chuong 2 su hoat dong thong nhat cua dong vat

29
10/17/2 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 2 Lắng nghe trong bóng tối Trong màn đêm, một con cú (  Asio otus) có thể bắt một con chuột bằng cách định hướng dựa vào những âm thanh do con chuột gây ra khi nó di chuyển. Sự phân tích chính xác những âm thanh hạn chế cho thấy năng lực kinh ngạc của bộ não 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 3 Sự tiến hóa của hệ thần kinh Động vật đơn bào chưa có hệ thần kinh, cơ thể liên hệ với bên ngoài thông qua dịch nội bào. Trong quá trình tiến hóa của hệ thần kinh có thể chia làm 4 giai đoạn chính 1. Cấu tạo mạng lưới 2. Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch 3. Cấu tạo dạng ống 4.Dạng cấu tạo cóbộnão hoànchỉnh 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 4 Sự tiến hóa của hệ thần kinh 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 5 Cấu tạo mạng lưới Cấu tạo mạng lưới có ở những động vật bậc thấp, ví dụ thủy tức (Hydra), sứa (Medusa). Hệ thần kinh do các tế bào thần kinh nằm rải rác khắp cơ thể, phát nhánh tỏa ra mọi hướng và nối với nhau thành mạng lưới. Ở kiểu cấu tạo này, khi cơ thể bị kích thích tại một điểm, xung động thần kinh sẽ lan tỏa khắp thân. Ở động vật bậc cao như người, cấu tạo của các đám rối thần kinh ở ngoại biên là sự phản ánh của cấu tạo nguyên thủy này 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 6 Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch Cấu tạo dạng chuỗi như ở giun tròn (Annelida), thân đốt (Arthropoda). Các tế bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch thần kinh, các nhánh từ các hạch phát ra đã có định hướng cố định hơn. Ứng với cấu tạo đốt của cơ thể, mỗi đốt có một hạch tạo thành chuỗi nằm dọc cơ thể. Ở kiểu cấu tạo này xung thần kinh không lan tỏa khắp cơ thể mà khu trú tại từng phần nhất định. Thường các hạch đầu phát triển hơn và các hạch này sẽ là tiền đề cho sự hình thành não bộ về sau

Upload: lan-anh-to

Post on 19-Jul-2015

51 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 1/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 2

Lắng nghe trong bóng tốiTrong màn đêm, một con cú ( Asio otus) có thể bắt một con chuộtbằng cách định hướng dựa vào những âm thanh do con chuột gâyra khi nó di chuyển. Sự phân tích chính xác những âm thanh hạnchế cho thấy năng lực kinh ngạc của bộ não

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 3

Sư tiến hóa của hê thần kinh

• Động vật đơn bào chưa có hê thần kinh, cơ thêliên hê với bên ngoài thông qua dịch nội bào.

• Trong quá trình tiến hóa của hê thần kinh có thêchia làm 4 giai đoạn chính• 1. Cấu tạo mạng lưới

• 2. Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch

• 3. Cấu tạo dạng ống

• 4.Dạng cấu tạo cóbô não hoàn chỉnh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 4

Sư tiến hóa của hê thần kinh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 5

Cấu tạo mạng lưới• Cấu tạo mạng lưới có ở những động vật bậc thấp, ví

dụ thủy tức (Hydra), sứa (Medusa).• Hê thần kinh do các tê bào thần kinh nằm rải rác

khắp cơ thể, phát nhánh tỏa ra mọi hướng và nối với

nhau thành mạng lưới.• Ở kiểu cấu tạo này, khi cơ thê bị kích thích tại mộtđiểm, xung động thần kinh sẽ lan tỏa khắp thân.

• Ở động vật bậc cao như người, cấu tạo của các đámrối thần kinh ở ngoại biên là sư phản ánh của cấu tạonguyên thủy này

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 6

Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch• Cấu tạo dạng chuỗi như ở giun tròn (Annelida), thân

đốt (Arthropoda).• Các tê bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch thần

kinh, các nhánh tư các hạch phát ra đa có định hướng cô

định hơn. Ứng với cấu tạo đốt của cơ thê, mỗi đốt có mộthạch tạo thành chuỗi nằm dọc cơ thể.• Ở kiểu cấu tạo này xung thần kinh không lan tỏa khắp

cơ thể mà khu trú tại từng phần nhất định.• Thường các hạch đầu phát triển hơn và các hạch này

sẽ là tiền đê cho sư hình thành não bô vê sau

Page 2: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 2/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 7

Cấu tạo dạng ống• Kiểu này xuất hiện ở những động vật có dây sống như cá

lưỡng tiêm (Amphioxus) nó liên quan đến hê vận động cơ -xương.

• Ở những động vật bậc cao va con người, ống thần kinh hoànthiện thành tủy sống lưng (ở phân thân của động vật), đượcbảo vêtrong cột xương sống va phát ra các dây thần kinh chui qua cộtsống đê ra ngoài điều khiển cơ thể.

• Chức năng vận động bằng cơ vân cũng hoàn thiện.• Phía đầu ống thần kinh đa xuất hiện mầm mống của não bô,

thường được gọi là các bọng não trước, bọng não giữa và bọngnão sau.

• Cho đến lớp bo sát cấu tạo của não cũng còn đơn giản, chưahoàn chỉnh.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 8

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 9

Dạng cấu tạo có bô não hoàn chỉnh

• Dạng này chu yếu ở chim (Aves) va thú(Mammalia), sư phát triển của não bô liên quan mật thiếtvới sư hoàn thiện cấu trúc, chức năng của các cơ quancảm giác ở động vật.

• Lúc đầu bọng não trước phát triển hơn cả, liên quanđến chức năng thính giác va thăng bằng của đời sốngdưới nước, dần dần não sau phân hóa thành hành tủy vatiểu não.

• Hành tủy là trung khu của một loạt các chức năng cơ   bản của hoạt động sống (chức năng thực vật) như hô hấp,tuần hoàn, tiêu hóa…

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 10

Sư tiến hóa của hê thần kinh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 11

Sư tiến hóa của hê thần kinh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 12

Page 3: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 3/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 13

Sự tăng thể tích hộp sọ

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 14

Cấu tạo bô não hoàn chỉnh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 15

Dạng cấu tạo có bô não hoàn chỉnh

• Khi đời sống chuyển dần lên cạn, các cơ quan thu cảm đượchoàn thiện thêm.

•  Não trước được phát triển thành não khứu, não trung gianva đại não (haynão tận). Não khứu có một lớp chất xám phủ lên,về sau khi đại não phát triển não khứu cùng với lớp chất xámcuộn vào trong, gọi là vỏ não cũ (paleocortex).

• Các trung khu trong bô não cũng dần dần được hoàn chỉnh,não thính giác lúc đầu ở bọng não sau rồi tiếp tục phát triển cả ở 

 bọng não trước và giữa. Não thị giác thì phát triển từ bọng nãogiữa va tiếp tục cả ở não trước.

•  Não tận được bao phủ một lớp chất xám mới và phát triểnthành đại não va vo nãomới (neocortex)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 16

Sư phát triển của não người

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 17

Hệ thần kinh

• Hê thần kinh của động vật có xương sống pháttriển từ lá phôi ngoài

• Hệ thần kinh (nervous system) của người là hệ

cơ quan phức tạp nhất của cơ thể, được tạo nên mộtmạng lưới các bào thần kinh gọi là neuron và rấtnhiều tế bào thần kinh đệm.

• Trung bình mỗi neuron có khoảng 1000 điểmtiếp xúc với các neuron khác, tạo nên một hệ thốngliên lạc phức tạp.

CNS

PNS

Cấu trúc hê thần kinh

Cấu tạo đại cương của hê thần kinhgồm hai bô phận chính:

•Bôphậnthầnkinhtrung ương (CNS)

•Bôphậnthầnkinhngoạibiên(PNS)

Page 4: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 4/29

 

10/17/2

Hệ nội tiết

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 20

Nhiều động vật sử  dụng pheromone để

đánh dấu lãnh thổ, cácgiống cọp cái (Pantheratigris) sử dụng nướctiểu để đánh dấu vàocây, trong đó có chứapheromone được tiếttừ một tuyến có mùi ở  thân sau

(Panthera tigris)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 21

Hệ nội tiết (EndocrineSystem)

• Tuyến nội tiết là những tuyến không có ống dẫn, chấttiết đổ thẳng vào máu, gọi là kích tố nội tiết (nội tiết tốhoặc hormone). Chúng khác hoàn toàn với các tuyếnngoại tiết.

• Tuyến ngoại tiết là những tuyến có ống dẫn, chất dịchtiết theo ống dẫn đổ vào các xoang trong cơ thể (nhưcác tuyến tiêu hoá, tuyến sinh dục) hoặc đổ ra ngoàida, niêm mạc (như tuyến mồ hôi tuyến nước mắt).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 22

Hệ nội tiết (EndocrineSystem)

• Trong quá trình tiến hoá, cơ thể động vật phát triển từđơn bào đến đa bào có kích thước lớn. Sự tăng lên vềsố lượng, kích thước các mô và toàn cơ thể, gắn với sựhoàn thiện chức năng.

• Để đảm bảo tính thống nhất trong hoạt động và thíchnghi được nhanh chóng với các biến đổi từ môitrường, cơ thể cần một sự điều hành nhanh, nhạy vàtinh tế. Cùng với hệ thần kinh, hệ nội tiết tham gia quátrình điều hành đó.

• Cùng với các xung động thần kinh, tạo thành một cơ  chế chung điều hoà các quá trình sinh học trong cơ thể,gọi là cơ chế thần kinh – thể dịch.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 23

Hệ nội tiết ở Động vật khôngxương sống

• Ở động vật bậc thấp cấu tạo và chức năng củahệ nội tiết còn chưa hoàn chỉnh, chỉ có một vài

tuyến ở sâu bọ, côn trùng và giáp xác chất tiếtchủ yếu là các feromon.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 24

Bướm cái của tằm tiết ra Bombikol,nhằm quyến rũ bướm đựcOng thợ đánh dấu đường bằngGeranion.Ong chúa tiết ra 9 – xetodecanic nhằmức chế quá trình phát triển buồng trứngcủa ong thợ và quyến rũ ong đực khigiao phối.

Page 5: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 5/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 25

Cơ chế hormon kiểm soát quá trình biếnthái của bướm tằm, Bombyx mori.

Quá trình hormon điềukhiển lột xác (ecdysone),

được tổng hợp bởi tuyếntrước ngực (prothoracicgland), gây ra sự lột xác khigiải phóng, juvenilehormone, được tổng hợp

 bởi tuyến gần não gọi làcorpora allata, xác định kếtquả của một quá trình biếnthái.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 26

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 27 17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 28

Cấu tạo của Juvenile hormone(JH)

3

O

COOCH

Mức độ cao của juvenile hormone ức chế quá trìnhhình thành nhộng (pupa) và cá thể trưởng thành.Do đó tại những bước cuối của quá trình biến tháiđiều quan trọng là tuyến corpora allata không tổnghợp một lượng lớn juvenile hormone.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 29

Ecdyson và dẫn xuất

HO

HO

O

OH

OH

OH

HO

HO

O

OH

OH

OHHO

Được tạo ra ở cơ quan Thoracic của côn trùng. Ecdyson vừa kíchthích biến thái vừa gây lột xác. JH ức chế sự biến thái nên đượccoi là chất đốikháng với Ecdyson.

Ecdyson 20-Hydroxyecdyson

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 30

Sư lột xác theo chuky trong suốt đờisống trưởng thànhcho phép con vật sinh

trưởng trong thờigian ngắn giữa lần lột bô xương ngoài cũ,cứng va lần làm chocứng bô xương mớilớn hơn.

Page 6: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 6/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 31

Hệ nội tiết ở động vật bậccao

• Hệ nội tiết là hệ thống các tuyến trong cơ thể người và động vật bậc cao. Chúng được hình thành từ các tế bào tiết điển hình, một phần nhỏ từ các tế bào thần kinh tiết.

• Hệ nội tiết bao gồm: tuyến yên, tuyến giáp trạng, tuyến cận giáptrạng, tuyến tuỵ, tuyến thượng thận, tuyến sinh sản, tuyến ức,tuyến tùng.

• Các mô nội tiết cư trú ở các cơ quan cũng có chức năng nội tiếtnhư dạ dày mô nội tiết tiết gastrin, lớp nội mạc tử cung có mô nộitiết sản xuất ra prostaglanding F2α v.v.

• Hầu hết các đáp ứng của tuyến nội tiết chậm nhưng có tác dụnglâu dài.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 32

Hệ nội tiết ở động vật bậccao

• Hormone do các tuyến nội tiết sinh ra thường với mộtlượng rất ít, nhưng có tác dụng sinh lý rất lớn, ở một

 phạm vi rộng. Nó ảnh hưởng đến hoạt động của nhiều cơ quan, bộ phận, như làm tăng giảm trao đổi chất; đếnnhiều quá trình tổng hợp và phân giải các chất dinhdưỡng.

• Tuyến nội tiết được chia ra thành 3 loại: tuyến nội tiếtkiểu nang (tuyến giáp trạng), tuyến kiểu lưới (tuyến trênthận, tuyến cận giáp trạng), tuyến tản mác (tuyến dịchhoàn, tuyến noãn sào)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 33

Hormone là hoạt chất có hoạttính sinh học cao được hìnhthành trong mô hay một nhóm tếbào (thường được vận chuyểnbằng đường tuần hoàn đếnnhóm tế bào khác cùng cơ thể)có tác dụng đặc hiệu kích thíchhoặc ức chế các tế bào đích.Hormone đóng vai trò quan trongtrong việc điều hòa các hoạtđộng cơ bản của cơ thể như trao

đổi chất, phát triển, sinh sản.

Hormone

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 34

Hai thuộc tí nh của hormon

Tính đặc hiệu (specificity): có hiệu quả mộtcách chọn lọc. Cơ sở phân tử: thụ thể, sản phẩmtương ứng ở cơ quan đích.

Tính khuếch đại (amplifying capacity): mộtlượng nhỏ hormon tạo một phản ứng ảnh hưởng toànthân. Một phân tử hormon kích thích cho sự hìnhthành >1 triệu phân tử sản phẩm ở tế bào đích.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 35

Phân loại

hormon

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 36

4 nhóm hormone• 1. Hormone dẫn xuất từ acid béo

• prostaglandin

• juvenile hormone của côn trùng

Juvenile hormone

A prostaglandin

(a) Hormones dẫn xuất từ acid béo

Page 7: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 7/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 37

4 nhóm hormone• 2. Hormone steroid

• Chế tiết bởi miền vỏ tuyến thượng thận, buồngtrứng, tinh sào

• Hormone lột xác của côn trùng

Hormone lột xác(ecdysone)

Cortisol Estradiol

(b) Steroid hormone

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 38

4 nhómhormone

• 3. Hormone là dẫnxuất của acid amin• thyroid hormone

• epinephrine (adrenalin)

Norepinephrine

Epinephrine

Thyroxine (T4)Thyroidhormone

Triiodothyronine (T3)(c) Dẫn xuất amino acid

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 39

4 nhómhormone

• 4. Hormon là Peptide vàprotein• antidiuretic hormone (ADH),

glucagon (peptide hormone)

• insulin (protein)

Oxytocin ADH

(d) Peptide hormone

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 40

Bệnh Parkinson

•Mohammad Ali run rẩy vì bệnh liệt rung Parkinson khimang đuốc chạy để thắpngọn lửa Thế Vận Hội mùahè Alanta 1996, tay trái bịliệt nặng, tay phải cầm đuốc

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 41

 Addison’s disease• tiết ít Glucocorticoid (suy tuyến trên thận hoặc

thiếu ACTH, hoặc không đáp ứng ACTH)• Yếu cơ, huyết áp thấp, đường huyết thấp, thèm muối

• Biếngăn, giảm cân, mệt, khó chịu• Buồn nôn,tiêu chảy, đau bụng, sốt• Cortisol thấp, ACTH cao• Tăng sắc số da (ACTH → MSH)• Điều trị: Glucocorticoid, androgen

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 42

John Kennedy Tổng thống Mỹ, một bệnh nhânđiển hình của hội chứng Addison ngay từ khi 30tuổi

Page 8: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 8/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 43

 Androgen có thể là doping

Ben Johnson, VĐV chạy

nước rút (100m) Canada bị truất quyền thi đấu vìdùng doping là androgen(anabolic steroid – steroidkích thích quá trình đồnghoá).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 44

 Androgen – doping lợi ích trướcmắt, tác hại lâu dài

Androgen làm tăng sinh mô cơ, khả năng hoạt động thểlực và phục hồi, nhưng hậu quả là, nữ thì nghiện, khàntiếng, nam hoá, hiếu chiến, phì đại âm vật, vô sinh; namthì sẽbị teo cơ, teo tinh hoàn, vô sinh

HeHe  ä  ä thuthu  ï  ï caca  û  ûmmSensorySensorySystemSystem

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 46

Heä thuï caûm

ه  Heä thuï caûm hay coøn ñöôïc goïi baèng caùc teânkhaùc nhau nhö cô quan caûm giaùc, cô quanphaân tích, giaùc quan, thuï quan.

ه  Heä thuï caûm laø cô quan chuyeân traùch goàmnhöõng teá baøo ñaõ bieät hoùa ñeå tieáp nhaän kíchthích töø moâi tröôøng beân ngoaøi vaø beân trongñoái vôùi cô theå.

ه  Moâi tröôøng soáng luoân bieán ñoåi (caû beân ngoaøi vaø beân trong) ñoøi hoûi cô theå phaûi phaûn öùng ñeåthích nghi.

ه  Ñieàu ñoù ñaûm baûo cho tính toaøn veïn thoángnhaát cuûa cô theå ñoái vôùi moâi tröôøng, ñaûm baûosöï caân baèng cho caùc heä thoáng soáng ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 47

Caûm giaùcه  Caûm giaùc laø söï baét ñaàu cuûa moät chuoãi caùc

quaù trình sinh hoïc phöùc taïp vaø tinh vi,ñem laïi cho ngöôøi vaø ñoäng vaät nhöõng hoaïtñoäng coù tính baûn naêng, taäp tính trong quaùtrình phaùt trieån chuûng loaïi vaø phaùt trieån

caù theå. ه Nhôø söï hoaøn thieän veà caáu taïo cuûa heä thuïcaûm vaø heä thaàn kinh cao hôn, phöùc taïphôn so vôùi theá giôùi ñoäng vaät, con ngöôøingoaøi baûn naêng taäp tính coøn coù quaù trìnhtö duy tröøu töôïng. Ñaây laø moät böôùc nhaûy voït cuûa quaù trình tieán hoùa caû veà löôïng vaøchaát, laøm cho con ngöôøi taùch ra khoûi theá giôùi ñoäng vaät.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 48

Caáu taïo cô quan caûm giaùc

• Cô quan caûm giaùc ñieån hình thöôøng coù 3 phaàn:• Boä phaän ngoaïi bieân

• Boä phaän daãn truyeàn• Boä phaän trung öông

Page 9: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 9/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 49

Xuùc giaùc

• Xuùc giaùc hay cô quan caûm giaùc da vaø noäi

taïng baùo cho cô theå nhöõng caûm giaùc vachaïm, tieáp xuùc, noùng, laïnh vaø ñau.• Ñaây laø cô quan chieám dieän tích lôùn nhaát

cô theå (khoaûng 1,5 m2)  å, moät mình noùchieám khoaûng 16% troïng löôïng cô theå

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 50

Da ngöôøi• Caáu taïo goàm ba lôùp:

• Lôùp bieåu bì (epidermis):• Lôùp da chính thöùc (Dermis)• Lôùp döôùi da (Hypodermis)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 51

Lôùp bieåu bì•Coù nguoàn goác ngoaïi bì. ÔÛ ngoaøi cuøng, ñöôïc caáu taïotöø bieåu moâ deït taàng (4 lôùp).•Lôùp söøng: thöôïng taàng treân cuøng hoùa söøng, bong ratöøng phaàn.•Lôùp haït: goàm moät soá teá baøo deït, teá baøo chöùa nhieàuhaït Keratohyalin vaø tô tröông löïc•Lôùp Malpighi: goïi laø taàng sinh tröôûng, teá baøo taàngnaøy coù chöùa saéc toá melanin taïo maøu da. Lôùp bieåu bìdaøy hay moûng tuøy töøng vuøng da treân cô theå.•Lôùp ñaùy : ôû saâu nhaát, goàm moät haøng teá baøo hìnhtruï thaáp töï vaøo maøng ñaùy.•Bieåu bì haàu nhö khoâng cho nöôùc thaám qua, ngaêncaûn khoâng cho maát nöôùc cô theå qua hieän töôïng boáchôi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 52

Lôùp bieåu bì

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 53

Bieåu bì• Bieåu bì laø bieåu moâ deït taàng coù söøng bao

phuû bao goàm chuû yeáu laø caùc teá baøo söøng,ngoaøi ra coøn coù ba loaïi teá baøo soá löôïng íthôn laø teá baøo saéc toá, teá baøo Langerhans vaøteá baøo Merkel.

• Caùc teá baøo bieåu moâ coù tính hoùa söøng goïi laøteá baøo söøng (keratinocyte).

• Ngöôøi ta thöôøng phaân bieät da daøy khoâng coùloâng vôùi da moûng coù loâng coù ôû nhieàu nôitrong cô theå

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 54

 Teá baøo cuûa bieåu moâ

•  Teá baøo söøng: Teá baøo chính cuûa bieåu moâ toång hôïpkeratin, moät protein sôïi giuùp cho da beàn vöõng vaøcoù khaû naêng baûo veä, coù tính chun giaõn, da coù theå

traûi roäng, bao phuû moät dieän tích lôùn trong caùctröôøng hôïp söng, phuø hay khi coù thai.•  Teá baøo saéc toá : toång hôïp melanin, saéc toá da giuùp

 baûo veä da khoûi söï huûy hoaïi cuûa tia cöïc tím (UV).•  Teá baøo Langerhans: coøn goïi laø teá baøo tua nhaùnh

cuûa bieåu moâ laø ñaïi thöïc baøo di cö töø tuûy xöông vaøo, coù khaû naêng thöïc baøo caùc taùc nhaân xaâmnhieãm

Page 10: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 10/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 55

 Teá baøo cuûa bieåu moâ

• Teá baøo Merkel : thöôøng coù ôû da daøy

nhö da baøn tay vaø baøn chaân, coùhình daïng khaù gioáng vôùi caùc teá baøosöøng nhöng trong baøo töông coù caùchaït ñaäm maøu.

• Caùc ñaàu cuoái cuûa sôïi thaàn kinh taïoneân caùc taän cuøng thaàn kinh caûmgiaùc hình ñóa ôû ñaùy caùc teá baøoMarkel

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 56

Maøu da

Phuï thuoäc vaøo 3 loaïi saéc toá 

Hemoglobin: do maïch maùu da cungcaáp Melanin: do teá baøo saéc toá toång

hôïp Carotene: thu ñöôïc töø caùc thöïc

phaåm coù nguoàn goác thöïc vaät

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 57

 Teá baøo saéc toá 

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 58

Bieåu bì

• Töø lôùp bì trôû ra maët ngoaøi, bieåu bìcoù 5 lôùp:• Lôùp ñaùy (stratum basale)• Lôùp gai (stratum spinosum)• Lôùp haït (stratum granulosum)• Lôùp boùng (stratum lucidum)• Lôùp söøng (stratumcorneum)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 59

 Teá baøo cuûa bieåu moâ

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 60

Page 11: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 11/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 61

Lôùp ñaùy

• Lôùp ñaùy hay coøn goïi laø lôùp maàm(stratum germinativum) bao goàm moäthaøng raøo teá baøo vuoâng hay tuï ñôn, baétmaøu baz vaø ôû treân maøng ñaùy naèm giöõa bieåu bì vaø bì.

• Bieåu bì ngöôøi thöôøng ñöôïc taïo môùi theochu kyø khoaûng 15-30 ngaøy.

•  Taát caû caùc teá baøo ôû lôùp ñaùy ñeàu coù caùcsieâu sôïi keratin trung gian, khi chuyeåntieáp leân beà maët, soá löôïng caùc sieâu sôïitrung gian gia taêng daàn.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 62

 

Lôùp maàmLôùp ñaùy

Lôùp trong cuøng

Lôùp ñaùy (Stratum Germinativum• Loaïi teá baøo •  Teá baøo maàm (basal cells)•  Teá baøo saéc toá •  Teá baøo Merkel

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 63

Lôùp gai

• Bao goàm caùc teá baøo hình vuoâng hay ñadieän, coù nhaân ôû trung taâm, vaø caùcnhaùnh baøo töông coù nhieàu sieâu sôïikeratin.

•  Taïi caùc vò trí thöôøng xuyeân chòu nhieàuma saùt vaø ñeø neùn, lôùp gai daøy hôn.

• Moïi hieän töôïng phaân baøo ñeàu xaûy ratrong phaïm vi lôùp Malpighi bao goàm lôùpñaùy vaø lôùp gai.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 64

 

Lôùp gai Vaøi teá  baøo daøy

Lôùp gai (StratumSpinosum)

•  Teá baøo maàm (moät soá coù theå vaãn phaânchia)

•  Teá baøo saéc teá & teá baøo Langerhans• Hình thaønh theå lieân keát

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 65

Lôùp haït

• Bao goàm 3-5 haøng teá baøo ña dieänñaõ deït ñi vaø trong baøo töông coùnhieàu haït öa maøu baz goïi laø haïtkeratohyalin

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 66

 

Lôùp haït

Lôùp haït (StratumGranulosum)

Page 12: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 12/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 67

Lôùp boùng

• Thöôøng coù ôû da daøy, coù bieåu hieän

trong suoát, laø lôùp moûng vôùi caùc teá  baøo bieåu bì raát deït vaø öa maøu acid.• Beân trong caùc teá baøo ôû lôùp boùng,

caùc baøo quan vaø nhaân khoâng coønnöõa, baøo töông chuû yeáu chæ coù caùc boù sieâu sôïi keratin daøy.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 68

 

Lôùp boùng

Lôùp boùng (Stratum Lucidum)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 69

Lôùp söøng

• Coù 15-30 haøng teá baøo ñaõ bò keratinhoùa, deït, khoâng coøn nhaân, baøotöông chöùa nhieàu sieâu sôïi coù khaûnaêng khuùc xaï laø keratin, caùc teá baøonaøy coøn goïi laø caùc teá baøo coù söøng(horny cell). Caùc teá baøo naøy lieântuïc bong ra ôû beà maët lôùp söøng.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 70

 

Lôùp söøng15-30 lôùp

Lôùp söøng (Stratum Corneum)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 71

Lôùp bì hay da chính thöùc• Da laø moâ lieân keát coù nguoàn goác trung bì• Laø lôùp giöõa, ôû da ngöôøi vaø thuù khoâng coù

caùc teá baøo thuï caûm rieâng bieät. Caùc ñaàu

muùt thaàn kinh toûa moät caùch töï do treân da.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 72

The  å Meissner thu nha  än kích thích cô ho  ïc ma sa  ùt.The  å Paccini thu nha  än kích thích cô ho  ïc a  ùp löïcThe  å Krause thu nha  än kích thích nhie  ät ño  ä la  ïnhThe  å Ruffini thu nha  än kích thích nhie  ät ño  ä no  ùngCa  ùc ña  àu mu  ùt tha  àn kinh thu nha  än kích thích ñau

Page 13: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 13/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 73

 Theå Paccini

 Theå Meissner

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 74

Lôùp da chính thöùc

• Ranh giôùi giöõa bieåu

 bì vaø da chính thöùckhoâng baèng phaúng,caùc phaàn bì nhuù leângoïi laø nhuù bì (dermalpapilla) naèm xen giöõacaùc phaàn loõm xuoángcuûa bieåu bì ñöôïc goïilaø nhuù bieåu bì(epidemal ridge).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 75

 

Nhuù bì

Nhuù bieåu bì

Lôùp nhuù

Lôùp löôùi

Bieåu bì

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 76

 Vaân tay

Nhuù bieåu bì

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 77

Lôùp haï bì hay lôùp döôùi da

• Ñöôïc taïo bôûi moâ lieân keát thöa coù chöùamoät khoái caùc teá baøo môõ goïi laø moâ môõdöôùi da (panniculus adiposus).

• ÔÛ taàng döôùi cuøng tieáp xuùc vôùi cô quan

 beân trong cô theå. Trong lôùp naøy, coù caùccaáu taïo nhö loâng (pili), moùng (ungues) vaø caùc loaïi tuyeán nhôøn, moà hoâi, söõa.

• Haï bì thöôøng khoâng ñöôïc xem laø thaønhphaàn caáu taïo cuûa da, coù vai troø gaén keátda vaøo moâ keá caän moät caùch loûng leûo.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 78

Haï bì

HaHa  ï  ï bbìì

Page 14: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 14/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 79

Loâng toùc

• Laø caùc caáu truùc söøng

hoùa, daø i, coù xuaátnguoàn töø bieåu bì. Maøusaéc, kích thöôùc, maätñoä loâng toùc khaùc nhautuøy thuoäc chuûng toäc,tuoåi taùc, giôùi tính vaø vuøng cô theå

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 80

Loâng toùc

• Moãi sôïi loâng moïc leân töø moät caáu truùc bieåu bìloõm vaøo, goïi laø nang loâng (hair follicle), khi coønôû giai ñoaïn taêng tröôûng coù ñaàu cuoái phình ragoïi laø haønh loâng (hair bulb). ÔÛ ñaùy haønh loâng coùnhuù loâng ( demal papilla).

• Khoâng coù maùu töø löôùi mao maïch, hay khoângcoøn nhuù loâng seõ daãn ñeán cheát nang loâng.

• Caùc teá baøo bieåu bì bao quanh nang loâng taïo neânchaân loâng (hair root) naèm beân trong da, seõ tieáptuïc phaùt trieån ñeå taïo neân thaân loâng (hair shaft)loä ra beà maët da.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 81

Loâng toùc

ÔÛ caùc loâng daøy, caùc teá baøo cuûa vuøng trung taâm cuûachaân loâng ngay treân nhuù loâng phaùt trieån to leân, taïohoùc vaø hoùa söøng ôû möùc ñoä vöøa phaûi taïo neân tuûy loâng(hair medulla).Caùc teá baøo chaân loâng phaân baøo vaø bieät hoùa cho ra caùcteá baøo söøng hình thoi aùp saùt nhau, taïo neân voû loâng(hair cortex)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 82

Loâng toùc

• ÔÛ phía ngoaøi voû loâng coù caùc teá baøo taïo bieåu moâ baùm dính loâng hay cutin loâng (hair cuticle) laølôùp teá baøo coù daïng hình vuoâng naèm ôû phaàn nöõatreân cuûa haønh loâng, sau ñoù chuùng seõ bieán ñoåithaønh truï.

• Caùc teá baøo ôû ngoaøi cuøng seõ bieät hoùa taïo baochaân loâng trong (internal root sheath) baoquanh toaøn boä ñoaïn ñaàu cuûa chaân loâng.

• Bao chaân loâng ngoaøi (external root sheath) lieântuïc vôùi caùc teá baøo cuûa bieåu bì.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 83

Loâng toùc

• Bì bao quanh nang loâng laø moâ lieân keát ñaëc, taïoneân bao moâ lieân keát (sheath of connectivetissue).

• Bao quanh bao moâ lieân keát vaø noái bao moâ lieân

keát vôùi lôùp nhuù laø caùc boù sôïi cô trôn, ñöôïc goïilaø cô döïng loâng (arrector pili muscle). Caùc boùcô döïng loâng xeáp theo höôùng nghieâng, khi cothaét laøm döïng ñöùng thaân loâng leân.

• Söï co thaét cô döïng loâng gaây ra tình traïng noåida gaø hay noåi gai oác (gooseflesh).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 84

Cô döïng loâng

Page 15: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 15/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 85

Moùng tay• Moùng (nail) laø moät taám teá baøo bieåu bì ñaõ

söøng hoùa, naèm ôû maët löng ñoát xa cuûa caùc

ngoùn tay, ngoùn chaân.• Ñoaïn gaàn cuûa moùng, naèm trong raõnh

moùng goïi laø reã moùng (nail root)•  Thaân moùng (nail plate) töông ñöông vôùi

lôùp söøng cuûa da, naèm beân treân giöôøng bieåu bì goïi laø giöôøng moùng (nail bed).Bieåu moâ thaân moùng coù xuaát nguoàn töøneàn moùng (nail matrix)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 86

Caáu truùc moùng tay

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 87

Caùc tuyeán cuûa da

• Tuyeán baõ (sebaceous gland)• Tuyeán moà hoâi (sweat gland)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 88

 Tuyeán baõ

• Naèm beân trong bì,coù ôû haàu heát vò trída treân cô theångöôøi.

• Khoâng coù ôû caùc vuøng da khoâng coùloâng, laø daïng tuyeánnang vôùi vaøi nangtuyeán ñoå vaøo moätoáng baøi xuaát ngaén vaø nhoû.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 89

Nang tuyeán baõ•  Tuyeán baõ laø tuyeán toaøn huûy

(holocrine), saûn phaåm laø moätphöùc hôïp lipid bao goàm caùctriglycerid, chaát saùp, chaát vaûy,cholesterol vaø caùc ester cuûa

noù.•  Tuyeán baõ baét ñaàu hoaït ñoäng töøtuoåi daäy thì

• Chaát baõ lieân tuïc ñöôïc toáng rangoaøi, khi doøng chaát baõ khoângñöôïc baøi xuaát bình thöôøng thìseõ laø moät nguyeân nhaân gaây neânmuïn tröùng caù, laø tình traïng vieâm nang loâng maïn do ngheõntuyeán baõ, xaûy ra chuû yeáu ôû tuoåidaäy thì

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 90

 Tuyeán moà hoâi

•  Thaønh phaàn chính cuûa moà hoâi laø nöôùc,sodium chloride, urea, ammonia vaø acid

uric. Löôïng sodium trong moà hoâi thaáphôn trong maùu.• Ngoaøi chöùc naêng maùt da, caùc tuyeán moà

hoâi coøn giöõ vai troø nhö laø cô quan baøitieát hoã trôï, thaûi loaïi moät soá chaát khoângcaàn thieát cho cô theå.

•  Tuyeán Moll ôû rìa mi maét vaø tuyeán raùytai laø caùc bieán theå cuûa tuyeán moà hoâi.

Page 16: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 16/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 91

 Tuyeán moà hoâi

• Tuyeán moà hoâi coù

nhieàu vuøng cô theå,ngoaïi tröø moät soá  vuøng nhö qui ñaàu.Chia laøm hai loaïi:• Tuyeán moà hoâi toaøn veïn (Merocrine)

• Tuyeán moà hoâi baùnhuûy (Apocrine)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 92

 Tuyeán moà hoâi baùn huûy• Coù ôû caùc vuøng naùch, quaàng

 vuùvaø haäu moân. Tuyeán moàhoâi baùn huûy coù ñöôøng kính

to hôn (3-5mm).• Caùc tuyeán baùn huûy coù ôû bì vaø haï bì, oáng baøi xuaát ñoå vaøonang loâng.

• Caùc tuyeán naøy tieát ra muøihoâi coù tính nhaøy, ban ñaàukhoâng coù muøi song sau ñoù coùmuøi khoù chòu do bò phaân giaûi bôûi vi khuaån

• Muõi teân ñoû - caùc tuyeán moàhoâi baùn huûy 

• Muõi teân xanh - Nang loâng

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 93

 Tuyeán moà hoâi toaøn veïn

•  Tuyeán moà hoâi toaøn veïnkhoâng keát hôïp vôùi nangloâng.

•  Tuyeán moà hoâi toaøn veïnlaø tuyeán oáng ñôn ,xoaén.OÁng baøi xuaát tröïctieáp ra beà maët bieåu moâ,caùc oáng baøi xuaát khoângphaân nhaùnh.

• Chaát tieát cuûa tuyeán moàhoâi thöôøng khoâng coùtính nhaøy vaø thöôøng ít

protein.17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 94

Chöùc naêng cuûa da

• Da coù ba chöùc naêng chính:• Chöùc naêng baûo veä: choáng laïi caùc taùc

duïng cô hoïc, choáng söï xaâm nhaäp cuûa vi khuaån vaø chaát ñoäc.

• Chöùc naêng trao ñoåi chaát: nhö baøi tieátmoà hoâi, ñieàu hoøa thaân nhieät, laømnhieäm vuï hoâ haáp.

• Chöùc naêng caûm giaùc: da ñöôïc coi laø cô quan xuùc giaùc noùi chung, laø cô quancaûm giaùc nhieät vaø ñau

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 95

BoBo  á   á nn loaloa  ï  ïii caca  û  ûmm giagia  ù  ùcc chchíínhnh

1. Caûm giaùc ñauCaùc thuï theå tieáp nhaän kích thích gaây ra ca ûm giaùcñau laø caùc ñaàu muùt thaàn kinh khoâng coù baomyelin, phaân boá ôû nhieàu nôi trong cô theå. Trung khu ñau chính naèm ôû thalamus, ngoaøi racoøn coù ôû hypothalamus.Caùc kích thích gaây ñau khoâng ñaëc hieäu, caûm giaùcñau xuaát hieän laø moät cô cheá töï veä, coù yù nghóasinh quan troïng. Phaûn öùng traû lôøi caûm giaùc ñau laømoät loaït phaûn xaï töï veä nhö taêng nhòp tim, tieátmoà hoâi, chaûy nöôùc maét, co ñoàng töû....

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 96

2) Caûm giaùc nhieätÑaùp öùng laïi söï thay ñoåi nhieät ñoä. TheåKrause thu nhaän kích thích nhieät ñoä laïnh,theå Ruffini thu nhaän kích thích nhieät ñoänoùng vaø coù theå ñaàu muùt taän cuøng caùcnhaùnh thaàn kinh ñaõ nhaän caùc kích

thích. Thuï theå laïnh > thuï theå noùng

Page 17: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 17/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 97

3)Caûm giaùc cô hoïcCaûm giaùc cô hoïc do caùc thuï quan tieáp nhaänkích thích veà aùp löïc, ma saùt gaây ra:

 Thuï quan ma saùt tieáp xuùc phaân boá ôû haäu moân.

 Thuï quan aùp löïc phaân boá trong moät soá taïngroãng nhö daï daøy, ruoät, baøng quang, cung ñoängmaïch chuû vaø xoang ñoäng maïch caûnh.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 98

4) Caûm giaùc hoùa hoïc

 Vuøng nhaïy caûm hoùa hoïc thuoäctrung khu hoâ haáp ôû haønh tuûy

 bò kích thích bôûi ion H+, gaâyphaûn xaï taêng hoâ haáp; ôû xoangñoäng maïch chuû vaø ñoäng maïchcaûnh, gaây phaûn xaï ñieàu chænhpH maùu. Thuï quan ôû daï daøytieáp nhaän kích thích cuûa HClgaây phaûn xaï môû cô voøng haï vò

Ñoùng vai troø raát quan troïngñoái vôùi caân baèng noâi moâi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 99

Caùc giaùc quan ñaëc bieät

• Khöùu giaùc (Olfaction)

• Vò giaùc (Taste)

• Thò giaùc (Vision)

• Thính giaùc (Hearing)

• Traïng thaùi caân baèng(Equilibrium)

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 100

Cô Cô quanquan khkhö ö uu giagia  ù  ùcc ((MuõiMuõi))

• Khöùu giaùc laø moät trong naêm heä thuïcaûm ngoaøi. Cuøng vôùi vò giaùc tieáp nhaäncaùc kích thích hoùa hoïc thoâng qua muøi vaø vò. Laø heä thuï caûm phaùt trieån sôùmnhaát trong quaù trình phaùt trieån chuûngloaïi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 101

Bo  ù tha  àn kinh khöùu gia  ùc

Xö ông bö ô  ùm

 

Ma  øng khöùu

Cô Cô quanquan khkhö ö uu giagia  ù  ùcc ((MuõiMuõi))

• Khöùu giaùc laø moättrong naêm heä thuïcaûm ngoaøi. Cuøng vôùi

 vò giaùc tieáp nhaän caùckích thích hoùa hoïcthoâng qua muøi vaø vò.

• Laø heä thuï caûm phaùttrieån sôùm nhaát trongquaù trình phaùt trieånchuûng loaïi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 102

Caáu taïo• ÔÛ ñoäng vaät noùi chung, cô quan khöùu giaùc naèm trong hoá 

khöùu. Ñeán nhöõng ñoäng vaät baäc cao, hoá khöùu phaùt trieånthaønh khoang goïi laø muõi.

• ÔÛ ñoäng vaät aên thòt, khoang muõi phaùt trieån raát maïnh nhöngñeán linh tröôûng khoang khöùu keùm phaùt trieån hôn. Ñieàu naøycoù lieân quan ñeán ñôøi soáng sinh hoïc cuûa töøng nhoùm.

• Khoang muõi coù hai chöùc naêng laø khöùu giaùc vaø hoâ haáp. Phaàn

hoâ haáp ôû khoang döôùi, phaàn khöùu giaùc ôû khoang treân vaø heïphôn phaàn hoâ haáp.

Page 18: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 18/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 103

Caáu taïo• Boä phaän thuï caûm khöùu giaùc laø caùc teá baøo khöùu naèm ôû thöôïng

 bì cuûa maøng nhaøy.• Caùc teá baøo coù sôïi taäp hôïp thaønh daây khöùu giaùc (ñoâi daây soá I)

xuyeân qua loã saøng cuûa xöông böôùm, chaïy vaøo haønh khöùu roài

 vaøo naõo khöùu naèm phía döôùi ñaïi naõo, treân ñoài haõi maõ(hippocampus).• Ngoaøi ra moät soá trung taâm ôû naõo trung gian (vuøng treân thò,

döôùi thò, theå vuù) cuõng tham gia ñieàu hoøa chöùc naêng khöùu giaùc

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 104

Söï phaùt trieån•  Trong quaù trình phaùt trieån chung loaïi, ôû nhöõng

ñoäng vaät baäc thaáp nhö coân truøng, khöùu giaùc raát

quan troïng vaø coù yù nghóa sinh hoïc raát lôùn ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa chuùng.• ÔÛ ñoäng vaät baäc cao cô quan khöùu giaùc phaùt

trieån khoâng ñeàu. Moät soá nhoùm phaùt trieån raátkeùm nhö chim, linh tröôûng, traùi laïi moät soá nhoùm phaùt trieån raát nhaïy nhö choù, meøo, chuoät.

•  Teá baøo thuï caûm khöùu giaùc laø nhöõng teá baøolöôõng cöïc coù ñöôøng kính (2-5 m ) l a øm c ho d ie änt íc h t ie áp x u ùc v ô ùi m u øi t aên g l eân .

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 105

Caûm giaùc khöùu giaùc• Xuaát hieän khi caùc teá baøo thuï caûm nhaän ñöôïc

kích thích thoâng qua söï tieáp xuùc vôùi caùc theåhôi (do vaät chaát boác hôi) hay do caùc haït raátnhoû ñöôïc mang theo khoâng khí hoâ haáp quañöôøng muõi. Khi thôû ra, khoâng khí taùc ñoäng vaøo khoang sau cuûa muõi cuõng gaây kích thíchnhöng khi hít vaøo raát nheï qua muõi hay quamieäng khoâng gaây ra caûm giaùc khöùu giaùc.

• Cô cheá taùc ñoäng cuûa caùc phaân töû muøi vaø cô cheá hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo thuï caûm khöùucoøn ñang ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 106

Ñoä nhay cuûa khöùu giaùc

• Khöùu giaùc coù ñoä nhaïy caûm khaùcao, ñoä nhaïy caûm khöùu giaùc thayñoåi tuøy theo loaøi, theo tuoåi, theosöï luyeän taäp.

• Caûm giaùc khöùu giaùc phuï thuoäc vaøonoàng ñoä chaát coù muøi trong khoângkhí, toác ñoä va chaïm cuûa caùc chaát vaøo teá baøo thuï caûm vaø tuøy vaøotraïng thaùi sinh lyù cuûa cô quankhöùu giaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 107

 Vai troø cuûa khöùu giaùc• Ñoái vôùi ñoäng vaät, laø phöông tieän ñeå tìm

moài, traùnh keû thuø, tìm ñoàng loaïi.• ÔÛ ngöôøi, khöùu giaùc khoâng giöõ vai troø

quan troïng nhö ôû caùc ñoäng vaät khaùc, khiaên khöùu giaùc seõ phoái hôïp vôùi vò giaùc seõcho chuùng ta yù nghóa ñaày ñuû veà vò ngon,laâu daàn phaûn xaï coù ñieàu kieän coù ñöôïcthaønh laäp, chæ caàn ngöûi muøi giuùp ta hìnhdung ra vò cuûa noù.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 108

 Vò giaùc•  Vò giaùc cuøng vôùi

khöùu giaùc laø hai cô quan caûm giaùc hoùa

hoïc.•  Vò giaùc laø caûm giaùc veà tính vaät chaátcuûa vò leân nieâmmaïc löôõi vaøkhoang mieäng

Page 19: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 19/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 109

Caáu taïo

• Cô quan vò giaùc laø caùc teá baøo caûmnhaän vò cuûa caùc chaát naèm treân maëtlöôõi, voøm mieäng, haàu, chuùng taäphôïp laïi thaønh nhöõng ñôn vò goïi laønuï vò giaùc. Nôi taäp trung nhieàutreân löôõi laø ñaàu muùt, xung quanhrìa löôõi vaø goác löôõi. Maët döôùi löôõi vaø khoaûng giöõa maët treân löôõikhoâng coù caùc theå thuï caûm vò giaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 110

Caáu taïo

• Nuï vò giaùc do caùc teá baøo bieåu moâ bieät hoùa thaønh, moãi nuï vò giaùc caokhoaûng 80 m , r o än g 4 0 m , ñ a ùy

t ö a ï t r e ân m a øn g ñ a ùy c u ûa b i e å u m oâ ,t r e ân c o ù m oät h o á g o ïi l a ø h o á v ò g i a ùc ,m o ãi h o á c o ù k h o a ûn g 4 0 - 6 0 t e á b a øox eáp s a ùt n h a u g oàm :• T e á b aøo v ò g ia ùc• T e á b aøo c ho án g ñ ôõ• T e á b aøo ñ aùy

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 111

Caáu taïo

• Caùc nuùm vò giaùc coùhình cuû haønh. Moãinuùm coù töø 2-6 teá baøo vò giaùc löôõng cöïcnaèm xen keõ vôùi caùcteá baøo truï.

• ÔÛ ñaàu phía treân moãiteá baøo vò giaùc coù caùcnhung mao coøn ñaàudöôùi laø sôïi thaàn kinhcaûm giaùc vò giaùc. Moãinuùm coù 2-3 sôïi thaànkinh

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 112

Caáu taïo

• ÔÛ 2/3 phía tröôùc löôõi,daây löôõi (nhaùnh cuûadaây so á V) vaø moätnhaùnh maøng nhó cuûadaây maët (daây soá VII)phaân boá ñeán.

• ÔÛ 1/3 phía sau löôõi laønhaùnh cuûa daây löôõihaàu (daây soá IX) phaân boá tôùi. Moät phaàn nhoûôû voøm hoïng laø nhaùnhdaây meâ taåu (daây soá X). Daây soá VII nhaäncaûm giaùc vò giaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 113

• Là một khối cơ vân, được lợp bởi một lớp niêm mạc đặc biệt,có cấu trúc khác nhau tùy vùng lưỡi.

• Giúp điều chỉnh thức ăn vào răng khi nhai

• Trên lưỡi có các loại gai lưỡi

Lưỡi

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 114

Gai lưỡi

 

• Gai chén (Circumvallate

 papilla) chứa khoảng 100 nụvị giác

• Gai nấm (Fungiform papilla) chứa khoảng 5 nụ vịgiác

• Gai chỉ (Filiform papillae)chức năng xúc giác

Page 20: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 20/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 115

Nụ vị giác

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 116

Caûm giaùc vò giaùc

• 4 vò chính gaây neân caûm giaùc vògiaùc laø maën, ngoït, chua, vaøñaéng.

• Caùc vò khaùc chæ laø söï keát hôïpcuûa 4 vò cô baûn noùi treân.

• Caûm giaùc vò giaùc noùi chung laøñôn giaûn. Tuy nhieân khi aênuoáng, caûm giaùc vò giaùc thöôøngñöôïc taêng cöôøng nhôø söï thamgia cuûa caùc giaùc quan khaùc nhö thò giaùc, khöùu giaùc...

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 117

Cô Cô quanquan ththíínhnh giagia  ù  ùcc va va  ø  ø thaêngthaêng ba ba  è  èngng

2 other names?? 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 118

 Tai (boä tieàn ñình-oác tai)• Cô quan thính giaùc vaø thaêng baèng naèm

trong hoác xöông thaùi döông goïi laø boä tieànñình-oác tai (vestibulocochlear apparatus)

• Cô quan naøy caáu taïo goàm 3 phaàn:• Tai ngoaøi: tieáp nhaän soùng aâm• Tai giöõa: daãn truyeàn soùng aâm töø khoâng

khí ñeán xöông vaø töø xöông ñeán taitrong

• Tai trong: laø nôi caùc rung ñoäng ñöôïcchuyeån ñoåi thaønh caùc xung thaàn kinhñaëc hieäu theo daây thaàn kinh thính giaùc veà heä thaàn kinh trung öông.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 119

Nhánh tiền đình

Nhánh ốc tai

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 120

 Tai ngoaøi

•  Tai ngoaøi (external ear) goàm loa tai hay vaønh tai (auricle, pinna) caáu taïo bôûi taámmoâ suïn ñaøn hoài khoâng ñeàu coù da phuû

ngoaøi. Ôû döôùi hai vaønh tai vaø daùi tai. Vaønh tai coù taùc duïng ñoùn aâm thanh.• OÁng tai ngoaøi (external auditory meatus)

coù daïng oáng deït, xuaát phaùt töø beân ngoaøi vaø ñeán xöông thaùi döông daøi; giôùi haïntrong cuûa tai ngoaøi laø maøng nhó.

• Bieåu moâ oáng tai ngoaøi laø bieåu moâ deïttaàng söøng hoùa.

Page 21: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 21/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 121

 Tai ngoaøi• ÔÛ taàng döôùi nieâm cuûa oáng tai ngoaøi coù

caùc nang loâng, tuyeán baõ vaø caùc tuyeánraùy tai (cerumious gland).

• Caùc tuyeán raùy tai laø tuyeán oáng xoaén cheá tieát ra chaát raùy tai (cerumen, erawax),maøu vaøng naâu, hôi khoâ cöùng, laø hoãn hôïpcuûa môõ vaø saùp.

• Loâng tai vaø raùy tai coù taùc duïng baûo veäoáng tai ngoaøi.

• 1/3 ngoaøi cuûa thaønh oáng tai ñöôïc naângñôõ bôûi moâ suïn ñaøn hoài, coøn ñoaïn trongñöôïc naâng ñôõ bôûi xöông thaùi döông.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 122

Maøng nhó• Ñaàu cuoái oáng tai ngoaøi coù moät maøng hình baàu duïc, goïi laø maøng nhó (tympanic

membrane, eardrum). Maët ngoaøi maøng nhócoù bieåu bì moûng, maët trong maøng nhó coù bieåu moâ vuoâng ñôn tieáp noái vôùi bieåu moâcuûa hoøm nhó. Xen giöõa hai lôùp bieåu moânaøy laø moät lôùp moâ lieân keát chaéc ñöôïc caáutaïo bôûi caùc sôïi collagen, sôïi taïo keo vaøcaùc nguyeân baøo sôïi.

• Maøng nhó laø caáu truùc truyeàn soùng aâm ñeáncaùc xöông con ôû tai giöõa.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 123

 Tai giöõa•  Tai giöõa (middle ear, tympanic cavity) laø moät

khoang khoâng ñeàu, naèm beân trong xöông thaùidöông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët trong xöôngthaùi döông ôû ñoaïn giöõa maøng nhó vaø maët xöôngcuûa tai trong.

•  Tai giöõa goàm xoang nhó, voøi eustache vaø nangchuõm

•  Tai giöõa coù phía tröôùc thoâng vôùi haàu qua voøi nhó(auditory tube) hay voøi eustach (eustachian tube),phía sau thoâng vôùi caùc xoang chöùa khí naèm trongmoûm chuõm xöông thaùi döông.

•  Tai giöõa coù bieåu moâ deït ñôn, beân döôùi coù lôùp ñeämmoûng gaén chaët vaøo maøng xöông.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 124

 Tai giöõa: xoang nhó• Coù theå tích khoaûng 1 cm3, xoang nhó thoâng vôùi voøi eustach

• Maøng nhó ñöôïc noái vaøo cöûa soå baàu duïc bôûimoät chuoãi ba xöông tai (auditory ossicle)nhoû laø xöông buùa (malleus), xöông ñe (incus) vaø xöông baøn ñaïp (stape) coù vai troø truyeàncaùc rung ñoäng cô hoïc töø maøng nhó ñeán taitrong.

• Beân trong tai giöõa coù hai cô nhoû gaén vaøoxöông buùa vaø xöông baøn ñaïp, coù chöùc naêngñieàu chænh söï daãn truyeàn aâm thanh.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 125

Ba xöông tai

xöông baøn ñaïp

xöông buùaxöông ñe

Xöông buùa gaén vaøo maøng nhó vaø xöông baønñaïp gaén vaøo cöûa soå baàu duïc. Caùc xöông taiñöôïc noái vaøo nhau bôûi caùc khôùp hoaït dòch.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 126

 Tai giöõa: Voøi eustache• Daøi khoaûng 3cm, roäng 2mm, noái xoang nhó vôùi

xoang mieäng• Bình thöôøng ñoaïn phía mieäng xeïp xuoáng, ñoùng

kín, khi nuoát noù ñöôïc môû ra, laøm khoâng khí loïtñeán xoang nhó, ñieà ñoù laøm cho aùp suaát trong

xoang nhó caân baèng vôùi aùp suaát khoâng khí

Page 22: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 22/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 127

 Tai trong•  Tai trong (internal ear) hay

coøn goïi laø meâ ñaïo (labyrinth)caáu taïo goàm hai meâ ñaïo.

• Meâ ñaïo xöông (bony labyrinth)

 bao goàm moät chuoãi caùc teá baøo(xoang).•  Trong phaàn ñaù xöông thaùi

döông coù chöùa meâ ñaïo maøng(membranous labyrinth) beântrong.

•  Tai trong chia laøm ba boäphaän: caùc voøng baùn khuyeân,tieàn ñình vaø oác tai. OÁc tai laøcô quan caûm giaùc thính giaùc,tieàn ñình vaø caùc voøng baùnkhuyeân hôïp laïi thaønh boä maùytieàn ñình.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 128

Meâ ñaïo xöông• Meâ ñaïo xöông laø caùc hoác trong thaùi

döông. Goàm 3 phaàn chính laø voøng baùn

khuyeân, tieàn ñình, oác tai• Ñaây laø moät khoang trung taâm khoâng ñeàu,goïi laø tieàn ñình (vestibule) tai, chöùa tuùi baàu duïc vaø tuùi nhoû.

• Phía sau tieàn ñình tai coù 3 keânh baùnkhuyeân (semicircular canal) vaây quanh caùcoáng baùn khuyeân,

• Phía tröôùc ngoaøi oác tai coù caùc oáng oác tai(cochelear duct)

• Meâ ñaïo thoâng vôùi tai giöõa thoâng quacöûa soå troøn vaø cöûa soå baàu duïc

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 129

Phöùc hôïp tieàn ñình

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 130

Meâ ñaïo maøng• Meâ ñaïo maøng bao goàm moät chuoãi caùc hoác thoâng

nhau coù loùt bôûi bieåu moâ xuaát nguoàn töø ngoaïi bì.• Hai vuøng ñaëc bieät cuûa meâ ñaïo maøng laø tuùi baàu

duïc (utricle) vaø tuùi nhoû (saccule).• Caùc oáng baùn khuyeân (semicircular duct) coù xuaát

nguoàn töø tuùi baàu duïc, coøn oác tai (cochlea) coùxuaát nguoàn töø tuùi nhoû.

• ÔÛ caùc vuøng keå treân, bieåu moâ bieät hoùa taïo ra caùccaáu truùc caûm giaùc laø: veát thính giaùc (maculae) ôûtuùi baàu duïc vaø tuùi nhoû, maøo thính giaùc (cristae)ôû oáng baùn khuyeân, vaø cô quan Corti (organ of corti) ôû oáng oáng tai

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 131

OÁc tai• OÁc tai coù chieàu daøi khoaûng 35mm,

quaán hai voøng röôõi quanh moät moâxöông goïi laø truï oác tai (modiolus). Truï oác tai coù caùc hoác chöùa maïchmaùu, thaân vaø caùc sôïi nhaùnh cuûa caùcneuron nhaùnh thính giaùc cuûa daâythaàn kinh soï VIII.

• Hai beân truï oác tai nhoâ ra caùc gôøxöông maûnh goïi laø caùc laù xoaén(osseous spiral lamina). Caùc laù xoaénñi qua oác tai ñeán vuøng ñaùy nhieàu hôn vuøng ñænh.

• Meâ ñaïo xöông chöùa ngoaïi dòch(perilymph) coù thaønh phaàn ion gioángchaát gian baøo ôû caùc cô quan khaùc, meâñaïo maøng chöùa noäi dòch (endolymph)coù ñaëc dieåm laø ít Na+ vaø nhieàu K+, ítprotein.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 132

Khe thangOÁng tieàn ñình

OÁng tai giöõaCöû soå troøn

 

OÁc tai coù chöùa cô quan Corti

Cöûa soå baàu duïc

OÁc tai khoâng cuoän

Page 23: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 23/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 133

Cô quanCorti

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 134

Caûm giaùc thính giaùc• OÁc tai coù caùc thuï quan aâm thanh, caùc teá baøo

naøy hôïp vôùi moät maøng moûng hôïp thaønh cô quan Corti vôùi toång soá hôn 20 000 teá baøo.

• Sôïi truïc cuûa caùc teá baøo thuï caûm aâm thanhtaäp hôïp thaønh nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII.

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 135

 

Con ñöôøng thính giaùc

 Tôùi hai cuû sau cuûa cuû naõosinh tö ôû naõo giöõa

 Tôùi ñoài naõo

 Tôùi voû thính giaùc

Nhaùnh oác tai cuûa daây soá VIII

Moät nhaùnh tôùi nhaânoác tai ôû haønh tuûy,moät nhaùnh nhaän caûmgiaùc ôû tieàn ñình

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 136

Söï truyeàn soùng aâm• Caùc xöông buùa aùp saùt maøng nhó, coøn

xöông baøn ñaïp thì aùp saùt vaøo maøng cuûasoå baàu duïc. Maøng nhó roäng khoaûng 72mm2, maøng cöûa soå baàu duïc 3,2 mm2. Tæleä naøy laø 1/22 laøm cho soùng aâm ñöôïctaêng cöôøng leân 22 laàn ôû cöûa soå baàu duïc.

•  Vì vaäy, vôùi moät dao ñoäng nheï, cuõng laømmaøng baàu duïc rung ñoäng. Caùc soùng aùplöïc nhaän ñöôïc ôû cöûa soå baàu duïc ñöôïctruyeàn tôùi ngoaïi dòch tai laøm cho maøngtieàn ñình vaø noäi dòch trong oác tai laàn

löôït dao ñoäng.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 137

Söï truyeàn soùng aâm

• Caûm giaùc nghe phuïc thuoäc chuû yeáu vaøo maøng neàn, maøng naøy seõ kích

thích caùc teá baøo thuï caûm coù loângcuûa cô quan Corti, vaø caùc teá baøo coùloâng naøy khueách ñaïi thaønh nhöõngxung thaàn kinh, xung naøy theo daâythaàn kinh thính giaùc leân vuøng voûnaõo tính giaùc ôû naõo.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 138

Giôùi haïn thu nhaän aâm thanh

• Ñôn vò ño thính löïc laø Decibel. Giôùi haïnthính löïc cuûa ngöôøi khoaûng 10-120 Db,quaù giôùi haïn 120Db seõ gaây caûm giaùc ñauôû tai vaø coù theå gaây toån haïi cô quanthính giaùc.

• Ngöôøi bình thöôøng coù khaû naêng thunhaän aâm thanh coù taàn soá töø 20-20 000Hz, giôùi haïn thu nhaän giaûm daàn theotuoåi, ngöôøi caøng lôùn tuoåi caøng khoù ngheñöôïc aâm thanh cao.

Page 24: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 24/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 139

Ñoä nhaïy cuûa thính giaùc

• Moät soá ñoäng vaät coù khaû naêng ñaëc bieät nghe

ñöôïc caû sieâu aâm (taàn soá hôn 20 000 Hz) nhö choù, meøo, dôi...ngöôïc laïi, moät soá loaøi ngheñöôïc aâm raát thaáp, döôùi 20Hz nhö cöøu.

•  Tai ngöôøi coù theå nghe toát caùc aâm coù taàn soá töø 1000 -4000Hz, ngöôõng ñeå phaân bieät caùcaâm laø 5Hz. Khoaûng caùch hai aâm coù theå phaân bieät ñöôïc laø 0,01 giaây.

• Caùc teá baøo thuï caûm aâm thanh coù khaû naêngthích nghi nhanh, aâm caøng cao vaø caøngmaïnh, söï thích nghi caøng nhanh. Ñaây laø moätcô cheá töï veä

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 140

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 141

Caûm giaùc thaêng baèng

• Khi cô theå vaän ñoäng thay ñoåi vò trí trongkhoâng gian hoaëc thay ñoåi tö theá, boä maùytieàn ñình (goàm phaàn tieàn ñình vaø caùc voøng baùn khuyeân cuûa tai trong) seõ xuaáthieän caûm giaùc thaêng baèng ñeå hình thaønhnhöõng phaûn xaï vaän ñoäng phoái hôïp nhaèmduy trì söï thaêng baèng cuûa cô theå.

•  Tieåu naõo laø trung khu thaàn kinh cao caápñieàu hoøa chöùc naêng thaêng baèng. Tuynhieân vuøng voõ naõo cuõng tham gia vaøo

chöùc naêng naøy.17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 142

 Thò Thò giagia  ù  ùcc::CaCa  à  àuu mama  é  étt ++ CaCa  ù  ùcc caca  á   á uu trutru  ù  ùcc phuphu  ï  ï

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 143

Maét• Maét (eye) laø moät cô quan tieáp nhaän thò giaùc

coù caáu taïo phöùc hôïp vaø phaùt trieån cao chopheùp phaân tích chính xaùc daïng, cöôøng ñoä vaø maøu saéc cuûa aùnh saùng phaûn hoài töø caùc vaät theå.

• Maét ñöôïc baûo veä bôûi caùc xöông cuûa xöôngsoï, taïo neân hoác maét (orbit).

• Maét goàm caàu maét (eyeball), thaàn kinh thògiaùc vaø caùc boä phaän hoã trôï xung quanh thògiaùc.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 144

Caáu taïo cuûa maét• Caàu maét (eyeball) laø caáu taïo chính cuûa maét,

naèm loït trong xöông oå maét. Caàu maét goàmnhöõng caáu taïo sau:• Maøng sôïi (fibrous tunic)

• Maøng maïch (vascular tunic)• Maøng löôùi hay voõng maïc (retina)

Page 25: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 25/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 145

Maøng sôïi

• Maøng sôïi laø lôùp ngoaøi cuøng ñeå baûo veä caàu maét. Maøng sôïi goàm:• Maøng cöùng (sclera) bao boïc xung

quanh vaø phía sau caàu maét, chieám4/5 dieän tích caàu maét.

• Giaùc maïc (cornea) phía tröôùc laø moätmaøng trong suoát chieám 1/5 dieäntích caàu maét.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 146

Maøng maïch• Naèm saùt vôùi maøng sôïi, maøng maïch

chính thöùc meàm vaø coù maïng löôùi maïch

maùu daøy ñaëc xen keõ bôûi moät soá teá baøosaéc toá.•  Theå mi (ciliary body) laø phaàn daøy leân

cuûa maøng maïch naèm ôû ranh giôùi giöõamaøng cöùng vaø giaùc maïc. Theå mi goàmkhoaûng 70 maáu loài mi, trong coù maïchmaùu. Theå mi coù chöùc naêng tieát thuûydòch (aqueous humor).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 147

 Theå mi

 

3

1

2

A

P

Caùc nhaùnh mi- Bao phuû bôûi bieåu moâ- Tieát ra thuûy dòch

Cô theå mi- Laøm caêng maøng maïch- Laøm giaõn thuûy tinh theå

Daây treo thuûy tinh theå A= khoang phía tröôùc

P= khoang phía sau17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 148

Maøng maïch: Mống mắt(troøng ñen - iris)

• Laø phaàn tröôùc cuûa maøng maïch hình ñóa troøn,ôû chính giöõa coù loå thuûng goïi laø ñoàng töû (conngöôi -pupil ). Mống mắt caáu taïo bôûi moâ ñeämlieân keát, chöùa nhieàu saéc toá.

• Bình thöôøng ñöôøng kính đồng tử vaøo khoaûng 2-5mm. Söï co giaõn thu heïp laïi hay môû roäng racoù taùc duïng ñieàu chænh löôïng aùnh saùng loït vaøo beân trong.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 149

Caùc cô trong cuûa moáng maét

• Mống mắt coù hai loaïi cô trôn laø cô co đồng tử (sphincter pupillae muscle) ôû xung quanh conngöôi vaø cô giaõn đồng tử  (dilator pupillaemuscle) toûa hình tia.

• Daây thaàn kinh phoù giao caûm laøm co, daây giaocaûm laøm giaõn ñoàng töû

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 150

 Voõng maïc•  Voõng maïc (retina)

naèm phía trongcuøng, tieáp xuùc vôùi thuûy tinh

dòch, chöùa saéc toá,caùc lôùp tieáp theocoù caùc teá baøo thuïcaûm aùnh saùng laøteá baøo gaäy (rodcell) vaø teá baøonoùn (cone cell).

Page 26: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 26/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 151

 Voõng maïc

ÔÛ maét ngöôøi, coù khoaûng 110-125 trieäu teá baøo gaäy vaø 6-7 trieäu teá baøo noùn.Teá baøo noùn laø caùc teá baøo caûm nhaän maøu saéc, tieáp nhaännhöõng tia saùng chieáu thaúng, coù cöôøng ñoä lôùn;Teá baøo gaäy raát nhaïy vôùi aùnh saùng coù cöôøng ñoä yeáu,tieáp nhaän caùc tia saùng chieáu nghieâng, coù cöôøng ñoä beù

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 152

 Voõng maïc

Noùi chung, ñoäng vaät aên ñeâm coù soá löôïng teá baøo gaäylôùn, ñoäng vaät aên ngaøy coù soá löôïng teá baøo noùn taêng leân.Caøng xa ñieåm vaøng veà hai phía cuûa voõng maïc, soá teá baøogaäy caøng taêng vaø soá teá baøo noùn caøng giaûm.

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 153

 Thaàn kinh thò giaùc• Döôùi lôùp teá baøo caûm quang laø

caùc teá baøo thaàn kinh goàm caùcloaïi: teá baøo haïch, löôõng cöïc,naèm ngang. Sôïi truïc cuûa caùcteá baøo naøy taäp hôïp thaønh daâythaàn kinh thi giaùc (daây soá II).

• Taïi ñieåm daây thaàn kinh soá IIvaø dòch theå thoaùt ra khoûi caàumaét ñöôïc goïi laø ñieåm muø. Taïiñieåm muø khoâng coù caùc teá baøo

caûm quang phaân boá.

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 154

Ho  á trung taâm

Ñie  åm va  øng

Ñie  åm mu  ø

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 155

 Thuûy tinh theå•  Thuûy tinh theå (lens) trong gioáng nhö 

moät thaáu kính loài, coù ñöôøng kính9mm, ñieåm loái chính giöõa töông öùng vôùi ñoàng töû, truïc noái hai ñieåm loàikhoaûng 4mm. Khi nhìn xa, maët loàideït bôùt laïi; khi nhìn gaàn maët loàiphoàng leân.

•  Thuûy tinh theå trong suoát, coù khaûnaêng khuùc xaï aùnh saùng.

•  Thuûy tinh theå ñöôïc coá ñònh nhôø daâychaèng töø theå mi.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 156

 Thuûy tinh dòch

• Thuûy tinh dòch gioáng nhö chaátthaïch, laø khoái lôùn choaùng phaànroãng caàu maét, tieáp xuùc vôùi voõng

maïc.• Toaøn boä ñöôïc boïc trong maøngmoûng trong suoát laø maøng thuûytinh.

• Thuûy tinh dòch trong suoát coù khaûnaêng khuùc xaï aùnh saùng.

Page 27: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 27/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 157

•Neáu keû moät ñöôøng thaúng goùc vôùi thuûy tinh theå ñi quacon ngöôi vaøo voõng maïc thì ñieåm caét voõng maïc chính laøñieåm vaøng (macula) vaø ñoù laø truïc quang hoïc cuûa maét.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 158

 Thuûy dòch

• Thuûy dòch do maïch maùu trong

moáng maét vaø theå mi tieát ra, chöùatrong caùc khoang ôû tröôùc maét, giöõagiaùc maïc, loøng ñen vaø thuûy tinhtheå.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 159

Caáu taïo hoã trôï• Caùc caáu truùc hoã trôï maét goàm coù:

• Mi maét• Tuyeán leä vaø ñöôøng daãn• Caùc cô vaän ñoäng caàu maét

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 160

 Thaàn kinh vaän ñoäng maét

• Ñieàu khieån vaän ñoäng chung cuûamaét goàm ba daây thaàn kinh:• Daây soá III: vaän ñoäng cô cheùo• Daây soá IV: vaän ñoäng cô thaúng• Daây soá VI: vaän ñoäng chung cuûa maét

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 161

Heä thoáng quang hoïc cuûa maét

• Söï khuùc xaï aùnh saùng: caùc tia saùng chieáu vaøomaét tröôùc khi ñeán voõng maïc phaûi vöôït qua caùccaáu taïo cuûa maét coù khaû naêng khuùc xaï:

•Giaùc maïc vaø thuûy dòch

• Thuûy tinh theå• Thuûy tinh dòch

• Söï khuùc xaï naøy laøm cho aùnh saùng taäp trung vaøoñieåm vaøng ôû ñaùy maét vaø do ñoù thu nhoû hìnhaûnh cuûa vaät theå, laøm cho hình aûnh roõ hôn.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 162

• Caùc aûnh cuûa moïi vaät theå ñeàu laøaûnh ngöôïc ôû ñaùy maét

Page 28: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 28/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 163

 Trò soá khuùc xaï• Ñöôøng ñi cuûa tia saùng phuï thuoäc vaøo chæ

soá khuùc xaï cuõng nhö ñoä cong cuûa giaùc

maïc vaø thuûy tinh theå.•  Trò soá khuùc xaï ñöôïc ño baèng ñôn vòDioptri (D). Moät dioptri laø trò soá khuùc xaïcuûa moät thaáu kính coù tieâu cöï laø 100cm.Hai giaù trò naøy coù töông quan tæ leä nghòch:trò soá khuùc xaï taêng thì tieâu cöï giaûm vaøngöôïc laïi.

•  Tieâu cöï maét cuûa ngöôøi la ø 15mm vaø trò soá khuùc xaï töông ñöông laø 59D khi nhìn xa vaø 70,5D khi nhìn gaàn.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 164

Söï ñieàu chænh taàm nhìn• Söï ñieàu chænh tieâu cöï cuûa maét coù theå thöïc hieän

theo caùch nhö sau:•  Töø tuoåi 50 trôû ñi, caän ñieåm tieán tôùi vieãn ñieåm, caû

caän ñieåm vaø vieãn ñieåm ñeàu xa daàn, do vaäy, xuaáthieän chöùng vieãn thò tuoåi giaø• Moät soá ñoäng vaät nhö thaân meàm, moät soá caù, löôõng cö, raén

ñieàu chænh baèng caùch töï ñaåy thuûy tinh theå ra phía tröôùclaøm taêng khoaûng caùch giöõa thuûy tinh theå vaø voõng maïc.

• Moät soá loaøi boø saùt vaø thuù ñieàu chænh baèng caùch taêng ñoäcong cuûa thuûy tinh theå ñeå taêng ñoä khuùc xaï cuûa maét.

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 165

Söï ñieàu tieát

• Maét bình thöôøng(Emmetropia)• Caáu taïo bình thöôøngcuûa maét cho pheùp nhìnroõ caùc vaät caùch xa töø65m trôû leân vôùi aûnhhieän roõ treân voõng maïcvaø khoâng caàn söï ñieàuchænh naøo.• AÛnh seõ taäp trung treânbeà maët voõng maïc

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 166

Söï ñieàu tieát

• Khoaûng caùch 65m vì vaäy goïi laø vieãn ñieåm cuûa maét.• Khi vaät caøng tieán laïi gaàn, maét buoäc phaûi töï ñieàu

chænh baèng caùch taêng ñoä cong cuûa thuûy tinh theåñeå giaûm tieâu cöï cho ñeán khoaûng caùch gaàn nhaát maøthuûy tinh theå khoâng theå ñieàu chænh ñöôïc nöõa goïi

laø caän ñieåm

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 167

 Taät caän thò (Myopia)• Beänh caän thò do thuûy tinh

theå quaù cong hoaëc do caàu maétquaù deïp treân-döôùi laøm ñöôøngkính maét quaù daøi, hình aûnhhieän tröôùc voõng maïc.

• Ngöôøi caän thò vì vaäy phaûimang kính phaân kì (hai maëtloõm).

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 168

Caän thò• Ngöôøi caän luùc treû veà giaø coù theå boû

kính do chöùng vieãn tuoåi giaø trung hoøaphaàn naøo beänh caän thò.

• Beänh caän thò thöôøng di truyeàn, cuõng

coù tröôøng hôïp taêng ôû tuoåi thieáu nieân

Page 29: Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat

5/17/2018 Chuong 2 Su Hoat Dong Thong Nhat Cua Dong Vat - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/chuong-2-su-hoat-dong-thong-nhat-cua-dong-vat 29/29

 

10/17/2

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 169

Taät vieãn thò (Hyperopia)• Beänh vieãn thò do thuûy tinh theå khoâng coù

khaû naêng cong deït toát vaø nhaát laø do caáu

taïo cuûa caàu maét deïp tröôùc -sau laømñöôøng kính maét quaù ngaén, hình aûnhhieän sau voõng maïc.

• Ngöôøi vieãn thò vì vaäy phaûi mang kínhhoäi tuï (hai maët loài).

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 170

Loaïn thò (Astigmatism)

• Ngoaøi taät caän thò, vieãn thò, coøncoù theå gaëp beänh loaïn thò trong ñoùhình aûnh cuûa vaät theå bò meùo moùkhoâng roõ.

• Nguyeân nhaân laø do heä thoángquang hoïc coù caáu taïo khoâng ñoàngnhaát, ñoä cong cuûa thuûy tinh theåkhoâng ñeàu laøm cho aùnh saùngkhuùc xaï theo nhieàu höôùng, khoângquy tuï ñeå taïo aûnh..

 

17/10/2011 6:36 CH Nguyễn Hữu Trí 171

Caùc quaù trình quang hoùa• Quang hoùa laø caùc quaù trình bieán ñoåi saéc toá caûm

quan Rhodopsin ôû teá baøo gaäy vaø Iodopsin ôû teá  baøo noùn.

• Rhodopsin do saéc toá retinen keát hôïp vôùi opsin.Rhodopsin ñöôïc toång hôïp trong toái söï toång hôïpcaàn coù vitamin A.

• Khi chieáu saùng seõ xaûy ra quaù trình ngöôïc laïi laøretinen taùch khoûi opsin, retinen sau ñoù chuyeånthaønh vitamin A.

• Moãi laàn chieáu saùng, chæ coù moät soá ít rhodopsincuûa teá baøo gaäy bò phaân huûy chöù khoâng phaûi taátcaû. Rhodopsin haáp thuï maïnh caùc tia saùng maøuluïc (böôùc soùng 535 nm).

• Iodopsin cuõng töông töï Rhodopsin, Iodopsin

haáp thuï maïnh caùc tia saùng maøu vaøng (böôùcsoùng 560 nm).