Cinema perdido

Número de longametraxes silentes producidas nos EEUU

Estado de conservación das longametraxes silentesTotal: 10919 longametraxes

Sexa  cal  sexa  o  seu  largo  (35,  16,  8mm),  a película  cinematográfica  está  formada  por  dúas capas.  A  máis  grosa  é  a  base  plástica transparente,  que  proporciona  o  soporte.  A  máis fina  é  a  emulsión,  que  porta  os  materiais fotosensíbeis  con  xelatina  como  substancia aglutinante.Tanto a base como a emulsión poden degradarse co paso do tempo.

Como  base  empregáronse  ao  longo  dos  anos diferentes materiais  (con diferentes  características  e inconvenientes):

Nitrato de celulosa. Cando naceu o cinema ese era o  único  material  plástico  dispoñíbel  que  ofrecía  as características  necesarias  para  a  filmación  e proxección: transparencia, resistencia e flexibilidade. O  problema  dos  filmes  de  nitrato  é  que  son altamente inflamábeis. O risco de incendios é grande (e  os  lumes  son  case  imposíbeis  de  apagar).  Os nitratos requirían un coidadoso manexo así que non circularon  no  ámbito  doméstico  ou  en  escolas  e outras  institucións.  Na  exhibición  comercial  foi  o material común até comezos dos 50.

Acetato de celulosa. A partir de 1909 a industria fotográfica comezou a produción dunha base máis segura,  non  inflamábel,  que  permitía  a comercialización  de  proxectores  e  filmes  fóra  das salas  con  propósitos  educativos  ou  de entretemento. As películas de 16 ou 8mm facíanse neste  material,  o  “safety  film”  (filme  de seguridade),  sen  medo  a  incendios.Probouse con tres tipos de acetatos: o diacetato de celulosa  (dende  1909),  o  acetato  propionato  e acetato  butirato  de  celulosa  (dende  os  30)  e finalmente o triacetato de celulosa (1948). Non foi até  a  chegada  deste  último  que  a  industria  do cinema renunciou definitivamente aos nitratos. Até ese  momento  o  nitrato  seguía  sendo  a  película común  pois  os  acetatos  eran  menos  resistentes  e sobrevivían  moito  peor  ao  uso  reiterado  nas proxeccións. Resolto ese problema co triacetato, a transición  foi  rápida:  nuns  poucos  anos desapareceron os nitratos.

Poliéster. A mediados dos 50 Kodak comercializou un novo tipo de filme de seguridade feito de poliéster. É o máis  resistente  e  quimicamente estábel  soporte  fílmico e emprégase aínda  hoxe  na  produción  de  novas copias en 35mm. 

Copias 35mm para o mercado doméstico

As de máis calidade. É o caso ideal de conservación. 

Copias 35mm para o mercado estranxeiro

Houbo  un  tempo  en  que  era  habitual  fotografar  os  filmes  dúas veces para enviar o segundo negativo a Europa e tirar a partir del copias  para  os  mercados  locais.  As  dúas  versións  eran  parecidas mais non idénticas. O segundo negativo incluía tomas alternativas e era sempre de peor calidade.

Copias 28mm (Pathéscope)Formato introducido en 1912 pola casa Pathé, facíase con acetato de  celulosa  en  lugar  do  daquela  común  nitrato  de  celulosa, altamente  inflamábel.  Ao  non  estar  asociado  ao  risco  de incendios,  foi un  formato que  fixo  fortuna para exhibicións non comerciais en escolas, institucións, fogares, etc, até a chegada de formatos máis pequenos (sobre todo 16mm). Hai cinco longas de Douglas Fairbanks que se conservan só neste formato.

Copias 16mmEn 1923 Eastman Kodak introduciu este formato para uso caseiro e non comercial por parte de institucións. Manhandled (1924), de Allan  Dwan  con  Gloria  Swanson,  consérvase  só  en  copia  16mm reducida (5 rolos en vez de 7).Nos  40  e  50  algúns  arquivos  copiaron  filmes  para  a  súa preservación en 16mm, por razón de custo, asumindo unha perda de calidade de imaxe mais garantindo a conservación do contido. Grazas a iso chegaron a nós filmes como Tess of the Storm Country coa popular Mary Pickford.

Copias 9,5mm (Pathé)Formato  amador  introducido  en  1922  pola  Pathé  para  uso  doméstico. Vendéronse máis de 300 mil proxectores e había un amplo catálogo de filmes en venda ou alugueiro (e noticiarios mensuais por subscrición). Foi común a distribución  de  longas  en  versión  reducida  para  usos  domésticos.  Station Content (1918), con Gloria Swanson, só existe en versión curta de 9,5mm.

Copias 8mmFormato introducido por Kodak en 1932, ofrecía calidade abondo para o uso na casa e un custo moi inferior. Partners Again (1926) de Henry King sobrevive só desta maneira.

Copias en papelDurante  case  vinte  anos  o  cinema  estivo excluído  das  políticas  de  protección  de dereitos  (copyright)  nos  Estados  Unidos:  os filmes non tiñan unha categoría específica na lexislación  correspondente.  Para  protexerse contra  a  piratería  (habitual  e  descarada), algúns  produtores  empezaron  a  rexistrar  os filmes non como filmes senón como “series de fotografías”:  o  que  presentaban  eran  os negativos  impresos  en  papel  fotográfico.  Ás veces  mandaban  só  algúns  planos  de  cada escena, mais a miúdo proporcionaban o filme completo  impreso  en  papel  fotograma  a fotograma.  Entre  1893  e  1915  a  Oficina  de Dereitos  da  Biblioteca  do  Congreso  rexistrou máis  de  15000  filmes;  por  riba  de  3000  son rolos  de  papel  fotográfico  cos  filmes completos. 

Copias en papelA preservación desas copias en papel permitiu a reconstrución  dun  gran  número  de  títulos  que doutro  xeito  estarían  perdidos,  pola inestabilidade do primitivo soporte fílmico. Dáse así  o  paradoxo  de  que  os  filmes  anteriores  ao 1912  están  mellor  documentados  que  os inmediatamente posteriores.Unha revisión da lei permitiu en 1912 o rexistro directo  das  películas,  sen  a  “trampa”  das  series fotográficas,  e  iso  supuxo  o  fin  dos  “paper prints”.  As  produtoras  enviaban  á  Oficina  de Dereitos  os  nitratos  e  alí,  despois  de  revisalos, gardaban  para  rexistro  información por  escrito, como  unha  sinopse  estendida  ou  pressbook,  e logo devolvían as copias.Case  todo  o  que  se  conservou  en  forma  de “paper  prints”  son  curtas,  mais  hai  tamén  18 longas  que  chegaron  a  nós  desa  maneira  (no reconto total aparecen sumados na categoría de 16mm,  pois  foron  preservadas  posteriormente nese formato). 

Formato de conservación das longametraxes silentesTotal: 10919 longametraxes

Por que se perden os filmes?

A principal causa da desaparición dos filmes é a súa destrución deliberada. A noción de autoría e o respecto á obra cinematográfica tardou unhas cantas décadas en consolidarse; no primeiro terzo da historia do cinema os filmes eran entendidos, esencialmente, coma 

produto de entretemento cuxa conservación para a posteridade non se vía necesaria. O almacenaxe dos filmes que xa deixaran de ter utilidade 

supuña un alto custo así que a solución máis fácil era a súa eliminación.

Estragos  mecánicos.  O  uso  dun filme implica inevitabelmente o seu desgaste  físico:  colle po,  lixo,  sofre rabuños,  tensións  na  proxección, poden esgazarse as perforacións de arrastre...

Mofos  e  fungos.  As  películas almacenadas  en  condicións  de humidade  hospedan  con  facilidade mofos  e  fungos,  que  poden provocar  danos  significativos  na emulsión.  Unha  vez  que  os organismos  atacan  a  emulsión  a perda na imaxe é irreversíbel.

Síndrome do vinagre. A humidade e  a  calor  degradan  os  soportes  de acetato.  Nas  primeiras  fases  o plástico  libera  ácido  acético  e  iso produce  un  característico  cheiro  a vinagre.  A  medida  que  o  filme  de acetato    decae  a  fita  engúrrase, cúrvase,  perde  flexibilidade  e  a emulsión  acaba  por  desprenderse. Non pode evitarse o decaemento do acetato,  mais  si  pode  adiarse establecendo  boas  condicións  de conservación. 

Esvaecemento  da  cor.  Todos  os tipos  de  filme  sofre  este  problema, que  pode  adiarse  con  boas condicións de almacenamento.

• Decaemento  do  nitrato.  É  un  proceso químico  inevitábel  asociado  á  natureza do  soporte  e  o  (mal)  almacenamento dos  filmes.  A  FIAF  define  cinco  etapas:1. A emulsión perde cor e vira a ámbar, hai  un  leve  cheiro  nocivo. 2.  A  emulsión  vólvese  pegañenta  (as voltas do rolo péganse unhas ás outras). Lixeiro  olor  nocivo.     3.  A  emulsión  abranda  e  énchese  de burbullas  de  gas.  Forte  cheiro  nocivo.4.  O  filme  descomponse  nunha  masa sólida.  Forte  cheiro  nocivo.5.  O  filme  desfaise  en  po  marrón. Unha vez que o filme acada a fase 3 xa non é posíbel a duplicación. Os nitratos deben copiarse antes de que se degrade a  imaxe.  Unhas  boas  condicións  de conservación adían o decaemento.

• En  condicións  ideais  de temperatura  e  humidade  os nitratos  aguantan  ben  bastantes anos,  mais  se  as  condicións  se afastan  das  ideais  o  filme  base empeza  a  romper  e  liberar  gases tóxicos;  a  temperaturas  altas,  o filme  entra  en  combustión espontánea.  Non  son  poucos  os casos  de  incendios  provocados pola  combustión  de  copias  de nitrato. Xa en 1897, o 4 de maio, ardeu un proxector no Bazar de la Charité de París, feito que causou a morte de 180 persoas. O cinema coma espectáculo de masas puido rematar daquela... 

• En  xullo  de  1937  Nova  Jersey  viviu unha  vaga  de  calor  con  temperaturas diúrnas de 38 graos e noites calorosas. Iso  favoreceu  a  descomposición  dos nitratos  gardados  nun  almacén  da Fox; a mala ventilación non permitiu a saída dos gases e na madrugada do 9 de xullo prendeu o lume nun punto do edificio.  O  incendio  foi  devastador: morreu  unha  persoa  e  perdéronse  40 mil  rolos  de  negativo.  O  75%  da filmografía  da  Fox  anterior  a  1930 desapareceu.  Se  algúns  filmes  míticos non se perderon foi pola existencia de copias  (nalgúns  casos,  de  menor calidade) noutros lugares.

Fonte das copias que sobreviven(filmes de grandes estudios)

Para saber máis

The Survival of American Silent Feature 

Films: 1912­1929David Pierce

Descarga gratuíta en PDF (1,5 MB):https://www.loc.gov/programs/stat

ic/national­film­preservation­board/documents/pub158.final_ver

sion_sept_2013.pdf

Para saber máis

The Film Preservation Guide.The Basics for Archives, Libraries, 

and Museums. National Film Preservation 

Foundation

Descarga gratuíta en PDF (1,5 MB):https://www.filmpreservation.org/preservation­

basics/the­film­preservation­guide­download