~

eFce heef$ekee kes keueekeej esCeerceW Meeefceue

keg c enJ ehetCe& ueesieeW ceW ye s[ue er k ethej

(Decesefjkee), efje[& eEuekeuesj (Decesefjkee),

petefueeve cetj (Decesefjkeer-efyeefMe), efemeshej

veesueve (Decesefjkee), pee@ve DeesefueJej (efyesve)

Meeefceue nQ~

eFce 100meteerceW DeeFkee@ve esCeer kes Debleie&le

suej eqmJehe (Decesefjkee), Le yee[j efievmeyeie&

(Decesefjkee), ceueeuee etmeghepeF& (heeefkemleeve), heeshe

eebefmeme (DepeXervee), Fvee ieexve (Decesefjkee) Meeefceue

nQ~ GuuesKeveere nw efke eFce heef$ekee keer100

eYeeJeMeeueerueesieeWkeer eFce 100 meteerceW Je


76/148


77/148


ceWefomebyej-Deble, 2014ceWYeejle kes efJeosMeer

$e+Ce me@ke ceW14.4efyeefueeve Decesefjkeer [e@uej

keerkeceerDeeF&~

leelhee& en nw efke eef o cetueve eYeeJe kees

Meeefceue ve efkeee peeS lees $e+Ce ceWJe=ef ceeeele,2014kes mlej keerleguevee ceWe fomebyej, 2014kes

Deble ceW29.9efyeefueeve Decesefjkeer [e@uej (15.5

efyeefueeve Decesefjkeer[e@uej 14.4efyeefueeve

Decesefjkeer [e@uej) leke jnernesleer~

cetue heefjhekeJelee kes Devegmeej efJeosMeer$e+Ce

ceeeele, 2014ceW kegue oerIee&JeefOeke $e+Ce 354.8

efyeefueeve Decesefjkeer[e@uej Lee peesefomebyej, 2014

kes Deble ceW 21.5efyeefueeve Decesefjkeer[e@uej ye{kej

(6.1eefleMeleJe=ef) 376.3efyeefueeve Decesefjkeer

[e@uej nes ieee~

efomebyej-Deble, 2014ceW kegue efJeosMeer$e+Ce ceW

oerIee&JeefOeke $e+Ce kee efnmmee ceeeele, 2014kes

79.5eefleMelekeer leguevee ceW ye{kej 81.5eefleMelenes ieee~

efomebyej-Deble, 2014 ceW Jeeef Ceefpeke GOeej

Deewj SveDeejDeeF& peceejeefMe kegue efJeosMeer$e+Ce

(oerIee&JeefOeke DeuheeJeefOeke) kee 60.8eefleMele

Lee peyeefke ceeeele, 2014ceWen 56.8eefleMele

Lee~

kegue DeuheeJeefOeke $e+Ce ceeeele, 2014kes 91.6

efyeefueeve Decesefjkeer [e@uej mes Iekej efomebyej,

2014kes Deble ceW85.6efyeefueeve Decesefjkeer [e@uej(6.7eefleMelekeerkeceer) nes ieee~

DeuheeJeefOeke efJeosMeer$e+Ce ceeeele, 2014kes

20.5eefleMelekeerleguevee ceWefomebyej, 2014

kes Deble ceW kegue efJeosMeer $e+Ce kee 18.5

eefleMele Lee~

mejkeejer Deewj iewj-mejkeejer efJeosMeer $e+Ce efome byej-Deb le, 2014ceW mejkeejer efJeosMeer

$e+C e 90.1efyee fueeve D ecesefjke er[e@uej Lee peyeefke

iewj -mejkeejer $e+Ce 371. 9efyee fueeve Decesefj keer

[e@uej Lee~

kegue efJeosMeer $e+Ce ceW mejkeejer $e+Ce kee

efnmme e ce eee le, 2014kes 18. 7ee fleMelemesye{kej efomeb yej, 2014D eble ceW 19. 5eefl eMele

nes ieee~

kegue efJeosMeer$e+Ce ceW iewj-mejkeejer $e+Ce kee

efnmmee ceeeele, 2014kes 81.3eefleMelemes

Yeejle kes efJeosMeer $e+Ce kes ecegKe me bkesleke (eefleMele ce W)

mebkesleke

ceeeele, 2014 efomeb.-Deble, 2014

Deb. meb. lJe. De.

1. mekeue IejsuetGlheeo ceW kegue efJeosMeer$e+Ce kee Devegheele 23.7 23.2

2. $e+Ce MeesOeve Devegheele (Debt Serv ice Ratio :eeuet 5.9

eeefhleeeWmes kegue $e+Ce Yegieleeve kee Devegheele)

3. $e+Ce Jenveerelee mebkesleke (efJeosMeer cege Yeb[ej 68.1 69.4

kee kegue efJeosMeer$e+Ce mes Devegheele)

4. kegue efJeosMeer $e+Ce ceW efjeeeleer $e+Ce kee eefleMele 10.4 9.2

5. DeuheeJeefOeke efJeosMeer $e+Ce kee efJeosMeer cege Yeb[ej 30.1 26.7

mesDevegheele

6. kegue $e+Ce ceW DeuheeJeefOeke efJeosMeer $e+Ce 20.5 18.5

Deb.me. : DebMele: mebMeesefOele, lJe.De. : lJeefjle Devegceeve


78/148


79/148


DeeefLe&ke veerefle keer Ssmeer MeeKee pees DeLe&Meem$e ceWcege keer hetefle& kes efveeceve, meceeeespeve leLee yeepe

oj kes mlej ceWheefjJele&ve kes eje cetue keerefmLejlee, jespeieej

leLee DeeefLe&ke mebJe=ef lespe kejves Deewj ef JeosMeer YegieleeveeW ceW

meblegueve mLeeefhele kejves kee eeeme kejleernw, Gmes ceewefkeveerefle kenles nQ~ ceewefke veerefle DeLe&JeJemLee ceW lejuelee

(Liquidity), meeKe keer GheueyOelee, efveJesMe, cetue mlej, jespeieej

leLee Glheeove kees eYeeefJele kejleer nw~ ceewefke veerefle ne ren lee kejleernw efke efjpeJe&yeQke efkeme oj hej

yeQkeeW kees kepe& osiee ee efhej efkeme oj hej Gve yeQkeeW mes hewmee Jeeheme uesiee~ Yeejleere efjpeJe& yeQke Deheves

keWere yees[& keerefmeheeefjMeeW kes DeeOeej hej ceewefke veeref le lee kejlee nw efpemeceW peeves-ceevesDeLe&Meem$eer,

Geesieheefle Deewj veerefle-efvecee&lee Meeefceue neslesnQ~ Ske cenJehetCe& eMve en nw efke ceewefke veerefle Ieesef


80/148


81/148


82/148


ueieevesceWme#ece nes, FmeefueS meesuej F bheume

heefjeespevee kes lenle meJe&eLece Ske eeLeefceke

eeseseFhe (Prototy pe)meesuej Fbheume-1kee

efvecee&Ce efkeee ieee~

eeseseFhe efJeceeve meesuej F bheume-1kee efmJemeefJeceeve hebpeerkejCe kees[ HB-SIAnw~

8pegueeF&, 2010keesmeesuej F bheume-1Ssmee

henuee meewj efJeceeve yeve ieee efpemeves ceeveJeege

jeef$e G[eve(Manned Ov ernight Flight)mebhevve

keer~

26Iebs, 10efceve SJeb19meskeb[ keerFme

G[eve kes oewjeve meesuej Fbheume-1ves 8744

ceerj keerTbeeF& eehle keer~

petve, 2012ceW meesuej Fbheume-1ves Deblece&neerheere

G[eve (Intercontinental Flight)meheueleehetJe&ke

mebhevve keerDeewj Ssmee kejves Jeeuee henuee meewj

efJeceeve yevee~

Fme Deblece&neerheere G[eve kes lenle meesuej

Fbheume-1ves efyevee efkemeerjemeeeefveke F Oeve kes

eeesie kes efmJedpejueQ[ mes

ceesjkekees leke keerotjer lee

keer~

ee seseFhe ef Jeceev e meesuej

Fbheume-1keer G[eveeW mes eehle DevegYeJeeWkeesmeesuej

Fbheume heefjeespevee kes otmejsefJeceevemeesuej Fbheume-2 (hebpeerkejCe kees[ : HB-SIB) kes ef vecee&Ce ceW

eeesie efkeee ieee~

2300efkeee. Jepeveermeesuej Fbheume-2efJeceeve

keeye&ve heeFyej kee yevee ngDee nwDeewj Fmekes

hebKeeW kee hewueeJe (Wingspan) 72ceerj

nw~

Fme efJeceeve ceW ueieern gF17000mes Deef Oekemeewj mesueW (Solar Cells)efove kes mecee

ueerefLeece yewefjeeWkees jereepe& (Recharge)

kejleernQefpememes efJeceeve jele kes mecee Yeer

G[eve YejvesceW me#ece neslee nw~

2petve, 2014keesmeesuej Fbheume-2keer henueer

G[eve eqmJedpejueQ[ ceWmebhevve ngF&Leer~

ceee&, 2015ceW meesuej Fbheume-2keerSsefleneefmeke

ee$ee eejbYe ngF& ef pemekes lenle en meewj Tpee&

eeefuele efJec eeve mebhetCe& efJeMJe kee Y eceCe kejsieeDeewj meheue jnves hej en GheueefyOe neefmeue kejves

Jeeuee henuee meewj efJeceeve yeve peeSiee~

henueer hetCe&le: meewj Tpee& eeefuele JewefMJeke

G[eve(First Round The World Solar

Flight)kes Debleie&le meesuej Fbheume-2ueieYeie

500IebsG[eve Yej kej kegue 35000efkeceer.

keerotjerlee kej siee Deewj Fmekee 5ceen uebyee

efceMeve Deiemle, 2015ceWmeceehle nesiee~

Fme JewefMJeke ee$ee nslegefceMeve efveeb$eCe keW

(Mission Control Center)ceesveekeesceW

mLeeefhele efkeee ieee nw pees Gheen kes ceeOece

mesefJeceeve kes mLeeeer mebheke& ceW nw~

Fme mebhetCe&efceMeve kes oewjeve yej^Q[ efhekee[&

leLee Deebs yeesMe&yeie&meesuej Fbheume-2keesyeejer-

yeejermes G[eSbies~

meesuej Fbheume-2kee 12

ejCeere JewefMJeke YeceCe efceMeve

9ceee&, 2015keesmebege Dejye

Deceerjele keerjepeOeeveer Deyeg OeeyeermeseejbYe ngDee~

efceMeve kes henuesejCe kes lenle efJeceeve 13Iebs, 1efceve keer G[eve kes heMeele 441

efkeceer. keerotjer lee kej cemke (Deesceeve) ceW

ueQ[ ngDee~

efceMeve kes otmejs ejCe kes lenle efJeceeve 10

ceee&, 2015kees cemke mes15Iebs, 20

efceve keer G[eve kes heMeele Denceoeyeeo

(Yeejle) ceWueQ[ ngDee~ 18ceee&, 2015kees efceMeve kes leermejsejCe

kes lenle meesuej Fbheume-2efJeceeve Denceoeyeeo

mes13Iebs, 15efceve keerG[eve kes heMeele

JeejeCemeerceW ueQ[ ngDee~


83/148


84/148


Meer


85/148


86/148


87/148


88/148


cesmeme&[ermeerSveSme eje efkeee ieee nw~Je


89/148


eefe&le JeefeDeCee Meeveyeeie 42Je


90/148


efjmeeJe kees MeerIelee mes jeskeves kes GhekejCe kee

DeeefJe


91/148


92/148


93/148


Deve eefe&le Jeefe peesefle emeeo jepeKeesJee1petve, 2015mes

DeCeeeue eosMe kes jepeheeue kee heoYeejenCe ef keee~

ce=C eeue oe eewOej er eefme DeLe&Meem$ eer;ceF&, 2015ceW efveO eve~

Jeer.


94/148


95/148


eefe&le mLeueefleJeveblehegjce keWere efJe%eeve Deewj eeweesefiekeer leLee he=LJeer

efJe%eeve ceb$eer[e@. n


96/148


en meewj Tpee& mebeb$e cegbyeF& keer Deeefole

cesef[mesume kebheveer(meve heecee& eghe) eje efveefce&le

efkeee ieee~

35kejes[ hees keerueeiele mes efveefce&le Fme

meewj Tpee& mebeb$e keer efJeegle Glh eeove #ecelee

4.2cesieeJee@ nw~

en efmebieue Sefkememe ^weEkeie F &m Jesm efu

skeveesuee@peer DeeOeeefjle meewj Tpee&mebeb$e nw~

esvveF&esvveF& Yeejle kee meJee&ef Oeke Jeenve IevelJe

Jeeuee Menj yeve ieee nw~meJee&efOeke Jeenve IevelJe kes meboYe& ceW esvveF &kes

yeeo eceMe: hegCes, cegbyeF&, nwojeyeeo, keesuekeelee

SJeb je^ere jepeOeeveer #es$e efouueerkee mLeeve nw~

esvveF& kee Jeenve IevelJe 2093nw peyeefke hegCes

kee 1260,cegbyeF& kee 1014,nwojeyeeo kee 723,

keesuekeelee kee 355leLee efouueerkee 245 nw~

efouueer ceW7.3efceefueeve Jeenve nQ peyeefke esvveF &

ceW3.7efceefueeve, nwojeyeeo ceW3.38efceefueeve,

cegbyeF&ceW2efceefueeve, hegCesceW2.26efceefueeve SJeb

keesuekeelee ceW0.5efceefueeve Jeenve nQ~

vesueeWie IeeervesueeWie Ieeer(Nelong Valley )peesefke Je


97/148


efueyejueQ[ kee kegue #es$ehe ue cee$e 7 Jei e&

efkeceer.nw Deewj en Deye Jesefkeve efmeer leLee

ceesvewkees kes yeeo leermeje meyemesese osMe nw~

LeeCes efmeeesue ceW Deeeesefpele DeLe& Dee@Jej kewefheue

eeflemheOee&ceW Yeejleere mLeue LeeCeskees vesMeveue

DeLe& Dee@Jej kewefheue-2015Ieesef


98/148


99/148


jesceve kewLeesefueke Oece&ieg Lee@ceme nueerkekees eoeve

efkeee ieee Lee~

heb. nefjoe Mecee& hegjmkeej 15ceF&, 2015keesGhejeheefle neefceo Debmeejer

ves eerceleerDevegjeOee emeeokees heb.nefjoe Mecee&

hegjmkeej eoeve ef keee~

eerceleer DevegjeOee emeeo vetpe-24ewveue keer

Sef[j-Fve-eerhe nQ~

Sefueme DeeFueQ[ ces[ue Dee@he Dee@vej-2015

19ceF&, 2015kees Decesefjkee ceWSefueme DeeFueQ[ces[ue Dee@he Dee@vej-2015,meew (100)JeefeeeWkees

eoeve efkeee ieee~

Fve 100JeefeeeW ceW6 Yeejleere cetue kes

Decesefjkeer SJeb Ske Yeejleere cetue kee efyeefMe veeieefjke

Meeefceue nw~

hegjmkeej efJepeslee 6 Yeejleere cetue kes Decesefjkeer

veeieefj ke nQ-ceerje ieebOeer, jepeoerhe kes. Oeeceer,

ee[ heer. iesnveer, jengue Sc e. efpeboue, Sme. ceesvee

efmevne Deewj kes.Jeer. kegceej~

hegjmkeej efJepeslee Yeejleere cetue kes efyeefMe

veeieefjkeyewjesvesme meboerhe Jecee& nQ~

OeeleJe nwefke en hegjmkeej vesMeveue SLeefveke

keesSefueefMeve Dee@he Dee@ie&veeFpesMebme (NECO)ejeeoeve efkeee peelee nw~

Svekeesj DeJee@[& 12ceF&, 2015kees

Yeejleere cetue kes efyeefMe

uesKeke veerue cegKepeea kees

Gvekeer eefme hegmleke oueeFJme Dee@he Deome&kes efueS efyesve kes eefleefle

meeefnefleke mecceeve Svekeesj DeJee@[& mesmecceeefvele

efkeee ieee~

Fme hegjmkeej kes lenle veerue cegKepeea kees 10

npeej heeGb[ keer jeefMe eoeve keerieF&~

Je


100/148


eer[ce Dee@he SkemeesMeve kejspe

DeJee@[&-20155ceF&, 2015kees eebme keer meehleeefnke Jebie

heef$ekee Meeueea Syoes(Charlie Hebdo)keeseer[ceDee@he SkemeesMeve kej spe DeJee@[&-2015eoeve efkeee

ieee~

Meeueea Syoes heef$ekee kees en hegjmkeej hesve

Decesefjkeve meWj eje Deef YeJeefe keer mJeleb$elee

keeseeslmeenve osveskes efueS eoeve efkeee ieee~

iegefueceex kesvees Jeu[& esme eer[ce

hegjmkeej-2015 3ceF&, 2015keescepesve ojefJeMe(Mazen

Darwish)kees etvesmkees/iegefueceex

kesvees Jeu[& esme eer[ce eeFpe-

2015mesmecceeefvele efkeee ieee~

ueeefJeee keer jepeOeeveer jeriee (Riga) ce W

Deeeesefpele Jeu[& esme eer[ce [ s (3ceF&) meceejesn

kes oewjeve GvnW en hegjmkeej eoeve efkeee ieee~

cepesve ojefJeMe meerefjee kes Ske eefme he$ekeej

Je ceeveJeeefOekeej keee&kelee& nQ~

oeoe meensye heeukes efheuce heeGb[sMeve

hegjmkeej 21 Deewue, 2015keescegbyeF& ceWoeoe meensye

heeukes efheuce heeGb[sMeve hegjmkeejeW kee ef JelejCe

efkeee ieee~

efJeefYevve hegjmkeejeW kes efJelejCe kes Debleie&le

efheuce DeefYevesleeMeenKe Keevekees efheuce nwhheer

vetF&ej ceWDeefYevee nsleg meJe&es DeefYeveslee

kee hegjmkeej eoeve efkeee ieee~efheuce [s{ FefMkeee ceWmcejCeere eoMe&ve

nslegngcee kegjwMeerkees heeukes efheuce heeGb[sMeve

hegjmkeej eoeve efkeee ieee~

Yeejleere mebieerle kes #es$e ceW Glke= eesieoeve

nslegiepeue Gmleeohebkepe GOeemekees heeukes megj

mecee hegjmkeej mesmecceeefvele efkeee ieee~

kegceejv e Demeve efJeMJe k eefJelee

hegjmkeej hesefjme efveJeeefmele meerefjeeF&-uesyeveeveer, Dejyeer

keefJeS[esefveme(Adonis)kee Je


101/148


uee@efjeme efJeMJe Kesue hegjmkeej-

2015

Kesue kee De e@mkej kens

peeves Jeeues uee@efj eme efJeMJeKesue hegjmkeejeW kee efJelejCe

15 Deewue, 2015keesMebIeeF&

ceW efkeee ieee~

Je


102/148


keerGlke= eEnoer/jepemLeeveer ke=efle kes efueS efoee

peelee nw~

nsJesmeer ces[ue DeJee@[&-2015 12 Deewue, 2015kees ees. megmeeblee ueeefn[er

keesn sJesmeer ces[ue DeJee[&-2015

eoeve efkeee ieee~

en hegjmkeej GvnW Yeejer

Deeeve esefjle j sef[eesDeeFmeeseshe

kes Glheeove, ^smej hewkes lekeveerke, keveJe&j

ue#e Deewj eerve kescesm^erhej Gvekes Glke= eesieoeve

kes efueS eoeve efkeee ieee~Jesmeene hejceeCeg Y eeweflekeer mebmLeeve, keesuekeelee

kes jmeeeve efJe%eeve efJeYeeie ceW keee&jle nQ~

GuuesKeveere nw efke Gvekes meeLe ees. kesMe

Jeer. keer keesYeer Fme hegjmkeej kes efueS egvee ieee

nw~

Jesmeb. je. Decesefjkee kes efcemeewjer efJeMJeefJeeeuee

kes jsef[eesuee@efpekeue efjmee& keW ceW keee&jle

nQ~

OeeleJe nw efke Fme hegjmkeej kee veecekejCe

Je


103/148


jeêre yeewefke mebheoe hegjmkeej-2015

24 Deewue, 2015kees j#ee DevegmebOeeve SJeb

efJekeeme mebie"ve (Defence R esearch &

Dev elopment Organisation-DRDO)keeshesW

kes Ge Me esOe SJeb efJeke eme

mebie"ve keer esCeer ceW eef leefle

jeêre yeewefke mebheoe hegjmkeej-

2015eoeve efkeee ieee~

GuuesKeveere nwefke DeeF&DeeF&er yeecyes, mewcemebie,

Deej Sb[ [er Fbmeret, Deeefole efyejuee efjsue,ueeme&ve Sb[ tyeesleLee skemeeFue keceserkees Yeer

efJeefYevve esefCeeeWceWjeêre yeewefke mebheoe hegjmkeej

eoeve efkeee ieee~

hegefuelpej hegjmkeej, 2015 20 Deewue, 2015keesvetee@ke& efmLele keesuebefyeee

efJeMJeefJeeeuee ves he$ekeeefjlee, he$e, veeke Deewjmebieerle kes #es$e ceW efJeefYevve esefCeeeWkes efueS eefleefle

hegefuelpej hegjmkeejeWkeer Iees


104/148


105/148


106/148


107/148


efvece&ee eespevee 1ceF&,2015keesDeesef[Mee

mejkeej ves200 kejes[ hees

kes yepe Jeeueer efvece&ee

(Niramaya)eespev ee kee

MegYeejbYe efkeee~

Fme eespevee kes ceeOece mes 570ekeej keer

oJeeSbmejkeejer DemheleeueeWceW ceghele GheueyOe kejeF&

peeSbieer~

Fme eespevee kee eyebOeve Deesef[Mee ms cesef[keue

kee@heexjsMeve (OSMC)kejsiee~SmeSceSme - DeeOe eefjle c eewmece

esleeJeveer eCeeueer 30 Deewue, 2015kees he=LJeer eCeeueer efJe%eeve

mebie"veYeejleere ceewmece efJe%eeve

efJeYeeie (F&SmeSmeDees-DeeF&Sce[er)

eje Ske SmeSceSme DeeOeeefjleesleeJeveer eCeeueer keer MegDeele

keer ieF&~

Fme eCeeueer kee GsMe Deece pevelee ceW ceewmece

SJeb Deeheoe mebyebOeer (eeJeele, iebYeerj ceewmeceer letheeve,

Yeejer Je


108/148


109/148


Dee@hejsMeve/DeefYeeeve

Deeheoe jenle DeYeeme

24-28ceF&, 2015kes ceOe Deeefmeeeve #es$eerecebe (ARF)kes Deeheoe jenle DeYeeme(Direx-

15)kee hesveebie, ceuesefMeee ceW Deeeespeve ngDee~

Fme DeYeeme ceW eerve, ceuesefMeee, LeeFueQ[

Deewj Yeejle menYeeieerjn s~

Yeejle keer Deesj

mes mJeosMe efveefce&le

Deheleere ieMleer

heesle DeeF&SveSme

mejet (INS Saryu)vesFme DeYeeme ceWYeeie

efueee~

en DeYeeme (Direx)kee le=leere mebmkejCe

Lee~ eLece efheueerheeRme ceW(2009) Deewj otmeje

Fb[esvesefMeee (2011)ceW mebhevve ngDee Lee~efmecyeskeme-15 Yeejle SJeb efmebieehegj keer veewmesveeDeeWkee mebege

egeYeeme efmecyeskeme-1523ceF& mes26ceF&,

2015leke oef#eCeereEno cenemeeiej leLee oef#eCeer

eerve meeiej ceW Deeeesefpele efkeee ieee~

JeCe 23 Deewue mes 2ceF&, 2015kes ceOe ieesJee ceW

Yeejle-eebme kes mebege veewmewefveke DeYeeme JeCe

kee Deeeespeve efkeee ieee~

OeeleJe nwefke Yeejle-eebme kes mebege veewmewefveke

DeYeeme kee

en 14Je e b

mebmkejCe nw~

O e el e J e

nw efke eebme keer veewmesvee keer Deesj mes FmeceW

efJeceeveJeenke heesle eeume& o ieeue, oes efJeOJebmeke

heesle MesJesefueej hee@ue Deewj peerve [sefJeSves, Deehetefle&

Qkej cetme Deewj Ske meceger ieMleerheesle Deueebefke-2vesY eeie efueee~

Yeejle keerDeesj mes JeCeDeYeeme ceW efJeceeve

Jeenke heesle DeeF&SveSme efJeje, efJeOJebmeke heesle

cegbyeF&, meruLe efeies lejkeMe, efveoxefMele efcemeeFue

efeies ieesceleer, Deehetefle& Qkej oerheke, heve[gyyeer

Mebkegue Deewj keg heem Dewke ee@he Meeefceue

ngS~

leer e megj#ee DeYeeme Leerje

Jeere 28-29 Deewue, 2015kees leere megj#ee nsleg

Yeejle kes heefMeceerle hej Leerje Jeere DeYeeme

kee Deeeespeve efkeee ieee~en DeYeeme cegKele: kesjue, ue#eerhe, efceveerkee@e

erhe Deewj ceens kes leeW keer Iegmehewef"eeW mes j#ee

nslegDeeeesefpele efkeee ieee Lee~

efJeJeske efeeoMeea peebe oue 17 Deewue, 2015keesYeejleere meJeexe veeeeuee

vesefJeJeske efeeoMeeakeesFbef[eve eerefceej ueerie kes

"WmebmkejCe ceWngS Ieeseueskeerpeebe kej jns

oue kee DeOe#e efveege efkeee~

en efveCe&e veeecetefle& er.Sme. "ekegj SJebSheSceDeeF& keueerheguuee keer DeOe#elee ceW ieef "le

megeerce kees& keeryeWe eje efueee ieee~

Fme heo kes efueS Jes31ceee&, 2015kees

mesJeeefveJe=e ngS yeer.yeer. efceee kee mLeeve ueWies~

Deeeesie/meefceefle


110/148


hejceeCeg Tpee&hej "Jeeb je^ere

meccesueve 15ceF&, 2015keeshejceeCeg Tpee&hej "JeW

je^ere meccesueve kee Deeeespeve veF& efouueer ceW

efkeee ieee~

Fme meccesueve keer efJe


111/148


112/148


efJeefOe/veee yeeueece (eefleyebOe Deewj efveeceve)

efyeue-2012 13ceF&, 2015keeseOeevece b$eerkeerDeOe#elee ceW

ngF & keWere cebef$eceb[ue keer yew"ke ceW yeeueece (eefleyebOe

Deewj efveeceve) efJeOeseke-2012ceW mejkeejermebMeesOeveeW

keesMeeefceue kejves keercebpetjereoeve keer ieF&~

GuuesKeveere nw efke yeeueece (eefleyebOe Deewj

efveeceve) efJeOeseke-2012kes eje yeeueece (eefleyebOe

Deewj efveeceve) DeefOeefveece-1986ceWmebMeesOeve kee

eeJeOeeve nw~

efkeMeesj veee (osKeYeeue Deewjmebj#ee) efJeOeseke-2014

7ceF&, 2015keesueeskemeYee ves e fkeMeesj veee

(osKeYeeue Deewj mebj#ee) efJeOeseke, 2014 heeefjle

kej efoee~

en efJeOeseke efkeMeesj veee (osKeYeeue Deewj

mebj#ee) DeefOeefveece, 2000kee mLeeve uesiee~ Fme efJeOeseke ceWosKeYeeue Deewj mebj#eCe keer

pejle Jeeues yeeeW mes mebyebefOele keevetve kees Deewj

cepeyetle yeveeves kee eeJeOeeve nw~ Fme efJeOeseke kes lenle peIeve DehejeOe kejves

Jeeues 16-18Je


113/148


114/148


115/148


peW[j FMetpe Fv e Jeej SJ eb mesefvesMeve

eeseecme : uesmebme ee@ce Fbef[eeS[ve S. ee@efveve,

eoerhe kes. cesnlee, Debpeue ekeeMe

keuekeee : o me@ceea ef[kes[dme leefvekee

mejkeej, mesKej yeboesheeOeee

i eeb O eer e v e v e e@v e Jee eu e W m^ i eu e Sb[

Deveeefyeefueer Fve meeGLe Fbef[ee : o 1924 -25Jekeesce meleeen Sb[ o cewkesefvepce Dee@he eWpe

cewjerSefuepeeyesLe eEkeie

Jeej heerme Sb[ Jeej : kevee@efvbie o iueesyeue

Jeej eeFeqmeme yeee esuesveer

vees eer ueshe : o heeteme& Dee@he Fbef[eve

kecetefvepce efJepee emeeo

kewefheue kee@vekeJesm : neG o Deehe Fbesef[yeue

efJeke^er nwpe efjef[heeFb[ Fbef[eve FueskeMevebme

meyee vekeJeer

Fbef[eepe eesLe efjmepeXme : meskeesjue FMetpe

Sb[ ieJeveXme efjmke esjce jepet,

Sce. meerleejece cetefle&, megyyeween eEmeieuee

Jeej Fve o keeEceie ef[kes[dme : hee@efuemeerSb[ ieJeveXme FMetpe Fve Fbef[eekeecelee emeeo

o jeFpe D ee@h e Fm u eee fc eke ms :

DeeF&SmeDeeF&Sme Sb[ o vetmegvveerefjJeesuetMeve

hewefke keekeyeve&

heefme&mWme Dee@he hee@JeeaFve Fbef[ee

vebefoveer ieghlet

je^ heg


116/148


#es$e kes leerve yeQkeeW hej ceewefke pegcee&vee (eleske

yeQke 1.5kejes[ hees) ueieeee~

esyeQke nQ-yeQke Dee@he ceneje, osvee yeQke Deewj

DeesefjSbue yeQke Dee@he kee@ceme&~

G.e. ceWveF&lenmeerueeWkee ie"ve 28 Deewue, 2015keesG.e. jepe cebef$eheefj


117/148


sefvemeBMW Deesheve, 2015 25 Deewue, 2015mes 3ceF&, 2015kes ceOe

cetefveKe, pece&veer ceWmebhevve heg


118/148


heg


119/148


120/148


Deeerkee er-20kehe Deeerke er ceneerhe ceW efekes kes Ke sue kees

ye{eJee osves leLee egJee eef leYeeDeeW kees ef Jekeefmele

kejves kes GsMe mesefekes oef#eCe Deeerkee(CSA)

vesSke veS tvee&ceW keer Iees


121/148


DeeJejCe he= hej FbiueQ[ kes efekesjceesFve Deueer

kees mLeeve efoee nw~

iele Je


122/148


19 Deewue, 2015keesKesuesieS heeFveue ceW

Dee@m^sefueeeves vetpeerueQ[ kees 3-2 mes hejeefpele

kej eefleeesefielee kee efKeleeye peerle efueee~

Yeejleere ceefnuee erce vespeeheeve kees 3-2mes

hejeefpele kej tvee&ceW ceW7Jeeb mLeeve eehle efkeee~tvee&ceW ceW vetpeerueQ[ keercesjer DeesefueefJeee ves

Jeefeiele he mes meJee&efOeke 6ieesue efkeS~

meerefveej vesMeveue ceefnuee ne@keer

eQefheeveefMehe (ef[Jeerpeve A) 3ceF&, 2015kees mewheF &, Gej eosMe ceW

me bhev ve heeb eJe eRne @ke er F be f[ ee

meerefveej vesMeveue

ce efnu ee n e@ ke e r

eQefheeveefMehe (ef[Jeerpeve-A) kee efKeleeyejsueJesmheesdme&

eceesMeve yees[& (RSPB)ves ne@keerPeejKeb[ kees12-

2meshejeefpele kej peerle efueee~

ne@keer hebpeeye ves ceOe eosMe ne@keer Dekeeoceerkees2-0mes hejeef pele kej leermeje mLeeve (keebme

heoke) eehle efkeee~

meerefveej vesMeveue heg


123/148


Melejbpece efnuee ef JeMJe er ce Mel ejbpe

eQefheeveefMehe, 2015 ceefnuee efKeueeef[eeW keerefJeMJe erce Melejbpe

eQefheeveefMeheeerve kes eWie[t(Chengdu)Menj ceW

18mes 29 Deewue, 2015kes ceOe mebhevve ngF &~

peeefpe&eeves Debeflece oewj ceW eerve kees hejeefpele

kejlesngS Meer


124/148


125/148


126/148


ieesuHe

efJeMJe mvetkej eQefheeveefMehe,2015

yeses[ (Betf red)eje eeeesefpele efJeMJemvetkej eQefheeveefMehe (World Snooker Cham-

pionship) 18 Deewue mes 4ceF&,

2015kes ceOe Mesheeru[ (F biueQ[)

ceWmebhevve n gF&~FbiueQ[ kesmgJe& eEJeienwceves

efyeefuee[dme&/mvetkej/mkeJewMe

Deiemlee ceemme& tvee&ceWheerpeerS tj, 2015keer eej ecegKe eefleeesefieleeDeeW

ceWmeseLece Deiemlee ceemme&tvee&ceW 12 Deewue,

2015keespee@efpe&ee ceWmebhevve n gDee~

tvee&ceW kee efKeleeye Decesefjkee kes egJee ieesuhej

pee@[&ve mheerLe(Jordan Spieth)vespeerle efueee~en mheerLe kes ieesuhe ke@efjej kee henuee ceemme&

efKeleeye nw~

Mesue egmeve DeesheveheerpeerS tj, 2015keer efveeefcele opee& eehle

ieesuhe eefleeesefielee Mesue egmeve Deesheve 5 Deewue,

2015keesskemeeme ceW mebhevve ngF &~eefleeesefielee kee efKeleeye Decesefjkeer

ieesuhej pe s.yee r. ne s cme (J.B.

Holmes) vespeerle efueee~

Jeeuesjes skemeeme Deesheve 29ceee&, 2015kees skemeeme ceW mebhevve~

Fme ieesuhe eefleeesefielee kee efKeleeye Decesefjkee

kesefpeceer Jeekej ves peerle efueee~

WGCkew[erueske cewe hueseQefheeveefMehe

PGAtj, 2015keer eej efJeMJe ieesuheeefleeesefieleeDeeW(WGC)ceW mes leermejer WGC-kew[erueske ce we hueseQefheeveefMehe 3ceF&, 2015kees

kewefueheesefve&ee ceW mebhevve ngF &~

eefleeesefielee kee efKeleeye Gejer DeeejueQ[ kes

jesjercewkeuee@jee ves peerle efueee~

o hueseme& eQefheeveefMehe

heerpeerS tj, 2015keereefleeesefieleeo hueseme&eQefheeveefMehe 10ceF&, 2015keesmebhevve ngF &~

eefleeesefielee kee efKeleeye Decesefjkee kes efjkeerheeGuejves peerle efueee~

mhewefveMe eQ[ efekemehee@cet&uee Jeve me$e 2015keer heebeJeeR jsme 10

ceF&, 2015kees mhesve ceWmebhevve ngF &~

eefleeesefielee kee efKeleeye ceefme&[erpe erce kes

pece&ve eeueke efvekees je@meyeie&ves peerle efueee~

yenjerve eQ[ efekeme

me$e 2015keer eewLeerjsme 19 Deewue, 2015

kees mebhevve n gF&~

ceefme&[erpe yeWpe kes efyeefMe eeueke uese fJeme

nwefceuve ves en jsme peerle ueer~

Heece&tuee Jeve

nceJeleveMee@ve ceheeakees heeFveue ceW 18-15meshejeefpele kej eQefheeveefMehe kee efKeleeye peerle efueee~ heeFveue cewe kes jshejer DeesefueefJeej ceeeaueLes pees en GheueefyOe eehle kejves Jeeues eLece

yesefupeeve nQ~ eQ efheeveefMehe kee Deeeespev e efJeMJe hes MesJej

efyeefuee[dme& Deewj mvetkej mebie"ve (WPBSA)ejee f k e e e peel e e


127/148


SLeuesefkeme

syeue sefvemeefJeMJe syeue sefveme eQefheeveefMehe

efJeMJe syeue sefveme eQefheeveefMehe kee 53JeebmebmkejCe eerve kes megPeesT ceW26 Deewue mes 3ceF&,

2015kes ceOe mebhevve nDee~

eQefheeveefMehe kes cegKe heefjCeece Fme ekeej

jns

heg


128/148


12JeeRje^ere egJee SLeuesefkeme

eQefheeveefMehe 16mes 18Deewue, 2015kes ceOe 12JeeR je^ere

egJee SLeuesefkeme eQefheeveefMehe yeecyeesefuece (ieesJee)ceWmebhevve n gF&~

kesjue keererce vesDeesJejDee@ue efKeleeye peerlee~

ue[keeW ceW DeeMeer


129/148


ceefnuee Jeie&kee efKeleeye kesvee keerkewjesueerve

jesefekes veece jne efpevneWves2Iebs 24efceve

55meskeb[ ceWcewjeLeve hetjerkeer~

hesefjme cewjeLeve, 2015 MveeF[j Fuesefkeke (Schneider Electric)

eje eeeesefpele hesefjme cewjeLeve (eebme) 12 Deewue,

2015kees mebhevve ngF &~

heg


130/148


eefe&le Kesue Jeefe SJebmLeue

2.ewve efmebn(50ceerj jeFheue eesve, heg


131/148


[gbiee yeepeerue hegyee@ue mebIe vesJe


132/148


133/148


Gej eosMe ueeske me sJee Deeee sie eje Deeeese fpele hee r.meer.Sme. hejer#ee,

2013ceW7Je WmLeeve hej eeefvele

Jeso ekeeMe efcee mes mee#eelkeej-Jeelee&me.Ie.e.-

G.e. ueeske mesJee Deeeesie eje Deeeesefpele

hee r.meer.Sme. hej er#ee, 2013ce W (e f[her

keueskej) Meeveoej meheuelee (7Jeeb mLeeve)

hej mece-meeceefeke Ievee ee heefjJeej keer

Deesj mes neefo&ke yeOeeF&~

Jeso ekeeMe peer, yengle-yengle, OeveJeeo~

me.Ie.e.-Deehe Deheveer meHeuelee kee ese efkemes

osvee eenWies?Jeso ekeeMeceQ Deheveer meheuelee kee ese Deheves

mJe. hejoeoe meeefuekejece efcee peer, oeoe-

oeoer, Deheves ceelee-efhelee, YeF &ee-YeeYeer, yegDee,

ess YeeFeeW jepet, yeyeuet, [erSce, eser

yenveeWleLee DehevesmeYeer efjMlesoejeW, MegYeeEelekeeW

SJeb Deheves meYeer efce$eeWkees oslee ntb~me.Ie.e.- eejbefYeke hejer#ee keerleweejerkewmes keer?

Jeso ekeeMeeej b efYeke hejer#ee kes efueS c eQv es

SvemeerF&Deejer, etefveke Fueen eyeeo censMe

yeve&Jeeue, eefleeesefielee ohe&Ce kes DeLe&JeJemLee

leLee jepe JeJemLee kes Deefleefjeebke kee

DeOeeve efkeee leLee meermew kes heshej kesefueS Ievee ee eje ekeeefMele meeceeer Yeer

efJeMes


134/148


Jeefe heefjeeveece --Jeso eke eMe efceeheo --ef[herkeueskej (7JeeRjQke )efhelee ke e veece -- eerGoejepe efceeeceelee ke e veece -- eerceleermeg


135/148


136/148


efkemeerefkemce keerueerkespe kees jeskeves kes efueSmeYeerieesoeceeWkes keece-keepe keesmeceeye he mes

Dee@veueeFve kejves kes Jeemles Dee@veueeFv e ef[heesefmemce yeveeves keer henue keer ieF& nw~

Deketyej, 2014leke Yeb[ejCe #ecelee ye{ekej120.67ueeKe ceeref^ke ve kej oerieF&~

200ueeKe ceeref^ke ve #ecelee meeJe&peefvekeefvepeerY eeieeroejer kes Debleie&le cebpetj keer ieF&~

eerveer efceueeW eje efkemeeveeW kees ievves keeryekeeee jkece kee Yegieleeve mejkeej kes efueS eEelee

kee ye[e efJe


137/148


Je


138/148


139/148


140/148


Deieues 5Je


141/148


DeefKeue Yeejleere meeceeve GheYeesee cetue metekeebke(efceefele) kes hJeeFb t hJeeFb DeeOeej hej Jeeef


142/148


veeiej efJeceeveve ceb$eeueeveeieefjke Geve ce b$eeuee eje nJeeF&mebheke&

ceW megOeej Deewj nJeeF&eeef$eeeW kees yesnlej mesJeeSb

GheueyOe kejeveskes efueS efJeceeveve #es$e kees ye{eJee

osveskes GsMe mesJe


143/148


leke ueeYe hengbeevee nw leLee LPGkee jepemJe

efjmeeJe jeskevee nw~

henue kee ue#e 15.3kejes[ iewme GheYeeseeDeeW

kees ueeYeeefvJele kejvee nw~

Dehem^erce #es$e-GlKeveve Deewj Glheeove ceb$eeuee eje 6800kejes[ heeskeerueeiele

keer Y eejleere leueere yesefmeve kes 1.6efceefueeve

Jeie&efkeueesceerj #es$e kes cetueebkeve keer heefjeespevee

kees Devegceesefole efkeee ieee~

ceb$eeuee eje osMe ceW Glheeefole eeke=efleke

iewme kes cetue efveOee&jCe kee hee@cet&uee GheYeeseeDeeW

kes efnle leLee efveJesMekeeW keer DeeMeeDeeW kes Deveghe

mebMeesefOele efkeee ieee~ iewme keer veF& keercele mes

Ge je@euer, ueeYe Deewj kejeW kes keejCe mejkeej

kees 3800 kejes[ hees kee Deefleef je Jeeef


144/148


Je


145/148


Thej G" mekes~ eefo heJe&le eeefuele nJee keer

efoMee ceW meceeblej nesles nQ, lees nJee ef yeveekeeJe kes Deeies efvekeue peeleer nw~

2. meeiej mesotjereefo heJe&le, meeiej le kes

meceeblej leLee kejerye nesles nQ, lees DeeoMe&efmLeefle ceeveerpeeleer nw~

3. heJe&le keerTbeeF&eefo heJe&le, meeiej le kesheeme nw, lees kece TbeeF& Yeer Je


146/148


Ghees


147/148


Q. 8 Deewue, 2015kees iewj-ueeYekeejer mebie"ve

meesM eue ees esm e Fc hejs efJe eje peej er

meeceeefpeke eieef le met eke eb ke (Soci al

Progress Index), 2015ceWYeejle keewve-mes

mLeeve hej nw?A. 101JeWmLeeve hej~

Q. 13 Deewue, 2015kees efJeMJe yeQke eje peejer

Deebke[eW efJeMJe yeQke kes eJeemeve SJeb efJekeeme

meb#eshe (World Bank's Migration and

Dev elopment Brief )kes Devegmeej, efJeosMeeW

ceWjn jnsveeieefjkeeW eje Deheves cetue osMe ceW

YespesieS Yegieleeve (Remittance)kes ceeceuesceWJe


148/148

Q. 12 Deewue, 2015keesn sJesmeerces[ue DeJee@[&-

2015 efkemeseoeve efkeee ieee n w?

A. [e@. megmeeblee ueeefn[er Deewj ees. kesMe Jeer.

keer kees~

Q. 24 Deewue, 2015kees 73Jeebhebef[le oerveeveeLecebiesMekej DeJee@[&-2015efkemeseoeve efkeee ieee?

A. Deefveue kehetj kees~

Q. 28 Deewue, 2015kees SefMeee #es$e kes efueS

Je

current affairs may pdf

Documents