Documents constitutionnels de laBelgique, du Luxembourg et des

Pays-Bas / Constitutionele Documentenvan Belgi, Luxemburg en Nederland /

Verfassungsdokumente Belgiens,Luxemburgs und der Niederland /

Constitutional Documents of Belgium,Luxembourg and the Netherlands

17891848

Texte prsents par / Geredigeerd door /Herausgegeben von / Edited by

Fred StevensPhilippe Poirier

Peter A.J. van den Berg

K. G. Saur

Constitutions of the World

from the late 18th Century

to the Middle of the 19th Century

Verfassungen der Welt

vom spten 18. Jahrhundert

bis Mitte des 19. Jahrhunderts

KGSaur 2008

Verfassungen der Welt

vom spten 18. Jahrhundert

bis Mitte des 19. Jahrhunderts

Quellen zur Herausbildungdes modernen Konstitutionalismus

Herausgegeben vonHorst Dippel

Europa: Band 7

Constitutions of the World

from the late 18th Century

to the Middle of the 19th Century

Sources on the Rise of Modern Constitutionalism

Editor in ChiefHorst Dippel

Europe: Volume 7

KGSaur 2008

Constitutional Documents

of Belgium, Luxembourg and the Netherlands

17891848

Edited byFred Stevens

Philippe PoirierPeter A.J. van den Berg

Documents constitutionnels

de la Belgique, du Luxembourg et des Pays-Bas

17891848

Constitutionele Documenten

van Belgi, Luxemburg en Nederland

17891848

Verfassungsdokumente

Belgiens, Luxemburgs und der Niederlande

17891848

Textes prsents par / Geredigeerd door / Herausgegeben vonFred Stevens

Philippe PoirierPeter A.J. van den Berg

Bibliographic information published by the Deutsche Nationalibliothek

The Deutsche Nationalibliothek lists this publication in the Deutsche Nationalbibliografie; detailed bibliographic data

are available in the internet at http://dnb.d-nb.de .

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek

Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikationin der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten

sind im Internet ber http://dnb.d-nb.de abrufbar.

U

Printed on acid-free paper / Gedruckt auf alterungsbestndigem Papier

2008 by K . G. Saur Verlag, MnchenEin Imprint der Walter de Gruyter GmbH & Co. KG

Printed in Germany

All Rights Strictly Reserved / Alle Rechte vorbehalten.Technical Partner / Technischer Partner: Mathias Wndisch, Leipzig

Printed and Bound / Druck und Bindung: S trauss GmbH, Mrlenbach

ISBN 978-3-598-35683-4

Contents ContenuInhoudsopgave Inhalt

Foreword . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Acknowledgments . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Avant-propos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Remerciements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Dankbetuiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Danksagung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1Documents constitutionnels de la Belgique 17891831

Constitutionele Documenten van Belgi 17891831Constitutional Documents of Belgium 17891831

Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Trait dunion des tats Belgiques (1790) /

Tractaat van vereniging van de Verenigde Nederlandse Staten (1790) . . . . . . . 39Projet de constitution pour la Belgique par la Commission de Constitution (1830) . . 53Contre-projet de Constitution (1830) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Constitution de la Belgique (1831) / Staetswet van Belgi (1831) . . . . . . . . . . . 71

Constitution du Duch Souverain de Bouillon (1792) . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Dclaration des Droits de lHomme et du Citoyen pour le Franchimont (1789) . . . . 127

2Documents constitutionnels du Luxembourg 18411848

Verfassungsdokumente Luxemburgs 18411848Constitutional Documents of Luxembourg 18411848

Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Constitution du Luxembourg (1841) / Verfassung von Luxemburg (1841) . . . . . . . 141Constitution du Luxembourg (1848) / Verfassung von Luxemburg (1848) . . . . . . . 153

5

CONTENTS

3Constitutionele Documenten van Nederland 17951848

Constitutional Documents of the Netherlands 17951848

Inleiding van de redacteur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Declaratie van de Rechten van de Mens en Burger van Holland (1795) . . . . . . . . 189Reglement voor de Nationale Vergadering van Nederland (1795) . . . . . . . . . . . 193Plan van Constitutie voor het Volk van Nederland (1796) . . . . . . . . . . . . . . . 209Ontwerp van Constitutie voor het Bataafsche Volk (1797) . . . . . . . . . . . . . . . 281Projet de Constitution pour la Rpublique Batave (1797) . . . . . . . . . . . . . . . 381Staatsregeling des Bataafschen Volks (1798) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417Staatsregeling des Bataafschen Volks (1801) /

Constitution pour le peuple Batave (1801) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471Staatsregeling des Bataafschen Volks (1805) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501Grondwet van Nederland (1806) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511Constitutie voor het Koninkrijk Holland (1806) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519Grondwet voor de Vereenigde Nederlanden (1814) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden (1815) /

Loi Fondamentale du Royaume des Pays-Bas (1815) . . . . . . . . . . . . . . . . 545Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden (1840) . . . . . . . . . . . . . . . . 595Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden (1848) . . . . . . . . . . . . . . . . 619

Nederlands trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643Index francais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653Deutscher Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663English Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673

6

Government without a constitution,is power without a right.

Thomas Paine, Rights of Man, II, 1792

Foreword

Today, constitutions are taken for grantedas fundamental documents, the sine qua nonof any legitimate political order. Whetherthis attitude is based on faith in self-evidenttruths or mere complacency, it tends tomake questions about traditions, shared val-ues, and historic evolution seem mute. Ac-tually, they are most pertinent, and a closerinspection reveals that our heritage, for theestablishment of which many have riskedtheir lives, is far from being commonly ac-cepted and securely enshrined, whether in(new) states that have only recently adoptedconstitutionalism, or in what may be styledthe founding states of modern constitution-alism. In fact, this has never been the case,whatever governments may have said abouthow secure liberty would be under their au-thority.

The long history of modern constitution-alism, from its beginnings in the Ameri-can and French revolutions at the end ofthe eighteenth century until today, differsfrom one country to the next, always de-pending on how formidable the oppositionto its maxims and the rejection of its basicprinciples have been and may continue tobe. Over all, however, it has been a singularsuccess story. No other political principlehas become so universally accepted withinthe last two centuries as modern constitu-tionalism. But in spite of this resoundingachievement, the history of modern consti-tutionalism is still unwritten to be moreprecise, it is, purely and simply, unknown.

A major reason for this deplorable stateof affairs is the widespread ignorance ofthe sources. At the beginning of the twenty-first century, constitutions appear to be lessreadily consulted than in the nineteenth andearly twentieth centuries, for a number ofreasons. One of them is that, except for asmall number of documents, which tend tobe constantly reprinted, the texts are noteasily available. Even the persistent scholarfaces difficulties when trying to gain accessto most of them, be it in their original formor in a reliable modern edition.

This series has set itself the task of re-dressing this problem by publishing all con-stitutions and declarations of rights, includ-ing official but failed projects of this na-ture, that were drafted between 1776, thebirth year of modern constitutionalism, andthe end of 1849, a date marking at leastfor many European countries the endof the revolutionary biennium that repre-sents a watershed in the evolution of mod-ern constitutionalism. With only two ex-ceptions, Hawaii and Liberia, these con-stitutions were written in Europe and theAmericas. They will be published countryby country, in authentic editions in theiroriginal official language, or languages, asthe case may be. In addition to the print edi-tion, The Rise of Modern Constitutionalism,17761849, will also be available in an on-line digital edition at http://www.modern-constitutions.de. This site provides freeaccess to digitized facsimiles of the orig-

7

FOREWORD

inal documents and manuscripts which mayserve as a valuable complement to the crit-ical editions (access to the online editionsoffering all the advantages of electronicdatabases requires a license). Additionally,securing a broad international reception of

these hundreds of documents written insome twenty different languages will neces-sitate complementing these editions withcorresponding volumes of English transla-tions in the near future.

Horst Dippel

8

Acknowledgments

I am most grateful to the three contrib-utors, who provided their consummateexpertise on the constitutional histories ofBelgium, Luxemburg and the Netherlandsin editing the documents of this volume:Prof. Fred Stevens of the Catholic Univer-sity of Leuven; Dr. Philippe Poirier of theUniversity of Luxembourg; and Prof. PeterA. J. van den Berg of the University ofGroningen.

Like constitutional government, an ed-itorial project only comes into being bythe people who enact and embody it inits diverse branches. I would like to ex-press my thanks to the citizens of thisproject, who have devoted much of theirtime to getting the details of modern consti-tutionalism right: Dr. Thomas Clark, NicoleBurkhardt, Cornelis Kater, Miriam Leitnerand Matthias Schneider dwelt on mattersof editing, indexing, project management,document processing and communicationswith contributors. The nitty-gritty particu-lars of processing a bewildering array ofconstitutional documents were tackled byFlorian Albert, Valrie Courtas, StefanieGille, Juliane Gttich, Christian Mahnke,

Leona Malorny, Marc Martin, Andrea Pristl,Ulrike Reinecke, Jacqueline Wendel, KatjaWerkmeister, Silvia Wershofen, while An-gelika Ferrante and Ingeburg Radde pro-vided secretarial skills.

I am grateful for once again being ableto cooperate with the K. G. Saur Verlag,whose considerable experience with large-scale publishing ventures has greatly bene-fited this project. I would especially like toacknowledge the contribution of publishingmanager Clara Waldrich and her staff: Dr.Wolfgang von Collas, Christina Hofmann,Manfred Link, Dr. Christiane Raabe, allbased in Munich, and Mathias Wndisch,in Leipzig.

Generous funding by the DeutscheForschungsgemeinschaft (German Re-search Foundation) made this edition pos-sible in the first place. My sincere thanksgo to the DFG, and in particular to MichaelSchuster, for enthusiastically supporting aproject of this scope in times when the hu-manities are generally experiencing severefinancial constraints.

Horst Dippel

9

Le gouvernement sans constitution,est un pouvoir sans droit.

Thomas Paine, Rights of Man, II, 1792

Avant-propos

Aujourdhui, les constitutions sont consi-dres comme des documents fondamen-taux, comme des conditions sine qua nonde lgitimit de tout ordre politique. Quecette attitude soit fonde sur une convictionde vrits videntes ou dautosatisfaction,elle a comme consquence que lon semblerester sourd aux diverses questions concer-nant les traditions, les valeurs communeset lvolution historique. De nos jours, cesquestions sont nanmoins plus que jamaispertinentes. Lorsquon examine de prs cethritage, pour lequel tant dhommes ontrisqu leur vie, on observe quil nest pasvident quil est adopt et conserv en toutescurit, que ce soit dans les (nouveaux)tats, qui ont adopt depuis peu le constitu-tionalisme, ou dans ceux que lon pourraitnommer les pres fondateurs du constitu-tionalisme moderne. En ralit, cela na ja-mais t le cas, quoi que les gouvernementspuissent avoir soutenu sur le degr de ga-rantie de la libert sous leur autorit.

La longue histoire du constitutionalismemoderne, depuis ses dbuts avec les rvo-lutions amricaine et franaise la fin dudix-huitime sicle jusqu nos jours, dif-fre dun pays lautre. Elle dpend dansune large mesure de la rsistance sesmaximes et du rejet de ses principes fon-damentaux dans le pass. Rsistance, quipeut encore exister aujourdhui. Finalementcependant, le constitutionalisme a t unehistoire singulire couronne de succs. Au-cun autre principe politique na t aussiuniversellement accept dans les deux der-

niers sicles que le constitutionalisme mo-derne. Mais, malgr cette russite incontes-table, lhistoire du constitutionalisme mo-derne reste non crite ou pour tre plusprcis, elle est purement et simplement m-connue.

Une des raisons principales de cette si-tuation dplorable est lignorance quasi ab-solue des sources. Au dbut du vingt-et-unime sicle, pour plusieurs raisons, lesconstitutions semblent tre bien moins cou-ramment consultes quau dix-neuvime ouau dbut du vingtime sicle. Une de ces rai-sons est, si lon fait une exception pour unnombre rduit de documents qui semblenttre constamment reproduits, que les textesne sont pas facilement accessibles. Mmele chercheur assidu rencontre des difficultslorsquil essaie de se procurer la plupart deces documents, que ce soit en version origi-nale ou en dition moderne digne de foi.

Le but de cette srie est de remdier cette difficult en publiant toutes lesconstitutions et dclarations des droits, ycompris les projets officiels qui nont pasabouti, rdiges entre 1776, anne de lanaissance du constitutionalisme moderne,et la fin de 1849, une date qui marque du moins pour la plupart des pays euro-pens le terme dune priode rvolution-naire de deux ans reprsentant un tournantdans lvolution du constitutionalisme mo-derne. A deux exceptions prs, Hawa et leLiberia, toutes ces constitutions ont t rdi-ges en Europe et en Amrique. Les consti-tutions seront publies dans leur langue ori-

11

AVANT-PROPOS

ginale officielle, ou plusieurs langues, sitel est le cas. Outre son dition papier, TheRise of Modern Constitutionalism, 17761849, sera galement disponible en ligne surhttp://www.modern-constitutions.de. Cesite offre un accs libre aux fac-simils di-gitaliss des documents et manuscrits origi-naux qui peuvent tre des complments va-lables aux ditions critiques (laccs directaux ditions en ligne offrant tous les avan-

tages des bases de donnes lectroniquesexige que lon dispose dune licence). Ausurplus, pour rendre accessibles ces cen-taines de documents crits en plus de vingtlangues diffrentes, il simpose dajouterdans un proche avenir, des volumes offrantles traductions correspondantes en anglaisde ces ditions.

Horst Dippel

12

Remerciements

Je remercie les trois collaborateurs, quiont fait profiter dans ldition des docu-ments de ce volume de leur connaissanceapprofondi de lhistoire constitutionnellede la Belgique, du Luxembourg et des Pays-Bas : Prof. Fred Stevens de la KatholiekeUniversiteit Leuven ; Dr. Philippe Poirier delUniversit du Luxembourg et Prof. PeterA. J. van den Berg de lUniversity of Gro-ningen.

Comme un gouvernement constitution-nel, un projet ddition ne peut tre men bien que par ceux qui ltablissent et luidonnent forme dans les diffrents aspects.Je tiens remercier particulirement lescitoyens de ce projet, qui ont consacrune grande partie de leurs temps affinerles dtails du constitutionalisme moderne :Dr. Thomas Clark, Nicole Burkhardt, Cor-nelis Kater, Miriam Leitner et MatthiasSchneider se sont occups des divers pro-blmes ddition, dindexation, de gestiondu projet, de traitement de la documenta-tion et des communications avec les col-laborateurs. Florian Albert, Valrie Cour-tas, Stefanie Gille, Juliane Gttich, Chris-tian Mahnke, Leona Malorny, Marc Mar-

tin, Andrea Pristl, Ulrike Reinecke, Jacque-line Wendel, Katja Werkmeister ont su r-soudre les particularits du traitement dunesrie de documents constitutionnels, alorsquAngelika Ferrante et Ingeburg Raddeont assurs les tches de secrtariat.

Je suis galement une fois de plusreconnaissant envers K. G. Saur Verlag,dont lexprience considrable dditions grande chelle a favoris ce projet. Enparticulier, je veux exprimer ma gratitudeenvers la responsable de publication ClaraWaldich et son quipe : Dr. Wolfgang vonCollas, Christina Hofmann, Manfred Link,Dr. Christiane Raabe Mnich et MathiasWndisch Leipzig.

En premier lieu, le support gnreux dela Deutsche Forschungsgemeinschaft (Fon-dation allemande de recherche) a rendu pos-sible la ralisation de cette dition. Je remer-cie sincrement la DFG, et en particulierMichael Schuster, pour leur soutien enthou-siaste ce projet dans un environnement oles sciences humaines sont gnralementconfrontes de svres restrictions finan-cires.

Horst Dippel

13

Government without a constitution,is power without a right.

Thomas Paine, Rights of Man, II, 1792

Voorwoord

Tegenwoordig is het vanzelfsprekenddat constituties fundamentele documentenzijn, de sine qua non voor iedere legitiemepolitieke orde. Of deze houding nu voort-vloeit uit een geloof in vaststaande waar-heden, dan wel uit louter gemakzucht, hetgevolg ervan is dat vragen over de tradi-ties, de gemeenschappelijke waarden ende historische ontwikkeling niet wordengesteld. Toch zijn deze vragen zeer rele-vant, en nader onderzoek brengt ook aanhet licht dat ons (constitutionele) erfgoed,voor de totstandkoming waarvan velen hunleven in de waagschaal hebben gesteld, he-lemaal niet zo algemeen geaccepteerd isen veilig is gesteld. Dit geldt ongeacht ofhet nu gaat om nieuwe staten die eerstrecentelijk het constitutionalisme hebbenomhelsd, dan wel om staten waarvan ge-zegd kan worden dat ze aan de basis vanhet moderne constitutionalisme hebben ge-staan. In feite is dit nooit anders geweest,hoezeer regeringen ook hebben benadruktdat de vrijheid onder hun gezag veilig wasgesteld.

De lange geschiedenis van modern con-stitutionalisme, vanaf haar aanvang tijdensde Amerikaanse en Franse Revoluties aanhet eind van de achttiende eeuw tot aande huidige tijd, verschilt van land tot land.Dit verschil is altijd afhankelijk van hoesterk het verzet tegen de grondregels en deafwijzing van de principes van het moder-ne constitutionalisme zijn geweest en nogzijn. Maar over het algemeen kan wel vaneen succesverhaal worden gesproken. In de

laatste twee eeuwen is geen ander politiekprincipe zo algemeen geaccepteerd geraaktals modern constitutionalisme. Ondanks ditklinkende succes is de geschiedenis ervannog steeds niet beschreven, sterker nog, zijis simpelweg onbekend.

Een belangrijke oorzaak van deze betreu-renswaardige stand van zaken is gelegenin de wijdverbreide onbekendheid met hetbronnenmateriaal. Aan het begin van deeenentwintigste eeuw lijken constituties ommeerdere redenen minder gemakkelijk teworden geraadpleegd dan in de negentiendeen vroege twintigste eeuw. En van dezeredenen is dat de teksten, afgezien van eenbeperkt aantal documenten dat voortdurendwordt herdrukt, niet voldoende beschikbaarzijn. Zelfs de volhardende onderzoeker dieer de hand op probeert te leggen, hetzij inde originele vorm, hetzij in de vorm van eenbetrouwbare moderne uitgave, ondervindtproblemen.

Deze reeks heeft tot doel dit probleemaan te pakken door de uitgave van alle con-stituties en verklaringen van fundamente-le rechten die zijn opgesteld tussen 1776en het eind van 1849, inclusief de officileprojecten die uiteindelijk de eindstreep niethebben gehaald. Het jaar 1776 is gekozen,omdat het als het geboortejaar van modernconstitutionalisme kan gelden, terwijl 1849een datum is die althans voor de meeste Eu-ropese landen het einde markeert van tweerevolutionaire jaren die een waterscheidingvormden in de ontwikkeling van het moder-ne constitutionalisme.

15

VOORWOORD

Alle hierin opgenomen constituties zijnopgesteld in Europa of op het Amerikaan-se continent, op twee uitzonderingen na, teweten Hawa en Liberia. Zij zullen per landin de authentieke editie en in de origineletaal, dan wel indien van toepassing ta-len, worden uitgegeven. Naast de gedrukteuitgave zal The Rise of Modern Constitutio-nalism, 17761849 ook beschikbaar wor-den gesteld in een online digitale versieop http://www.modern-constitutions.de.Deze webpagina verschaft vrije toegang totde gedigitaliseerde facsimiles van de oor-spronkelijke documenten en handschriften,

die kunnen fungeren als een waardevolleaanvulling op de becommentarieerde uit-gave (voor toegang tot de online uitgavendie gebruik mogelijk maakt van alle bijbe-horende elektronische databases is een li-centie nodig). Om er zeker van te zijn datdeze honderden documenten, geschreven inongeveer twintig verschillende talen, kun-nen rekenen op een brede internationale ver-spreiding, zal het noodzakelijk zijn om inde nabije toekomst vertalingen van deze do-cumenten in het Engels te verzorgen.

Horst Dippel

16

Dankbetuiging

Ik ben erkentelijkheid verschuldigd aande drie redacteuren die hun deskundigheidbetreffende de constitutionele geschiede-nis van Belgi, Luxemburg en Nederlandhebben ingezet om de uitgave van de docu-menten die in dit deel zijn opgenomen teverzorgen: prof. Fred Stevens van de Ka-tholieke Universiteit Leuven, dr. PhilippePoirier van de Universiteit van Luxemburgen dr. Peter A.J. van den Berg van de Rijks-universiteit Groningen.

Een project als het onderhavige komt,net als een constitutioneel staatsbestuur, al-leen tot stand door de inbreng van mensendie de diverse onderdelen ervan uitvoerenen belichamen. Ik wil daarom de burgersvan dit project bedanken, die veel van huntijd hebben besteed aan het ordenen enverifiren van de details van modern con-stitutionalisme: dr. Thomas Clark, NicoleBurkhardt, Cornelis Kater, Miriam Leitneren Matthias Schneider hebben zich bekom-merd om het redigeren, het indexeren, hetbeheren van het project, het bewerken vande documenten en het onderhouden van decontacten met de redacteuren. De bijzon-dere problemen die het uitgeven van eenduizelingwekkende reeks constitutioneledocumenten met zich brengt, zijn aange-pakt door Florian Albert, Valrie Courtas,Stefanie Gille, Juliane Gttich, Christian

Mahnke, Leona Malorny, Marc Martin,Andrea Pristl, Ulrike Reinecke, Jacqueli-ne Wendel, Katja Werkmeister en SilviaWershofen. De secretarile ondersteuningwas in de handen van Angelika Ferrante enIngeburg Radde.

Ik ben dankbaar opnieuw te hebben kun-nen samenwerken met K. G. Saur Verlag,waar een aanzienlijke ervaring met groot-schalige projecten aanwezig is, hetgeenzeer bevorderlijk is geweest voor het on-derhavige project. Ik wil in het bijzonderwijzen op de bijdrage van de publishingmanager Clara Waldrich en haar medewer-kers: dr. Wolfgang von Collas, ChristinaHofmann, Manfred Link en dr. ChristianeRaabe, allen werkend vanuit Mnchen, als-mede Mathias Wndisch uit Leipzig.

Zonder de genereuze financiering doorde Deutsche Forschungsgemeinschaft(Duitse organisatie voor wetenschappe-lijk onderzoek) zou de onderhavige uitgaveniet mogelijk zijn geweest. Een speciaalwoord van dank is daarom op zijn plaatsvoor de DFG, en in het bijzonder voor Mi-chael Schuster, die een project van dezeomvang enthousiast heeft gesteund in eentijd waarin de humaniora over het algemeenslechts over beperkte financile middelenkunnen beschikken.

Horst Dippel

17

Regierung ohne Verfassung,ist wie Macht ohne Recht.

Thomas Paine, Die Rechte des Menschen, II, 1792

Vorwort

Heutzutage werden Verfassungen wieselbstverstndlich als grundlegende Doku-mente angesehen, als die conditio sine quanon jeder legitimen politischen Ordnung.Ob nun diese Einstellung auf dem Vertrau-en in offensichtliche Grundstze oder aufbloer Selbstzufriedenheit basiert, sie fhrtdazu, dass Fragen nach Traditionen, ge-meinsamen Werten und nach historischerEntwicklung zu verstummen scheinen. Tat-schlich aber sind diese Fragen in hohemMae angemessen, und eine genauere Be-trachtung lsst erkennen, dass angeboreneFreiheiten und Rechte, fr deren Anerken-nung viele ihr Leben riskiert haben, weitdavon entfernt sind, allgemein akzeptiertund fest verankert zu sein. Dies trifft so-wohl auf jene (neuen) Staaten zu, die erstkrzlich die Prinzipien des Konstitutiona-lismus angenommen haben, als auch aufsolche, die man als die Grnderstaaten desmodernen Konstitutionalismus bezeichnenknnte. In der Tat war diese feste Veranke-rung niemals der Fall, unabhngig von dem,was Regierungen ber die Sicherung derFreiheit unter ihrer Verantwortung gesagthaben.

Die lange Geschichte des modernen Kon-stitutionalismus, von seinen Anfngen inden amerikanischen und franzsischen Re-volutionen am Ende des achtzehnten Jahr-hunderts bis heute, ist von einem Land zumanderen verschieden, stets abhngig davon,wie stark der Widerstand gegen seine Maxi-me und die Ablehnung seiner grundlegen-den Prinzipien gewesen sind und es auch

heute noch sein mgen. Insgesamt betrach-tet aber ist sie eine einzigartige Erfolgsge-schichte. Kein anderes politisches Prinzipist in den vergangenen zwei Jahrhundertenso universell angenommen und akzeptiertworden wie der moderne Konstitutionalis-mus. Aber trotz dieses beispiellosen Erfol-ges ist die Geschichte des modernen Konsti-tutionalismus noch immer ungeschrieben genauer gesagt ist sie schlicht und einfachunbekannt.

Einer der Hauptgrnde fr diesen bekla-genswerten Zustand ist die weit verbreiteteUnkenntnis seiner Quellen. Am Beginn deseinundzwanzigsten Jahrhunderts scheint es,dass Verfassungen weitaus weniger konsul-tiert werden als im neunzehnten oder imfrhen zwanzigsten Jahrhundert, und dasaus einer Reihe von Grnden. Einer dieserGrnde ist die Tatsache, dass, abgesehenvon einer kleinen Zahl von Dokumenten,die bestndig nachgedruckt werden, dieseTexte nicht ohne weiteres zugnglich sind.Selbst der insistierende Forscher trifft aufgroe Schwierigkeiten bei dem Versuch,Zugang zu den meisten dieser Dokumentezu bekommen, sei es in ihrer ursprnglichenFassung oder gar als verlssliche moderneEdition.

Die vorliegende Reihe hat es sich zurAufgabe gemacht, dieses Desiderat zu be-heben, indem in ihr alle Verfassungen undMenschenrechtserklrungen, einschlielichaller offiziellen aber fehlgeschlagenen Pro-jekte verffentlicht werden. Der Zeitraum,den diese Reihe umfasst, beginnt mit dem

19

VORWORT

Jahr 1776, dem Geburtsjahr des moder-nen Konstitutionalismus, und endet 1849,das zumindest fr viele europische Staa-ten das Ende jener revolutionren Auf-wallung von 1848/49 markierte, die freinen der folgenreichsten Wendepunkte inder Entwicklung des modernen Konstitu-tionalismus steht. Bis auf zwei Ausnah-men, Hawaii und Liberia, wurden alle dieseVerfassungen in Europa und in den Ame-rikas geschrieben. Sie werden hier Landfr Land verffentlicht, in authentischenEditionen in ihrer ursprnglichen offiziel-len Sprache oder Sprachen, je nach histo-rischer Vorlage. Zustzlich zu dieser ge-druckten Edition werden die Ergebnissedes Forschungsprojekts The Rise of Mo-dern Constitutionalism / Die Anfnge desmodernen Konstitutionalismus, 17761849

ebenfalls als digitale Online-Ausgabe unterhttp://www.modern-constitutions.de zu-gnglich sein. Diese Webseite bietet einenkostenfreien Zugang zu den digitalisiertenFaksimiles der Originaldokumente und Ori-ginalmanuskripte, die eine wertvolle Ergn-zung zu den kritischen Editionen darstellen(fr den Zugang zu den Online-Editionen,mit all den Vorteilen eines elektronischenDatenbank- und Informationssystems, ist ei-ne Lizenz erforderlich). Damit diese vielenhundert Dokumente in mehr als zwanzigunterschiedlichen Sprachen darber hinauseine breitere internationale Aufnahme erhal-ten, ist eine Erweiterung der vorliegendenEditionen durch entsprechende bersetzun-gen ins Englische in naher Zukunft geplant.

Horst Dippel

20

Danksagung

Fr die Verwirklichung dieses Bandesbin ich den drei beitragenden Wissenschaft-lern, die ihre herausragende Sachkenntnisder Verfassungsgeschichte Belgiens, Lu-xemburgs und der Niederlande bei der Be-arbeitung der Editionen dieses Bandes zurVerfgung gestellt haben, zu tiefstem Dankverpflichtet: Prof. Fred Stevens von der Ka-tholischen Universitt Leuven; Dr. PhilippePoirier von der Universitt Luxemburg undProfessor Peter A. J. van den Berg von derUniversitt Groningen.

Wie eine konstitutionelle Regierungauch, entsteht ein solches herausgeberi-sches Projekt erst durch jene Menschen, dieseine verschiedenen Zweige und Abteilun-gen ausfllen und verkrpern. Ich mchtemeinen Dank an die Brger dieses Pro-jektes zum Ausdruck bringen, die einenGroteil ihrer Zeit der richtigen Umsetzungder vielen Details des modernen Konstitu-tionalismus gewidmet haben: Dr. ThomasClark, Nicole Burkhardt, Cornelis Kater,Miriam Leitner und Matthias Schneider ar-beiteten mit Nachdruck an redaktionellenFragen, an der Indexierung, am Projekt-management, an der Dokumentbearbeitungund in der Kommunikation mit den beitra-genden Wissenschaftlern. Die vielen grund-legenden und unverzichtbaren Einzelheiten,die es bei der Bearbeitung einer Unzahl von

Verfassungsdokumenten zu beachten gilt,wurden von Florian Albert, Valrie Cour-tas, Stefanie Gille, Juliane Gttich, Chris-tian Mahnke, Leona Malorny, Marc Mar-tin, Andrea Pristl Ulrike Reinecke, Jacque-line Wendel, Katja Werkmeister und SilviaWershofen in Angriff genommen, whrendAngelika Ferrante und Ingeburg Radde dieSekretariatsarbeit beisteuerte.

Fr die erneute Zusammenarbeit mitdem K. G. Saur Verlag, dessen erheblicheErfahrung in verlegerischen Groprojek-ten diesem Projekt in vielerlei Art zugutekommt, bin ich ebenso dankbar, darunterinsbesondere Clara Waldrich als Verlagslei-terin sowie Ihren Mitarbeitern Dr. Wolfgangvon Collas, Christina Hofmann, ManfredLink, Dr. Christiane Raabe, alle in Mn-chen, und Mathias Wndisch in Leipzig.

Die grozgige Frderung der Deut-schen Forschungsgemeinschaft hat diesenBand berhaupt erst mglich gemacht.Mein tiefster Dank geht daher an die DFG,und im besonderen an Michael Schuster, frdie enthusiastische Untersttzung eines Pro-jekts dieser Grenordnung und in Zeiten,in denen die Geisteswissenschaften fr ge-whnlich eher mit erheblichen finanziellenEinschrnkungen leben mssen.

Horst Dippel

21

1

Documents constitutionnels de la BelgiqueConstitutionele Documenten van BelgiConstitutional Documents of Belgium

17891831

Textes prsents par / Geredigeerd door / Edited byFred Stevens

Contenu Inhoudsopgave Contents

1Documents constitutionnels de la Belgique 17891831

Constitutionele Documenten van Belgi 17891831Constitutional Documents of Belgium 17891831

Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Trait dunion des tats Belgiques (1790) /

Tractaat van vereniging van de Verenigde Nederlandse Staten (1790) . . . . . . . 39Projet de constitution pour la Belgique par la Commission de Constitution (1830) . . 53Contre-projet de Constitution (1830) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Constitution de la Belgique (1831) / Staetswet van Belgi (1831) . . . . . . . . . . . 71

Constitution du Duch Souverain de Bouillon (1792) . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Dclaration des Droits de lHomme et du Citoyen pour le Franchimont (1789) . . . . 127

25

Introduction

Le territoire qui forme aprs la rvolu-tion de 1830 le nouveau royaume de la Bel-gique, est incorpor la France en octobre1795. Le 9 vendmiaire an IV (1er octobre1795), la Convention vote la runion desPays-Bas autrichiens et des pays de Ligeet de Stavelot-Malmdy la Rpublique.Le 4 brumaire an IV (26 aot 1795), le du-ch de Bouillon est galement annex. Fai-sant partie intgrante de la Rpublique, puisde lEmpire, les diverses constitutions fran-aises y sont introduites.1

Aprs les vnements de 18141815, lesPuissances Allies prvoient que la Bel-gique sera remise toute perptuit laHollande et que cette runion devra treintime et complte de faon que les deuxpays ne forment quun seul et mme tat,rgi par la Constitution dj tablie en Hol-lande, et qui sera modifie dun communaccord. La constitution est accepte parles notables belges, le 18 aot 1815, selonlarithmtique hollandaise.2 La Grondwetvan het Koninkrijk der Nederlanden. Loifondamentale pour le royaume des Pays-Bas a t publie comme supplment au n29 du Journal Officiel.3

En septembre 1830, les Pays-Bas mri-dionaux se rvoltent contre Guillaume Ier.Aprs la dfaite de larme hollandaise,le gouvernement provisoire dclare, le 4octobre 1830, lindpendance de la Bel-gique. Un dcret du 10 octobre 1830 orga-nise llection dune constituante (CongrsNational Volksraad). La constitution estadopte le 7 fvrier 1831.

La Rvolution ligeoise et leCongrs de Polleur

La Principaut de Lige est un tat duSaint Empire romain germanique, qui oc-

cupe un territoire denviron 5.700 km.Le 18 aot 1789, aprs plusieurs an-nes d'opposition au prince-vque Hoens-broech, clate la Rvolution ligeoise. Dansle marquisat de Franchimont, qui fait partieintgrante de la Principaut, la Rgence deTheux dcide, le 9 aot 1789, de convoquerles autres communauts pour rsoudre leursgriefs communs. Le 26 aot, le congrscommence ses activits Polleur. Le 10 sep-tembre, L.-F. Dethier propose au congrs, lexemple de la France, ladoption dunedclaration des droits de lhomme et du ci-toyen. Lors de la sance du 16 septembrecette dclaration est adopte par le congrs.En janvier 1791, les troupes autrichiennesreconquirent le marquisat de Franchimont.

Le texte de la dclaration est ditdaprs le texte publi dans le Journaldes sances du Congrs du Marquisatde Franchimont, tenu au village de Pol-leur.4 Ce Journal est luvre du secrtairedu congrs, Jean-Guillaume Brixhe (Spa,1758-Lige, 1807), jurisconsulte et hommepolitique. Lorthographe, la ponctuation etlemploi des majuscules ont t maintenus.Loriginal des procs-verbaux des sancesna pas pu tre retrouv. Brixhe publie parla suite, en lan IV, dune manire plus com-plte, les procs-verbaux des sances duCongrs de Polleur.5

Le Trait dunion destats Belgiques

Le 24 octobre 1789, H.Ch. van der Noot,agent plnipotentiaire du peuple braban-on publie, Hoogstraten, son Manifestedu peuple brabanon. Le mme jour, lar-me des patriotes du gnral vanderMersch franchit la frontire nerlandaise.

27

BELGIQUE

Elle obtient sa premire victoire lors de laBataille de Turnhout, le 27 octobre. Peu peu, les Pays-Bas autrichiens tombentaux mains des patriotes. Le 1516 d-cembre 1789, Malines dclare lempereurdchu de la souverainet ; le 21 dcembre,le Hainaut ; le 23 dcembre, Namur ; le 26dcembre, Tournai et le Tournaisis ; le 1er

janvier 1790, la Gueldre ; le 4 janvier, laFlandre ; le 1er mars, la West-Flandre ; le 9mars, le Limbourg Outre-Meuse. En outre,le 31 dcembre 1789, les trois tats repr-sentant le peuple du duch de Brabant sat-tribuent la souverainet de ce duch. Le 11janvier 1790, un Trait dunion est signentre le Brabant, la Gueldres, les Flandres,la West-Flandre, lHainaut, Namur, Tour-nai, le Tournaisis et Malines. La ratificationpar les tats de ces provinces, le 20 jan-vier 1790, est lorigine dune nouvelleconfdration, les tats belgiques unis.La Convention de Reichenbach (1790) si-gnifie la fin de ce nouvel tat.

Cette dition du trait dunion reprendle texte franais du placard Trait dunionet tablissement du Congrs souverain destats belgiques unis, publi Bruxelles en1790 par P.J. Haes. Lorthographe, la ponc-tuation et lemploi des majuscules ont tmaintenus. La version originale du Traitna pas pu tre retrouve. Il a t galementdit par L.P. Gachard et par P. Verhae-gen.6 La version nerlandaise reprend letexte imprim envoy, le 25 juin 1790, parle Congrs aux tats souverains de Gueldre.Le texte nerlandais est adopt au style lo-cal et publi, par ordre des tats du 1er

juillet 1790, le 12 juillet Zwalmen.

Le duch souverain de Bouillon

Jusquen 1795, le duch de Bouillon estune minuscule principaut indpendante etsouveraine sous le rgne des la Tour dAu-vergne. Sous linfluence des vnements

Paris, un dcret du 24 fvrier 1790 y intro-duit dimportantes rformes. A linitiativede Franois Pirson, qui rside Paris pen-dant le mois de juillet 1790, des reprsen-tants des communauts se rassemblent Pa-liseul, le 7 mars 1790. Un comit, reprsen-tant les quatre districts du duch, est consti-tu. Le 19 avril, les dputs se runissent Bouillon et dcident dlaborer une consti-tution. La constituante va siger jusquennovembre 1792. La constitution est adoptele 23 mars 1792. Le texte est prcd dunedclaration des droits de lhomme, adoptpar lassemble, le 19 fvrier 1791.

Le texte est dit daprs le manuscrit ori-ginal, sign et scell par Godefroy-Charles-Henri de la Tour, duc de Bouillon, princede Turenne.7 Ce manuscrit a t collationnavec le texte enregistr la Cour Souve-raine de Bouillon, le 1er mai 1792.8 Lor-thographe, la ponctuation et lemploi desmajuscules du manuscrit de Bouillon ontt maintenus. Il convient de souligner lemanque duniformit dans le manuscrit. Ilfaut en outre mentionner que le manuscritde Bouillon fait usage du ij, contraire-ment au manuscrit dArlon, qui emploie ley. Ldition par M. L. Polain, Recueil desordonnances du Duch de Bouillon. 12401795, Bruxelles : Fr. Gobaerts, 1868, 323341 est sujet caution.

Le royaume de la Belgique

Lunion des libraux et des catholiquesdans les Pays-Bas mridionaux aboutit enseptembre 1830 en une rvolution contreGuillaume 1er.. Un dcret du 26 septembreorganise un Gouvernement provisoire (Tij-delijke regering). Deux jours plus tard, unComit central (Hoofdbewind) est cr ausein du Gouvernement provisoire. Le Co-mit central est charg dlaborer un projetde constitution, qui doit tre examin par unCongrs national (Volksraad). Le Comitcentral tant surcharg, une Commission

28

INTRODUCTION

de constitution (Commissie voor de grond-wet) doit laborer un projet de constitution.Cette commission commence ses travauxle 12 octobre. Le 27 octobre le projet estsoumis au Comit central. Cette dition re-prend le texte du Projet de constitutionpour la Belgique.9 Lorthographe, la ponc-tuation et lemploi des majuscules ont tmaintenus. Le 10 novembre, le Congrs na-tional se runit pour la premire fois. Sesactivits se terminent le 21 juillet 1831. Le25 novembre, le projet de constitution de laCommission de constitution est remis auxdiverses sections pour discussion. Le mmejour, quatre reprsentants Forgeur, Bar-banson, Fleussu et Liedts proposent unprojet alternatif qui rejte loption pour unsystme bicamral. Cette dition reprend letexte du Projet de constitution, distribu auxconstituants.10 Dans cette dition, lortho-graphe, la ponctuation et lemploi des ma-juscules ont t maintenus. Le 4 dcembre,le Congrs commence la discussion du pro-jet de constitution. Aprs 36 sessions, letexte de la constitution est adopt le 7 f-vrier 1831. A juste titre, Horst Dippel adcrit cette constitution comme a master-piece of constitutional camouflage.11 Vou-lant consolider la rvolution dans les plusbrefs dlais, les constituants ont opt pourdes compromis qui ne donnent point de so-lutions dfinitives, vitant ainsi de discuterles problmes fondamentaux.

Le texte dit reprend le texte de laConstitution de la Belgique. Staetswet vanBelgi, publi dans Bulletin officiel desdcrets du Congrs National de la Bel-gique, et des arrts du pouvoir excutif.Staetsblad.12 Lortographe, la ponctuationet lemploi des majuscules ont t mainte-nus. Aprs lacceptation de la couronne dela Belgique par Lopold de Saxe-Cobourg-Gotha et le jour avant sa prestation de ser-ment comme roi des belges, le 21 juillet1831, le Congrs National adopte une rso-lution tendant insrer, dans les articles 60

et 61 de la constitution, les noms de SonAltesse Royale le Prince Lopold de Saxe-Cobourg. Un arrt du 1er septembre 1831ordonne linsertion de la constitution auBulletin Officiel avec nonciation des nomsdu Roi lu.13 La version authentique de laconstitution a t dtruite lors de lincendiede 1883. Le texte authentique nerlandaisde la constitution de 1831 a t adopt le 10avril 1967.14

BIBLIOGRAPHIE

A. Borgnet, Histoire de la rvolution li-geoise de 1789 (1785 1795), daprs desdocuments indits, Lige : De Thier et Lo-vinfosse, 2 vol., 1895.

J. Craeybeckx, De Brabantse Omwen-teling : een conservatieve opstand in eenachterlijk land ?, in : Tijdschrift voor ges-chiedenis, 80 (1967), 303330.

A. Doms, La dclaration des droits delhomme et du citoyen au Congrs de Pol-leur : essai dinterprtation historique, in :Bulletin de la Socit vervitoise darcho-logie et dhistoire, 73 (2005), 3596.

A. Doms, 175e anniversaire de la d-claration franchimontoise des droits delhomme et du citoyen. Les 25 sances duCongrs de Polleur (26 aot 178923 jan-vier 1791), Theux : Imprimerie G. Pirard,(1964).

L. Dhondt, Verlichte monarchie, AncienRgime en revolutie : een institutionele enhistorische procesanalyse van politiek, ins-tellingen en ideologie in de Habsburgse,de Nederlandse en de Vlaamse politiekeruimte (1700/17551790), Brussel : Alge-meen Rijksarchief, 8 vol., 20022007.

A. de Dijn, A pragmatic conservatism.Montesquieu and the framing of the Belgianconstitution (18301831), in : History ofEuropean Ideas, 28 (2002), 227245.

A. de Dijn, In overeenstemming metonze zeden en gewoonten. De intellectuele

29

BELGIQUE

context van de eerste Belgische constitutie(18151830), in : Bijdragen en mededelin-gen omtrent de geschiedenis der Nederlan-den, 117 (2002), 2545.

L. P. Gachard (ed.), Documents poli-tiques et diplomatiques sur la Rvolutionbelge de 1790, Bruxelles : H. Remy, 1834.

J. Gilissen, Die belgische Verfassungvon 1831. Ihr Ursprung und ihr Einflu,in : J. Gilissen e.a. (eds.), Beitrge zurdeutschen und belgischen Verfassungsge-schichte im 19. Jahrhundert, Stuttgart :Ernst Klett Verlag, 1967, 3869.

J. Gilissen, La Constitution belge de1831 : ses sources, son influence, in : ResPublica. Revue de linstitut belge de sciencepolitique, 10 (1968), 107141.

Th. K. Gorman, America and Belgium :a study of the influence of the United Statesupon the Belgian revolution of 17891790,London : Fisher Unwin, 1924.

M. Magits, De Volksraad en de opstellingvan de Belgische grondwet van 7 februari1831. Een bijdrage tot de wordingsgeschie-denis van de Belgische Konstitutie, Brus-sel : Ph.d. Vrije Universiteit Brussel, 3 vol.,19761977.

L. Rock, De Staten-Generaal en het Soe-verein Congres der Verenigde NederlandseStaten (1790), Leuven : Faculteit letterenen wijsbegeerte, 1971.

F. Stevens, Een belangrijke faze in dewordingsgeschiedenis van de Belgischegrondwet : de optie voor een tweekamerstel-sel, in : Belgisch tijdschrift voor nieuwstegeschiedenis, 12 (1981), 641661.

G. Van den Bossche, Enlightened Inno-vation and the Ancient Constitution. Theintellectual justifications of Revolution inBrabant (17871790), Brussel : Paleis derAcademin, 2001.

W. Van Den Steene, De Belgischegrondwetscommissie (oktobernovember1830) (Verhandelingen van de KoninklijkeVlaamse Academie voor Wetenschappen,Letteren en Schone Kunsten van Belgi.

Klasse der Letteren, vol. 47), Brussel : Pa-leis der Academin, 1963.

A. Vermer, La Rvolution bouillonnaiseet ses lendemains. Contribution lhistoiredes rvolutions de la fin du XVIIIe sicle(Anciens Pays et Assembles dtats, vol.65), Heule : UGA, 1975.

1 Pour les textes de ces constitutions, vide France.2 Des 1.604 notables belges, 796 ont vot contre leprojet, dont 126 avec la motivation explicite pour desraisons religieuses ; 527 pour et 281 sont rests ab-sents. Puisque la libert de religion est impose parles Puissances, Guillaume Ier a refait le calcul suivantlarithmtique hollandaise : 934 pour (527 + 281(abstinents) + 126 (pour des raisons religieuses) et 670contre (796 126 (pour des raisons religieuses).3 Supplment au N. 29 du Journal Officiel.Deuxime srie. Troisime trimestre 1815. Cinquimevolume. Bruxelles, Lundi 28 Aout 1815. Pour le textede cette constitution, vide : Nederland.4 (J.-G. Brixhe), Journal des sances du Congrsdu Marquisat de Franchimont, tenu au village de Pol-leur ; commenc le 26 Aot 1789. Suite du Journaldu Congrs du Marquisat de Franchemont. 4e et 5e

sances, Lige : Chez Jean-Jacques Tutot, 1789, 3738.5 J.-G. Brixhe, Code de droit public du pays runide Franchimont, Stavelot et Logne, Verviers : Oger, 2vol., an IV.6 L.P. Gachard (ed.), Documents politiques et diplo-matiques sur la Rvolution belge de 1790, Bruxelles :H. Remy, 1834, 113122 ; P. Verhaegen, Recueil desordonnances des Pays-Bas autrichiens. Troisime s-rie, Bruxelles : J. Goemare, 1914, vol. 13, 418421.7 Bouillon, Archives de la ville, II, 279.8 Arlon, Archives de ltat Arlon, Cour Souverainede Bouillon, 16 : Ordonnances et reliefs. 17871794.9 Projet de constitution pour la Belgique, Bruxelles :Louis Hauman et Compagnie, 1831.10 Projet de constitution (s.l.) : (1831).

E. Huyttens, Discussions du Congrs national deBelgique. 18301831, Bruxelles : Socit typogra-phique belge, 1844, vol. 4, 5055.11 H. Dippel, Modern Constitutionalism, an introduc-tion to a history in need of writing, in : Legal HistoryReview, 73 (2005), 164. Contra : A. de Dijn, A prag-matic conservatism. Montesquieu and the framing ofthe Belgian constitution (18301831), in : History ofEuropean Ideas, 28 (2002), 227245 ; A. de Dijn, Inovereenstemming met onze zeden en gewoonten. Deintellectuele context van de eerste Belgische consti-tutie (18151830), in : Bijdragen en mededelingenomtrent de geschiedenis der Nederlanden, 117 (2002),

30

INTRODUCTION

2545.12 Bulletin officiel des dcrets du Congrs National dela Belgique, et des arrts du pouvoir excutif. Staets-blad, Bruxelles : Imprimerie de Weisenbruch pre,1831, t. 1, nr. XIV, 44, 160178.

13 Bulletin officiel des dcrets du Congrs national dela Belgique et des arrts du pouvoir excutif. Staets-blad, Bruxelles : Imprimerie de Weisenbuch pre,1831, dl. 4, nr. LXXXVIII, 215, 10021045.14 Moniteur belge, 3 mai 1967.

31

Inleiding

Het grondgebied dat na de revolutie van1830 het nieuwe koninkrijk Belgi zal vor-men, werd ingelijfd bij Frankrijk in oktober1795. Op 9 vendmiaire jaar IV (1 okto-ber 1795) stemde de Convention in met deinlijving bij de republiek van de Oostenrijk-se Nederlanden, het Land van Luik en vanStavelot-Malmdy. Vermits deze territoriaintegraal deel uitmaakten van de republiek,later van het keizerrijk, waren de opeenvol-gende Franse grondwetten er van kracht.1

Na de gebeurtenissen van 18141815,voorzagen de vijf Europese grootmogendhe-den dat Belgi shall be given up for ever toHolland en dat deze vereniging devra treintime et complte de faon que les deuxpays ne forment quun seul et mme tat,rgi par la Constitution dj tablie en Hol-lande, et qui sera modifie dun communaccord. De Grondwet van het Koninkrijkder Nederlanden werd op 18 augustus 1815goedgekeurd door de Belgische notabelenvolgens de zogenaamde Hollandse reken-kunde.2 De Grondwet van het Koninkrijkder Nederlanden. Loi fondamentale pour leroyaume des Pays-Bas werd gepubliceerdals bijlage bij het n 29 van het Journal Of-ficiel.3

In september 1830 kwamen de ZuidelijkeNederlanden in opstand tegen Willem I. Nade nederlaag van het Hollandse leger, riepde Tijdelijke regering op 4 oktober 1830de onafhankelijkheid uit. Een decreet van10 oktober 1830 organiseerde de verkiezingvan een constituante (Volksraad Congrsnational). De grondwet werd goedgekeurdop 7 februari 1831.

De Luikse revolutie en hetCongres van Polleur

Het Prinsbisdom Luik, een territorium

van circa 5.700 km, behoorde tot het Hei-lig Roomse Rijk der Duitse Natie. Op 18augustus 1789, na meerdere jaren van oppo-sitie tegen de prins-bisschop Hoensbroech,brak de Luikse revolutie los. In het marki-zaat van Franchimont, dat deel uitmaakt vanhet prinsbisdom, had het regentschap vanTheux op 9 augustus 1789 reeds de beslis-sing genomen om de andere communautei-ten bijeen te roepen om hun gezamenlijkegrieven te bespreken. Het congres begonzijn activiteiten te Polleur op 26 augustus.Op 10 september stelde L.-F. Dethier voorom, naar het voorbeeld van Frankrijk, eenmensenrechtenverklaring op te stellen. De-ze werd goedgekeurd op 16 september. Injanuari 1791 heroverden de Oostenrijksetroepen het markizaat van Franchimont.

De tekst van de mensenrechtenverklaringis uitgegeven conform de tekst gepubliceerdin het Journal des sances du Congrs duMarquisat de Franchimont, tenu au villagede Polleur.4 Dit Journal is het werk vanJean-Guillaume Brixhe (Spa, 1758-Luik,1807), rechtsgeleerde en politicus. De spel-ling, interpunctie en het gebruik van hoofd-letters van deze uitgave werd gevolgd. Deoriginele proces-verbalen van de vergade-ringen werden niet teruggevonden. Brixhepubliceerde in het jaar IV een meer vol-ledige uitgave van de handelingen van devergaderingen van Polleur.5

Het Tractaet van vereeninge, endeoprechtinge van het souvereyn

congres der VereenigdeNederlandsche Staeten

Op 24 oktober 1789, publiceerde H.Ch.van der Noot, gevolmachtigde agent vanhet Brabantse volk, te Hoogstraten zijnManifest van het Brabantse volk. Dezelf-

33

BELGI

de dag overschreed het patriottenleger on-der de leiding van generaal vander Merschde Nederlandse grens. Zij behaalde eeneerste overwinning te Turnhout op 27 ok-tober. Geleidelijk vielen de OostenrijkseNederlanden in handen van de patriotten.Mechelen verklaarde op 1516 decemberkeizer Jozef II vervallen van de soevereini-teit; Henegouwen op 21 december; Namenop 23 december; Doornik en het Doornik-se op 26 december; Spaans Gelderen op1 januari 1790; Vlaanderen op 4 januari;West-Vlaanderen op 1 maart; de Staten vanLimburg en de Landen van Overmaas op 9maart. Bovendien hadden de drie Staten vanhet hertogdom Brabant zich op 31 decem-ber 1789 de soevereiniteit van het hertog-dom toegeigend. Op 11 januari 1790 slo-ten Brabant, Gelderland, Vlaanderen, West-Vlaanderen, Henegouwen, Namen, Door-nik, het Doornikse en Mechelen een Trac-taet van vereeninge, ende oprechtinge vanhet souvereyn congres der Vereenigde Ne-derlandsche Staeten. De ratificatie van ditverdrag door de verschillende provincies op20 januari 1790 vormde het begin van eennieuwe confederatie, de Verenigde Neder-landse Staten. Het verdrag van Reichen-bach (1790) betekende het einde van dezenieuwe staat.

De Nederlandse tekst van dit verdragvolgt de gedrukte editie van het plakkaatTractaet van vereeninge, ende oprechtingevan het Souvereyn Congres der Nederland-sche Staeten dat door het Soeverein Con-gres op 25 juni 1790 werd gezonden naarde Soevereine Staten van Gelderland methet verzoek tot registratie en publicatie opde gebruikelijke wijze.6 Bij resolutie van 1juli 1790 besloten de Staten aan dit verzoekte voldoen. Het traktaat werd te Zwalmengepubliceerd op 12 juli 1790.7 Deze pu-blicatie wijkt qua spelling, interpunctie enhet gebruik van hoofdletters lichtjes af vande toegezonden tekst en is aangepast aande lokale stijl. Qua spelling, interpunc-

tie en het gebruik van hoofdletters wordthier de eerste editie van De Haes gevolgd.Het traktaat werd later uitgegeven door L.P.Gachard en door P. Verhaegen.8

Het soevereine hertogdom Bouillon

Tot in 1795 vormde het hertogdom Bouil-lon een minuscule onafhankelijke en soe-vereine hertogdom onder het gezag van laTour dAuvergne. Onder invloed van de ge-beurtenissen te Parijs, voerde een decreetvan 24 februari 1790 er belangrijke hervor-mingen door. Op initiatief van Franois Pir-son, die tijdens de julimaanden 1790 te Pa-rijs verbleef, verzamelden de communautei-ten van het hertogdom zich op 7 maart 1790te Paliseul. Een comit, dat de vier distric-ten van het hertogdom vertegenwoordigde,werd samengesteld. Op 19 april vergader-den deze afgevaardigden zich te Bouillon enbesloten een grondwet op te stellen. Dezeconstituante zetelde tot november 1792. Degrondwet werd goedgekeurd op 23 maart1792. De tekst werd voorafgegaan door eenmensenrechtenverklaring, goedgekeurd op19 februari 1791.

Deze tekst wordt uitgegeven in overeen-stemming met het originele manuscript, ge-tekend en gezegeld door Godefroy-CharlesHenri de la Tour, hertog van Bouillon.9 Ditmanuscript werd gecollationeerd met detekst, opgetekend door het Souveraine hofvan Bouillon op 1 mei 1792.10 Qua spelling,interpunctie en het gebruik van hoofdletterswerd het manuscript van Bouillon gevolgd.Wel dient benadrukt het gebrek aan unifor-miteit in dit handschrift te worden bena-drukt. Bovendien gebruikt het manuscriptvan Bouillon ij, daar waar het handschriftvan Arlon y hanteert. De uitgave door M.L. Polain is niet steeds betrouwbaar.11

Het koninkrijk Belgi

De unie van liberalen en van katholiekenin de Zuidelijke Nederlanden leidde in sep-

34

INLEIDING

tember 1830 tot een revolutie tegen WillemI. Een decreet van 26 september voorzagde oprichting van een Tijdelijke regering(Gouvernement provisoire). Twee dagen la-ter werd binnen deze Tijdelijke regering eenHoofdbewind (Comit central) ingericht omeen grondwet op te stellen. Dit ontwerpdiende besproken door een constituante, deVolksraad (Congrs national). Omdat hetHoofdbewind echter overbelast was, werdde opdracht toevertrouwd aan een Commis-sie voor de grondwet (Commission de con-stitution). Deze commissie ving haar werk-zaamheden aan op 12 oktober. Op 27 okto-ber werd haar ontwerp voorgesteld aan hetHoofdbewind. Op 10 november vergaderdede Volksraad voor het eerst. Zij staakte haaractiviteiten op 21 juli 1831. Op 25 novem-ber werd het ontwerp van de Commissiebezorgd aan de verschillende secties van deVolksraad. Deze uitgave volgt de spelling,interpunctie en het gebruik van hoofdlettersvan het Projet de constitution.12 Dezelf-de dag stelden vier grondwetgevers For-geur, Barbanson, Fleussu en Liedts eenalternatief ontwerp voor dat het voorgestel-de tweekamerstelsel verwierp. Deze edi-tie herneemt de spelling, interpunctie enhet gebruik van hoofdletters van deze tekst,meegedeeld aan de grondwetgevers.13 DeVolksraad begint de besprekingen van degrondwet op 4 december. Na 36 zittingen,werd de grondwet goedgekeurd op 7 febru-ari 1831. Terecht heeft Horst Dippel dezegrondwet omschreven als een masterpie-ce of camouflage.14 Om de revolutie teconsolideren, hebben de grondwetgeversimmers geopteerd voor compromissen diein se geen oplossing boden en de fundamen-tele problemen ontweken.

Deze uitgave geeft de tekst weer van deConstitution de la Belgique. Staetswet vanBelgi, gepubliceerd in het Bulletin offi-ciel des dcrets du Congrs National de laBelgique, et des arrts du pouvoir excu-tif. Staetsblad.15 De spelling, interpunc-

tie en het gebruik van hoofdletters van de-ze uitgave werd gevolgd. Na de aanvaar-ding van de kroon door Leopold van Saxe-Cobourg-Gotha en daags voor zijn eedafleg-ging als koning der Belgen, op 21 juli 1831,aanvaardde de Volkraad een resolutie omin de artikelen 60 en 61 van de grondwet,de naam Z.K.H. LEOPOLD VAN SAXEN-COBOURG in te voegen. Een besluit van 1september 1831 beval de publicatie van degrondwet in het Staetsblad met de vermel-ding van de naam van de vorst. De origi-nel grondwet zou vernietigd zijn tijdens debrand van het parlement in 1883. De Neder-landse authentieke tekst van de grondwetwerd goedgekeurd op 10 april 1967.16

BIBLIOGRAFIE

A. Borgnet, Histoire de la rvolution li-geoise de 1789 (1785 1795), daprs desdocuments indits, Lige: De Thier et Lo-vinfosse, 2 vol., 1895.

J. Craeybeckx, De Brabantse Omwen-teling: een conservatieve opstand in eenachterlijk land ?, in: Tijdschrift voor ge-schiedenis, 80 (1967), 303330.

A. Doms, La dclaration des droitsde lhomme et du citoyen au Congrsde Polleur: essai dinterprtation histori-que, in: Bulletin de la Socit vervitoisedarchologie et dhistoire, 73 (2005), 3596.

A. Doms, 175e anniversaire de la d-claration franchimontoise des droits delhomme et du citoyen. Les 25 sances duCongrs de Polleur (26 aot 178923 jan-vier 1791), Theux: Imprimerie G. Pirard,(1964).

L. Dhondt, Verlichte monarchie, AncienRgime en revolutie: een institutionele enhistorische procesanalyse van politiek, in-stellingen en ideologie in de Habsburgse, deNederlandse en de Vlaamse politieke ruim-te (1700/17551790), Brussel: Algemeen

35

BELGI

Rijksarchief, 8 vol., 20022007.A. de Dijn, A pragmatic conservatism.

Montesquieu and the framing of the Bel-gian constitution (18301831), in: Historyof European Ideas, 28 (2002), 227245.

A. de Dijn, In overeenstemming metonze zeden en gewoonten. De intellectuelecontext van de eerste Belgische constitutie(18151830), in: Bijdragen en mededelin-gen omtrent de geschiedenis der Nederlan-den, 117 (2002), 2545.

L. P. Gachard (ed.), Documents politi-ques et diplomatiques sur la Rvolution bel-ge de 1790, Bruxelles: H. Remy, 1834.

J. Gilissen, Die belgische Verfassungvon 1831. Ihr Ursprung und ihr Einflu,in: J. Gilissen e.a. (eds.), Beitrge zur deut-schen und belgischen Verfassungsgeschich-te im 19. Jahrhundert, Stuttgart: Ernst KlettVerlag, 1967, 3869.

J. Gilissen, La Constitution belge de1831: ses sources, son influence, in: ResPublica. Revue de linstitut belge de scien-ce politique, 10 (1968), 107141.

Th. K. Gorman, America and Belgium:a study of the influence of the United Statesupon the Belgian revolution of 17891790,London: Fisher Unwin, 1924.

M. Magits, De Volksraad en de opstellingvan de Belgische grondwet van 7 februari1831. Een bijdrage tot de wordingsgeschie-denis van de Belgische Konstitutie, Brus-sel: Ph.d. Vrije Universiteit Brussel, 3 vol.,19761977.

L. Rock, De Staten-Generaal en het Soe-verein Congres der Verenigde NederlandseStaten (1790), Leuven: Faculteit letteren enwijsbegeerte, 1971.

F. Stevens, Een belangrijke faze inde wordingsgeschiedenis van de Belgischegrondwet: de optie voor een tweekamerstel-sel, in: Belgisch tijdschrift voor nieuwstegeschiedenis, 12 (1981), 641661.

G. Van den Bossche, Enlightened Inno-vation and the Ancient Constitution. Theintellectual justifications of Revolution in

Brabant (17871790), Brussel: Paleis derAcademin, 2001.

W. Van Den Steene, De Belgische grond-wetscommissie (oktobernovember 1830)(Verhandelingen van de Koninklijke Vlaam-se Academie voor Wetenschappen, Letterenen Schone Kunsten van Belgi. Klasse derLetteren, vol. 47), Brussel: Paleis der Aca-demin, 1963.

A. Vermer, La Rvolution bouillonnaiseet ses lendemains. Contribution lhistoiredes rvolutions de la fin du XVIIIe sicle(Anciens Pays et Assembles dtats, vol.65), Heule: UGA, 1975.

1 Voor de teksten van deze grondwetten, vide France.2 Van de 1.604 Belgische notabelen hebben er 796 te-gen het ontwerp gestemd, waarvan 126 met de uitdruk-kelijke motivering om godsdienstige redenen; 527stemden voor en er waren 281 onthoudingen. Vermitsgodsdienstvrijheid was opgelegd door de Europeseegrootmogendheden, herrekende Willem I de uitslagals volgt (de zogenaamde Hollandse rekenkunde):934 voor (527 + 281 (onthoudingen) + 126 (omwillevan godsdienstige redenen) en 670 tegen (796 126(omwille van godsdienstige redenen).3 Supplment au N. 29 du Journal Officiel. Deuxi-me srie. Troisime trimestre 1815. Cinquime volume.Bruxelles, Lundi 28 Aout 1815. Voor de tekst van dezegrondwet, vide: Nederland.4 (J.-G. Brixhe), Journal des sances du Congrs duMarquisat de Franchimont, tenu au village de Polleur;commenc le 26 Aot 1789. Suite du Journal du Con-grs du Marquisat de Franchemont. 4e et 5e sances,Lige: Chez Jean-Jacques Tutot, 1789, 3738.5 J.-G. Brixhe, Code de droit public du pays runide Franchimont, Stavelot et Logne, Verviers: Oger, 2vol., jaar IV.6 Tractaet van vereeninge, ende oprechtinge van hetSouvereyn Congres der Nederlandsche Staeten, Brus-sel: P.J. De Haes, (1790), 6 p. (Algemeen RijksarchiefBrussel, Verenigde Belgische Staten, 211, fol. 150153).7 Zie Tractaet van vereeninge ende oprechtinge vanhet Souvereyn Congres der Nederlandsche Staeten,Brussel: P.J. De Haes, (1790), 6 p. (Regionaal Histo-risch Centrum Limburg, Archief Staten Overkwartier,1225a).8 L.P. Gachard (ed.), Documents politiques et diplo-matiques sur la Rvolution belge de 1790, Bruxelles:H. Remy, 1834, 113122; P. Verhaegen, Recueil des or-donnances des Pays-Bas autrichiens. Troisime srie,Bruxelles: J. Goemare, 1914, vol. 13, 418421.

36

INLEIDING

9 Bouillon, Archives de la ville, II, 279.10 Arlon, Archives de ltat Arlon, Cour Souverainede Bouillon, 16: Ordonnances et reliefs. 17871794.11 L. Polain, Recueil des ordonnances du Duch deBouillon. 12401795, Bruxelles: Fr. Gobaerts, 1868,323341.12 Projet de constitution pour la Belgique, Bruxelles:Louis Hauman et Compagnie, 1831.13 Projet de constitution, (s.l.), (1831).14 H. Dippel, Modern Constitutionalism, an introduc-tion to a history in need of writing, in: Legal HistoryReview, 73 (2005), 164. Contra: A. de Dijn, A prag-matic conservatism. Montesquieu and the framing of

the Belgian constitution (18301831), in: History ofEuropean Ideas, 28 (2002), 227245; A. de Dijn, Inovereenstemming met onze zeden en gewoonten. Deintellectuele context van de eerste Belgische consti-tutie (18151830), in: Bijdragen en mededelingenomtrent de geschiedenis der Nederlanden, 117 (2002),2545.

15 Bulletin officiel des dcrets du Congrs Nationalde la Belgique, et des arrts du pouvoir excutif.Staetsblad, Bruxelles: Imprimerie de Weisenbruchpre, 1831, t. 1, nr. XIV, 44, 160178.

16 Belgisch staatsblad, 3 mei 1967.

37

Trait dunion des tats Tractaat van verenigingBelgiques (1790) van de Verenigde

Nederlandse Staten(1790)

Trait dunion, et Tractaet van vereeninge,tablissement du Congrs ende oprechtinge van het

Souverain des tats Souvereyn Congres derBelgiques Unis1 Vereenigde Nederlandsche

Staeten1

APRS la mort de lImpratrice Douai- DE VOLKEREN, de welke tegenwoordi-rire & Reine Marie-Thrse dAutriche, les glyk uytmaecken de Vereenigde Staeten derPeuples qui forment aujourdhui les tats Nederlanden, hadden, naer de dood vanUnis des Pays-Bas, avoient reconnu pour de Keyserinne Douairiere ende Koninginneleur Souverain lEmpereur Joseph II., fils Maria-Theresia van Oostenryck, erkent vooran de lImpratrice, & stoient soumis hunnen Oppervorst den Kyser Josephus II. son Empire ; mais sous des rserves & oudsten zone van de Keyzerinne ende had-avec des stipulations expresses, telles que den zig onderworpen aen zyn opper-gesagh,la Constitution de ces Provinces les avoit dog onder dusdanige uytdruckelycke we-dictes, danciennet. derhoudingen ende bedingen, de welke de

Staets-wet deser Provincien van ouds had-den vastgestelt.

Ces stipulations & ces rserves, conte- Deze bedingen ende wederhoudingen,nues dans le Pacte inaugural, toient plus vervat in het verbond van huldinge waerenanciennes que la Maison qui gouvernoit le ouder als het heerschende Stam-huys, en-Pays, & nes pour ainsi dire avec la Na- de, om zoo te zeggen, geboren met de Natietion mme. Aussi furent-elles agres & ju- zelf. Ook zyn zy plegtiglyk goed gekeurt en-res solemnellement : & rien ne manqua au de besworen geweest, ende niets en heefterTrait, que le Peuple, avant de se donner, fit, ontbroken aen het verdragh, het welk hetsuivant lusage, avec son Prince. Volk, volgens het gebruyk heeft aengegaen

met zynen Vorst, aleer zigh aen den zelvente onderwerpen.

La conservation entire de lancienne R- De geheele behoudenisse van de Catho-ligion Catholique, Apostolique & Romaine ; lieke, Apostolieke ende Roomsche Religie,

39

BELGIQUE

le maintien de la Constitution, des Liberts, de handhavinge van de Grondwet, Vrydom-Franchises, Cotumes & Usages, tels quils men, Gewoontens ende Gebruycken, gelyktoient contenus dans les Chartres & consa- die vervat waeren in de Chartren ende ge-crs par la possession immmoriale de la heyligt door het al oud besit van het Volk,Nation, & dans ce que le Brabant sur-tout gelyk die voor al vervat waeren in het ge-appelloit sa Joyeuse-Entre, tout cela fut ne de Brabanders naementlyk noemen deconvenu & promis sous la foi du serment.2 Blyde-Inkoomste; dit alles was besloten en-

de toegesegt met bevestinge van Eed.2

Les habitans lavoient dautant plus De inwoonders hadden deze des te meercur, quils stoient fait, depuis longtemps, ter herte, om dat zy sedert langen tyd wae-une douce habitude de regarder tous ces ren in de aengenaeme gewoonte van alle depoints comme formant essentiellement leur punten te aensien als wezentlyck uytmae-Constitution, & cette Constitution comme le kende hunne Grondwet ende deze als hetboulevard de leurs liberts, & la sauve-garde bolwerck van hunne Vrydommen ende dede leur bonheur. bescherm-wagt van hun geluck.

Cependant, malgr le Serment si positif Nochtans in weerwil van den zoo uyt-du Souverain rlativement lobservation druckelyken Eed des Opper-vorst, opzigte-du Pacte inaugural ; malgr les reprsen- lyck tot de onderhoudinge van het verbondtations si souvent ritres de tous les van huldinge, niet tegenstaende de zoo dick-Ordres de ltat touchant les infractions maels herhaelde Vertoogen van alle de or-sans nombre faites ce Pacte, le Souverain ders van den Staet, opzigtelyk tot de ontel-suivoit, dpuis plusieurs annes, une marche baere inbreucken toegebracht aen dit ver-constante, qui ne tendoit rien de moins bond, volgde den Opper-vorst, sedert veelequ tout changer, innover sans cesse, & jaeren halsterrig den zelven weg, den wel- priver les habitans dune Constitution qui ken op niets min uytging dan om alles teleur toit chre, & dont, sans injustice, sans veranderen, alles met nieuwigheden te over-enfreindre ses sermens, il ne pouvoit les d- decken, ende de inwoonders te beroovenpouiller. van eene grondwet, de welke hun lief was,

ende van de welke hy hun niet kost ontbloo-ten zonder onrechtveerdigheyd, ende zonderte verbreeken zynen Eed.

On avoit dj vu parotre, successivement, Men had alreede zien te voorschyn co-une foule ddits, qui attaquoient la Rli- men ende elkanderen opvolgen eene me-gion dans les diffrens objets de sa Mo- nigte van Edicten, de welke beleedigdenrale & de son Culte, dans ce qui tenoit de Religie in de verscheyde voorwerpenses Dogmes, & dans ses Ministres. Les Tri- van haere Zedeleer, haeren Gods-dienst, hetbunaux de la Nation furent renverss ; les gene behoorde aen desselfs Leer-stuck en-Loix changes arbitrairement ou enfreintes ; de in haere Bedienaers; de Reght-stoelenles proprits, la libert personnelle, dont van het Volk wirden omverre geworpen, deles Belges en tout tems se montrerent si Wetten willekeuriglyk verandert ofte ver-jaloux, ntoient plus couvert des entre- broken, de Eygendommen, den persoonely-prises inconstitutionnelles. Elles se taisoient, ken Vrydom, van den welken de Nederlan-les Loix, devenues impuissantes, devant ders van alle tyden zoo nyd-iverig geweestle glaive du Militaire ; les usages antiques zyn, en waeren niet meer gedeckt tegens de

40

TRAIT DUNION DES TATS BELGIQUES (1790)

toient par-tout altrs ou revoques ; un Grondwet-strydige ondernemingen, de mag-ordre nouveau substitu lordre ancien, & teloose Wetten swygden voor het sweerdremplac par les volonts mobiles & arbi- van den Krygs-man, ende de oude gebruyc-traires du Prince, ou de ceux qui gouver- ken waeren van alle kanten verminckt oftenoient en son nom & agissoient sous son wederroepen, eene nieuwe schickinge wirdautorit. Tel toit lexcs de nos maux : ils verwisselt tegen de oude, ende vervult doortoient devenus sans remde. Le Gouverne- den veranderlyken ende onbepaelden willement, non content de se roidir contre toute van den Vorst, ofte van de gene, die heersch-rmontrance, ferma, par un nouvel et dernier sten in zynen naem ende handelden ondercoup dautorit, la porte ces rmontrances zyn gezag. Zoo uytspoorig was onsen ramp-mmes, en cassant la Joyeuse-Entre, les spoed. Hy was onherstelbaer geworden; hetPossessions anciennes & Loix Fondamen- Gouvernement, vergenoegde zig niet mettales des Provinces ; en abolissant, avec la zig te verharden tegen alle vertoogen, maerConstitution, les Collges des Dputs de sloot aen deze vertoogen zelf de deure toe,ces Provinces, qui avoient t jusques-l door eenen nieuwen ende laesten slag vanlorgane ordinaire des Rprsentations & dwingende gesagh, vernietigende de Blyde-des Rprsentans des Peuples. Inkoomste, de oude Bezittingen ende grond-

stellige wetten der Provincien, afschaffende,met de Staets-wetten, de vergaederinge derGedeputeerden van deze Provincien, de wel-ke tot dan toe geweest hadden de gewoone-lycke stemme der Representatien ende Re-presentanten van het Volk.

Enfin le Pacte, qui cesse de lier, ds Eyndelyk het verbond, het welk ophoudquil cesse dtre rciproque, toit formel- te binden, zo haest als het ophoud weder-lement rompu de la part du Souverain. Et zydig te zyn, was uytdruckelyk gebroken,que restoit-il aprs cel au Peuple, sinon van den kant van den Opper-Vorst, ende watle droit naturel & imprscriptible, que le bleefer naer din den Volken over, ten zyPacte dailleurs lui-mme donne, dopposer het naturelyk ende onafneemelyk recht doorla force la violence, & de reprendre une het verbond zelf toegestaen, van te stellenautorit, quon navoit confie que pour le kragt tegen geweld ende van te ernemenbonheur commun & avec tant de prcau- een gezag, het gene men niet en had toe-tions, sous des stipulations & des rserves betrouwt, ten zy voor het gemeyn welvae-si expresses ? ren, ende dit met zoodanige omzichtighe-

den, met zoodaenige uytdruckelyke over-een-koomsten ende wederhoudingen.

Cest ce qui t fait : & a t Dit is het geneer geschiet is, ende hetdaprs ces principes que les diffrentes Pro- is ingevolge deze grond-regels, dat de ver-vinces se sont dclares libres & indpen- scheyde Provincien zig VRY ende ONAF-dantes. Le Ciel a bni visiblement une en- HANGELYK hebben verclaert, den Hemeltreprise forme sous ses auspices ; lEurope heeft opentlyk gezegent eene onderneminge& lhumanit ont applaudi aux succs. Mais aengevat onder zyne bescherminge, Europace nest pas tout que davoir obtenu des suc- ende der mensche liefde hebben met genoe-cs ; il a fallu songer les consolider, les gen aenzien den goeden uytval; maer het enrendre durables.3 vergenoegt niet van voordeelen te hebben

41

BELGI

bekomen; men heeft moeten overleggen, omde zelve te staeven ende duerzaem te maec-ken.3

A CES CAUSES, LES TATS BELGIQUES, OM DESE OORSAECKE, DE NEDER-aprs avoir resserr les anciens noeuds LANDSCHE STAETEN, naer de oude bandendune troite Union & dune amiti durable, van eene enge vereeninge ende van eene du-sont convenus des points & articles suivans : erzaeme vrindschap verknoght te hebben,

zyn over-een-gekomen over de volgendepuncten ende artikels.

ART. I. Toutes ces Provinces sunissent ART. I. Alle de Provincien vereenigen& se confdrent sous la dnomination ende verbinden zigh te zaemen onder de be-dTATS BELGIQUES UNIS. noeminge van STAETEN DER VEREENIGDE

NEDERLANDEN.

ART. II. Ces Provinces mettent en com- ART. II. De Provincien stellen in het ge-mun, unissent & concentrent la Puissance meyn, vereenigen ende voegen in een mid-Souveraine ; laquelle elles bornent toute- delpunt de Souvereyne magt, de welke zyfois & restreignent aux objets suivans : niet te min bepaelen tot de naervolgende celui dune dfense commune ; au pou- voorwerpen; tot het gene van eene gemey-voir de faire la paix & la guerre, & par ne verdedinge, tot de maght van te maekenconsquent, la leve & lentretien dune den Vrede ende den Oorlog, ende by gevolgArme-Nationale ; ainsi qu ordonner, faire tot het lichten ende onderhouden van eeneconstruire & entretenir les fortifications n- Nationale-arme, gelyk ook van te ordon-cessaires ; contracter des alliances, tant of- neren, te doen maeken ende onderhoudenfensives que dfensives, avec les Puissances de nodige fortificatien; van met de vrem-trangres ; nommer, envoyer & recevoir, de Mogentheden te maeken de noodige zoodes Rsidens ou Ambassadeurs, & autres offensive als defensive Alliancien, van teAgens quelconques ; le tout par lautorit noemen, zenden ende ontfangen Residentenseule de la Puissance ainsi concentre, & ende Ambassadeurs ende alle iegelycke an-sans aucun recours aux Provinces respec- dere Agenten, alles door het enkel gezag vantives. Lon est convenu en mme tems, de de aldus vereenigde magt ende zonder eeni-linfluence que chaque Province, par ses D- gen toevlugt te moeten nemen tot de respec-puts, aura dans les dlibrations & sur les tive Provincien. Men is over-een-gekomenobjets repris dans le prsent Trait. over den invloed den welken ider Provincie

door zyne Gedeputeerde zal hebben in deberaemingen over de voorwerpen vervat inhet voorhandig Tractaet.

ART. III. Pour exercer cette Puissance ART. III. Om deze Souvereyne magtSouveraine, Elles crent & tablissent te oeffenen, regten zy op en stellen zy inun Congrs des Dputs de chacune een CONGRES van Gedeputeerde van iederdes Provinces, sous la dnomination de der Provincien onder de benoeminge vanCONGRS SOUVERAIN DES TATS BEL- SOUVEREYN CONGRES DER VEREENIGDEGIQUES UNIS. NEDERLANDSCHE STAETEN.

42

TRACTAAT VAN VERENIGING VAN DE VERENIGDE NEDERLANDSE STATEN (1790)

ART. IV. Les Provinces susmentionnes ART. IV. De voorgemelde Provincien be-professant & voulant professer jamais la leydende ende willende voor altyd beleydenRligion Catholique, Apostolique & Ro- de Catholieke, Apostolieke ende Roomschemaine, & voulant conserver inviolablement Religie ende willende onverbrekelyk behou-lUnit de lglise : le Congrs observera den de eenigheyd der Kerke, zal het CON-& maintiendra les rapports anciennement GRES onderhouden ende handhaeven de on-observs avec le Saint Sige, tant dans la no- derlinge zamenbindingen met den H. Stoelmination ou prsentation des Sujets desdites van ouds onderhouden zoo in de Nomina-Provinces, aux Archvch ou vchs, de tien ofte Presentatien van de onderdaenenla manire dont les Provinces conviendront van de gemelde Provincien, tot het Aerts-entrelles dans la suite, quen toute autre ma- bisdom ende Bisdommen op de wyze optire ; conformment aux principes de la R- de welke de Provincien in het gevolg onderligion Catholique, Apostolique & Romaine, hun zullen over-een-comen, als in alle an-aux Concordats et Liberts de lglise Bel- dere materie volgens de grond-regels vangique. de Catholieke, Apostolieke ende Roomsche

Religie, ende de Concordaeten ende Vryhe-den der Nederlandsche Kercke.

ART. V. Le CONGRS aura seul le pou- ART. V. Het CONGRES zal alleen hetvoir de faire battre monnoye, au coin des gezag hebben van Munte te doen slaen, tenEtats Belgiques Unis, & den fixer le titre & stemple van de vereenigde Nederlandschela valeur. Staeten ende van vast te stellen den tittel

ende weerde der selver.

ART. VI. Les Provinces de lUnion four- ART. VI. De Provincien der Vereeningniront la dpense ncessaire lexercice zullen besorgen de onkosten, noodzaekelykdes pouvoirs Souverains, attribus au tot de oeffeninge van de Souvereyne-magtCONGRS, selon la proportion observe toegeeygent aen het CONGRES, volgens desous le ci-devant Souverain.4 proportie onderhouden onder den geweze-

nen Souvereyn.

ART. VII. Chaque Province retient & se ART. VII. Ieder Provincie behoud en-rserve tous les autres droits de Souverai- de reserveert zig alle de andere rechten vannet ; sa lgislation, sa libert, son indpen- Souvereyneteyt, zyne wet gevende maght,dance ; tous les pouvoirs enfin, jurisdiction zynen vrydom, zyne onafhankelykheyd, met& droits quelconques, qui ne sont pas ex- een woord alle de Magt, Jurisdictie ende allepressement mis en commun & dlgus au iegelycke Rechten, de welke niet uytdruk-CONGRS SOUVERAIN. kelyk in het geneyn en syn gestelt en toebe-

trouwt aen het SOUVEREYN CONGRES.

ART. VIII. On est convenu de plus, & ART. VIII. Men is bovendien ende on-irrvocablement, qu lgard des difficul- wederroepelyk over-een-gecomen dat in op-ts qui pourront natre, soit loccasion de zigte van de moyelyckheden, dewelkeerla contribution commune, soit sur quelque zouden konnen geschaepen worden, t zyobjet de discussion que ce soit, dune Pro- ter oorsaecke van de gemeyne contributie, tvince avec le CONGRS, ou du CONGRS zy over een ander voorwerp van onderzoek,avec une Province, ou de Province Pro- welkdaenig het zy, van eene Provincie tegenvince, le CONGRS tchera de les termi- het CONGRES, ofte van het CONGRES te-

43

BELGIQUE

ner lamiable ; & que, si une composition gen eene Provincie, ofte van Provincie tot lamiable ne pouvoit avoir lieu, chaque Provincie, het CONGRES de zelve zal trach-Province nommeroit une personne, la r- ten metter minne te eyndigen, ende waer hetquisition de lune ou de lautre des parties ; zaeken eene minzaeme over-een-koomstepardevant qui la cause sera instruite sommai- geen plaetse en kon hebben, zoo zal iederrement, & qui la dcideront. Et le CONGRS Provincie noemen eenen persoon, ten ver-aura le droit dexcution ; & si la Sentence zoeke van deen ofte dander der partyen,est prote contre le CONGRS, celui-ci sera voor welke de saecke sommairelyk zal wor-oblig de sy soumettre. den geinstrueert ende de welke de zelve zul-

len wysen, ende het CONGRES, sal het rechtvan executie hebben, ende is t dat het von-nis gedraegen is tegens het CONGRES, zoozal het zelve gehouden zyn zig hier aen teonderwerpen.

ART. IX. Les tats Unis sobligent ART. IX. De Vereenigde Staeten verbin-le plus troitement sentraider ; & ds den zig op het kragtigste van elkanderen by-quune Province sera attaque par un en- te-staen, ende zoo haest eene Provincie zalnemi du dehors, elles feront toutes cause aengetast zyn door eenen vremden vyand,commune, & toutes ensemble dfendront, zullen zy alle gemeyne saeke maeken endede toutes leurs forces, la Province attaque. zullen alle gezaemlentlyk met alle hunne

maght verdedigen de aengetaste Provincie.

ART. X. Il ne sera libre aucune Pro- ART. X. Het en zal aen geene Provincievince de faire une alliance, ou trait quel- vry staen eenig verbond ofte eenigderleyeconque, avec une autre Puissance, sans le tractaet te maecken met eene andere Mogen-consentement du CONGRS ; & les Pro- theyd, sonder toelaetinge van het CONGRESvinces particulires ne pourront sunir entre ende de bezondere Provincien en zullen zigelles, sallier ou contracter, de quelque ma- met elkanderen niet mogen vereenigen, ver-nire que ce puisse tre, sans le consente- binden ofte contracteren op welke wyze hetment du CONGRS. ook zoude konnen wezen, zonder toestem-

La Province de Flandre cependant, pourra minge van het CONGRES.se runir avec la West-Flandre, condition Nogtans de Provincie van Vlaenderen zalque chacune aura ses Dputs particuliers zig mogen verenigen met West-Vlaenderen,au CONGRS ; que ces Dputs auront leur op conditie dat ider der selve in het CON-voix libre & indpendante. Et ne pourront GRES zal hebben zyne bezondere Gedepu-jamais les Dputs de lune tre en mme- teerden, dat deze Gedeputeerden zullen heb-tems les Dputs de lautre. ben hunne vrye ende onafhangelycke stem-

me ende de Gedeputeerde van deene enzullen noyt in den selven tyd connen zynGedeputeerden van dandere.

ART. XI. Cette union sera stable, perp- ART. XI. Deze vereening zal vast, eeu-tuelle, irrevocable. Il ne sera libre aucune wigduerende ende onwederroepelyk zyn,Province, ni plusieurs, pas mme la plu- het en zal aen geene Provincie nogte aenralit, de rompre cette union, ou de sen verscheyde, zelfs niet aen het meestendeelsparer, sous prtexte ou daprs un motif dier vry zyn, deeze vereeniging te breekenquelconque. ofte zig hier van af-te-scheyden onder wel-

44

TRAIT DUNION DES TATS BELGIQUES (1790)

kdaenigh voorwendsel ofte reden het oockmag syn.

ART. XII. On est aussi irrevocablement ART. XII. Men is onwederrroepelykconvenu, que le pouvoir Civil & Militaire, over-een-gecomen, dat de civiele ende mi-ou une portion de lun & de lautre ne litaire maght ofte een deel van deen endesera jamais confr la mme personne ; dander noyt en zal vergeeven worden aen& que personne ayant sance ou voix au den zelven persoon ende dat niemand, zit-CONGRS, ne pourra tre employ dans tinge ofte stem hebbende in het CONGRES,le service Militaire ; & que de mme per- zal mogen gestelt worden in den militairensonne en emploi Militaire ne pourra tre d- dienst, ende dat van gelycken niemand input au CONGRS, y avoir sance ou voix. militaire bedieninge zynde, en zal mogenDe mme tout Employ ou Pensionn de zyn Gedeputeerden by het CONGRES, al-quelque Puissance trangre, sous quelque daer zittinge ofte stemme hebben; van gely-dnomination que ce puisse tre, ne pourra cken niemant in bedieninge ofte gepensio-tre admis au CONGRS. neert zynde van eenige vremde Mogentheyd,

On en exclud aussi tous ceux qui, aprs onder welke benoeminge het ook zoude mo-la Ratification du Trait dUnion, accepte- gen wesen, en zal mogen aenveerd wordenront quelque ordre Militaire ou dcoration tot het CONGRES.quelconque. Men sluyt ook uyt alle de gene, de welke

A cet effet, tous les tats composant naer de goedkeuringe van dit Tractaet vanlUnion en gnral, & chaque Membre en Vereening aenveerden eenig Militair Orderparticulier, de mme que tous ceux qui ofte ander welkdaenig eerteken.prendront sance au CONGRS, tous les Ten welken eynde alle de Staeten, uyt-Conseillers & Membres des Conseils des maekende de vereeninge in het algemeynProvinces, tous les Magistrats, & gnrale- ende ieder litmaet in het besonder, van ge-ment tous les Justiciers & Officiers Civils, lycken alle de gene; de welke zullen zittin-promettront & jureront lobservation exacte ge nemen in het CONGRES, alle de Raeds-& fidle de cette Union, & de tous & de cha- heeren ende Litmaeten van de Raeden dercun de ses points. Provincien, alle Magistraeten ende genera-

Ainsi conclu, fait & arrt, Bruxelles, lyk alle Civiele Justicieren ende Officierendans lAssemble-Gnrale des TATS BEL- zullen beloven ende zweeren de stipte en-GIQUES UNIS, par les soussigns Dpu- de getrouwe onderhouding van deeze veree-ts des tats respectifs, sous la Ratification ninge, ende van alle ende igelycke desselfsde leurs Commettans, le onze de Janvier, puncten.lan mil-sept-cent-quatre-vingt-dix, deux Aldus gesloten, gedaen ende vastgesteltheures du matin. binnen Brussel, in de algemeyne vergaede-

ringe der Vereenigde Nederlandsche Stae-ten; door de ondergeteeckende Gedeputeer-de van de Staeten onder goedkeuringe vanhunne Committenten, den 11 January vanhet jaer duysent seven hondert negentig, tentwee uren smorgens.

45

BELGI

toient signs. Waeren onderteekent:

DE BRABANT. BRABANT.

C. Franois, Evque dAnvers. C. Franois, Evque dAnvers.

Godefridus, Abbas Tongerloensis. Godefridus, Abbas Tongerloensis.

Lannoy. Lannoy.

E. Coloma. E. Coloma.

J. F. Baelmans. J. F. Baelmans.

A. M. Van Halen. A. M. Van Halen.

A. H. J. Van Wamel. A. H. J. Van Wamel.

GUELDRES. GELDERLAND.

J. B. Syben. J. B. Syben.

FLANDRES. VLAENDEREN.

Joannes Pameleirre, Abbas Ninoviensis. Joannes Pameleirre, Abbas Ninoviensis.

E. Prisie, Abb dEeckhoutte. E. Prisie, Abb dEeckhoutte.

J. Castel sam Pietro, Dput du Clerg de J. Castel sam Pietro, Dput du Clerg deGand. Gand.

P. J. de Pauw, Chan., Dput du Clerg de P. J. de Pauw, Chan., Dput du Clerg deBruges. Bruges.

Le Marquis de Rodes. Le Marquis de Rodes.

Le Comte dHane de Steenhuyse. Le Comte dHane de Steenhuyse.

J. P. Roelandts, Pen. J. P. Roelandts. Pen.

De Schietere Caprycke. De Schietere Caprycke.

M. Pyl du Fayt. M. Pyl du Fayt.

J. De Lannoy. J. De Lannoy.

Eugene van Hoobrouck, Dput de la Eugene van Hoobrouck, Dput de laChatellenie dAudenarde. Chatelenie dAudenarde.

J. De Smet, Deput du Pays dAlost. J. De Smet, Dput du Pays dAlost.

C. J. J. De Grave. C. J. J. De Grave.

WEST-FLANDRE. WEST-VLAENDEREN.

C. Heddebault, Abb de S. Jean au Mont. C. Heddebault, Abb de S. Jean au Mont.

Vander Stichele de Maubus. Vander Stichele de Maubus.

F. Van der Meersch F. Van der Meersch.

46

TRACTAAT VAN VERENIGING VAN DE VERENIGDE NEDERLANDSE STATEN (1790)

HAINAUT. HENEGAUW.

Bnoit Alavoine, Abb de St. Denis. Bnoit Alavoine, Abb de Saint-Denis.

Charles Comte de Thiennes de Lombize. Charles Comte de Thiennes de Lombize.

Le Chevalier de Bousies. Le Chevalier de Bousies.

Gendebien. Gendebien.

NAMUR. NAEMEN.

Grgoire, Abb de Waulsort. Grgoire, Abb de Waulsort.

Le Baron de Neverle de Baulet. Le Baron de Neverle de Baulet.

De Cauwer. De Cauwer.

Fallon. Fallon.

TOURNAY. DOORNICK.

De la Hamaide, Prvt de Tournay. De la Hamaide, Prvt de Tournay.

Tassin. Tassin.

Mourcou. Mourcou.

J. B. Vinchent. J. B. Vinchent.

Van der Gracht. Van der Gracht.

Longueville. Longueville.

H. B. J. Desruez. H. B. J. Defruez.

J. Hersecap, premier Pensionnaire de J. Hersecap, premier Pensionnaire deTournay. Tournay.

TOURNESIS. DOORNICKSCHE.

A. Van der Dilst, Doyen Dput du Tour- A. Van der Dilst, Doyen Dput du Tour-nesis. nesis.

De Sourdeau. De Sourdeau;

G. Macau. G. Macau

MALINES. MECHELEN.

R. J. De Brouwer. R. J. De Brouwer.

J.Josephus Van Kiel. J.Josephus Van Kiel.

J. C. De Nelis. J. C. De Nelis.

J. Andras Lambrechts. J.Andreas Lambrechts.

Ce trait dunion a t ratifi par les tats Dit Tractaet van Unie is door de Stae-des Provinces respectives, comme il conste ten der respectieve Provincien geratifceert

47

BELGIQUE

par les Actes originaux, vs, xamins et geweest, gelyk het blykt door de origine-dposs au Greffe. En foi de quoi nous, D- le actens alhier gesien, geexamineert endeputs desdites Provinces, avons sign. Et en ter Greffie gedeposeert. In teeken der waer-sera dlivr un double, en original, chaque heydt hebben Wy Gedeputeerde der gesey-Province, pour tre dpos au Greffe des de Provincien dese geteekent. Ende sal eenEtats respectifs. dobbel in originali worden gelevert aen ide-

Fait Bruxelles, ce vingt Janvier, lan mil- re Provincie, om gedeposeert te worden tersept-cent-quatre-vingt-dix, huit heures du Greffie der respective Staeten.soir. Gedaen tot Brussel desen 20 January

1789, acht urend des savonts, (waerengeteekent):

C. Franois, Evque dAnvers. C. Franois, Evque dAnvers.

Godefridus Hermans Abb. Tong. Godefridus Hermans Abb. Tong.

Lannoy. Lannoy.

E. Coloma. E. Coloma.

J. F. Baelmans. J. F. Baelmans.

A. M. Van Halen. A. M. Van Halen.

A. H. Van Wamel. A. H. Van Wamel.

J. B. Syben. J. B. Syben.

Joannes Pameleirre, Abbas Ninoviensis. Joannes Pameleirre, Abbas Ninoviensis.

J. Castel sam Pietro, Dput du Clerg de J. Castel sam Pietro, Dput du Clerg deGand. Gand.

P. J. De Pauw, Chan. Dput du Clerg de J. J. De Pauw, Chan. Dput du ClergBruges. de Bruges.

Le Marquis de Rodes. Le Marquis de Rodes.

Le Comte dHane de Steenhuyse. Le Comte dHane de Steenhuyse.

J. P. Roelandts Pensionnaire. J. P. Roelands, Pensionnaire.

De Schietere Caprycke. De Schietere Caprycke.

J. De Lannoy. J. De Lannoy.

Eugene van Hoobrouck, Dput de la Eugne van Hoobrouck, Dput de laChatellenie dAudenarde.