f R O F E S S O a i S P H I L O S O P H I C ? .

* * * * * * * **D IT1Q Vll

H A L A E M A G D E B V R G I C A E ,

IMPENSI5 CAROL HERMAN, HE MMERDE,

A V D I T O R I BENEVOLO,

emenimpotius, quatriTi,corapellarem, dum ad pa-gfinas T I B i paene dixerimtoli cpnicriptas more con-fuetopraefandumeft? Ncn

eft, T IB i cur excufem prodire denuometaphylica, poft infinitum numerurnfimili tituio notatorum in quo quo-ta fint a decamanifimis ilhs Ariftotelis

ru (pvaixcc. non magis nou , quamquotus ipfe mortalium (irifi ab orbe con-dito. T V I S praecipue, TV is vmceccmmodis data, dicata , dedicata quaefine , prima fe dicere fatagant* TE quum

coronam excicaciiiimorum ad ar»a 2 dua

P R A E F A T I 0,

dua quaeuis ingeniorum nomino, commiiitones per humaniorura litterarum propylaeum, & accurarioris logices atrium ininteriora primorum fciendi principiorumpenetralia mecum amiciilimis aemulacioni-bus enitentes* Quae confideranri facileparebit, quare primo, quicquid in acroa-iibus rationales fcienriae curate rra&are (b-leo, hie fcribendo repetere fuperfederim:deinde, quamobrem non potuerim a meimpetrare» quae poftuiat liber fermo viuavoce proponentium, vt exempla, dubia,hiftoriaSj illuftradones alias, fubiiceremetiam prelo tradendis iplis ratiociniorumnexibus- At fine his quid habes, inquiatnon nemo, nifi faris ficcum metaphyficesfceletum ? Modo fmt ofla iatis firma, mo-do faris apte concatenata, mihi, crede,gratulabor egregie. Quam primum TVveneris, & non videris (blum, fed etiamaudieris, ecce, nerui fuccrefcunt, adiici-tur caro, cure veftitur, nee reor coloremomnino deeiFe bonae foeminae, nee vi-tam, niii T i B i forte vifum fuerir aliter.Porro talem T E mihi ponens ob oculos>qualem fupra breuiter pinxi, negligo, needifficulter^ A V D I T O R B E K E V O L E , male-nolas eorum voculas, qui fauorem in mea v v M, de quo fblenniter T i B i gradas ago,labefadaturi cauffam inrerferunt, neicio

cuius,

P RA E F A T 10.

cuius, obfcuritatis. Non defuenint huevsque, quibus me potiffimum in philofb-phicis au*ire placuit, eruditis per expe-rientiam declarantes, & olim declaraturi,fatis a fe perfpe&a, fans diftin£te cognita,quae vel cum iis coram egeram, vel in char-tarn conieceram. Quam diu viuos eiusmo-di seftes cuare licuit & licebit, non habco,cur poeniteat iftius regulae, quam mihifequendam conftitui, ex quo non difcerefolum, ied & difcenres iuuare iufTus Cum :ha moderare, quiequid exponet, vt vngeniumwediocritcr felix, dottrinu f///', quam prof erf ^hire praemittendis rtiediocriter imbutum^ in ea-dcm, quam traclas, haurienda mediocriterAiligens, mentfm tuam dare poffit & perfpicue(ognofcere. Ad hanc legem exigens, quic-quid T i B i fum expofiturus, nee noua capro,quia funt recentia, nee anciqua fperno,quia videntur obfoleta, Quicquid in remmeam audiui, vel legi, meditatus fum 6cmeum feci, fed ica tamen, vci inter bonosbene agi conuenit. Suum cuique nuncpublice line vindicatione reftituo, T i B i fo-lum & mihi ius vfuiim cum iure fruftuumlegitime translauim feruans. Inprimisplurimum promotam cognitionem rneamearum veritatum, quas hoc qualicumquelibello T E C V M communico, cogitationi-bus, quas illuftribus celeberrimisque me-

a 3 taphy-

PRAEFATIO.

taphyfices inter nos reformatoi-ibus, LeitanUiis, Wolfiis, Biilfingeris, Reufchiis, fertacceptas noningraraGermania, nulius vn-quanidiffitebor. Quae fcaturigo tarn lim-pida, quae non aliquos voluat in fun-dofcrupulos? Quantum abfurn a caecis alien-tationibus in philofophando, tantum, im-mo magis, alienum me laetus experior aferrea fronre hominurn, qui non diffimu-lant folum & claudunt aliis, quantum eiusab ipfis fieri poteft, fontes, ex quibus fuosmaxime riuulos irngarunt, fed etiam tur-bant eosdem, & venenatos aut nefcio quapeftilenti fidere sfflatos praedicant, quofacilius 6c ex £e promfifle, quae proferuntipli, & alii, quae comrnuni de fonte hau-ferunt, a fe tamen muruo accepifle rerumignaris videantur. Habes> A V D I T O R KE-K E v o L E, quos confulas^vbi non fatis omni-no T I B i fecerim, &ex quibus, liquid in-fciuserroris commiferim, mea corrigas.

Ad fcribendi rationem quod attinet, quomagisa purioris'in dicendo copiae deliciisper praefentes ftudiorum meorum rariones,& rigida ftyli philotbphici praecepta, turnalias, turn his ipfis in chartulis diuuifus vi-deor, hoc eas magis in oculis fero, hocvbique, quantum fas eft, fequar, fi nonconfequar, ardentius. Veneres tamenorationis fectarij varies ornatus aucupari,

circum-

circumloquutionibus vti pro receptis & ci-uitate faltim metaphyfica donatis vocabu-lis, rerum explicationibus abftinere, quascafta fatis voce Cicero non exprefferat, inhis potiffimum, ineum non duxi, nequemeum iudicabunt, qui nee in notionum*nee in fyllabarum regno foli triumphant.Si quid autem breuitate eadem & conue-nientia cum viu loquendi fcribi potuifletminus graue latinis auribus, eius veniainpeco; quam vtinam impiorare non opushaberem typographorum etiam erro-ribus, quum alia in vrbe, quam inqua viuimus, imprimerenrur hae fche-dae, nee otium, quantum voluhTem,fere vnquam mihi fecit emendaturo fefti-nans redire nuncius, nee vltimas plagu-las omnino mihi corrigere conceffumfuir. Quicquid inde maii me perinuitoprouenit, cauebitur fubiungenda men-darum exftantiorum enumeratione, v E-sTRAque , qui haec legetis, beneuolentia.In quibus, li qui forte l int , quos non fo-lum in auditorihus habere non licet, fedquorum etiam ex doctrina plurimumipfe poflum vtilitatis exfpeftare, ho-rum aequa indicia venerabor, horum ad-monitionibus morem geram, horum re-futationibus ipfis nihil erit mihi iucun-dius, Qui difieniiant, in lis etiam, quae

a 4 gra-

f R A E P A T r 0.

cenfebunt» hos vnum eft, quodobtefter. Ne putent laedi fe, quandoloquor, quando fcribo, quae minus ipiisprobantur, veritatis & officii, quantuniego quidem nunc iudico, compulfus vi-ribus. Vbi ferre non poflunt, quae pro-fere, tollanr, quibus armis permittit re-ligio: ferant hominem, nihil magis fu-gientem, quam eas, quarum reus efler,inimicitias, nihil magis dolentem, quamfi quibus fine dolo fuo fimultatibus irre-titur* Vos autem, o ! (bcii comitesquephilofbphicorum meorum conatuum, AV-X 3 1 T O R E S H O N O R A T 1 S S I M I , Vtifllini

his meis feliciter, tenuiracem virium ae-qui bonique confulite, meque, fi mereor,amare pergite. Halae, menfe Aprili A*11DCCXXXIX.

PRAE-

PRAEFATIO EDITION1S II.

bane libelli tennis editionem abfens denuo curare debui.Quanquam inde mihi nnnc et-iam excnfatio mendorum a

chalcographis forte commilTornm falua vide-tur: fpero tamen in iis minuendis nee me-am heic inanem, operam fuifle, nee amici,qni nunc HaLie floret, & corrigendarum,dum prelo committerentur, plagwlarum la-borem non detrectauit, debita cum gratia-rnm aftione commemorandam diligentiam. In-terim non fum a.deo mihi. Suffenus, vt in ope-

a 5 iflrii

PRAEFA TIO ED, II.

varies, quicquid forfan erroris & commiiTum.iam crat, & acceffit de nouo, coniechim ve-lim. Probe memini, qua dubitatione, quometu , qua paene dixfrim anisni deie&ionehuic fcriptioni, qiuiiri primnm in publicumemittcretur, coronidem impofuerim. Nunoetiam exiguarn meam fpem ii fupcret legen-tium iudicanduimie bencuolentia, denuo lae-tabor, quod tune auditis Icftisque do£torumvirorum fententiis mea mitioribus non diffiteorme magnopere gauifum effe. Quorum fi quitantum intra commemorationes & laudes et-iam nonnullas fubftiterunt, iis mine difta ve-lim omnia, quae grati animi modeftiaequeteflandae gratia turn copiofe dici poffcnt, turn,ab iis, qui norunt, quomodo vita viuatur,vel me tacente, facile colligantur. Vnus eft,quantum ego quidem noui, qui narration!fatis vbcri, iudicioque magis honorifico,quam quod merear, de his meraphyllcis pu-blicc fimul adiecit nonnulla, quae minusrc6le iVbi placuific quaedam a me prolata no-tarent , in fupvlementis ad acla eruditorumLippewfa, latina T. IV. S. VI. p. 266. feqq.Ouis ille lit, nondum audire datum eft. Ni-Tii'O fufpicor minus ex fama eeleberrimarum,ad quae ilia contulit, ephemeridum effe vi-

clariffimum.

Ma-

PRAEFATIO ED. IL

Maluiffcm V« C. fua meis non ita intertexu-iffe, vt omnino dignofcere nequeat, qui meanondum legit. Si qui mihi crimen obfcu-ritatis obiiciunt, liuidof veruccts ipfe vocat,non ego. Qiti principium rationis Jujficien-tis infaiantur, exfiftere mundum doccbunt*licet negent autlorem, in quo exfiftit ratioproduffi vniuerjii ex eius fentcntia, non exmea. Qitia, element a, Jimpiicia non admittuntamitterc praeftantiffimum argumentum, qua.munilum ejfc creatum tntelligitur > ipfe dicit,non ego, etc.

Sunt, in quibus verba mea mutans V. C*fenfurn ita fimul immutauit, vt alia dixiflcvidear omnia. Enf, quod exfiftat vt deter-minatio alterhis, vel ita ejfc po-teft, vocari a>me accidens ait> ergo^ addens, ens illud> qitodnon exjjftere poteft vt alter ins determinationcrit Jubjlantia. Vtrumque fatis aperte con-tra meum §. 191, Mihi fubftantia eft., quodpoteft exfiftere, licet non fit determination(nota, charafter, praedicatum) alterius* Quodvero non poteft exfiftere, nifi vt determinatiQ(nota, charaftcr, praedicatum) alterius, ac-cidens appello. Hoc lubentius occalioneraarripio reddendi rationes fie conceptarum de^finitionum, quo propins in iis aberant a vero,iam Ariftoteles, cum difcipulis a fchola diftis^Gartetius 5 ipfe Spinoza, qui nihilo ft-cius ex,

PRAEFA TIO ED. II.

errore, qni paenc cenfeatur infinite paruus, fa-tslem ipii religioni fubuertendae ma'chinam fa-bricatus eft, illuftri cxemplo docens, quam ve-rum fit illud Lucretii:

Paj-uum eft dinamen principiorum.

Ariftotchs fubftantiam dixerat, quod nee defubic&o vllo dicitur, nee fitbiccio vlli weft.Sonerus in rariori Ilia metaplnyfica: fubjlan-iia eft fubiettvm vltimum omnium praedica-torum. It. fubftantiac -non dicuntur de aliif,fed cactera de ipfa. Ex recentioribus patri-tam. & auitam philofophiam amantibus, vtalios taceam, S. V. Aepinut vidit, non benencgari poffe de quibusdam fubftantiis, quodinfmt aliis , tanquam fnbieftis, hinc fubftan-tiam dicit ens per fe exfiftcns, i. e. quod velplane non eft in olio, vel eft quidem in alfo,fed it a, vt fit ems pars, vel compars, vtque&l co fepa.rt.ri, & feparatim fine eo exftftere•poffit, Nollem equidem hanc explication emmeam facere, ob eius tamen rationem neeego dixi fubftantiam, quod non potefl ex-fiftere vt alterius determinatio, f. praediea-tum , ficut imputat mihi V. C. Non in eo,an aliquid exfillat vt detenninatio f. praedi-catura alterius, nee in eo, an non poffit ex-fiftere vt praedicatum alterius, cardinem.notionis verti iudico, fed in eo, an poffit

ex-

PRAEFATIO ED, II.

exfiftere, licet nullius fit detcrminatio, IIpracdicatum. Primum de multis fubilantiiscum S. V. Aepino concede, lunc fecunduinnon poffum de iingulis ponerc. Tertiumautcm omnibus & folis fubftantiis conuenit,hinc a me , tanquam character, quern defini-tiuum aiunt, fumitur, per quern explicemtritum illud -per fc fubfiftere. Idem clare di-ilinfteque percepturus Cartefov in Rcfpon*fwnibuf IV. Op f rum p, m. 107, addit: h. <?.absque ope vllhif altenuf fubftantiae pojfc ex-fiftere^ & in prmcipiif philof. P. I. n, 15* Perftibftmtiam nihil aliud intelligere pojjitmw^quam rem, quae ita exjiftit-, vt milla alia, «'«-digeat ad exfiflendum, Et quidetn fubftantia,quae nutta, -plane re indigeat, vnica tantumpot eft intelligi, nempe deus. Alias vero omnes-von mjl ope concurfut dei exfiftere po/e per-cipimus. Atquc ideo nomen fulftantiae nonconuenit, deo & illif vniuoce etc. Aperte iiloqui voluiflet, dicendum ipfi vtique fuiffet,ex fua definitione, praeter deum non eflefubftantias. Nam neminem putarim Anto-nio le Grand conceffimimj lapidem ex hacefle notione fubftantiam, quando ille Inft.Phil. Cart. p. m. 28: fubftantia, in quit, eftres-) cut nulla alia fubftuntia opus eft ad ex~fiftendum, vt deus, lapit, caelum* Pronopotius alueo, fatisque connexis ratiocinatio-riibus ex lubftantiae defcripdonibus eiusmodi

dedu-

PkAEFA TIO ED. II.

de-duci poterilnt cacicm omnia, quae Spino-za uermauit ex fua , quando in ethices def.Ill Opp. pofihumorum rariorum p« i. fubftan-ttam dicit id , tuiuf conceptus non indigetccuceptu alterius vei, a quo formari debet*Si placerct maiori ex parte retinere definitio-Bern Cartefii, effet fubftantia res, quae nullaalia re, tanquam fubiefto, indiget ad ex-fiitendum. Tune creatae etiam hue po(Tenttrahi fubftantiae, totaque rueret Spinozacfabrica. Ne tamen terminus fubiecli renio-ram iniicerct, enm vitaui, rem ita cxprcffi:ens, quod poteit exfifterc, licet non fit de-terminatio alterius. Sic concede, '.nullamcreatam fubltantiam exfiftere poffe ita, vtnon Jit determinatum f. rationatum alterius.Determinatum autem a determinatione f.praedicato conceptibus fatis dilfert , noncurante fyllabarum aliquam & apicum conue-nienrkm philofopho. Omnis fubftantia cre-ata poteft exiflere ita, vt non fit detcrminatio£ praedicatum alterius, nee ipfms quidemdei. Deus ita ^xfiflit, vt fit nullius praedi-catum. Ergo & poteft ita exfiftere, Habesdefinitionem neque foli deo conuenientem,ceu cartefiana, neque folis fubftantiis creatis,vt ilia, qua fubftantia vocatur ens perdurabilc& modificabile.

Sed redeamus ad V. C. recenfionem. Prin-cipium Indifcernibilium ftride fumtum durn

me

PRAEFATIO ED, II.

me narrat demonftrare, cxhibet demonftra-tionem principii negandae totalis congrucn-tiae, §. 270. dntam, quum §.271. lectorurn.oculis fubiicierida fuii'fet, in qua proba-tur, quod probari dicitur in adductis, prin-cipium negandae totalis fimilituuinis. For-te magis obfcruari meruiflent minus nota,principium rationati, negatae totalis diffimili-tudinis, & aequalitatis. Ego locum dicopofitum fimultanei extra alia a£tualis §. 281.Ipfe actualem pofitum fimultanei extra aliame dicit locum dicere. Quando cafum con-cede , purum nego, me dicit V, C. cafumproftigare. Quae de viribus viuis affirmo §.413. ipfe me de viribus ait gencratim af-firmare, quod fi verum effet, erraffem. Exnegata materia omnino homogenea nullibideduxi motum omnis materiae, deduxiflenihilo minus dicof. §. 773. propagationemper traducem. oftendi duplici ratione fieripofle non inuoluentem ortum per tradu-cem. Harum fecunda non eft , quae percreationem intelligi folet, & nullo iuremiM videtur propagatio per traducem didpoffe. Concreationis enarraui hypothefin,quae per traducem propagaret animas, nonquatenus eaedem a deo crearentur, fed qua~tenus parentum animae non parum ad hancoperationem concurrerent.

Veni*

fRAETATIO EL. 1L

Veniamus ad ea, cjuibus V. Q

a: Unit at rum

Tranmcrfo calamo fignum.

Confufionem more confueto dicotern coniunctionis. Ille pufat ex magnedspartibus inter fe coniunctis elucere diuerfi*tatem in coniunftione, neque tamen ideoconfufas eas dici pofle. Verum videtur V.C. diuerforum conjunction em, fi vel maximefnerit eadem , & diuerfitatem coniunSionis,& diuerfitatem ordinis confundere, probediftmguenda. Diuerfae in magnete partes eoordine, vel iis ordinibns per paturam con-iunftae funt , vt poffmt effliiuia eas per*mcantia operari in ferrum, polos liberefofpenli verfiis feptentrionem & meridiemvertere, amices ofculo fibi iungere, inimi-cos in fugam dare. lam pone magnetemin puluerem redigi vel ealcinari, multae ad-hue partes eius coniungentur > fed mododiuerfo* In iisdem mine eft coniunftionisdiuerfitas , eonfufto, crypticae machinaedeftru&io, flammaeque nimis propinqui ma-gnetis paruus aliquis cometa. Facile con*cefferiin in explicandis confufionis alicuiusdatae & peculiaris phaenomenis non maleplerumque ad finem attendi. Sed illuftrati*oni forfan etiam n^ceffaria, non funt ideoaecefferia definitioni.

Con-

PRAEFATIO ED. If.

Contra fads notam perfeftionis definitio-nem vfitata denuo repetitur obie&io, eflenonnunquam. confenfum variorum ad vnum,c. g, fuccorum human! corporis ad mor-tem, ventorum ad euertendam domum con-fpirationem , neque tamen ibi perfeftio-nem efle« Non negauerim , me quoqiiejquum ontologicis primo curatius adiiceremanimum, parum abfuifle, quin definiremperfeftionem per confenfum realitatum advnam, & tune, nifi totus fallor, in his me-lius mihi conueniffet cum V. C. Verum &hie exponam, cur III. Wolffii non mutaue-rim definitionem, Quum enim nimc ite-rum, vt fupra in conceptu confufionis,non a me inuentae, fed ab ifto non finegratiis acceptae definitionis reus agar, li-ceat vtramque defendendo declarare, nnmex mutandi nouandique libidine res aliquasaliter nonnunquam definiuerim, an perpen-fis fubduftisque retinendae vel immutandaedefinitionis rationibus. Forfan aequus indeiudex colligat, publici iuris confultiffimuiavirum, lo. lac. Mofer, non in fola aetate meanarranda errafle, quando ipfi placuit mei men-tionem iniicere in ipfius ©econfcti oon fcec^ecbinbung bet 3Beltit>ei«b»t / befonber*l)cr SJBoIftfdjcn mit ber t()?olooi^ §. 6.Probaui in his meis omne ens effe reale, §.136. probaui realitates non pofle confentire,

b nifi

PRAEFA TIO ED. II.

uifi ad realitates, §. 140. negationes non nifiid negationes, §. 139. Hinc vnuin illud ens,quod in definitiohe perfeftionis Wolfianamemoratur, & ratio perfe&ionis determinansf. focus eius dici poteft, effe reale, quia ens,tjuia vnum eft, inferri qmmi poffet, §. 141.lion opus erat expreffe id ftioneri in defini-tione. lam ad hanc reaJitatem quum pateatontologo confendre non poffe, nifi rcalitates,nee id quidem addendum mihi videbatnr inliefinitione, §. 94. fecundum tritam fogico-rum regulam : definitionsm notae, quarum vnaptr alter Km fujficimter detertninatur, non in-gfcdiuntur. In deO omnia funt realia, quaeipfi infunt. Hinc in eo confenfus plurinniad vnum eft confenfus omnium ipfius pras-dicatOrum f determinationum ad vnum fum-mum. In finitis iemper funt quaedam re-alia, quacdam oegationes. Qtiatenus iHanon pofiunt non confentire ad vnum, fednOn nifi reale, in omnibus finitis eft perfe-£tio. Quatenus illae, negationes loquor, nepofllbiles quidem funt fine realitatibus, inomni tamen finito effe debent, & quidemnon confentientes cum realitatibus, in omnifinito eft imperfeftio. Ad exempla V. C. ni-hil nunc regertndum eft, donee probetut, inmorte & deieftione domus nihfl realitatis, ni-hil perfeftionis effe. A negata perfeftionemedica & architeftonica ad negandam pcrfe-

PRAEFATIO ED. IL

Sionem omnem, cofmologicam etiam, immoontologicam, non valere coniequentiam y logicus dixerit. Metaphyficis ocuh's rem in-tuitus amplioreni quaerat horizon tern oportet.«juam cuius

Trts cadi Jpattum fatear non am*pltu-f vlnas.

Malum, metaphyficum quod dixi cumIIL Leilwitio-, non latis commode malum.vocari vidt-tur V. C quamuis vela mox con*trahat, cauflam interferens, fhilofophoru-nidefmit tones nomiiiales arbitrarias. Verumper omnia facra philolbpMae rogatos omncsvelim ^ qui mea indicant, ne me quoqueIcgant in eorum numero, qui non refte per-cipientes logicorum hanc regulam in tor-nandis contra receptam fignificationem de-finitionibus quidlibet audecdi fibi Temper ae*quam rentur poteftatem. Prudens & circum-fpeSum oportet arbitrium efle, quo voca«bulorum poteftates aut bene conflitutas re*tinemus, aut conftituirrms, aut fluentes qua-fi & vagaS figimus. At tali, non caeco pu-tarim arbitrio, quicquid opponitur bono me*taphyfico, malum dici metaphyficum, im-perfeftronis eiusmodi rationem. larn vetofumma perfeftio dei eft bonuin metaphyft-cum. In quantum haec in finitis tollitur^etiam per ipfas eorum eflentias, pooitui- im-

b 9 perfc*

PRAEFA TIO ED. II.

perfectio, emus ratio malum , quatenus abfo-lute neceflarium eft, metaphyficum non maledicitur.

§. 389* dixeram, fi hie mundus fitfubftantia , quia tune extra infinitamfubftantiam eum exfiftere debere iam pro-batum erat , infinitam fubftantiam non eflcvnicam* Id, quid fibi velit, fatetur V. C.fe non intelligere, raius naeuum lUbefle ty-potheticum. Verum nihil hie eft erroris,nee mei, nee chalcographi. §. 388-391* re-futo Spinozifmum metaphyficum afleren-tem, fubftantiam infinitam f. deum efie vni-cam fubftantiam. Huic enunciato oppono§. 389'- fubftantia infinita non eft vnica fc.fubftantia, ficut dicere folemus, folein noftrifyftematis planetarii non efle vnicum, fc. fo-lem, regem Galliarum non efle vnieum, fc.regem. §. 390, clariffimis verbis ita finitur:jubftantia infinita non eft fubftantia vnita.§.391. ita incipit: vif infinita non eft mi-ca vis. Quamquam inde me fatis perfpi-cue loquutum omnibus arbitror, qui nonraptim in vnicam lineam oculos coniiciunt:nihilo tamen minus adieci nunc in hac edi-tione §. 389. etiam vocabulum fubftantiac*Quando ad mundi pneumatic! denomina-tionem adieci in parenthefi, regnum gra~tiae, V. C. me monet mu^idum pneumati-

cum

PRAEFATIO ED. II

cum diccre rcgnum gratiae, quum tamenfmt fpiritus a segno gratiae alieni. Decla-randum itaque primum erit, me vocabulacum definiendis apud alios fynonyma iuxtahaec vncinis inclufa fimul adduceret quo fa-cilius intelligantur & alii, neque tamentemere meas facere denominationes in pa-renthefm reieSas, quarum etiam non raroincommoda foleo in acroafibus enumerare.Sic nunquam ego dixerim cffentiam rei eiusraturam. Vnde mirae confuiiones. Aliitamen ita loquuti funt. Sufficit, lam no-tum eft, Leibnitium omnes fpiritus dixiflferegnum gratiae. Ergo adieci titulum. Ne-que tamen conceflerim obieftioncm V. C*nifi fenfu theologico. Intelle&is philofo-phice terminis fpiritus a regno gratiae alie-nos non poffe vt membra eius & fociosconfiderari, falfum eft. Dpcet enim ius fo-ciale vniuerfale & praecipue ins ciuitatis phi-lofophicum, rebelles non ideo, quia volunt>exire ex nexu & poteftate fummorum im-perantium, manere fubditos, manere fub-ie£tos iure meritoque. Velint, nolint, Per-inde eft.

Quod ad hanc nouam editionem attinet,lubentius earn breuiorem praeftitiflem, quamauftiorem more confueto. Neque tamenoccurrebant curis pofterioribus ambitiofa or-namenta, quae recidi commode potuhTent,

b 3 oifi

PRAEPATIO ED. M.

»ifi forte falx immittenda fuiffet tentatisgraduum, qui in potioribus obferuantur,cnumeradonibus. Nee enim has pofcit pri-marum in metaphyficis tinearum epitome.Sed quia Jam dudum eas defiderari legeram,mea do&us fum expevientia qnafi noiiummeditationis orbem faepe per eas pandi,tandem in aliis fexeentis vfibus fingularemfane deleftationem cogitanti dabit, quioquid eft vere realis & pofitiui, fi maximumconceperis, deum & diuina deprehendere :nolui prorfus abiicere , quicquid addide-ram metaphyfico mathematicornm. Lite-rarnm diuerfis du£tibus ea notari. volni, quafacilius dignofci pofltnt, fi quis vel fola Ui-ftrare, vel omnino velit transmittere. Mu-taui non ita pauca, praefertim in doSrinade mentis immortalitate. SeGiones lon-giores in breuiores diflinxi, percipiens inacroafibus inde nefcio quid commodi, ftfaepius minores quafi metas contingere li«cet, nee vno velut anhelitu plures per ho-ras eft diducenda, quae videtur vnius mo-do materiae tra&atio. Definitiones non-nullas adieci nouas & probatioses, qualesde perfeftionibus cognitionis, de rnateriaeogitante, dc harmonia praeftabilita, quam.& vniuerfalem , & pfychologicam, ex hy-pothefi mutatum iui in theorems, llluftra-tion&s ne nunc quidera adieci. Nondum.

muta-

VRAEfATIO ED. II.

mutaui fententiam, quam ad primam edi-tioncm pracfatus expofui. Separatim easedere rogatus fum. Rettiiis id fieri poffefentio. Satis multa hue pertinentia iam inchartam conie&a funt, fed in publicumquicquam eorum edere, nunquam promifuInicio me catalogum nundinarum Lipfien-fmm illuftrationes ciusmodi praeterlapfo ve-re pollicitum effe, tanquam his nundinisiam prodituras, miratus fuiru Fueruntetiam, qui logiea ? qui ins naterae, velalia philofophiae pra£ticae capita ftmili ra-tione, qua metaphyfica & ethic-a tetigi,vt fcriberem, b&neuoli publice fuaderent,Interim donee erit bibliopola, qui oondi-tionibus' aequis hanc adiiciat, vt eo in lo-co, vbi mihi viuendum eft, mea prelisfubiici me corrigente poflint , quod adfcribendum mihi paene iudico neceffarium,hoc tranquillior a confignandis laboriofis op-pido libellis eiusmodi abftinebo, quo minusjnihi & heic ab acroaiibus eft otii, quqcertius perfuaf,is fum, orbem litterariumpoffe meis opellls fine vlla iaclura fuperfedere.

Dabam Francofurti cis Viadruma. d, XIV. Sept. clo lo ccxxxxii.

b 4 PRAEFA-

PRAEFAT10 ED1TIONISTERT1AE.

Habetis itaque, fi qui mea putatis aliquid efle,tertiam metaphyficorum, quae fcripfe-ram ante decennium, editionem. qnam

non fine noua correftione paflus fum in lucemdenuo prodire. Seftionum numerum auxi,plures infcripfi titulos. Quaedam mutaui, nooomnino nihil adieci. Neque tamen repetam,quae iam olim praefatus fum, quia poterunt inantecedentibus aequi legere indices, iniquos, vtnunc certe legant, non poflum adigere. Ho-rum expertus fum aliqnos in qualibuscunquemeis fcriptionibus examinandis. Quibus ideo,quia minus aequi fuerant, fi non relpondeo,funt alii mihi hoc ipfum meum filentium vitiovertentes. Vnum notemus exemplum. Dixe-ram in prima, quam edidi, diflertatione poem afenfoiuam orationcm ftrfeftam. Vere diftum.adhuc puto. Fuit autem, qui fcriberet medixifle poe'ma orationem perfette fenjitiuatn,& deinde fignificatum perfefti iam inter phi-Jofophorum ipfbs pueros notiffimum detor-queret in vulgarem ilium, quo perfetfe pro

omtii-

PRAETA TIO ED. III.

omnino vagis in fermocinalionibus aliquandofubftituitur. Significatum fewfitiui ipfe ex-preffe fixeram. Longe tamen alium affingit& huic vocabulo bonus vir, quo Germani non-nunquam crafla vel pingui minerua turpiu-fcule, vel etiam obfcenius dicto per iocum a-iunt oppido fenfitiua. Port ternam eiusmoditarn verborum , quam fignificationum inflexio-nem malignam frigide iocatur, non in mea,quae noluit intelligere, fed in laruam ab ipfofi&am, quam meam non aequus edicit efle fen-tentiam. Ego vero fileo. Neque mine ver-bum de lite mifella fcripfiffem, nifi vifus effemaliis, qui me non nouerunt, negotiorum gra-uiorum cauffam prae me tnlifie, dilfimulansforfa'n armorum, quibus memet ipfe defende-rem , inopiam. Quamobrem hanc occafionemmeam facio, qua publice deum immortalemobtefter, ne mihi tantum vnquam otii conce-dat, quod per litigia huius furfuris, quandomihi mouentur, terere, dilapidare, perdere li-ceat: ne vnquam eo vsque patiatur apud medeprimi veri honoris ideam, vt aliquando mi-hi videatur huius interefle, qualibuscunque di-Qis in me vel fcriptis vt armatus ipfe ftatimprocedam obuiam, & bella ducam nullos tri-umphos habitura. Si quando retnndendi funtimpetus licentius peccantes, non deerunt, ficutijiec defuerunt hucusque publica cum gratiarum

b 5

PRAEFATIO ED. Iff.

actlone commemorandi, me non rogante, nonmandante, confentiente tamen, quod decetbonum virum, pro me, pro vero potius, quodfcripfi, fcribcntes, & officium fimul praeftan-tes amico, vel hinc vtilius aliquas horas refu-tando talia tranfigentes, ac ego mei tantumeaufla fcribere vims tranfigerem.

Aliter fentio de dilienlionibus, in quibusanimus cauillandi non pellucet. Vtinam adlias referre poflem, quae fcripfit in philofophosvnus ex iis, qui meis olim acroafibus interfu-erunt. Dicam illi non fcribo , qaia quaedammeortun minus refte probata putauit, quod li-bertatis eft philofopnicae. Vehementer idvnum difplicuit, quod contra fuam confcien-tiam, fi meminit, generating ait philofophosin ipfo limine fuae fcientiae promittere ccrti-tudinem plenam & fummam, ac vltra quammains aliquid ac folidius ne cogitari quidempoflit De me certe talia vere dici non poffe,teilor omnes, qui me vel Halae, vel heic phi-lofophiae difcipljnas aufpicantem audiuerunt.Nam afferta libclli, quern fequi libero fcrmo-ne foleo, fi qua poffent huctrahi, non folumnon dilato vel extollo pluribus, ficut alia, ve-rum etiam expreffe interpreter, quod aiunt, re-ftri&iue, faepiusque multis inter philolbphan-dum & in logicis, & pcftea moneo , fummameertitudmcm cum compkta, completam vere

talem

PRAEFATIO ED. III.

talem cnm ea, quae videatur completa fub de~mocftrationis, quam dicunt, pallio, non con-fundendas efle, fummam hominis omnino nonefle, compktam non adeo late patere, vejper ipfos mathefeos & philofophiae campos,ac iis appareat, qui veram a fpuria luce in ft-deribus primae magnitudims inter erudites fa-tis diftinguere ncfoiunt.

Nunc autem veniam ad id, cuius potiffimumcauffa pertinet ad fcriptionem hanc, quammanibus tenemus. Quam citus ell renimhumanarum circulus! quam repentina vicif-fitudo ! Nondum annum quadragefimumviuendo attigi, tanien Jam expertus fum phi*lofophiam aliquain , Leibnitio - Wolffiananitlico, primum impugnari armis, quae paensfancta credebantur ac inuiolabilia, mox iu-dicabantur a plurimis imbellia Non ita mul-to poft videbatur ea veluti triumphare,Kunc iisdem eadem argumentis fenfim im-petitur, quae tamen ideo, quia noua vi-dentur allquibus, iam denuo quibusdam ia-dicantur /brtilTima. Quum intereflem lp-ftionibus antiwolfianis eanicularibus per po-ftremos annos in quibus Halae habeb^ntur,vix a rifu ftbi temperabant plurimi, quaa^do contra principii rationis fufficientis vni-uerfalitatem &: entia fimplicia difputabat bq-nus fenex; adeo friuola cenfebantur, quae

profe-

P R A E F A TIO ED. III.

proferebat. Et ecce! iam eadem recoqnun-tur, etiam ab eorum aliquibus, qui philofo-phiam diftam ambabus quafi manibus antepaucos annos amplexi funt. Neque mira-bimur, fi nouimus hominem. Quae perpraeconceptam aliquam opinionem primumarripuimus, ad certam difciplinam, velutad fcopulum, bona fortuna delati, licet eafmt veriffima, ferius tamen aut citias no-bis verum gnauiter indagantibus reuocandafunt iterum fub incudem, vbi tandem fiantfufpe&a, forfan & dubia. Quodfi ne tunequidem fatis lente feftinemus, argumentacontra primo probatam fententiam, fe com-mendant gratia nouitatis, ad quam fi accef-ferit fpes quaedam ex minus ordinariis in-clarefcendi, non multo cautiorem, ac pri-mus fuerat, aflenfum in contrarium rapi-unt. Hinc ifta perpendenti mihi quotidienunc gratius illud vitae meae fatum accidit,quo nutritus inter alienos ab hac philofo-phandi ratione, contra earn moneri quaepoterant, paene prius imbibi, quam ipfaems praecepta. Nam inde fathim eft, vtnon nifi multam & folicitam poft inquifitio-uem veri quaedam ex eadem, immo benemulta, mea facerem. Quae cum primis inannis, quibns docui, docenda eflent in loco,vbi fane tune nondum licebat ad auftoritatem

tanto-

PRAEFAT10 ED. fll.

tantorum virorum prouecare, quales funtftatores philofophiae, quam nojninaui, ficutnunc aliqui iibi licitum autumant: eo magismihi denuo neceflarium fuit interna difleren-dorum argumenta circumfpicere, ac anteponderare, quam eorum publice fententiisaccederem. Nunc enim id vtilitatis inde ca-pio, vt non nunc demum flu&uare, velomnino mutare fentenfiam opus fit, quodveri compulfus viribus facerem lubentiffime.Dubitent alii de priuio hoc cognofcendi prin-cipio, quod tanquam Leibnitianae philofo-phiae proprium confideratur : dubitent aliide primis fiendi principiis contingentibus, quaeeadem conftituit, monadibus vel cntibus fim-plicibus. Vtraque quondam negaui, de vtris-que dubitaui, meditatus fum, agnoui veravtraque. Quae nunc, vt noua, vendunturcontra veritatem vtriusquc, ratiocinis plera-que, dudum mecwn ante percgi. Videamusiam de primo. Nee illud ipfum dicitur invpngnari, fed eius vniuerfalitas, quafi fuifletvnquam Epicureus aliquis adeo, vt omnia ra-tione deftitui fomniauerit. Quicquid videa^tur a Leibnitio philofophiae nouiter dona-turn , quicquid impugnatum vnquam eft,ipfa haec eft vniuerfalitas. Quam non ex-liftentibus tantum, fed & poffibilibus omni-bus, fine exceptions, re£te coextendi iudico.

Prob*-

PRAEFATIO ED. III.

Probationcm poftulas, immo demonftratio-nem. Quid? fi principium rationis interpropofitiones indemonftrabiles referrem* dequibus complete ccrtus fias, intelleftis modoterminis. Non refutabor tua negatione cer-titudinis. Quid enim fi nondum intelligeresterminos, e. g. rationem & rationem fuffici-cntem , pofitiuam & negatiuam , cptimafn &minus benam, legitimam & illegitimam, tibicotam & incognitam confundens ? Vetus di-ftum eft: Dimidium cffe maius, quam to-tum. Solet tamen a muftis inter propofitio-nes indcmonltrabiles referri, totum effe ma-ius qualibet fua parte. Quid? ft dicerempropofitionem identicam eflc: omne poffibilehabet rationem ? Vtinam talia nunquam deminus euidentibus afleuerarentur! Sed fitpropofitio demonftratiua, poffem demonftra-tionem dare ex fequentibus demum in lyfte-ffiate, quales citationibus vlfimis ad §» 2o»fubinnui* Praeftat autem vtiquc demonftra-tio naturaliter fequentia non praemittens, fidari poifit. Autumo talem efle, quam §.2o primam vberius paullulum expofui, Hancviros erudites aliquos duplici via deprehendovocantes in dubium. Primo putant aliqui,iam in eadem fiipponi rationem omnis poffi-bilis, de qua tamen adhuc quaeratur. Age,vjdeajnus, quid hek iibi velitt quod impu-

tatur

PRAEFATIO ED. III.

tatur mibi, fupponi. Mihi fane fupponere vi-deor ca tantum, quae iam exfiftentia, faltimpoflibilia iudico. lam vero perlegamus> quae-fo, demonftririoncm, an in ea ratio-nem poftibilis vnqnam vel poflibilem indi-cem ante, quani abfoluta eft demonftratioapogogica, i. e. ante, quam detexi aliquidfine ratione contradi£hDrium efle. Quod di*co>» aut nihil, aut aliquid efle, non id, pro-fefto, fuppono» ne poffibile quidem efle iu-dicans, quod fub disiunftione exprefle enun-cioi vel impoffibile efle, vel poflibile. Itavero rationem omnis poflibilis per totum de-monflradonis ambitum contidecaui, totaliteirindeterminatam, cuius ne determinaui qui-dem poffibilitatem, donee id neceflario fieridebere docuit demum demonftrationis con-clufio. Die , amabo > vir optime , puta-teine me iam in te fupponere eruditionem,fi dicerem eruditionem tuam aut nihil, autaliquid? Alteram viam ingrefli lunt, quibusnon omnino fatisfecit demonftratio ^ 20.labefaftantes eandiem, quod logici dicunt9per comparadoncm, dum putant eodem, quoHim vfus, modo probari pofle, quae velipfe ego falft efle conceflerim. Horum caul*fa fupplebo nunc, quae meris citationibusfufficienter in animam reuocari pofle iudicoper ipfam opufcuii ledtionem, $< 20. viu*

PRAEFA TIO ED. Ill

voce foleo dilucidius exponere: Si nihil fo-ret ratio alicuius poffibilis, nihil foret, exquo cognofci poflet cur quoddam poffibilefit. §. 14. Ex quo cognofci poteft, curaliquid fit, id ipfum cognofci poteft, eficognofcibilc & repraefentabile. Ergo finihil foret ratio alicuius, nihil foret reprae-fentabile & aliquid, §. 8« q. a. lam ipfemini formabo comparandum exemplum,cuius ipfe largior efle falfam conclufionein,qua polfum fide, referens vim obie&io-nis. Ponamus: omne pofftbile habet cxten-ftonetn. Nego propofitionis vniuerfalita-tem» Tu mecum negas, fed ftatuis eo-dem earn modo quafi demonftrari pofle,ac rationem omnis poffibilis, & inde in-fers nee rationem omnis poffibilis rite de-jnonitratam efle. Similitudinem. probatio-nis ita declaras: Omne poffibile aut habetextenfionem, aut minus, $. 10. Concede.Si habet extenjtonem, aliquid eft eius ex-ten/io, §. g. Concede. Si non habet,nihil eft eius extenjio, §. 7. Concedo.Ergo omnis poffibilis extenjto aut nihil eft*aut aliquid, §. 10. Concede* Si nihilforet extenjto alicuius pojjibilif, foret nihilaliquid. Hie iam eft Rhodus, hie, nefaltum illegitimum committas, hoc opus,hie labor erit, vt eadcm euidcntia, qua

PRAEFAT10 ED. III.

ego, partim in libello citationibus, par-tim nunc expreflis ratiociniis declarauimeae maioris confequentiam, tu Wae pro*bes. Ego nego hanc, & in hoc articu-io diffimalitudinem meae demonftrationisa comparalis qnibuscnnque reor ponendam efle.Si extenfionem alicuius poffibilis pouamnihil, impoffibilem, irrepraefentabilem, ideft, fi prius vltimae tuae propofitio-nis hypotheticae ponam: tarn en nondumvideo, cur cogar ponere confequens, quodabfurdum effe concede, donee probauerispari cum certitudine extenfionem alicuiuspoffibilis impoffibilem, fimul tamen efledebere repraefentabilem, ac ego probauirationem alicuius poffibilis, quam nihildicere principium rationis vniuerfale negansper praemiffas cogeris, eo ipfb, quodratio dicitur, admitti fimul debere cogno-fcibilem, repraefentabilem, hinc aliquid& poffibilem.

Tangam & breuiter, vti locus iubet,obieftiones non meam quidem demonftra-tionem peculiariter , demonftratam tamenin eadem veritatem impugnantes. Obii-cis: Si principium rationis effet vniuerfale,i) primae notae rerum haberent rationem,& effet primo prius. Refp. Ne incurramusin lepidum comici di&um:

Rideo hunt: Primwn ait fc fcire, iffoluf neffit omnia : diftinguenda Temper

c eft

PRAEFATIO ED. lit

tft ratio, ffatioque ncbis fpeciatim et-iam & per fingnla eundo cognita. Pri-siae , relatiue fcilicet & refpc&iue adcognitionem humanam, eamque claram,notae rerum, habent tamen adhuc ratio-Bern, licet nobis, qua reliqua fua prae-dicata, non ita cognita m , vt earn ab ali-is fatis poffimus diftinguere. Hinc eft pri-mo in cognitione humana clara diftin£ta-que femper prius, no'n uifi Hibobfcure co-gnofceadum ab hominibus. Gencrofarumomnium familiarum capitibus genealogicisprimis funt maiores priores. Primum aute!mens abfolute tale non abftrahit, non refle-Sit, hinc nunquam deducitur ad notas ab-folute primas, quoniam omnia diflinftiflimeftit ex omnibus.

2) PoiTemUs cum ratione fufficiente reiattributa tribuerej qwae non habet. R.Nouam vitemus ambiguitatem. Optimumqooduis & legitimum in aliquo genere fo-let ita fibi nomen generis, ad quod per*-tinet, in communi loquendi ratione vin-dicare, vt minus bona, minus legitimatune eodem generis nomine, velut indi-gna, priuentur, licet ipfis vere conueniatdefinitio generis, Ita nobili loco natusomni virtute deftitutus nobilis, miles ti-midus &: fugitiuus miles, pater in libe-ros crudelis pater efle ncgatur. Hinc

PR4EFATIO ED. III.

cv eft fieri fecundum rationem fuffi-cientem, quod minus refte fit, aflfue-lis optimam & legitimam tantum ratio-Dem fufficientem huins nomine , quafivero titulo, condecorare, Quia ode-runt quidam fine cauffa, an negabis et-iam omnium contingentium effe cauifam ?Quaeramus potius, fine vocabulorum tricis:quando falfa rei attributa ai'ilgno, an hiemens error, priuatio, tali's eft, vt ex aliaratione fufficiente priuatiua poffit intelli-gi ? Quam quaeftionem affirmo, priua-tiuamque rationem fuflficientem inueniomeum errorem, quo habui pro eflentiarei, quae non eft. Huius erroris eftdenuo priuatiua ratio fufficiens, illufioingenii efTentiam rei veram cum fpuria con-fundentis, & huius tandem, defeclus acu-minis. Exemplum fit logico logicorummultorum error, quo figurae quartae pu-tarunt attributum efle, vt enafcatur, ftmaior primae figurae afllimatur, propter per-peram &- confufe perfpeSam aliquam quar-tae figurae definitionem realem, quod fit in-uerfa priina.

3) Errorum etiam effet ratio fufficiens*R. Eft vtique in fubiefto verum cum fal-fo confundente, licet non fit in obieftisvcris. Errorum con eaten atorum ratio fuffi-ciens priina in certa errorum, ferie eft Tffca*

c 3 rev

PRAEFATIO ED. III.

rov -^/evSofft dudum ab orthodoxis agnitum,polemicis.

4) EfTentiae rerum haberent etiam ratio-nem fufficientem. R. Habent in eflen-tialibus eas conftituentibus, vti totum inpartibus, & haec iterum eflentialia fi nonhabent rationem fui fufficientem internamin eo cuius funt eflentialia, habent tameneandem extra ens, de quo quaeritur,certe tandem in intelle&u fummo. Deivero eflentia funt ideo omnes eius perfe&io-nes intcrnae, quia fmgulae fibi funt in ra-tione reciproca rationum & ratiocinatorum,dum fmgulae fummae pofiunt ex fingulisfummis concipi*

5) Vfus viriutn entis fpontanei tune etiamliaberet rationem fufficientem, fi in ma-lam verteretur» Haec eft arx controuer-fiae, quae recentiffimam etiam theodice-am male habuit. Age, fingamus liber-tatem aliquam effe potentiam aliquid non-nunquam decernendi fine ratione fuffici-ente. Quid lucrabimur? Hoc, inquis, vtpffccata non habentia rationem fufficientemin ftatu antecedente peccatori prorfus nonfint neceflaria, hinc auctori poflint aequiusimputari. Ego vero neutrum video. Sineceflarium eo modo fit, vt fit imputa-tionis incapax, quicquid rationem fufficien-tem habet in ftatu antecedente, peccato-rum eadem reftabit fifta neccfluas ex prc-

cario

PRAEPATIO ED. Ill

cario fumta libertatis notione non minuihabentium rationem fufficientem in ftatu an-tecedentc, ac ex noftra, quia eorum ratiofufficiens erit proxima tune ea potentia,quam defcripfimus, iam coexfiftens in fta?tu antecedente , quaque fern el in aliquidfine ratione fufficiente lata, non potuitnon illud aliquid exfiftere, non fine rationefufficiente, fed rationem fnfticientem habensin ilia potentia, quae aliquid poteft fine ratio-ne fufficiente decernere. Interim fit tarn envfus virium fine ratione fufficiente. Hiefaltim vfos virium, nifi euentus, quern pro-ducit, imputari nobis aequius poterit. Quid ?diflentientes amieiffimi! aequius ? In nobisrationem habebit ratio condemnations pecca-tum, aut malus vfus virium, cuius tamen nul-la fuifle ratio conceditur? Egone puniar vtauftor, i. e. rationem continens faQi vel ab-vfiis virium, quae tamen eodem halitu ne-gantur habere rationem? Quid ad me, quaecafu puro fiunt"? An apud iudicem aequiffi-mtim cafum merum praeftem? Adefle, iu-reconfulti , quotquot ellis, omnes, & deciditc,num folutus fit nodus Gordius. Quaeriturde reo criminis perduellionis, fatis iuuene,maiorum perduellium filio. Quibusdam nontiquet, an in eum poena cadat ordinaria, quiavideatur coaftus ad hoftilitatcm publicam, &quodam modo neceffitatus. Inilat aQor,eumque poenam ordinariam opdmi iure

c 3 mere.

PRAEFATIO ED. III.

merer! probat, ex eo, quod haec holtiH-tas cafu mero contigerit. Mihi magis con-fentanea videtur haec fententia: Vfus viri-um in malum libere latarum habet radonemfufficientem in non vfu virium in optimumferendarum. Nam omnis fubftantia, omnisipiritus eft Temper agens aliquid. Hie nonvfus virium in optimum ferendarum habuitrationem fufficientem in arbitrio & liberta-te finita ac limitata, quae potuit vig&aremoraliter, pe]' evhct&ttctsi potuit dormireoptimi incuria, fed a primo momentofomni moralis, ad cuius oppofitum obligaba-tur, peccans & rea, propter defeftum re^itu-dinis vincibilem.

Verum non eft morandus leftor in li-mine diutius, Breuibus addam , ne de-fim officio, grati animi teftificationes1,quas viris eeleberrimis clariffimisque de-beo, qui partim fimul curarunt , vt haecemendatiora prelis exeant, partim per di-uerfas academias hoc quicquid eft opufcu-li dignum iudicarunt, cuius filum in do-Qifllmis, quas habent, acroafibus feque-

rentur. Scribebam Traiefti cis Viadrum,a. d, XII. Sept. clo jb ccxxxxvmi*

Syno-

Synopfis.

I) Prolegomena metaphyfica, §.1-3.ID Traftatio.

i) Ontologia P, I.A) Prolegomena ontologica,§. 4-6.B) Tra£latio de praedicacis encium

a) internis«») vniuerfalibus C. I.

N) poffibileS. 1.5.7-18.3) connexum S. II, §. 19-3?.3) ens S.11I. cuius determina-

riones,$f) vel realirares, vel negatio-

nes §.34-36.SS) vel externae, vel inter-

nae,§. 37.38. & haea) vel effentialia, vel affefli-

ones §. 39-66.(0 vel quaiiritates, vel qua-

litates §. 67-71."0 vnumS. IV. §.72-77.

c 4 H) ve-

ft) verum, vbi2l)deordine S. V, §.78-88-53) deveroS.Vl,§.;88-93-

i) perfeftumiS. VII. §. 94 100./3) DisiunaiuisC.il.

N) neceflarium & contingens,S. L §. 100-123.

3) mutabile & imtnutabilc*S. II. §. 124-134,

5) reale & negatiuum, S, III.§. 135-147-

•7) fingulare 6c vniuerfale,S, IV* §.148-154-

H) totale 6c partiale,vbi5() de toto & partibus, S*

V, §.155-164.§25) prima mathefeos in-

tenforum principia, S.VI. §. 165-190.

1) fubftantia & accidens, vbi$1) de fubftantiis & acci-

dentibus S. VII. §, 191-204.

S) de ftatu S. VIII. §.20^-223.

0 fimplex & compofitum.5() generatim S. IX. §.

224-229.fpe-

fpeciatim de monadeS. X. $. 230-245.

H) finitum & infinitum,S«XI.§« 246-264.

b) extern is f. celatiuis, C. TIL«) idem & diuerfum, S. I. {.265*

279./3) iimultaneum & fucceffiuum,

vbiX) de fimuJtaneis S. II. §. 280-

296.3) de fuccefliuis, S. III. §. 497-

306,7) caufia & cauflatutn.

«) in genere S. I V» §. 307-318.3) in fpecie,vbi

$0 de caufla efficiente, S. V.§• 3I9-33S»

S3) de vtilitate S. VL §. 336-340-

€) de reliquis cauffarum ge-neribus, S. VII, §. 341-346.

^) fignum 6c fignatum, S, VIII.§.347-350.

2) Cofmologia P. IT.A) prolegomena, §.351-353.

c 5 B)tra-

B) tra&atio de mundi«) notione C. I.

<*) affirmaciua S.I. $.3*4-379./3) negatiua, S, II, §. 380-391.

b) partibus C. II.#) fimplicibus S, I,

tf ) in genere §. ;392-4oi.

D) in fpecie deTpiritibus §.402-405.5

$) compofitis,iC) genefi ex elementis, S.1I.

^, 406-429.3) natura, S. III. §. 430.435,

c) perfeclione C. III. eiusque#) fubie&o, quale mundus opti-

mus, cuius obferuatur

«) ideaS. I, §.436-447-3) fubllantiarum commerci-

um}& ems explicandi fy-ftemata S, II. J. 448-465.

/3) mediisN) naturalibus S. III. §.''466-

473-3) fupernaturaiibus

50 generatim S. IV* §. 474-

fpe-

•23) fpeciatim de poffibili-tate fupernaturaiium hy-pothetica, S. V« §. 482-500.

3) Pfychologia P. III.A) prolegomena, §. 501-503.B) traclatio de pfychologia

a) empirica, C. 1. de animae

«) exfiftentia S. I. §, 504-518./3) facultatibus

>0 cognofcitiua5() inferior!

a) in genere S. II, §. "519.533-

b) in fpecie defenfu S, III. §. $34-556.phantafia S, IV. J. 557-571perfpicacia S. V. §, 572

memoria S. VI. $. 579. 5gg.facultate fingendi S. VII.

§. 589-594.praeuifione S, VIII. §.

595-605.iudicio S. VIII. §. 606*

prac

praefagitione S.X.§.6io-618.

facilitate chara&erifticaS. XI. §.619-623.

fuperioria) generatim de intelle-

clu S. XII. §. 624-639.b) fpeciarim de ratione

S. XIII. J. 640-650.) appetitiua$1) in genere* vbi de

<0 indifferemia S* XIV. §.651-655.

6) voluptate & taedio S.XV. §. 656-662.

0 appctitione&auerfado-neS. XVI. §.663-675.

23) in fpecie de

a) inferior* &XVII. §.676-

) fuperiori

O voluntate&nolunrateS.XVJII.§. 639-699.

a) libertate, eiusqueA) praefuppofnis

a) fpon-

a) fpontaneirate, S. XIX,$, 700-707.

b) arbitrio, S. XX. §. 708-718.

B) natura S. XXL §. 719-732-

y) commercio cum corpore S.XXIK $. 733-739.

b) rational! C. II. vbi de animae*) natura S* I, §. 740-760./B) commercio cum corpore S.

H. §. 761-769.y) origine S. Ill, §. 770-775.J) immortalicate S. IV, §« 776-

78i.e) ftatu poft mortem, S. V. §,

782-791-£) comparatis animabus non hu«

manisK) brutorum S. VI. §. 792-

2) fpiritibus S. VII. $,799*

4) Theologia naturalis P. IV.A) prolegomena J, 800-802.

tnu

PO tradatio de Deia) conceptu C 1. in quo confide-

ratur^i) exfiftentia S. I, ad quam refer*

tur

realitas §.803-820*vnicas §. 821.veritas §» 822.necefluas §.813-827.fanditas §. 828. 829.fubftantialitas §. 830.omnipotentia §. 831-837.iimplicitas §. 838.immutabilitas §. 839-842.infinitude §. 843-845,vnicitas §. 846-848.aeternitas §-849.850.impaflibiliras §. 851*n&tura §. 852-860.immenfitas §. g6r.incomprehenfibilitas §«

intelle£lusS.II.exfiftentia §.obiefta §..866-878.

infalli-

infallibilitas §. 879.cenitudo fubie&iua §, 88o-88r,fapientia §.882-888*

omnifcientia §« 889*

7) voluntatis S. III.

N) pfoportionalitas §.890-894,3) libertas §. 895-899,3) imperfcrutabilitas §.900.*?) rectitude §.901.902.H) bonitas

SI) fidelicas §.903-905*iuftitia

o) remuneratora907*

b) punitiua §. 908-916.

1) impartialitas §. 917,918-T) finceritas §, 519-925*

b) operationibus C. II.#) creatione S.L

N) obie£um §.926-94^2) finis S.1I. §. 942-949.

/3) prouidentia S. HI.

X) conferuante J« 950-953.3) concurrence §. 954-962.3) gubernante §. 963.*7) malum

$0 impediente §.964 968.83) permittente §. 969-970.

n) regente §. 97i-975»1) decernente S IV, §. 976-

981.7) reuelante S. V. §. 981-1000.

PROLE-

PROLEGOMENA

METAPHYSICORVM,

$.1.

ME T A P H Y S I C A eft fcientia primorum in hu-mana cognicione principiorum.

Ad metaphyficam referuntur ontolo-gia, cosmologia, pfychologia, et theologianaturalis*

§.3.M E T A P H Y S I C A N A T VR A L I S eft COgni-

lio rerum in metaphyfica occurr^ntiumfolo vfu acquifira,cui accedere artificialem§. i, definitam vtile eft: i) Ob euolutio-

A nem-

a P R O L E G O M E N A ;nem conceptuum. 2) Ob deterrninario-nem conceptirmemque primarum propo-iidonum. 3) Ob continuationem cenitii-dinemque probationum. e. c.

PROLEGOMENA.

§•4-O N T O L O G I A * (ontofophia, metaphy-

fica, cf. §. L metaphyfica vniuerfalis, ar-chiteftonica, philofophia primaOeft fcien-tiapraedicatorum enris generaliorum.

l Die Grund-Wiflenfchaft.

§. 5«Entis ptaedicata generaliora (unt pri-

ma cognitionis humanae principia, ergoontologia refertur, §. 2. cum ratione admetapnyiicam, §.1,4.

§.6.Ontologia cominet praedicata ends, §.

4. I) Interna i) vniuerfalia, quae funt iniingulis, 2) disiun£liua,quorum alterutnimeft in iingulis; II) relatiua*

CAP.

C A P V T I.PRAEDICATA ENTIS 1NTERNA

VNiVERSALIA.

S E C T I O I.

P O S S I B I L E.

§' 7»MA/7 negatiuum , cf. §. 54, irrepraefen-

tabiie, impoffibile, repugnans, (abfurdum,cf. §. 13.) contradiclionem inuoluens , im-plicans, contradi&orium, eft A 6T* »o« - 4.ieu,praedicatorum contradiftoriorum nul-lum eft fubie£lum, feu, nihil eft, etnoneft« O— A 4~ non A. Haec propofit to dicitur

contradittionit & alfolute primum.

§. 8.Nonnihil eft A L i ay i D l : repraefentabi-

le, quicquid non inuoluit contradi£tio-nem, quicquid non eft A et non • A, eftpossiBiLE2 . §.7.

i Etwas. 2 Moglich.

§• 9»A et non- A' non eft aliquid, §. 8, hinc

eft nihil et concradi&orium, §. 7* ^ fub-ieitum implicans nulla habet praedicata,fine, quicquid eft et non eft, nihil eft*A-j-non AzzO.

A 2 §. 10.

4 P.I. C.I. S.I.

§• 10.Omne poffibile eft aut A, autnon A,

aut neutrum, §. 8. iam neutrum eft nihi-]um, quia efTet vtrumque $, 9. Ergo omne•poflibile aut eft A. ant ncn A, feu, omni fiib-ie&o ex omnibus praedicatisconrradiclo-riis alterutriim conuenit. Htec propofittodkirur yrmcipium txc/ufi tertii, feu mcdii,inter duo contradictoria.

§. u.Omne poffibile A eft A, feu, quicquid

tf, i'Uud eft) feu, omne fubie&um eft prae-dicatumiui. Sinegas: quoddam poffibi-le A eft non A, §. 10. hinc A et non - A,feu nihil, §*7- quod impoflibile <§. g. Haecpropofitio dicitur prmcipium pofittonis, feu>identitatif.

§. 12.

Pofito iropoffibili O R I T V R C O N T R A - ^D I C T I O '. Quod non tantum videtur,fed et eft, V E R V J H 2 quod tantum vide-tur non eft, AFP A R E N S 3 dicitur. Hincona'contradiftio vcl veraeft,velapparens»

I Entfteht ein Wiederfpruch. t Wahr.} nuv fcheinend.

§. !3-Pofito A et non A oritur contradiflio*

§. 9.12. Pofito A et B , quo pofito poni-tur non • A, ponitur impollibile, §» 9,

P O S S I B I L E . 5

oritur C O N T R A D I C T I O , §.12. prior PA-TENS '. (dire&a, immediata et explicit)pofterior L A x E N s 2. (indire£la, crypti-ca, mediata et implicita) vocatur. Inquo vera contradidio patet, ABSVRDVM 34eft (abfbnum).

I Ein offenbahrer, 2 Ein verfteckter Wieder-ipruch. J offenbar falich.

§. 14.RATIO *,cf.§. 640. (conditio, hypothe-

lis,) eft id, ex quo cognofcibile eft, cur ali-quid fir. Quod rauonem haber, feu, cu-ius altquid e(t rario, R A T i O N A T V M 2 eiusdicitur, et ab eo D S P E N D ENS 3. Prae-dicatum, quo aliquidvel rario, vel rationa-turn eft, vel vtrumque, N E X V S + eft.

I tin Grund. « feine Fo!ge, das in ihm ge-griindete. ; das von ihm abhaengende. 4 derZufammenhang, die Verknupfung,

§.15.Qiiod fpe£latur, (ed non in nexu cum

iis,quae extra illud ponuntur, S P E C T A -T v R i N s E I. Qiiod nee in it quidem fpe-&andum repraefentabile eft^'ft i M posfsi-B I L E I N sF,2 , (mrrinfecus.iimplicirer, ab-folure, per fe.) Quod in (e (pe£larum eftpolfibi'e, ef t P O S S I P I L E IN S B s, (in-trinfecus abfolute per fe, fimplicirer.)

I wird an vind vor fich betrachtet. 2 an undvor fich, innerlicb, fchleclnerdmgs unmoglich,9 an und vor fich, innerlieh, unbedingindgUch,

A 3 §. 16.

6 P,I. C . L S . I L

§• 16.Quod in nexn etiatn cum aliquibus,

quae extra illud ponuntur, tatnen eft polfi-bile,eft P O S S I B I L E H Y P O T H E T I C E * (re-fpe&iue, relatiue, extrinfecus, per aliud,et (ecundum quid).

I bedingt, aeuflerlich moglich.

§. 17.Quod non, niii in aliquo nexu cum iis,

quae extra illud ponuntur, eft impollibi-le,eft I M P O S S 1 B I L E H Y P O T H E T I C E *Crefpediue, relatiue, extrinfecus, per aliud,et fecundum quid).

I bedingt, aeuflerlich, in einem gewifien Zufam-menhange unmoglich.

§. 18.Nullum abfolute impoflibile eft hypo-

thetice poifibiie, §. 16.15. Ergo nullum hy-pothetice polfibile eft absolute impoifibile.Omnehypothetice impojfibile et posfibile eft infepoflUrile, §.17,15. Ergo abfolute impoifi-bilia nee hypothetice poffibilia funr, neeimpoflibilia. Quoddam abfolute poifibiieeft hypothetice impoifibile,

SECT1O II.

C O N N E X V M .§• 19.

Poflibile in nexu i. e. in quo nexus eft,cuineiusconuenitCONNEXVMX (rationa-

le)

C O N N E X V M . 7

le)eft in nexu impoffibile eft I R R A T I O -N ALE 2 (inconnexum, incohaerens). Hincirrationalia vel funt in fc, vel hypotheticeimpoflibilia. §.15.17.

I zufammcnhaengend, verkniipft. 2 ungeramt.

§. 20.

Omne poilibile aut habet rationem, autminus, §. 10. Si habet racionem, aliquideft eius ratio^. 8- Sinon habet, nihii efteius ratio. §. 7. Ergo onmis poffibilis ra-tio aut nihil eft, aut aliquid, §. 10. Si ni-hil foret ratio alicuius poifibilis, foret exnihilo cognofcibile} cur illud lit, §. 14.hinc ipfum nihilumrepraefencabileet ali-quid §. 8. nihil aliquid §. 14, g. Hinc quod-dam poilibile impollibile $. 7. 8- q-a. §. 9.Ergo oranis poifibilis aliquid eft ratio, fomne poffibile eft rationanim, f. nihil eftfine ratione, (eu, pofito aliquo» ponitur ali-quid eius ratio. Haecpropojitio dicitur^r/?/-cipium rationis, quam colligas etiam ex §.265.297. partim abftrahendo, partim vi-tando circulum.

§. 21.Ratio fingulorum in aliquo eft R A T I O

eius S V F F I C I E N S T , (complecd, totalis,aliquorum tantum in eodem ratio eft ra-tio eius i N s v F F i c i E N i S 2 (incomplete,partialis.)

I der zure|chend€Gnind. ^ der unxutaengliche,A 4 M:<

8 P. I. C. I. S. II.

J. 22,Nihtf eft fine rationc fuffidente, leu, po-

fito aliquo, ponirur aiiquid eius ratio fuf-ficiens. Singula in omni poflibili habencrationem, §.20. hinc omne poffibile ratio-nem fufficientem §.21. Haec propofitio dici-tur principium rationis fufficientis. (conue-nientiae.)

§- 23.Omne poffibile eft ratio, feu «*'//// ef

fine rationato, nihil fine corollario et au-^loramento, nihil omnino fterile, orio-fum, et infoecundum, feu pofito aliquoponitur aiiquid rationatum eius. Namomne poilibile aut habet rationatum, aucminus, §. 10. Si habet, eft aiiquid rationa-tum eius, §. 8* fi non haber, nihil eft eiusrationatum §. 7. Ergo omnis poifibilis ra-tionatum aut nihil eft, aut aiiquid, §. 10.Si nihil eflet rationatum portibilis aiicu-ius, poflet ex hoc cognofci. §, 14, hinceftet aiiquid, §. g> adeoque quocktam poPfibile impoilibile, §.j. 8-q.a. §. 9, Haec pro-pojitw dicatur principium ratioj;ati.

§• 24.Omne pojibik tft ratio et rationatum , §.

20 23. hinc nexu duplici §. 14. conne-xum et rationale, §. 19 tarn a priori, quama pofteriori cognofcibile. Haec propojitio

C O N N E X V M . 0

dicatur princi-pium vtrinquetcotincxorum (aparte ante, et a parte.polt),

§• 25,Ratio A rationis B, eft ratio vationati C.

Ex ratione rs B cognofci poteft, cur Cfit, §, 23, hinc A eft ratio re C §» 14,

§,26,Rationatum C rationati B,' eft rationa-

fum rationis A. §. 25, 14,

§» 27,Ratio A alicuius B, a quo dependet C,

eft huius C R A T I O M E P I A T A *(v!terior,remota,) R A T I O non mediata eft IMMB-D I A T A 2 (proxima.)

I mitrelbarer und entfernter,a unmitceibarer und naechftcr

§. 28,R A T I O S C C V N D V M oyiD1 (interme-

dia,) dicitur, quae habet adhuc vlterio-rem,quaenonhabet, S I M P L I C I T E R TA-LI s 2 (vkima) R A T I O NES et R A T I O *N AT A alicuius Vel fpe&antur, etiam vt ra-tioneset rationata inter fe, S V B O R D J N A -TA 3 vel minus, C O O R D I N A T A . *

i dcr Zv^ifchen-Grund. ^ dev kt*re Grundt»^ unter einand^r. 4 nqbeii wnandw fteheil-de Giiiiide und Folgen.

A S § 29

io P.I. C.I. S.HI.

§. 29.Pofito rationale, ponitur eius ratio ali-

qua, §. 20,14. et fufficiens, §. 22. feu a ratio-nato ad rationem, et fujficientem, V, C.

§-. 30.Pofita ratione, hinc et fufficiente,§. 21.

ponitur' rationatumj §.23. feu a rations, etfufficicnte, ad rationatum K C.

§.31-Siiblata rationC) & fujjiciente, tollitur all-

quid rationatum^ quia pofito hoc, ponere*tur et ilia, §. 29.

§. 32.Sublato rationato tollitur ratio ««/, et fuf-

fciens, quia hac poiita poneretur et ii-lud, §. 30,

§• 33»A et B connexA tertio C fimt connexa in-

ter fe^ A eft connexum cum C connexocum B, eft ergo in A, de quo cognofcipotcft ex B, cur fit, hinc A et B funtconnexa, §, 19.

S E C T I O IIL

ENS.

§« 34*Quod aut ponitur e(Te A, aut ponitur,

non effe A, D E T E R M i N A T V R 1 . Quodvero

E N S . u

vero tantum ponitur efle aut A , aut nonA, eft I N D E T E R M I N A T V M 2, Seu, fi defubie&o refpe&u oraedicatorum centradi-£toriorum nil ponitur, nifi alcerutrum exillis ipfi conuenire, fubie&um illud re-fpe&u horum praedicatorum eft indeter-minatum; determinatur autem, ii alteru*trum in fubiefto ponitun Qwod deter-minari poteft, eft P E T F R M I N A B I L E 3.De quo ergo aut poni poteft, illud efleA, aut illud efle non A , illud eft deter-minabile.

a unbeftimim. 5 beftimmlich,

Ratio determinandi eft DETERMINANS \Omnis ergo ratio, fufficiens fufficienter,infufficiens infufficienter, determinat,§. 34.21. Hinc pofuo determiname ponitur de-terminatum, §. 30. et v. v. §. 29. Snblatodeterminate, tollitur determinans, §. 33,et v. v. §. 31.

I das beftimmende.

§. tf,

Quae determinando ponnntur in ali-quo, (notae et praedicata) funt D E T E R -M I N A T I O N E S >, altera pofitiua, et sffir-matiua, §.34,10. quaefivere fit, eft R E A -L I T A S , altera negatiua, §.34,10. quae fivere fir> eft NEGATIO 2. Negatio apparens

eit

12 P. I. C. I. S. III.

eft R E A L I T A S CR YP TIC A, realitas appa-rent eft v A M i T A s s.

i Beftimmungen. 2 Vemeinungen. 3 Eitel-keit.

$• 37-DETERMINATIONESpof f ib i l i saUtfunt

in eo repraefentabiles, etiatnfi nondumfpe£tetur innexu, A B S O L V T A E *, auttune demum, quando fpeftatur in nexu, §»10. R E sPE c T i v AE 2 (aflbmtiuae). Deter-minationes poflibilium refpeftiuae funtR E S P E C T V S S , (habitudines ret TT^OS ntrelatiories latius di£lae, vel ad extra,vel adintra). Refpedtus potfibilium in iisdem infe fpeftatisnon repraefentabiles funt RE-L A T I O N E S * (ftri£lius diftae, ad extra).Relationes polfibiltum Cunt eorundem D E-T E R M I N A T I O N E S E X T E R N A E -% (rela-tiuae, ad extra, extrinfecae) reliquaeomnes, i NT E R N AE 6.

I dem moglichen an und voi fich betrachtet fchoii3 beziehungs-weife xukommende Beftimmun-gen, 3 Beziehungen 4 Verhaeltnifle. yaetif-lie. 6 innre Beitiminungen.

§. 38.Si in A funr, quae in B, A et B fiint

S A D C M J4 Non eadem funt D i v E R S A 2

(alia).1 tiueiley, a vcrfchieden.

§• 39*

E N S . 13

§, 39-D E T E R M I N A T I O N ' S poflibilis inter-

nse, aur funt internarum reliquarurn ra-tionesin internis fimplicirer tales, aut mi-nus, §. "O. lllae funt F K IM *G,(principes)Hue E s s F. N T i A 1 1 .4 J.

I die erflen oder wefentlichen Beftimmungen.

§• 4°-Complexuseflentialium in pcfllbili, feu

poUibilitaseiusinternaeftESSENTiA J (eflerei, ratio formalis, natura, tf. ^ 430. quid-diras, forma, formale totius, acici, TIVOTI?,fubftantia, cf, §.191. conceptus eniib pr>

I das Wcfen.

5- 4'-Determinationes poifibilis internae, TS&

tionaraeflenr ae, { i jnr A F F E C T I O N E S *•I innere folgende Beftimmungen.

§• 42.Determinatio interna, quae non eft el-

fentiale, eft rarionaium efT^miae, $.39*4^hinc afFeclio, §.41,

?« 43- fPofita in poflibili eifencia ponuntur af-

feftiones, §. 41, 30.

$. 44»Pofitis in poflibili affe£lionibus ponituc

effenua aliqua §. 41, 29.5.41*

i4 P.I. C.T. S.IIL

Sublata eflentia tolluntur aliquae affe-Clones, §.41. 31.

§. 46.Sublatis affe£lionibus tollitur eflentia,

§•41,32*§• 47-

Omnes determinadones internae pom-bilis funt inter fe connexae, fingulae cumiiogulis. Affe&iones enim conne£lunturiingulae cum eiTentialibus, §« 39. haec cumefleruia, §. 40, 14. Hinc Imgulae deter-minaciones cum iingulis, §, 33.

§. 48»«EXVS (harmonia) VNIVERSALIS x elt,

qul eft in lino-ulis.I «in aUgemeiner Zufammenhang,

§*49-In determinstionibus poflibilis internis

eft nexus vniuerfalis, §. 47, 48.

§. $o.Affe£liones habenc radonem in eflen-

tia* §'4'' bine aut fufficientem, aut minus,§.2i^o.lUaeruntATTRiB,vTA l hae MO-DI * accidenria praedicabiliaj C. logica,cf..̂191, adiunfta, praedicara fecundaria).i Eigenfehafren. 2 Zufaelligkeiten.

E N S . 15

§. 51.A T T R I B V T A rationemfufficientem ha*

bent aut in omnibus eflentialibus, aut inaliqmbusranrum>§. 5O,[o. Ilia P R O P R I A £

funr, h-*ec C Q M M V N I A 3.i beibndere. 2 getueine.

i- 5*.Omnis poilibilium determinatio aut eft

cfT^ntiale, §.39. am attribuium, aut modus,Jt 42, aut relacio, §. 37.

§• 53-Omne poflibile ckterminatum eft, qua

poflibiliratem, §.34,8. hinc in fe poifibiie,qua poffibilitatem internam, §. 15, quaequum fit eflencia,§.4O. omne poilibile ha-bet eirentiam, deicrminatum, qua eflen-tiam. Ergo otnnimode indeterminatumnihil eft, §. 7-

§• 54-Poflibile praeter eflentiam §. 53. aut eft

deterrninatum, qua omnesaffeftioneset-iam in ipfo compolHbiles, aut minus §. 34,10. lllud eft A C T V A L E r,hoc N O N ENS(nihilcf.§.yO P R I V A T I V V M (mere po(^fibile) 2 vocatur.

I wiirklich. 2 das blofs mdgliche, ein mogli-ches Nichts.

§ ».E X I S T E N T I A ' (aftllS cf. §. 210. 3&Ua-

litas) eft com plexus atFcilionum in aliquocom-

tf P. I. C, I. S. III.

compofllbilium i. e. complemerttum efTen-tine iiue poifibilitatis internae, quacenushaec tantum, vt complexus determiaatio-num fpe&atur, §. 40.

f Wiirkligkeif,

$• 5.£Omms determinatio polfibilis interna

percinet ad eflentiam eius, aucad ex-§,55, 42*

57-Otniic a&uale eft interne poffibiJe^ §. 54.

feu poitra exiftenria ponitur interna poPfibiikas> §• 5>> 40. ab efle ad poffe V. C«

§• 58.Nullum interne impojfibile eft actuals, §. 57.

fublata poftibilitate interna, tollitur adua-Kcss, f . ̂ h 40, feu , a non pofle ad non

§- 57-Qttoddam poffibile non tft aftuals, §. 54.

feu |K>{ka poilibilitate qua dam tamen toUli potef! actualitas , feu a quodam pofle«defleH.V.C

§* 60,Qitoddcim non actualc eft pojfibile , §« 59.

fublata a£tualitate non omnis tollitur pof-fibi-

E N S« 17

fibilitas, feu a non efle ad otnnino nonpofleN. V. C.

§. 61.Pofllbile, qua exiftentiam, determina-

bile eft ENS r.I ein Ding.

§• 62.N O N E N S ' (negatiuum cf. §, 54.) eflet

poflibile, qua exiftemiam, non determina-bile> §. 61. At hoc imposfibile, §. 10, et-fi videtur efle ens, eft E N S F i c x v M 2

(rationis ratiocinantis, cf. §.647.)i Ein Unding. a ein crdichtetcs Ding,

§. 63.

Omne ens eft poifibile, §. 61. rationem,$. 20, fufficientem habet, §• 22, et ratio-natum, §. 23. hinc dupliciter connexumeft, §. 24. habet eflendam, §. 53. et etfentialia, §.40. hinc affe&iones, §.43. invniuerfali nexu, §. 49. Omnes entis de-terminationes aut funt eflentialia, aut at-tributa, aut modi, aut relationes, §. 52,Polito ente, ponuur effentia eius, hinceflentialia omnia. Sublata eflentia, tolli-tur ens. Sublato eflentiali, tollitur eflen-tia, hinc ens ipfum, §. 53, 40. Omnis de-nique determinatio eius interna aus perti-net ad efTentiatn eius, aut ad exfiftentiam,§.56.

B §. 64.

ig P. I. C. I. S. Ill,

«• 64.

Per eflentiam attributa entis fufficienrerdeterminamur, §. 35,50. hincpofira eflen-tia ponuntur attributa, §. 35. Ergo pofi-to ente ponuntur attributa eius, §. 63. Tub-lato attributo tollitur efTentia et ens, ^35, 63.

§. 65.Modi enris per eflentiam non fufficien-

ter determinantur, §. 50, 35, hinc non d«-terminantur, qua exfiftentiam, §. yy. Ensergo, qua modos aftuales, per eflentiameft indeterminatum, §* 34, 54. i. e. modi yof-funt abefte et adcjfejalua ret eflentia.

§. 66.Exiftentia non repugnat eflendae, fed

eft realitas, §. 36. cum ea compoJlibilis,§• 50,55-

§' 67.CognitiodiuerfitatiseftnisxiNcTio %

et ratio diftin&ionis in diftinguendo D i s-CR i M E N (differentia,charafter,characterdiftinfliuus latius di£lus, cf. §. 350. nota,nota charad:.eriftica) a. lam omnis deter-minatio entis eft id, ex quo cognofci por-eft, ens illud nee indeterminatum, neealio modo determinatum efle, §. 36t

34.

E N> S. 19

34. Ergo omnis determinant) eft difcri-jnen ends, §. 38, 14*

i Unterfcheidung* » Unterfcheid, Merkmah/»Kemueichen, Unterfcheidungs-Zeicheii.

§. 6g.

Difcrimina ends funt vel externa feurelatiua, vel interna, §. 67, 57. ec haec veleflentialia, quae pertinent ad eflentiam,vel accidentalia, quae ad exiftentiam, §.56. vel abfoluta, vel refpeftiua, §. 37*

$• *9*Difcrimina interna pofliint repraefen-

tari in ente in (e fpeflato, §.68,37, hincquomodocunque cognofci, feu D A R I «.Data vel poflumus etiam (fine comprae-fentia) fine ailumto alio, fine relatione adaliud, C O N C I P E R E 2 et intelligere, i. e«dittinfte cognofcere, vei non poflumus,Ilia funt Q V A L I T A T E S 3, haec Q V A K -T I T A T E S *.

i angegeben werden, 2 begreifen und ver-ftehn. 3 Befchaffeiiheiten. 4 Grdflen,

Qua qualitatem eadem funt S I M I L I Arj % quaquantitatem,AEQVALiAz:2,quavtramque, C O N G R V E N T I A f5 3. Quaqualitatem diuerfo, D I S S I M I L I A rf> *,q u a quantitatem, I N A E V L I = r *, ,

B a qua

20 p. i. c. T. s. mi.qua vtramque diuerfa, D I S C O N G R V E N -XI A ?g 5»

1 ahnlich. a gleich. gleichartig.4 una&ilich. 5 ungleich. 6 ungleich-artigt

§. 7*.

Mere fimilia nonfunt congriientia, hincquanticate diflerunt, §. 70, hinc quanutasdt difci'imen intern um mere limilium.

SECTIO IIIL

V N V M.

Determlnationes entis s E ? A n A N T v R s(i ex fimul pofuis quaedam tollunrur.Hinc I N S E P A R A B I L E S s funt, quarumiimul pod t a rum nulla poteft tolli.

i wei-den getrennr. 2 unzertrenaiich.

5- 7j-Pofito enre ponitur efTentia, J. 63, 'ergo

compiexus eiTentialium, §. 40. hinc pofitoente fimul ponuntureflenrialiaomnia, etita quidem, vt nullum posfit tolli, §. 63,40. Ergo eflendalia enris funt per ie in-feparabilia, $. 72, 15. v N v M « eft, cu-ius dererminationes funt infeparabileSf etT R A N S C E N D E N T A L I X E R . * quidem, CU~

iu*

V N V M. 2i

ius determinations funt per fe infepara-biles. Ergo onrne ens eft vnum tranfcen-den tale.

i Eins, 2 wefentlich eins.

§• 74-A vnum, et B vnum e, c. partim ea-

dem, partim diuei'fa, funt MVI.TA *» Quic-quid cogitemus, aut funt multa, aut nonmulta, §. 10. Prior determinatio eftM V L T I T V D O , Cpluralitas) 2 pofteriorV N I T A S C A T E G O R I C A 3 .

I Viel. 2 die Vielheit, Mehrheit. 3 dieEinheit.

§•71Determinationesentis fingulaefunt vna,

§. 73, partim eadem, dum (unt determina-tiones eiusdem entis, partim diuerfa, §.3§. hinc multa, §. 74. Poteft ergo multi-tude dari in ente in fe fpe&nto, § 69. eteft eius difcrimen internum, §. 37. quodtamen intelligere non poffumus, ^iifi vnoalio aflurnto, §. 74.38. hinc multitude eftquantitas, §.69.

§. 76.Infeparabilitas determinationum quum

fitimposlibilitas feparationis, J.7^, eft veiabfoluta, vel hypothetica, §. 15, 16.Hinc vnitas eft vel abfoluta, vel hypothe-tica, J. 73.

B 3 §.77-

•* P. I. C. I. S.-V.

§• 77.Quicquid eft, quod multa non funti eft

v N ic v M (vnum exclufiue tale) ',i Einzig,

SECTIO V.

O R P O,

§. 78*Si multa iuxta vel poft fe inuicem po-

nuntur, C O N I V N G V N T V R Jf Coniun-

clio plurium vel eft eadem, vel diuerfa, §.10, 38. Si prior, eft C O O R D I N A T I O %et eius identitas o R D o s. Ordinisicientia olim erac M V S I C A L A T I V S DI*CT A,

I verbunden wer4en. a zufammenordnen.3 Ordnung,

§• 79.Diuerfitas in coniunftione plurium eft

C O N F V S I O (inordinatio) J. Coniun£tiokn^eparabilium eft v N i T i o ?.

i Unordiiung un4 Verwirrung* 3 Vereinigimg.

J.'8o»Omnis D E T E R M I N A T I o habet ratio-

nem,§. 20,36* quaeque exaliqua determi-nata rations cognofci poteft, R A T I ONI

dicicnr

O R D CX 23

dicitur C O K F O R N I S (conueniens, con*fentiens) «.

t dem Grunde gemaefs, iibereinftinimig und zu-kommend»

§. 81.Si pofito AtolliturB, AetB O P P O S I -

T A func *.i entgegcn gefetzt, mit eliiendei? ih-eitenJ.

§• 83.Determinario oppofita illi, quae ratio-

ni conformis eft, eft rationi contraria (dif-formis,difconueniens)feu D E F E C T V S ".

I Mangel.

§* 83-Propofmo enuncians determinationem

rationi conformem eft N o R M A (regula *,lex) iramo latiut^ repraefematio deter-minationis rationi conformis.

I Richtfchnur, Gefetz*

J. 84-Vbicunque dete roinationes, ibi leges

§. 83* 80.f» 8J.

Refpedtus ends ex coniunftione eius cumaliis determinatus eft E o s i T v s '. Vbiergo pofitus, ibi leges, $. 84*37-

x Stelle,B 4

24 P. 1- C. I. S. VI.

§.86.Coniun&ione determinatur pofitus, hinc

funt in coniun&ione leges, $» 8f- in ea-dem eaedem, § 38. Ergo in ordine con-iunguntur plura eidem ratio niconformi-ter, §. 83, 78. Quod eft in A et B, ipfisc o M M V N E I e f t . Quod eft in A, non inB, eft, refpe&u B, r<? A P R O P R I V M 2.Ergo in ordine funt regulae communes.

1 Gemein. a Eigen.

§. 87.In coniun£li'one diuerfa diuerfae funt

leges, §. 86, 38. Ergo in confufione non(uru leges communes, §. 79, 86.

§. 88*Ordinis fi regula fuerit vnica, s i \»-

P L E X », f i plureSj O R D O C O M P O S I T V Svocatur a*

1 Eiiie einfache, i lufammcngefetite Ordnung.

S E C T I O VI.

V E R V M.

§.89.V E R I T A S M E T A P H Y 5 I C A x (realis,

obieftiua, materialis) eft ordo piurium invno, V E R I T A S in eflennalibus er at-

cribu-

V E R V M. *S

tribiitis ends, T R A N S C E N D E N T A-L i s 2.

i. die metaphyfiicheWahrheit. t. dienoth-wendige metaphyfifche Wahrheit.

§• 9».Quum omnis entis determinationei

coniungamur, effentiales fecund urn prin-cipium contradi£Honis5 $. 40,7* et acci-dencales, artributa fecunclum principiumcontradi£ionis, §. 64, 7* et rationis, §, 20.et fufficientis, §. 22, 50. modi fecundumprincipium contradiftionis , {. 65, 7. ecrationis, §. 42, 20. eflenrialia et affe£tio-nes fecundum principium rarionati,-§. 23,41, hinc regulas communes, §.83, 86. omneens eft vcrum tranfcendentaliter, §, 89-

§. 9».Confiifio veritati tranfcendentali op-

polira efiet S O M N I V M O B I E C T I V ES V M T V M 1 (cf. §. 593.) vSomniorum ag-gregatum elTet M V N D V S F A B V L O S v s 2 ,

i ein Traum, dais Getiaeumte. <z das Land dcrWiinfche.

§• 92.

P R I N C I P I A (cf. §. 307, SH«) C A T H O -Lie A » (vniuedalia) funtf ingui isent ibuscommuuia. Metaphyfice vera determi.

B 5 n>\op

±6 P. I, C. I. S. VII

nantur principiiscatholicis, §. 7,20,22,23.conueniemer, §. 90,80* et| quae determi-nantur his principiis conformiter, funtmecaphylice vera, §.89* Hinc V E R I T A SJ M E T A P H Y S I C A poteft dcfiniri per con-uenienciam entis cum principiis catho-licis.

I allgcmeine Grund-Saetze»

§• 93-C E R T I T V D O O B I E C T I V A Cc^ §• 531.) l

eft apperceptibilitas veritadsinenre. lamomnis entis veritas eft clare cognofcibi-lis, §. 90,8. Ergo omne ens eft obicttiuc cer-tum.

i Gewifsheit der Dinge.

SECTIO VII.

P E R F E C T V M .

J. 94.Si plura fimul fumta vnius rationem fuf-

ficientem conftituunr, C O N S E N T I V N T *,confenfusipfeeft P E R F E C T I Q 2,etvnum,in quod confentitur, R A T I O P E R F E -C T I O N I S D E T E R M I N A N S (foCUS pCrfc-

flionis) 3.i (ibereinftimmen. 2 Vollkommenhelt.) Grund t odcr Brennpuncl der Vollkommen-

hcit,

§•95.

P E R F E C T V M . 17

§. 95-In perfe£lione plura eidem rationi con-

form iter dererminantur, §. 94,80. ergo eftin perfe£tione ordo, §. 78. et communesperfedionis regulae, §. 86.

§• 96.Ratio perfe&ionis determinans fi fuerit

vnica,si M P LEX *, f iplures,COMPOSITAcunc eft P E R F E C T 10 2, §.88,95*

i eine einfache. 2 eine zufammengefetzte,

f 9%R E G V L A E oppoficae C O L L I D I x dicun-

tur, et defe&us ex regulis perfeftioniscollidentibus E X C E P T i o 2 , prout normaevel vera vel apparenie tantum oppofitionecolliduntur, §, 81, vel vera, vel appa-rens, $» 12.

I mit einander ftreitende Richtfchnuren,3 Ausnabine,

5- 98.Confenfus efTendalium eft P E R F E C T to

eiFentialis T R A N S C E N D E N T A H S ', &?Fa-flionum A C C I D E K T A L I S 2, vrraque IN«T E R N A 3. Confenfus relaaonum eft IP.KR.F E C T I O E X T E R N A *.

1 wefentliche. 2 auflenvefeatl iche»| innre. 4 aeuffre,

f 9?

2§ P. I. C, II. S. I.

§» 99-EflTentialia omnis ends confentiunt ad

eflemiam eius, §. 63,40. et attribute, §.50,94. Ergo omne ens eft perfeftum tranfcen-A \'dentahter.

§. 100.B O N V M J eft, quo pofiro ponitur per-

fe£lio« Eri^o omne ens eft bonum tranfcen-denraliter §. 99.

i gut.

* » * * * * * * * * * *

C A P V T ILPRAED1CATA ENTIS IN-

T E R N A DISIVNCTIVA,

S E C T I O I.

N E C E S S A R I V M ET CONTIN.GENS,

§. 101.N E C E S S A R I V M l eft, cutus oppoficum

eft impollibile, non neceflariumeft CON-T I N G E N S 2.

i nothwendig. 3 lufaellig.

§. TO2.

Cuius oppoiitum in fe impoffibile eft,eft illud N E C E S S A R I V M IN SB ' (meta-

phyfice,

NECESSAR. ET CONTlNG. 29

phyfice, inrrinfecus, abfolure, geometri-ce, logice). Cuius oppofhurn eftexcrin-fecus tantum imposfibile, eft N E C E S SA-R I V M H Y P O T H E T I C E 2 (fecundumquid)* Entis determinatio, qua necefla-rium eft, eft eius K E C E S S I T A S 3, Er-go neceflitas eft vel A B S O L V T A * (con-fequentis), vel H y p O T H E . T 5 C A ^ (confe-quemiae), ilia, qua aliquid eft in et perfe, haec, qua aliquid eft hypothetice tan-turn neceflarium.

i an ficb/chlechterdings, unbedingr nothwcndig.a bedingt nothwendig. 3 Norlnvendigkeit.4 die fchlechterdings fb genannte, (unbc-diiigte). 5 die bedingte»

§. 103.

Posfibilitaris oppolitum inuoluit, §.§1,7, hinc posfibilitas entis eft dererminacioeius neeeflaria, §. 101. intrinfeca intrirrfe-cus, extrinieca exrnnfecus, §. 102.

§• 104.Cuiu$ oppofirum abfolute posfibile eft,

eft C O N T I N G E N S IN SB ' (per fe, inrrin-fecus), cuius oppofitum eft etiam hypo-thetice poslibile, eft et EX T R I N S E C V SCONTINGENS 2 (hypo the t i ce ) . Entisde-terminatioj qua conringens eft, eft eiusC O N T I N G E M T I A S . Ergocontingentiaeftvel A B S O L V T A *, qua aliquid eftfaltim

in

3o P. I. C. II* S. I,

in et per fe, vel H Y P O T H E T I C A s, quaaliquid eft hypothetice contingens.

I an iich, fchlechterdings (unbedii>gt}« 2 auchbedingt und aeulferlich zufaellig. ; Zufael-ligkeit. 4. die unbedingte, fchlechterdingsfo genannte. 5 die bedingte.

Nullum abfolute neceflarium eft vllomode contingens, §. 102, 104, Ergo quioquid vllo modo contingens eft , non eftabfol ute neceflarium. Omne hypot he tice ne-Cfjfarium eft m et per fe contingens,^-. 18. Er-go quoddam in et per fe contingens efthypotherice neceflarium. Omne hypo-thetice coniingens eft et in fe, §. 104.

§. 106.Eflemiae rerum funt in us abfolute ne-

cedariae, $« 40, 103.

$. 107.Sublatis efTentialibus et attributis tolli-

tur eflentia, §• 63, 64, hinc ponitur impof-fibilitss entis interna, §. 8i} 40* Sunt ergotarn efientialia, quam attributa abfoluteneceflariae entis determinationes, J. 103,

§. log.Modorum oppofitum eft in ente abfb-

lute poffibile, §* 6y, 8r. hinc modi funt de-ter-

NECESSAR. ET CONT1NG. 31

terminationes enr is in fe contingenres §.104. Ergo non abfolure neceflariae, §. ioy.Abfolute neceflariarum in enre derermina-tionum oppofitum eft in eodem abfoluteimpofiibile, 6. 102. Ergo ipfae funr in en-te abfolure poffibiles, §. 81, nine in ecdernin fe fpe&ato repraefentabiles, §. 15. Re-Jationes autem non lunr in entein fefpe-£lato repraefentabiles, §.37, Ergo nullasrelationes entis funt ebfblute neceflariae,omnes contingentes, §. 101.

§• 109.Quum exfiftenciae oppofirum in aliquo

fit poffibile, §. 54,55. exliftemia aut erit ab-folute neceflaria, aut in fe contingens, §,103,10. Ens, cuius exiitentia eft abfoluteneceflaria, ef t ENS H E C E S S A R I V M S c u -ius exiftentia eft intrinfecus contingens, eftE N S C O N T I N G E N S 3.

I das nothwendige Ding. a Ein zufaelligesDing.

§. no.Omnes ends neceffarii determinariones

internae funt abfolure neceflariae. Perti-nent enim aut ad eflrntiam, aut ad exfi-llentiam, §. 56. Tarn haec, quam ilia eftin ente necefTario abfolute neceflaria, §•109, 106.

§. IILIn ente neceflario non funt modi, §, no,

32 P.T. C.II. S.I.

log. Ergo GUI modi in(unt,eft ens comin-g-ens, §. 109,

§. 113.Omne ens contingens habet modos.

Poneenim alicui enti contingenti nullosmodos inefle, omnes affe£Uones eius funtabfoluteneceflariae,5.52,107. hincet ex-iiftentia eius abfblute neceflaria eft, J. 5J.q. a, §. 109.

§• "3-Determinationes vnius funt infeparabi-

les, §. 73. hinc cuiuslibet oppofitum im-posfibile,§. 72, gi. Tunt ergo deteuminatio-nes vnius neceflariae, §. 101, et absolutequidem abfolute vnius, hypothetice hy-pochetice vnius, §. 102,76. Vnita funt ne-ceflario coniun£ta, §, 79, vel in £e, vel hy-pothetice, §. 102.

{. 114.Neceflaria funt vnico tantum modo ac

ratione determinabilia. Nam funt aut A,aut non - A Tertius modus, tertia ratiodeterminabilitatis imposfibilis eft, §. 10.lam pone neceflarium efle determinabileper A; non* A. eft huius determinationisoppofitum, §. 81. hinc imposfibile, §. ior.Non funt ergo plures determinabilitatismodi ac rationes, praeter A vnicum, §.77. Vnico tantum modo ac ratione deter-mioabilia fine A^oppolitum eorum eflet

non

NECESSAR. ET CONTING. 33

non - A §. 8i« Ted hoc impolfibile eft §.??•Sine non- A, oppofitum eorum eflet A, §.gi, fed hoc impolfibile eft, §. 77. Tertiumnon datur, §. 10. Ergo vnico tantum modoac ratione determinabilium oppofitum eftimpoflibile, adeoque ipfa neceflaria funr,§. 102. Contingentia non funt neceflaria,hinc nee funt vnico tantum modo ac ra-tione determinabilia, nee pluribus ac duo-bus, §. 10. Sunt ergo duplici modo deter-minabilia. Duplici modo ac ratione de-termiivabilia non funt necedaria, hinc con-tin gen tia, §. 102. Poflunt itaque definiri i)N E C E S S A R I V M,per vnico tantum, 2) CON-TINGENS, per duplici modo determinabi-le, 3) N E C E | S S I T A S per vnicitatem, 4)C O N T I N G E N T I A perduplicitatemdeter-minabilitatis.

§. 115.Vnum hypothetice tale habet determi-

nationes in fe feparabiles, §.76, 18. hincvnitas eius eft intrinfecus contingens,§.io4.

§. 116.Vnitas tranfcendentalis eft abfolute ne-

ceflaria, §. 73> 102. hinc nullum eius eftoppoiitum,$. 102,15*

§. 117,Ordinis oppofita quum fint confufio,

§' 79s 78- et non fa&a coniunftio, §.78, gt.C ordo

34 P. L C. II. S. I.

ordo abfolute neceffarius eft in per feneceflario coniun£Hs et quidem eodemmodo, §. 102. Vbicunque ergo non eftabfolute neceflaria cam coniun&io, quamconiun&ionis identitas, ibi eft ordo infe contingens, §. 104,

§» 118*Veritas tranfcendentalis eft ordo in ef-

fenrialibus en attributis, $. 89. hinc necef-fario per fe coniun£tis, §. 78* 107. et qui-dem eodem modo, §. 7* 22, hinc veritastranfcendentalis eft abfolute necefTaria, §.117. et nullum habet oppoiitum,§. 102,15,

§. 119.Ordo plurium in vno, quorum non

coniun&io aut confufio eft interne pofli-bilis in ente, eft veritas in fe contin-gens,§. 117,89-

§, 120.Somnium obiectiue fumtum et mundus

fabulofus funt nonenria, §» 118. 91. et li vi-deantur entia, funt entia fi£la}§. 62.

§. 121.

Perfe&ionis oppofitum eft IMPERFF.-CTio1, et quidem i) non confenfus iim-plex, fi in pluribus fimul fumtis quaedamnon funtrationes vnius: haec eft I M P E R -F f c C T l O P R I V A T I V E U I C T A j O dlflcn-

fits*

NECESSAR. ET CONTING, 35

{us, fi in pluribus fimul fumtis quaedamconfentiunt ad vnum, quaedam ad oppo-fiiumeius: haec e f t i M p E R , F E C T i o CON-T R A R 1 E D I C T A , §,8lj94«

i Unvollkommenheit,

§. 122.

Perfe£lio eoruin, quorum non confen-fus, hincet difienfus eft in fe impoifibilis,eft abfolure neceflaria, §. 121,192. At per-fe&io in iis, quae non confentire aut et-iam diflentire eft in fe poffibile, eft in fecondngens, §. 104,121.

§. 123.Perfe&io tranfcendentalis eft abfolute

neceflaria, J. 122, 94. hinc nullam habefoppoiitam imperfedtionem, §«i2i, 102.

S E C T I O IL

MVTABiLE ET IMMVTABILE.

§. 124,S V C C E U V N T ' fibi, (fucceffiua fibi

funt) quorum vnum poft aliud exfiftit.Determinatio entium, qua fibi fucceiiiuafunt, eft eorum svccEss io 2 .

i Folgen auf einander. a die Folg«(

C a

36 P. I. C. II. S. II.

Cuius dererminationes fibi (uccedunf,M V T A T V R r: hinc M V T A B I L E 2 (varia-bile) eft, cuius determinationcs fibi pof-funt fuccedere ; cuius determinationes fibinon poflunt fuccedere , eft I M M V T \ B I -LE s (fixum, inuariabil?, conftans). Ipfaautem determinationum in ente (ucceilio,eft eius , et iimul determinationum eius,MVTJATIO *.

I wird veraendert, i verznderlichf 3 un-verandedich. 4 Veraenderung.

§. 126,

M V T A T I O entis vel eft I N T E R K A *internouum, vel E X T E R N A 2 ieu relatiuarelationum. §.125,37.

I eiiie innrc. 2 seuffre Veraenderung.

§. 127.

M V T A B I L I T A S * cntij? , C poffibilitasmuradonum in eodem, vel elt abfoluta, §»125, 15, vel hypothetica, §» 125, 16. I M -M V T A B I L I T A S 2 ends, f. impoffibilitasmutationum in eodem, vel eft ablbluta, §«1255 15. vel hypothetiea, §. 125^ '7.

i Versenderlichkeit. 2 Unverznderlichkeir-

§. 128.Nullum per fe immucabile eft hypothe-

Uce mutabilct Ergo nulium hypotheticemuta-

MVTABILE ET IMMVTABILE. 37

jnutabile eft abfolute immutabile. Omnehypothetic? immutabile eft in fe mutabile.Omne hypothetice mutabile eft in femutabile. Ergo abfolute immutabilia neefunt hypothetice mutabilia, nee immu-tabilia. Quoddam abfolute mutabile efthypothetice immutabile, §. 127, ig.

§. 129,Mutabilium determinationes fibi" pof-

funt fuccedere, §. 125, hinc mutabilia funtpluribus modis determinabilia, §. 74, 34,Neceflaria non funt pluribus modis de-terminabilia, $. 114. Ergo neceflaria funtimmutabilia, $. 12$.

$. 130.Abfolute neceflaria funt abfolute ira-

mutabilia, hypothetice neceflaria funt hy-pothetice immutabilia, §. 129,127.

§. 131.Nullum mutabile eft neceflarium, §»

129. hinc omne mutabile eft contingens,§. 101. et in fe quidem mutabile eft in feeontingens, hypothetice mutabile eft hy-pothetice contingens, §. 104,127.

§. 132.Eflentiae rerum, §. 106. effentialia et at-

tributa, §. 107, exfiltentia entis neceflani,C 3 §,109,

3g P.I.C,U.S.II. MVTABILE ETetc.

§.109. omnes eius dererminationes inter-nae, §• 110, vnitas, §, 116. veritas, §. 118. ecperfe&io, tranfcendentaies, §* 133. funt ab-foluce ec interne immutabiles, §. 130,126*

§. J33-Modi entis fibi in eo in Ce fpe&ato po£

funt fuccedere, §. 124,65. hinc et ipfi, etens, cui infant, funt abfolute mutabilia,§.125,127* lam omneenscontingens ha-bet modos, §. 112, Ergo omne ens contin-gens eft abfolute et interne mutabile, §. 126.Relationes entis funt intrinfecus contin-gentes, §. iog. Ergo poflimt fibi in eo infe fpeitafo fuccedere, §.124.104* Hinc funtin omni ente abfolute mutabiles, §.127.Omne ens, qua omnes fuas relationes,eftmutabile, §. 125.

§• 134.jft mEfTentia non eft mutabilis, §. 132. hinc

omne ens contingens mutabile eft, quaexfiftentiam, §. 133,56. Hinc exfiftentia en-tis comingentis eft mutabilis, §. 125. neeeft adeo eflentiale, nee attributum, §. 132.interna tamen determinatio, §. 55. ergomodus, $. 52. Cuius exfiftentia modus eft,eius exfiftentia eft abfolute mutabilis, $«i?3.hinc et intrinfecus contingens, §.131. Er-go cuius exfiftentia modus eft, eft ens con-tingenSjJ. 109. PotefthincENs C O N T I N -G N S definiri per ens, cuius exfiftentiamodus eft.

SECTIO

S E C T I O III.R E A L E ET N E G A T I V V M .

§• Itf.Negatione pofita realitas tollitur, §. 3^

10. Hinc negationes er realitates funt libiinuicem oppofitae, §. 8u Tarn realitatesipfae, quam entia, quibus infant, E N T I AR E A L i A 1 feu pofitiua dicuntiir. Nega-tiones autem E N T I A N E G A T I V A 2.

I etwas bejalicndes. 2 etwas vemeiuendes.

§• l$.Ens mere negatiuum efTet, cuinulla in-

effet realitas, hinc nee poifibilitas, §. g. neerationalitas, §. 19. nee a£tualitas, §. 55, neevnitas, §. 73, nee veritaS, §. 89. nee perfe-£lio, § 94, realitates, §. 36. Ergo ens me-re negatiuum eft non-ens, et, fi videturens, eft ens fi&um, §. 63. Qiium ergootnni enti quaedam inlit realitas, omneens eft reale$ §,135.

§* 137.Omne ens quum fit reale, §. 136. aut

nulla ipfi inerit negatio, aut quaedam cumrealitatibus eius vna inerif, §. 10. et haecquidem aut abfolute neceffaria, aut in {econtingens, §,101,104. Prior eft N K G A -TIO S T R I C T E D I C T A ' (ens negatiuum

C 4 (tri-

40 P, I. C. II. S, III.

ftri&e diftum)* Pof te r ioref tpRivATio 2

feu ens priuatiuum. Eflentialia et atrri-buta negatiua funt negationes ftrifte di-ftac, §, 106, 107. modi negatiui funt pri-uationes, §.108.

I eineVemeinung inengererBedeutung.a eine Beraubung.

§. 138.Nullae priuationes funt in ente abfolu-

te neceflariae, §, 137,105. hinc internae rtonfunt eflentialia, nee attribute, §. 107. Er-go modi, §. 52. Ens itaque neceffariumnon habet priuationes internas,§.ui. etcuiinfunt, eft ens contingens, §. in.

§• 139.Ens negatiuum, qua tale, non eft pofi-

tiuum, §. 135* at, fi confentiret, qua ne-gatio, ad vnam realitatem, efTet realitas,§. 94, 36* hinc ens negatiuum, qua tale,non confentit in ente reali3 cui ineft, §. 137.ad vnam realitatem,

§• 140.Realitates, qua tales, nonconfentiunt,

nifi ad realitates. Rationatum enim merarum realitatum efle,eft realitas. §,. 36,14.

§. 141.Omne ens eft perfeftum, §. 99- et reale

§. 137. hinc eius perfe&io, quanlis, eftconfenfus realitatum ad vnam, $, 94^ 14°-.

§.. 142.

REALE ET NEGATIVVM. 41

§. 142.Pofitis in ente negationibus ponitur non

confenfus, §. 141, 139. hinc imperfe&io,§. 121. hinc pofitis in ente negationibusftri&e di£tis, ponitur imperfe&io abfolu-te neceflaria, §. 137,

§• 143-Imperfe&io entis abfolute necefTaria,

aut eft atiributum eius, auc eifentiale, §. 107,108* ar, quia in realitaribus non eit ratiofufficiens negationum, §. 139. non eft in en-tis attributis imperfectio, in cuius non fitetiam eflentialibus, §. 50* nee eft in eflen-tialibus entis imperteclio, in cnius nonelfet etiam afFedionibus, §« 23.

§.Pofitis in ente priuationibus ponitur im-

perfeilio, §. 142. at in fe contingens, §4 138,

§. 145.Non eft perfe&io eflTentialis fine acci-

dental!, §. 985 140. nee accidenraiis fine ef-fentiali, §. p8- non eft imperfeclio etFentia*-lis fine accidental}, nee accidentals fine e£^fentiali, §, 143, 99, nee (unt perfe&io et im-perfcdio eilennalis op poll ra, ^8^142.

§. 146,Quo pofito ponitur imperfeflio.MALYM *

eft, hinc negationes funt malom, J.C

4* P. i. c. ii. s. nil.eaeque vel ftri&e di&ae, M A L v M M E T A-p H Y s i c v M 2 , quo pofito ponitur imper-fe&io abfolute neceflkria, § 14.2, vel priua-tiones, M A L V M C O N T I H G E N S 3 (phyfi-cum late di&um, cf. $.738.) quo pofito po-nitur imperfeftio in fe contingens,§.i44.

i DasUebel, Bofe. 2 das fchlechterdings. noth"wendige. 3 das zufa:lligef

§• 147.Pofitis entis realitatibus ponitur eius

perfeftio, §. 141. hinc realitates (unt bona,§. 100, et abfolute quidem neceflariae B o-U V M M E T A P H Y S I C V M J,in fecontingentCS B O N V M C O N T I N G E N S 2

late di£^um, cf. §. 787.)i das fchlechterdings nothweiidige. 2 das zu-

fellige Gute.

S E C T i O IIII.

S1NGVLARE ET VNIVERSALE.

§. 148.Complexus omnium determinationum

in ente compollibiiium eft O M N I M O D Aeius D E T E R M I N A T I O !. Hinc ens aut eftomnimode determinatum,aut minus, §. 10.Illud eft s i N c v L A RE 2, (indiuiduum,)hocV N I V E R S A L E s. Vtrumque refpe£luomnium minus determinacorum,quae in fe

con*

SINGVLARE ET UNIVERSAL^. 43

continer, I N F E R I V S * dicitur, ilia re-fpe£lu huius. S V P E R I O R . A *,

t durchgsngige, vollige, vollftsendige Beftim-mung. 2 einzeln. 5 alJgemeine. 4 das un-tere, niedrigere, tiefere, beftinmitere. 5 dieobern + hoheren, allgemeinern, unbeftimra-tern.

§. 149-E M s vniuerfale fpedtatum in Cuo infe-

rior!, et lingulare fpe£latum qua aim ec-iam fua praedicata, praeter cerrurn vni-uerfale, S P E C T A T V R IN C O N C R E T O l ettune co N C RE TV M a dicitur. E N S vniuer-fale, quod artenditur quidem, non tamenin inferiori fuo, er fingularc, in quo ramencercum tantum eius fuperius attenditur5S P E C T A T V R I N A B S T R A C T O S j C t tUttC

A B s T R A c T v M 4 dicitur, Vniuerfale inconcrete eft V N I V E R S A L E P H Y S I C V M s,(in mulris, in re), vniuerfalein abftra£toeftt o c i c v M 6 (poft multa, poft rem).

I inmehrererBeftimmungbetrachtet. 2 unab-gefonderr. 3 nur in gewifler Beftimmungbetrachtet. 4 abgcfonderfi. f. dasallge-meine im beftimrateru, 6 das allgemeine imdenckendcn*

§. ISO.

Vniuerfale in folis indiuiduis in concre-te repraefentabile, feu, quod fola indiui-dua fub fe coniiner5 eft S P E C I E S *, quod

eciam

44 P. I. C. II, S, IIII.

etiam in vniuerfalibus in concrete reprac-fentabile eft, feu, quod vniuerfalia etiamfub fe continet, eft G E N v s a, et horum i N-F i M v M s quod in nullo genere eft, f. quodnullum genus fub fe continet, S V M -M v M * in quo nullum genus f quod fubnullo genere connnetur, S V B A L T E R N A *denique vocantur, quae non funtfumim.

i Art, Gattung. a Gefchlecht. 3 das Unterfte.4 das Oberfte. 5 untergeowinete, oder Un-teigefchiechte,

§• I5I*

Determinationes inferioris enti?, inde-terminataeineiusfuperiore,funt illius D i F-T E R E N T l A l. HinC D I F F E R E N T I A G E-

n E R I C A J eftcomplexusdeterminationumin genere determinatarum, indeterminata-rumine iu s fupe r io r i ^DIFFERENTIA SPE-C I F I C A s eftcomplexusdeterminationumfpeciei, indeterminatarum in genere eiusinfimO* D I F F E R E N T I A N V M E R I C A *

(haecceitas, principium indiuiduatioftis)eft com plexus determtnationum indiuiduiindeterminatarum in fpecie, §. 148.

i die genaueve Bcftimniung. 2 eincs Gefchlech-tes. 3 einerAit. 4 einesjedeueinzehi.

§. 152.

Singularia Cunt interne prorfus determi-, §. 148. hinc aclualia, §• $4*

SINGVLARE ET VN1VERSALE, 45

§< !53.Quum in inferior! fit fuperius, §. 149? t4&

eft in indiuiduo fpecies, genus inhmum,fubalcerna, fummum, in (pecie genera, ingenere infimo et (ubalterno fuperiora, ininferioribus omnibus (ummum, §. 150.

§• 154.Determinationes generis (ummi funt in

inferioribus eius, § 148- i. e. generibus fub-alternia, infimo, ipeciebus cr indiuiduis;dcrerminationes generis fubalterni funt ininferioribus eius generibus, fpeciebus, etindiuiduis; determmationesgeneris infimifunt in fpeciebus et indiuiduis; detenni-nationes fpeciei funt in indiuiduis, §. 15?,3S. i. e. determinatiofies fuperioris funt in eiitsinferiori, feu pojitiuae fuerint feu tiegatiuae^$.30. Haec propojitio dicitur diftum dt 0. ft N,

S E C T I O V.

TOTALE ET PARTIALE.

§• ttf.Vnum prorfus idem cum multis fimul

fumtis eft T O T V M s et multa fimul fumtaprorfus eadem cum toto funt P A R T E S 2

eius* Quaecum data parte limui lumen-da Cum, vt tit prorfus eadem cum toto,

funt

46 P.I. GIL S. V*

flint eiuscompartes, feu C O M P L E M E N T AAD TOTVM3(fapplementa),

I das Ganze. c Theile. 3 Eigsnzungen.

§. 156.

Quaelibet pars fimul fumta cum fuiseomplementis ad totumeft P A R S A C T V A -L i s s cum aliis iimul fumta eft P A R SB O T E N T I A L I S 2«

1 ein wiirklicner. a ein moglicher Theil.

§• 157-Totum eft prorjut idem cum fuis partibut

attudibus, §. 155,156. hinc et aequale> el fimi-Ifjft congruent, §» 70.

§. 158.Ens, cuius eflentia eft pars alterius, eft

E N S I N C O M P L E T V M x ; c u i u s e f Z e n c i a n o neft pars alterius,eft ENS C O M P L E T V M 2 *

I ein unvollfbxndiges, 9 ein vollftendigesDing*

§• 159.Multitude partium eft M A G N I T V D O *

(abfoluta cf. §.161.) £eu quantitas§.75. con-tinua. Multitudetotorumeft N V M E R V S *Cabfolutus cf. §.161.) feu quantitas §. 75. dipcreta. Si tota, quorum eft numerus, ite-rum fpedentur vc partes, H V M E R V S eft

FRA-

TOTALE ET PARTJALE. 47

(fra£tio, minuriaO fin minus,W V M E R V S e f t I N T E G E R * .

l die' Grofle des Ganzen. 2 eine Zahl.3 ein Bruch, 4 eine gaiue Zahl.

§. 160.

Cuius parstoti aequalis eft, M A I V S >eft1, totum parti aequaleM IN vs < eft 2.

> das grOflere. 2 das kleinere.

eftfolo nihilomaius, {eu,quo minus impo(fibile eft; M A X I M V M S

eft, folo nihilo minus, feu, quo maius im-poffibile eft* Mulrirudo maior eft M VLTI-T V D O C O M P A R A T I V A 3 cf. §• 74* mi-

nor, P A V C I T A S *. Magnirudo maior eftM A G N I T V D O C O M P A R A T I V A 5, cf. §. l$9»

minor, P A R V I T A S * . N V M E R V S maioreft C O M I A R A T I V V S , t£ § i$, minor,RA R I T A S 7.

i das kleinfte. t dai grfiflefte. ^ eine Men-ge. 4 Wenigkeit. 5 eine GrcifTe des Gan-2en und Zahl, such in der Vei-gleichung»6 Kleinigkeit. 7 Seltenheit.

§, 1^2.

Mutari in minus eft MI wvi «; mutari iamaius, A V C E R I 3. Quicquid ergopoteftaugen vel minui, eft mutabile; § 125. ec

qui-

48 P. I. C II. S. VI.

quidem, qua quantitatem, §.160,70. hincinterne, §.126,69.

l vei-mindert. 2 veimelm werden.

§. 163.Eflentiae rerum, eflentialia etattributa,

omnes entis necefiarii determinationes in-ternae, vnitas in entibus, veriras, et perfe-£Uo, tranfcendentales, augeri vel minui in-trinfecus nequeunt,^. 162,132*

§. 164.Determinatio ends interna, quae potelt

augeri vel minui, modus eft, §. 163,52. et inquo talis occurrit determinatio interna,quae in ipfo poteft augeri vel minui, il-lud eft ens contingens, §. in.

S E C T I O VI.PRIMA MATHESEOS INTEN-

S O R V M P R 1 N C I P I A .§. 165.

Poffibilitas minima eft non-repugnantiatninimorum paucifllmorum, §.161,8. Quoergo plura, quo maiora funt compoilibilis,hoc maior eft poifibilitas, §. 160. donee ma-xima (it, vbi plurima maxima funt compof-fibilia, §. 161. Hinc omnis posfibilitas entishypothetica maior eft eiusdem posfibilita-te intrinfeca, §. 16,15.

§. 166.Ratio minima eft,quae vnicum minimum

ratio-

PRIMA MATH. INTENSOR.etc. 49

rationatum habet, §. 161. Quo ergo plura,quo maiora rationata haber, hoc maior eft,§. 160. donee maxima fiat maxima plurimarationata habens, §. 161. Magnitude ratio-nis ex numero rationatorum eft F o E c v N-D I T A S J, ex magnitudine eorum PON-D V S 2 (grauitas, dignitas, nobilitas).

I Fruchthavkeit. a Wichtigkeit.

Nexus minimus eft vnicae rationis mi-nimae,§. 1 66, 1 4. Qiio ergo plures,quo ma-iores rationes, hoc maior nexus §. 160* do-nee fiat maximus plurimarum maximarumrationum, §. i6i.i.e« foecundisfimarum &grauisfimarum, §. 166, Nexus maior eftB A R M O N I A,

§. 168.Posfibilitas hypothetica minima eft, qua

ens vnicum minimum in minimonexu gau-det, §. 1 6, 161. Quo ergo plura, quo maiora,quo maiorein nexu posfibilia funt, hoc ma-ior eft posfibilitas hypothetica,§. i6o.donecmaxima fit, vbt plurima maxima in maximonexu posfibilia funt,§. 161. i. e. foecundisfi-marum grauisfimarumque rationum ratio-nata foecundisiima, grauisfima, §. 167,

§. 1̂ 9.Ratio fufficiens eft rationum foecundisfi-

ma,§. 166,21. in fufficicnribus tamen mini-ma eft, quae vnico minimo ratio a a to fuffi-

D cir,

50 P. I. C. IT. S. VI.

cit. §. i66t 161. Quo ergo pluribus, quo ma-ioribus rationatis fufficit, hoc maior eft, §.160. donee fie maxima, plurimis maximisrationatis fufficiens, §. 161. eademque foe-cundisfima & nobilislima, §. 166.

§. i?°»Ratio vlterior propiore maior eft, § 166,

97. hinc fufficiens fimpliciter talis maioromnibus fecundum quid fuilicientibus,J. 169, 28.

f. 171.Effentia minima eft com plexus paucisfi-

morum minimorum efientialium, §. 40,161*Quo plura, quo maiora funt eflentialia, hoceft maior, §. 160. donee maxima fit, comple-xus plurimorum maximorum eflentialium,§. 161.

§. 172.Nexus vniuerfalis minimus eft, vbi fin-

gula aut funt rationes minimae, aut earumrationata, §4 48* 167. Quo ergo aut maioresrationes, aut maiorum rationum rationata,aut vtrumque fiunt lingula, hoc maior eftnexus vniuer(alis» §. 160. donee fit maxi-mus, vbi iingula maximae rationes funt,$. 161. i. e, foecundisfimae grauisfimaeque,§. 166.

§• 173-Vnitas minima eft, fi paucisfimae mini-

mae determinationes vnici minimi lintinfe-parabiles, §. 73? 161. Quo ergo plures, quo

maio-

PR1MA MATH. INTENSQR, ere. $

imiores determinationes,quo plurium,quomaiorum funt infeparabiles, hoc vnitas ma-ior eft, §. 160. donee lit maxima, vbi pluri-mae maxlmae determinationes plurimo-rum maximorumque (unt infeparabifes, §.161. Vnicitas minima eft, qua vnum mini-mum a paucisfimis minimis vnico minimodifcrimine difFert, §. 77,161. Quo ergo ma-ius, a quo pluribus, quo maioribus,quo plu-res, quo maioresjper differentias diftingui-lur, hoc maior eft vnicitas, §. 160. donee fitmaxima, qua maximumab omnibus, maxi-mis eciam in fuo genere, per plurimas ma-ximas difFerentias diftinguicur, §. 161.

§• 174-Identitas minima eft,fi vnica minima de-

terminatio fir paucisfimis minimis com mu-nis, §.38,161* Hinc quo plures,quo maioresdecerminationes,quo pluribus, quo maiori-bus funt communes,hoc maior eft identical,}. 160, donee fitmaxima,plurimarum maxi-marumque determinationum in plunmismaximis communioj §.161.

§• 175-Ordo minimus eft minima in coniuncli-

one identitas, §. 78,161. Ergo quo maior eftconiun&ionis idencitas,hoc maior fit ordo>§. 160,174. donee fit maximus, vbi maximaconiundionis identitas, §. 161. vbi plurimamaxima, toties, tantumque coniunguntureodemmodO)quoties,quantumquepofTunr,

D 2 §,174*

5* P.I.CII. S V L

§. 174. Vaitio minima eft pauciflimorumminimorum minime neceflaria coniunclio,§.79rii35i6i. Quo ergo plura coniunguntur,hoc eft extenhue maior; quo maiora, quomaiori neceflitate coniunguntur, hoc eftintenfiue maior vnitio, donee plurimorumconiun&io neceflaria fit extenfiue, vel duo-rum tantum, triumue, fed maximorum &maxime neceflaria, quae poteft elle interea, fit intenfiue maxima vnicio.

f.176.DETBRMINATIOKIS ex ratione cognofci-

bilitas quum fit C Q N F O R M I T A S eiusCVM R A T I O N E «. §.go, liaec conforniitaserit minima, ii deterniinctio ex minima ra->tione cantum cognofcibilis, §.161,166, in mi-nima cognitionis polfibilitate,^. 165. Quomaior ratio, ex qua cognofcenda determi-nacio. quo magis pothbilis haec cognitio,hoc maior conformitas determinationiscum ratione,§.i6o,donec fit maxima ex ma-xima ratione maxime coo-nofabilis,§, 161*

I die Uebereinftimmung einer Beflimmung mitihrem Grunde*

§. 177.Determinatio rationi fufficienti,toec\in-

diori,grauiori conformis, .̂ 166,169, hinc"vlteriori 6c fimpliciter tali, §.170. maiorenihabet conformitatem, quam infufficienti,minus foecundae, minusque graui, §. 166,ifi^.propiori am (ecundum quid iufficiemi,j. 170. tanrumconformis}§. 176.

§.178.

PRIMA MATH. 1NTENSOR, etc. #

§. 178.Defe&us minimus eft oppofitusdetermi-

nation! minimae conformiratis cum ratio-ne, 5.82,161. hinc eo motor eft, quo maior iaoppofiro eius conform itas,§. 160,176. do-hec lit maximus, oppofi tus determination!,in qua maxima conformitas, §. 176,161.

§• '79-Defeclus rationi fufficienti, foecundiori,

grauiori, vltetiori 6c fimpliciter tali contra-rius maior eft contrario rationi infufficientiminus foecundae, minus graui, propiori &fufficienti fecundum quid tantum, §. 178177-

§. 180.Magnitude conformitatis cum rationein

determinatione, quam lex enunciat, eft R o-B V R L E G I S l. LEX enunciansdetermina-tionem conformitatis cumratione compa-ratiuemagnaeeft F O R T I S 2,paruaeDEBi-L i s s eft. Hinc lex maxime debilis feu mi-nimi roboris eft, quae enunciat determina-tionem minimae conformitatis cum ratio-ne, §. 161,176. Quo-maiorconforraitas cumratione determination! a lege enunciatae,hoc lex eft fortior, §. 160, donee fortilFimafit enuncians determinationem, in qua ma-xima conformitas, §. 161.

X Staercke der Richtfclinur. 2 einftarckes,jfchwaches Gefetz.

D 3 §, 181.

54 P. I. C. II. S. VI

§. i8r.Lex enuncians determinationem rationi

fufficienti, foecundiori, grauiori, vlteriori,cuius rationatum fir, feu cui fubordineturcomparanda propior, & fimpliciter taliconformem, fortior eft, quam lex debiliorenuncians determinationem rationi infuffi-cienti, minus foecundae, minus graui, pro-piori, quae fubordinetur illi, cum qua com-paratur, viteriori, ck fecundum quid fufil-cienti tantum conformem, §. 180,177.

§. 182.L E X enuncians determinationem ratio-

ni fufficienti vlteriori conformem SVPE-». i o R », propriori conformem enunciansI N F E R I O R 2 dicitur. Ergo leges fitpvrioresfortiorcs font inferioribw, & Jumma lex (ftfortijjima, §. igi,

i eine hohere, a niediigcreRichtfchmir.

§• 183.Ordo maximus plurimas regulas com-

munes habet, §. 175, 86. hinc eft maximecompofitus, §. 88. adeoqueordo fimplex,quantuscunque fir, non tamen eft maxi-mus, §. i ?J> 88.

$» 184-Veritasmetaphyfica minima eft ordoplu-

rium in vno minimus, §. 175,89. feu minimacum principiiscatholicis conformitas,§.t76,52. Quo ergo plura in ente,quo maiora, fe-

cun-

1>RIMA MATH. INTENSOR. etc. tf

cnndum quoplures, quo fortiores regulasconiundafunr, hoc maior eft in illo veriras,§. 175, igo. donee fit maxima, vbi plurimamaxima, fortisfimis(principiorum catholi-corum,§. i82.)regulisconuenientisfima de-prehenduntur, §. 160,161.

§• i8y.PerfecHo minima eftconfenfuspaucisfi-

morum minimorum ad vnum minimumvnicus minimus, §. 93,161. hinc quo plura,quo maiora, in quo plura, in quo maiora,quo pluries, quo magis confentiunt, hocmaior eft perfeftio, §, 160. donee fit maxi-ma plurimorum maximorum maximusconfenfus ad vnum, §. 161,169. At fummaperfe£io quum adso fit maxtme compofi-ta,§. 183,96. fimplex perfeflio quantacun-que fit, non tamen eft maxima, §. 96.

§. 186.Exceptio minima eft a maxime debili per*,

fe&ionisregula ob fortisfimam fa£ta,§. i?8>97. Ergo quo fortior eft regula perfeftio-nis, a qua, quo debilior, ob quam excipitur,hoc maior eft exceptio, §. 160. donee fit ma-xima a fortisiima, hinc fumma perfe&ionisregula,§.182. ob maxime debilemlegem ex-cipiens, §.161. Si collidantur ratio perfectto-nis fufficiens & infufFiciens, exceptio a fuf-ficiente maior, ab infufficiente minor eft. Sicollidantur foecundior & minus foecunda,exceptio a foecundiori maior, a minus fbe-

D 4 cunda

56 P. 1. C. IL S. VL

cunda minor eft. Si collidantur ratio per-feftionis grauior & minus grauis, exceptioa grauiori maior,a minus graui minor eft. Sicollidantur vlterior & ipfi fubordinandapropior,exceptio ab vlteriori maior, a pro-piori minor eft. Si collidantur ratio fimpli-citer fufficiens & talis fecundum quid, ex-ceptio a fimpliciter tali maior, a tali fecun-dum quid, minor eft, §. igi. Si collidanturregula perfe&ionis liiperior & inferior, ex-ceptio a fuperiori maior, ab inferior! minoreft, §, igz. Hinc exceptio fummae perfe-ftionis legi contraria, i. e. quae fit a fum-ma perfeftionis regula ob minimam, i. e.rninimae conform is, eft maxima,

§« 187*Bonum minimum eft, quo pofito poni-

tur minima perfe<ftio, §. 100, 161. Quo ma-ior eft perfe&io pofito bono ponenda, hocmaius eft bonum, §.160. donee O P T I M V M 1

fir, quo pofito ponitur fumma perfectio,§. 161.

I Das Befte.§. 188.

Minime contingens eft, cuiusoppofitumeft minime poflibile, §. 104,161. Quo maiorergo poffibilitas vnius oppofitorum, hocmaior alterius contingentia, §«i6o. Maximacontingentia eft illius, cuiusoppofitum ha-bet maximam poilibilitaiem, §. 161.

PRIM A MATH. INTENSOR.etc. 5?

§. 189*Quo maior eft deterrninationum hypo-

theticevnitisfeparabilitas,hoc maior eft hu-ius vnitatis contingentia,§.ii5,i88. Quo ma-gis tarn non coniun&io, quam confufio eftpo(fibilis,hocoppofitusordo magis eft con-tingens,§. 117,188. Quo magis non coniun-£Ho vel confufio quorundam ends varia-.rum poffibilis eft, hoc veriras eitis oppofitamagis eft comingens, §, n9,i88. Quo magisimperfe&io poflibilis eft, hoc magis oppo-fita perfeftio contingenseft, §. 122,188*

f. 190.Minima mutatio eft vnici minimi in vni-

co minimo fuccetfio, §« 161,125. Ergo quoplura,quo maiora,in quo pluribus, quo ma-ioribusfuccadtinr, hoc maior eft mutatio, §»160. donee fit maxima, plurimorum maxi-morum in pluribus maximis fucceffio. Mi-nima minimae mutationis in ente poilibili-tas eft eius mutabilitas minima,§.161,127.Ergo quo magis poifibilis,quo maior in en-te, muratio, hoc eft eius maior mutabiltras,donee fit maxima maximae mutationis potfibilitas, §. 161. Realitas in ente minima eftfum ma paucitas & paruitas in eodem decer-minationum vere pofitiuarum, §. 135, 161.Quo harum plures, quo maiores habet,hoceft realius. R E A L I S S I M V M ergo eft> in quomaximae plurimae realitates. §. 161,36. Haeabfolute neceflariae funt s v in M v M B o-

D 5

58 P. I. C. IL S. VIL

N v M, £ optimum M E T A P J U Y S I C V M * , §•47. infecontingentes S V M M V M B C T -C O N T I N G E N T s2 (phyficum late di-

i das nothwendige hochftc Guth. a das lufael-Jige hdchfte Guth,.

SECTIO VILS V B S T A N T I A E T A C C I D E N S

§. 191.Ens vel non poteft exfifterc, nifi vt de«

terminatio alterius, (in alio), vel poteft, $.10. Prius AC c ID ENS l (praedicamentale,Cphyficum, cf. §, 50. cuius efle eft inefle,crtiM/3*/3?jJccs-j) pofterius eft S V B S T A N T I A 2,ens per fe rub(iftens/ormaJvTfAff%g/a,oua;aivTrczizffK, ivefyeia,') quod poteft exiiftere, li-cet non fit in alio, licet non fit determina-tio alterius.

I ein nur in andern, 2 ein vor fich beftehen-des Ding*

$. I92-Exfiftentia accidentis, qua talis, eft i N-

H A E P. E N T i A % exiiftentia fubftandae, quataliS, eft S V B S I S T E N T I A 2.

I das nur in andern, 2 das vor fich beftehn.

§. m-Accidentia^ videntur perfefiibfiftentia,

f o n t P K A E N O M E N A S V B S T A N T I A T A f.

» das vor fich zu beftehn fcheinende,§.^194.

SVBSTANTIA ET ACCIDENS. 59

S» 194.Accidcntia non exiftere poflunt, nifi in

aliis* iarn non funtdiuerfa ab accidentUbus, nifi fubftantiae, §. 191. Ergo acciden-tia non exiftere poflunt, nifi in fubftan-tiis , feu , non exfiftum extra fuas fukftatt-

, §, 58.

§• 195*Effentialia, attributa, modf, relationes,

accidentia, $. 191, 52. non exiftere pof-funt, nifi in hibftanciiSj §. 194.

Id in fubftantia, cui inhaerere pofTuntaccidentia, i\ fubftantia , quarenus eft fub-ieclum (cf. §. 344.) id, cui accidentia inhae-rere poflunt , S V B S T A N T I A L E* VOCatUf,nee accidentia exiftunt extra fubftantiak,S- 194.

5« 197.Si fubftantiae inhaerent accidentia , eft

aliquid inhaerentiae ratio, §.20. f. vis LA-T I V S D i c T A 1 , (efficacie* energia, a£bui-tascf. §. 216.) & (ufficicns, §. 22. Hoc eftv i s S T E . I C T I V S D I C T A 2, (& breuitatiseaufla nonnunquam iimpliciter).

I eine Kraft in weiterer, ^ eine Kraft in «ng;«-fev Bedeutung,

6o P. I. C. II. S. VII.

§. 198.Vis ftri&ius difta aut eft fubftanria, aut

accidens, §, 191. lam non eft accidens,eorum omnium quum fit ratio fnfficiens,§. 197. Ergo eft fubftantia, & quatenusipfi inhaerere poflunt accidentia, vc fub-iecto, fubftantiale, §. 196.

§. 199-Omnis fubftantia eft fubftantiali, §. 191,

196. hinc vi praedita, §. 198* eft fubftaniia-le, 5* 196, 191. hinc vis tarn latius, quatn ftri-

, §. 198, 197.

J. 200.Subftantiae fi videntur accidentia, fint

S V B S T A N T I A E P R A E D I C A T A E , f i n g U -

lares funt S V P P O S I T A I.1 einzlc vor fich beftehende Dinge.

§. 201.

Ph^cnomenis fubftantiatis vis tribuitur,§. i99)i93. & funt etiam vires latins di£lae,aut viribus latius di^tis praedita, §. 197, 23.Quodii vero ftri&ius di£la vis tribuituraccidentibus, funt ea phaenomena fubftan-

.i98, 199.

5. 202.Omnis fubftantia habet eflentialia & at-

iribuia abfolute neceflario , §. 107. hincomnis

SVBSTANTIA ET ACCIDENS. 6t

omnis fubftantia habet accidentia, §. 191,19?. Sed modqs vel haber, vel non haber,§. 10. Quae modes habet, eft ens contin-gens; quae non habet, ens neceflarium,§. HI. Ergo fubftamia vel eft neceflaria velcomingens. Subftantiae contingentis fub-fiftemia modus eft, §. 134,192.

§. 203.Vis minima vnici tantum minimi inhae-

rentisaccidentis eft ratio, §. 197,166. Quoergo -plurium, quo maiorum inhaerentiumaccidentium ratio eft,hoc maior eft, doneefit maxima plurimorum maximorum ia-haerentium accidentium, §. 197,166*

§» 204.

Scientia virium eft D Y N A M I C A tarnphilofophica, quam mathematica, D Y N A -M E O M E T R I A .

SECTIO VIII.

S T A T V S.

§. 205.Suppofitum contingens eft determina-

Cum, qua modos & reiationes, §. 184,200.Hinc coe"xfiftunt in eo fixa, feu, intrinle-cus immutabilia, §. 107,132. cum mutabili-bus, §.133. Eiusmodi coexfiftemia

T

62 RT. C.II. S.Vill.

TVS « eft. Ergo fuppofitum comin-gens habec ftatum. Status vnitorum eftV N I O 2.

l Zuftand. » Einigkeit.

§. 206.Coexfiftentia modorum cum fixis eft

S T A T V S f N T E R N V S S hiflC fuppofitum

conringens habet ftatum internum, §. 205.i der innre Zuflaud.

§. 207.

Relationes fubftantiae funt in ea intrin-ferus mutabiles, §. 133. Ergo fixis coex-liftentes dant S T A T V M , J. 205. qui EX-T E R N V S dicitur l.

I der aeuflrc Zuftand.

§. 20g.

Mutato modo mutatur flatus internus,§. 125,200. mutata relatione mutatur flatusextern us, §. 125, 207. lam modi & rela-tiones func mutabiles, §» 1334207* Ergo infubftantia contingent! mucationes flatusfunc posfibiles, §, 206,207.

§» 209.Mutatiomodieft M O D I F I C A T I O ** Er-

go modificario eft mutatio flatus interni,J, 208. & (ubflantia contingens eft modi

ficabi-

S T A T V S, 6)

ficabilis, §. iag. Mutatiorelationis V A R I A -T i o eft 2.

t eine innre* t eine seuflre Vencnderung,,

§. 210.

Mutationes flatus funt accidentia, §, 191.hinc non exfiftere poflimt, nifi in fnb-ftantiis, §. 194* & quidem pofita vi, et-iam ftri&ius dicta, §. 197,22. Vis ilia mu-tationis, aut in genere inhaerentis acci-dcntis, ratio fufficiens, §. 197. vel eft fub-ftantiale, quod mutatur, aut in genere,cui accidens inhaeret, vel vis ab eo diuer-fa, §, 10,38. Si prius eft, fubftantia, cuiusftatus mutatur, vel in genere, cui accidensinhaeret, A c i T *; fi pofterius eft» fubftan-tia, cuius ftatus mutatur, vel in genere,cui accidens inhaeret, P A TIT VR. HincA C T 10 2 (a&us, operatic,) eft mutatioftatus, & in genere a&uatio accidentis infubftantia, per vim ipfius: p A s s i o 3 mu-tatio ftatus, & in genere acluatio acciden-tis in fubftantia, per vim alienam.

i thun, handeln. 2 Handlung. 3 Leiden.

§. 211.Subftantia in fubftantiam extra fe agens

ineamiNFLviT ,adeo iNFLvxvs '(aftiotranfiens,) eft ad^io fubftantiae in fubftan-tiam extra fe. A C T I O , quae non eft. in-f l u e n s , e f t i M M A N £ N s »

I Einfluis.$.212*

64 P.I. C II. S.VIII,

§. 212.Si pa (Ho illius fubftantiae, in quam al-

terainBuit, fimul eft ipfius patientis a£tto,P A S S I O & I N F L V X V S dlCUntUU IDEALES.

Si veto palfio non eft patientis a&io, PAS-sio & I N F L V X V S dicunturREALEs.

$* 213.A£Uopaiientisin agenseft R E A C T I O S

Si mucua fubftantiarum aftio & reaclioC O N F L I C T VS 2.

i Gegenwiirkung. 2 Streit.

§. 214.

Aftio & pasfio reaftioque minimae funr,per quas non nifi vnicum minimum acci-dens aftuatur, §. 161,210. Quo ergo plura,quo maioraaccidentiaaftuantur, hoc ma-ior a£tio, pasfio, rea£tio, §. 160,213. doneeiint maximae, vbi plurirna maxima a&u-antur accidentia, §. 161,210*

§• 215.A C T I O & P A S S I O S I M P L E X * dicitUl',

quae non eft totum aliarum, quae eft,COMPOS IT A *; &quopluribuspartialibusconftat, hoc magis eft compoiita, §. 160.Hinc a&io & pasfio maxima eft maximecompoiita, §. 214,161.

t tin einfaches, 2 ein zufammengefetztes Thunund Leiden,

S T A T V S, 6$

§. 216*Omnis fubftantia exiftens agir, ?. 210,

199. hinc habet posfibilirarem agendi feur A c v L T A T E M *j Cpotentiam a£tiuam,vim,cf. J. 197.) §• S7-, li patitur> habet posfibili-tatem patiendi, i* e. potentiam pasfiuam,capacitatem)RE CEP TIVIT A T E M S§.57.

i Vermogeii, z Faehigkeir, EmpfengUchkeit.

P A C V L T A S & R E C E P T l l r i T A S

Xuum reaiium RE A L E S , idealiumLES, a&ionum fimplicium S I M P L I C E S *9compofitarum C O M P O S IT AE 2 ft jnt.

i einfoche, a zufammengefetzte Vermogonuiid Fdehigkeiteiif

j. 2lS.Facilitates & receptiuitates vel abfblutae

funr,§« 216, ij» vel hypotheticae, §. i6» Haequidem fern per maiores illis,§. 105, 216.

§. 219*Facultas hyppthetica minima eflfet, qua

vnica tantum a£Hom minimo nexu fubftan-tiae posfibilis eflet, $. 216) 161. Quo plures,quo maiores a&iones, quo maiori in nexufunt fubftantiae posfibiles, hoc maior eft ta-cultas hypothetica^ .̂ 168, 160. Maior fa-cultas hypothetica e f t H A B i s r v s l (prom-titudo, dexteritas).

I Fertigkeit.£ §»220

66 P. I. C. II. S. VIII.

§. 220.Pofita facultate & receptiuitate quum

mm ponatur a£lio vel paslio, §• 016, 259.ponatur tamen pofita vi ftri&ius difta,§. 210, 30, haec erit complementum facul-tacis ad a&um, i. e. quod accedit ad facul-tatem, vt cxfiftac aftio. Hinc data certavis S Y R I C T I V S D I C T A ad datatn cer-tam a£tionem vel fufficit, vel minus, §. 2r,210. prior V I V A ', pofterior M O R ^ V A 2

folicitatio dicitur.i eine lebendige, t eine todte Kraft.

I M P E D I M E M T V M £ (obftaculum) eftoppofitum accidentis inhaerentiae, hinc& oppolhum mutadon-ibus eft impedi-mentum, §.210,

i Hinderiiifs.

§. 222,

R E S I S T E N T I A l eft impedimentumaftionis. Quumque oppofitum inhaeren-tiae accidentium & mutarionum fit acci-dens, §. 191, 81- impedimenta refiftentiae-que rationem habent in vi fufficientem,§. 197, 27. Pofito impedimenta ponitur visimpediens : pofita refiftentia ponitur visrefiftens, §. 22,

i Widerft«nd.

S T A T V S. 67

§• 223.Subftantia in fubftamiam propius in-

fiuens illi P R A E S E N S l eft5 & proximepraefentes (ibi inuicem {ubftantiae SBC O N T I N G V N T , funt contlgua 2,vt adeofit P R A E S E N T I A 3 influxus propior , &immediata praefentia mutua, C. immedia-tus confliftus, C O N T A C T v s + . Quate«nus aliquid in aliud non influir, nee ftb eopatitur, propius, A us E N S * ab illo di-citur.

I gegenwacrtig, lugegen. a (ich euiander be-riihrend. 3 Gegenwart, 4 Beriihrung.5 abwcfend.

S E C T I O vim,SIMPLEX ET COMPOSITVM.

§. 224.E H S C O M B O S I T V M (ftrifte&fimplicU

ter diftum) ' eft totutn partium extra par-tes, E N S non compolitum S I M P L E X (fim-pliciter & rigorofe diftum) * eft. ENSC O M P O S I T V M L A T I V S D I C T V M S e f t

quicquid paneshabet, & S I M P L E X COM-P A R A T I V E * minus compolitum.

i ein zufammengefetztes Ding in engerer Bedeu-tung. 2 einfach in genauerer Bedeutung.3 zufammengefetit in weiterer Bedeucunj.4 einfach in Vcrgleichung.

£ a §. 23$«

69 P.I. a ii. s. vim.§» 225.

Partes compofitorum vel fingulae & fi-roul fumtae func accidentia, vel aliquaecompofitorum panes funt fubftantiae, §. 10.191. Si prius eft, ens compofitum eft acci-dens, §. 224,155* Pofterius eft ENS C O M P O -S I T V M S T R I C T I V S D I C T VM (reale) *.

I ein in&mmeKgefetites Ding, in engerer Be-deutung*.

§. 226.

Pone extra fe inuicem pofita nullo mo*do totum conftituere, feu c o M r o N i l poC-fe: compofitum erit intrinfecus imposfi-bile, §. 224, 15. Modus ergo compofitioniseft internae imposfibilitatis oppofitum incompofitis, §. 81. i. e. interna posiibilitas Sccompofitorum eflentia, §. 40.

I zufammengefetit werden.

§« 227.

O R T V S J eftmutatio ex non exfiftentein exfiftens, Mutatio ex exfiftenti in nonexfiftens eft i N T E R i T v s 2. Hinc ends ne-cefrarii & fubftantiae neceflariae ortus &interitus eft abfoluteimposlibilis^.ip^os,

i das Entftehn, * der Untergang.

O R T V S E X N I H I L O l eft OHUS eiu$j CU-nulla pars ipfi praeeKfticic > & A N N i-

HILA-

S T A T V S, 69

H i L AT i o 2 interims eius, cuius nulla parsexfiftit fuperftes, Ends oc fubftantiae ne-ceflariae ortus ex nihilo & annihilatio eftabfolute imposfibilis. §. 227.

I dasausnichtsentftehn. 2 Vernichtung.

Ortus & ortus ex nihilo, interims &annihilatio non poflunt exfiftere, nifi infubftantiis, §. 227, 228- quia (unt accidentia,*§. 210. fed non in neceflaria., §. 227, 228.Ergo in contingentibus, §. 102.

§. 230.Subftantia vel eft fimplex, vel compofi-

ta,§.224. Prior M O N A S (atomus, perfe&avnitas) dicitur.

§. 231.Subftantiae compofitae pars otnnis eft

vel fubftantiale vel accidens. Accidentianon funt extra fubftantiale, §. 196. Ergofubftantiae compo(itae fubttantialia funtextra fe polita, §. 224.

§. 232.Subftantia compofita habet vires, hinc

fubftantias extra fe poi'uas pro partibus,E 3 §,231,

70 P. I. C. II. S. X.

§. 231,198. bine eft ens compofitum ftri&iusdi&um, §. 225.

§- 233.Sub ft ami a com po fit a non poteft exfifte-

re, nifi vt complexus fubftanriarum alia-rum extra feinuicem pofitarum,§. 232, isy.certoque modo compoiitarum, §.226. Er-go non poteft exfiftere, nifi vt determina-tio aliorum, §. 36,38. Ergo eft accidens,§. 191. &, fi videtur per fe fubfiftere, ipfi-que vis tribuitur, eft phaenomenon fub-ftantiatum, §. 193,201.

§• 234.Omnis fubftantia monas eft, §. 233, 230.

ens compofitum ftri£tius di£tum non eftnjonas, §. 225. Ergo phaenomenon Cub-ftantiatum, §.193,201.

§« 235,Compofitum ftri&ius diftum monadi-

bus conftat, § 225,234.

§• 236.Monas non oriri poteft, nifi ex nibilo.

Panes enim eius funt fubftantiale & acci-dentia ipfi inhaerentia, §. 196. Subftantialenon praeexfiftit fubftantiae; eo enim exfi-ftente exfiftit vis, hinc fubftantia, §. 198.Accidentium nulliim praeexfiftit fuae fub-

ftantiae,

M O N A S. 71

ftamiae, §. 194. Ergo oriundas monadosnulla pars praeexfiftit, hinc non oriripoteft, nifi ex nihilo, §. 228.

§. 237.Subftantiali fuperftite, nondum interiit

fubftantia, §. 198. accidens vero nullumfuae fubftandae fuperftes 6ft, §. 194. Er-go monas non poteft interire> nifi perannihilationem, §,228,196.

§• 238.Coniun&a iuxta fe pofita funt S IMVL-

T A N E A S poft (e poiita S V C C E S S I V A 2.Totum fimultaneorum eft ENS S I M V L -T A N E V M , fuccesfiuorum E N S S V C C E S -s i v v M.

i neben einander fcyende. 2 auf einanderfolgende.

§• 239.

Ordo fimultaneorum extra fe inutcempofitorum e f t s p A T i v M «, fuccesfiuorumT E M P V S 2.

i Raum, 2 Zcit.

§. 240.

Pofitis fimultaneis extra fe, ponitur fpa-tium. Pofuo fpatio extra fe inuicernponuntur fimultanea. Pofitis fuccesfiuis,ponitur tempus, & pofito tempore po.

£ 4 nun.

7* P. I. C. II. S. X.

nuntur diuerfa, §. 74- fibi fuccedentia, §•S39> 78-

§. 241.In quo fpatium eft, E X T E N S V M J eth

& fpatium vel locum replere (efle in fpa-tio, vel loco, repletiue fcilicet) dicitur. lamin omni compofito ftricle diclo fpatiumeft, §. 240, 224. Ergo omne compolitumftrifte dictum extenfum eft & fpatium re-plet. Omne extenfum habec panes ex-tra panes fimultaneas, §» 240. hinc com-pofitum eft, §. 224*

i ausgedehnt.

§. 242.

Monas non extenfa eft, nee fpatium re-plet, §. 241, 250. At tocum monadum,§. 23J. eft extenfum, §. 241.

§• 243*Omne compofitum habet magnitudi-

nem, §. 159,224. M A o K i Tv D o compofi-ti ftri<S:e Sc ftriftius di£li eft Q V A N T I T A -T I V A '« Hinc monas non habet magni-tudinem quantitatiuam, §« 230.

i ausgedehnte Grofle.

§. 244.

D I V I S I O F H Y S I C A l eftimminutioma-gnitudinis quantitatiuae. Sicut indiuiduiimposfibilis eft diuifio logica, §. 148* ira i N-

D I V I -

M O N A S. 732 eft, cuius imposfibiiis eft

diuifio phyfica. Ergo indiuifibilitas eftvel abfoluta vel hypothetica, }. 15, <i?.Nullum abfblute indiuifibile eft hypothe-tice diuifibile. Quoddam abfolute di-uifibile eft hypotherice indiuifibile, §. 18,Hinc monas eft indiuifibilis, §. 243, 6c qui-dem per fe, §.15.

i Zerlegung, Theilung. t theilbar.

Compofita non poflunt exiftere, nifivt determinationes aliorum, §. 225, 235*lam non funt alia, praeter compolita, quamfimplicia, §. 224, 38. Ergo exiftente com-pofito exiiiunt monades, §. 230,233.

S E C T I O XLFINITVM ET INFIN1TVM.

§. 246.Quamitas qualitatis eft C R A D V S »

(quantitas virtutis), Hinc gradum nonnifi alio ailumto intelligere poilumus,§.69.

I eine Stuffe, Staffeh

§•Gradus infimus feu minimus eft, quo

minor imposfibilis; quo maior imposfibilis^E 5 maxi-

74 P. I. C. II. S. XI.

maximus eft, §. 246,161. Gradus maioresfunt plurinm minimorum tota, $. 155, 160.Hinc ab ajfirmato gradu ntaiore ad affirman-dum vnmorem^ a negato gradu minore ad ne-gandum gradum maiorem valet confequcntia) §.157. In quouis gradu maiore eftmulritu-do graduum, quae I N T E N S I O J dicitur,§.159. Haec fi augetur, Q V A L I T A S , cu-ius gradus eft, I N T E N D I T V R 2, ii mi-iHiitur, qualitas, cuius gradus eft, R E M I X -TIT VR 3,

I das Hdhere. a lunebmen, ftaerker angeftrengtwerden. 5 fchwzcher werden,nachlaflen,ab-nehmen.

§. 248.

Ens reale efle eft qualitas, §. 69. omniend conueniens, §.136. Quumque in omniente fit certus realitatum numerus, §. 136,159, omne ens habet certum realitarisgradum,^. 246, 159. Hinc vel erit maxi-mus, vel non maximus, §. 10,247. Quum-que gradus realitatis, quo maior posiibiiiseft, feu non maximus, §.247, L I M E S l

(terminus, cf. §» 330. finis cf. §. 341-) di-catur4 limitem autem habens F i ^ r r v M . 2

(cf- §» 34'» Hmitatum), non habens limi-tem I N F I N I T V M s (reale» illimitatum)erit. Ens ergo gradum realitatis maxi-mum habens f. realisfimum, §. 190. eftinfinitum, finita reliqua omnia. Finitum,cuius limites determinare vel non pofTu-

mus,

FINITVM ET INFINITVM, 75

tnus, vel non placet, eft I N D E F I N I -T V M * (infinitum imaginarium, mathe-matice tale).

I der Schranken. 2 endlich, eingefcbraenkt.1 uneingefchracnkt, 4 mathematifch unend-iich, unendlich fcheiiiend.

§. 249.Finita habent limitem, hinc gradum,

§. 248* ergo quantitatem, §. 246. hincomnium tinitorum posfibilis eft cognitiophilofophica & mathematica, §. 93, 22.L I M E S dati finiti,citra quem plus vltra ineodem per eius eiFentiam imposlibile eft,eft E S S E N T I A 1 . I S *. M A T H E SIS HOnCX-

tenforum i N T E N s o R V M 2 eft,§.247.i der wefentliche Schranken. a Wiflenfchaft

unausgedehnter Groflen.

§. 250.

In omni finite quaedam realitas tollen*da eft, §. 248, 247, Ergo quaedam po-nenda negatio, §. 135, si- adeoque imper-feftio, §. 142. tam effentialis, quam acci-dentalis, §. 143, hinc abfolute neceflaria,§. 107. negatio, §. 36. ftri&e di£la, §. 137.malum metaphyficum, §. 146.

§. 251.

Infmiti gradus realitatis maximus eftabfolu-

76 P. I. C. II. S. XL

abfolute neceflarius, §. 2481 102. hinc ab»folute immutabilis, §. 130*

§. 252.Si ens infinititm eflet interne fnutabile,

determinationes, quae aliis fuccederent,mutarent realitatis gradum, §. 246, 125.At hie interns immutabilis eft, §. 25 1 . Er-go ens mftnituoi eft interne immutabile.

f 253.Interne aduale immutabile, eft qua de-

terminationes internas a&u, quicquid eifepoteft,§, 125. Ergo ens infinitum, quadeterminationes internas, eft a&u, quic-quid efle poteft, 5*252.

Quod non eft aftu, qua determinatio-lies internas, quicquid efle poteft, eft ensfinitum, §.253,248.

Interne mutabile eft ens finitum, §. 252,126, Ergo omne ens contingens eft finitum,§. 133. licet effe posfit multis rationibus in-definitum & mathematice infinitum, §. 248.

§. 256.Ens infinitum eft ens neceflarium, §•

255, 109.

§•257.

FJNITVM ET INFINITVM. 77

§. 257.Quod habet gradum realitatis, quo ma-

ior poafibilis eft, eius qualitas quaedam,$ 248, hinc interna determinatio intend!poteft, §. 247, 109. hinc mutari, §, 247,162. Ergo ens finitum eft interne muta-bile, §. 248,126. hinc non eft ens necefla-rium, §. 152* eius exfiftentia modus eft? §«134, & ipfum ens contingens, §• 109.

§. 258.Ens necefTariumeft infinitum,§« 257* 248*

§» 259.Quod eft a£tu, qua determinationes in-

ternas, quicquid efle poteft, eft ens ne-ceflarium, §« 132, ergo inHnitum, §. 258.Hinc definiri poteft ens infinitum per ens,quod a&u eft} qua determinaiionesinter-nas, quicquid effe poteft, §. 253.

§. 260,Ens contingens nonefta&u, qua deter-

minationes internas, quicquid efle poteft,$. 133. Eos finitum eft ens contingens, §.257. Ergo ens finitum definiri poteft pecens, quod non eft a&u, qua determina-tiones internas, quicquid efle poteft, §.254. Quod & hinc patet, quia contra-di^orie oppofuorum yno definito affir-

mati-

78 P.I. C. II. S. XL

matiue, alterum iisdem notis, fed negati-uis, definiri poteft, §.8i>248«

§. 261.Infinitudo eft realitas, §. 36. cuius ra-

tio eft gradus realitatis maximus, §. 248)14. finttudo feu limitatio eft negatio, $. 36,cuius rado limes eft, §* 248, 14.

§. 263.Modi & relationes entis vel funt reali-

tates, vel negadones, §. 36. hinc iis in entefinico mutatis mutatur limes eius, §. 248.lam omnis mutatio entis Enid eft mutatiomodi aut relationis, §« 52, 132. Ergoomnis mutatio entis finiti eft mutatio li mi-turn eius, hinc ck limitationis, §. 261,30.

§. 263.Ens finitum habet modos, §. 257, 112. Hi

vel realitates funt, vel negationes, §. 36.Vtrarumque oppofitum eft in ente finiteabfolute posfibile, §. iog. Hinc priuatio-nes funt in omni ente finite abfolute pof-fibiles, §« 137. Hinc & imperfe&io 5cmalum conungens, §. 144, 146. (phyfi-cum late

§. 264.Omne ens finitum partim malum, par-n bonum eft, §, 147, 137. & omni ft-

nito

IDEM ET D1VERSVM. 79

nito bonutn malumque contingens eft in-trinfeeus posfibile, §.147,263.

# « # * # # * * * * * *

C A P V T III.PRAEDICATA ENTIS RE-

LATIVA,S E C T I O I.

IDEM ET D I V E R S V M .

§. 265*Similitude minima eft in duobus, in qui-

bus vnica minima qualitaseft communis, §.174,70* lam veto in omnibus entibus quae-dam qualitates communes ftmr, §.8>ioo. Er-go omnia encia fibi funt in aliquo gradu fi-milia, §. 246* Eft hinc in entibus fimilitudoquaedam adeoque idencitas vniuerfalis, §.70. Quo plures, quo maiores qualitates,quo pluribus funt communes, hoc maioceft fimilitudo, j* 174*70. Aequalitas mini-ma eft in duobus, in quibus vnica minimaquantitas eft communis» quo ergo plures*in quo pluribus, quo maiores quantitatescommunes funt, hoc maior eft aequalitas,§, 174,70.

§, 266.Congruentia minima eft fimilitudo & ae-

qualicas minima, & quo illae iiniul maiores,hoc

go P. I. G III. S, I*

hoc maior eft congruentia> §. 265,70. i D E N-T I T A S , S I M I L I T V D O , A E Q V A L I T A ' S ,

C O N G R V E N T I A eflentialium, E S S E N T I A -LES «, eflentialium & attributorum NE CES-S A R I A E 2, modorum ( C O N T I N G E N T E S ) ,affedionum A C C I D E N T A L E S 3 vocantur,

I wcfentlidie. a> nothwendige. 5 lufallige.

§. 267.I D E N T I T A S 6c D I V E R S IT AS, qua fin-

gula praedicata, e f t T O T A L i s S quaquae-dam, P A R T I A L I S 2, Ergo fimilitudo, ae*qualitas, congruentia» funt vel totales, velpartiales, §. 70.

I vollig, gziulich; 3 xum Thcil flattfindend.

§. 268.Quum fit omnium entium fimilitudo

partialis, §. 265. non funt entia totaliter di-uerfa, §. 267, Hanc propolitionem dica-rous principium negatae totalis disjimilitudj'ms & diucrfitatis*

§. 269.I D E N T IT AS totalis fingularium eft KV-

M E R I C A J. fmposfe&ilia font dtto extra, fe fin*gularia prorfus feu totaliter eadem. Quumemm ponantur duo, ponuntur multa, binepartimeadetn, partim diuerfa, §, 74. Ergonon funt totaliter eadem, §. 267. Quae'Cunt totaliter eadem fmguiaria, funt eadem

umero, nee panim eadem, partim diuer-

IDEM ET DIVERSVM, 81

fa, §. 267. Hinc non Cunt multa, nee duo,§. 74. Haec propofitio dicirur prtncipium(identitatis) indifcemibilium latcfumtum, autnegatae totalit identitatis.

§. 27°-Impoffibilia funt plura extra fe affitalta tota*

liter convrutntia. Dum enim extra (e inui-cem exhfterent, fua & propria cuiliber exfi-ftentia conueniret, §. g6. ab exfiftentia ake-rius diuerfa, §. 38* hinc aut atrributum,auc modus, faltim vnicus, §* 77. in alteroc(Tet, qui non effet in alrero, §. 38, Sf.adeoque aut qualitas, aut quantitas, §. 69.nee eflent hinc ambo totalirei* congruen-tia, §. 70,267. Totaliter congruentia, quaomnia difcrimina interna,funteadem,§.267,70. hinc exfiftentia vniusnoneft diuerfa abexfiftentia alterius, §. 70. ergo non exfi-ftunt extra £e inuicem. Haec propofitio fitprmcipium negatae totalis congruentiae.

§. 27LiblUa funt plura extra fc inuicemtotaliter funitia. Aut enim eflent

etiam toraliter aequalia, aut minus. Siprius, eflent totaliter congruentia, J, 70,267. q, a. §. 270. Si non eflent totaliteraequalia, effet in vno quantitas, quae noneflet in altero, §. 70, gs» Haec haberetrationem fufficientem, §. 22. Hinc eflet

F in

ga p;i. c. in s.i,in totaliter fimilium vno qualitasnon eflet in altero, §. 69, 14. q. a. §-?o»267. Haec propofitio eft principium (iden-titatis) indifcemibilium ftritfe fomtum, autnegatae totalis fimilitudinis.

§. 272.

Impofjibilia funt plura extra fe inuicematfualia totaliter aequalia, Aut enim eruntfimul totaliter fimilia , aut partialiter tan-turn, §. 265. Si prius, eflent totaliter con-gruentia, §. 70, 267. q. a. §. 270. Si par-tialiter tantum eflent iimilia, eiTet qualitasin vno, quae non effet in altero , §. 267,70. hinc in vtroque non eflet idem totali-ter realitatis gradus, §. 248* adeoque quae-dam quantitas vnius non eflet quanticasalterius, §. 246, ergo nee eflent totaliteraequaliai §. 267, 70. Haec propojitio fieprinctpium negatae totalis aequalitatif.

§.

Omnia extra fe inuicem a£lualia funtpartialiter diuerfa, §. 268. difcongruentia,§. 270, 70. diilimUia , §. 271. inaequalia,J. 272.

§. 274.Eadem A & C eidem tertio B, funt ea-

dem inter £e. Quae enim funt in B , funthi A, §. 32. Quae flint in C, funt in B. §. 38.

Ergo

IDEM ET DIVERSVM $

Ergo quae funt in C, funt in A. Hinc A& C funt eadem, §. 38.

§• *?*•Congruentia, fimilia, aequalia eidem ter-

tio, funt congruentia, iimilia, aequalia in*ter fe, §.70,274.

§. 276*Pofita eadem, congruenti, fimili, aequa-

li ratione fufEciente , ponitur idem , con-gruens, fimile, aequale rationatum » &vice verfa, §. 38> 70,

Pofita eadem eifemia, ponunmr eademattributa, & vice verfa, §. 276, 50.

§. a?8.Pofita diuerfa , difcongruenti, diffimili,

inaequali ratione fufficiente, ponitur dUuerfiun, diilimile, difcongruens, inaequa*le rationatum, & vice verfa, hinc pofitadiuerla effentia, ponuntur diuerfa attribu-ta, & vice verfa, §„ 277, 276,

§. 279-Identitas, diuerfitas , §. 38. congruentia,

difcongruentia« fimilitudo, diflimilitudo,aequalitas, inaequalitas, §. 70. extra fe in-uicem adualium in nullo eorum repraefen-

F a tabU

84 P. I* C, HI. S. IL

tabilesfunt, nifi fpe£teturin nexucura iis,quae extra illud ponuntur, §. 14. hinc funtrelationes, §• 37. Inter quae ergo inrercedir,ea funt connexa, $. 14, 19. lam interceditinter fingula extra fe inuieem a&ualia, §«2f>5,273, Ergo fingula a&ualia funt connexa>§.47. Hinc in omnibus a&ualibus nexu?,immo harmonia effcvniuerfalis,§.48)i67.

SECTIO II.S I M V L T A N E A .

§. ago.Extenfio quum lit qualitas compofiti en-

tis, qua fpatium replet,§. 69, 241. &fpatiumpolfit efle maius & minus, §. 239, 175. in ex-renfo poffibilis eft gradus extenfionis, §.246. i. e. F I G V K . A . Hinc monas non ad-mittit, at totum monad um admictit fjgu-ram, §» 242, Compofitum extenfionis ma-ioris eft S B A T I O S V M J, minoris AN-G V S TVM 2.

i rsumlich. 2 eng.

Podtus fimultanei extra alia a&ualiseius L O C V S « eft, fucceffiui pofitus eftA E T A S 2.

i Oit, a Altar,

§..282.

S I M V L T A N E A . 35

J. 282.Simultanei cuiuslibet locus ex coniun-

£tione cum diuedis extra illud aftualibusdeterminatur, §. 85,281- Hinc diuerfus efta loco coexfiftentium, §. 38* Ergo fimul-tanea fibi inuicem extra fe pofita non funcin eodem loco, §. 281. Succeffiui cuiusli-bet aetas ex comunftione eius cum a&ua-libus ante & poft illud pofitis determina-tur, §.85,78. hine diuerfa eft ab eorumaetate> §. 38. Hinc fucceifiua fibi inuicemnon pofTunc efie in eadem aetate.

§« 283.

Mutatio loci M O T V S * eft, hincomnismotus eft mutatio reladonis, §. 281,85. &minimus eflet, fi vnici minimi vnicus tan-turn pofitus erga vnicum minimum extraipfum a&uale motaretur, §. 161, hinc eomaior eft, quo plures, quo plurium, quomaiorum pofitus erga quo plura, quo ma-iora extra mobilia mutantur. Quae nonmouentur, Q V I E S C V N T 2, & abfemiamotus QJIES 3 eft.

i Bewegung. 2 ruhen, 3 Ruhc.

§< 284.

Coordinata fe mutuo contingentia funtC O N T I G V A * , non contigua D I S T A N T 2.Locus inter fe diftantium S I T V S s eft.

F 3 Acff9

86 P. I. C. III. S. II.

ARio C. inflnxus immedittus Sc proximusin difant ef imposfibilit in & per fe, §.223, 15.

i zunxchft an einander. t von einauder ab*ftehend. 3 Lage.

§. 285.Ens fimuhaneum & fucceffiuum partium

contiguarum eft C O N T I N V V M «, at ensfimukaneum & fuccefliuum partium inter(e diftantium eft I N T E R R V P T V M 2.

I ftetig , ununterbrochen , in elnem fortgchend*-2 unieibrochen,

Partes extenfi extra CQ pofitae vel limpli-ces funt, vel com pofitae, §. 224. Prioresquatenus extenfae non funt, §. 242. p v N c T Avocantur. Series pun&orum pun&is di-iiantibus interpoiitorum continua eft LI*M E A,

§• 287.

Extenfio lineae ex numero punftorum,quibus conftat, deter mi natur, §. 241, 286.& in qua datis diftantibus paucillima in-terponuntur, eft haec linea inter ifta B R E-V I S S I M A «. L I N E A inter data pun£tabre-wiifima eft R E C T A 2, non redta, CVR-.v A s eft.

i cfie kiirzefte. 2 grade, 1 kramra.

§.288-

S I M V L T A N E A . 87

§. 288.Linea refta inter diftantia eft eorum DI-

S T A N T I A r, quoque haec maioreft, hocmagis diftantia inter fe diftant, §. 287*284. Quod fi maior fuerit diftantia, di-ftantia funt R E M o T i o R A 2, fi. minorjP R O P I O R A 3 .

I Emfernung. a entfernter. 3 nacher.

.§• 289-

Series linearum lineis diftantibus inter-pofitarum continua eft s V P E R F I C I E S «.Exrenfio fuperficiei ex numero linearum,quibus conftat, determinatur, §. 241, r/f.eaque inter datas lineas diftames breuilfi-ma, eft s V P E R F I C I E S P L A N A 2, nonplana , C V R V A 3 eft (gibba). Seriesfuperticierum fuperficiebus diftantibus in-terpolitarum continua eft M A T H E M A T I -CE S O L I D V M * (corpus cf. §. 296. ma-thematicum).

j Flaeche. a ebene. ? gebogene. 4 das derdreyfachen Ausmt flung fehige.

§. 290.

Extenfio in linea fola poflibilis eft L o N-O I T V D O «, quae ad longitudinem acce*dit in fuperficie eft L AT i T vD o 2, quae adextenfionem fuperficierum in mathemati-

F 4 ce

88 P.T. C.IH. S.H.

ccfolidis accedit, eft (altitude, feu)F V N D I T A S 3,

I Latnge. * Breitt. 3 Dicke, Hohe, Tiefe.

§. 291.

Si ex quantitate pro vna aflumta aliamhomogeneam, feu fimilem, intelligimus,hanc M E N S V R A T A M r ex ilia M E N S V -R A 2 M E T I M V R s, & ip(a haec a£liodicirur D i M E N S 10 4.

I das gemeflene. 2 das Maafi. ? mefle«<4 Ausmcflung.

§. 292.

Linea tantum admittit extenfionis vni-cam dimenfionem, §. 291, 287. fuperficiesduplicem, §. 291, 289. mathematice fbii*dum triplicem, J. 280,246.

§• 293-Spatii partes, quum fint in fimultaneis

extra fe pofitis, §. 139, 155. funt (imulta-neae, & fpatium adeo eft ens fimulta-neum, j. 238*

§. 294.Mows, quum fitaccidens,^. 283. non ex«

iiftere poteft, nifi in fubftantiis, & quidempofita vi, ^. 210. quae v i s M O T R I X l

Quumque quies fit impedimen-tum

S I M V L T A N E A . 89

turn motus, $. 221,283. pofira quiete po-nitur vis motui refiftens, §. 222. quae v isI N E R T I A E s (antitypia, ignauia, vis in-fiia) vocatur.

i bewegende Kraft. a Kraft der Tregheit,widerflehende Kraft.

§• 295.Exrenfum , cui vis inertiae tribuirur, eft

M A T E R i A, cf. §. 344. 6c phaenomenonfubftantiatum, §. 234, 201. M A T E R i &•>cui haec fbla vis tribuitu^eft r R I M A, cf»§,423. (mere pafliua).

§. 296.Materia, cui vis motrix tribuitur, eft

C O R P V S phyficum, cf. §. 289. mareria fe«cunda, cf. §. 295. & phaenomenon iubftan-tiatum, §. 295, 20L

S E C T I O III.S V C C E S S I V A .

§• 297.T E M P V S mutation is de ipfb fimulta-

neum P R A E S E N S * eft, cui praefens fuc-cedic P R A E T E R I T V M 2, praefcntis iuc-cefEuum F v T v R v M 3.

I die gegenwaeitige. 2 vergangene, 3 iu-tafinftige Zeit,

F 5 §-298.

90 P.LC.IIL S.IIL

§. 298.A&ualia temporis praefentis funt E'X-

ftisTENTiA s (tempore praefentia, en-tia aftu). A&ualia temporis praeteriti, finon iint fimul entia a&u, f. fi non am-plius exfiftant , funt P R A E T E R I T A 2

(res fafti). A&ualia temporis futuri funtF V T V R A 3, eaque, fi non fint fimul en-tia aftu , funt E N T I A IN P O T E N -T I A *.

J das jetxt dafeyende. 2 das vergangene. 3 daszukimftige. 4 das noch werden loll.

§• 299.Exfiftentiae continuatio eft D V R A -

T I O «. In quo poffibilis eftduratio, PER-D T R A T I L E 2 dicitur. Aftuale vero nonperdurabile I N S T A N T A N E V M s (mo-jnencaneum). Perdurabile durationis ma-ioris eft D I V T V R N V M * (Habile, con-ftans, perpetuum, aeternum,) minoris eft» R E V F . s (fluxum, tranfitorium, incon-ftans;.

i dieDaucr. 2 einer Dnuer fachig. ^ keinerDauer faehig, 4 dauevhaft. 5 von kurzerDaueiv

§. 300.

Tempus momentanei iimiiltaneum IN-S T A ^ S (momentum) dicitur '. Succef-

iiuum

S V C C E S S I V A , 91

fiuum aliorum P O S T E R I V S 3, cuius aliafuccetfiua funt p R i v s s, omnibus prius,p R i M v M *, omnibus pofterius, P o s x R E-M V M s eft.

i ein Augcnblick, * das fpatere. 3 dasfrii-here. 4 das erfte. 5 das letzte der Zeitnach.

Mutatio entis in praefens eft INI-T I V M % in praeteritum F I N I S 2. Vni-tio eft vnionis initium, §. 79, 205. initiumconta&us i c T v s s eft.

i Anfang. i Ende. 3 Stoft,

§. 302.

A E T E R N I T A S x (rigorofe di£ta, cf, §.299.) eft duratio line initio & fine. Dura-tio fine fine tantum eft A E V I T E R N I -T A S 2, & ooini tempori fimultanea S E M «

N IT AS 3.

i dieEwigkeit. 2 das nnr ohne Ende, 3 dotzu aller Zeit feyn,

§ 303.

Exfiftentlam continuans fine inirio eftfimultaneum omni praeteriro tempori &praefenti, §. 301, 297. eandem continuatu-rum fine fine eric fimultaneum omni fu-turo tempori, §. 301,297. Ergo omneaeternum fempuernum eft, §. 302.

§, 304*

92 P, I. C. IIT. S. HIT*

§. 304*Ens in potentia vel rationem exhlten*

tiae fufficientem proximam habet in enti-bus a&u, vel minus, §. 27,10. Prius eftENS I N P O T E N T I A PRO X IMA t

t Po-

f t e r i u s E N S I N E O T E N T I A R E M O -T A z.

1 das fogleichj 2 das einmal werden foil.

§• 305.Ens a£lu, dum durat, non poteft non

durare, §« 9, 7* hinc exfiftit neceflario, §.395,2OI. £ quicquid eft, dum eft, eft neceffario.

§. 306.

Quae locum ^c aetatem fibi mutuo deter-minant, funt connexa, §. 281, 85. Hinc fi«multanea connexa funt qua fpatium, fuc-ceiliua qua tempus, §. 238>239« lam veroiingula a£tualia extra fe inuicem pofita funtvel iimultanea, vel fuccelfiua, §.238,298.Ergo inter fingula aftualia intercedtt ne-xus & harmonia vniuerfalis, §. 48,167*

S E C T I O IIII,C A V S S A ET CAVSSATVM.

§» 3°7»Quod continet rationem alterius, eius eft

Dependens a principioPRIN*

CAVSSA ET CAVSSATVM. 93

* R I ' N C I P I A T V M 2 eft. Principium exfi-ftentiae eft C A V S S A 3} principiatum cau£fae C A V S S A T V M *. Quod non poteftexliftere, nifi vt cauflatum alterius extra (epoliti, eft ENS AB A L I O ? (dependens),quod poteft etiam exliftere, licet non fiecauflatum alterius extra fe poiiti, eft E N SASE 6 (independens).

i die Queile. t das abgeleitete. ? die Ur-fach, 4 das vevurfachte. 5 abluengend.6

5-Entis contingentis hinc & finiti exfiften-

tia modus eft, §, 134, 257. Hinc non fuifi-cienter determinatur per entis contingen-tis & finiti eflentiam, §. 6j. Ergo nee pereius attributa, §. 64, 25. Ergo in internisentis contingentis & finiti determination!-bus non eft eius exiiftemiae ratio fufficiens,§, 52. At neceffaria eft tamen enti contin-gent! & finite ad exfiftendum , §. az, 101.Ergo extra ens contingens & finitum ratioexliftentiae eius fufficiens vt fit, necefleeft, quam quae continent quum caulfaelint, ^.307. ens finitum & contingens nonpotett exfiftere, nifi vt cauffatum extra fepofiti, i.. e. ens ab alio, §. 307*

§» 309*Ens a fe non eft contingens, nee fini-

tUID,

<?4 P. i. c. in. s. mi.turn, $• 208.307. hinc necefTarium, §. 109,& infinitum, §. 258-

§. 310.Ens neceflarium & finitum, §, 858- poteft

exliitere, licet non fit cauflatum alteriusextra fe pofiti, §. 109,102. ergo eft ens a £e& independens, §. 307.

§• 3B.Principium polfibilitatis F R I N C I P I V M

E S S E N D I 1 (compofitionis>,caufla P R I N -c i P i v M F i E N D i 2 (generationis), prin-cipium cognitionis P R I N C I P I V M co-G N O S C E N D I 3 dicitur, Idquefinee plu-ra, nee pauciora inde cognofci po(Tunc»quam datum principiatum, illi principiatoA D A E Q V A T V M * dicitur, Eflemia eftprincipium eflendi 6c cognofcendi modo-rum, §. 65, 50.

I Quelle der Mdglichkeit. 2 Quelle derWiirklichkeit. 3 Erkenntnift-Quelle, 4 hin-lznglich-eigen»

§. 312.

Relatorum principium T E R M I N V S T R E -L A T I O N I S % dependens vero s v B i E«C T V M R E L A T I O N I S 2 dicitUf. QuO-

rumque poteft vnum alterius fieri termi-nus relationis, funt C O R R E L A T A S .

I der Grund* i der Gegenftand der Verhzltnifs.3 Beziehen fich -wechielsweife auf einander.

CAVSSA ET CAVSSATVM, 95

§• 3T3'Inter caufTam & cauflatum N E X V S

eft, §. 307, 14. qui C A V S S A L I S 1 dici-tur, & quatenus cauflae tribuitur, C A V S -S A L I T A S 2, quatenus cauflato, D E U E K -D E N T I A 3.

I Zufammenhang ckr Urfachen, 2 das Verur-fachen. 9 veruifacht feyn, oder werden? dieAbhznglichkeit.

§. 314-

Cauflae plures vnius eiusdemque caufla-ti funt C O N C A V S S A E v & ad cauflatumC O N C V R R E R E 2 dicunrur, C A V S S A ,quae non habet concauflam, eft S O L I T A *R I A 3. Concauflarum ea, quae maxi-mam rationem cauflati inter reliquas con-tinet, eft P R I N C I P A L I S (primaria) *,Concauflae cauflae principalis funt (tnUnus principales) S E C V N D A R I A E ?,Omnes concauflke connectuncur inter fe,§• 3J3, 33-

I Mituriachen. 2 zufammenkommen. 3 difteinzige Urfach. 4 die Hauptwfach. 5 ^e"benvuTachen.

§• 3IJ.

Concauflarum vna vel eft caufla alterius,vel minus, §t 10, In caufla priore c o N o A v s-S A E filflt S V B O R D I N A T A E Sin pofteriO-

ri C O O R D I N A X A S 8. Subordinatarumemni-

9$ P, i. c. IIL s. mi.omnium C A V S S A » R I M A 3, reliquae SE-C V N D AE + flint.

I unter einander, 2 bey und ncbeu einandergeordhete Urfachtti. $ die erfte. 4 Un«tcruij'achen.

§• 3&In concaudis fubordinatis aut in caufla

propiori idem dependebit a cauffa vlterio-T\I a quo cauiTtcum propioris pendet, autaliud quid, §. 315, 27. Si prius, CON-C A V S S A E S V B O R D I N A N T V R ESSEN-

T I A L I TER, f, fi pofterius, A C C I D E N T A -

1 fo find die Miturfachen in einerley, 2 in ver-ichiedencnStucken unter einander geordnet.

$•Caufla eauflkc effcntialiter fibi Ju&ordinatac

tf ttitm taujja caufati, §. 316, 25.

Caufla vel eft fufficiens vel infuffici-ens §. 307, 2i« vel fecundum quid , velfimpliciter talis, §. 28. Caufia vel eft me-diata, a qua datum cauifacum per aliamdependec , vel immediate, a qua datumcauflatum > fed non per, aliam, dependet,

SECTIO

SECTIO V.

C A V S S A EFFICIENS.

J. 319.

C A V S S A realitatis per aftionem eftE F F I C I E N S l, negationis vero D E F i-c i E N s 2. Caufla tarn efficiens, quarndeficiens agunt, hinc funt fubftantiae, §,210. adeoque accidentia fpe&ata vt caui-fae efficientes, funt phaenomena fub-ftantiara, §. 201, 200. Cauflae efficien-tis deficienusue cauffata funt E F F E -C T V S 3.

I eine wirkende. a fehlende Uriacli*3 Wirkung.

§. 320.

Cauffa efficiens & deficiens vel eft me-diata, quae per aliam caufTam efficientemdeficientemue, vel immediara, quae effe-&um, fed non per aliam cauflam efficien-tem deficientemue i a£tuat. C A V S S A ef-ficiens & deficiens alteri efficient! & defi-cienti coordinata eius so C I A « dicitur,& fi altera fiue focia vna ad datum eff.'ftuminfufficiens fuerit, focia altera vocatur AV-XI L I A R IS 2«

i vergefellfchaftete Uifachen. a eine helfendeUrfach.

G §. 331.

S8 P. I. C. III. S. V.

§• 8*'.A V X I L I V M * eft complementum ad

effe&um cauflae fbciae infufficientis. Cauf-fam auxiliarem efle eft I V V A R E 2. Ergoiuuans non eft caufTa folitaria, §. 320* &caufla folitaria non iuuat, §. 314.

i Hulfc» s^helfcn.

Caufla efficiens deficiensue minus prin-cipalis efficient! deficientiue (ubordinataI N S T R V M E N T A L I S / (adminiftra & mi-nifterialis) eft.

f em Werkieug.

§. 32?-A&io fingularis cum efFeftu fuo' E V E N-

Tvs^icitur. Relatioeuentuseft C I R C V M -S T A N T I A 2. Complexus reladonum adeuentum concurrentium o c c A s i o 3,6iusque caulFa C A V S S A O C C A S I O N A L I Seft +. Pauciffimarum minimarum circum-ftantiarum minimus ad euentum datumconfenfus eft occafio minima, §. 161. Quoplures, quo maiores circumftantiae, quoinagis ad eum confentiunr, hoc maior eftoccafio, §« 160. donee fit maxima plurima-rum maximatum circumftantiarum ad da-tum euentum confenfus maximuSj §» 161.Occafio maior refpeftu loci O P P O R T V N I -

s, eiusque oppofuum I N O F P O R T V N I -T A S

C A V S S A E F F I C I E N T 99

T A s , refpe&u temporis T E M P E S T I V I -V I T A S > eiusque oppofitum I N T E M P E S T I -V I T A S eft 5.

i ein ' Votfall , cine Begebenheit. 2 ein Urn-(land. 3 die Gelegenheit» 4 cine gele-gcntlicfie Urfach. 5 bequemere und unba-qucmere Zeiten unJ Orte.

§• 324.

Si minima circumftantia fit in euentu A,quae non eft in euentu B, euenrus A & Bnon funt totaliter iidem , §. 267, 323. hincpartialiter diuerii, §. 267, i. e. minima cir-tumftantia variat rem externe.

§• .32J.

Sint euentus A & B interne in aliquogradu iidem, & fpeftentur in diuerfillimiscircumftantiis, diuerlitas independens noneft, nifi in relationibus, §. 323. hinc ex-terna, §. 36. Ergo interna euentuum identi-tas diuerfitate circumftantiarum, loci, aeta-tis, §. 281, 85. e. c. nee augetur, nee mUnuitur, §. 162. i. e. Locus & tetnpus non va-riant rem interne.

Pofito yrincipio, ponituv principiatum •> ^f

307, 30. Pojita cau/a) ponhur caujjatum, ^.3 'I. Pofita caufla efficients & deficient e, ponitttreffetfuf, §. 319. pojita taujja occafionali, po«nitur occajio , j, 323, & w. v. §. 29,

G a §.327-

ioo P. I. C. III. S, V.

§. 327.Pojito eodem , fimili , aequali , congruenti

principle, hinc causfir , §« 307, effictentibus,deficientibus , §. 319. occafionalibus , §. 323.ponuntur eadem , fimilia , aequalia, congruen-tia principiata, §. 276, 307. caujjata, effe-tiut, occafiones-) & v. v.

§. 32«-Sublato principio^ nine caufla, §. 307. ef-

ficient e, deficient f-> §. 319. £? occafionali , §,223* tottitur principiat urn , caujjatunt^ effettuft

§. 307, 31. CT' v. v. §. 32*

§. 329.Omnis efFeftus cauflae deficienti vel ef-

ficienti fimilis eft, §. 265. i. e. qualis caujja,talit effcftw, §. 70. Effe&us cauflae effi-cienti vel fimilis , qua differentiam vtrius-que fpecificam, vel minus, §« 10. PriorE F F E C T V S V N I V O C V S f, pofteriorA E Q V I V O C V S 2 dicitur.

i cine Wirkung von eineiley, a von verfchie-dener Art.

§• 330*

E F F E C T V S in data aftione rationemexfiftentiae proximam habens efteffeduseius i M M E D i A T v s 1 (proximus & con-tinuus, cf. §. 285.) M E D i A T i a (remoti)i'unt, qui vltenorem tantum rationem ex-

fiften.

C A V S S A E F F I C I E N T 101

fiftentiae fuae in data aftione habenr. Ef-feftus a&ionis omnes in omni intenfionefumti funt E F F E C T v s P L E N V ' S 3. MI«NVS P L E N V S * eft vel quidem tantum,vel in minori gradu fpeftatus.

i unmittelhare* a mittelbare. 3 Vollige'4 Wirkung, die nicht vollig ift.

§• 331-Effe&us plenus tantus eft, quanta a£lio,

per quam aftuarur, §« 330, 214. hinc a&io-ni aequalis eft, §.70, lam a&iotanta, quan-ta vis viua, per quam adluatur, §. 220,166,hinc aftio viribus viuis, aquibusaftuatur,aequalis eft, §. 70. Ergo aftio cauffae ef-ficientis aequalis eft viribus eius viuis, §.919.Hinc ejfeftits plenus aequalis (proportiona-tus) eft viribus cauffae efficientis vims, §. 275.

§• 332.Nobilitas feu dignitas alicuius effeftus

cauflae aiicui efficienti effentialiter fubor*dinandi ad huius effeftum plenum perti-net, §. 350, 317, 166. Ergo cffc&us noneft nobilior fua, cxujfa efficiente^ cui ^Jfeniiali-ter fubordinatur, §,*33i, 160.

§• 333*Ex effeclu qualitates, §. 329, 6c quanti-

tat€S> §. 331. hinc determinationes cauf-G r*

3 lae

io* P. I. C. III. S, VI,

fae cognofci poflunt, §. 70,67. Ergo effe-&us eft principium cognofcendi cauflam,§. 311. i» e* effettw tffiatur de caujja.

$» 334*Orone ens contingens & finitum eft

ens ab alio, §» 308. Ergo exfiftemi exfi-ftentia non inhaeret per vim ipfi pro-priam, §. 307. hinc vis aliena extra finitum& contingens reale pofita eft ratio fuffi-ciens inhaerentis enri finito & contingen-ti reali exfiftentiae, §. 210. Ergo iub-ftantia extra ipfum pofita in illud agit ex-fiftentiam influendo, }. 211, Hinc omneens continffens & finitum reale eft effe&us,$. qiQ, & haoet cauflam efficientem, §, 326.

§• 335.N E X V S cauflalis inter cauffam efScien-

tem, deficiemem 6c efFedlium E F F E C T I -vvs dicitur «. Hinc cauflae fbciae conne-£tunrur nexu effectiuo, §, 320,314.

i Zufammenhang der Ui'fachen und Wirkui/gen

S E C T I O VI.

V T I L I T A S.

§• 33^»

V T I L E * eft alter! bonum, non bonumalteri I N U T I L E 2, alter! malum N o-

X I V M

V T I L I T A & 103

x i v M 3 eft. Hinc v T i L i T A.S * eftbonitas retpe&iua, §. 37, quae fi tribuiturrei, cui alterum prodefle poreil, P A s s i-VA 5, (i illi, quod prodeffe potefti A c T i-VA 6 did potefh

i nutzlich, nutxbav. » unnutx. 3 fchzd-lich. 4 Nutzbarkeit, 5 des, dem ge-nutzt werdeu kan. 6 die thaetige Nuu-barkeit,

§• 537.Vtilitas minima eft,qua vnicum minimum

in altero vnico minimo ponit vnicam mini-mam perfe£tionem, §. 336,161. hinc augetur,quo plura, quo maiora, in quo pluribus, quomaioribus, quo plures, quo maiores perfe-ftiones ponunt, §. 187. Gradus vtilitatisV A L O R S & iudicium de valore P R E T I «V M 2 (aeftimatk)) dicitur* Hinc aeftima-tio cum pretio vel vera, vel apparens> C.imaginaria eft, §» 12.

I Wertli. • Preifs, Achtun^, Schaetzuiig,Wiirdigung.

§. 338.vsvs l eft vtilitatis aftuatio* A B V S V S

vel vfus apparens % vel vfus-> quo vtileinterit ^ Qiuimque cognofci poffic exvtili perfe£Ho eius, cui prodeft, §-336,100.Vtile & illud, cui prodefie poteft, connexa

G 4 Tunt,

104 P. I. C, III. S. VI,

funt, eorumque nexus H E X V S V T I L I T A .T I S * did poteft,

I der Gebrauch, Nutzen. 2 Mifsbrauch.3 Verbrauch. 4 Zufammenhang derNutzbarkeiten.

§• 339-

Si quis vratur vtili, afluatur per il-lud alcerius perfe£lio, §. 338, 100. &vtile per vfum fir caufla perifeclionis il-lius, cui prodeft, §. 207. Et hie ne-xus cauffalis dici poteft N E X V S vsv-V M *» Quo quis vtitur, eft illud vtile,S- 33^> 57- omnino inutili nemo vti-tur, §. 3381 58» quoddam tamen vtilecaret vfu, §. 59. hinc aliquid, quonemo vtitur, nihilo minus eft vtile*§. 6o»

i Ztifammenhang der Nutzen.

§•

Vtilia vni eidemque rei cum ea con-nexa funt, §. 339* Ergo omnia vtiliaad vnum connexa funt inter fe, §. 314.Vtile A vtili B eflemialiter fibi fubordi-nato , vtile eft & illi C, cui prodeft B,§.

SECTIO

S E C T I O VII.

R E L I Q V A C A V S S A R V MG E N E R A .

$. 34t.Si quis vtitur vel abutitur aliquo ad

bonum fibi vifum a&uandum: ipfum bo-num agenti vifum F I N I S *, cf. §. 248.cauflae finis, quibus ad finem vti vel abutipoteft, M E D I A 2 (deftinata, finita, cf. §,208. remedia), finisque repraefematio i N-T E N T I O 3 dicitur. lam finis eft princi-pium vius vel abufus, §. 338, 207. hinccaufla finaiis, §. 338,307,

i Zweck. t Mittel. J Abficht,

§• 342.Intentionis rationes in intendente vo-

cantur C A V S S A E I M P V L S I V A E * .Finis eft effeftus a£tionis & mediorum,quibus agens vtitur vel abutitur, §. 341,319. Hinc finis plenus eft aequalis aftio-ni & mediis. Media & aftio funt aequa-lia (proportionata) fini pleno, §. 331.Captatio occafionis §. 323, & impedi-mentorum remotio §. 221. funt media,§• 341*

i Tvieb oder bewegende Urfacheu.

G 5 §«343>

io6 P. L C, III. S. VII

§• 343-Nexus cauflalis mediorum & finium

r i N A L i s l eft, omnes cofines conne-£hmrur inter (e, §. 314, 34f. Finis fi-nium eflentialiter fibi fubordinatorum eft& finis mediorum, §. 317, 341. F I N I Sprimus, feu cui cofines omnes fubordi-nancur, v L T i M v s feu s e o p v s 2

dicitur, & hie eft vel (impliciter vlumus,vel talis fecundum quid in data finium fub-ordinatione, §. 28- reiiqui i N T E R M E«D I I 3.

i Zufammenhang der Mattel und Zwbcke,2 Endzweck. 3 Mittel-Zwecke.

$• 344-

Si ens concipitur vt determinabile, MA-T E R I A, Cf. §» 29J, 299. E X Q V A S inipfb deter mi nationis a£tu M A f E p, i A« i K. c A, ^ V A M (obie£tum, fubiedtumoccupatioms) 2, fa£la determinarioneM A T E R I A I N Q v A, & haec cum materiaex qua, S V B I E C T V M vocatur.

I der Stoff", der Zeug. 2 der .Gegenftand.

§• 34J-Materia & forma quum aftualis deter-

ininationis rationem contineant, §« 344,40. cauflae funt, §. 307. Ilia materialis,haec fbnnalis. ConcauflTae materiales &

forma-

RELJQ^CAVSSAR. GEERA. 107

formales funt inter fe connexae, §. 314.earumque N E x v s cam fuis principia-tis, §.307, & inter fe, §» 314. ille S V B -I E C T I V V S did poteft, hie F O R M A L I S(eflentialis).

§• 3tf.E X E M P L A R * eft, cui fimile intendi"

tur, & caulfa impulliua quum fir, §, 342*eft caufla, §. 307, quae exemplaris dici"tur, eiusque cauflatum E x E M v L \T V M 3 (eflypon , copia) vocaturE X E M P L A R , quod non habet aliud, eflA R C H E T Y B O N 3 (or^gioalc). Ex-emplar & exemplatum & coexempla-ria conne£tuntur nexu cauflali, §. 313,q u i N E X V S E X E M P L A R I S e f t (typi-cus).

i das Mutter* 2 der Abdruck, 3 daiUrbild.

S E C T I O VIII.

SIGNVM ET SIGNATVM.

V- 347-Medium cognofcendae alterius exfi-

f tent iae S I G N V M * eft, f ignia f inis SI-G N A T V M 2. Hinc fignum eft fignatiprincipium cognofcendi §. 311, & M E -xvs inter fignum & fignaium S I G N I F I -

C A T t

log P.I. cm. s, VIM.C A T i v v s s eft, f i g n o q u e tributusS I G N I P I C A T V S * dicitur, (vis, po-teftas).

i das Zeichen. t das bezeichnete. 3 derZufammenhang der Zeichen, 4 dieBedeutung.

§. 348.

Signatum a&uale, §. 347. vel praefenseft, tune s i o N v M dicitur D E M O N -s T R A T i v v M 1 ; vel praeteritum, tunelignum dicitur M N E M O N I C V M 2,(rememoratiuum, ^vn^ocwov) , vel futu-rum, §. 298. tune fignum dicitur P R O .G N O S T I C 0 N 3»

i ein AnTeigungs-Zeichen* a einErinne-rungs-Zeichen, 5 ein Vorzeichen.

§. 349.

Scientia fignorum eft (femiotica, femio-logia philolbphica, fymbolice) C H A R A -C T E R i s T i c A x, eaque I. H E v R i-s 11 c A 2 de inueniendis fignis, tarn p R i-M IT i v i s s, quae non habent fignapro parcibus, quam D E R I V A T I V I S *,quae ex {ignis funt compofita. Horummodus compofitionis effentiae fignati lifit iimilior, funt ea E S S E N T I A L I A s.Heuriftica fignorum deriuatiuorum eftC O m B I N A T O R I A 6. II. H E R .

M E N E v T i c A 7, de cognofcen-dis

SIGNVM ET SIGNATVM. 109

dis fignorum fignatis. Haec H E R M E-H E V T I C A V N I V E R S A L I S eft s. Cll3-

ra&eriftica prognofticorum eft M A N-T I C A ?.

I die allgemeine Zeichen - Kunft. 2 die er-findende, 3 einfache. 4 zufammcnge-fetzte Zeichen. y wefentliche Zeichen.6 die verbindende. 7 ^^e deutcnde 8 dieallgemeine Auslegungs-Kuiift. 9 dieKunftder Vorbedeutungen.

§« 35°«

Signum repraefentationis eft T E R M I -N v s (cf. §. 248. fymbolum). Terminiper vocem humanam vfuatiores funrvo-c A u v L A «. Series vocabulorum rc-praefenrariones connexas (ignificantiumeft O R A T 10 (latius di£ta) 3» Coraple-xiifi vocabulorum in cerca regione ma-iori vficatiorum eft LI N O V A P A R T I C V -L A R I S s. Lingua in certa minor! re-gione viitatior, a fe ipfa, vti in aliis ma-ioribus regionibus vfitatior eft, differens,i D i o M A eft +. Idioma perfe&ius eftD I A L E C T V S . Termini du£lus, oculisobferuandi, funt C H A R A C T E R E S STRI-C T I V S D I C T I S , cf. $» 67. Hi vel vo-cabulorum , N 0 M I N A L E S ', Vel rCrUHlfignandarum vocabulis immediati, R E A-L E $ r, qui fi aliam rera fignificenr,

quam

no P. II. C. III. S. VIII.

qiiflm cui fimiilimi funt , funt H I I R O -G L Y P H i c i, focietatum I N S I G N I A 8,fi in omni lingua particular! legi pofTun^eorum complexus eft L I N G v A V N I V E R -S A L I S 9.

I Wovtc. a Rede. j belondre Sprach«.4 Mund-Art. 5 Zeichen. 6 Wort- 7 Sach-Charaflere. S Siegel, Petfchaft, Wapen.9 die allgemeine Sprache.

P A R S II.C O S M O L O G I A .

PROLEGOMENA.

§• 3S*«

C O S M O L O G I A G E H E R A L I S e f tfcientia praedicatorum mundigeneralium>eaque vel ex experientia propius, E M P i-R I C A , vel ex notione mundi , R A 1 1 o-KALIS.

§• 353«

Cofinologia principia 'pfychologiae*theologiarum, phyficae, teleologiae, phi-lofopbiae praclicae prima continens , re-

fertur,

NOTIO MVNDI AFFIRMAT. m

lertur, §. 2. cum rations, ad metaphyfi-cam, §. i.

§• 353-Cofmologia mundi i) notionem, 2)

panes, 3) perfe&ionem docet.

C A P V T I .N O T I O M V N D I ,

S E C T I O I.NOTIO A F F I R M A T I V E

§• 354-M V N D V S « (cf. 5*91,403, 434. vniuer-

fum, KM) eft feries (multitude, totum)&£ualium finitorum, quae non eft parsaiierius.

I di« gaiue Welt.

9- 35J*Hie mundus exfiftir. Ergo mundus eft

in fe poflibilis, $.57,18-

§• 35«.In hoc tnundo funt aclualia extra fe

pofua, hinc nexus .vniuerfalis ac^ualis,§. 279, 306-

§• 357.

112 P.II. C,I. S.l.

§. 357-In omni mundo funt partes aftuales, §.

354 155. hae fingulae connedluntur cum to-to, §, 14, 157. hinc fingulae conneHunturcum fingulis, §. 33. Ergo in omni mundonexus eft partium & harmonia vniuer-falis, §. 4. i, e» in mundo non datur infula,Aliter: Partes mundi vel funt extra feinuicem pofita a&ualia, & conn«dlunturiingula cum fingulis, §. 279, 306. vel funceius determinationes internae non pofi-tae extra fe inuicem* §. 10, 37. & conne-ftuntur fingulae cum fingulis , §. 49.

£7 iv STietffoOKaS^ e+tv oaa7ie(>

§• 358.In hoc mundo exfiltit nexus effecliuus

(regnum potentiae) , §. 335- vtilitads , §.338. vfuum, 339- finalis (regnum fapien-tiae), §.343- fubie£iuus & formalis, §.345. exemplaris, §« 346. fignificatiuus. §.347* Hinc nexus eiusmodi funt in mun-do poilibiles, §. 57*

§• 359-Omnis mundus quum fit ens, §. 3ft, 62.

erit vnum, §. 73, (§. 354, 155.) verum, §. 90.(§• 357> 3S5j 354, 92). Hinc in omnimundo eft ordo, §. 89. & regulae com-munes, §. 86. Mundus fabulofus non eftmundus, §* 120,

NOTIO MVNDI AFFIRMAT. 113

§» 360,Omnis mundus eft perfeftus, §. 995 359*

& bonus, §. 100.

§. 361.Partes omnis mundi fingulae funt entia

contingentia3 §. 354, 257. Hinc earum exli-ftentia modus eft, J. 134. lam exfiftentiafingularum mundi partium fimul fumta-rum eft exfiftentia mundi, §, 155* Ergomundi exfiftentia modus eft, & omnis mun-dus eft ens contingens, J. in. Aliter:Pone quendam mundum effe ens necefla-rium, omnes eius determinationes inter-nae erunt abfolute neceflariae, nee hinc vl-la pars iftius mundi habebit modes, J. iog,157. nee erit ens contingens, §. 134, (edomnis pars illius mundi erit ens necefla-rium, §. 109, hinc infinitum, §, 258* q. a.§« 354-

§•Omnis mundus eft vnum, §. 359. tnodos

tamen habet, §. 361, 112. hinc determina-tiones in fe feparabiles, $.72,65. hinc vni-tatem hypotheticam, §. 76t & intrinfccuscontingentem, §. 115.

§• 3*3-Nullius tnundi partium coniunftio eft

abfolute neceflaria, §> 362, 102. eft tamenH coordi-

1 14 P. II. C.I. S, I.

coordinatio', §. 78. Ergo in omni mundoeft ordo in fe contingens, §.117 hinc etveritas intrinfecus contingens, J, 119,

§• 364.Omnes partes mundi reales, §. 136. quum

confentiunt ad gradum realitatis mundoipfarum tribuendum , $. 248, 140. ita ta-men, vt in fe poifinc etiam non confenti-re, aut non tantum confentire, vtpote en-tia contingentia, §. 354, 257. in omni mun-do eft perfe£lio in fe contingens, §. 122.

Omnis mundus eft ablblute et internemutabilis, §, 361, 133,

§. 366.In omni mundo funt realises abfolu-

te necejfliiriae , §» 359, 360. hinc bonummetaphyficum , §. 147. et ;n fe contin-gentes, §. 362-364. hinc bonum phyficumlate di£tum, §. 147.

§.Hie mundus eft vnum, §. 3J9» in CQ

contingenter , §. 362, Eft in hoc mundoordo , §. 355>. et veritas, intrinfecus con-tingentes, §. 363. eft et perfe£lio et boni-tas intrinfecus contingens, §. 364. bo-num metaphyficum et phyficum late di«

NOTIO MVNDI AFFIRMAT. 115

flum, §. 366. & eft hie mundus abfolute& interne mutabilis, §. 365, 154.

§. 368.Mundus minimus eflet totum paucifli*

morum minimorum a&ualium, §. 161 354.hinc quo plura , quo maiora nnita propartibus habet, hoc fit maior, §. 160. doneelit maximus plurimorum maximorum infinitis aggregatum, $. I^L-

S T A T V S M V N D I * eft totum omniumftatuum in partibus eius limultaneorum.lam hie mundus habet partes, in quibuscoexfiftunt fixa cum mutabilibus, §. 367,Ergo hie mundus habet ftatum, §. 305.

I der Zuftand einer ganzen Welt.

§. 370.Omnis & huius mundi exfiftentia mo-

dus eft, §. 361, 134* hinc poteft abcfle &adetfe falua mundi eflentia, §, 65. Quum-que fit abfolute mutabilis omnis & huiusmundi a&ualitas, §. 133. omnis mundi ini-tium ?& finis eft abfolute polfibilis, §,301, 65.

§. 37i-Mundus non poteft oriri , nifi ex nihi«J

lo. Ponatur enim aliquis mundus ita ori-n, vc tamen iam aliqua pars eius ipfi

H a prae-

li6 P.M. C.I. S.I.

praeexftiterit: quoniam & quamdiu haecpars eius exftitit, fuit ex pane exfiftens,vti Temper erir, fi exftiterit, non vero nonexfiftens, hinc poft partem praeexiften-tem oriri vi(us non oritur: §. 227. quumnondum onus eflet tails mundus, non ta-men fuit amplius mere poffibilis, dum to-tum exfiftentis partis eflet, adeoque iam,qua exiftentiam, determinatus, §. 54* Er-go mundus non oriens exnihilo non ori-tur, §. 223. Sic & mundus non annihila-tus nori interir, dum fuperftite parte ma-net ex parte exfiftens, vti Temper fuit, fiexftitit, hinc non mutatur in non ex-fiftens, §. 227. Ergo mundus non pot-eft interire, nift per annihilationem,§. 228.

§• 372.Omnis & hie mundus eft ens finitum,

§. 2jj, 361. hinc poifibilis eius cognitiophilofophica & mathematica, J. 249*Omnis mundus & hie habet malum me-taphyficum, §. 250. & contingens, f. phy-iicum late dictum, imperfe&ionem in fecontingentem abfblute poifibilem, §. 263.partim bonus, partim mains, §. 264.

§• 373*Omnes mundi funt 6c enti infinite, &

fibi inuicem, & cuilibec parcium fuarumpartia-

NOTIO MVNDI AFFlRMAT. 117

partialiter fimiles, §. 265, 267. fed im-poffibiles funt plures extra (e inuicema&uales totaliter iidem, §. 269, diuerfi,§. 268, congruences, §, 270, fimiles, §. 271.asquales, §. 272.

§• 374-Quum partes mundi vel fint fimulta-

nea, velfucceffiua, §.2385 354- fi extra feinuicem ponantur, conne&emur in mun-do aut per tern pus, am per fpatium, autper vtrumque, §. 239, 306.

§« 375-Omnis munduseft ensabalio,§. 361. feu

dependens, §. 308- & hie mundus habeccauflam efficientem extra fe pofitam, eius-que efFe£tus eft, §. 334. teftans decauffa, J. 333.

Omnis mundi partes funt aftualia, §. 3^4*hinc fingulae in fuo mundo, adeoqiie par-tes huius mundi in hoc mundo habent ve-ritatem, §. 90. & certitudinem, §.93. vt de-terminationes internas, §.371 93. determi-natas, §, 54*

§» 377-Finita, quae non abfolute folum, nee

hypothetice cantum in qualicunque nexu»fed etiam in vniuerfali nexu A L I C V I V SM V N D I poffibilia funt , P O S S I B I L I A » il-

H 3 Hu$

MS P. IT. C I. S. II.

lius mundi vocantur. Hinc poflibilia hu-ius mundi funt , quae in vmuerfali eius ne-xu fpeftata tamen funt hypothetice pofli-bilia, hinc maiorem po/Iibilitatis gradumhabenr, §,165,246.

I das Mdgliche einer gewiflen ganzen Welt.

§• 378.Si vel vnica pars huius mundi eflet alia,

quam eft, mundus hie non eflet totaliteridem* quieft, §.155,267. lam omnes par-fes huius vniuerfi pofTunt efle aliae, quamiimt, §. 354, 260. Ergo poifibiles^ funtmundi partim ab hoc diuerfi, §. 38. partimiidem cum eo, §. 265. i. 3. plures, §»74-

§• 379-Hie mundus vnice fingularis eft, §.77. Po-

ne enim plures efle, conftituerunt cum hocmuldtudineni feu feriem, §.74. Hinc hienon eflet mundus, §. 354. aur omnes iftimundi partes huius, tantum vnici,§. 354377»

SECTIO IL

NOTIO M V N D I NEGATIVA.

§. 380.

P R O G R E S S V S (regreflus) I N i N F i-& I T V M * eflet feries entium contingen-

tium

NOTIO MVNDI NEGATIVA. 119

tium extra fe inuicem pofitorum, quorumvnum eft alterius cauffa fecundutn quid,fine caufla fimpliciter tali. In quo pro-greflu in infinitum cauffatumfumiturcau^fa fui, eflet ille C V ^ V I U N E V S 2 (circu-laris): in quo cauflatum non fumitur cauffafui, eflet ille R E C T I L I N E V S 3.

I der Fort - oder Riickgang in das Unendliche.2 dergleichen Fortgane: im Kreife» 3 deifgrade Fort-oder Riickgang.

§. 38r.Progreflus in infinitum, quantuscunque

poneretur, eflet ens contingens, §. 380,155.hinc haberet cauflam efficientem extra fepofitam, J« 334. Haec non poflet efle enscontingens, dum enim illud iterum eflecens ab alio, j. iog, non effet cauflt progref-fus in infinitum, nifi fecundum quid talis,§. 28. Ergo non extra progreffum ipfumpofita, fed pars eius,§, 155.380* Ergo cauf-fa efficiens progreflus in infinitum deberetefle ens neceflarium, §. 109. & indepen-dens, §. 310. Quocunque modo hoc pot-eft? ex liftere, eo modo exfiftit, §. 259, Atpoteft exfiftere, licet non fit cauflatum al-terius extra fe poiiti, §. 310. Ergo nee eftcaulfatum alterius extra fe pofiti, adeoquecaufla efFeftuum fuorum fimpliciter ta-lis, §. 28* Hinc progreflus in infini-tum 5 qui deberet efle fine caufla fimpli-

H 4 citec

ilo P. IT. C. I. S. II.

citer tali, §. 380. & tamen earn habere,eft impoflibilis, §. 7. nee in hoc, nee invllo mundo ponendus, §. 354,58.

§. 382.F A T V M * eft necelfiras euentuum in

mundo. F A T V M ex neceifirate mundiab-fbluta effet S P I N O S I S T I C V M , non ens,§. 61,105. nee in hoc, nee in vllo mundoponendum, §. 354,58.

I Schikfal, Verhzngnifs.

§. 383*Euentus in mundo, cuius ignoratur r*-

tio fufficiens, c A s v s l eft. c A s v s, cu-ius nee eft ratio fufficiens, p V R V S 2 eflet,impoffibilis, §. 22. nee in hoc, nee in vllomundo ponendus, §. 354, s8.

i eiuZufaU,einUttgefehr. a ein blinder Zufall.

f» 384-Euentus O R D I ^ A R I V S J eft, cuius

cxfiftentia determinarur fecundum certialicuius ordinis regulas; E X T R A O R D I -K A R I V S 2 eft non ordinarius. E X T R A *O R D I N A R I V S A B S O L V T E 3 eflet, CU-

ius exfiftentia (ecundum nullas vllius ordi-nis regulas determinaretur ; R E L A T I -V E * talis eft, qui non fit per regulasdati certi alicuius ordinis. Extraordi-

narius

narius ob confufionem I N O R D I N A T V S5 eft.

1 eine ordentliche. 2 auflerordentliclie.j gnnz und vdllig auflerordentliclie, 4 ge-wifler inaflen auflerordentliche. 5 unor-dentliche Begebenheit.

8* 385.

Abfolute extraordinarium non eflet ve»rum, §. 384*89. hinc impoflibile, §. 90,62. nee in hoc, nee in vllo mundo ponen-dum, §.354>58'

Euentus fine vlla ratione fufficienteproxima eflet S A L T V S A B S O L V T V S J.JEuemus fine ratione fufficiente proximaordinaria e f t S A L T V S R E S P E C T i«v v s 2.

1 das vollig durch einen Sprung gefchxhe.2 wobey gewiffer maffen ein Sprung ftatt hat.

§» 387'Quod exifteret fine ratione fufficiente

vlla proxima , §» 27. exfifteret per cafumpurum, §«22, 383. hinc faltus abfblutus eftimpoffibilis, $. 38^ 284, nee in hoc, nee invllo mundo ponendus, §. 354, 58. Re-fpe&iuus etiam omnis, fi non inordi*nati quid eft, eft tamen aliquid extraor*dinarii, $. 384.

H s §-388*

i»a P. II. CJ. S.IL

§. 388-Mundus nee eft fubftantia infinita, §,372>

348. nee determinatio eius interna, $. 365,852. hinc nee effentia ends infiniti, §. 40.nee attributum, nee modus, §. 50. nee mo-dificado, §. 209* Hinc omnis mundusextra fubftantiam infinitam ponendus eft,adeoque hie etiam mundus exfiftit extraens infinitum, quod ideo vocatur E N SE X T R A M V N D A N V M % CHS CXtta hUflC

mundum aftuale.i das Wefen aufler der Welt.

§• 389-Omnis, hinc &'hic, mundus, aut eft

fubftanda, aut accidens, §. 191* Si hie mun-dus fubftanda fuerit, extra fubftantiaminfinitam fubfiftit, §. 388- vt adeo infinitafubftanda non (it vnica fubftanda, §. 77.

§• 390.Si hie mundus fuerit accidens, non ta-

men eftaccidens fubftandae infinitae, aliasnon exftiturus extra fuum fubftantiaie, §»19,388- nee exfiftere poteft, niii in fub-ftantia, aut fubftandis, §. 194, Ergo fihie mundus (it accidens, infinita fubftan-da nee tune eft vnica fubftancis, §. 77,389* lam alteruter cafus eft neceffarius,§. 191, TO. Ergo fubftanda infinita non eftfubitamia vnica.

NOTIO MVNDI NEGATIVA. 123

$• 39 *•Vis infinita non eft vnica vis, §. 390?

198- in omni & hoc mundo funt vires, in-finitae,

C A P V T IIPARTES VN1VERSI.

SECTIO I.P A R T E S V N I V E R S I S IMPLI-

CES.

$. 392-Omnis mundus aut eft ens (implex1, aut

compoiitum, $. 224, hie eft ens compoft-turn* Qui hunc mundum fe putac ensfimplex eft KGOIS r A.

§• 393-Mundi compofiti partes fingulae &rfi*

mul fumtae non poflunt efle accidentia*Quum enim exfiftere talis mundus nonpoflet, nifi in fubftantiis, §. 155, 191. neepoflet tamen infinitae inhaerere, §. 3g8,nee vnicae finitae, §. 224, 194. requireretplures fubftantias finiras , quibus inhaere-ref> §• 77' At hae conftituerent feriem fi-nitorum a&ualium, quae fi non cfTet parsmundi ex meris accideiuibus compoiitis*

cum

124 P. II, C. II. S. I.

cum ipfo tamen conftitueret feriem finito-rum actualium ipfo maiorem, §. 160. hincipfe non effet mundus , §. 354. Si feriesilia, quam fubftantiae finitae conftituerent,effet pars eius mundi, non effet ille ex me-ris accidentibus compofitus, §. 155. Hincimpoifibilis eft mundus ex meris acciden-tibus compofitus, §. 61, 62. Omnis mun-dus compofitus ett compofitum ftriftiusdiftum, §« 225. Omnis mundus aut eft fub-ftantia, §.389/392, aut compofuum ftriclius

§• 394»Partes mundi compofiti funt vel fubftan-

tiales, vel accidentaies, §. 393. & illae qui-dem monades, §. 235. Hinc omnis munduscompofitus, & hie, monadibus conftat, §.392. Vnde denuo patet, nullum mundumoriri poffe, nifi ex nihilo, §. 236. nee inter-ire, nifi per annihilationem, §. 237, 393,

$• 395-Hie mundus, compofitum ftri£Uus di-

ftum, §. S93- monadibus conftat, nee eft inco quicquam fubftantiale, praeter mona-des, §. 394. Qui negat exfiftentiam mo-nadum,eft M A T E R I A L I S T A V N I V E R S A -L i §. Qui negat exfiftentiam monadum vni-uerfi, e. g« huius, parcium eft M A T E R I A L i-S t A COSNOLOGICVS,(cf . §. 757)»

§.396.

FARTES VNIVERSI SIMPLIC. 125

§. 396.Monades omnis, hinc & huius, compo-

fiti mundi funt polfibilia, §. 8. rationalia,§. 24. entia, §. 63. vna, §. 73- vera, §. 90. ob-ie&iue certa, §.93. perfe&a, §.99. bona, §.100. entia contingentia, §. 257. mutabilia,§. 133. realia, §. 136. vniuerfaliter connexa,§. 357, funt vi praeditae, imo vires, etiamftridtius di&ae, §. 199. habent ftatum in-ternum, §.206* 6c externum, §.207. modi-ficabiles, §. 209. non extenfae, nee fpatiumreplentes fingulae, at aggregatae, §. 242.nee habent magnitudinem quantitatiuam,§. 243. indiuifibiles, §. 244. finitae, §. 354,hinc habent certum virium limuem, §. 249.imlum metaphyficum, §. 250. partialicerfibi fimiles, §. 26^, 263. at partialiter etiamtarn diilimiles , quam inaequales, §« 273.fingulae non admittentes figuram, ita ta-men, vt tocum earum admmat figuram,§t 280.

§• 397-Monades omnis, hinc & huius, compo-

fiti mundi, quum (int a£tuales extra fe in-uicem pofitae, §> 354,224. aut erunt entiaiimultanea, aut fuccefliua, aut vtraque, §.238. hinc fingulares habent pofitum, §.148.auc in fimultaneis, locum, aut in (uccefli-uis, aetatem, aut vtrumque, §. 281. licetfingulae locum non repleant, §.

I2<S P.II. CII, S.L

§• 398-Monadum omnis hinc & hnius vniuerfi

fmitarum, §. 354. quaelibet extra reliquas,fi fubfiftere ponatur, fubftituta, §. 192,non poteft cum vlla altera efle in eodemtotaliter loco, §. 282. Subftanria, in cu-ius loco nequit efle alia extra earn pofita,eft I M P E N E T R . A B I L I S s (folida). Er-go omnis Jfubftantia, hinc & monades,ram huius, quam omnis compofiti mundi,{unt impenetrabiles, §. 230.

I undurchdringlich.

§. 399*Monades huius & omnis compofiti, hinc

extcnfi, mundi, §. 241,393. funt P V N C T A ,§. 286. fed neutiquam M A I H E M A T I C A ,in quibus nihil, praeter non extenlionem,ponitur, §. 396 -398 nee iuxta fe pofitaecongruunt aut coincidunt, §. 70, 39 .̂fed policis earum coexfiftentibus pluribus,quia quaeuis impenetrabilis eft, §. 398. po-numur iimultanea extra fe inuicem certoquodam ordine, §, 396,78. hinc in earumaggregate eft fpatium, §. 235. Ergo omneaggregation monadum huius & omniscompoliti mundi extenfum eft, §• 241.Punftum mathematicum, abftraclum oof-fibile, ^. 149. fi fingatur exfiftere, z E N o-N J C V M eft P T N C T V M , CHS fidtum, §>

PARTES VNIVERSI SIMPLIC, 127

62, P V N C T V M P H Y S I C V M f i diC3S

a£hiale & prserer fimplicitatem omnimo-de determinatnm, quaedam monades hu-ius vniuerfi funt puncta phyfica, nempequarum ex aggregate extenfum.

§. 400.

Omnes compofiti, hinc & huius, mundimonades funt in vniuerfali nexu, §. 357.hinc fmgulae fingularum aut rationes funtaut rationata, autvtrumque, §.14,48* Exrationato cognofci poteft ratio, §, 29- Er-go ex quauis omnis compofiti, hinc & hu-ius, mundi monade fingulae mundi, adquern pertinet* panes cognofci poflunr,^. 14. i« e. fingulae omnis, hinc & huiuscompofiti mundi monadesCunt vires, §. 199.repraefentatiuae jui .vniuerfi, (funt fpeculaeius attiua, §. 2IO. indiuifibilia,, §. 244, mi-crocofmi^ mundi in compendia^ fuique mundiconcentrationef, feu habent vim, praeduaefunt vi repraefentatiua fui vniuerfi)n

§. 401,

Monades mundum fuutn repraefentan-tes, $. 400* aut iibi eum repraefentant, fuaeperceptionis, faltim ex pane* confciae, autminus §. 10. Hinc 6c monades huius vni-uerfi mundum hunc aut obfcure tantumrepraefentant, aut clare, faltim ex par*

te.

128 P. II. C. IT. S. I,

te . Illae {unt M O N A D E S N V D A E r,(fopitae).

I im tiefen Schlaf liegende Monaden.

§. 402.

Monades clare mundum repraefentan-tes aut (ibi eum diftin£le, faltimex parte>repraefentant, aut minus, §. 10. Prioresintelligum, §. 69. Ergo facultatem habentdiftinde cognofcendi, § 216. i. e. I N T E L -L E C T V M x (ftri£tius diftutn, cf. §. 519).Subftancia i N T E L L E c T v A L i s2 , i. e. in-telle£tu praedita, eft S P I R I T V S S , (intel-ligenna, perfona). Ergo monades huiusvniuerii intelledtuales funt fpiritus, $. 230.Solos in hoc mundo fpiritus admittenselt i D E A n s T A.

I Verftand* 2 das mit Verftand begabt*3 em Geift;

§. 403.

N E X V S fpirituum alicuius mundi interCQ eft P N E V M A T I C V S I. lam in omni& hoc mundo, cui fpiritus in funt, fingu-lis (inguli conne&untur. Ergo in hoc& omni mundo, cui fpiritus mfunt, eftnexus pneumaticus vniuerfalis, § 257*(mundus, cf* §. 354* pneumaticus, Intel-leftualis, moralis, cf» §« 723. .regnumgratiae).

l Yerbindung" der Geifter.§. 404.

PARTES VNIVERSI SJMPLIC 129

§. 404.Omnis fubftantia monas eft, §« 234.

Omnis fpirirus eft fubftantia , §. 402. Kr-go monas eft, & ens fimplex, §. 230.

§• 405-Omnes omnis & huius mundi, cui fpi-

ritus in(unt, fpiritus funt monades, §. 404.vires repraefentatiuae mundi fui ex partefaltim diftinfte, §. 402* non extend, neefinguli fpatium replentes, nee habent ma-gnitudinem quantitatiuam , indiuiiibiles,finiti; certo tantum virium gradu prae-diti, malo metaphyfico obnoxii, parti-aliter fibi fimiles , fed & finguli partialiterdiilimiles & inaequales, nee finguli figu-ram agnofcentes, $« 396* vnicus omniumperfedilfimus eft, §. 77, 185.

S E C T I O II.

PRIMA CORPORVM GENESIS.§. 406.

Totum monadum eft MO NAD AT VM.Ergo mundus hie & omnis compofuuseft monadatum, §. 394*

Monades in mundo compoiiro ayeparces etiam eius pro monadads fuis ha-

I benr,

130 P.II. C.II. S.1L

bent, aut minus, §. 10, 406. In vtro-que cafu monadatum eiusmodi erit EX-T E N S V M , §. 396. partium impenetrabt-lium, § 398. partialiter diifimilium, §« 396*1 . C. P A R T I A L I T E R . H E T E R O G E N E V M

(difforme, dilh'milare) , hinc non erit EX-T E N S V M T O T A L I T E R H O M O G E N E V M *

(vniforme, fimilare) i. e. panium totali-ter fimilium, §. 271.

5- 408-Monades huius mundi fimultaneae lo-

cum, fucceffiuae fibi mutuo determinantBetatem, §. 281, 8>. hinc in fe mutuo in-fltiunt, §. 211. in confli&u pofitae, §.213,Ergo elt in hoc mundo influxus & eon-fli£ttis vniuerfalis , §. 48, 306* (beUwncmnium contra omnia^ concordia diftorf, difcor*dia concorf) §. 364)*

§« 409.Monadum in hoc mundo quaedam ia

£e remotius influunt mutuo , §. 408, 27,quaedam propius, libi praefentes, §. 223.<5t quia faltus abfolutus in mundo impolfibi-lis eft, $. 387. quaedam proxime r con-tingentes, §. 223,

§.Quia omnes monades huius mundi in

fe mutuo influunr, J. 408. non eft. earim-dem

dem actio tranfiens feu influxus fineftione, J. 213,

§. 4".A£Ho tranfiens feu influxus partintn

mundi in alias extra ipfas eft aut iimplex,aut compofituSj §. 215. Simplex eft etiatnminimus, §. 247. 214. Huic refpondetrea£lio, aut minima, aut maior, §. 160,161,Si minima eft, eft influxui aequaiis, §. 70.Si maior ponatur rea&io, id, quo excedicinfluxum reaftio, ponit rea£ionem in-fluemis, §. 410. hinc influxus eius nonerit (implex, §. 21$. quod contra hypo-theiin. Ergo influxui fimplici refpondetaequaiis readio, $, 70*

Influxus compofuus partium mundi inalias extra ipfas eft totum plurium (im«plicium influxuum, §.215,214. Cuiuis exbis refpondet rea&io aequaiis, §. 411. lamfi addas aequalibus aequalia fummae funtaequales, §. 70. Ergo omni influxui com-politio partium mundi refpondet aequaiisrea&io, Hinc reaffio partium mundiomnis in alias extra ipfas eft influxui feu

i tranfeunti atqualis, §, 411.

§. 4H.Vires viuae monadum in mundo per

eomaftum mutuum inter fe confiigeniiurn1 2 func

132 P. if. c. ii. s. ir,funt aequales, §» 412, 331. & quia eaedemnon poflunt rationes proximae contradi-£toriorum efle, §» 140, 36. proxime lo-cum , §. 408, 409. hinc coniun£tionemfibi inutuo determinantes, §. 281* 85. noncontinent rationem feparationis mutuaeproximam, §. 72, Hinc, nifi accedat vistertia, contingunt fe infeparabiliter, §.386.ynum conftituentes, j« 73, vnitae, §• 79-

§.Ita fe mutuo contingentia , vt non nifi

per vim tertiam feparari pollint , c o-H A E R E N T ». Ergo monades mundi feinutuo contingentes cohaerent, §. 413.Nulluf contatfus fine cohaejione eft. Ergoquaedam monades huius mundi cohae-rent, §. 409* vnum conftituentes, §. 413.extenfum, §. 407.

i hangen an einander,

§• 4I5»Nulla mutatio fit in mundo compofito

line motu. Sit enim A mutandum ex Bin non-B. Coexftiterat cum fimultaneisfuis extra illud poiitis, vt B, nunc coexfi-fter, vt non-B, hincdiuerfam ad ea rela-tionem, §. 37, 38. poiitum, ^.85? & locumnancifcetur, §.281, &fietmotus, §.283,125.Quoties talis mutatio, talis in mundo com.poiico motus fir, ftatus miuati, & vniuer.

PRIMA CQRPORVM GENESIS. 133

fi , cuius pars eft, partim idem eft cumpraecedentibus , §. 265. parrim diuerfus,§« 125. Hinc ficuti certus aliquis motusfuit, quatenus ftatus nouus a priftino dif-fert ; ita, quatenus ftatus idem manfit,haecdurado ftatus eft in munclo compofito li-mul duratio loci, §. 299. certi motus ab-fentia, quies, §. 283. certique motus impe-dimentum fuit, §, 221, & reliftentia,§» 222»

§» 4l6-

Monades in vniuerfb conftituentes ex-tenfum, §.410. Temper agunt, §. 216, 28?.vi fuas §. 400. repraefentantes vniuerfi fuiiingulos ftatus, & fuos, etiam futures, §.298. quatenus hi iidem funt cum antece*dentibus perdurantes, cenum motura im-pediente, certo motui refiftente, §» 415,210. quatenus autem hi diuerfi funt ab an-tecedentibus , certum alium motum effi-ciente, C. mouente, §. 415, 210. PraedUcatorum fingulis partibus conuenientiumaggregatum tod tribuitur, §. 155. Hincmonades quaedam huius vniuerfi con-ftituunt extenfum, cui vis inertiae tri-buatur, §. 294. hinc materiam, §. 295.Materia nee huius vniuerfi, nee vlliusvlla poteft effe totaliter homogenea, §.

I 3 §• 4*7-

134 P II. C, II. S. IL

§»Monades huius vniuerfi materiam con-

flituentes, non earn exhibent primam exiignificatu §. 295.61 mere pailiuam, fed ma-teriam, cui vis motrix tribuatur , §. 416*fecundam, & corpus phyficum, §. 29$.Si moueatur vna pars huius mundi, muta-mr eius relatio ad reliquas fimultaneasfmgulas, §.283*28 1. hinc non eft M O T V S inmundo P A R T I C V L A R I S *, id eft, cuius-dam mundi partis, fine vniuerfali, §.283. Hinc in hoc mundo omnis materiaeft in motu, §. 415. & Q V I E S eius noneft, nifi R E S F E C T I V A 2, i. e. abfen-tia determinati alicuius motus, §* 283. quaefi tanta fuerir, vt obferuetur nullusquiefcentis morus , erit ' M O T V S E v A N E«S C E N S 3. Nulla in ttiundoQViES A B s o i r V -T A, abfentia omnis motus.

I eine befondrc Bewegung. s Ruke voneiner gewiflen Bewcgung » oder in Abfichtauf eine gcwifle Bewegung. 3 ein^untnerklich werdende> oder verfchwindendejBcwegung.

^, 413.

Extenfum, aggregatum monadum, qua-rumfingulae font impenetrabiles, iam hincrefiftet motui {bum locum occdpaturorumextra ipiiim poikorum, §. 398^ 222. iam

hinc

PRIMA CORPORVM GENESIS. 135

hinc exferet vim inertiae, §. 294. Exten-fum, aggregatum monadum, quarum nul-la vis eft vlli alteri extra fe pofitae totalster aequalis , quarum nullum totum vlli al-teri extra prius pofito monadato, qua vi-res, totalirer aequale eft, $.272, 406. nun-quam eft in totali A E Q^V I L I B R I O *,aequalitate virium in confiigentibus, &iam hinc exferet vim morriciem, §. 294.Tale aurem extenfum eft omne monada-tum in hoc mundo, §. 414, 39<5. Ergomonadata in hoc mundo ob vnam ean-demque vim fuarum monadum reprae-fematiuam, §. 400. quatenus ea in im-penetrabilibus rationem durantis loci,quietis, certique motus abfentis continec,vim inertiae, quatenus eadem in nun-quam totaliter aequilibrantibus, mutationisloci, motusque certi rationem cominet,vim motricem prodent, materia, §.416.6c corpora phyfica, §. 417. Quae duaevires tantum abeft, vt ita fint oppofitaefibi inuicem, vt pofita vna diuerfo refpe-£lu non poifit (imul in eodem fubieclo po-ni altera, §. 8?» vc potius in refpe£lu addiuerfos motus iint fimul in quocunqushuius mundiextenfo, §.417* eademque visdato extenfo tributa refpectu dati motu*motrix, refpe£lu motus huic oppofui fitvis inertiae, & v. v. §. 415.

1 Gleichgewicht der Krxfte.1 4 §* 419.

I56 P. II. C.IT. S.JL

§. 419.QuunV corporibus tribuamur vires, §.

296. funt compofita ftri&ius di£ta, §•225:, 198- hinc modus compolitionis eftipforum eflentia, §. 226. monadibus con-ftant, §. 235, habent magnitudmem quan-titatiuam,' §. 243,

§. 420.Corpora habent panes extra partes , §.

296, 224. Partes corporum extra fe inui-cem aftuales primae E L E M E N T A « vo-cantnr.

i die allererflen Grund - Theile.

Elementa aut funt partes corporum ab-folute primae, i. e. quae non habentipfae iterum partes extra partes, aut re-latiue tales, vltra quas in attentione com-pofitionis progredi non placet, §. 420. Jllaefunt entia fimpiicia feu monades> §.419. 224.

§. 422.i M M A T E R I A L S vocatur, quod non eft

materia ; quod eft materia , M A T E R I A L Evocatur. Elementa corporum abfolute ta-Ha funt immaterialia, $. 421, 295. i N co a-P O R E V M eft, quod non eft corpus} quodeft, C O R P O R E V M * lam omne corpo-reum eft materiale , §. 296. Ergo ele-menta corporum abfolute talia funt incor-

porea,

PRIMA CORPORVM GENESIS. 137

porea, hinc fingula non funt corpora*§. 296,

§. 423.P H I L O S O P H I A relpectiue primum

pro abfolute primo habens philofophiaP I G R O R V M dicitur, quae quum falfa fir,elementa relatiue talia, §. 421. materialia&corporea, §.422. non habenda funt proelementis abfolute talibus, immateriali-bus & incorporeis, §. 422. Hinc haeccommodius E L E M E N T A f implic i ter , i l -i a dicuntur M A T E R I A E E R i M A E 1

cf, 295.I eiii allererfter Grund • Stoff.

§. 424.A T O M V S • dicitur ens per fe indi-

uifibile. Omnis monas eft indiuifibilisper fe, §. 244. Hinc omnis monas eft ato-mus. Ergo elementa funt atomi, §. 423.hinc atomi naturae dicuntur.

l das an und vor fich untheilbare,

5« 425-O B S E R V A B I L I A * (phaenofnena)

dicimus, quae per fenfus pofTumus co-gnofcere (confufius). Corpora mi-nora nobis non obferuabilia COR,-P v s c v L A vocantur. P H I L O S O -P H I A phaenomena corporum ex cor-

I 5 pufcu-

I3g P. II. C. II. S, II

pufculis explicans C O R I V S C V L A8. i s eft»

J das wahrzunehmende.

§•C O R P V S C V L A vel alia iterutrT cor-

Pufcula pro partibus habent, vel minus,§. 10,155. Haec P R . I M I T I V A « dicuntur,ilia D E R I V A T I V A 3,

I die erften. 2 iufammengefetztere.

§• 427.

Omnem materiam , qualis eft ''in-1 hocRiundo, conftituunt elementa, §. 418, 4*9'Hinc magnitudo quantitatiua ipfi tribuen-da, $.419, 243. eft multitude elementorumad certam materiam conftituendam vni-torum, §. 159, 413. Hinc elementa panescertae materiae cum. ea , tanquam mona-clato £uo, funt in eodem loco> §. 155, 40$.Ergo fi locus eorum ita mutetur , vt noniint cum materia, quam ante conftitue-rant, in eodem loco, non manent par-tes illius materiae, §. i$y» lam vero omnisrelationis mutatio eft in ente in fe fpefta-to poilibilis, §. 133. Ergo omnis locimutatio eft in omnibus dementis in fefpe&atis poflibilis,§. 281,85. Ergo & illemotus, quo ceflant effe partes materiae,cuius partes fuerunt, §..283* Si ua mo-

uean-

PRIMA CORPORVM GEN7ESIS. 139

ueanrur, materia diuiditur,§. 244, i62» Er-go omnif tnaterta, qualis in mundo* eft

faltim in & per fe> j. ig.

§• 428.Si watcria in mundo dicatur diuifibilis in

infinitum, id vel intelligitur abfotuce, ipiinon efle panes indiuifibiles, & eft falfum,§. 424,419* vel refpedbue, nobisineadiui-denda non obferuabiles partes efle, niliiterum diuifibiles, §. 248- & eft verum mate-riam efle in indefinitum diuilibilem, §. 425.

§. 429.A T O M V S M A T E R I A L I S eflet COt-

pufculum per fe indiuiiibile , quod nihileft, §. 427, 425. P H I L O S O P H I A igi-tur A T O M I S T I C A, phaenomena corpo-rum ex atomis materialibus expluans,fallitur.

S E C T I O III.

N A T V R A C O R P O R V M .

K A T v R A '(cf. §. 431, 466.) entis eft com-plexus earum eius determinationum inter-narum, quae mutationum eius, aut in ge-nere accidenrium ipfi, inhaerenrium funtprincipia. Hinc ad naturam entis perri.

nenc

P. ii. a n. s. in.nent 0 eflentialia ems, §. 39. 2) eflentia,$. 40* 3) facultates, 4) receptiuitates, §.216. 5) vires, quibus inftruchim eft, omnes,§. 197. Initium naturae eft o R i o o ',duratio V I T A *, finis M o R s s, cf.§• 556.

i Ei-z,eugung» 9 Leben. 3 Tod.

§» 431.

Natura corporum eft modus compofi-tionis eorum, §. 419. cum omni facultate,receptiuitate, vt inertiae & motrice, quapoilent, §. 296, 430. Nonnunquam etiamnatura fimpliciter dicitur, cf. §» 430,466.

§. 432.Quum in mundo fit vniuerfalis veritas,

§. 363, 90* omnes eius mutationes habencnorMas communes, j« S6, 89- fecundumquas natura partium eius determinatur,§. 431. hinc & motus corporum in mundo,§. 2^3. quarum {iiperiores L E G E S J, in-feriores, R E G V . L A E M O T v s 2 dicun-tur.

i gcmehie. 2 befondreGefetzederBewegung.

§• 433-M A C H I N A eft compofitum ftri£le di-

£lum fecundum leges motus mobile. Er-go wine corpus in mundo eft machinay §,

N A T V R A C O R P O R V M . 141

419,432. Nee datur in mundo machi-na, nifi ens contingens, §. 361. Machi-nae natura per Jeges motus determinataM E C H A N I S M V S eft. At, quicquid noneft eompofitum, non eft machma, hincnulla monas eft machina, §. 230*

§• 434*

N E x v s machinarum eft M E c H A N i-c v s, hinc nexus corporum in mundo eftmeshanicus, (mundus, cf. §. 354. corpo-reus, marerialis, regnum naturae) §. 433.At5 in quo mundo funt (piritus 6c cor-pora, in eo connexa funt etiam corporacum fpiritibus, §. 357. hinc in mundo, inquo funt fpiritus & corpora} eft nexusi) corporum inter fe, 2) fpirituum interfe, §. 403. 3) corporum 6k fpirituum mu-tuus, pneumatico-mechanicus 6k mecha-nico • pneumaticus, (harmonia regni na-turae & gratiae).

§• 435-

P H I L O S O P H I A M E C H A H I C A e f tphaenomena corporum ex eorum media-nifmo explicans. F A T v M ex mechani-fmo corporum c f t p n Y s i c o M E C H A -N I C v M (phyficum aut mechamcum fim-pliciter); at (i quis eUentus mundi periiiud determinetur, eft in fc contingens,

§.361,

14* P. II. C, III. S. I.

§. 361, 3^4. non nifi hypothetice necefla-rius, §. 3g2, 105.

f t * * * * * * * * * * *

S E C T I O I.M V N D V S OPTIMVS.

§. 436.Mundus perfe&Ufimus eft, in quo plu-

rimarum partium maximae, & maxima-rum plurimae partes in mundo compofli-biles tantum ad vnum confentiunt, quan-tum in mundo fieri poteft. Hinc mun-dus perfeftiilimus habet perfeftionem ma-xime compofitam, cuique mundo nonnifi (implex conuenit perfeftio, non eftperfeftiflimus, §. 185.

§• 43%Pofito mundo perfeftiflimo ponitur

fumma , quae in mundo poflibilis eft, per-feftio, §. 436. Hinc mundus •pcrfettisjimnffeft etiam mundorum pofiibilium omniumoptimus, §. 187. lam mundi partes funtaftualia, §« 354. haec vel fimultanea, velfiicceffiua,,§. 306. Ergo mundus perfettif-

M V N D V S OPTIMVS. 143

fmw tot 0 fimultanea, tot 2) fuccelliiiacomple£titur, & 3) tanta, quot & quantain mundo funt optimo compollibilia, i. e.i)extenfme^ 2) prottnjinc, 3) intenfate, tnun-dorum eft optima maximuf, §-4365368.

§• 438.Si vel duo tantum contingentia extra £a

pofita funt in mundo compoffibiha, velvt fimultanea, vel vt fuccefllua, quorumvnius perfe&io vel nihil, vel non tantumaltenus perfeflioni deroget, quantum per-fedtioni totius addat, M V N D V S E G O I -ST i c v s, qualem egoifta hunc ponit, noneft perfe&itfimus. Si vel vnica tantummonas non intelle£tualis in fe poifibilis 6ccum fpiritibus in mundo compoflibiliseft» cuius perfe&io aut nihil, aut non tan*turn perfe&ioni fpirituum deroget, quati*turn perfeftioni totius addat M v N-D v sJ D E A L I S T I C V S , qualem idealifta huncponit, non eft perfe&iilimub, §. 437.

§• 439*Materialifta negat in hoc mundo dari

monada, §. 395. hinc mundum fibi for-mat impoflibilem, §.394. ergo M V N D V Snee vllus, nee perfedilfimus eft, qualemmaterialifta fingit hunc efle, M A T E R I A -L I S T I c v s, §, 435.

§•440.

P.II- C.III. S.I.

§. 440.Pcrfeftiffimtts etiam mundus finitus eftt

§. 372, & omnes eius, etiam perfe£itfimae,panes finitae, §. 354, 257* Ergo nee ipfe,nee quicquam in eodem eft infinitum rea-liter, §. 248. Non poflunt tamen folum& ipfe-> & muirae eius parres multis ra-tionibus mathematice infinita efle, fedeft ipfe etiam omnibus > qui aut nequeunt,aut quibus non placet contingentis ma-ximi determinare limites, fxtenfionif, pro-tenfionif, intenjionif infnitae mathematicetalis, fl inteniiue, exten(iue> protenfiueindefinitus, §, 2485 437.

§. 441.In mundo yerfcttijjimo eft maximuf, qui in

mundo poifibilis, nexus vniuerfalis^ §. 4^94* harmonia & confenfus, §» 436, 357.

§• 442-Quum omnis mundus fit perfeftus, §.

360. imperfe&iflimus eft, in quo minima,quae in mundo efle poteft perfe&io, con-fenfus paucillimorum mmimorum advnum minimum minimus, §.354,181*hinc fimplex, §. 96. fine exceptionibus,§. 97. Mundus imperfe&iffimus eft mini-mus, §> 368-

§•443*

MVNDVS OPTIMVS. 145

§. 443-Etiamfi mundus perfeftisfimus ponatuf

mundorum optimus, §. 437. non tamenideo ponitur lummum bomim» C. opti-mum metaphyficum, etiamfi ponantur ineo maximae plurimae realitates, quae invllo mundo funt composfibiles, non tamenabfolute plurimae maximae, §* 190. multominus abfolute neceflariae> quoniam fingu-larum exfiftentia modus eft, §. 361* Ec-iamft mundo perfe&islimo tribuatur ma-ximus realitatis in vniuerfo quodam obti-nendae gradus, ille tamen in ente contin-genti non niti limes erit, §. 243,290. a rea*liter infiniti gradu realitatis abfolute maxi-mo, neceffano, immutabiii, §. 251. probediuerfus, §. 38*

$• 444-In omni perfe£lione eft ordo, §. 9 .̂

Hinc in mundo perfe&isfimo maximus eftordo, qui in mundo posfibilis, §. 437,175. Ergo plurimae regulae perfe£tio-nis communes, e. g. Quo plura^ quo ma-iora, quo Jpatiojlora, §, 281. quo dittturttio*ra, §« 299. cacteris paribuf, hoc tneliiif, §.437, 187. & ordo maxime compofirus, §»183. ita tamen, vt inferiores fuperiores-que regulae tandem ad vnam omnes exvna fumma perfe&ionis regula, eadem-que fonisfima, cognofci posfint,§. 132,185.

K

146 P. H. C. III. S. I.

§• 445-In mundo perfeftisiimo quum plurimae

fint perfe&ionis regulae, $. 444. pofluntetiam efTe exceptiones admodum multae,§• 97t 372- modo maximum non tollantconfenfum, §. 440. hinc lint, quae pof-funr, caeceris paribus, paucisiimae, §. 161.minimae, §» 186.

§. 446*Si in mundo perfe&isfimo'collidantur

ratio perfe&ionis fufHciens & infufHcienSvfit exceptio ab infufficienti: fi collidanturfbecundior &. minus foecunda, tic exce-ptio a minus foecunda; fi grauior & mi-nus, grauis, fit exceptio a minus graui;fi vlterior & propior vlteriori fubordina-ta, fit exceptio a propiori; li fecundumquid fufficiens 6c fimpliciter talis, fit ex-ceptio a fufticiente fecundum quid; fi in-ferior & fuperior, fit exceptio ab Jinferio-ru Quaecunque tandem regula perfe£lio-nis in mundo perfe&isfimo collidatur cumfumma, ab ea excipitur, §. 186.445*

§• 447.De mundo perfeftisfimo non valent fo-

lum^ §. 361-567. 354,436. fed etiam abfuntab eodem longisfime, quae abefTe ab omnimundo docenr, §§.380-3885 H7-354- e- g-Tantum abeft ab eo fatum fpinofifticum,

§.382-

SVBST. MVND. COMM. 147

J. 382. vt ipfi potius indefinita extenfiue,inteniiue & protenfiue tribuenda fit con-tingentia & mutabilitas, §.440,437. etiamhypothetica, §. 104,127.

SECTIO II.

SVBSTANTIARVM MVNDANA-RVM COMMERCiVM.

§• 448-Quum in hoc mundo fit harmonia, §.

556, fit influxus vniuer&lis, §. 408. aui eriehie vbique realis, aliquando idealis, autaliquando realis, aliquando idealis, §. 212*Harmonia monadum muadi in fe mutuoinfluentium e f t s v » s T A N T i A R v i v iM V N D A N A R V M O O M M E R C I V M 1 ;Ergo fubftantiae omnis & huius mundifunt in vniuerfali commercio, §. 357. Sen*tentiae, huic explicando aptae quae vi-dentur, S Y S T E M A T A E X P L I C A N D IG O M M E R C I I I N T E R S V B S T A N T I A S

M v N D i 2 dicuntur, eaque (i explican-do omni omnium commercio adhibean-tUr, V N I V E R S A L I A 3 cf. §« 761, (gC«

neralia). M V T A T I O N E S partium mun-di in commercio pofitarum. quarum invna parte commerdi euenientium cogno-fci poteft ratio fufficiens ex vi alteriuspartis commercii, funt » A R ft o N i-

K 2

148 P. II. C. III. S. II.

c A £ *. Infiuxus omnium fubftamiarummundi in fe inuicem idealis eft H A R M o-VI A P R A E S T A B I L I T A V N I V E R S A L I S * ,

cf. §. 462. eamque ponens in hoc mun-dO , e f t H A R M O N I S T A V N I V E R S A -LIS , cuius fyftema vocatur S Y S T E M AH A R M O N I AE P R A E S T A B I L I T A E V N I -

V E R S A L I S * .

\ die Verbindung des in einer ganxen Weltvor n"ch beftehende». 2 Meinungen von derArt und Weife folcher Verbindung. 3 all-gcmeine, 4 ubereinftimmende Veracnde-rungen. y die allgemeine vorherbeftiinmteUebeveinftimmung. 6 die Meinung der all-gemeinen vorhei-beftimmten Uebeieinitim-tnung.

§. 449-Syftemaharmoniae praeftabilitae vniuer-

falis non tollit influxum fubftantiarum hu-ius mundi in fe inuicem, fed eum ponit, §.448. non toliic vnam mundi fubftantiampan ab alrera, §. 448, 212. fed quamlibettamen mutationem fuam, quam ab alte-ra fubftantia huius mundi patitur, vi fuaproducere ponit, §. 210. non tollit par-tium huius mundi confli&um mutuum, §.213. facultatem receptiuitatemque a£tio-num tranfeuntium, §. 217. multoi minus in-fluxum fubftantiae infinitae, receptiuita-temque illius mfiuxus in finitis, §. 448.non folutn non toilic, agere poiFe fpiritus

in

SVBST. MVND. COMM. 149

in corpora, & corpora in fpiritus, fed po-nit etiam in hoc mundo corpora & fpiri-tus in fe mutuo inftuere, § 408,434. fequepofle mutuo eontingere, §.223,409.

§• 4?o.I N P L V X V S realis fubftantiae mundi

partis in aliam mundi partem eft P H Y s i-c v s . Hinc I N F L V X V S P H Y S I C V SV N I V E R S A L I S eft vniuerfaHs fubftantia-rum in mundo harmonia, qua vna in al-terant realiter influit, ^unique ponens inhoc mundo eft i N F L V X I O N I S T A V N I -v E R s A L »s. Huius fyftema eft s Y s T E M AI N F L V X V S P H Y S I C I V N I V E R S A H S .

§« 4*r.Syftema influxus phyfici vniuerfalis

non tollit harmoniam fubftantiarum mun-di mutuam earnque vniuerfalem, §. 450,48* fed praeftabilitam, §« 448. Nonomnis,qui ponit fobftanttas huius mundi in femutuo influere, inter fe confligere, a feinuicem pad, & vtnimque poue corporarefpe£lu fpiritnum , fpiritus refpe£lu cor-porum, immo fe pofle mutuo comings.re, eft influxtonifta vniuerfalis, §. 449,4SO« Influxionifta vniuerfalis 0 negat vUIfttn fubftantiam hutus mundi, quando pa-titur ab alia fubftantia huius mundi, age.re & pasfiones fuas vi fua producere, §.

K 3

15© P. II. C.III.S.II.

450,212. 2) ponit realiter pafliones vniusfubftandae huius mundi produci ab alterafubftanda huius mundi in earn influence,

450. Hinc per fyftema influxus phyfi-ci vniuerfalis nulla fubftantia, pars mun-di , in vllis fuis mutanonibus harmonicisagit vi propria, §.448. lam vero omnesmutationes fubftandae mundanae poffuntex vi cuiuscunque alius monados ad eun-dem mundum perdnentis fufficienter cognofci, §« 354, 400. Ergo omnes funtnarmonicae, §. 448* & hinc in nullis fuismutationibus vlla fubftantia mundanaagit, ex fyftemate influxus phyfici vni-uerfalis, in omnibus realiter patiens abaliis fubftantiis mundanis, quae tamen obeandem rarionem prorfus non agerent, §»210, hinc nee vires efient,§, 157, q. c. §. 199.

§• 452.Qui ponit in omnes fubftantias huius

mundi pati vifas ab aliis huius mundi fub-ftantiis, & realiter quidem patientes, exipfius fententia, folam realiter influere fub-f t a n t i a m infinitam, e f t O C C A S I O N A-L i s T A (alllftentianuO V N I V E R S A L I S ,eiusque fyftema e f t s y s x E M A C A V S S A -R V M O C C A S I O N A L I V M V N I V E R S A-

ILE < (Cartefianum C. Malebranchianumpotius ailiftemiae) contradicens, §. 400,408* hinc falfum. Idem patet inde, quod

per

SVBST. M;VND. COMM. 151per occafionalifmum nulla mutatio har-monica in fubftantia vlla raundana eft ipfi-us, fed tan;um fubftantiae infinitae a&io, §.448* Hinc etiam hoc fyftema omnem itifioitis tollit vim & energian, §. 451.

I die Meinung *der allgemeinen fogcnaimten nurgelegentlkhen Vrfachen.

§• 453-

Syftema cauflarum occafionalium, nifiharmoniam, influxum tamen mutuurafubftantiarum huius mundi vniuerfakmverum tollit, §» 452, 448. hunc phyficum$. 450. & idealein, §• 212. (rrifi fie dicasimaginarium apparemem, §. 12.) illampraeftabilitam, §.448- Non omnis, quiponit fubftantiam infinitam in omnes fini-tarum (ubttantiarum pafliones realiter in-fluere, nee omnis ille, qui fubftantiam in-finitam folam in eas realiter influere po-nit, eft occafionalifta vniuerfalis, fed quiponit i) reales effe pafliones fubftantia-rum finitarum omnes, 2)3 folo influxu{ubftantiae infinitae dependere>§. 452,

§• 454*Syftemata harmoniae praeftabilitae 6c

influxus phyfici vniuerfalium in hoc funcfimilia, §. 72. vt i) nee influxum mutuumfubftantiarum huius mundi , nee harmo-

K 4

IP P. II. C. III. S. 11.

niam, nee influxum fubftantiae infinitaein easdem realem tollant vniuerfales, §. 448,450. 2) paffiones fubftantiarum huiusmundi ponantefle a&iones alicuius fubftan-tiae finitae; in eo funt diffimilia, vt pofte-rius excludat ab adione patientem fubftan-tiam, prius non excludat, §« 449,451*

§• 45J-Syftema harmoniae praeftabilitae &

cauflarum occalionahum vniuerfalia in eofunt fimilia, vt tollant influxum realem fub-ftantiae huius mundi in aliam, eiusdem par-tern, §. 70. in eo funt diifimilia, §.70. vcprius ideales ponat paifiones quasdam ea-tum, quas pofterius reales ponit,§. 449?453-

§» 456*

Syftemata influxus phyfici & cauflarumOccafionalium vniuerfalia in eo funt fi-milia , vt paffiones vnius in hoc mun-do fubftantiae ab altera eiusdem mun-di pane vtrumque ponat reales; in eofunt disfimilia, §. 70. vt prius influere fo-lam fubftantiam infinitam in eas tollat, po-

pofterius, J. 451, 452.

§* 457*S Y S T E M A T A E X P L I C A N D l S V B *

T M V T I A R V M M V N D A N A R V M

C 0 M-

SVBST. MVND, COMM. 153

C O M M E R C I V . M V N I V E R S A L l A , f iiingala lingularum mundi fiibftantiarumcommercia (irnili modo explicant, S I M -IP LI C I A J dicunrur* Ercjo fyftema bar-moniae praeftabilitae , influxus phyfici &cauflarum occafionalium vniuerfalia funtfyftemata fimplicia, §, 448, 456. S Y S T E -M A T A V N I V E R S A L I A C O M P O S I -

T A 2 {unr, quae quaedam quarundamfubftantiarum mundi commercia diuerfomodo, quara alia, explicanr.

I die allgetneineMeinurigen von dcr Art und Wei-fc der Verbindung des vor fich beftehenden ineiner gai>zen Welt find cntweder einfachj 2

§• 458*

Praeter harmoniae praeftabilitae y infiu-xus phyfici, & cauflarum occafionaliumfyftemata vnmerfaHa , quartum aliquodiimplex vniuerfale , §. 457. non eft posfi-bile, §. 448, 452. infinita few potias indeii-nita poflunt efle compoftta, §. 45^7*

§• 4*9-Per harmoniam praeftabilitam > influ-

xum plurium fubJiantiarum mundi in com-mercio politarum idealem in fe inuicemmaior nexus a£tuatur, quam per influxumearwidem phyficum, §. 167, Nam in in-

K 5 floxu

154 P. H. C. III. S. If.

fluxu phylico palllo realiter patientis nonhabet rationem fufficientem in patientisviribus , §. 450, 212. In harmoniapraeftabilita habet paffio patientis fubftari-tiae rationem fufficientem i) in ipfius vi-ribus, 2) in idealiter influence fubftantia,§- 449* Hinc fubftantia influens in bar-monia praeftabilita eft aeque foecunda, acin influxu phyfico, fubftantia vero pa-tiens eft in harmonia praeftabilita foecun-dior, quam in influxu phyfico, §. 166.

§. 460*Per influxum fubftantiae infinitae foil

tributum in fubftamias in commercio po-fitas realiter patientes, quicquid patiuntur,fubftantia patiens non eft foecundior,quam per influxum phyficum, §. 453. al-tera autem pars commercii finita adhuc mi-nus foecunda, §, 453, 166. Ergo perharmoniam praeftabilitam contun£tarncum concurfu fubftantiae infinitae maiornexus a£luatur in fubftantiis in commer-cio pofitiS) quam per influxum foli infi-nitae fubftantiae tributum, §. 167.

§.In mundo perfecliffimo eft nexus po£

fibilium in mundo maximus, §. 441. Er-go fubftantiae , quae & quot poffuntin eo > connectuntur per harmoniam

prae*

SVBST, MVND« COMM. i«

praeftabilitam coniunftam cum concurfufubftantiae infinitae, §. 460,459.

§. 462.Si harmonia praeftabilita vniuerfalis

coniun&a cum concurfti fubftantiae infini-te eft in mundo perfe&iilimo posfi bills,eft ille, qualem harmonifta vniuerfalishunc ponit efle, §. 4481 461* nee eft, qua-lemcunque fyftema quoddam compofi-turn adoptaturus concipiar, §« 451* omniscontra P A R T I C V L A R . I S H A R M O N I AP R A E S T A B I L I T A x, u e. quarunctammundi partium, in eodem admiuendaeft, §. 154.

1 befondre vorherbeflimmte Uebereinflimmung.

§• 463.

Quum harmoniae praeftabilitae vniuer-falis conditio, fine qua non , lit posfibi-litas eius in mundo perfeftisfimo, haecdemonftranda eft harmoniam praeftabili-tam demonftraturo per §. 462. Alias itapatei: ex quauis cuiusuis mundi monadefmgulae mundi, ad quem percinet, par-tes cognofci poflunt, §. 400. ergo <5c fin-gulae mutationes mundanae, §. 354, 155.Tales autem funt omnes pasfiones cuius-uis monadis mundanae, quam ab aliafui mundi monade patiiur, §. 2x0. Monas

autem

156 P. II. C. III. S. II.

autem patiens eft vis, J, 199. Ergo ipfailia monas ab alia monade mundana pacienseft ratio huius pasfionis fuae,,& fingularutneius partium, §. 354,155. hinc ratio huiusfuae pasfionis fufficiens, §. *4)2i. adeoquedata pasfio ipfius iimul patientis aftio,§. 210, Ergo pasfiones omnes monadumcuiusuis mundi, quas ab aliis monadibusmundanis patiuntur, funt tantum ideales,§. 212. Ergo talis etiam femper influxusmonadis mundanae in aliam, nunquamrealis, nunquam phyficus, §. 450, Hincin hoc etiam mundo omnes eius fubftan-tiae funt tantum per harmoniam praefta-bilitam in commercio vniuerfali, §. 448.nullae vnquam per influxum phyficum.Syftena harmoniae praeftabilitae vniuer-falis eft vera fententia, ergo & omnisparticulars harmonia praeftabilita veraeft, §. 462. omnis & vniuerfalis & parti-cularis influxus phyficus, & eius fyftema,§. 450. 6k fyftema cauilarum occauorialium}$» 4$2, falfft funt.

§. 464.In mundo perfe&iifimo nexus eft, qui

in mundo pollibilis, maximus, §.441. Er-go fi funt in mundo perfeftisflmo corpo-ra ck fpiritus, §« 438. eft nexus tnechani-eus, pneumaticus, & pneumatico-mecha-mcus in eodem maximus, §. 44'• (ma-

xima

SVBST. MVND. COMM. 157

xima regni naturae & gratiae hannonia,§. 4345 403. praeftabilita, §. 463).

§• 46$.D V A L I S T A eft, q u i ponit hung

mundum conftare fpiritibus & corporibus extra fe. Hinc mundus perfe&if-fimus non egoifticus , non idealifticus,§, 4381 eft) qualern hunc dualifta conci-pir, §. 439-

SECTIO III.

N A T V R A L E .

Complexus natiirarum in fingulis 5cfimul fumtis partibus mundi eft N A. i v R AV N I V E R S A (naturaia cf. §. 859). Hincnatura huius & perfe&iilimi vniuerfi eftaggregatum feu complexus omnium eflen-tialium, eflentiarum, facuitatum, recepti-uitatum , virium , quibus omnes eius par^tes , monades , elementa , fpiritus , mate-riae, corpora inftru&a funt, §. 430. hincornnis omnium in eo corporum moduscompofitionis , vis inertiae, vis mutrix,& mechanifmus eft* pars naturae vniuer-fae, §, 431, 433.

i58 P.ii. cm. s.m,5. 467.

Eflentia rnundi eiusque compofiti mo-dus compofitionis, §. 226. cum effentiis lin-gularum eius partium, non eft, nifi pars, fa-tis parua, §. 161. naturae vniuerfae, §. 466,155-

§. 4*8-Natura vniuerfa habet partes internes

mutabiles, §. 466. casque perfeftisfimimundi natura vniuerfa plurimas, §. 437.Hinc natura vniuerfa cuiusuis mundi eftens contingens, §. 131. & finitum, §. 255.& perfe&iifimi quidem mundi natura vni-uerfa habet contingentiam mathematiceter infinitam, {, 447.

§• 469.E V E N T V S ab vllius entis contingentis

natura a£luandus eft N A T V R A L I S sv-F E R N A T V R A L I C O N T R A D I S T I N -

c T v s, cf. §. 474. At eruentus a determina-ta determinati entis contingentis naturaaftuandus e f t N A T V R A L I S P R A E T E R -N A T V R A L I Cf. §. 474« C O N T R A D I S T I N -

c T v s. Quicquid ab alicuius naturaadtuari poteft, eft ipfi P H Y S I C E vossi-B I L E , quicquid non poteft, eft ipfi PHY-S I C E I M P O S S I B I L E * Quaedam in feposfibilia non tamen a quauis natura aftua-ri poffunt, §. 15* 430, ergo multis pof-

£unt

N A T V R A L E. ip

funt efTe phyfice itnposfibilia. Non omnephyfice nonnullis imposfibile eft & abfolu-te tale. Phylice alicui contingent! impo£fibilia funt talia aut in quocunque eius na-tura fpe£letur f ta tu N A T V R A L I T E R I M -F O S S I B I L I A S I M P L I C I T E R (mCtC,

pmnino, prorfus), aut tune demum, fiin certo ftatu fpectetur eius natura, N A-T V R A L I T E R I M I O S S I B I L I A S E C V K -

D V M Q V I I > (pro nunc & Jic). IrnpolH.-bilitas naturalis fimpliciter talis realitatume f t I M P O T E N T I A M E R E N A T V R A L I S .

Non omnis impoilibilitas naturalis eft im-porentia mere naturalis aut abfoluta im-poiribilitas, §, 467. Oppofitum phyficeimpoifibilis e f t P H Y S I C E N E C E S S A -RIVM, phyfice posfibilis P H Y S I C E CON-TIN G E N S . Non omne phyfice necefla-rium eft abfolute neceffarium, §. 102,Quaedam in fe contingentia poffline mul-tis efle phyfice neceflaria, §. 104. Phy-fice neceftaria vel funt fimpliciter, vel &•cundum quid talia.

§• 470-N A T V R A L E C E R T O C O R P O R i e f t

a determinata eius natura a&uandum, c E«R-TO M V H D O C O R P O R E O eft, quod pCF

naturam corporum certi mundi vniuer-fam a&uandum, §. 466. N A T V R A L E CER-T O S P I R . I T V I C O N T I N G E N T i e f t

per

P. IT. c. in. s. ra.per determinatam eius naturamdlim j N A T V R A L E C E R T O M V N D OI N E V M A T I C O eft, quod per naturamfpirituum certi mundi vniuerfam aftuan-dum eft, §. 469*

§. 471.Succeffio naturalium in mundo eft CVR-

svs K A T V R A E . Hinc curfus naturae op-ponitur fucceffioni vel fupernaturalium,vel praeternaturalium, §. 469. & vel in ali-quo corpore, vel in toto aliquo mundocorporeo, vel in fpiritu aliquo* vel in to-to aliquo mundo pneumatico, vel in vni-uerfa natura fpe&atur, §. 470, 466.

§• 472.Ordo naturaKum in mundo eft o R D o

K A T V R A E , isque vel fupernaturalium, velpraeternaturalium opponitur coniun&io-ni 5 & vel in certo tantum corpore , velmundo corporeo, vel fpiritu, vel mun-do pneumatico fpe&atur, §, 469, 470. velin vntuerfa natura, §. 466. Horum ordi-num iinguii normas fuas communes ha-bent, §, 86. Ergo funt in hoc mundonormae Daturalis ordinis leges regulaequecommunes, §. 432* diuerfae, §. 38- at fi mi-les , §, 70. Complexus legum fimiliumivs » eft, cf. §» 971. (latius dictum). Le-gum ordinis naturae complexus ivs KA-

T V R A E

N A T V R A L E, 161

T V R A E L A T I S S I M V M eft, huius partesiunt leges regulaeque motus, §, 432, le-gesque naturae fpirituum.

i cin Recht.

§• 473-Naturale fi fequatur naturale, E V E N IT

S E C V N D V M C V R S V M N A T V R A E , IdqUC

fecundum curfum naturae vel certi corpo-ris, vel certi nexus in certo mundo mate-rialis, vel certi fpiritus, vel certi nexusin certo mundo, pneumatic! etiam, §. 471,vel faltim fecundum curfum naturae vni-uerfae, §. 466. Si fuccedat, vel coexfiftatnatural), E V E N I T S E G V N D V M OB.DI-N E M N A T V R A E , idque fecundum ordi-nem naturae vel certi corporis, vel certinexus in certo mundo materialis, vel cer-ti fpiritus, vel certi nexus in certo mundo,pneumatici etiam, §» 472. vel faltim fecun-dum ordinem naturae vniuerfae, §. 466.Ergo naturale fuccedens & coexfiftensnaturalibus a&uatur fecundum leges na-turales, §. 472. Naturale certo corpori,aut certo nexui in mundo material!, fe-cundum leges regulasque motus per me-chanifmum corporum a&uatur, §. 433,hinc explicari poteft mechamce, §. 435,433-

T. SECTIO

P. II. C.I1I. S.III1.

SECTIO mi.S V P E R N A T V R A L E .

§• 474-s s v E t f T v s muftdi a nullius ends con-

lingentis natura a£luatus S V P E R N A T V -R A L I S eft. Euentus a determinata cerdends contingentis, in quo euenit, naturanon a£tuatus, refpe£lu illius entis P R A E -T E R N A ' T V R A L I S eft. Hinc fupernatu-falia funt praeternaturalia refpedu natu-rae vniuerfae; & praeternaturalia refpe-£lu naturae vniuerfae funt fupernaturalia,§. 466, Euentus fupernaturalis, qua fpe-<ftatur vt extraordinarius, eft M I R A C V -I V M ». Hinc miraculum eft praeterna-turale refpedtu naturae vniuerfae* Omnemiraculum eft fupernaturale, fed nonomne fupernaturale refertui* ad mira-cula.

i eiii4Wunder, Wunderwerk.

§» 47vSupernaturalia & miracula funt natu.

ralium, & naturaliter. ordinariorum oppo-fua, §, 8i-> 474. lam naturalia & naturaliterordinaria in omni mundo funt contingen-tia, §. 354,257. Ergo fupernaturalia & mi-racula funt poilibilia, §, 101.

S V P E R N A T V R A L E . 163

§• 476-Quae per naturam ends conringentis

in mundo a&uantur, non funt fuperna-turalia, nee miracula, §. 474. Hinc pernaturam fpiritus, qui pars mundi eft; a£tu-ata non funt fupernacuralia > non miracu-fcj §-354' 257-

§• 477*A£liones fpirituum finitorum in alias

mundi panes, per determinatam naturampariemium non a&uatae, hinc refpe£lu pa-tientium praeternaturales, §. 4?4» & ex-traordinariae, $. 472, 384* non funt tamenfupernaturales, nee miracula, §. 474.Hinc fi dicuntur M I R A C V L A c o M PA-R A T IVA *, miracula comparatiua nonfunt miracula; quae illis contradiltinguen-da, R i o o R o s A 2 vocantur. Si ta-les aftiones fupra naturam ponantur,id tantum de certa certi corporis mun-diue corporei natura concedi poteft,§• 470.

i Vergleichungs-Weife. a nach der Strenjftt-fogenanme Wundev.

$. 478,

Cuius cauflam naturalem nos nonnouimus, euentus extraordinarius, e(be R Q D i o i v M l (fignum cf, §. 437*

I. 2 often-

P. ii. c. in. s. mi.oftentum, portentum). Prodigia funt velmiracula rigorofa, §. 474, 477. vel natu-rales euentus, M I R A C V L A o^v o A DN o s *.

i ein gefchehendes Zeichen. e Wunder nachder Eaflung des Wahrnehmendcn.

§• 479.

Supernaturalia & miracula quum pervniuerfam naturam non adluentur, §• 474,466. & fint tamen entia contingentia, §.474,354. hinc effeftus, §. 334. quando exfiftunr,habent cauflam efficientem ens extramun-danum, $. 388' de quo teftantur, §. 333.

§. 48o.

C O N T R A C V R S V M N A T V R A E E V E -KIT euentus non naturalis naturalibusfuccedens, §. 471,473. lam fupernaturale& miraculum non eft euentus naturalis, §.474, 469. Ergo fupernaturale & miracu-lum fit contra curfum naturae naturalibusfuccedens, '& quidem contra curfum na-turae vniuer(ae» §. 471. Praeternaturalccerto corpori, aut certo mundo corpo-reo, certo fpiritui, aut certo mundo pneu-matico fit contra curfum naturae aliquemtantum, §. 474, 471. Hinc non omnecontra qualemcunque curfum naturae eue-

niens

niens eft fupernaturale, vel miraculum,§- 474.

§.Supernaturalia & miracula non Hint ab-

folute extraordinaria, §. 475,385* nee con-tra ordinem mundi omnem, §»359, 7. neetamen funt naturaliter ordinaria, §, 472,474. Quumque euentus non naturalis na-turalibuscoe'xfiftens vel fuccedens E v E N i TC O N T R A O R D l N E p I N A T V R A E , fllpcr*

naturalia & miracula funt contra omnemordinera naturae vniuerfae. Ergo noneueniunt fecundum nonnas certi ordinisnaturae communes, §. 472. Ergo funt re-latiue ad ordinem naturae extraordinaria,§. 384, Supernaturalia & miracula funcextraordinaria refpe£tu ordinis naturaevniuerfae, $. 472- Praeternaturale eft ex-traordinarium refpedtu certi corporis, aucmundi corporei , certi fpiritus , aut nexuspneumatici , & ordinis naturae in iis-dem determinati, §. 474, 481. ita, vt con-tra hunc eueniat,$. 384. Ergo non omneextraordinarium refpeclu qualiscunqueordinis naturae, non omne, quod eftcontra qualemcunque naturae ordinem,eft fupernaturale) multo minus miracu-lura, §. 474.

L 3 SECTIO

P. TL C. Ill S. V.

S E C T I O V.

P OS SIBIL IT AS S V P E R N A -T V R A L I V M H Y P O T H E -

TICA,

§. 482.Lex ordinis in mundo perfeftiflimo, &

84, eaque vna ex fuperioribus, §. i8«»haec eft: Optimum composfibilium in mmd&perfetfiffimo coniimgatur optima, §. 444. Haeclex dicitur lex optimi in mundo, cf. §. 822.cui fubordinatur lex optimi in natura: opti-mum naturalium in mundo perfecliifimo con-iungatur opttmo, §.469,444,

§• 483*Pone in mundo perfe&iffimo euentum

naturalem, hinc fecundum ordinem na-turae euenturum, §. 473, reliquis compof-fibilerru Pone Tub iisdem circumftantiiseuentum fupernaturalem , hinc contraomnem ordinem naturae euenturum, ,§.481. reliquis compoilibilem, fed natura-li meliorem. Quum oppofiti, naturalis& fupernaturalis, e. g. miraculofus, euen-tus fimul exfiftere nequeant, §. 8*« in hoccafu regulae ordinis naturae vniuerfae, 6cfuperior regula perfeftionis, §. 4*2. colli-dentur, §• 97-

§•484-

POSS. SVPERNAT. HYPOTH. 167

$. 484-Regulae ordinis naturae , & peculiarly

& vniuerfae , quum in mundo perfeftiffi-mo fint inferiores & fubordinatae legioptimi in mundo , §. i8?.> 482, in cafu per§. 483. pofito fiet exceptio a legibus ordi-nis naturae, §. 446. & fiet fupernaturalequid, immo miraculum , §. 483. ordinimundi perfe£WIimi fummo conuenientif-fime, §. 444.

§. 48;.Supernaturalia & miracuta per faltum

abfolutum efTent impoffibilia, §. 387. hincfupernaturalia nulla , miracula nulla fiuntper fakum abfolutum, $. 475. Ouum ta-men euentuum in mundo naturaliter or-dinaria ratio fufHciens proxima fit naturecuiusdam entis contingentisi §. 472, 469*quando eueniunt fupernaturalia & mira-cula , eueniunt per faltum refpe&iuum, $.474> 386.

§. 486.SupernaturaHa & miracula in tnundo

corporeo eueriiemia mechanice explicarinon polTunc, §. 43 j, 433. multo minusS N E V M A T I C A , in mundo pneumatico(regno gratiae) euenientia, §. 433? 403-

Si pro euentu natural! in mundo pona-tur fupernaturalis & miraculofus, non eft

L 4

1*8 P. II- C. III. S. V,

mundus totaliter idem, qui efTet, fi natu-ralis euentus pars eius eflet, $. 267, 155.Ergo pofito fupernaturali & miraeulo inmundo, pro effeftu naturali, ponitur fta-tus mundi fupernaturali dato , vel miraeu-lo coexfiftens partialiter alius, quam efletfupernaturali vel miraeulo non pacrato,§• 37

§. 488.Nihil prorfus fterile, §, 23. hinc nullum

fupernaturale, nullum miraculum eft finecorollario, feu rationato, pofito hoc po-nitur iterum aliquid §. 14* hinc eius de-nuo rationarum , §« 23. & fie porro. Er-go omnis fupernaturalis , omnis miraculiponuntur confe£taria in indefinitum, §.248. per flatus mundi port euentum fuper-nacuralem, po ft miraculum fucceiliuos, §.

§• 489-Si pro euentu fupernaturali, pro mi-

raeulo pofitus in mundo fuiflet in cafu§. 487, 488- memorato euentus naturalis,habuuTet & hie fua rationata in indetini-tum per omnes muadi flatus fuccedentesipfi, §, 23, 339. fed confe&aria efFe£lus natu-ralis & fupernaturalis vel miraculofi nonpoflunt erfe totaliter eadem, §. 267, 38-Ergo pofito fupernarnrali , poiiio mira-culo in mundo pro effeftu nacuraii omnes

mundi

POSS, SVPERNAT. HYPOTH. 169

mundi ftatus euentui fupernaturali, vel mi-raculo fuccedentes funt partialiter" alii,quam fuiflent daro fupernaturali, vel mi-raculo non patrato, §. 369*

$. 490.In fyftemate occafionalifmi omnis paf-

fio fubftantiae finitae fupernaturalis eft, §.474, 453. licet quaedam concipi podir,quae non fit miraculum , quatenus fpe-&atur vt ordinaria, §.384.

§. 491,Supernaturale & miraculum quum fit

aftio, §. 4745 323. erit vel fimplex, velcompolicum, §. 215. & hoc quidem veiens fimultaneum, vel ens fucceifiuum,vel vtrumque, §. 238. Tarn fimplex, quamcompofmim, modo ens fimultaneum, cue-nit in inftanti, deftiturum prioribus pofte-rionbusque partibus, §. 300.

§•Quo foecundius, quo nobilius fupcrna-

turale & miraculum, §. 166. hoc maius eft §,491, 214. hinc maximum erit foecundilfi-mum, nobiliffimum , & maxime compofi-cum, §.214, 215.

§•K A T V R A L I S T A L A T I V S D I C T V S j

^« §• 999- eft, qui in hoc mundo fuper-L 5

170 P, II. CHI. S.V,

naturales omnes euentus tollit. Ergo tol-lit miraculorum in hoc mundo exfiften-tiam, §. 474. fi id facie ob negatam eo»rundem poffibilitatem, errat, §. 475.

§• 494»Pofita* natura huius mundi, vti eft, ex-

tenlionis intenfionis protenfionis mathe-matice infinitae, §. 440,466. eft & infini-tae eiusmodi contingentiae, §. 468, 361.nee potett exfiftere, nifi vt efFeclus caufiaeextramundanae, ds qua teftatur, §. 375.ficut fupernaturalia & miracula, quandoexfiftunr, §. 479. Hinc limites fuae theo-riae de natura huius mundi vniuerfa nonconfundens cum limitibus di£lae naturaeipfius, nee inde fecure concludens exfua tantum ignorantia cauffae naturalis adbane omnino negandam: non eft ideoiam iniurius in cauflam vniuerfae naturaefupernaturalibus «5c miraculis communeni)§• 375) 479- neque naturalifta, .§. 493.

§• 495-Pone euentum naturalem & fupernatu-

ralem in^ mundo perfe&iffimo fub iisdemcircumftantiis reliquis mundi partibuscompoffibilem, fed, qua confe&aria, ae-qualiter bo no?. Naturalis aeque farisfa-ciet legi optimi in mundo, ac fupernatu-

ralis,

POSS. SVPERNAT, HYPOTH. 171

rails, §. 482. fimulque regulis perfe&ionis,quas orcio naturae praefcribit, §. 472.hinc plunbus, quam fupernaturaJis, §.481. In hoc ergo cafu non fiet fuperna-turale quid, vel miraculum, in mundo per-fe£liffimo, §. 432, 445.

J. 496.Quum natura etiam perfe&iflhni mun-

di vniuerfa fit finita, §. 468, non eft prin-cipium omnium accidentium, quae mun-do optimo inhaerere poflunt, fufficiens,§. 430, 259. Pone ergo euentum reliquisin mundo optimo optimis compolhbi-3em optimum, fed naturaliter & ordina-rio non aftuandum, pone eundem fiiper-naturaliter & extraordinario a&uari poffe;fiet in hoc etiam cafu, vt §. 4H45 iuper-naturale quid, immo miraculum ordinimundi perfec^iifimi conuenientiflimej §.482, 444-

§« 497-Quot & quanta poffunt in mundo opti-

mo optima euenire naturaliter, & ordina-rio fiunt in eodem naturaliter, §. 495*Quot & quanta am prorfus non pofluntin eodem, aut non aeque bene euenirenaturaliter & ordinario, fiunt in eodemoptima fupernaturaliter & miraculofe, §.484> 496. Priora miracula dici pofTunt

Ml-

I7a P. II C. III. S. V,

ra E M E N D A N T I A 2. Par eft ratio fuper-naturalium.

I ergantzende* a ausbeflernde Wunder.

§. 498.Numerus fupernaturalium & miracu-

lorum in mundo perTe&iiiimo tantus eft*quantus poflibilium eius numerus, quaenaturaliter & fecundum ordinem naturaeaeque bene aftuari nequeunt, §. 459, 497.nee maior, nee minor, $« 160.

§• 499-Si quis vnquam fupernaturalis euen-

tus in mundo optimo melior eft, quamnaturalis, qua confeftaria etiam, ft quisvnquam euentus poflibilis mundi optimieft naturaliter per naturam vniuerfamimpoilibilis: mundus perfediffimus noneft,qualem hunc naturalifta fignifieatu gene-raliori ftatuit, §. 498, 493-

§. 500.Non omnis, qui quaedam praeterna-

turalia, §. 474. fpirituum finitorum ef-feftus extraordinarios , §. 467. miracu-la qomparatiua, §. 477. prodigia & mi-racula quoad nos , §. 473. contra curiumnaturae, §. 480. 6c ordinem aliquem

cue-

POSS. SVPERNAT. HYPOTH. 173

euenientia, §. 481. ncgat efTe miracula inhoc mundo, §. 474. eft naturalifta iignifi-catu generaliori talisa §« 493.

P A R S III.P S Y C H O L O G I A .

§. 501.P S Y C H O L O G I A eft fcientia praedicato-

rum animae generalium.

§. 502.Pfychologia principia theologiarum,

aettheticae, logicae, prafticarum fcientia-rum prima continens, cum ratione §. 501,refertur, $. 2. ad metaphyiicam, §. i.

§• 5°3«

P S Y C H O L O O I A aflerta fua i) ex expe-rientia propius, E M p i R, i c A, 2) ex notioncanimae longiori ratiociniorum fehe dc-

R A T I O N A LI $,

CAPVT

174 P- HI. C. I. S, I.

C A P V T I

PSYCHOLOGIA EMP1RICA.

S E C T I O I.

E X S I S T E N T I A A N I M A E ,

§. 504.Si quid in ente eft, quod fibi alicuius

poteft efle confcium, illud eft A N I M A LIn me exfiftit , §. 55. quod fibi alicuiuspoteft efle confcium, §. 57. Ergo in meexfiftit anima , (ego anima exfifto).

1 cine Scele.

§* 505*Cogito, mutatur anima mea, §. 125, 504.

Ergo cogitationes funt accidentia animaemeae, §. 210. quarum aliquae faltim ratio-nem TufHcientem habent in anima mea,§. 31. Ergo anima mea eft vis, §. 197.

§. 506.Cogitationes funt repraefemationes*

Ergo anima mea eft vis repraefencatiua,§• 505.

§• 507*Cogitat anima mea faltim quasdam

paries huius vniuerfi , §» 354, Ergo ani-ma

E X I S T E N T I A ANIMAE. 175

ma mea eft vis repraefentatiua huius vni-uerfi, faltim partialicer, §. 155.

J. 508.Cogito quaedam corpora huius vniucr-

fi , eorumque mutationes , huius paucio-res,illius plures, vnius plurimas, & vl-timum quidem pars mei eft, §. 155. hincC O R P V S M E V M 1 eft, cuius mutatio-nes plures cogico > quam vllius alius cor-poris.

x mein Leib.

§*

Corpus meum habet determinatum inhoc mundo pofitum, §« 85. locum, aetatem^§. 281. fuum, §. 284.

§. 510*Quaedam diftinfte, quaedam confufe

cogito. Confufe aliquid cogitans, eiusnotas non diftinguir, repraefentat tamen,feu percipit* Nam fi notas confufe re-praefentati diftinguerec, quae confufe re-praefentat, diftin£te cogitaret: fi prorfusnon perciperet notas confufe cogitati, pereas confufe perceptum non diftinguerevaleret ab aliis. Ergo confufe quid cogi-tans quaedam obfcure repraefentar.

J,

I76 P. HI. C. I. S. I.

§• 5".Sunt in anima perceptiones obfcurae>

$. 510. Harum corn plexus F V N D V S A N i~M A E * dici ur.

x der Grund. der Seele.

§• 5".Ex pofitu corporis mei in hoc vniuer-

fi> cognofci poteft, cur haec obfcurius,ilia clarius , ilia diftinftius percipiam, §»306,509.1. 6. REP R A E S E N T O PRO P O-

S I T V c o R p o R i s 1 mei in hoc vni-uerfo.

i Mcine Vorftellungen richten fich nach der Stellcmeines Lcibes-

§* w>Anima roea eft vis, J« 505. repraefenta-

tiua, §. 506. vniuerfi, §, 507. pro pofitucorporis fui, §.512.

§. 514-Totum repraefentationum in anima

I E R C E P T I O T O T A L I S l e f t , ClUS-

que parces P E R C E P T I O N E S P A R T I A -L E S 2, & harum quidem obfcurarumcomplexus C A M P V S O B S C V R I T A -T i s 3 (tenebrarum) -, qui eft fund usanimae, ^. 511. complexus clararum,C A M P V S C L A R I X A T I S * (luds) eft,

com-

EXISTENTIA A N I M A E . 177

comprehendens C A M P O S C O N F V S I ON I S , D I S T I N C T I O N I S 5, A D A E Q V A-

T i o N i s, etc.i die gantze Vorftellung* 3 jener Thcilc,

3 das Feld der Dunkelheit. 4 das Feld desLichtes* y die Ft4der der Verwirrung, derDeutlichkeit, u« f. w.

§• 515.

Cognitio vera eft realitas, §. 12, 36. cu-ius oppofitom, cognitio nulla f. defe&uscognitionis, I G W O R A N T I A *, et cogni-tio apparens f« E R R O R 2, funt negatio-nes, §. 81? 36. Cognitio minima eft vniciminimiminime vera, §.161. Ergo quo plu-rium, quo maiorum, quo verier eft, hocmaior eft, §. 160. donet fit maxima pluri-morum maximorum veriffima. GradusC O G N I T I O N I S , quo plura cogno(cit, efteius V B E R T A S 3 (copia, exteniio, diui-tiae, vaftitas), quo pauciora, A N G V -s T i A *, quo maiora, eft D I G N I T A S S

Cnobilitas, magnitudo, grauitas, rnaie-ftas), quo minora, V I L I T A S 6 (exilitas,leuitas). Quo veriora, quo maiori or-dine coniungit cognitio, hoc verior, §.184. hinc maior eft; C O G N I I I O verio-ra fiftens EX A C T A 7 (exafciata) eft,minus vera exhibens, c R A s s A «, MA-ior in cogniiione ordo, f. M E T H O D V S ,e f t C O S N I T I O N I S M E T H O D I C V M

M Cacroa-

178 P. III. C, I. S. I.

(aoroamaticum, difciplinale), minor T V «M V L T V A R I V M ?. Cognitio eiusquerepraefentationes in anima mea funt velminores vel maiores, §. 214. iisque, quarationes funr , A R G Y M E N T A L A T I V SD I C T A , vis & efficacia tribuitur, §.197. Nulla cognitio eft totaliter fterilis,§. 23» cognitio tamen maioris efficaciae,f. R O B O R I S , e f t F O R T I O R 1 0 , ml-

noris >, quae I M B E C I L L I T A S , D E -B i LI OR " (imbellis, iners). Reprae-fentationes debiliores ortae ftatum ani-mae minus, fortiores magis mutant, §.eoS, 214.

I Unwiflenheit. 2 Irrtlium. ^ Weite, Vct-breitune, Ausdehnung, Vorrath, Reichthumder Erkenntnifs* 4 enge Einfchrznkung,Armuth, Durftigkeit der Erkcuntniis.y GrdfTe, Werth, Wiirde , Wichtigkeit.6 Genngichatzigkeit. 7 genau. 8 gvob,9 eiu Gemenge. 10 ftaiker. li fchwar-chev.

5. 51̂P E R C E P T I O N E S cum partial! aliqua

panes eiusdein totalis s o c i A E • vocan-tur, /bciarum perceptionum fortiffima RE-G N A T * (dominatur in anima),

i vergefellfchaftcte Vorftellungen, a die hen>fclieiule,

§.517

E X I S T E N T I A A N I M A E 179

§• 5'7-Quo plures noras perceprio compleftu

tur, hoc eft fortior, §. 23, 515. Hinc ob-{cura perceprio plures notas eomprehen*dens, quam clara, eft eadem fornor, con*fufa plures notas comprehendens, quamdlftinfta, eft eadem fortior. P E R C E P T I O NN E S plures in fe continentes P R A E G N A N -TES J vocantur. Ergo percegtiones prae-gnantes fortiores Tune. Hinc ideae ha-bent magnum robur, §. 148* Terminiiignificatus praegnantis, func E M p H AT i-c i 2 ( emphafes )« Horum fcientia E M-P H A S E O L O G I A eft. Nominum proprio-rum non parua vis eft.

i vielfagende Vorftellungen. a tin Nach-druck,

5; 518-Status animae, in quo perceptiones do-

minantes obfcurae funt, eft R E G N v MT E N E B R A R . V M « ; in quoclarae regnant,K . E G N V M L V C I S 2 eft.

1 das Reich der Finfternifs, 3, das Raich deSLichtes in der Seele.

S E C T I O ILFACVLTAS COGNOSCITIVA

INFERIOR.§« 519-

Anima mea cognofcit quaedam? §• 506.M 2 Ergo

i8o P. HI. C. I. S. II.

Ergo habet F A C V L T A T E M C O G K O S C I -T I V A M * i. e. quaedam cognofcendi, §.57, 216, (intelle&um latins didum, cf.§. 402).

I Vermtigen lueikcnnen.

§. 520.

Anima mea quaedam cognofcit obfcu-re, quaedam confufe cognofcit, §. 510.iam, caeteris pahbus, percipiens rem, earn-que diuerlam ab aliis, plus percipit, quampercipiens fern, fed non diftinguens, J.67. Ergo , caeteris paribus , cognitio cla-ra maior eft, quam obfcura, §• 515. Hincobfcuritas minor, claritas maior cogni-tionis gradus eft, §, 160, 246, & eandem obrationem confulio minor £ inferior, di-ftinftio maior f. fuperior. Vnde F A c v L-T A S obfeure confufequc feu indiftinftealiquid cognofcendi C O G N O S C I T I V AI N F E R I O R l eft. Ergo anima mea ha-kct facultatem cogaofcuiuam inferiorem,§.57,216.

1 das untere Vevmugen xu erkcnnen.

§, 521*

R E P R A F . S E N T A T I O DOtlS S N S I T I V A l vocatur. Ergo vis ani-mae meae repraefentat per facultatem

infe-

FACVLT. COGN. INFER. 181

inferiorem perceptiones fenfitiuas, §. 5209513-

i eine finnliche Vorftellungt

§. 522.

Repraefento mihi quaedam ita, vt all-qui eorum charafteres clari (int, aliquiobfcuri. Eiusmodi peixeptio, qua nocasclaras, diftinfta eft , qua obfcuras fenfiti-ua, §. 521* Hinc eft diftin^a, cui aliquidadmixtum eft confufionis <3c obfcuritacis,& fenfitiua , cui aliquid diftin&ionis ineft*Haec ex pane (equiori formatur perfaculcatem cognofcitiuam inferiorem, §.520.

§* 523.

Notae repraefentationis funt vel media-tae, vel immediatae, §«67,27. Hae tan-turn refpiciuntur in diiudicatione clarita*tis in aliqua perceptione.

§•Notae perceptionis funt vel fnfficientes

vel infufHcientes , §.21, 67. vel abfoluteneceflariae, §. 106, 107. vel in £e contin-gentes, §. iog. vel abfolure immutabiles &conftantes, §« 132* vel in fe variabiles feumutabiles, §. ,133. quarum priores notaenonnunquam per eminentiam dicunturfolae.

M 3 §,525-

f82 P. HI* C. 1 S. II.

§• 52?.Notae repraefentationis funt vel nega-

tiuae, ve! reales, §. 135, Quae prioreshabet P E R C E P T I O N E G A T I V A Squae pofteriores, P E R C E P T I O P O S I T i-v A 2 vocatur. P E R C E P T I O N E SN E G A T I V A E Vel eflent T O T A L I T E R 3

tales, quarum fingulae notae negatiuaeeflent, quibus nihil perciperetur , §. 136.vel P A R T I A L I T E R + tales funt, qua-rum aliquae notae negatiuae funt, aut ve-re, aut apparenter, §. 12.

I vcnieinende* 2 bejahende; 3 volligverneinende. 4 ium Theil verneinen-de Vorftellungen.

§. 526.

Notarum aliae aliis foecundiores funt &grauiores, §. 166. vtrumque fuffieientes in-fufficientibus, §. 169, 524.

F A C I L E 5 eft, ad quod a£tuandum pau-cae vires neceffariae funt; ad quod maio-res requiruntur vires , eft D i F F i c i-IL, E 2. HinC F A C I L E C E R T O S V B -

I E C T O 3 eft, ad quod aftuandum exi-gua pars virium, quibus illud police, ne-ceflaria eft: C E R T O S V B I E C T O DIF-1 1 c i L E *, ad quod a<3uandum ma-

gna

FACVLT. COGNt INFER* 183

gna pars virium, quibus fubftanria ifta pol-let, requiritur. Ergo facilitas & difficul-tas admimmt gradus, §. 246.

I Icicht. 2 fchwer. 3 diefem ode*jenem Icicht. 4 diefem oder jeneiflfchwer.

§« 528.

Minime clara eft perceptio, cuius notaetantum fufficiunt ad eandem ab vnico di-uerfilfimo difficillime diftinguendam, §.i6r.A quo pluribus ergo, a quo magis iisdem,quo facilius perceptionem diftinguere va-leo, hoc eft mihi clarior, §. 160, donee fit mi-hi clariffima, quamab omnibus, etiamma-xime iisdem, facillime valeo diftinguere, §.161. Minime obfcura eft repraefematio, cu-ius notae ad earn ab vnico tantum maximeeodem facillime diftinguendam non fuffici-unt, J. 161. A quo pluribus ergo, a quo ma-gis diuerfis, quo maiori vi adhibita, perce-ptio tamen non poteft diftingui, hoc maioreft eius obfcuritas: donee mihi fit obfcuri£lima, quae a nuliis, eriam maxime diuerfis,omni vi mea adhibita diftino-ui poteft,§ /•« 161.

§. 529.Quod aliis clarius percipio A T T E N«

D O ' ; quod aliis obfcurius, A B S T R A H OA B E o 2. Ergo habeo facultatem atten-dendi & abftrahendi, §.216. fed finitas, §.354. hinc in certo tantum, non maximo

M 4 gradu

P. in. c. i. s. ii.gradu vtrasque, §. 248. Quo plus quan-titati finitae demitur, hoc minus eft refi-duum. Ergo quo magis attendo vni rei,hoc minus poflum attendere aliis: ergoperceprio forcior attentionem admodumoccupans obfcurat debiliorem, feu facie adebiliori abftrahere, §. 528* 515.

I daran gedenke ich , darauf habe oder gebe ichAcht. t das lafle ich aus der Acht, das•werfe ich in Gedanken weg, das verdunkle ichmir, das entziehe ich meinen Gedanken*

§• 530.P E R C E P T I O praeter notas, quasmaxi-

me in eius notis attendo, alias etiam mi-nus claras continens, e f t c o M P L E X A SC O G I T A T I O N I S C O M P L E X A E HO-tarum ille complexus, quern in notis maxi-me attendo , P E R C E P T I O P R I M A-ni A 2, complexus notarum minus cla-rarum P E R C E P T 10 (fecundaria) A D-H A E R E M S 3 dicitur* Hinc perceptiocomplexa eft totum perceptionis prima-riae 5c adhaerentis, §* 155.

j cine gehaeufte, 2 die Haupt- j NC-ben-Vorfteilung.

J. 531.

Pone duas cogitationes claras triumnotarum, fed lint in vna clarae, quae inahera obfcurae funt} prior erit clarior, §.

528.

FACVLT. COGN. INFER. 185

528. Ergo claritas perceptionis augeturclaritate notarum per diftin&ionem, ad-aequationem. e. c. Pone duas cogitatio-nes claras notarum aequaliter clararum,quarum tres fine in vna, fex fintin altera;pofterior erit clarior, §, 528. Ergo mul-titudine notarum augetur claritas, §. 162.C L A R I T A S claritate notarum maior, IN-T E N S I V E O/), multitudine notarum, EX-T E N S I V E M A I O R (^) dici poteft.Extenfiue clarior P E R C E P T I O eft v ivi-D A (c). Viuiditas C O G I T A T I O N V M& O R A T I O N I S N i x o R ( r f ) (fplendor)eft, cuius oppoiitum eft S I C C I T A S ( ^ )(fpinofum cogitandi dicendique genus).Vtraque claritas eft P E R S P I C V I T A S (/).Hinc perfpicuitas vel eft viuida, vel in-telleftualis , vel vtraque. P E R C E P T 10,cuius vis fe exferit in veritate alterius perceptionis cognofcenda, & v i s E I V S , eftP H . O B A N S (g), cuius vis alteram claramreddit, & vis E I V S , eft E X P L I C A N S (//)(declarans), cuius vis alteram viuidam red-dit, & V I S E I V S , eft I L L V S T R A N S (/)(pingens), quae alteram diftmftam, &VIS E I V S , eft R E S O L V E N S (A) (CUOl-uens). Confcientia veritatis eft c E R. T i T v-i>o (/) (fubie&iue fpeftata cf. §, 93),, Cer-titudo fenfitiua eft P E R S V A S I O (w), in-telleftualis C O N V I C T I O (»). Cogitansrem6c veritatem eins, cacteris paribus plura

M 5 cogU

186 P. III. C. I. S. JL

cogitat, quam cogitans rem tantum. HincC O G I T A T I O & C O G N I T I O CCtta, C3C-

teris paribus, maior eft I N C E R T A (<?),quae non eft certa, §. 515. C O G N I T I Oiufto incertior eft S V P E R F I C I A R I A OOiadeo certa, ac requiritur, eft SOLID A (4).Quo clarior, quo viuidior, quo diftin£lior,quo certior cognitio eft, hoc maior eft.P E R C E P T I O certitudinem alcerius habenspro corollario, 6c v i s E I V S , eft velP E R S V A S O R I A (r)t Vel C 0 N V I N-

c E N s CO. Certa perfpicuitas eft E v i-D E N T I A. (f)

(a) ein fchzrferes, fh-engeres, (&) ein ver-breiteteres Licht. (c) eine lebhafte Vorftel-lung. (d) das fchimmernde der Erkenut-nifs und Rede. (e) das tuockne. (/) dieFhfslichkeit, Verftaendlichkeit, (g) die be-weift, wahrmacht. (h) die entdeckt, an-zeigt y woraus erhellt. (i) die edaeutert,auf hellt. (k) die auffchlieft, aus cinanderletz.t, entwickelt. (/) Gewifsheit. (w) Ue-bevredung. («) Uebereeugung, Ueberfiih-tung. (o) ungewifle Erkenntnifs und Ge-danken. (p) feichte, uniichre. (q) fi-chve, griindlichc Kenntnifs. (r) von iiber-redender, (s) von iiberzeugender Kraftund Wiickfamkeit, (t) das vollig aus-gemachte.

§• 532*

Tarn extenfiue, quam iHtenfiue clariorpoflunt elTe fenfitiuae3 §. 5223 531. & tune

viui-

FACVLT. COGN. INFER. 157

viuidior eft perfe&ior, quam minus vi-uida, §.531, 185. Poteft viuidior inrenfi-ue clariore ipfaque diftindla pereeptionefortior efle, §, 517, 531*

§• 533-Scientia fenfuiue cognofcendi & pro-

ponendi e f t A E S T H E T i c A *, (Logicafaculcatis cognofcitiuae inferioris, Philo-fophia gratiarum & mufarum , gnofeolo-gia inferior, ars pulcre cogitandi, arsanalogi rationis).

i die Wiflenfchaft des Schoncn.

S E C T I O f f l .

S E N S V S.

§• 534*Cogito ftatum meum praefentem. Er-

go repraefento ftatum meum praefentem,i. e« S E N T 10 «. Repraefentationes flatusmei praefentis £eu S E N S A T I O N E S z

(apparitiones) funt repraefentationes fta-tus mundi praefentis, §. 369. Ergo fen-fatio mea aituatur per vim snimae re-praefentatiuam pro pofitu corporis mei,§• 5i3»

i ich empfinde*

535.

,88 P.IILC.L S. IIL

§• 53J-Habeo facultatem fentiendi, §.534,215.

i .e. S E N S V M *, S E K S V S repraefeiuatvel ftatum animae meae, I N T E R N V S «,vel ftatum corporis mei, E X T E R N V S 3,§. 508* Hinc S E N S A T I O eft vel I N T E R -KA * per fenfum internum (confcientiaftridius di£la), vel E X T E R N A 5, fenfuexterno actuate, §» 534.

I der Sinn. 2 der innre. 3 die aeufr«Sinnen. 4 eine innre, 5 erneaufre Empfindung.

J* 536.

Partes corporis, quarum conuenientimotui fenfatio externa coexfiftit, fontA E S T H E T E R I A l (organa fenfuum). Perea habeo facultatem (entiendi i) quod-uis corpus contingens meum, T A c T v M %a) lucem, v i s v M 3, 3) fonum, A v-» i T v M *, 4) effluuia corporum innafum adfcendentia, O L F A C T V M ^ ,5) refoluta per internas oris panes falia,« V S T V M 6.

I Werkzeugc der Sinnen. a Gefiihl. 3 (7e.ficht. 4 Gehor. 5 Geruch.6 Gcfchmack.

5- 53%Quo magis mouetur conuenienter orga-

non fenfuum, hoc fortior, hoc clarior eftfenfa-

S E N S V S 189

fenfatio; quo minus, hoc debilior, hocobfcurior eft fenfatio externa, J. 513, jia.Locus, in quo conftituta tarn conuenien-ter ad hue mouere organon fenfus poflunr,vt clare f e n t i a n t u r , e f t s p H A E R A S E N S A -T I O N I S J. In fphaera fenfaiionis locusconuenientiHimus P V N C T V M S E N S A -T I O N i s eft 2.

I eines jeden Empfindungs-Kreis. 8 eines je-den Empfindungs-Punft.

§• 538-Quo minora, quo remotiora a pun&o

fenlationis funt fentienda, hoc obfcurior,hoc debilior eft ipforum fenfatio, quaehoc eft fortior, hoc clarior, quo pro-piora pun£lo fenfationis funt, quo maio-ra fentienda, §. 537, 288.

§• 539-Senfus minimus eflet, qui vnicum maxi-

mum proxime conuenientillimeque prae-fens in minimo gradu veritatis, lucis, &cerdtudinis repraefentaret, §. 531,538. Hincquo plura, quo minora, quo remotiora, quominus conuenienter mouentia organon,quo verius, clarius, certius repraefentat,hoc maior eft, §. 219,535,

$• 540.s E N s v s maior A c v T v s s minor

H E B E * * dicitur. Quo aptiora ad mo-turn

150 P.III. CT. S.III.

tutn conuenientem organa (enfuum autfunt, aut redduntur, hoc aut eft acutior,aut magis acuitur £enfus externus* Quoineptiora aut funt, auc redduntur or-gana fenforia, hoc hebetior aut eft, autmagis hebefcit fenfus externus, §. 537,539-

i fcharfc, 3 ftumpfe Simten.

§* S41*Lex {enfationis eft: Vt fii fucccdunt flu"

ttif mundi £f ftatus mei, Jtc fequantur fe in-uiccm repraefentationef eorum pra'cfentiurn,§. 534. Hinc regula fenfationis incernae:Vt fibi fuccedunt flatus anitnae meae, Jic fe

fe quant ur inuicem repracfentationef eorun-dem praefentium} et regula fen(ationis ex-ternae: Vt fibi fuccedunt flatus corporis mei^fie fe fequantur inuicem repraefentationes eo-rundem pracfentium.

§• 542-Senfationum magnum prae aliis fingu-

lis perceptionibus robur eft, §, 512, 517.Hinc fenfationes alias fingulas obfcurant,$» 529. Pofiimt tamen aliae plures fimulfumtae fortiores fieri vna vel altera, prae-fertim debiliore, fenfatione, eamque vi-cidim obfcurare, multo magis vna fenfa-cio poteft obfcurari per alteram foniorem,

auc

S E N S V S. 191

aut plures alias fingulas debiliores, fimulfumtas tamen forciores, §, 529,517.

§• 543-Facilior fit fenfetio externa i) organi

bene praeparati, $. 536, 2) fphaerae fenfa-tionis , immo 3) quantum fieri poreft,punfto, §. 537. 4) corpus ad excitan-dum modo conueniend motum in organoaptius & qualitate, §. 536. & 5) quantitate,$» 538. fi admoueatur, 6) non fenfationesfolum fortiores heterogeneae, fed &7) debiliores non nihil quidem fingulae,at plures, immo 8) perceptiones etiamaliae admodum heterogeneae fi impedian-tur, §, 542. Impeditur fenfatio externai) organon fenforium impediendo, nemodo conuenienti moueatur, 2) faltimpraeftando, vt minus moueatur, §. 537,3) fenfibile remouendo, 4) imminuendo»5) prorfus impediendo, ne praefens fiat,6) fenfationem fortiorem excitando,7) per plures fenfationes aut 8) pluresperceptiones alias ita difpertiendo atten-tionem, vt, fingulae licet debiliores, ta-men fimul fumtae obfcurent fenfationemimpediendam, §. 542, 221.

§• 544-Quum fenfus fingfularia huius mundi,

hinc omnimode determinata, repraefen-tent

X 9 9 P. III. C. I. S. III.

tenr, §. 535, 148. vt talia, hinc in vniuerfa-li nexu, §« 357. nexus autem, praeferdmreladui, repraefentari nequeant line con-nexorum vtroque» §. 14, 37. in omni fen-(Vione connexa cum fenfe, f eo, quodfendrur, fingula repraefentantur, at nonelate, hinc obfcure maximam pattern pie-rumque. Ergo in omni fenfatione eft a':

quid obfcuri, hinc in fenfatione etianrdiftin^a femper aliquid admixtum eft con-fuiionis. Vnde omnis fenfado eft fenfi-liua perceptio formanda per facultatemcognofcitiuam inferiorem, §. 522* Quum-que E x p E R i E N T i A r lit cognitio fen-fu clara, A E S T H E T I C A comparandae& proponendae experientiae eft E M SI-R I C A .

l Erfahi'ung.

§• 545-F A L L A C I A E s E N s v v M 1 funt reprae-

fentariones falfae a (enfibus dependentes,eaeque vel fenfadones ipfae, vel ratioci-nia, quorum praemiffa eft fenfado, vel per-ceptiones pro (enfationibus per vidum fub-repdonis habitae, §. 30, 35,

l Betrug der Sinne,

§» 546.

Senfadones ipfae quum repraefententftatum corporis, vei animae, vei vtrius-

qu«

S E N S V S. 193

que praefentem, §. 535. ram internae, quamexternae percipiunt a£tualia, §. 205, 298.hinc & pollibilia, §. 57. & quidem huiusmundi, §. 377 funt ergo veritfimae to-tius mundi, §. 184. nee vlla earum eft fal-lacia fenfuum, §. 54?. Quodfi ergo fal-lacia fenfuum fit ratiocinium, vidum eiusauc later in forma, aut in altera praemif-fa; fi fit alius generis perceptio, per vi-tium fubreptionis pro fen{htione habita,duplex error eft per praecipirantiam iu-dicantis ortus facile tamen reducendus adcafum feeundum, §. 545.

§* 547.

i R A E S T i c i A E 1 funt artificia fal-lendprum fenfuum; fi oriuncur ex us fal-laciae fenfuum, funt E F F i c A C E s 2 , f iminus, funt I M E F F I C A C E S S . Q u oquis ergo pluribus praeiudiciis cum fen«fationibus terminum communem haben-tibus laborat, quo minus fibi cauet a vi-tio fubreptionis: hoc plures apud ipfumpraeftigiae poflunt efle efficaces, §. 545.Apud liberum a praeiudiciis & viriis fub-reptionis omnibus omnes praeftigiae in-efficaces forenr, §, 546,

i Blendwerk d«v Sinne. a kr*ftigf 3 nil-

N

194 p- HI. C I. S. 111.

§• 548-

Propofitiones : Qyicqiad non experiorfeu dare fentio, §.544. tion exfiflit, £ P R A E -I V U I CIV M T H O M I S T l C V M *, aUt, eft

imyoffibile : quicquid repraej'entationi alteri(panialiter) idem eft , eft ipfa ilia perceptio :quac co'txjiftunt , vel fuccedunt fibi inuicem^forum vnum in altcrum realiter infinity f. Jb-phifina: pdft hoc^ ergo propter hoc, func aptaefaHaciis fenfuum propofitiones maiores,§» 546* hinc & praeftigiis efficacibus,§•

i das Vorurtli«il des Thomas.

§•

Quam ob cauflam debiliorem obfcuratfortior perceptio diuerfa, §. 529* ob ean-dem debiliores diuerfae fortioretn illu-ftrant, §. 531. Hine debiliori alicuius ob-ie£ti perception! fuccedens clara fortiofdiuerfa, eo ipfo, quod noua eft, in cam*po clararum perceptionum, roagis apper-cipitur, §. 529. Ergo clara fenfatio for*tior fuccedens diuerfae debiliori per ipfantnouitatem illuftratur , $. 542, 534. Hincoppofita debiliora rem illuftrant, §. 8*,531. Oppofita ittxta fe pojita magit dt*-esfiunt.

§•550'

S E N S V & 195

§• tfo.Si fenfatio, quantum obferuatur pror-

fus eadem continearur in pluribus perce-ptionibus totalibus immediate fe exci-pientibus , in prima habet lucem nouita-tis, §. 549. Haec ipfi deeft in fequentiex parte, magis in tertia, & fie porro,Hinc, nifi aliunde illultretur 3 minus cla-ra fiet in (ecunda perceptione totali, ad«khue minus clara in tertia, Temper fucge-<3ens, tali quae earn magis obfcuret, §. 529.Ergo fenfationes diu, quantum obferuaripoteft, eaedem, obfcuranciir ipfo tempo*re, §, 5^9*

Senfationes in aequali robore non du-rant, §. 550. Ergo li fuerunt, quae eflTepoflunt, fortiffimae, remittuntur, §. 247*

§. 552*vi GILO % dum externe clare fentio; dum

fie fentire incipio, E V I G I L O ». Si eonfue-tum in fano fenfationes lingulae clantatisgradum habent, svi C O M P O S s vocatur,Si quaedam ex iis a pud aliquem tarn vi-uidae fiant> vt notabiliter obfcurent reli-quaS , E X T R . A SE R A P I T V R * , (Cm

obliui(citur , non ell apud fe). Statusfenfatipnibus incernis extra fe rapti eft

N 2 * C S T A"

196 P. III. C, I. S. III.

E C S T A S I S s (vifio, mota mens, men-tis exceflus).

I ich wache. 2 ich eiwaclie. J fo lagt nun,er fey bey fich felbfl;, feiner rnaechtig, 4 fokommt er von fich, fo wird er auffer fichgefetzt. 5 cine Entiiickmig*

§• 553-Ecftafis animae naturalis erit per natu-

ram ipfius a£luata, §. 552, 470. per ipfiusnaturatn non aftuata, praeternaturalis ani-mae erit, §. 474. quae li per naturamvniuerfam non a£luenr, fupernaturaliserir, §. 474. Ecftafes miraculofae funt po(-fibiles, §. 47?, 552, etiam hypothetice, §.482-f oo.

§• 554-Si claritatis gradus in fenfationibus vi-

gilantis notabiliter remittitur ob vaporesin cerebrum adfcendentes ex potu, i N-E B R I A T V R feU f i t E B R I V S **, f i CX

morbo fiat idem, flatus ille V E R T I G O 2

dickur, Vel iimplex, vel tenebrofa, feufcotomia.

X trunken. a Schwindel.

§» 55vSi clarae fenfationes externae ceffanf,

Vd motuS corporis vitales, quantum obfer-uatur, fere iidem manent, & D O R MI-

JO.

S E N S V S.

TO s (obdormio,) vel hi etiam notabili-us remituntur, & r> E L i qy i v M A N i M iy A T i o R 2«

I einfchlafen. 2 in Ohnmacht fallen.

§• 556.Status obfcurarum (enfationum exter-

narum, in quo motus corporis vitales,quantum obferuatur, fere iidem manent,qui funt in ftatu vigiliarum , s o m N v s *eft; in eoque conftitutus, D O R M IT 2; inquo & hi notabilius remitruntur, eft D E-L J Q V I V M A N I M I 3 (fynCOpC, HpO-

thymia, lipopfychia, efthlipfis): in quoprorfus cefTabunt, M o R s * erit. Ergofomnus, fyncope, & mors funt fibi admo-dum fimiles, §. 265.

i Schlaf. 2 fchlafen. 3 Ohii-macht. 4 Tod.

S E C T I O II1I,

P H A N T A S I A .

§• 557-Confcius fum flatus rnei, hinc flatus

mundi, praeteriti, §. 369. Repraefentatioflatus mundi praeteriti, hinc flatus me!praeterici> $. 369^ eft P H A N T A S M A *(imaginatio, vifum, vifio). Ergo phan^

N 3 tafma-

p.m. GJ. S.IIH.tafmata formo, feu imaginor, idque pervim animae repraefeniatiuam vniueru* propofitu corporis mei, §. 513.

I eine Einbildung.

§• S5&Habeo facultatem imaginandi feu

P H A N T A S I A M , §, 557, 216. Quumqueimaginationes meae fint perceptionesrerum, quae olim praefentes fuerunr, §,557i298- fiint fenforum, dum imaginorjabientium, §, 223.

5- 559-P R O D V C I T V R (euoluitur) P E R C E - .

*TIO s quae fit in anima minus ob-fcura; quae fit obfcurior, I N V O L V I -TVR. 2; quae inuoluta olim producitur,R E P R O D V C I T V R 3 (recurrit). laminiaginationibus producuntur fenfa, §. 558.hinc olim produ£la, §. 542. poft inuolu-ta ? §. 551. Ergo phantafia perceptionnes reproducuntur, 6c nihil eft in phanta..fia, quod non ante fuerit in fenfu, §.5581 534.

i eine Vorftellung wird hervorgebracht. 2 ver-dunekelt, ) wieder hervorgebracht, er-ncwert,

§. 560.

Motus cerebri, coexfiftentes animaerepraefentationibus fuccelliuis} i D E A E

MA-

19$

M A T E R I A L E S vocantur. Hinc ideae tna»teriales funt in corpore fentienris vel Una*ginantis animae, §, 508.

§. 561.Imaginatio & fenfatio flint fingularluBj,

§« 539> 534* hinc 'in vniuerfali nexu confti-tutorum, §.2)7, Vnde lex imaginationis:percepta idea parttali recurrit eius totality §.306, ^14. Haec propofiuo etiam a/otfatio idearum dicitur»

§> 5^2,Quum repraefentem, hinc & imaginer,

§• 557» pro pofitu corporis mei, §. $i2. eavero y quae externe fen no , propiora fintcorpori, quam quae imaginor, §, 535, 558 ipatet, cur his ilia poflint clariora & for-tioru efle, §. 538* Immo dum fenfationesimaginationibus coexfiftentes eas adhucobfcurant, §» 542. nihil tam clare imagi-nor, quamlenii, ita tamen, vc gradus cla-ritatis in imaginatione a gradu claritatisin fenfatione dependeant, §, ̂ 6it

§- 563.Quae faepius fenfi, faepius reproduxi*

funr partes plurium idearum totalium,quam quae rarius,§. 514. Ergo illorumphantafmata in maiori nexu, §. 561. cumpliuribus notis adhaerentibus percipiuntur,

N 4 quam

200 p. in. c. i. s. mi.quam horum, §. 530. hinc his Cunt ex-tenfiue clariora, feu magis viuida, §• 531.Quae rarius fenii, rarius reproduxi, obrationem oppofitorum oppofitam, §. 8uii fenduntur, habent maiorem nouitadslucem, quam quae faepius, §. 549. Er-go fenfationes rarius fenforum & repro-dudlorum funr, caeteris paribus, magis vi-uidae, quam faepius fenfcrum & repro-duftorum, §.531.

§, 564.Sicut fenfatio imagmationes obfcuratj

lie ob eandem rationem imaginatio recen-lioris fordor obfcurat andquioris ima-ginationem debiliorem, §. 562. hinc aequeclare fenforum, mfi aliunde impediar, re-centius clarius imaginor.

§• 565.Phantafia minima eflet, quae vnicum for-

tiffirne fenftim, §. 562. faepiifime reprodu-£lum, §. 563, & recendffime, §. 564. cum ma-xime debilibus & antecedentibus & fociispercepdonibus heterogeneis, §, 529. tamenobfcuriffime repraefentarer. Ergo quo plu-r<J, quo debilius fenfa, quo rarius reprodu-fta, poftquolongiustempus, quoforriori-b\js cum perceprionibus fociis & antece-dentibus, quo verius, ckrius, cerdus repro-ducers poteft> hoc maior eft) §, -119-

P H A N T A S I A. 201

§.566.Quo hebetior, auc acutior eft fenfus, a

quo fenfam rem imaginor, hoc obfcurior,awt clarior effe poteit eius rei imaginatio,§. 562, 540-

§. 56%Imaginariones a fenfationibus diftinguo

i) gradu claritatis , §.562. a) flatus, quemfiftunt, praeteriti, 6c praefentis, quem fen-fationes fiftunt, impollibili coexfiftentia, §.298. Hinc ii imaginationes fortiores <Scdebiliores fenfiitiones lint, quantum ob-feruatur, claritate aequales, tamen reftatdifcrimen alterum , circumftantiarum di-uerfitas , §. 323. Ex quibus vbi patecambas perceptiones non efle fenfationee,illam pro fenfatione habeo , in qua ma-ximam compuifibilitatem 6c nexum cumfenfationibus fociis , imaginationibus,praefertim proxime praeuiis & future-rum, praefertim inftantium, perceptioni-bus clare percipio, §.544. Ergo alteramnon efte lenfationem clare cognofco , §,38, 67.

§.Facilior fit imaginatio, §. 527, i)!fi ima-

ginandum clarius fenfum eft, $. 562. a)faepius reprodu&um, §, 563. 5) per inter-ualla debiliorum repraefencationum , vt

N 5 fern per

202 P. HI. c i. s, mi.Temper habuerit lucem nouitatis, '§. 549.4) non ita pridem, §. 564. 5) debiliores fe-quatur, & 6) comitetur perceptiones hete-rogeneas, $. 516,549. hinc autnullas, autnon admodum claras fenfationes hetero-geneaSj §. 562. 7) fequatur autem aut co-mitetur repraefentationes , quae fociaeimaginandi (aepius fuerunt, §. 561.

§.Impeditur itnaginatio i) impediendo

parum aut prorfus non imaginandi fenfa-tionem, fecundum §. 543. 6c 2) reprodu-£lionem , praefertim 3) interruptam debi-lioribus perceptionibus, quia ipfa conti-nuatio non interrupta obfcurat , §« 550. 4)ipfa reprodu£tionis mora, dum interimmulta viuidius cogitantur, §. 564. 5) fi for-tiores perceptiones fequatur, aut 6) comi-tetur heterogeneas , hinc tales fenfationes,aut imaginationes , aut perceptiones, velfingulas , vel fimul fumtas, §, 542; quae-que 7) parum, aut prorfus non imagUnando nunquam aut rarius fociae fue-rum? §• 56 1)

§. 570.Quum in omni fenfatione fit aliquid

obfcuri, §. 544. & imaginatio femper fiefenfatione eiusdem minus clara, §. 562. ima-ginationi eciam diltindae multum inerit

con-

P H A N T A S I A. 203

confufionis, & omnis imaginatio eft fen.jfitiua, §. 522. formanda per facultatem cognofcitiuam inferiorem, §. 520. Sciemiaimaginando cogirandi & ira cogitaca pro*ponendi e f t A E S T H E T I C A P H A N I A -si AE,

§• 57**Phantafia fi repraefentet totaliter eadem,

quae fenfi, imaginationes verae f u n t , §.546, 38* nCC VAN A P H A N T A S M A T A r

{eu imaginariones faifae, licet non aequalitotaliter claritate perdpiancur, J. 558? 562,Habirus vana phantafmata formandi *,jftP H A N T A S I A E F F R A E N I S 2 , S V B A C T A 3

contra habitus vere imaginanduI leere Einbildungen. 2 eine ausfchweifend^'

j cine wohlgeovdnete Einbildungskraft.

S E C T I O V.P E R S P I C A C I A ,

5* 57»*Identitates diuerfitatesque rerum perci.

pio. Ergo habeo facultatem identitaies di-uerfitatesque rerum percipiendi,§. 216, Priorfacultas eflet minima, fi ad duorum tancumfortiffime perceptorum, maxime eorun-dem, vnicam minimam identitatem, intermaxime debiles fbcias & antecedentes per-ceptiones heterogeneas, debiiiifime rciprae-

fen-

204 P. ni. c i, s. v*fentandas fufficeret. Ergo quo plurium, quominus notorum, quo magis diuerforum, quoplures, quo maiores identitates, hinc con-gruentias, aequalitates,ergo &.aequalitatesrationum f. P R O P O R T I O N E S \ fimilitudi-nes, quo tbrtiores inter focias & anteceden-tes perceptiones heterogeneas, quo clariuspercipit, hoc maior eft, §« 219. Habitusidentitates rerum obferuandi e f t i N O E N i -V M S T R I C T I V S D I C T V M 2.

I Vergleichungen der Groflen, z Witz in eng»rev Bedeutung.

§. 573.Facultas diuerfitates rerurri percipiendi

minima efTet, quae Quorum tantum, fortiifi-me perceptorum, maxime diuerforum, vni-cam minimam dinerfitatem, inter maximedebiles anuecedentes 6c focias perceptionesheterogeneas, remiilitiime perciperet. Er-go quo plurium, quo minus notorum, quomagis eorundem, quo plures, quo maioresdiueriitates, hinc difcongruentias, inaequa-litates, ergo & inaequalitates rationum CD I S P R O P O R T I O N E S J, diilimiUtudines,quo fortiores inter antecedentes & fociasheterogeneas perceptiones, quo fortius re-prasfentat) hoc maior eft, §. 219. Habitus di-uerfitates rerum obferuandi AC v M E N 2 eft.Acutumingeniumeft P E R S P I C A C I A 3.

I Ungleichheit der VcrhaeltnifTe. t Scharffin-nigkeit. 3 eine avtige odev feiue Ewficht.

§•574-

P E R S P I C A C I A . ao;

i§- 574-Facultatis identitates rerum perfpicien-

di> hinc ingenii, §. 572. haec eft Jex : Re-praefentata nota r8 A vt nota, TK Z?, reprac-fentantur A & B vt eadem-, §. 3g. Facul-tatis diuerfitates rerum percipiendi , hincacuminis , §. 573. haec eft lex : Repraefen-tata nota T8 A , vt repugnante r*> B, A & Bpercipiuntur vt diuerfa , §.38-

§• 575-Identitates diuerfitaresque rerum vel

diftin£le percipio, vel fenfitine, §, 521.Hinc facilitates, identitates diueriitatesquepercipiendi, adeoque ingenium, acumen,et perfpicacia, §. 572, 573. vel fenfitiua (unt,vel intelle£tualia , §. 402* A E S T H E T I C AP E R S P I C A C I A E eft aefthetices pars deingeniofe ck acute cogitando & propo-nendo.

Quum omnia in hoc mundo fint par-tim eadem, partim diuerfa, $. 265, 269. re-praefentationes identitatum diuerfitatum,-que in iisdem , hinc & I N G E N I I (foe-tus) L V S V S 1

9 i.e. cogitationes abingeniodependentes, & S V B T I L I T A T E S 2, cogi-tationes ab acumine dependentes, a£tuan-tur per vim animae repraefentatiuam vni-

uera

206 p.m.c.i. s.v.uerG, §, 513, Lufus I N G E > T I I falfi eiuSI L L V S I O M E S 3 , & fal(ae fubtilitates i N A*N E S A R G V T A T I O N E S + vocantur.

X Spiele des Witzes. * Scharffinnnige Gedan-cken. 3 Betrug des Witzes, 4 Spitzfindig-keiten, leeie GriibeLeien.

Facultatum animae maiores gradusquum tint habitus, §. 219. & crebra repe-titio a£tionum homogenearum, feu quadifferenriam rpecificam fimilium, fit EXEB>C I T I V M 1: exercitio augentur animaehabitus, §. 162. H A B I T V S animae non de-pendenres ab exercitio, narurales tamenc o N N A T i 2 (difpolitiones naturales ) 5dependents ab exercitio, A C Q V I S I T I s,fupernaturales, i N F v s i 4, facultatumcognofcitiuarum habitus, T H E O R E T I C Ivocantur^

I Uebung. a angebohrne. 3 erworbeixc.'4 gottliche Fertigkeiten der Scele.

S- 578.Acumen & ingenium ftri£ius (umtum>

hinc perfpicaoia, §. 572, 573. funt habitustheoretici, §, 577, 519. quo maiores funtconnati, hoc facilius augentur exercitio,§• 577» 527. Idem valet de habitu fentien-di & imaginandi, §» 53,, 558. In quo no*ubilior ingenii .dekitus •> s v E x i D v M '

(pingue

P E R S P I C A C I A . 207

(pingne ingenium), acuminis, O B T V S V MC A P V T 2 eft* In quo ^.'otabiiior vtrius-que defe£tus, e f t H O M O B L I T E V S S .Omnis error, quum falfum cum vero proeodena habeat, §. 515. eft iliuGo facultatisidentitates rerum percipiendi, §. 576,572,acumineimpediendus, §.573,221. Hinc er-rores funtoccalio fubtilitatum, $. 576,323*

i ein dummer. i em ftumpfer Kopf. 3 einabgefchmackter Menfch.

S E C T I O VI,

M E M O R I A.

§• 579-Reproduftam repraefentationem perci-

pio eandem, quacn olim produxeram,§. 572, 559. i. e. R E C O G N O S C O * (recor-dor). Ergo habeo facultatem reproda-ftas perceptiones recognofcendi feu ME-M O R I A M 2, §. 216. eamque vel fenlitiuam,vel intelle&ualem, §, 575.

I ich erkenne etwas wieder. 2 Gedzchtnifs.

§. 580.Lex memoriae eft: Repraefcntatis pluri*

biif percsytionibus faccejjiuis, vsgue ad prae~fentem, partialern communem habentibus , par-tialif cotntnunif repraefentatur, vt content*in amevedente fif fequentS) §, 572, adeoque

memo-

so8 P.III. C.I. S.VL

memoria aftuarur per vim animae reprae-fentatiuam vniue^fij §. 557>

§. 581.Quae ita percipiuntur, vt facilius olim

recognofci poifint , M E M O R I A E M A N -D O » . Hinc quae faepius clariusque re-producuntur (ecundum, §, 557, 5>8> 549,568* atrendendo ad identitates diueriirates-que iingularum perceptionum, §. 580. altememoriae mnndantur, §« 527.

I in das Gedzchtnifs faffen.

§. 582.Si perceptio recurrit, earn aut valeo

clare recognofcere , tuno obie&um eiusM E M O R I A T E K E R E 1 dlcor, 3Ut DOn

fum,§, io.&obie&i illius O B L I T V S s v MHinc impotentia reproduftam percepdo-nem recognofcendi e f t o B L i v i o 3. Perquod memini, cuius oblitus eram, id mihiA L I Q V I D I N M E M O R I A M R E V O C A T * .

Per ideas focias mihi aliquid in memo-riam reuoco i. e. R E M I N I S C O R *« Ergohabeo facultatem reminifcendi feu R E M i-N I S C E N T I A M 6, §. 2I&

1 ctwas nodi im Gedafchtnifir, a vergeflenhaben. 5 Vergeffenheit. 4 das An-denken von etwas erneuern. f ich emfinnemich. 6 das Vermogeu iich worauf wieder zu

M E M O R I A. 20$

§. 58?.Reminifcemia eft memom, $. 582, ̂ 9.

hanc regulam (equens: reprodutiae me-diantibus ideis fociit perceptiwtis tnemini, §.580, 516. Reminjfcenria per ideas loci fo-cias recordata e f t M E M @ R i A L O C A L I S »,per ideas aetatis focias, eft S Y N C H R O -N i s M v s 2.

I das Andenken des Ortes. • die Eriiuieiungdes Gleichzeitigen*.

§• 584.Memoria minima eflbr, quae vnicum mi*

nimum inrennifime, faepidime, recentilli-me reprodudum, maxime debiles interperceptiones antecedences & focias hete*rogeneas remisfilfime recognofceret. Quoergo plura, quo maiora, quo remilfius, quorarius reprodu£ta, poft quo longius tern-pus heterogeneis fortiifimis perceprioni-bus transailum, §. 564, quo fortiores interantecedentes & (bcias perceptiones hete-rogeneas, quo intentius reeognofcit^ hocmaior eft, J. 219*

?* 58J.Memoria maior B O N A & F E L I X * di-

citur, & quatenus plura & magna recogno-fcerepoteft, D I F F V S A * (diues, vafta), qua-tenus remiifius etiam reprodudtum, interfat fortes repraelentationes focias & ante-cedences heterogeneas, F I I V M A 3, qua«

O tenus

P. HI* C I. S. VL

terms recognofcere poteft, poft longiustemporis interuallum fans fortibus*perce-ptionibus heterogeneis occupatum, T E-v A x *, quatenus rarius reprodu&um,c A P A x % quatenus intentius quaedamrecognofcere valet, v E G E T A 6, qua-tenus parum opus eft, vt reminilcatur,P R O M T A 7 dicitur*

I ein gutes und gliickliches, 2 weitlaeuftiges,3 veftes und iuverlaesfiges, 4 dauerhaftes,5 fehiges, 6 triiclies; 7 fertigcs Ge-dschtujfs.

}. 586.Infignis bonae memoriae defeftus eft

O B L I V I O S I T A S J« Error ex memoriade-pendens L A P S V S M E M O R I A E 2 dicitur*lam memoria poteft perceptionem antece-dentem in eo gradu eandem fiftere cumfequente» in quo tamen non eft eadem.Ergo memoria eft L A B i L i s, i» e» cui la-pfus funt poflibiles. Memoria non admo-dum labilis eft F I D A s. Ingeniofis noneft admodum fida memoria, §. 576. fedacumine augetur eius fidelitas, §« 573.

j Vergefslichkeit. » ein Irrthum d«sG«-dxchtnifles. 3 treu.

§• 587.Cpmplexus regularum perficiendae me-

moriae ef t ARS M N E M o H i c A t Mne-monica

M E M O R I A, an

tnonica memoriae fenfuiuae, §-579 eft parsaeftheticae, $, 533. regulas extendendae,confirmandae, conferuandae, excitandae,capacioris fideiiorisque reddendae memo-riae praefcnbens, §. $86,585.

§. 588.Si phantafma antecedens cum fequente

fenfatione vel imaginatione in eo gradupro eodem habetur > in quo non eft idem,orietur vanum phantafma, §. 571. per la-pfum memoriae, §• 586 ex feme errorum,§. 578. quod li .per eandem genefm, .̂ 586,578. pro fenfatione hab^rur, §. 548. one-tur fallacia fenfuum, $. 546,545,

SECTIO VII.F A C V L T A S F1NGENDI.

§* 589.Combinando phantafmata & P R A E-

S C I N D E N D O l i. e. attendendoadpartemalicuius perceptionis tantum, F i N G o 2.Ergo habeo racultatem fingendi, §. 216.F o E T i c A M. Combinatio qimm fit veprae-fentatio plurium, vt vnius, hinc faculrateidentitates rerum percipiendi aftuetnr,§, 572, 155. facultas fingendi per vim ani-mae repraefentatiuam vnmerfi aduatur,§• 557 576.

i durch Ti'ennen und Abfondem. * diclne ich.

O a

aia P. III. C. I. S. VII.

§» 590.Facultatis fingendi haec eft regula:

Phantafinatum panes ycrcipiuntur vi vnumtvtutn, §. 589. Perceptiones hinc ortae FI-C T I O N E S * (figments), eaeque falfae CHI-M E R A E dicuntur , vana phantafmata,§. 571*

X etwas erdichtetes.

§. 55'*

Pone combinari infociabilia, §. 589, autpraefcindi fingendo, quibus fublatis tolli-tur imaginandum, vt effendalia, effentiam,§. 63, attribute, §. 64. auc toili a fingendoorones modos, omnes relationes, auc ali-quos modos, aliquas relationes, ad a£tua-le & indiuiduum conilituendum necefla-riis aliis nOn fubftitutis, repraefentari ta-men fingendum, vc indiuiduum & a£tua-le, §. 54, 148. orientur in his cafibus fm-gulis chimerae, §. 590. per illufionem fa-cultatis identitates rerum percipiendi, §,576* 578. adecque vana phantafmata, §.590. lapfu memoriae per apparentem re-cognitionem admodum corroboranda, §«588, 5i5.

§• 592.Facultas fingendi minima efler, quae duo

minima tantum fortiffima phaatafmata re-miiTiilirae combinarec, auc vnicam vnius

maxi-

F A C V L T A S F1NGENDL 215

maximi phantafmatis partem mini mam le-uiflime praefcinderet,§. 530, 589. Ergo quoplura, quo maiora, quo minus fortia combi-nabir, quo plures, quo maiores, quo pluri-um , quo minorum phanrafmatum partes,quo magis praefcinder, quo magis vtrum-que facie, quoque forcius, hoc maior eft,§• 2i9»59°' Maior facuhas fingendiFER-T I L I S J (foecunda), ad chimaeras procli-uis, E X O R B I T A N S 2 (extrauagans, rhapfb-dica), abiis cauens A R C H I T E C T O N I C A 3dici poteft* A E S T H E T I C A M Y T H I C Aeft aefthetices pars de fi£Honibus excogi-tandis & proponendis.

I eine fruchtbare. 2 unbzndiget 5 woht-geordnete Gabe zu dichten.

§. 593*

Dormiens (i clare imaginor, $ o M N i o «.Imaginationes (bmniamis funt s o M M i AS V B 1 E C T I V E S V M T A 2, Cf.,§» 91. Vel VC-

ra, §. 571. vel fallacia, §» 5885591. vel per na-turam animae aftuata fecundum, §. 561,574,58o, 5835 590. naturalia, $. 470. vel non na-turalia animae, quae funt ipli praeterna-turalia. Ha^c il per naturam vniuerfamnon a£tuantur, erunt fupernaturalia , §.

i trzumen. 2 ein Traum in der Seele.

O 3 §• 594

214 P. TIL c. i. s. vni.$. 594-

Dormientis phantalia magis effraenis,§. 571. <5t facultas fingendi exorbitamior,quam vigilantis, §. 592. non obkuratasfonioribus fenfarionibus viuidiores imagi-meiones & fi£tiones producunc, §, 549.Quorum fomnia comitari (blent obferua-biliores motus corporis extern! fenfario-num fimiliumin vigilanribus comites, funtK O C T A M B V L I l. Qui ergo vigilantes quas-dam imagmationes pro fenfationibus ha-bere folent, P H A N T A S T A E (vifionarii,fanatici), qui eas prorfus cum {enrationi-bus confundunt, funt D E L i R i 2, vc adeoD E L X R I V - M fit flatus vigilantis imagina-tiones pro (enfationibus, fenfationes proimaginationibus habitualiter habentis.

i Nachtwandler. 2 verriickte Leute.

S E C T I O VIII.

P R A E V I S I O ,

§• J95»

Confcius fiim flatus mei, hinc flatusmundi futuri, J. 369. Repraefentatioflatus mundi, hinc flatus mei, futuri eilB R A E v i s i o 1 * PraeuideOj hinc habecfacultatem praeuidendi, §. 216. aduandan-

pei

P R A E V I S I O. Jij

per vim animae repraefentatiuam vniuerfipro pofitu corporis mei, $.513.

j die Vorherfehung, das Vorherfehen, Vorauj-betnerken,

§. 596.Lex praeuifionis eft: Percepta. fenfatio-

tie & imagmtitione commimcm partialem per-ceptionem habentibuf, prodit perceptio totalitfuturi ftatiif, in quo partes fenfationis imAgi-nationh~f[ue dinerfae conhmgentur: i. e« Expraefenti imyraegn&lo per praetcritum nafci-tur futurum.

$• 597-Qiium repraefentem, hinc & praeui-

deam, §. 595. pro pofitu corporis mei, §.512. ea vero,quae externe fentio, propio-ra fint corpori, quam quae praeuideo,olim demum fenfurus, §. 535, 595. pater,cur his ilia posfint clariora 6c.fortiora efle,§• 529, Quia hinc fenfationes praeuifio-nibus coexfiftentes eas adhuc obfcuranr,§. 542. nihil tam clare praeuideo, quamfenfurus fum, fed ita tamen, vt gradusclaritads in praeuifione a gradu claritatisin futura fenfadone dependeat, §, 596*

§* 598-Quae faepius fenfi, faepius imaginatus

fum, clarius praeuideo, quam quae ra-O 4 rius,

ai6 p.m. c.i. s.vnr.rius, J. 563, 596. Imaginations iam /en-fa, id eft, fortiflime percepta fiftunt, §. 542,558. Hinc fortiores etiam hae praeuifio-nibus nondum fortiffime percepta fiften-tibus, §. 597. eas vna cum fenfationibusgnauirer obfcurant, §. 529. Quumquepraeuifio propius inftantis poffit efle cla-rior praeuifione remotius inftantis, $. 597.obfcurabit in eo cafu etiam praeuifio pro-pioris praeuiiionem remotioris, rernotio-risque obfcuritas propioris illuftrabit prae-uiiionem, J. 549* Ergo aeque clare (en-tiendorum propius inftans clarius praeui-deo, quam rernotius, §. 549.

§- 599-Facultas praeuidendi minima eflet, quae

vnicum fortiffime proximeque (entiendum§• 597) 598* faepiffime (enfum & imaginandoreprodu&um, maxime debiles inter perce-ptiones fbcias& praeuias heterogeneas, ta-men remisfisfime repraefentaret, §. 595. Er-go quo remiffius fentienda, quo magis re-mota, quo rarius fenfa, aut imaginando re-produ&a, quo fortiores inter perceptionespraeuias & focias, quo fortius repraefentat,hoc maior eft praeuidendi facultas, §. 219*

§« 6oo»Quo hebetior aut acutior fenfus, a quo

ex parte iam fenfnm praeuideo, quo mi-nor

P R A E V T S I O. 217

nor aut maior praeuifuri phantafia , <j.hoc obfcurior aut clarior erit praeuifio , .596.

§« 6or.

Praeuifiones a fenfationibus imaginatio-nibusque diftinguo i) gradu claritatis, quo& fenfationibus & imaginationibus cedunr,§• 597 •> 598» 2) impoffibili coexfiftentiacum ftatibus praeteritis & praefente. Quod-fi praeuilio fortior & imaginatio aut etiamfenfatio debilior fint claritatis, quantumobferuatur, aequalis, tamen chara£tere fe-cundo diftingui poflunt, §. 67. Ex cir-cumftantiis etiam fi cognofco, quae nonlint fenfationes fecundum, §. 567. earn neeimaginationem efle clare cognofco, $. 38,67* quae cum imaginationibus fociis, prae-uiis & fequentibus, etiam fenfationibus,inconnexa deprehenditur, §. 557, 357. quae-que fimul fentiri non potuent, § 377.

§. 602.

Facilitatur praeuifio , §. 527. fi praeui-dendum i) clarius (endendum eft, § 597.2) magna ex parte iam fen Turn 3) & re-produftum eft imaginando, §* 598. 4) prae-uifwn iam faepius, §. 563. idque 5) perinterualla debiliorum perceptionum , vctemper habuerit lucem nouirstis, §. 549.6) non ita multo poft fentiendum, §. 598*

O 5 7) de-

ai8 P. III. C, I. S. VIII,

7) debiiiores praeuias & focias perceptio-lies habeat heterogeneas, hinc tales autmillas, aut non admodum claras fenfatio-nes & imaginationes, §« 697, 598. 8) at for-tiores fequatur & comitetur tarn imagina-tiones, quam fenfationes, quae cum prae-uidendo partiales perceptiones communeshabent, §. 596, 597.

§. 603.Impeditur praeuifio, fi i) impediatur

praeuidendi futura fenfaiio fecundum, §.543. 2) fenfatio magna ex parte cum prae-uidendo eorimdem praefens, 3) eorundemimaginatio fecundum, §. 569. 4) praeui-fiones impediantur primae, praefertim 5)interruptae debiiioribus perceptionibus,quia eas ipfa continuatio obfcurat, §. 550.6) procraftinetur puaeuidendum, §. 598.7) fortiores praeuias & focias habeat he.lerogeneas imaginationes fenfationesque,8) at tales debiiiores, quae cum praeui-dendo perceptionem communem habent,§. 602, 221.

§. 604.Quum in omni fenfatione, §. 544. &

imaginatione fit aliquid obfcuri, §. 570.& praeuifio fit minus clara, quam eius-dem fenfatio & imaginatio, §. 597, 598praeuiiioni etiam diilinctae multum ad'

mixtum-

P R A E V I S I O. 219

mixtum eft confufionis & obfcuriratis, &omnis mea praeuilio eft fenfinua, §. 522.aftuanda per faeultarem cognofcinuam m-feriorem, § 520. cuius cognmonem & pro-pofitionem dingens mandca,§. 350. eit parsaelthetices, §. 533.

§. 605.Si praeuideamur totaliter eadem cum

fentiendis, praeuiiiones funt vera;es feuF R A E S E N S I O N E S S licet non eodem mo-do, aequali cum fenfanonibus claritate, per-cipiantur, $. 597. Si fentiamr praefenfum,I M P L E T V R p R A E v i s i o 2 . Praeuilio n o nimplenda, F A L L AX s eft, fons errorumprafticorum, §. 578-

I Vorherempfindungen. 2 das Vovherbemefk-*te trift ein, die Vorhtrfchung wird erfiilU.3 das beti'Ugliche Vovheriehn.

SECTIO IX.

I V D I C I V IVL

§. 606.Perfeftionem imperfeclionemque rerura

percipio, i, e« D 11 v D i c o i. Ergo habeo fa-cultatem diiudicandi, §, 216* Haec minimaeffet vnici minimi fortiffime percepti vni-cam minimam perfe&ionem imperfeftiO'nemue, maxime debiles inter percepriones

betero-

220 P. III. C. I. S. IX.

heterogeneas praeuias & focias, remifliffi-me repraefentans. Quo ergo plurium, quomaiorum, quo remiffius etiam percepto-rum, quo plures, quo maiores perfeftionesimperfe&ionesue, quo forriores inter (bcias& praeuias heterogeneas perceptiones, quofortius facultas diiudicandi repraefentat,hoc maior eft, §. 219. Habitus res diiudican-di e f t ' i v D i c i v M 2, idque de praeuifis,p R A c T i c v M, de aliis, T H E O R E T I C V Mvocatur, & quatenus obfcurius etiam perce-ptorum plures tamen perfe£liones imperfe-£lionesue detegit, eft p E N E T R A N S s.

1 ich beurtheile. 2 dais Vermdgcn tu beurthei-len. 3 durchdringend.

§. 607.

Lex facultatis diiudicandi eft: perceytisret variis aut confentientibus, aut diffentienti-but, tins aut perfect™, aut imper/tftio percipi-tur, §.94,121. Quod quum fiat vel diftin-&e, vel indiftinfte; facultas diiudicandi,hinc & indicium, §» 606. erunt vel fenfiti-ua, vel intelle&ualia, §. 402, 521. ludi-cium fenfitiuum e f t o v s r v s S I G N I F . I -C A T V L A T I O R I J C^por,palatum,nafus).C R I T I C A L A T I S S I M E D I C T A eft 8rS di-

iudicandi. Hinc ars formandi guftum, f.de fenfittue diiudicando & iudicium fuumproponendo eft A E S T H E T I C A C R I T I -CA, §. 53j. ludicio intellectual! gaudens eft

C R I T I-

I V D I C I V M. 221

C R I T I C V S S I G N I F I C A T V L A T I O R I,

vnde C R I T I C A S I G N I F I C A T V G E N E -R A n eft fcientia regularum de perfe-&ione vel imperfectione diftin&e iudi-candi.

I der Gefchmack in weiterer Bedeutung.

§. 608.

Guftus fignificatu latiori de s E N s v A L i-ivs l

y i.e. quaefentiuntur, eft I V D I C I V MS E N S W M 2, & illi organo fenforio tri-buitur, per quod diiudicandum fentitur.Hinc datur indicium oculorum, auriumetc. Tam hoc, quam omnis faculcas di-iudicandi aftuatur per vim animae reprae-fenratiuam vniuerfi, §. 513. quum omniain hoc mundo lint partim perfefta, par-tim imperfefta, §. 250,354. Diiudicationesfalfae funt i v D i c 11 E C L I P S E S 3. Facul-tas diiudicandi ad eclipfes prona i v D i-C I V M P R A E C E P S * dicitur. Tails Gv-s T v s C O R R V P T V S s eft. Habitus abeclipfibus I V D I C I I cauendi eft eius M A-T V R I T A S *, Talisguftus eft S A P O R . N O KP V B L I C V S 7 (purior, eruditus); minori-bus etiam congruentiis difcongruenriisquedetegendis in diiudicando perfpicax, D E-L i c A T v s 8. Eclipfes iudicii fenfuum £unteorundem fallaciae, $. 545.

I Von dem, das man empfindet. 2 das Ur-iheil dec Siniie. 3 Fehiuittt d

222 P, III. C. I. S. X.

lungs - Kraft. 4 cine vorfchneUe, iibereiligeBeurtheilungs - Kraft, oder allzugefchwinde»f ein verderbter Gefchmack. 6 das Reifeder Beurtheilungs - Kraft. 7 ein ungemei-ner, 8 feiner, zarter Gefchmack,

§. 609.

Quo maior memoria, §. 579* reminifcen-tia, §. 582. faculias fingendi, §. 589* prae-uifionis habitus, §. 595. & iudicium funtconnata, hoc facilius augencur exercitiis^§» 577> 606.

S E C T I O X.P K A E S A . G 1 T I O .

J» 610.Qui praeuifam perceptionem repraefen-

tat vc eandem, quam olitn percipier,S R A E S A G I T », ergo habetfacultatem prae-fagiendi, { C U S I G N I F I C A T V L A T I O R Ip R A F. s A G i T i o N E M 2. Perceptiones perpraeiagirionem eiusmodi aftuatae funtP R A E S A G I A L A T I V S D I C T A 3, VCl fbn-

fitiua , vei imelle^ualia, §. 402, 521.V R A E S A G I A S T R I C T I V S D I C T A 6t

t R A E S A G i T i o * funt {cniitiua tantum.Scnliuua praefagia Cunt obie&um rnanti-ces aefthecicae, §. 604.

i erwartet etwas. 2 das Vermdgen etwas zaerwarten 3 iiberhaupt. 4 Ahndungen unddas Yermogen ficli etwas ahnden xu iaffen.

P R A E S A G I T J O . 223

Lex praefagitionis haec eft : Si in prae-pntis\ perceptionis JitcceJJiuif perceptwnibus re-praefentantur quaedam partialcm commimemcum antecedentibus habentes , haec partialtfcommunis repraefentatur vt co-ntenta in an-tecedents & feqiuente-> §.572. Ergo vtfeha-bet raemoria ad imaginationem : fie fe ha-bet praefagitio ad praeuifionera , §« 579,610,

§. 612.Praefagitio fenfitiua e f t c x s p E C T A T i o

G A S V V M « I M I L I V M *, cuius haec eft regu-la : Aut fentio, aut imaginary aut praeuideo A*quod cum olio praeuijio B multa habet commu-ma,y him B repraefento vt idem futurum cumA) §. 6n. Cui per ideas praeuifi focias prae-fagit animus, quae ante non praefagiebat,J R A E S V M I T 3, hinc facultatem habecpraefumendi, §« 216. quae fe habebit adpraefagirionem vt reminifcentia ad me«moriam,§. 582,610.

i die Erwartung sehnlicher Falle. 2 Vorhervermuthen,

5» 613,

Praefiimendi facultas eft praefagitio,hanc regulam fequens: Praeuifam median*

ideit fociis perceptionem praefagit ant-

J. ̂ 14.

224 P.m. c.i. s.x.

Praefagitio minima eflet, quae vnicum,minimum fortiilime faepiifime praeuifumproxime inftans maxime debiles inter per-ceptiones praeuias & focias heterogeneasremisiisfime tamen perciperet, §. 610, 161.

§. 6iy.Quo plura, quo maiora, quo rarius, quo

remiifius praeuidenda > quo longius antetempus fortilfimis perceptiombus aliistranfigendum , §. 564. quo fortiores interpraeuias & focias heterogeneas, quo for-tius percipit praefag-ido, hoc maior eft, §.219. hoc minus opus habet praefumtitTni-bus, $. 613.

§. 616.Notabilis praefagiendi habitus eft FA-

c v L T A s D i v i N A i R i x ', vel naturalis,aut connata, aut acquifita, vel infufa, §« 577.Poftrema e f t D O N v w P R O P H E T I C V M 3.Praefagium ex facmtate diuinatrice eft r> i-V I N A T I O s, haec ex dono propheticoe f t v A T i c i N i v M + (prophetia).

I das Vermogen wahr zu fagen. z die Gabeder Weiflagung. 3 das Wahrfagen oder dieVoranxeige. 4 die Weiflagung.

§. 6x7.A praefagitione pendentes errores funt

V A N A p R A E s A c i A ! , fallaces praeuilionescum

P R A E S A G I T I O .

cum veracibus per illufionem facultatisidentitates rerum percipiendi confufae, §.5781 605. Si qua mi hi fane praefagia, ex-fpe&ariones cafuum fimilium, §. 612* prae-fumciones, $. 613. aftuantur per vim animacrepraefenratiuam vniuerfi, §. ^95, 576*

I leei-e Erwartungen und Ahndungtn.

Si praeuifum cum antecedenre aliquofen,'o, aut phantafmate, auc praeuifo aliohabeacur pro eodem in eo gradu, in quonon eft, orietur fallax praeuilio, §. 605:. petvanum praefagium, j. 617, 576.

S E C T I O XLFACVLTAS CHARACTERISTICA.

§« 619,Signa cum fignatis vna percipio; ergo

habeo facultatem figna cum fignatis reprae-fencando coniungendi, quae F A C V L T A SC H A R A C T E R I S T I C A 1 dlCl poteft, §• 2l6.Quumque fit in hoc mundo nexus fignifi-catiuus, §. 358. facultaris characlerifticaeperceptiones aftuantur per vim animaexepraefentatiuam vniuerfi, §« 513. N::xusfignificatiuus vel diftin&e, vel indiftinflecognofcitur, hinc faculras chara&erifticavel fenfitiua eric, §. 521. vel inteile&ualis,§.402.

i das VermSgen dtr Zekhcn-Kunde.P §. 6ao.

22<5 P. IIL C. I. S. XL

§. 620*Si lignum & fignatum percipiendo coir-

iungitur, & maior eft ligni, quam fignatiperceptio, C O G H I T I O tails Y M B O L I C Adicitur, fi maior fignari repraefenratio>quam ligni, c o G N i x i o erit i N T v i T i-v A * (intuirus). In vrraque cognitione fa-cuhatischara&erifticae haec eft lex: Percc-pticnum fociarum vim fit medium cognofcendaetxfiftcntiac alterius, §. 347.

i eiu anfchauendes Erkenntnifs.

§. 621.Pone per illufionem facultatis identita-

tes rerum cognofcendi haberi pro figno,quod non eft, pro lignato, quod non eft,§. 576. cognitio falfa fymbolica & intuiti-ua orietur, §. 620. Pone eodem modohaberi quid pro prognoftico, quod noneft, nafcentur fallaces praeuiliones appa-rentibus praefagiis praefumtionibusquemultum corroborandae, §.605,515.

§. 621.Facultas chara£leriftica minima eflet,

quae vnicum minimum lignum cum vni-co minimo lignato, maxime debiles interpraeuias perceptiones & focias heteroge-neas remilfilfime coniungerer. Ergo quoplura, quo maiora ligna cum quo pluri-bus, quo maioribus lignatis quo fortioresinter ibcias & praeuias perceptiones hete-

roge-

FACVLT. CHARACTERISE 227

rogeneas, quo fortius coniungit facultaschara£leriftica, hoc maioreft, §.2i9t Scien-tia (enfitiuae cognitionis circa figna occu-patae & propofirionis eiusmodi eft AESTHE-TICA CHARACTEISTICA, tarn heuriftica, quamhermeneutica, §. 349. Chara&eriftica ora-tionis eft P H I L O L O G I A (grammatica la-tius dicta), eaque docens pluribus linguisparticularibuscommunia V N I V E R S A H S .Philologia docens regulas I; generales inomni oratione obferuandas, qua vocabniacorumque i)partes, eft O R . T H O G R A P H I AL A T I V S D I C T A , 2) flexionem, eft E T Y:-M o L o c i A (analogia), 3) nexum £ conftru-ftionem» eft s Y N T A x i s, 4) quantitatem,P R O S O D I A . Complexus harum difci-plinarum eft G R A M M A T I C A (ftriftius di-fta), 5) Significatum, eft L E x i c A (lexico-graphia), 6) fcriptionem, eft G R A P H I C E.II) fpeciales e* g. E L o qjv E N T i A E * C. per-fe£tionis in oratione fenfiriua, eiusque1) generatim fpeftacae, eft o R A T o R i A 3,2) fpeciatim, vel (blutae, e(t RH ET o R i c A,vel ligatae, eft P o E T i c \. Hae di£cipli-nae cum fuis fingulis filiabus, quatenusdemonftrant regulas pluribus linguis par-ticularibus communes V N I V E R S A L E S sfunt*

1 der Beredfamkeit. 2 die Kunft wohl zu Iprc-chen. 3 die allgemeinen, z, B. Redekunft,

P a §.^f

828 P. III. C I. S. XII.

§. 623.Cum dormientis (enfationes externae

flon fintclarae, §. 556. fbinnus debiliorumetiam phantafmatum erit ad fenfitiue prae-uidendum aptior, quam flatus vigilancis,§• 598» 539. Complexus regularum ex in-ibmniorum praeuifionibus praefagiendi eft

S E C T I O XII.

I N T E L L E C T V S .

§. 624.Anima mea cognofcit quaedam diftin-

fle, §. 522. facultas diftinfte quid cogno-fcendi e f t F A C V L T A S C O G N O S C I T I V AS V P E R I O R *, (mens), intelledus, §. 402,mihi conueniens, §, 216.

i das obere Erkenntnifs-Vermogen.

J. 625.

Quum habeam facultatem attendendi,A T T E N T I O N E M f, abftrahendi, ABSTR.A-C T I O N E M a, §. 529. & praefcindendi feuabftrahendi partem a toto» §. 589- eaeque feexierant in fenfationibus, imaginationi-bus, praeuifionibus, etc. prout obie&aearum ad corpus meum fe habeanr, §. 538>600. a^uancur per vim animae repraefen-

tati-

I N T E L L E C T V S .

tatiuam vniuerfi pro pofitu corporis,$• 5I3*

I das Vermogen der Aufmerkfamkeit , odetauf etwas z.u achten. 2 der Abibnderung,oder fich etwas aus den Gedanken zu fchla-gen.

§. 626.

Attentio in totius perceptions partesfuccelfiue dire&a eft R EF LE xi o '. Atten-tio ad totam perceptionem poft reflexio-nem eft C O M P A R A T I O 2. Refle£to.Comparo. Ergo habeo facultatem refle-£tendi comparandique, §. 216. a£tuandasper vim animae repraefentatiuam vniuerfipro pofitu corporis, §. 625.

s Ueberlegung. a Vergleichung^ das Zu*Jammenhalten.

§• 62%

Lex attentions eft: quorum pluret, quo*runt minus obfcurat notat percipio^ quam atio*rum, ea clarius aliit perripiot §. 528. Hincregula reflexionis eft: cuius partis in perce-ptione totius pluret minus obfcuraf notas perci-pio, ad, earn prae reliquis attendo, §« 626. &regula compararionis haec eft: Rcflettendoad partef totius perceptions pluret & clarieretnotas fius percipient ad (earn poftea magit at-tendo, }, 529*

P 3 §-628.

P. III. C. I. S. XII

§ 628.Attentio minima eflet, quae vnicam tni-

fiimam perceptionem obfcuriffimis reli-quis vnico tantum gradu clariorem redde-ret. Hinc quo plures, quo maiores perce-ptiones, quo clarioribus, quo clariores red-dit,hoc maior eft attentio §. 219. Habitus plu-ra appercipiendi eft A . T T E N T I O N I S EX-T E N s io s admodum clarius clarioribusetiam quaedam appercipiendi habitus eftA T T E N T I O Hrs I N T E N S I O 2. Habitusper longius tempus eidem attendendi eftA T T E N T I O N I S P R O T E N S I O 3 .

I die Erweiternng, Verbreitung oder Ausdehnung.2 die Anftrengung. 3 das Anhalteii dei»Aufmerkfamkeit.

§. 629.

Lex abftra£lionis haec eft: Quorum pau-tiores-t quorum minus clarat notat percipiojquant funt aliorum nytae, aliif obfcurius rc-praefentantur, §. 528- Hinc praefcindendihaec eft regula: Cuius partis in perceptionstotius -pandoras minusque clarae funt notac,quam aliarum 3 haec aliif obfcuriut percipitur.§. 62J.

§. 630,

Abftra&io minima effer, quae vnicam mi-pimam perceptionem clariflimis reliquisvnico tantum gradu obfcuriorem redderer.

Hinc

I N T E L L E C T V S . 231

Hinc quo plures, quo maiores per^eptio-nes quo obfcurioribus, quo obfcurioresreddit abftraftio, hoemaioreft, §.219,

§• fy*Intelle&us mei haec lex eft: Si compa-

rans a, non comparatis abftraho, rejiduum ejldiftincte perceptum, §, 627. Quumque finitusfit intelle&us meus, §. 248. haec lex eft lexintelle£lus finiu, qui attendendo, refle-ftendo, comparando, abftrahendoj prae-icindendoque aftuatur per vim aniniae re-praefentatiuiim vniuerfi, §. 625,626.

§• 632.Repraefentatio rei per intelle£lum eft

eius C O N C E P T I O J. Hinc C O N C E P T I B I -LE 2 eft, cuius diftinfta formari poteft per-ceptio, idque I N sE 3, quod in fe fpe&a-tum diftincle concipi poteft. lam in omnipoffibili funt eflencia & afFeftiones, §. 53,43. non totaliter eaedem, §,267,41. quaeadeo a fe inuicem diftingui poffunt, §. 67.Ergo in omni poffibili func notae, §.67.quae clare cognofci poflunt, hinc omnepofiibile eft in fe inconceptibile.

I das Verftehn oder Veiftxndnifs einer Sache2 verftaendlich, begreiflich. } in und xaCch felbft.

§• 633.I N C O N C E P T I B I L E IN sE'Cab{blute)ef-

fec, cuius in fe fpeftati diftinfta perceptioP 4 inuol-

S3* P. HI. C. I. S. XII.

inuoluerer. Hoc eft folum nihilum, J. 632,7. At C O N C E P T I B I L E R E L A T I V E TA-L E 2 eft, ad quod diftin&e cognofcendumdati alicuius intelle£his vires lufficiunt; &ad quod intelligendum dati alicuius fpiri-tus vires non fufficiunr, eft R E L A T I V EI N C O N C E P T I B I L E 3 (fupra datum intel-le&um pofitum). Hinc mulca in fe probeconceptibilia, §. 632. poflunt efle fuprameum intelle£tum pofira, J, 63r.

I an fich felbft unveiftsmdlich und unbegi-eiflicli.9 dicfem oder jenem begveiflich und ver-ftzndlich, 3 diefem oder jenem unbegi eiflich.

§. 634.

Quum diftinftio fit rei notammque reiclaricas, poteft per multicudinem & clari-tatem notarum tam intenfiuam, quam ex-tenfiuam augeri, §. 531. Quae plures jvi-uidioresque noras haber, quam aliae diftin-£lae, erit E E R C E P T C O E X T E N S I V ED I S T I N C T I O R »; quae intenfiue clarioresnoras habet, quam aliae diftinftae, eric(intenfiue diftinftior) p v R i o R 2.

I eine Vorftellung von verbreiteter Deutlich-keit. a eine reinere Vorftellung.

5- *$•

Quo magis ad rem attendo refleclens& comparans, hoc fit eius intellc£tio ex-

tenfi.

I N T E L L E C T V S . 233

tenfiue diftin&ior, §. 634, 631. Quo ma-gis ad intelledli notas iterum attendo, re-flrdens & comparans, quoque magis anon comparatis abftraho, hoc imelk&ioproducitur purior, §. 634,559.

§. 636.Quo minus ad rem atrendo, aut fatis

attendens eriam minus tamen refle&o, aucfatis etiam refleftens minus tamen com-pare, hoc fit eius intelle£io minus exten-fiue diftin&a. Quo minus eosdem acliusin intelle&i notis repeto, quo minus a noncomparatis abftraho, hoc manet perceptiodiftinfta impurior, §. 634, 631*

§. 637.Intellects minimus eflet, qui nonnifi vni-

ci minimi paucillimas notas minime clara?,maxime debiles inter perceptiones praeuias& focias heterogeneas, diftinguerer. Quoergoplurium, quo maiorum, quo plures,quo clariores notas, quo fortiores interpraeuias & focias heterogeneas diftinguitintelleftus, hoc maior eft, § 219. Perfeftiointelle£lus notas intenfiue dittinftas for-mandi eft P R O F V N D I T A S *, & maior pro*funditas P V R I T A S -. Perfe£lio eiusdemnotas extenfiue diftinftas formandi eft IK-T E L L E C T V S P V L C R I T V D O 3 .

I eiu tiefer, a ein vciner. 3 wn fchoiiftvVcrftmd.

P 5 §.638.

234 P. in. c,i. s.xii.§. 638.

Si attentio ad certum obie&um minm-tur, dum percepdonibus fociis pluribusheterogeneis attendo, D I S T R A H O R «.Hinc ipfae fenfationes diftra&ione obfcu-rantur, §. 543. & omnis attentio ad certumobie&um diftraftione impeditur, §, 221.Abftra£Uo animi diftra&i a perceptionibusheterogeneis pluribus, qua attentio adcertum obie£lum augetur, eft A N I M I c o L-L E C T I O 2. Hinc animi colle£tio adeoqueabftra&io eft impedimentum diftra£lionis,§. 221. lam impedimentum impedimen-ti eft medium ad finem, §. 342. Hinc ani-mi collectio, adeoque abftra£tio promo-uebit attentionem, quod patet etiam ex§. 549, Attentio promouebit abftra£tio-nem , hinc 6c colledionem animi, §.529.

I Zerftreuung. a Sammlung des Gemiithcs,

§. 639.Per intelleftum diftin£las perceptiones

a&uans eodem vtitur, §. 338. Habitus vten-di iptelle£lu, v s v s I N T E L L E c i v s 1 dici-tur, qui in me habitus acquifitus, §. 577.Cui vfus intelle&us nondum acquifitus eft,quantus ad loquendum requiritur, eft i N-F A N s *, cui nondum tantus, quantusad negotia vitae communis grauioraplerumque requiritur, N A T V R A L I T E R

MI-

I N T E L L E C T V S . 235

M I N O R E N N I S V t N A T V R A L I T E R M A -

I O R E N N I S eft, cui tantus intelleftus vfusacquifirus eft, quantus ad negotia viraecommunis grauiora plerumque requiritur.Cui notabilirer minor intelleftus vfus eft,quam plerisque aerate aequalibus, S I M -P L E X S I G N I F I C A T V M A L 0 3 . In qUl-bus nullus aut fere null us intelle&us vfusobferuatur in ea aerate, in qua folet efleprobe oMeruabilis^unt M E N T E C A P T I * .

i der Gebrauch des Verftandes. a ein Kind.3 einfeltig in fchlechter Bedeutung. 4 dienic zu, oder von Sinnen und Verilond g^-kommen.

S E C T I O XIII.

R A T I O .

§. 640.Nexum quorundam confufe, quorun-

dam diftinfte percipio. Ergo habeo in-telle&um nexum rerum perfpicientero, §.402, 216. i, e. R A T i o N E M *, & facukatesnexus confufius cognofcentes, quaies i)inferior facultas identitates rerum cogno-fcendi, §.572,279 quo ingenium fenfiti-uum, §. 575. 2) inferior faculras diuerfita-tes rerum cognofcendi, §. 572, 279. quoacumen fenfuiuum pertinet, §« 575, 3) me-rnoria {enfitiua, §. 579, 306. 4) facultasfingendi, §, 589. 5) facultas diiudicandi,

§,606

*35 R HI. C L S. XIII.

§. 606,94. quo iudicium fenfitiuum, §. 607.& fenfuum, §. 6og. 6) exfpe&atio cafuumiimilium, §. 610, 612. 7) facultas charafte-riflica fenfitiua, §. 619, 347. Hae omnes,quatenus in repraefentando rerum nexuration! fimiles funt, conftituunt A N A L oo o N R A T i o N i s 2, §. 7O. complexum fa-cultatum animae nexum confufe reprae*fentantium.

i die Vernunft. 2 das der Vcrnunft zhnlich.

§. 641.

Facultas diftin&e identitates diuerfita-cesque rerum perfpiciendi, §.572,579. hincingenium 6c acumen intelleftuale, §. 575.memoria intelle&ualis, feu P E R S O N A L I -T A s, §. 579, 306. facultas diftincte diiudi-eandi, §. 606,94. quo iudicium intelJeftua-le pertinet, §.607. praefagitio inrelle&ua-lis feu P R O V I D E N T I A 1 (profipiciQtitia)>§. 610. facultas characleriftica intelledualis,§. 619, eft ratio, §. 640.

I Vorficht,

§. 642.

Quum oronia in hoc mundo fint in vni-«er(ali nexu, §. 356-358* ratio a&uatur pervim animae repraefentaciuam vniuerfi proiitu corporis, J. 631. & hac quidem lege:«&" in A dare cognofo C, aliquid, ex quo clare

R A T I O . 2 3 7

cognofcam , cur ft aliquid dare cognofcendum inB, A & B concipio ccnnexa-, §. 14, 632.

§.

Quod vlla ratione cognofci poteft, P. A-TIO H A B I L E x dicitur, quod nulla, I R R A -T I O N A B I L E 2 (contra rationetn)* lamomne poffibile eft duplicicer rationale &connexum, §. 24. Tarn eius ratio, quamrationatum, cum nexu inter vrrumquefunt conceptibilia in fe, J. 632,14. Ergoomne poflibile eft rationabile* Omne ir-rationabile, quicquid contra rationem eft,eft impolfibile, $. 7, 8«

i verntinftig. a unvernunftig.

§» 644.

Ad cuius nexum intelligendum dataealicuius rationis vires non fufficiunt, eftE X T R A D A T A E R A T I O N I S S P H A E -

R A M 1 pofitum (nunc infra, nunc fupra da-tain rationem, nunc neutrum, tamen extraeiusdem horizontem) » Cuius ergo ratiolimitata eft, vt mea,§. 631, 640. illius extrafphaeram rationis poffunt e(Ie pofita mul-ta rationabilia, §. 643.

i von dicfem oder jeneni iiicht verniinfug aiu-lufehn.

§* 645.Ratio minima efTet incelleAus minimus

vnici minimum nexum perfpiciens. Quoergo

238 P. III. C. I. S. XIII.

ergo maior intelle&us, quo maiorem , quoplurium nexum perfpicir, hoc maior eft ra-tio, §. 219. Habitus maiorem rerum nexumperfpiciendi eft S O L I D I T A S «, pluriumrerum nexum perfpiciendi habitus eft s A-G A C T T A S R A T I O N S 2. Hinc & ratio eftvel purior, vel impurior, §, 637.

i eine griindliche, 2 crfindfame Veriiunft.

$. 646.

Perceptiones rationis funt R A T i o c i-u i A x, quaeli vera fuerint, S A N A 2, fi falfa,C O R R V P T A R A T I O 3 dicitur. Comple-xus verorum ratiociniorum dicitur R A T I OO B I E C T I V E S V M T A *, conti*adiftin£ta ra-tion! fubie&iue fumtae, §. 640. definiiae.vsvs R A T I O N I S 5 eft habitus rationevtendi, qui in me acquifitus,§. 577. Intenfioeius eft C V L T V R A R A T I O N I S 6. Hincomnis veritatis philofophica cognitio col itrationem, §.577. Falfa regula fyllogifticaadmodum eandem corrumpit.

I VernunftfchliifTe, Beweife des Verftandes. 2 ci-ne gefunde, 5 eine verderbte Vemunft.4 die Vernunft vor ihren wahren Gegcnftandgefetit. 5 der Gekauch» 6 dieBearbei-tung der Vernunft.

§.Errores analogi rationis ration! corru-

qui tribuit, §. 640,646, illudic illi fa-cuU

R A T I O . 2 3 9

cultas identitates remm cognofcendi exdefe&u acuminis, §. 576« At pofiunt tameaerrores eiusmodi rationem corrumpere, iifiant praemiifiae, §« 646*

§. 648*Quum omnis faculias eognofcitiua in

me fit limitata, hinc certum & determinabi-lem limitem habeat, §. 248, 354. facultaresanimae cognofcitiuae inter fe comparataeadmittunt inter fe rationem aliquam& pro-portionem determinatam, §. 572. qua vnaaltera vel maior, vel minor eft, §. 160. De-terminate facuhatum cognofcitiuarum pro-portio inter fe in aliquo, eft J N G E N I V Meius, L A T I V S n c T V M % Ingenium, cuimulti habitus inlunc, v E C E T V M a , cuipauci vel nulli, T ARC V M S eft, quod extardo mutaturinvegetum, E X C I T A T V R * ,quod ex vegeto in tardum, T O R P E S C I T S .Quae faculcas reliquis maior eft in ingeniolatius difto, fubiedo, cuius ingenium latiusdidtum attenditur, nomen dat. Hinc pa-tet, qu i f in t I N G E N I O S I , A C V T I , M E M Q .R I O S I , P R O V I D I , J V D I C I O S J , I N T E L L I «

G E N T E S ; R A T I O N A B I L E S S E N S V E MI-

N E N T I O R I , etc. *,§ 649.

I Kopf, Gemuths-F«higkeit. a munter. j lang.fam, 4 wird aufgeweckt; f wird flumpfleingefchlzfeit, 6 witzig, fcharffinnig, voi{gutem GedjechtnHs, guter Voi'ficht, Beur-theilungskraft, verftandig, vernunftig in

i- Btdeutung,

24o p.m. c.i. s.xm.§. 649.

Quia facultates cognofcitiuae in'certaproportions fe ad £e mutuo references adcertum cognofcendorum genus aptioresfunt aliis, §, 648- illud ingenium latius di-ftum, quod ad certum cognofcendorumgenus aptius aliis eft, ab illo cognofcendo*-rum genere nomen accipit. Hinc pater,quae fint I N G E N I A E M P I R I C A , H I S T O -R . T C A , J O E T I C A , D l V I N A f O R I A , C R I -

T l C A , P H l L O S O P H l C A j M A T H E M A T I -

C A, M E C H A N I C A , M V S I C A , CtC« Quae

ad omnia cognofcendorum genera nora-biliter aptiora funt I N G E N I A iatius fumtamultis aliis V N I V E R S A L I A * , & quarenusgradu plerarumque facultatum cognofci-tiuarum muhum multa alia excedunt, sv-J E R I O R A 2 nuncupantur.

1 allgcmeine, a hohere Geifler oder Gaiies.

§. 650.

c o N s v E T V D o 1 eft habitus neceflita-tern attentionis in certis a&ionibus minu-cns. lam omnis habitus acquifitus theo-reticus mutat ingenium latius fumtum, §.577, 648- Hinc exercitiis & confuetudinemultum mutari, mutari faepius poteft in-genium latius di&um, vel excitari vel tor*pefcere, §. 648- Hinc patet, qui poilitquis ex ingeniofo iudiciofus fieri, e« c.

qui

I N D I F F E R E N T I A .

qui poflit ex ingrenio poetico fieri philo-{bphicum, etc. §. 649.

i Gewohnheit.

S E C T I O XIV.I N D I F F E R E N T I A ,

§. 65i.Per facultatem diiudicandi alicuius vel

perfe&ionem velimperfecHonein percipio,§. 606. Perfe&ionem imperfe&ionemuevel fymbolice vel intuitiue cognofco, §.620. Hinc obie&i alicuius aut peufeftio-nem intueor, & P L & c E T l, aut imperfe*ftionem, & D I S P LI G E T % aut nee per-feftionem eius, nee imperfeftionem in-tueor, i. e. nee placet nee difplicer, & (Cumerga illud indifFerens) eft MI HI I N D I F F E CB. E N s 3. Quod placet, intueor, vt bonum,fub ratione boni, §. 100. quod difplicet,intueor, vt malum, Tub ratione mali, §. 146.IndifFerens mihi nee vt bonum, nee vt ma-lum, nee Tub ratione boni, nee Tub rationemali intueor, §. 100,146

l gefaellt. i mifsfellt mir. 9 es ift mk gleich-giiltig, ich bin dagegen gleichgiiltig.

§. 652.

In mihi indifferent! aut nullam omninoperfeftionem imperfeftionemue intueor*

l N t » I F F 6 R E N S ',

auc

243 P. HI. C. I. S. XIV

aut nee certain & determinatam tantumperfe&ionem in eodem intueor, nee op-poiitum eius, & eft refpeftu illius perfe-&iOniS M I H I R E S P E C T I V E I N D I F F E -

R E N S * * I O N 0 T V M M I H 1 3 eft,quod nOH

repraefento. Vnde io-noti nullam omninopecfe&ionem imperfe&ionemue iiuueor,§• 651. Ergo ignotum mihi eft pienarieindifFerens, nee placet, nee difplicet. Par*tialiter mihi ignotum eft mini refpeftiuesd perfectiones incognitarum partiumindifFerens. Quod tantum fymbolice ap-percipio , fi vel Jmaxime fymbolice mihieius confcius (ini) vt boni, vel mali, nonelare intueor tamen, vt tale, §.620. hincnee placet, nee difplicet mihi , fed eft in-difFerens , §. 651. quatenus obferuatur.

« gewiffer Maflen rair gleidiglil-tig. 3 das mir unbekamite..

§. 653.

A N I M V S I N D I F F E R E N S T O T A L I T E H

effet , in cuius perceptione totali omninonihil placens, nihii difplicens continere-Wr *» P A R T I A L I T E R I N D I F F E R E N S *

eft, qui partiales perceptiones fibi vel pie-narie, vel refpe&iue indifFerentes habet. Er-go cui vel vnicum minime placet, vel dis-plicet , non eft totaliter indifFerens. Cutnon omnes ipfius perceptiones partiales re«fpe£u omnium perfec^ionum poffibilium

auc

I N D I F F E R E N T I A .

aut placent, aut difplicenti eft partialiterindifferens*

I ein gsentzlidh, s ein zum Theil gleichgftl-tig Gemiith.

§. 654*

S V B I E C T I V E (indifferens) A D I A P H O -«.ON « dicitur, quod certa & determinatavis repraefentatiua nee vt bonum, nee vcmalum intuetur, qualia milii ignora, &iymbolice tantum clare cognita, §. 653.O B l E C T l V E A D I A P H O R N * eft, Qliod

nee eft bonum, nee malum, idque icerumVel A B S O L V T E eflet I N D I F F E R E N S 3,quod nuilam omnino perfedionem imper-fe^ionemque ponerec, & eft non ens, $.loo. vel R E S P E C T I V E *, quod ad certamperfeftionem aut eius oppofitum nihilconfert* Tale non darur in mundo opti-mo, §. 441. Ergo rem intuitus, vt eft,erga nuilam rem eft absolute indifFerens,§. 651.

I diefem oder jenem, a an fich felbft,3 fchlechterdings, 4 in gewifler Abfichtgleichgviltig.

SECTIO XV,VOLVPTAS ET TAEDIVM,

§» 65j»Status animae ex intuitu perfe£tionij

«ft (complacemia) V O L V P T A S x, ex intui-Q.2 m

244 P- HI. C. I. S. XV.

w imperfe&ionis eft T A E D I V M 2 (difpli-eentia). Hinc S T A T V S I N D I F F E R E H -T i A E 3 eft flatus animae nee taediumnee voluptatem ientientis* Voluptas & tae-dium ex vero intuitu V E R A +, ex falfb A p.p ARE N f i A 5 dicuntur. Hinc intuicus per-fe£tionis & bonorum, vt talium, volupta-tem, verorum veram, apparencium appa-rentem, intuitus imperfection is & malo-rum, vt talium, taedium, verorum ve-rum , apparentium apparens producit,$. 12*

I Luft, Gefallen, Vergiiiigen. 2 Unluft, Mifs-fallen, Milsvergniigen, 3 der Stand derGleichgiiltigkeit. 4 wahre. j Schein-Luft,,fcheinende Unlurt.

§. 656.V O L V P T A S vel T A E D I V M ex intuitu

iimplicis perfeftionis imperfe£tionisueS I M P L E X ' , C O M P O S I T A 2 funt,exintuitucompofitae perfections imperfectionisueorta, ex intuitu fenfitiuo S E N S I T I V A s, exfenfuali, V O L V P T A S T A E D I V M V E S E M -S V V M * , ex diftin£to R A T I O N A L I A s (in-telle£tualia) funt, §« 521,640. In perceptio-ne totali non totaliter indiffereotis autfortiora funt placentia non placentibus, <3cf l a t u s ille P R A E D O M I N I V M V O L V P T A -T i s 6 eft, aut fortiora funt difplicentia nondifplicentibus, & flatus ille P R A E D O M I -

N I V M

VOLVPTAS ET TAED1VM. 245

N i v M T A E D i i 7 eft, aut placentibusnon placentia, difplicentibus non difpli-centia aequalia efient robore, & eflet illsS T A T V v S T O T A L I S A E O^V 1 L I B R 11 *

§. 516. cf. §. 661.I ein einfaches, a iufotnmengefetttes> j finn-

liches Vergniigen und Miisvergnijgen. 4 derSinne. 5 des Veiftandes. 6 Uebeige-wicht des Vergniigens. 7 des Mifsvergnu-gens. 8 Stand des gaemzlichen Gleichgewichts.

§. 657.Voluptas fortior obfcurat debilioreS

voluptates & raedia heterogenea praeuia& focia. Taedi'um fortius obfcurat debUliora taedia heterogenea praeuia & fociacum eiusmodi voluptatibus, $.529. Hincin praedominio voluptads praegreffa &focia taedia, in praedominio taedii prae-greflae fociaeque voluptates obfcurantur,§. 656. Debiliou voluptas illuflrat volu-ptates fortiores praegreflas & focias hete-rogeneas cum eiusmodi taediis. Debiliustaedium illuftrac taedinm fortius praegreC-fum & focium hecerogeneum cum eiusmo-di voluptatibus, §. 549.

§. 6S8.Minima voluptas & taedium funt flatus,

qui oriuntur ex minimo, i. e. minime vero,claro, certo, §. 531,620. qui poteft effe, intut-

0.3 ™

24* P. HI. C, I. S, XV.

tu vnicae minimae perfeftionis imperfe&i-onisue , praeuiis & fociis heterogeneis vo-lupratibus taediisque plurimum fortiori-bus,§ 651, 161. Quo ergo maiore, i. e« veriore,vel viuidiore, vel diftin&iore, clariore, cer-tiore, §. 531. ex inruitu quo plurium, quo ma-iorum perfe&ionum , imperfe&ionumue,quo debiliores inter praeuias fociasque vo-lupcates heterogeneas & taedia eiusmodivoluptares & taedia nafcentur, hoc eruntimiora,§. 160 657. Voluptatis caufla DELE-CT AT*. Voluptatem augens, I V C V N D V M ?(commodum), minuens, i N c o M M o B v M sCingratum ) , taedium augens , ^ o L E-s T v M *, minuens G a \ T v M s erir»

8 ergotzt. * bequein, helufligeud, ange-nehm. 3 unangenehm. 4 befchwerligh.j erquick^nd, nicht unangenehm.

§•

Quum praefentium clarior, §. 542, ve-rier, certior, §. ^46. hinc maior, §. 531.lit intuitus , voluptates & taedia ex prae-fentibus poffunt die maiora, quam expraeteritis & futuris, §. 658. Qiiorum fitamen aliquid vt multo maiores, multoplures perfeftioncs imperfe<ftionesue con-tinens repraefentatur , aut fi animus perplura in praeteritis futurisque placentia <Scdifplicentia diftrahitur, ex illis voluptas& taedium pofllint (ortiora fieri, quam ex

prae-

VOLVPTAS ET TAEDIVM 347

praefenti, §. 658, 543. Voluptas taediurn-ue, quo excepto animus eft paene indif-ferens, aut in totali aequiiibrio, clariu*fentiuntur, §. 658, 653.

§. 660.M I H I B O N A « funti quibus pofitis in me

poniturrealicas; w i H i MAI.A*•> quibus po-fitis in me ponitur negatio latius fumta.Quumque mei, corporisque raei, & vtri-usque flatus magis i. e, verius, clarius,cercius, §. 531. lim confcius, quam multa-rum aliarum rerum, §, jog, patet cur ea,quae intueor vt mini bona, vel mihi rna-?k v voluptates & taedia producant xpa-iora, quam mult* alia, licet haec yel me-Hora, vel peiora iudicem, §. 658. In bo-ms malisque mihi quaedam exfiftunt extrame, quaedam minusv ha.ec funt mihi bona& mala(interna) D O M E S T I C A 3, ilia (ex-terna) A D V I - N T I T I A * , mihi vtilia, §• 336 .̂Domeftica poflunc magis placere & difpli-cere «iduentitiis, §. 658.

I mil- gut. 2 miv bofe, 5 innrc, einliei-mifche. 4 jeuflvff, fiemde, von auflewkoramende,

§. 661,Si qmd tantum vt bonum intueor, in-

de oritur, B V R A V O L V P T A S s ft quid tan-tpm vc malum, inde oritur M t K v M

Q..4 TAE-

P. HI- C. I. S. XV,

T A E D I V M , fi quid vt bonum malumquefimul, & aequaliter, inde oritur S T A T V SA E Q V I L I B R I I P A R T I A L I S 3 cf . §. 656.

refpe&u illius obie&i. Si quid vtbcnummalumque fimul, fed inaequaliter, aut eritintuitus obie&i vt boni maior, & orie-tllf D V L C E T A E D I V M *, 3Ut CHt IDtuitUSobie£ti vt mail maior, & orietur A M A-RA V O L V P T A S s. lam omne f in i tumpartim bonum, partim maluin, §. 264. Er-go fi finitum intuear, vr eft, nulla ex eo me-ra voluptas. nullum merum taedium,omniafinita placebunt difplicebuntque pardali-ter, §.651,^4.

i ein reines Vergnugen* 2 nicbts, als Unhift,3 der Zuflind einiges Gleichgewichtes.4 ein fiifles Misvergniigen, 5 cine bit-tre Lull.

§. 662.

Perfe£Ho phaenomenon, f. guftui la*tius di£to obferuabilis, eft P V L C R I T V -P o J, imperfe£lio phaenomenon, feu gu-ftui latius di£to obferuabilis, eft D E F O R -M I T AS 2. Hinc pulcrum, vt tale, intuen-tem dele^tat, §, 65$. deibrtne, vt tale, in-tuenti moleftum eft, §. 6ig. Mutato intui-tu, mutatur voluptas & taedium, §. 326,328 lam omnis meus intuitus eft in femutabilis, §. 257. Ergo omnis mea vo-luptas, omne taedium eft in fe mutabile.

Qiiae

VOLVPTAS ET TAEDIVM. 249

Quae tamen plerisque difficilius muranda,(durabilia) c o N s T A N T i A 3 dicuntur, quaeconftantibus facilius mutanda funt V O L V -F T A T E S & T A E D I A , T R A N S I T 0 R I A *

/breuia, fluxa) funr.I Schdnheit. a Haefslichkeit. 3 beftaendige,

dauerhalte. 4 fluchtige, vergzngliche.

S E C T I O XVI.F A C V L T A S APPET1TIVA.

§. 663.Si conor feu nitor aliquam perceptio-

nem producere, i. e. (i vim animae meaefeu me determine ad certain percepdonemproducendam, A P P E T O l. Cuiusoppofi-tum appeio, illud A V E R S OR 2. Ergo ha-beo F A C V L T A T E M appetcndi & auer-fandi, §. 216, i. e. A P P E T I T I V A M s(voluntatem latins di£lam, cf, §, 690). Ipficonatus feu nifus, feu determinadones vi-rium mearum meae, func appetends AP-P E T I T I O N E S * (appediug) <3c auerfantisA V E R S A T I O N E S s.

I fo begehveich. 2 davon bin ich abgeneigr*3 das Vevmogen zu begehren* 4 Begier-den» 5 Abneigungen.

§. 664,

Quae appeto, i) praeuideo condnendain futuris perceptionum mearum totalium

feiie-

250 p. in. a i. s. xvi.feriebus, 2) praefagio exftitura vi mea adeadem determinate, $) placent. Quaeprorfus non praeuideo, hinc ignota, §*652, 595- quae prorfus non praefagio vllavi mea exftitura , quae prorfus non pla-cent, bine plenarie mihi indifferemia, §.652. non appeto. Quae auerfor, r) prae-uideo, 2) praefagio certo nifu meo im-pedienda, 3) difplicent. Quae prorfusnon praeuideo, hinc ignota, quae nullonifu meo impedienda praefagio, quaeprorfus non difplicenr, non auerfor, hincmihi plenarie indifferentia non auerfor/

Lex facultatis appetitiuae haec eft:Quae placentia praeuidenf fxjlitura nifu meopraefatrio , tutor producers, QIMC difplifentia•praeuidens impedieitdo nifu meo praefagio , co-rum oppo/tUt appetvy §» 664, 663. Hinc mul-la bona & mala, fub ratione boni, poffumsppetere. Multa mala & bona, fub ratio-He mail, poflum auerfari, §« 651.

J, 666.Multa bona poflum non appetere, i)

ignota, 2) mihi plenarie indifferentia, 3)per errorem difplicentia, 4) placentia et-iam, fed prorfus non praeuifa, 5) prae-

etiam, fed quae vllo nifu meo cxftitu-ra

FACVLTAS APPETITIVA. 2*1

ra prorfus non praefagio. Muha malapoflum non auerfari, i) ignota, 2) mihiplenarie mdifferentia, 3) per errorem pla-centia, 4) difplicentia etiam, fed prorfusnon praeuifa, 5) praeuifa etiam, fed quaenullo nifu meo impedienda praefagio*§, 664, 665*

J. 667.Quum intuitus, §. 619. diiudicationes,

§. 608- hinc voluptas ^c taedium, §, 655*praeuiiiones, §. 595. & praeftgia , §. 610,acluentur per vim animae repraefentati-uam vniuerii pro pofitu corporis mei , &;per haec a&uetur appetitus & auerfatio,aftuabumur per vim animae repraefenta-*tiuam vniuerii pro poJitu corporis mei,

§. 668,Qua minores maioresque facultates co-

gnofcitiuae ad appetendum auerfandum*que requifitae, §. 667. hoc minor vel ma-ior facukas appecendi vel auerfandi eas-dem fequens} feu per eas determinata,$» 33i*

$. 669.Appetens & auerfatus intend it produ-

^ionem alicuius perceptions , §. 341, 663.hinc perceptiones intentionis eiusmodirationem continences caufiac impulfiuae

fnirr

252 P.m. c.i. s, XVLfunt appetitiones auerfationesque, vndeE L A T E R E S A N IM I * VOCailtUr, §. 342.

c o G N i T i o, quatenus elateres animi eon-tinet, M O V E N S 2 (afliciens, tangens, ar-dens, pragmatica, pra£tica & vtua latius),quarenus minus> I N E R S 3 (theoretica &mortua latius), & haec caeteroquin fatisperfedlia, §. 515, 531. S P E C V L A T I O * (fpe-culatiua, vana, cafla) dicitur. Hinc cognitiofymbolica, qua tails, eft notabiliter iners,§. 652, fola intuitiua mouens, §, 652. Hincin ftatu totalis indifferentiae perceptio to-talis effet iners, §. 653* at in ftatu purae vo-luptatis, meri taedii, aut alterurrius prae-dominantis perceptio totalis eft mouens,§. 636, 661. Cognitio, quae vim motri-cem habet, caeteris paribus, maior eft in-erti, etiam fpeculatione, §. 515* Ergo quovaftior, quo nobilior, quo verior, quoclarior, hinc viuidior vel diftin£tior, quocertior, quo ardentior cognitio eft, hocmaior eft, §. 515,531.

j Triebfedern des Gemiiths. 2 eine riihrende,bewegende , tlmige , vvirckfame Kenntnifs.} erne kalte, lebloie Kenntniis. 4 «in un-taugliches Hinigebaeuclet

§» 670.

Status aequilibrii refpeftu certi obiefti,eft ftatus, vbi placet illud 6c difplicet ae-quatiter, §. 661. Hinc in ftatu tails aequi-

librii

FACVLTAS APPETITIVE 253

librii aequales percipiuntur ad appeten-dum aliquid & aueufandum elateres, §. 669.In ftacu aequilibrii fi cognitio mouens adappetendum certum obie&um totaliter ae-qualis eflet cognitioni mouenri ad idemauerfandum, flatus inde oriundus eflet s T A-T V S P E R F E C T ! A E Q V I L I B R I I x. I n fta-

tu aequilibrii praeuifum appeco, pro ra-tione boni, quantum placet, §. 331. & auer-for, pro ratione mali, quantum difplicer,§, 667. & nunc quidem, non folum, quan-tum in fe placet, difplicetue, fed etiamquantum in circumftantiis^in quibus prae-uidetur futurum, §. 664. quantum fub in-tuitu virium,quantasilli praeftando velim-pediendo requiri praefagit animus, §. 665,adhuc placet, difplicetue, §. 669. lamplacet & difplicet aequaliter. Ergo tuneappeto & auerfor idem aequaliter.

I der Stand des volligen Gleichgewichts,

§. 67J.

Quum vna perceptio facilius, quam al-tera, producatur, §. 527. non quouis appe-titu quaeuis perceptio aftuatur, fed adquamlibet certus virium animae gradusre-quiritur. §. 331. Si tanta fuerit A P P E T I -T i o vel A v E R s A T i o, quantam obie£tieius aut illi oppofiti produftio requirir,funt E F F I C I E N T E S ^ Si tantae non fue-rint. Turn I H E F F I C I E H T S S 3. Si tantae

fuerint,

254 P- in. c. i. s. xvj.fuerint, quantas ad produ&ionem obie$iearundem aut illi oppofiti requiri praefa*git appetens vel auerfatus, F L E N A E sfunt,li minores, M I N V S P L E N A E * . C O G N I *T ro M O V E N S appetitiones auerfationesueefficientes, & v i s E I V S M O T R I X , §.222»eft v j v A 5 (ftri&ius cf. §. 669. incendens,fufficiens ad agendum). C O G N I T I O &v i s E I V S M O T R I X , § . 222, appetitio-imm auerfationumue inefficientium eftM o R.T v A « Cftfiitius cf. §. 669. infufficiensad agendum, follicitatio). c o c N i T omouens appetitiones auerfationesue pie-nas, & v i s E I V S e f t C O M P L E T E MO-V E N s ?, mouens tantum minus plenasef t I N C O M P L E T E M o v E N s 8 * Cognitioviua, caeteris paribus, maior eft mortua,incomplete mouens minor complete mo«uente, §, 669,

I Wirkcnde, a ohne Wirkung* ? vollig.4 noch nicht vollig. 5 die Erkcnntnifs undihre bewegende Kraft ift lebendig. 6 todtund hochltens in bloflen Reitzungen oderRiihrungen beftehend. 7 voJlftzndig,g unvollftarndig bewegend.

§• 672,

Quum vano praeftgio queam certumapperitionis auerfarionisue gradum profufficienti ad obie&um aut eius oppoli-cuin producendum habere- qui tamen non

eft

355

eft fufficiens,: §. 617. appetitiones auerfa-tionesue meae plenae tamen poifunc in-efficientes efle, & eandem ob rationem,dum maiores requiri appetitiones auerfa-tionesu& praefagio, quam quae fufficiunt,poflunt minus pienae efficientes efle,§. 47^

§. 673.In ftatu aequilibrii poft praeuifionem &

praefagium appetitus aequalis eft auerfa-tioni, §» 670. Ergo plena auerfatione ef-let 6c plena appetitio eiusdem, J. 671. fimul-que appetitio minus plena* dum plena efTetauerfatio eiusdem, & auerfatio minus ple-na,] dum plena eflet appetitio eiusdem, §.81, 671* Ergo fi in ftatu aequilibrii appe-terem aut auerfarer plene; idem appete-rem vel auerfarer minus plene* quod im-poffibile, §. 7. Ergo in ftatu aequilibrii,vel totalis, vel partialis, §. 6$6, 661. velperfe&l, vel minus tails, $. 670. poft prae-uifionem & praefagium, nee plene appetonee auerfor. Quodii itaque plene appetoirel auerfor, non fum in ftatu aequilibriisoft praeuifionem & praefagium a&uandiibiedti 6c oppofiti eius, §. 671,

§. 674.Si quid praeuifum, decerminato nifii

neo exftiturum vel impediendum praefa-jiens, vt bonum malumque fimul intueor,

fed

256 P. III. C. I. S. XVI.

fed aut praedominame voluptate, aut tae-dio* ftatus anirni indeonus S T A T V S s v-J E R P O N D H 1 dieitur* In ftatu fuperpon-dii inaequales percipiuntur ad appeten-dum & auerfandum elateres, §. 669. Ergotancum fortior eft appetitio auerfatione inflaw fuperpondii, aut auerfatio appeii-tione, quantum voluptas taedio, aut tae-dium voluptati praedominatur, §. 331,665,quae voluptas taediumue turn ex obiettoin fe, turn in circumftantiis futuris fpedta-to, & quidem fub intuitu virium illi prae-ftando vel impediendo impendendarumcoliiguntur, §, 670.

I der Stand des Uebcrgewichts.

§• 675.A P P E T I T I O N E S & A V E R S A T I O N E S

I F F I C A C E S l dicuntur i) feriae i. e. nonfimulatae,tune I N E F F I C A C E S 2 fumfimu-latae, 2) non fimulatae & feriae, quatenusrationes funr, quatenus confeftaria habenr,& aliquid ab iis dependet, §. 197. tuneI N E F F I C A C E S s omnino forent totaliterfteriles, nullae, §. 23. Sunt autem effica-ciae a) minoris, minus plenae & inefficien-tes,$.67i; b) maioris, plenae, etidmfi fineinefficientes, §» 672. refpeftu quarum mi-nus plenae non nunquatn inefficaces com-paratiue dicuntur, ficut ipfae, inefficien-tes fi iint, refpe£tu efficientium inefficacesvocancur; c) maximae, efHcientes? quarum

refpe-

FACVLTAS APPETITIVA. 257

refpe£hi & minus plenae & inefficienresnonnunquam inefficaces comparariue vo-cantur, §.671. In ftatu indifferenthe pror-fus non appeto, nee auerfor, §. 664, 66f.ergo nee efficaciter vllo figntficatu. Inftaru aequilibrii fuperftitis poft praeuifio-nem & praefagium obie£li & eidem oppo*fid non appeto, non auerfor eo gradu,quern medium numerauimus, efHcaciter,§, 673. Hie gradus efficaciae in appeti-tionibus auerfationibusque, vel puram vo*luptatem, vel rnerum taedium requiret, velftatum fuperpondii, §. 661, 674*

t Begicrden fund Abneigungen find wirkfam undejrnftlich, es ift uns damit ein Ernft. a ange-ttommene, vorgegebeiie, j gar nichts heif-fcnde, mit denea es gar nichts zu fagen haette,

unwkkfam.

SECTIO XVII.

F A C V L T A S A P P E T I T I V AI N F E R I O R .

§. 676.Quum F A C V L T A S A P P E T T T I V A CO"

gnolcitiuam fequatur, §. 665, 668. earn Corqaetur aut inferiorem & eft i H F F R i o R '3J. 520, aut fuperiorem, §. 624. Quaedamappeto & auerfor (enfitiue reprae(entata,§, jax, Ergo habeo facultatem appetuiuam

R in-

258 P.III. CJ. S.XVI1.

inferiorem, §,216. A P P E T I T I O N E S A V E R -S A T I O N E S Q V E per illam a£luatae fontS E N S I T I V A E *, nafcentes ex vi animae re-praefentatiua vniuerfi pro pofitu corporis,§. 667. Illarum F A C V L T A S C O N C V P I -S C I B I L I S 3, harum I R A S C I B I L I S *, &cum facultate cognofcidua inferiore non-nunquam C A R O s dicitur.

1 das untre Vermogen xu begehren, a finnli-che Begierden und Abneigungen. } dasVerraogen finnlicher Begierden. 4 das Ver-mogen linnlicher Abneigungen. 5 dasFleifch.

S- 677.Appetitus auerfationesque fenfitiuae vel

oriumur ex repraefentationibus obfcuris,vel ex confufis , §. 676, 520. Vtraeque,quatenus appetendi auerfandique cauftaeimpulfiuae funt, funt S T I M V L I s §» 669.Fortior appetitus ex obfcuris ftimulis efti N s T i N C T v s 2 , (fympathia, amor), auer-fatio eiusmodi F V G A s (antipathia, odi-um), naturales.

i finnliche Triebfedern. a ein blinder Trieb.3 ein blinder Abfcheu.

§.

Appetitiones auerfationesque (fortiores)ex confufa cognitione funt A F F E C T V S l

(pafliones, affe&iones, perturbationes ani-mi), eorumque fcientia P A T H O L O G I A i)

FACVLT. APPET. INFER.

p s Y ' C H O L O G i c A , eorundem cheoriamexplicans, 2) A E S T H E T I C A , eorum exci-tandorum, compefcendorum} fignifican-dorumque regulas continens, quo perti-net pathologia oraroria, rhetorica, poetica,§. 622. 3) P R A c T i c A, obligationes hominisrefpeftu affe&uum exhibens.

j Gemiithsbewegungen , Beunruhigungen , Lei-denfchaften.

§. 679-

Affe£lus, qui appetitiones fordores £unr»quum ex fortiori voluptare feniitiua orian-tur, §. 678,665. haec voluptatem foci amaugebit, §. 162. vnde eiusmodi A F F E G T V S SJ V C V N D I l dicuntur, §. 658* & quate-nus voJuptas, ex qua oriuntur, caedium fo-cium obfcurar, §. 529. c R A T I 2 appellan*tur» $• 658. AfFe£tus,qui auerfationes for-tiores funt, quum ex fortiori taedio fen.litiuo oriantur, §. 678, 665. focia illud rae-dia augebit, §. 162. vnde eiusmodi A F F E -cxvs MOLESTI 3 nuncupaiuur , & qua-tenus raedium, ex quo oriuntur, volupta-tem fbciam obfcurat, i N G R A T i * appel-lantur, §. 658- AfFeftus ex gratis ingratis-que compofid M I X T I s funt.

I angenehtna. 2 nicht unangenehme. ^ be-fchwcrliche 4 unangenehme. 5 gemifch-te Leidenfchaftcn.

R z

»6o P. III. G. I. S. XVII.

§. 6go.AfFeftus, vt fenfationes intefnae, §. 678,

535. fi fuerunt, qui efle poflunt, fortiflimi,remittuntur, §. 551. tern pus ipfprum me-clicus eft, $. 550. Fortiores quum orian-tur ex fortiori incuitu, §. 655, 679. obfcura-bit ille cognirionem placentium difplicen-tiumue fymbolicam, §. 19, 620. Hinc for-tiores afFeftus funt ineffabiles, & fi pro-rumpant in verba, eandem ob cauilara fae-pe remittuntur, §, 529*

§, 681.Quicquid auget voluptares 6c taedia (en-

fitiua fortiora, augebit affe£tus, §. 678.Hinc quo magis compofua voluptas tae-diumue, ex quibus affeclus, quo nobilio-jfes, §, 515. quo veriores, viuidiores4 cer-tiores, ardentiores, §. 658, 669. hoc illi ma-lores, §. 656. Si alter tantum (entiat afFe-&us cauflam, vt malum, vel bonum, al-ter fimul imaginetur, fimul praeuidear,pofterioris affeftus, caeteris paribus, ma«ioreritj quam prioris, §. 595, 597-

§. 682.AfFeftus iucunduseft G A V D I V M *. Gau-

dium ex praeftnti ( ob futura con£e£laria)eft L A E T I T I A 2. Gaudium ex praeterito(ob futura confequentia) eft S A T I S F A -cxio 3. Satisfad^io ex fa&o gaudentis eft

AC-

FACVLT. APPETIT. INFER,

A C Q V I E S C E N T I A I N S E I F S O * .

clium ex malo non amplius imminence eftH l L A R I T A S 5 .

I Freude. aFroliclikek. 3 Zufriedenlieit4 Beruhigung in fich felbft. 5 das

J. 683.

Gaudium ex future incerciori eft SPES S Jcertiori, F I D V C I A 2, quatenus eius prae-fentiam appetit, C V P I D I T A S 3. Cupidafiducia in bonum difficile A N I M O S I T A S4, animofitas maior eft A V D A C I A 5.

i HofFnung. a Zuverficht« 3 Vcrlaiigen.4 Muth. 5 Kuhnheit.

Gaudium ex honore G L O R I A *, cf. §.942. ex alterius im perfection e, M A L E VO-LE NT i A 2. Maleuolentia alterius dedecuslaetata eft D E R r s i o 3» Gaudium ex alicu-ius perfeftioneeft A M O R +. Amor benefa-ftcxris eft G R A T I D V D O s (gratus animus),miferi, M I S E R I C O R D I A 6, comparatiueperfefti , F A v o R 7, inferioris , B E N E v o-L E N T I A 8, eiusque beneuolo minus vtilis,C L E M E N T I A 9.

i Ehvliebe. at Misgunft, Ungunft. J Verfpot-tung. 4 Liebe. 5 Danckbavkeit» 6 Barmher-aigkeit, das Erbarmen. 7 Gunft. 8 Gewo-£cnhcicf 9 Gnade.

R 3

P. III. C. I. S. XVII.

§. 68j.Affe&us tnoleftus eft T R I S T I T I A ».

Triftitia ex praeterito (ob futura confe-quentia) eft L V C T V S 2, ex praefenti ( obfuturaconfequentia) M O E S T I T I A S (moe-ror), luftus ex fa£lo lugentis eft p o E N i«T E N T i A +.

I Betriibnifs. 2 das Trauern, Traurigkeit.3 dei* Harm, dasHaermen. 4 die Reue.

$. 686.Triftitia ex fuiuro mcertiori, M E TVS S

imminente, T I M O R 2, timor ex maiori,H O R R O R s, horror ex certo, D E s p E R A-T I O +,ex improuifo, T E R R O R S triftitiaex fpei incertitudine, P V S I L L A N I M I T A S * ,ex mora cupiti, D E S I D E R I V M ? , exante repraefentato \t bonum, F A S T I D I -v M * eft.

I Beforgnifs, Kummer. 2 Furclit. j das Grau-fcn. 4 Verzweifelung. 5 Schreck. 6 Klein-muthigkeit. 7 Sehnfucht. 8 Eckel.

§. 68?.Triftitia ex contemtu p v D o R l, ex al-

terius imperfeftione C O M M I S E R . A T I O 2,ex alterius perfeftione O D I V M 3, odiumex appetitu boni alieni I H V I D I A ^, terrorex iniuria eft IRA s.

I Sclram. a MItleid. 3 Hafs. 4 Neid, $ Zom.

§•

FACVLT. APPET1T. INFER. 263

§. 688*Intuitus alicuius vt non reprodu£li, eft

A D M I R A T I O * . Inftinftus ad cognofcen-dum, quae nond urn cognouimus, eft c v R i-o S I T AS 2, pro diuerfitate ingeniorumlatius diftorum vel H i s x o R i c A i n cogni-tionem hiftoricam, vel P H I L O S O P H I C *in cognitionem philofophicam, vel MA-T H E M A T I C A in cognitionem mathemati-cam lata. Menre capti, in quorum animafoli affe£tus molefti regnant, funt MEL AN-C H O L I C I s, in quibus ira regnat, FVRI-osi +.

a

I Verwunderung. 2 Neubegierde. 3 fchwer-miithige. 4 rafende*

S E C T I O XVIILF A C V L T A S A P P E T I T I V A

S V P E R I O R .

§. 689*F A C V L T A S A P P E T I T I V A , quatetius

cognofcitiuam fuperiorem fequitur, §.665, 668, S V P E R I O R l (animus) dicitur.Quaedam appeto & auerfor diftin£te re-praefentata per facultatem diiudicandi in-telleftualem, §. 607. Ergo habeo faculta-tem appetitiuam fuperiorem, §,216. AF-P E T I T I O N E S A V E R S A T l O N E S q U C p e r

illam aduandae funt R A T I O N A L E S *, §.R 4 641,

2*4 P.m. C.L S.XVIIL641* & nafcunrur per vim animae reorae-fentatiuam vniuerfi pro pofitu corporis,j( 667, 642,

I das obere Vevmogen zu begehren. z ver-iiiinftige Begierdcn mid Abneigungen.

§« 690*

Appetitio rationalised V O L I T I O "• Vo-lo. Ergo habeo facultatem volendi, vo-t v N T A T E M 2, §. 216. Aucrfatio rationaliseft N O L I T I O 3V Nolo, ergo habeo fa-cultatem nolendi, N O L V N T A T E M * , § . 2 1 6 .Facultas appetitiua fuperior eft vel volun-tas, vel nolunras, § 6g,9» Repraefenratio-nes, volitionis nolinonisque cauflae impul-iiuae, funt M O T I V A s. Elateres animi, §»669. vel funt ftimuli, vel motiua, §. 677,521.

I das Wollen, die Willcns-Meinung. a denWillen. ^ das Nicht-Wollen. 4 dasVer-?mogen, den Willen von etwas abzuneigen,f Bewcgungs-Griinde,

§. 691.

Velle aut nolle fine motiuis,eft vim foamdeterminare ad indiftinfte repraefentatum,aut eius oppoficum, §. 663. quae tamen nonfint indiftinfte repraefentata, §. 690. Quodquum fit impollibile, §. 7. nee volo, neenolo fine motiuis. lam in ftatu toralis &plenanae indifferenuae vellem & nollem

fine

FACVLT. APPETIT. SVPER. 265

fine motiuis, §. 690, 655, Ergo in ftatueiusmodi nee volo, nee nolo. Motiua funtvel vera, vel apparentia, §. 12.

§. 692.

Quum V O L I T I O N E S N Q L l T l O N E S -

que fequantur intelle&ionem, §. 690. earnyel fequuntur puram, cui nihil prorfusadmixtum eft confufionis, eruntque PV«R A E S vel fequuntur intelleftionem, cuialiquid admixtum eft confufionis, & eruntvolitiones nolitionesque, quibus aliquid ad-mixtum eft fenfitiui. Purae volitiones no-litionesque non, nifi ex pura praeuiiione,profpicientia» §. 641. iudicioque mere in-telle£tuali nafcuntur, J. 665, Hinc meaevolitiones nolitionesque (ingulae tales funt,quibus aliquid admixtum eft fenfuiiii,§. 604.

i ein veines Wollen und Nicln-Wollen,

§. 693.

Tnter inotiua, quibus ad nolendum vo-lendumue determinor, §. 690. (eroper funtftimuli, §. 692, 677* Quodfi quidam fti-muli motiuis focii ad oppofitum illi im-pellant, ad quod motiua determinant^oritur ( diflenfus) L v c T A F A c,v L T A T i sA P P E T I T I V A E I N F E R I O R . i s E T S V P E -R.IORIS * (appetitus (enfitiui & rationalis$

R 5 oarHis

P. III. C. I. S. XVIII,

carnis & rationis). Si contra nulli ftimu-li ad oppoiitum eius impellant, ad quodmotiua determinant, oritur (confenfus)H A R M O N I A F A C V L T A T l S A P P E T I T I -

V A E I N F E R I O R I S & S V P E R I O R l S 2,

Per quam facultatem appetitiuam poft lu-,£lam plene appeto aut auerfor, ilia v i N-c i T s,

I ein Streit, i Einigkeit des obern und untemVermogens zu begehren. 3 diefes fieget.

§. 694.

Ex pura voluptate meroque taedio in-telleftuali, §. 616. orietur in me confen-fus facultatum appetitiuarum, §. 661, 693.In ftatu indifferentiae non confentient*nee diffentient, §» 693, 691. In fta-tu aequilibrii, quod fuperftes fit et-iam poft praeuifionem & praefagium ob-ie£li & illi oppofiti, cauflae impulfiuae,quibus notiua infunt > eflent aeque fortesoppofitis ftimulis, j. 670. Ergo neutra fa-cultatum appetitiuarum in ifto ftatu vin-ceret, §. 693, 673. Ergo tune tarn vincen-te inferiore, quam vincente fuperiore fa-cultate appetitiua fum in ftatu fuperpon-dii, §. 674*

§. 695*C A V S S A E I M P V L S I V A E appetitionum

auerfationumue ad eas plenas fufficientesfunt

FACVLT. APPETIT. SVPER. 267

Cunt co M P L E T A E s infufficientes IN COM-p L E r A E 2» Hinc ftimuii corapleti ad ple-nam appetitionem auerfationemue fenfiti-uam fufficiunt, §. 677. Motiua completaaa plenum volitionem nofitionemue fuffi-ciunt, §. 671* Motiua cum ftimulis fociiscompleca ad plenam volitionem nolitio-nemue, cui aliquid admixtum eft fenfitiui,fufficiunt, §. 690, 672. V O L I T I O N O L I -TIOUC ex motiuis tam folis, quam cumftimulis fociis, tamen incompletiSj eft AN-T E C E D E N S s (praeuia , inclinatoria , exci-tatoria). Hinc volitio anrecedens eft mi-nus plena, $* 671, & licet non eo mode,ac gradu, quo plena, efficax tamen figni-ficacu prime & fecundo, §. 675. v o n T i oN o L i T i oue ex motiuis , aut folis , auccum ftimulis tamen fociis, completis, eftC O N S E O ^ V E N S * (finalis, decifiua, decre-toria). EC volitio & nolitio confequense f t D E C R E T V M ^ ( propofitum , proae-refis late difta > Decretum eft plena voli-tio nolitioue, §. 671. hinc efficax in gradu,quern medium nominauimus, licet nonfern per in gradu, quern tertium obferua-uimus, §. 675,

a unvollftsndige Bewegungs-griinde. 3 ein vorlzufiges, vorhergehendesWollen oder NichtwoHen. 4 das endliche,befchlieflende , nachfolgetide. ? der Rath-fchlufs> der Entfchluft.

§«

P. HI. C, L S. XVIII.

§. 696*Com plexus a&uum facultatis cognofci-

tiuae circa motiua ftimulosque decernen-di eft D E L I B E R A T I O N Ergo circa quod-uis decernendum haec in deliberationemveniunt; i) eftne ipfum & oppofitumipiius poffibile? a) eftne mihi vtrumquephyfice poflibile, i. e. poteftne meis a&uariviribus? §« 665. non fimpliciter folum,fed 6c fecundum quid ? §. 469. 3) quan-tis opus eft ad a&uandum iplum? quan-tis ad actuandum oppofitum eius viribus?§. 671. 4) quot ex vno oppofitorum bona?5) quot ex altero *? 6) quot ex vno oppo-fitorum mala? 7) quot ex altero? 8) quan-ta ex vno oppoficorutn bona? 9) quantaex altero ? 10) quanta ex vno oppofito-rum mala ? n) quanta ex altero ? 12) quidmelius? §.665,

i das Bedencken.

§. 697*D E L I B E R A N S , quatenus mathematicam

cognitionem intendit, R A T I O N E S S V B -D V C I T s (calculat), dum confiderar, quocbona j quot mala vtrinque fperanda fint,C A V S S A S I M F V L S I V A S N V M E R A T 2 ,

quas P O N D E R AT 3, dum quanta bona,quanta mala fperanda fint, indicar,dum per-pendit, quid fit melius, vnum alter!

PRAE-

FACVLT. APPETIT. SVPER* 269

P R A E F E R T * . Si praelatutn deeernat,E L I C I T * . Si deliberans decernit aliquid,vt hoc experiarur, an vires fuae, quantae-que ad illud a£tuandum fufficiant, TEN-T A T 6. Si fingulas ponderami maioresvifas caufTas impulfiuas pro tot minimishabeat deliberans, quoc magnitudinis iin-gularum gradus cognofcir, & fie fingu-las comparer, cauflas impulfiuas, C O N N V -M E R A T 7,

I iiberfchlagen. 2 die Bewegungsgriinde ich-len. 3 erwegen. 4 etwas vorziehn, 5 er-wehlen. 6 verfuchen. 7 xufamnjen-technen.

§* 698.Elateribus animi infigniter deftitutus s o-

CORS J eft, infigniter iis inftruftus eftA C T i v v s 2 . In quo praedominari folet vo-lupcas, eft S E M P E R H I L A R I S 3, ( laetanfter). In quo praedominari folet taedium,eft S E M P E R T R I S T I S *« Ciu facile adoppofita fuperpondium, F L E X I L I S 5, cuidifficile, F IRM vs < eft.

i eine IchlafFe Seele. 2 ein \virckfames,3 ein freudiges, 4 ein niedergefchlagenes,5 ein biegiames Gemiith. 6 «in vefterSinn.

J. 699.Qui pollet habitu deliberandi , eft c i R-

biius

P. HI. C. I. S. XIX.

bitus fine deliberatione appetendi vel auer-f a n d i , I N C O N S I D E R A T V S 2 eft. Circum-fpe&us difficulter decernens eft ANCEPS 3(indeterminatus), facile decernens eftP R O M T V S * ( determinatus), maiores fuaspropofitiones fyllogifmorum pra&icorumf. M A X I M A S s faepe mutans, eft V A R I A -B i L i s 5 (inconftans, varius), rarius mutansbonas, C O N S T A N S ^, malas, P E R T I N A X *eft. In tentando iuftum virium gradumadhibens, eft S T R E N W S », peccans inexceflu, v E H E M E N s 1 0 , in defe£lu, L A N -G V I D V S " (nimis remiflus).

1 ein bedachtfames, 2 unbedachtfames,3 mehrentheils unentfchloffenes Gemuth. 4 einMenfch von kurxen Entichlieflungen, f je-mandes gewcihnliche Gefinnungen 6 einverxnderliches. 7 befbendiges, ftandhaftcs.S halsftarriges Gemuth. 9 brav und genug,10 heftig und zu viel, n matt und zu we-rjg thuend.

S E C T I O XIX.

S P O N T A N E I T A S .

§. 700.Mutor, §. 505-699. interne, §.126. Er-

go fum ens finitum, § 254. & contingens,§. 257. Ergo exfiftentia mea modus eft,

134. adeoque ftatus mei omnes funt ine^ammu-

tacio-

S P O N T A N E I T A S . 27!

tationes eorum omnium, §. 124, 125. Er-go omnes aftiones meae, omnes pailionesfunt in fe conringentes, §. 210. Hinc &omnes a£liones meae futurae, §. 258. Hincnullae aftiones meae, nullae palfiones funcabfolute vel intrinfecus neceflariae, §. 105.

§. 701.

N E C E S S I T A T I O J Ccoa£lio) eft muta-tio alicuius ex contingent! in neceflarium,hinceft vel A C T I V A 2 neceifirancis, quodnon eft proprie, niii fubftantia, §. 189. veiP A S S I V A 3 neceflitati, quae tribuitur turnaccidentibus, vel a£lioni vel palfioni, quaemutantur ex contingentibus in neceflaria,turn fubftantiae, cui eiusmodi neceiluataaccidentia infunr.

I die Nothigung. a die vorgenomraene.3 die gelittene.

N E C E S S I T A T I O C O a l O A B S O L V-

T A 1 foret, quae in Ce contingens mutaretin abfolute neceflarium* lam nihil poteftmutari in absolute neceflarium, §. 130. Er-go nee vlla aftio, ergo nee vlla mea adlio.Ergo abfoluta neceffitatio vllius a£lionismeae eft impoffibilis, §. 7. Omnes a&io-nes meae funt manentque femper, in ipfoaftu, 6c poft eum in fe eontingences, hinc

273 P. HI- C I. S. XIX.

& oppofitum ear urn in fe poifibile, §.700, 104.

l an und vor fich nothwendlg machen, eine uu-bedingte Nothigung.

§* 703.

Oppofid multarum a£tionum mearuraadmodum magna eft potfibilicas hypo-thetica, §. 168. Hinc multarum mearuma&ionum admodum magna eft contingen-tia etiam hypothetica, .j). 1885 700. Hincfuturae funt futura admodum contingen-tia, §. 298-

§. 704.A c T i o a fufficienti principle, quod

agenti internum eft, dependens, eft SPON-T A N E A ". Vnde fpontaneitas tribuitur i)aftioni, quae a principle fufficienti, quodagenti internum eft, dependet, 2) fubftan-tiae ciusmodi a£tiones patranti. lamomnis aftio proprie talis a principio,quodagenti internum eft, dependet, §. 210,37.Ergo omnis a&io proprie talis eft fpon-tanea* Quoniam tamen mucationes exaclionibus pailionibusque compofuae non-nunquam a potiori denominantur aflio-nes, quatenus palFiones funt, concipiun-tur vt non fpontaneae, §. 210.

x eine fclbflthxtige Handiung,

§,705.

SPONTANEITAS, 273

§• 70*.Multae aftiones meae, immo omnes pro-

prie di£tae, hinc & a£tiones animae meaefunt fpontaneae, adeoque vere tarn illis,quam animae meae tribuitur fpontaneiras,§. 704. Si A V T O M A T O N dicatur fe ipfummutanSj anima ent automaton.

§. 706.

Spontaneitas minima eft, fi principiumagenti intrinfecum ad vnam rantum mini-mam a&ionem fufficit, §. 704,161. Ad quoplures ergo, ad quo maiores acHones prin-cipium agenti intrinfecum fufficit, hoc ma-ior eft eius fponraneitas, donee fit maximain eo agente, in quo ad plurimas maximasaftiones fufficit* Animae meae admodummagna conuemt fpontaneitas, §, 705.

§. 707-

N E C E S S I T A T E O E X T E R N A r (COa£ltO

ab extra) eft dependens a vi extra fubftan-tiam neceffitatam exH(tente, eftque veiidealis, vel realis §. 701 212. Aclio extejr-ne realiter neceflitnra non eflet {pontanea,nee proprie a&io, §. 704. fed realis pallio,§« 210. Neceffitatio externa realis eft N E.C E S S I T A T I O (COatlio) E X T E R N A SlM-

P L I C I T E R T A L I S 2. Ergo aclioncsnecef-fuatione externa fimpliciter tali coadae ef-

S fent

274 P- HI- C. I. S. XX.

fent pnfliones reales. S V B S T A N T I A &A C T I O N E S , quae non abfblute neceiliran-tur, funt L I B E R AE (cf.$»7i9.) A C O A C T I O -N E A B S O L V T A 3 . S V B S T A N T I A &A C T I O N E S , quae non necellitanrur co-a&ione externa iimpliciter tali, funt L I B E -R A E A C O A C T I O N E E X T E R N A S I M -

P L I C I T E R T A L I +. Ergo omnes meaemutationes funt liberae a coa&ione abfo-luta, §. 702. omnes a&iones meae, omnesa£tiones animae meae fponcaneaei i. e.omnes aftiones proprie di«Sae, §« 704. &anima mea, quatenus fponte agit, (iinc li-berae a coa£lione externa iimpliciter tali.

I die aruffre Nothigung. 2 die ajuffre fchlech-terdings fo genannte Nothigung. 3 Kraftund Haudlung find frey von unbedingter No-thigung. 4 Kraft und Handlung find frey vonaeuflrer fchlechterdings fo gcnannter Nothi-

S E C T I O XX.

A R B I T R I V M.

§. 708.A C T I O N E S mihi phyflce poifibiles funt

I N P O T E S T A T E M E A P O S l T A E z, reall-

tates mihi phyfice impoffibiles funt EX-T R A P O T E S T A T E M M E A M P O S I T A E 2.

Ergo eft a&io quaedam vel fimpliciter tan-turn

A R B I T R I V M.

turn, veletiam fecundum quid in poteftatemea poiita , eft quaedam vel (impliciteredam, vel tantum fecundum quid extrameam poteftarem, §. 46^ A&ionum inpoteftate alicuius ageiuis pofirarum oppo-fnum aut eft etiam in poteftate eiusdemagentis pofitum, aut extra eandem, §. 9.& vtrumque denuo vel iimpliciter, vel (e-cundum quid, §. 469 Quae ipfae cumfuis oppolins, Iimpliciter lalnm, funt inpoteftate alicuius polirae, flint ipfi L i B E«R A E (cf, §. 719) R A T I O N E E X S E Q V V -

T I O N I S s, quarum oppolhum (implicitei:fupra poreftatem alicuius poiitum eft, funtipfi M E R E N A T V R A L E S . A C T I O Ubera

ratione exfequutionis, cuius oppofito ae-qualis refpe^u certi agentis eft phyiicapoflibilitas, e f t P H Y S I C E ipli I N D I F F E -R E N s * (indiiferwis > qua exercumoiadtus)

1 Handlungen ftehn, S ftehn nicht in mcinerGewalt. ^ bey deneu T lain und LaiFen inmeiner Gewalt fteht. 4 g,ieich kicht undfchwer.

J. 709.

Aftiones mere narurales funr naturali-ter neceiFariae. Vnde adtiones liberae ra-tione exfequutionis his contradiftin£taephyiice contingentes font, $. 708, 469.

S 2 Hmc

276 P. HI. C. I. S. XX.

Hinc ftiturae nonrmnquam F V T V R A C O N -T I N C E N T I A * fimpliciter vocanttr,

I das Zufadlig-kunftige.

§* 71°-

I N T E R N A N E C E S S I T A T 10

eft, quae dependet a determine tione fub-ftantiae necellitatae interna , & tribuiturfubftantiis &. earum adlionibus, i) dumadtiones fubftantiarum putantur a fola ea-rundem eflentia necellitari, A B S O L V T A 2,(effentialis) Eiusmodi necelliratio, divmaftiones mutaret in abfolute neceflarias, §.7oz, 107* omnino impoifibilis eft , §. 702,2) dum per fubftantiae naturam quaedamadtiones ex phylice alias contingentibusmutantur in phyiice neceflarias illi naturaevel fimpliciter vel fecundum quid tales,§« 469* P H r s i c A (naturalis). Hinc adtio-nes mere naturales poflunt dici necefllta-tae coadtione interna phyfica, §.709, 708.A&iones &: fubftantiae neutro ex hisfigni-ficatu interne coadtae funt L I B E R A E (cf.§• 719') A N E C E S S I T A T I O N E I N T E R N A

T A M A B S O L V T'A, Q^V A M P H Y S I C A 3 .

Jam vero a^liones liberae ratione exfequu-tionis, & fubftantiae, quae & quatenus aclio-nes eiusmodi patrant, neutro ex hisfignifi-catu funt interne coadtae, §.7°9>7oS. ergo

func

A R B I T R I V M. 277

funt liberae a coaclione interna tarn abfo-luta, quam phylica.

I die innre N8thie;ung. 2 die wefentliche.3 frey von der innern fb wohl wefemlichen alsnatiirlichen Nothigung.

§• 7«»

Multae meae a£Hones, raultae aftionesanimae meae fpontaneae funt liberae ra-tione exfequutionis, §. 708, Ergo & ipfis& animae, quatenus eas patrat, conuenitlibertas a coaftione externa fimpliciter ta-li, §. 707. & interna, tarn abfoluta, quamphyfica, §. 710*

§• 7'2.L V B I T V S * eftcognitio, qua fubftantia

pollet, ex qua fecundum leges appetitio-nis auerfationisque cognofci poteft, curiic, non aliter, fe determine! circa a£tionemliberam ratione exfequutionis* At hoc co-gnofci poteft ex praeuifione, praefagiq,voluptatet vel taedio, §. 665. ftimulis & mo-tiuis, §. 677, 690. Ergo praeuifio, prae-fagiuni, voluptas vel taedium, ftimuli &motiua, quae cognofcuntur a certa fub-ftantia, lubitum eius conftifuunt. Si S V B -s t A N T i A circa aftionem liberam rationeexfequutionis ita vim fu»m determinat,ficut ex lubitu eius cognofci poteft, A p p E-TIT VEL A V E R S A T V R PRO LVBITV 2.

83 Qui

p.m.c.i. a xx.Qui ergo aut non praeuifum, aut id, quodprorfus non praeiagierat, vllo nifu fuo ex-ftiturum, aut necpfacens, nee difplicens,fine vllis ftimulis, vllis motiuis appeterer,vel auerfaretur, non appeterer, non auer-faretur pro lubitu. Multa appeto, multaauerfor pro lubitu meo. Ergo habeo fa-cultatem apperendi & auerfandi pro lubi-tu meo, i. e. A R B I T R I V M 3. A£tiones,quas per arbitrium detenninare eft in po-teftate alicuius fubftantiae pofitum, iplifuni A R B I T R A R I A E 4. Multae a£tionesmeae funr arbitrariae.

I das Belieben. a nach Belieben begehren oderabgeneigt i'eyn. J Willkiihr, 4 will-kuhrlich.

§• 713'

I V B E N T E R A P P E T O V E L A V E R S O R l

f) quicquid appeto vel auerfor pro lubiru,& tune nihil appeto, nihil auerfor illuben-ter f. I N v i T V S 2, §. 712,665. 2) fi lubitusaut merum taedium, aut puram volupta-tem, aut ingensfuperpondium contineat:tune I N V I T V S (illubenter, contra lubi-turn) appeto vel auerfor, vbi non eft ad-modum magnum in lubitu fuperpondium :feu, vbi adoppofirum eius, quod appetovel auerfor, multa etiam & magna viden-tur impellere. Vltimo fignificatu inuitus,tamen appeto vel auerfor pro lubitu, eo-

que

A R B I T R I V M. 279

que fignificatu inuita a£tio tamen eft arbi-traria, §. 712.

i ich begehre odcr venverfe gern, 2 ungenv

S» 714.Qimm C O A C T I O S I G N I F I C A T V S T RI-

C T O l cf, §. 701. fit produ&io a&ionisinuitae ; A c T i o c o A c T A feu i N v i T APER C O A C T I O N E M S T M P L I C IT E R S V M-

T A M E X T E R N A M 2 eflet, Qliam Hullo pFO

lubitu, contra omnem lubitum, per co-aftionem externam iimpliciter fumtampatrarem, fed haec non efTet aftio pro-prie di£la, §. 707. Si quid inuirus agopro lubitu ex §, 713, fuperpondium eius,quod appeto vel auerfor, ant vt a me pro-du£lum confideratur, & M E USE COE-G i s s E 3 dicor» aut vt ab alio extra me,§. 22, & A C T 10 dicitur I N V I T A feu co-A C T A P E R C O A C T I O N E M E X T E R N A M

S E C V N D V M ojriD 4 (mixta fc. ex arbi-traria, & inuita per coa&ionem fimplici-ter fumtam externamj.

I Zwang in engerer Becleutung. 2 eine vonstiffen fchkchterdings erzwungene Handlung.3 ich iwinge inich felbft 7.11 etwas. 4 einevon auffen gewifler maaffen erzwungene Hand-lung.

§• 715.Aftiones inuitae, ad quas me cogere

dicor ipfe} aut externe cogi fecundumS 4 quid

S80 P. Ill, C L S. XX.

quid ab aliis, fiunt pro lubitu meo, §. 714.hinc funt arbitrariae, §. 712. & neceifitataevocantur, quatenus vt minus neceflariaeconcioiuntur, fi vel ipfe, vel alia non pro-duxiflenr, quod eas produxit* fuperpon-

, $« 701, 188.

§. 716.A C T I O N E S I N V I T A E PER I G N O-

R A N T I A M A V T E R R O R E M 1 appellan-

tur, quas non patraflem pro lubitu, nifi all-quid ignoraflem vel errafTem; quae quumtamen fiant pro lubitu, iimt etiam arbitra-riae , §. 712.

j aus Unwiflenbeit oder Irrthum ungern , vorg*-'nommene Handlungen*

5- 7I7.Arbitriutr minimum efTet, pro minimo

lubitu vnicam tantum aftionem determi-nans,§. 161. Quo ergo maiori pro lubitu, quoplures, quo maiores aftiones determinat,hoc maius eft, §. 160. donee fit maximum^ipaximas plurimas a£tiones ex maximo lu-bitu determinans, §. i6i} 712.

J. 718-Qiium arbitrium fit facultas appetendi

auerfandiue pro lubitu fuo,i§. 712. fubftan-tia arbirrio praeditn, aut tantum faculta-lem appetendi auerfandiue fenfuiue habe-

bit,

A R B I T R 1 V M. rgt

bit, aut tantum volendi nolendiue pro lu-biru, aut facultatem volendi nolendiue &fenlitiue appetendi auerfandiue pro iubi-tu fuo, $. 676,689,

SECTIO XXLL I B E R T A S.

5» 719.Facultas appetendi auerfandiue pro 1u-

bitu fuo (eniitiue, eft A R B I T R I V M s E n s i-T J V V M S facultas volendi nolendiue prolubitu fuo eft (liberum arbitrium ) L i B E R-TAS 2 cf» §.707,708,710. (moralis, iimpli-citer fie di£t?t). Libertas pure volendi no-lendiue eft L I B E R I A S P V R A 3. El'gO fub-ftantia arbitrio praedita aut illud Tenfiti-uum tantum habebit, aut libertatem tan-tum puram, aut eandem arbitrio fenfitiuomixtam, §. ?i8t A C T I O N E S , ad quas peclibertatem fe determinare eft in poteftatealicuius fubftantiae pofitum% L I B £ R A E *fun t» & ipfa S V B S T A N T I A , quae & qua-tenus a£tiones liberas patrare poteftj eftL I B E R A s.

i das finnliche Willkiihr. 2 Freyheit. 3 rcineFrtyheit. 4 freye Handlung- n 5 Dinge,oder Kraefte, die frey vor fich beftelm.

§. 720.

Multa appeto auerforque fenfitiue proS 5 Ju«

282 p.m. c.i. s.xxi.lubitu meo. Ergo habeo arbitrium fenfi-tiuum, §. 219, 719. Multa volo noloquepro lubitu meo. Ergo habeo libertatem§. 216,719. Multae a&iones meae, multaeaftiones animae meae, & anima in multisaftionibus fuis, funt liberae. Omnibusmeis volitionibus nolitionibusque fenfitiuiquid admixtum eft, §. 692. Hinc non con-uenit mihi pura libertas, in liberrimis meisaftionibus arbitrio fenfitiuo mixta mea eftlibertas, §«, 719. Tarn arbitrium fenfiti-uum, quam liberum, a£hiantur per vimanirnae repraefentatiuam vniuerfi pro po-fitu corporis mei in eodem, §. 712,667.

§. 721.A C T l O t f E S V O L V N T A R I A E 1 dlCUntUC

i) quaecunque per faculcatem appetitiuamfuperiorem determinantur, tune I N V O -L V N T A R I A E 2 funt , quae per facultatemappetitiuam fuperiorem non determinan-tur. Et hoc fignificatu omnes a£Kones vo-luntariae funt liberae, non omnes aftionesliberae funt voluntariae, §. 719, Pone enim,me me ipfum determinare per arbitriumfenfitiuum, vbi me determinare per liber-tatem, fuit in poteftate mea pofitum, eriteiusmodi a£lio involuntaria, tamen libe-ra, §. 719-

I Handlungen des Willens, die mit Willen gc-fchehn. 2 die nicht des Willeiis find, odertiicht mit Willen gefchehn.

§« 722-

L I B E R T A S. 283

§. 722.A C T I O N E S V O L V N T A R I A E 1 dlCUH-

tur 2) quaecunque per faculiarem appeciri-uam fuperiorem nullo modo inuici d. ter-minantur. Tune I N V O L V N T A R I A E 2

funt, quas inuitus volo. Hoc f igni f ica tu vo-luntariae involuntariaeque omnes funt li-berae a&iones, §. 719. Sed non omnes li-berae a£liones {unt vel volunranae, vel in-uoluntariae hoc figmficatu, §. 721.

I freywillige Handlungeij. 2 Haiidlungcn, dieich ungern will.

§. 723.

Cum libertate propius connexnm eftM O R A L E L A T E D I C T V M l cf. $. 78?,HinC

D E T E R M I N A T I O N E S L I B E R . A E (lint

M O R A L E S 2, H A B I T V S aitionum libeta-rum M O R A L E S 3, L E G E S derermirarionummoraliurn M O R A L E S *, P H I L O S O P H I A& T H E O G I A eas docens M o R A L i s,s T A T v s ex iis refulcan- M o R A L i s s eft.HlnC M O R A L I T E R P O S S l B I L E tft l)

quod non, nili per liberratem, f. in fjbftan-tia libera, qua tali, fieri potdt, L A T I V S 5,2) quod non, nifi per liberratem legibusmoralibus conformiter determinatam, fieripOteft , S T R I C T I V S f. L I C I T V M " MO-R A L I T E R I M P O S S I B I L E eft i) quod obfolam libertatem in iublUntia libera fieri

nori

284 P. HI. C. I. S. XXI.

non poteft, L A T I V S «, 2) per libertatemlegibus moralibus conformiter determi-naadam impoffibile,s T R . I C T I V S f i L L i c i-T V M 9 . M O R A L I T E R N E C E S S A R I V M

eft, cuius oppofitum eft moraliter impol-iibile, ergo i) cuius oppofitum non, nifiper libertatem, f. in fubftantia, quatenuseft libera, eft impoilibile, L A T I V S I0, 2)cuius oppofitum eft licitum, s T R i c T i v»s ".Neceffitatio moralis eft o B n G A T i o I2.Obligatio ad a&ionem inuitam erit co-A C T I O M O R A L I S *3.

1 fittlich in weiterer Bedeutung. 2 fittliche Be-flimmungen. ^ Fertigkeiten. 4 Gefetze. 5 derfittliche Zuftand* 6 fittlich mdglich in weite-rer, 7 in engerer Bedeutung, edaubt. 8 fitt-lich unmoglich in weiterer, 9 in engerer Be-deutung, unerlaubt. 10 fittlich nothwendig inweiterer, 11 in engerer iJedeutung. 12 Verbin-clung, Verpflichtung* 13 fittlicher Zwang.

§. 724.

Neceffitas moralis neutro fignificatu efl*epoteft, vbi non eft libertas, §. 723. ergonon tollic libertatem, nee eius oppofuumeft, §. 8i- fed rationatum feu confe&arium,§. 14. Hinc acliones moraliter neceflariae,neceflitatae, & coa&ae non poftunt folumcfle liberae, fed & funt tales neceflario, §.723. Immo pofita L E G E M O R A L I V N I -V E R S A L I S S I M A S i, Q. omnesomnium

fub-

L I B E R T A S. 285

fubftantiarum liberarum liberas a&ionesdeterminate, c£ §. 822, omnes aftionesliberae funt moraliter neceflariae, aut illi-citae, §. 722.

i das allgemeinfte iittliche Gefctt.

§. 725-

Libertas minima eft vnicam tantum voli-tionem nolitionemue pro lubitu minimoaftuans ; quo ergo plures, quo maiores,quomaiori pro lubitu a£luat, hoc maior eft, do-nee fit maxima maximas plurimas volitio-nes nolitionesne fummo pro lubitu a£lu-ans, §719. Quo ergo diftin&iori pro lubitualiquid volo noloue, hoc id volo noloueliberius. Ergo quo m?gis motiuorum meo-rum mihi fum confcius, hoc liberius volo,§.712. Liberrime volens nolensue diftin-£tiHime volendi nolendiue rnotiun vt per-fpiciat, quandocunque vulr, vel non vult,eft moraliter necefTarium, §. 723.

§.

Arbitrii haec lex eft: Ex liberis rationsexfeqiiutionis , quod libet , appeto , quod libet,auerfor. Hinc libertatis regula: Ex liberisrutione exfequutionis , quod libet , volo , quodlibet , tioh. Adliones meae liberae, durnpro lubitu determinanrur, non neceilitan-iur per caufTas fuas impulfiuas, ftimulosaut motiua eoa&ione phyiica, non exter-

na>

286 P.III. C.I. S.XXI.

na, §. 707, funt enim ftimuli & motiua re-praefentationes meae, §. 677, 690. Hincdeterminationes meae internae, §. 37. Neeneceffitantur a&iones meae liberae percaufTas fuas impulfiuas coaclione internaphyiica, dum funt manentque poiiris mo-tiuis liberae ratione extequutionis, §. -ir,710. Immo, motiua & ftimuii accurate lo-quendo ne agunt quid^m in animam, hiricnee earn cogunr, §. 714, nee neceflitantmoraliter, §.723,701. dum non fun t , nifianimae meae aceidemia, §. 505.

Si me dicar cogere, in poteftate mea po-firum eft, me ad id, ad quod me cogc,per libertatem determinare, vnde cogome libere, J, 714, 719. Si cogar ab altoexrerne (ecundum quid, determiner prolubitu, qui vt ab alio extra me pofito pro-du&us concipitur, § 714. Quodfi tunein poteftate mea pofitum fuit, me ad id,ad quod cogor externe (ecundum quid,per libertatem determinare, eiusmodi acliotamen eft libera, §. 719* Multae meaeaftiones, ad quas me cogo, aut cogor ex-terne fecundum quid, funt liberae.

§. 728*Coa&iones externae fecundum quid

erunt i) produ&iones ftimulorum ex pia-cen-

L I B E R T A S. 287

centibus, I L L E C E B R A E ' , 2) ex difplicen-tibus, M I N A E 2, 3) motiuormn ex placen-tibus, S V A S I O N E S 3, 4) ex difplicentibus,D i s s v A s i o N E s S 5) ipfa aftuatio difpli-centium continuanda , donee de fequutoad inuitam aftionem fuperpondio cenuseffe queac cogens, E X T O R S I O *, §. 714.Multae a£tiones meae, licet ad eas minis <5cillecebris , fuafionibus , diflualionibusque,& ipfis extoriionibus cegar, tamen funtliberae, §. 727.

I Reitzungen, Lockungen* t Drounscen. % AU-rathung. 4 Abrathung. 5 Erpreflung,

§•

Per fyftema harmoniae praeftabilitae tol-luntur omnes a£tiones animae invitae percoa&ionera externam limpliciter fumtamab vllo finico producendae, §, 714, 449.& in coa£Hs per vim externam fecund umquid ipfe ille lubitus, ex quo oriuntur, abalio extra animam finito realiter produ-£lus tollitur, $. 727, 449. & quatenus perillud fyftema, anima, vt nunquam, ita innullis aflionibus fuis liberis, ab vllo fini-to patitur realiter, totalis hoc fenfu abomni totoque mundo animae adfcribiturindependentiaf §. 354, 307.

§• 730*Volitiones noUtionesque meae liberae

dicun-

p. in. a i. s. XXLdicuntur A C T V S A N I M A E E L I C I T I , r e -liquarum facultatum a£tiones liberae, A-C T V S I M P E R A T I , &quatenus alibertateammae pendent, ipfiineas I M P E R I V Madfcnbirur. Hinc A N I M A E I N S E M E T -i ? s A M i M P E R i v M 1 eft facultas pro diftiri-iio lubitu nunc huius, nunc illius faculca-tis adtionies producendi, nunc earum pro-ducendi oppoiitum. Quo maior ergo li-bertas, hoc maius liberi in fe eft imperi-um, $. 725, Infignis imperil in fe ipfumdefe£lti? e f t S E R V I T V S M O R A L I S si-C N I F I C A T V L A T O 2. Ad augendum infe imperium faciens eft (ingenuum) H B ER A L E 3, feruuutem promouens moralemClt S E R V I L E +«

I die Henicbaft der Seek fiber flch felbft. a dieinnre Knechtichaft der Si-elen uberhaupt*3 frey, dern kncchtilchen entgegen geietzt.4 knechtifch.

§• 731

A£Hones animae non, nifi per pluresaftus intermedios, a libertate fi pendeantjipfi I N D I R E C T E (mediate) S V B S V N T SD . R E c T E 2 (immediate) autem, quas perlibertatem ago vel omitto fine obferuabi-libus pluribus intermediis a&ibus aliis.Adiones, quae LI B E R T A T I vel maximeper indire&um fubfunt, tamen funt libe-rae, §, 719*

I Handlungen, die der Frey licit mittelbar, a dieihr unoutceibar uuterwoifen.

§•

L I B E R T A S. 38$

§• 732.Determinata facultatum appetitiuarutn

inter fe in certo fubie£to proportio, efteiusdem i N D o L E s *, vel E RE c T A 3, ha-bitualiter dominanribus fuperioribus, velA B i E c T A i, habitualiter dominantibusinferioribus, quarum maxima P A sr s i oD O M I N A N S + vocatur* Quumque certaearura proportio ad certum appetibiliumauerfabiliumue genus facilius feratur> va-ria hinc T E M P E P S A M E N T O R V M A N I -M A E s genera conftituuntur. Ergo tem-peramentum animae multum mutari poteftac faepius exercitiis & confuetudine, §.650, 577.

I die Gemiiths-Art. 2 eine edle. 3 eine nie-drige. 4 der Hang, 5 Mifchung dev Gfe*muths-Neigungew.

S E C T I O XXII,

C O M M E R C I V M A N I M A E E TCORPOR1S.

§• 733»Multi motus corporis mei ab arbitrio

meo pendent, §. 14. Ab arbitrio, cuiusmini fum confcius, pendentes M o T v sC O R P O R I S A R B I T R A R I I £ §. 712. dlCUn-

tur, 6c arbitrarii a facilitate fupenore pen-dentes funt V O L V N T A R I I a, §. 721. RE-

T ci-

390 P. III. C, I. S. XXil,

G I M E N A N I M A E I N C O R f V S o

pendenda motuurn huius 'ab arbirrie ii-lius. Hinc anima mea habet regimen incorpus meum.

I willkuhrliche, 2 freywillige Bewegungen desLcibes. 5 die Herrfchaft der Seele iiberihren Leib.

§• 734-In motibus corporis mei arbitrariis &

voluntariis ex anima poteft fuffidentercognofci , cur euentus in corpore contin-gat, hoc non alio tempore & loco, §.753-Ergo anima agit in corpus, §« 210. & inillud influit, §, 211.

In 'affeclibus animae conformis illi^ co-exfiftit in corpore motus, qui ex iisdemquum fufEcienter cognofci queat, nouuminfluxus animae in corpus argumentumdat, §. 734-

§•In fenfationibus externis ex vi corporis

poteft fufficiencer cognofci , cur in animafiat certa mutatio. Ergo corpus agit inanima m, §» 710, in earaque influir, §. 211.Ergo eft inter animam meam & corpusmeum influxus mutuus, §. 734, 735" niutuaharmonia,§. 14. & commercurni«$-448.

€. 717.

COMM. ANIM. ET CORP. 391

§• 737-Motus arbirrarios corporis per vim coix

pori propriam fufficienter determinari,iufficienterque determinari fenfariones pervim animae propriam non experior. Qriiergo maiorem hanc aflumit: quicqiudnon experior, non exiiftii: inde conclu-det: ,5Ergo motus corporis arbitrarii per,,vim corpori propriam, & fenfationes,,exrernae per vim animae propriam non,,(ufficienter determinantur. Hinc cor-pus in animam, anima in corpus reali-,,ter influit, §.212. influxu phyfico, §» 450.,,(perexp.},, Hanc (i conclufionem profenfatione habet, inde fallaciae fenfuumipfius oriuntur, fumta maiore falfa, §. 548,per vitium fubrepnonis, §. 546.

§• 73*-

Mutationes corporis ex anima, & ani-mae ex corpore pendentes funt harmo-nicae, §.448- In muradonibus harmonicisanimae <5c corporis mutacioni corporis co-exfiftit vel fuccedit mutatio animae, mu-tationi animae coexfiftit vel fuccedit mura-tio corporis, §. 733,736. Qui ergo hancmaiorem aflumic: ,,Quae (ibi coexfiftunc,,vel fuccedunt, eorum vnum in alterucn,,realiter influit i hinc concludet: ergo^corpus in animam in mutationibus bar-

T 2 »mo-

292 P. III. C. II. S. I.

,,monicis, anima in corpus realiter influir ,,,(per exp.).,, Quam ii conclufionem habecpro (enfatione, nineoriuntur fallaciae fen-fuum ipfius, §. 548. per vitium fubreptio-nis, §. 54<>.

§• 739*Anima mea & corpus meum me vnum

conftituunt. Ergo funt inter fe vnita, §.73» 79« Commercium eorum, quatenusper illud vnus homo perdurat, eft vnio,§. 205. quae quatenus eft admodum magna§. 734,736. & quanta* non eft inter animammeam & vllum aliud corpus, §. jog, eftar&iflima.

C A P V T II .PSYCHOLOGIA RATIONA-

LIS.S E C T I O I.

NATVRA AN1MAE HVMANAE.

§. 740*A M I M A H V M A N A 1 e f t anima, quae

cum corpore humano in ar£tiffimo eft com*mercio. Quumque anima cum corporequocum eft in arftiflimo commercio, conftituat A N I M A L 2; am'ma humana cum cor-

pore

NATVR. ANIM, HVMAN. 293

pore, quocum eft in ar&iffimo commer-cio5 conftituit animal, quod H O M I N I M 3dicimus.

i eine menfchliche Seclef a einThier. 3 ei-nen .Menfchen.

§• 741.

Anima humana libi corpus fuiim reprae-fentat pro arbirrio, §. 740. Ergo agit, §.210. mouec eciam corpus fuum, $. 740,734.Ergo appetit & auerfatur, §. 712. Ergoagit & eft vis repraefentatiua corporis lui,§. 210. Corpus humanum eft materia,$. 296. hinc diuifibile, §. 427. adeoque in-terne mutabile, §. 244. adeoque ens fini-turn, J. 255. a£luale, pars mundi, §. 354.Ex poiitu corporis humani in vniuer£ocognofci poceft, cur anima humana ob-fcure, clare, diftinfte repraefentet haec,non alia, §« 740, 736. Ergo A N I M A H v»M A N A * eft vis repraefentatiua vniuerfipro pofuu corporis humani in eodem, §.5»3, 155.

i die menfchliche Secie.

§• 742-Ad cogitationem requiritur i) perce-

ptio rei, 2) notarum ad earn diftinguen-dam (iifficientium, §. 524, 3) ipta eius dUftin£lio, §. 67. Eft autem accidens cogi-

§. 191. Ergo non poteftT 3

294 P. HI. G IL S. I.

nifi in {ubftamia, vel fubftantiarum ag-gregate, §. 194. Subftantiarum aggrega-turn, ex cuius parcium rnutationibus veiaccidentibus colledis , quarum nulla iameflet cogitatio, demum reliiharet co-gitatio in toto, eflet M A T E R I A C O G I -T AN s. Haec in mundo eflet aggregatumfubftantiarum finitarum, §. 354. quarumvna plus conferret ad cogirandum, quarareliquae, 5.272. a quibus auxiiia pateretur,§. aio, §si. Sed haec patietur non nifiidealiter, §. 451, 463 Ergo in mundo inomni materia coguante eflet vna fubftan-tia, in cuius vnica vi omnia ad cogitatio*nem requiiita a finitis praeftanda ranonemfufficientem haberem, §.210,212, & tameni) haec fubftantia dati aggregati domi-nans nunquam cogitaret perfe, quod con-tra §.30,220. 2) omnia ad cogitationemre-quilita} a finitis praeftanda, haberent ra-tionem fufHcientem in data fubftantia do-minance, per demonftrata, iimulque nonnifi per aggregatum fubftantiarum de-mum a&uanda eflent, i* e. non, nifi inplurium fubftantiarum finitarum vi ratio-nem fufficientem haberent, §. 210, q. a.§. 7. Materia cogitans eft in mundo im-pollibilis. Quicquid cogitare poteft, auteft fubftantia, monas, §. 234. aut totum,cuius fubftantia, quae cogirare poteft,pars fit, Ergo omnis anima eft fubftan-

NATVR. ANIM, HVMAN. 29$

da, monas, §. 504. Quicquid intelli-gere poteft, poteft cogitare , §. 69. Er-go quicquid intelligere poteft, aut eft fub-ftantia, monas, fpiritus, §. 402, aut totum,cuius fpiritus pars eft. Totum fpirituumeft (perfbna moralis) C O R P V S M Y $ T I -C V M . Anima intelle&ualis eft fpiritus, §.504. cf. §, ^02, 296. Anima humana eftfubftantia, §.740. Ergo monas, fpiritus,§. 741.

§• 743-

Anima humana fubfiftit per fe, §*'.742»192. Ergo non eft phaenomenon fubftan-tiatum, 5*193. Quum tamen repraefentetpro pofitu corporis humani in vniuerfb,quod eft in perpetuo motu, §. 417, 296.hinc femper pofitum fuum mutat, §. 283>281. repraefentationes eius femper mutan-tur, §. 512. Quae quum fint determina-tiones animae humanae internae, §.37,741*anima humana eft interne mutabilis fub-ftantia, hinc contingens, §. 202* & finita, §.2ft. Omnem animam humanam finitamefle & contingenrem fubftantiam, ita quo-que patet: anima humana repraefentat propoiitu corporis, § 741* Ergo quaedam di-ftin£te, quaedam minus diftin£le percipit,§. 512. lam vero diftinfte quid concipereeft realitas, §. 515, 53?. Ergo anima hu-mana habet gradum realitatis non maxi-

T 4 mum,

P. HI. C. II. S. I.

mum, §. 161 hinc limirem, §. 24$. Ergofinita & contmgens eft, §. 257. fubftantia,§. 742.

§• 744»

Anima humana cognofcit.appetit & auer-fatur, {. 741. Hae funt adiones parciali-ter diuerfae, §. 267. Ergo anima humanahabec diuerfas partialiter facilitates, §. 216.quae non ftricle vires dicuntur, §. 197,59»per vnicam potius animae vim repraeien-tatiuam ftriAe di£lam concipiuntur, §.521, 720* nee funt extra fe inuicem pofitae,dum accidenti'it §. 191. non fint extra fuamfubftantiam §. 194. nee dicuntur accuratein fe inuicem agere, dum a&io non fit pro-prie niii fubftantiae* §. 210. multo minusin fe inuicem influere, §, an,

§• 74J-

Anima humana monas, §. 744. contin-

f ens, §. 743. non poteft oriri, nifi ex ni-ilo, §. 236. non poteft interire, nifi per an-

nihilationem, §. 237. non extenfa eft, neefpatium replet, $. 241. i.e. non eft in locorepletiue, §. 241. Coexfiftens tamen fimul-taneis extra earn pofitis, eft in fpatio, §.239. & loco, §« 281. ita, vt alia extra earnpofita ipfi fine propiora, alia remotiora,§• 2B8» 282. Complexes fimukaneoruoi

AN i-

NATVR. ANIM. HVMAN, 297

A N I M A E H V M A N A E prOplOFUtn f i S E-

U E S l eius dicatur: corpus hurnanum praealiis corporibus, & quaedam eius panesprae aliis membris funr fedes animae,$409.

I der Sitz der menfchlichen Seele.

J. 746,

Anima humana non haber magnitudi-neiri quandtaciuam, §.744,743. & eft indi-uifibilis, §. 244. Intericus per diuifionenie f t c O R R V P T I O P H Y S I C A 1 . ErgO C01>

ruptio phyfica eft animae humanae in feimpoflibilis, $. i?, 795. i. e. anima humanae f t ab(blute I N C O R R V P T I J J I L I S P H Y -S I C E 2.

I das Zergehn. 2 unzergaenglich, unauflds-lich, unverweslich, unxerftqrbar.

§• 747-

Anima humana non admittit quidemtriplicem dimenfionem extenforum, §. 290,745. pollibiiis tamen eius cognitio philo-fophica & mathematica, ficut htimani cor-poris, §«743> 249. Homo conftat anima6c corpore finitis, §. 741,745. hinc internemutabilis, §. 740. eft ens finirum &: con-tingens, §. 202, 257. Ergo poilibilis efthominis cognitio philofophica & mathe-matica, §« 249. i» e. A N T H R O P O L O G I Aphilofophica, & mathematica C. A N T H R O -P O M E T R I A , ficuc empirica per experien-

T 5 riam.

298 P.III. C.1I. S,I.

tianu Complexus regularum in cogno-fcendo homine obferuandarum eft AN-

G N O S I A .

§• 748-

Mutato ente finite in infinitum, infini-turn oriretur, §. 125, 227. nee aecernum ef-fet, §. 302. quod abfolute impoflibile, §.252. Mutatio hominis in ens infinitum eftA P O T H E O S I S J, ergo apotheofis eft ab-folute impoifibilis.

i Vergdtterung.

§• 749-Animarum humanarum vel duarum tan-

turn fimilitudo & aequalitas totalis eft im-poifibilis, §.271, 272. Ergo totalis con-uenientia feu identitas fenfuum , imagina-tionum, praeuifionum, iudiciorum, guftu-um, taediorum, voluptatum, ftimulorum,motiuorum, errorum, appetitionum, auer-fattonum, volitionum, nolitionum in plu-ribus hominibus , vel pauciffimis, eft chi-niaera, §, 590.

§*Anima humana corpus fuum mouet, §.

74°> 734-* Ergo habet F A C V L T A T E Mmouendi quid extra fe pofitum* i. e. LO-CO M o T i v A M, §. 210. quae, vt reliquaefacultates animae, §. 744. aftuatur per

vim

NATVR. ANIM. HVMAN.

vim eius repraefentatiuam vniuerfi pro po-fitu corporis, J. 741, 417.

Anima humana fibi quasdam huius vni-nerfi panes, vt fingulares, repraefentat,§. 740, 736. ergo vt omnimode determina-tes, §. 148. Ad omnimodam determina-tionem partium huius mundi nexus earun-dem cum fingulis reliquis peninet, §. 357.Ergo anima humana iibi quaedam reprae-fentat vt connexa cum fingulis mundi par-tibus. lam vero vnum cognofci non pot-e(t, vt connexum cum altero, nifi cogno-fcatur alterum quomodocunque, §« 14. Er-go anima humana (ingulas huius vniuer-(i partes percipit, ergo & fingulos huiusvniuerfi ftatus percipic, §. 36,9.

§. 752.Anima humana pro pofitu corporis fUi

repraefentat fibi ftatum mundi praefentem,i. e» fentit» §. 534, 75 1. praeteritum, i« e. ima-ginatur, §. 557. ruturum , i. e. praeuider,§. 595, Senfationes animae humanae funcrepraefentationes lingularum mundi par-tium iibi fimultanearum, minus vel mag-isdiftinftae, confufae, vel obfcurae, proucobiecta earum fe ad corpus humanum ha*bent, §. 75 £. Imaginations animae hu*manae funt repraefemacione$ fingularum

300 P.III. C.H. S.l.

mundi partium praeteritarum, quae ani-mam fentientem anteceflerunt, C. ante il-ium fenfationis a&um exftiterunt, & haequoque imaginationes funt diftinftae, con-fufae, ob(curae, magis vel minus, proutobiefta earundem fe ad corpus humanumhabuerunr, §. 751. Praeuifiones animaehnmanae funt repraefentationes fingula-rum mundi partium futurarum, poft fen-tientis animae a&um exftiturarum, minusvel magis diftin&ae, confufae, obfcurae,prout obietla earundem fe ad corpus hu-manum habitura funt, $. 751*

§• 753-Eodem modo, quo §. 752, de fenfatione

e. c, euicit earn efle in omni anima huma-na, oftendi id poteft de reliquis animaeaftibus per experientiam in anima huma-na deprehendendis, per pfychologiam em-piricam enumeratis, §, 576. feqq.

§• 754-Anima humana pro pofitu corporis fui

cliftin&e repraefentat, §. 741. Ergo intel-Jigit, §. 402. & eft fpiritus, §. 742, 216.Hinc denuo patet, omnes animas huma-nas efle inaequales & vnam omnium per-feftiffimam, §* 4°5- Anima humana eftfpiritus finitus, §- 743« pars huius mundi,

§" 35J' §. 755-

NATVR. ANIM. HVMAN. 301

§• 755-Omnis fpiritus eft fubftantia, §. 402.

Ergo vis, §. 199. hinc quorundam acciden-tium inhaerenciae ratio fufficiens, §. 197.adeoque agens, §. 210. Quumque lit fiib-ftantia intelleftualis, §. 402. quasdam diftin-clas repraefemationes a&uandi facultatemhabet, J, 216. Ergo ad eas vim fuam de-terminandi, § 210. hinc apperendi, §. 663.Quicquid appetic, eius oppofitum auerfa-tur, hinc fpirirus habet facultatem auer-fandi, $» 663. Appeticiones auerfationes-que fpiritus funt eius determinationes in-rernae, J« 37. Ergo funt cum reliquiseius determinationibus internis in vniuer-fali nexu, §. 49. Ergo etiam cum reli-qua ipfius cognitione , quae determinatiointerna eft, §. 37. adeoque fiunt pro lubi-tu fpiritus, §. 712. Ergo fpiritus habet ar-bitrium, §. 712. quumque lubitus ipfiuspoifit diftin£tus efle, §. 402- liberum feulibertatem, §. 719,

§•Anima humana fpiritus eft, §. 754- Er-

go habet libertatem, f 755* Quumquefpiritualitas , intelle£lualitas, perfonalitas,§. 641, 754. libertas, fimplicitas abfoluta,5 744, 6c incorruptibilitas ipfi conueniantabiblute neceflario, §. 746. non funt eiusmodi, §, iog, hinc aut effentialia, aut attri-

buta,

302 P. IIL C. II, S, I.

buta, quia funt determinationes internae,§. 37, 52. Vna earum fublata tollereruranima humana, §. 63. Hinc anima hu-mana, quae prorfus nequeat diftmcte quidconcipere, nee ex diftin&o fe lubitu de-terminare, amittens omnem perfonalita-tem & libertatem, conftans pluribus vi*ribus, vt partibus extra fe inuicem ponen-dis, & corrumpenda phyfice, funt chimae-rae, §» 590.

§• 757»Anima humana eft immaterialis & incor-

porea, §. 744,422. Qui negat animam hu-manam efle immaterialem fubftantiam, eftM A T E R I A L I S T A S I G N I F I C A T V PSY-

C H O L O G I C O , cf. §. 396. & tallitur, iiueearn pro mero corporis accidente habear,§. 742. fine pro atomo material!, $ 429.line pro quocunque corpufculo fubtiliili-mo, §. 426. Materialifta vniuerfalis eftetiam fignificatu pfychologico tails, $« 395.fed non omnis animam humanam materia-lem fubftantiam putans materialifta necef*fmo vniuerfalis eft, §. 395,

§• 758.Vis repraefentatiua vniuerfi pro pofitu

corporis humani in eodem, cum hinc pen-denttbus ipfius modis, eft com plexus de-terminadonum animae internarum, quaemuutionum eius & ihhaeremium ipfi acci-

den-

NATVR, ANIM. HVMAN. 303

dentium principia funt , §• 751-755- Ergovis eadem cum determinationibus fuis expofitu corporis pendentibus eft natura ani-mae humanae, §. 430. HinC quicquid pechanc vim fecundum leges regulasque fin-gularum facultatum determinatam a£luaturin anima humana, eft naturale animae hu-manae, $. 470, quatenus comradiftingui-tur fupernaturali, §. 469. Hoc fignificatuadiones etiam liberae & morales animaefunt naturales, §. 756, 755. licet non lintmere naturales, §. 709. Praeter hunc pro-prium fignificatum narurae in anima huma-na, & hinc naturalis in eadem, funt aliiimproprii, & fynecdochici, nunc ex con-fufione partis cum toto male orti, nunc in-de, quod ex peculiar! modo, modificationne, vel flam naturae in anima humana con-ceptibilibus peculiare nomen inhaefic, &tune reliquis naturalibus peculiar! nominedeftitutis, tale adeptis fi contradiftinguen-da fuerunt, nomen generis remanfit infigniEcatu ftriftiori. Sic e. g* connata non-nunquam naturalia dicuntur contradiftin-da acquifitis, naturalia contradiftinguun-tur artificialibus, focialibus, arbitrariis, pecconfuetudinem demum impetratis, etc.cf. §. 710.

§• 759-Quae in anima humana fibi fuccedunt

naturalia animae humanae fecundum legesvi

304 P. III. C. II. S. II.

vi ipfius praefcriptas, fiunt refpe&u anUmae humanae fecundum curfiitn naturae,§. 758) 471. & cum iis, quae coexiiftunt inanima humana fecundum easdem leges,condngunt fecundum ordinem naturae re-fpectu animae humanae, §. 473, Praeter-naturalia, quae per vim ipfius repraefen-tatiuam pro pofitu corporis fui, fecundumleges regulasque facultatum ipfius, nona&uantur, quae fi nee a&uentur per na-turam vniuerfani, funt fupernaturalia,§• 474*

§. 760*Anima humana mundi optimicft inne-

xu vniuerfaii pneumatico, & pneumatico-mechanico maximoj §. 464, 754. Ergoconne£titur cum finguhs opdmi mundi fpi-ritibus & corporibus, §. 48. at inaequali-ter, §« 272. Ergo cum vno cor pore, cumvno fpiritu maxime, §. 161.

SECTIO II*S Y S T E M A T A PSYCHOLO-

GIC A.§. 761.

S Y S T E M A T A P S Y C H O L O C I C A funt

fententiae, quae videntur ad explicandumanimae & corporis in homine commer-cium aptae* Ergo fyftemata pfychologi-ca funt fydemata pardculana, §. 462. vel

fimpli-

SYSTEM. PSYCHOLOG. 305

fimplicia, vel compofua, §. 457* lllorumnuiium poiBbile, praeter (yttema harmo-niae praeftabilitae, influxus phylici, &cauflarum ocqafionahum forfiian pfycho-logicum, §. 458.

§. 762*Pofito vno ex fyftematibus generaKbus

iimplicibus, ponirur etiam vnum ex pfy-chologicis fimplicibus, §, 761 457. Ergodemonftrata harmonia praeftabilita vniuer-falij §. 465. demonftrara (imul eft harmo-nia praeltabilita p(ych<»logica. Pofito ta-men vno ex fyftematis pfychologicis fim-plicibus non ncceflario vnum aut fimilli-mum ex generalibus ponendumeft,§. 761,457. Si anima & corpus humanum pof-funt per harmoniam praeitabiliram in ar-£ltilimo efle commeroo, conne£luntur et-iam per harmoniam pvaertabilitam in mun-do optimo, §. 4&i. ir<», vt influxus phyft-cus aut fyftema Gauffarum occafionaliumnon admittenda (ini , nifi vbi impoflibileper harmoniam praeiUbilitam commer-cium, §. 462.

?» 763.Syftema influxus phyfici pfychologi-

cum, quia finjplex eft, ponit omnesomnium animarum corporumque hurna-norum mutationes harmonicas contingereper influxum phyficum, §« 457, Ergo fi

V vel

30$ p.m. c,ii. S.ILvel vnica mutado vnius animae vel corpo-ris huniani harmonica, probati poteflpoftibilis per harmoniam praeftabilitam innrando optimo: fyftema influxus phyficiin mundo optimo locum habere, ampliusdefend! nequir, §. 762. Syftema harmo-niae praeftabilitae pfychologicum, quidlimplex eft> ponit omnes omnium ani-marum corporumque humanorum muta-tiones harmonicas contingere per harmo-niam praeftabilitam; easdem per folamvim infinitam contingere ponit ob ean-dem rationem fyftema cauffarum occalio«-nalium pfychologicum, §. 457. Ergo fivei vna vnius animae vel corporis huma-ni mutatio harmonica impoffibilis efTecin optimo mundo per harmoniam prae-ftabilitam: fyftema eius pfychologicumlocum habere in mundo optimo? ampliusdefend! non poflet. Si vel vna vnius ani-mae vel corporis human! mutatio harmo-nica per harmoniam praeftabilitam aut in-fluxum phylicum poflibilis eft in mundooptimo: nee fyftema cauifarum occafio-nalium amplius locum habere in mundooptimo defend! poteft, §• 762, 460- Sy-ftema influxus phyfici pfychologicum nonmagis, quam fyftema harmoniae praefta-bilitae & cauflarum occaiionallum, patecper experientiam, §, 737,738.

§.764-

SYSTEM, PSYCHOLOG, 3°7

§.Syftema influxus phyfici pfychologiam

ponit,animam humanam in corpus (bum,corpus humanum in animam fuam in mu«tationibus harmonicis influere realiter, §.761, 450. Hmc per fyftema influxus phy-fici pfychologicum i) in nullis murationi-bus harmonicis, in corpore humano con-lingentibus, corpus agit vi propria, §. 212,lam vero omnes mutationes corporis hu*inani , vt partis mundi , quem anima re-praefentat, poflunt ex vi animae fufficien»ter cognofci, §. 3^4, 751. Ergo omnes funtharmonicae, §. 448. & in nullis fuis muca-tionibus corpus agit, fecundurn fyftemainfluxus phyn'ci pfychologicum , vi pro-pria, in omnibus realuer patiens ab anima*Si nunquam agit corpus, nee reagir, §.213. Ergo per fyftema inflnxus phyficieft in mundo a£lio tranfiens animae incorpus humanum fine rea&ione, quotas*cunque anima in corpus fuum agit , qu,,dvei feme! fieret contra §. 410.

Per fyftema influxus phyfici pfycholo-gicum ponitur 2) corpus humanum in ani-mam foam influere realiter, quotiescunquecontingit in anima humana muratio, quaeex vi eorporis fufficienter cognofci pot-

V * eft,

P. III. C. II. S, IT.

eft, $• 764, 448. Ergo in mutationibusharmonicis, in anima obuiis, per fyftemainfiuxus phylici pfychologicum, realiterinfluit corpus, quod tamen in nullis fuismutationibus vnquam agere per idem fy-ftema ponendum eft, §. 764* Per fyfte-ma influxus phyfici fentiendo anima pror-fus non agit, §.212. quum tamen vi fuapropria fibi repraefentet datum mundipraefentem non minus, quam reliquos,§. 751*

§. 766.Corpus humanum conftat elememis, §.

420. monadibus, repraefentantibus mun-dum fuum, ex quibus fingulis fingulaeeius panes cognofci poflunt, §« 400. hinc6c fingulae mutationes animae, panesmundi, §. 354, Ergo omnis a£lio animaeeft mutatio harmonica, §. 448, 22. Jamomnis animae volitio & nolitio eft a£lioeius, §. 210,690. Ergo omnis animae hu-manae volitio & nolitio eft mutatio har-monica eiusdem. lam per fyftema influ-xus phyfici pfychologicum anima huma-na in mutationibus fuis harmonicis nullisagit vi propria, fed realiter patitur a cor-pore. Ergo per fyftema influxus pbyfi-ci anima in omnibus fuis volitionibus no-litionibusque, nil quicquam agens, pati-tur a corpore, quod contra libertatem,5- 7fr

§<

SYSTEM. PSYCHOLOG, 30$

§.Per fyftema caufTarum occafionalium

pfychologicum 0 corpus humanum nonagit in vllis fuis mutationibus harmonicis,fed ens infinitum, §. 761, 452. vnde eo-demmodo, quo §.764. oftendebatur, pa-ter, per fyftema ailiftentiae corpus in nul-lis fuis mutationibus agere, fed folum ensinfinitum. 2) Per idem fyftema anima hu-mana non agit in mutationibus fuis har-monicis, fed ens infinitum folum, §. 761,452. vnde eodem modo, quo §.766. often-debatur, patet, per fyftema alliftentiaepfychologicum animam humanam in nul-lis volitionibus nolitionibusque fuis quic-quam agere, & tantum realiter pati in iisab] ente infinito, quod itidem contra liber-tatem, §. 755*

§.Per fyftema harmoniae praeftabilitae

p{ychologicum vtraque pars commerciiin fe occurrentes mutationes harmonicasa£hiat vi propria ab altera pane idealiterpatiens, §. 761, 447. hinc per fyftema har-moniae praeftabilitae pfychologicum po-nuntur i) motus arbitrarii corporis nonminus, quam mere naturales ac vitales,per mechanifmum ipfius & corporum ii-lud circumdantium fulficienter determina-ri, 2) fenfationes animae per ipiius vim re

V 3 prae-

P.m. C..H. S.III,

praefentatiuam non minus, quam Hberrt-mas ipiius quasuis cognitioness determi-mri fufficienter, §. 758* 433.

§. 769.Pone harmoniftam pfychologicum ra-

tionem daturum mu rat ion is ahcuius har-monicae in homine, eamque petentem i)ex vi ipfius illius partis commercii, inqua mutatio harmonica obferuatur, 2) exalrera parte commercii, quam ipfe fup-ponit idealiter influere, 3) ex vi infinite,quam ftatuit concurrere, pone, inquam,eum falli, certiffime veram rationem de-dit, §. 448* 450. falfam licet per hyporhe-fin addiderit. Pone in eodem cafu influ-xioniftam aut occafionaliftam faili, ma-gnam ille verae rationis partem non prae-teriit folum, fed & negauit, §« 450,452.

S E C T I O III.ORIGO A N 1 M A E H V M A N A E .

$» 770.Dum homo concipitur, anima in arftif-

fimo commercio futura cum eius corpore,quale in his terris hominibus eft, aut iampraeexftitit, auc in ipfa conceptione, autpaullo pod earn exfiftere demum incipit,Qui primum ponit, B R A E E X S I S T E N T I -A N V S « vocatur,

I einFreund dcr Vovhcrdafeynt.§. 771.

ORIGO ANIMAE HVMAN. 311

§• 77i.In ipfa conceptione, aut pautlo poft

earn, incipere demum exfiftentiam animaehumanae quL ponunt, aut earn ex parenti-bus oriFi volunt & T R A D V C I A N I , » vocan-tur, aut earn admittunt tune primum exli-ftentem ex nihilo , & dicuntur i N D v c i A-N I 2 (infufiani, coexfrftentiani).

1 ein Frcund des Urfpruugs durch den Ueber-gang. 2 ein Freuncl der augeublicklichenSchopfung.

Qui animam humanam ponit a£luatam exnihilo, c RE ATI AN vs * appellatur. Hincinducianus eft creatianus, J. 771. Prae-exfiftentianus poteft efle creatianus, §.770.Traducianus non eft creatianus, 6c v. v.§. 771. Traduciani fiue ex parentum ani-ma, vt flammulam ex flammula, Hue ex eo-rundem corpore , deriuent oriundam ani-mam, aut oriri animam nouam admitteretenentur ex parte parentum limplici, autex compofica , §. 224. Si prius : animanon oritur, fed praeexftitit : §. 227. fi po-fterius : anima noua non erit monas , fedcompofitum ftrifle di<ftum, §. 225. quodcontra §. 756, 757. Anima non poteltoriri, nifi ex nihilo, §. 745. Ergo nonoritur ex paremibus, §. 228.

j ein Freund der unniittelbaren Schopfung*V 4 §• 773-

3i2 P. III. C. II. S. III.

§• 773-P R O P A G A T I O A N I M A R V M H V M A -

N A R V M P E R T R A D v c E M 1 ! ! dicaiurvnitio aliarum aliarumque femper anima-rum humanarum cum corpore, qualein histerris hominibus eft, per continuam paren-tum fobolisque fucceirionem in mundo,qua genus humanum, quale in his terriseft, ita propagetur, vt animae cum corpo-ribus prolis tranieant & traducantur excorporibus parentum in fua loca propria,magis feorfum vbi h^bitem, poteft conci-pi i) vt ortum animae fimul inuolrat,i, e.vt anima interueniente conceptions adtucum corpore, quale in his terris hominieft, in ar&iffimum venrura commerciumfimul ftatuatur oriri, idque iterum vel exparentibus, de quo j. 772. vel a parenti-bus, fumendo deum poffe determinaiamvim animae humanae indere, qua non nififuae fpeciei aliqua indiuidua polfit ex ni-hilo producere, concurrente iplius vi cre-atrice realitates plurimas in anima oriundapraeftante, non nifi limitaris admodum ati-quibus realitatibus ab anima parentumproftcifcentibus. Hanc fententiam ponensdici poteft C O N C R E A T I A N V S 2.

I die Fortpflantung menichlicher Seelen durch denUebergang^ 2 ein Freund dei: initge-theiiten Schopfers-Kraft»

§•774-

ORIGO ANIMAE HVMAN. 313

§-

Proppg;uio animarum bumanarum pertraducem poteft concipi, 2) vr ortitm ani-mae non inuoluat , fed praeexfiftens ani-ma ftatuatur iam exllirifle ante interua-nienrem conceptionis, a&um in ar£liftirnocommercio cum parre femini5 , aur accu-ratius ar.imalculo fpermarico, & fjc retro,per plures generationes , (enlim audta &euoluta ipfius animae vi repraefenratiua,prout paulatim propius propiusque trans-formationi fuae magnae & incrementis fa-£lum eft corpus animalculi fpermatici ele-£li, quod in mains theatrum prodirec,§• 773-

5* 775.

Ortus animae & propagatio animae pertraducem poflunt diftingui, §. 77^ 771.Ortum etiam animae per rraducem quiponunt ex parentibus, diftingui pofluntab iis, qui eundem ponunt a paremibusderiuandum, §. 773, 772. Ergo non omnis,traducem quomodocunque intelie£lum ad-mittens, materialifmi plychologici reuseft, §» 772» 757.

V 5 SECTIO

314 P. HI* C. II S. IV,

§. 776.Quam diu vel vnica minima mutatio en-

ti naruralis, vel gjeneratim vnicum mini-mum accidens enti naturaliter inhaerer,durat eius natura, §, 469, 29. & ens viuir,$• 430. Quod fi omnes mutationes entinaturales, vel generatim omnia ipfi natu-raliter inhaerentia accidentia finiumurf, ceflant, finitur eius natura, §. 469, 23.6c ens moritur, §.430. Ergo V I T A C O R -P O R I S H V M A N i 1 f . duratio naturae eius,qua pollet vt corpus hiunanum, continua-tur, fuperftite vel vnico minimo motu vi-tali vel arbitrario, ipfi, qua corpus huma-num eft, natural!, §. 733> 74O« M O R SC O R P O R I S H V M A N i 2 f . f i n i s eius natu-rae, qua pollet vt corpus humanum, eftomnimoda motuum vitalium & arbitrari-orum ceflatio* Ergo mors definita, §. 556,eft mors c or p or is humani.

I das Leben, 2 der Tod des menfchlichenLeibes.

§• 777.Animal quum fit compofirum ex nnima

^j corpore, cum quo ilia eft in arftiflimocom-

1MMORT. ANIM. HVMAN. 315

commercio, §. 740, natura eius eft com-pofita ex natura corporis & animae incommercio ar£litfimo politorum , §, 430,Hinc quaedam mutationes harmonicaeanimae corporisque in ar&iffimo commer-cio politorum dum exfiftunt, v i v i T A N i-M A L *. CefTatio omnium aftionum harmo-nicarum animae & corporis in arcliflimacommercio pofitorunij eft M O RS A NI MA-LI s 2. lam per mortem corporis ceflantomnes harmonicae tnutationes animae6c corporis morientis in arcliffimo com-mercio pofitorum, §. 776, 448. Ergo morscorporis eft etiam mors animalis, mors cor-poris human! mors hominis, §. 746. Ergomors §. 556. defimta eft mors hominis,§. 776.

I iebt, 3 ftkbt das Thiev.

M O R S A N I M A L I S Vfil A B S O L V T A * cff,

ceffatio omnium cum omni corpore anUmali mutanonum animae harmonicarum,vel R E S F E C T I V A * taiitum, (transforma'tio & metamorphoiis animalis) ceffatiomutanonum harmonicarum animae cumaliquo certo tamum corpore, quorum inardillimo fuerat commercio. Mors ha-minis vel abfoluta eft, vel refpecliiua tan-»turn, i. e. moriente corpore , quale in histerns homimbus effe experimur, aut omne

3i6 P. III. C. II. S. IV.

animae humanae cum aliquo corpore ce£fat commercium ar&ilfimum, aut venitcum alio in nouuin eiusmodi commer-cium, §. 176. 777.

I der fchlechterdings, 2 der nur Verhalt-nifsweife fo genannte Tod des Tbieres.

§• 779-Quum quotidie quaedam partes corpo-

ris humanl ceflent efle cum anima in ar&i£fimo commercio, quaedam in illud veni-ant, patet, quo fenfu dici polfit homoquotidie mori, quotidie reuitifcere, §.777.Sententia, qua mors hominis nil, nifi trans-formatio animalis, efFe ponitur, vocaturE X I L I V M M O R T I S I (ablblutae).

I der aufgchabne Tod.

f. 780.

V I T A A N I M A E H V M A N AE J C. tt3tUrae

eius duratio, continuatur dum vel vnicumminimum fuperftes eft accidens ipfi quaeft anima humana naturale, §. 776* lamautem, dum durat anima humana, in ea-dem eft perceptio f. repraefentatio ftatusmundi & fui praeteriti, praefentis & futu-ri, §• 742, 400. quae pro pofitu certi cor-poris polfit efle diftia£ia, §, 741. accidens,§. 191. ipfi naturale, §. 758- Ergo animahumana,dum exfiftit, viuit. M O R S ANI -M A E H V M A N A E 2 f. finis naturae eius eft

iimul

IMMORT. ANIM. HVMAN, 317

fimul exfifteruiae. lam omnis animae hu-manae exfiftemia, natura, vita eft in fe con-tingens, §. 743, 430. Ergo mors animaehumanae eft in fe poffibilis, §« 815104.

i das Leben, 2 der Tod der menfchlicheuSeele.

§• 78i*M O R T A L E l eft, quod poteft mori, &

poffibilitas moriendi eft M O R T A L I T A S 2,Quod non poteft mod, eft i M M O R T A -L E s, & impoffibilitas moriendi eft IM-M C R T A LIT AS *. Mortalitas & immorta-litas funt vei abfolutae, vel hypotheticae,§. 15,16. Non abfoluta folum , fed & hy-pothetica fatis magna mortalitas corporihumano & homini cornpetit, §. 777, i6s»animae non nifi abfoluta, & hypotheticaannihilandae, §. 745, 780. Immortalitasanimae non quidem abfoluta tribui poteft,§. 780. quia tamen fexcentis modis, quibuscorpus mori poteft, non mori poteft inde-ftruftibilis, §. 746. admodum magna ipficonuenit immortalitas hypothetica. Nul-la fubftantia huius mundi, §.554, 358- anni-hilatur, §. 227, 228- Ergo anima humanamoriente corpora> quale in his terris ho-mines habent, fuperftes viuit immortaliter,§•780,742. T H N E T O P S Y C H I T A E s QTil-

mam humanam mori cum corpore po-nentes errant*

I fterblich. a Sterblichkeit. J unfteiblich.

is p.m. c.n» s.v.4 Unfterblichkeit. 5 Freuntfe des Seelen-Todeg,

SECTIO V.S T A T V S POST MORTEM,

Anima humana poft mortem Ccorporls& hominiss quales in his terris experimur)*feruat fpiritualitatem, libertatem, perfona-litatem, §» 7̂ 1* 756, Seruatam memoriamfui intelleftualem fi dixeris immortalka*tern, hoc etiam fignificaru anima humanaimmortalis eft, §. 78", 641. Qua vfum, autperceptiones eius totaits per iongius tern-pus non nifi fenfiriuae funt, aut mox in-telleduaies nancifcitur. Prius ponemesfunr H Y p N o p s Y C H i T A f e «, qui fi negentvnquam animam poft mortem huius cor-ports intelligere > F S Y C H O P A N N Y C H I -T A E 2 funt. Anima humana ante mortemnon nihil clare diftin&eue cognouerat, §»754. Haec realitas, §.520. nunquam omni-no fterilis, ^.517^ qua realitas eft) non^nifirealitates, ha bet in indefinitum confe&a-ria, §. 140. & eft in indefinitum in vni*uerfali nexu cum animae fpiritualitate, in-telie£hj, ratione, denuo realitaribus, §» 531*49. quae non, nifi realitates, habent, quatales, confeftaria in indefinicum, §. 23, 140*Jimc nexus inter cognuionem huius vitae

cla-

STATVS POST MORTEM. 319

claram diftin&amue&fpiritualitatem, in-telleftum, rationem animae, eft denuo rea-litas confe&aria realia habens in indefini-turn, §» 140. Naturalia autem horumomnium confeftaria realia non poflunt inindefinitum augeri> $. 23, 162. citra per-ceptiones diftin£tas, §. 631. ratiocinia , §»642. volitionesj nolitionesue, §. 665, 690*Hinc anima huniana poft mortem feruansfuam naturam, §. 780, 781. naturalirer, tan-dem faltim, vitam etiam intelle&ualema^lionibus fpirkualibus exferit, §. 369. &errant pfychopannychitae.

j Vertheidiger des Seelen-Schlafes. 2 der «wi»gen Nacht.

§• 783-Anima humana poft mortem intelligens,

aut perfonalitatem etiam in tantum exfe-tit, vt diftin£le recordetur ftatus fui in hacvita, aut minus, §. 782. Pofterius ponen«tes dici poflunt P A T R O N I L E T H A E I

*. Prius eft naturalius, §. 58}; 561.

i Fi-eunde des Becher* der Vergeflenhek,

§• 784-

Status animae humanae pod mortempoteft eonfiderari, i) pofita hominis mor-te abfoluta, §. 778. Tune ponitur animahumana poft mortem omm cor^ore de-

ituu-

P.III. C.H. S.V.

ftituta, feu nullum corpus efle, cum quoin ar£bilimutn denuo venerit commerci-urn, §. 742, 740. 2) pofua morte hommls"refpe£Uua tantum, vt cum nouo corporain ar&iiHmum icerum miffa commercium,§. 778. Ininum noui cum nouo corporeconimercii arctUfimi , P A L I N G E N E S I A l

(regeneratio , metenfomatofis & metem-pfyohofis latius fumta) dicitur. Hanc po-nences vel iimul lethaeo patrocinantur po-cuio , nouumque corpus ponunr, qualia inhis terris nota funt, vel neutrum ex tiiscum ilia ponunt. Priores defendant ME-T E M P s Y c H o s i N 1 ftriOius diftam & C R A S -S A M improbabiliter, §« 783.

I der Taufch des Leibes gegen einen andern.a die bcelenwanderung.

§.Anima humana durans poft mortem

corporis, quod in his terris habuir, §. 781.fingulas adhuc panes huius vniuerfi reprae-fentat, §. 752, 780. ergo & eiusdem corpo-ra, §. 155. Corpora ipii fimultanea in earnagunt, ab eadem patiuntur, ipfa a corpo-ribus iibi (imultaneis patitur, in ea influit,§. 408* fed non in duo ex illis aequaliterinfluit, nee a duobus ex illis aequaliter pa-titur, §. 272. Ergo vnum corpus eftS quo-cum anima humana pod mortem corpo-ris durans in arcliilimum venit commer.

cium,

STATVS POST MORTEM, 321

cium, $. 448, 739. Hinc (i anirna eiusrno-di feparaia dicatur, intelligendum id eftrefpe&iue ad corpus qiu;le hominibus mhis effe terris experimur, & mors hominisnon eft, nifi transformatio animalis, §. 779.& palingenefia , quae tamen cum metem-pfychofi crafla male confunderetur, §.

§. 786.Anima humaoa poft mortem corporil

huius durans eft cum alio in ar&iiiunocommercio, j. 785. Nouum illud corpusin diuerfis fuis ftanbus huic corpori, nuncminus, nunc magis erit congruens, §. 270,2265. Ergo aliquis ipfius flatus erit, in quocorpori, quod in hac vita fuerat in arcliAfimo cum anima commercio, congruenti£fimum erit, §« 161. hinc idem, §. 70.

§• 787-Sicut perfeftio fpirims finiti i) vel ab-

folute neceflaria eft, vel conringens, §. 147.2) vel naturalis, vel iuperoaturalis,§. 496,3) vel interna , vel externa , §. 98- 4) velmoralis late di£a, vel minus, §.723: ita& bona fpiritui , quibus ilia politic poni-tur, §. 100. funt i) vel metaphyfica, veleontingentia, §. 147. 2) vel naturalia, velfupernaturalia, §. 469. 3) vel domeftica,Vel aduentitia, §. 66o» 4) vel moralia latediila, vel minus talia, ^ 723. Moralia la*

X t€

p.m. c, n. s. v,te di&a fpiritui dato cum ems libertate pro«plus conne&untur, vel vt rationes, §. 14.a priori, §. 24. & vt antecedencia certieiusdem liatus, vel vt rationata, §. 14. apofteriori, §. 24. & vt confe&aria certieiusdem flatus, §. 596, vel vtrinque, §. 24.Quae pendent a data libertate propius,S T R I C T E M O R A L I A * dicuntur & nonnunquam fimpliciter. Hinc » O K A fpiri-tui propius ex eius libertate pendentia funtS T R I C T E M O R A L I A 2,& perfecliohis po-fiiis ponenda B E A T I T V D O ^ ComplexuSperfeftionum fpiritui conuenientium eftr EL re IT AS *. Compleraentum beatitu-^inis ad felicitatem finiti fpiritus eft ?R.O-sv-ERITAS s, & bona, quibus pofitis po-nitur, funt P R O S P E R A . ^ (phyfica ftri£ledi£la)» Feiicitas fpiritus fmiti eft comple-xus profperitatis & beatitudinis.

I fktlich in «ngerer Bedeutung* a fittliche Gii-tef in engerer Bedeutung, 3 Seligkcit.4 ^liickleligkeit. 5 gutes Gliick, Wohl-fart, 6 Glucksgiiter*

§. 788-

M A L A fpiritus ab eius libertate propiuspendentia font S T R I C T E M O R A L I A J, §,^87. (mala culpae5 peccata); M A L A L A T EM O R A L I A a fpiritui funt cum eius liberta-te propius connexa. Imperfe&io ex hiseft C O R R V P T I O M O R A L I S 1ATE3, CX

illis

STATVS POST MORTEM. 325

illis S T R I C T E D I C T A *. CompleX"simperfeclionum fpinrui conuenienrium eftI N F E L I C I T A S 5. ( ompiecnentum cor-tupdonis itri$e moralis ad infelicitatem fi-niti fpintus eit M I S E R I A 6, & na^la, qui-bus pofids poniturj funt D A M N A L A T ED I C T A 7 (tnal3 phyftca ftn£te dida). In-felicicas eft cotnpiexus miferiae corruptio-nisque moralis*

I das fittlich bofe in engret, a in weitrer Be*deutung. ; das fittliche Verderben in wei-ter, 4 in engerer Bedeutung, oder Unfe*ligkeit. 5 Unerluckfeligkeit, 6 Elend,7 Widerwaertigkeiten , Leiden , emd«s Uebel.

5-

Anima humana i n H A c V I T A *, i.e. dumviuit in comtnercio ardiifimo cum corpo*re, quale hotm'nibus in his terris effe ex*perimur, mutatur continue, §. 418, 754- Ha-rom mutarionum nulla eft obiecliue indif-fef ens abfotute, § 654. Omnes ergo vel bo*nae vel malae funt, vel vtrumque, Quaemutationes animae bonae malaeque fimulfunt, vti flint omnes, §. 264. eae vel bo-nae malaeque fimul funt aequaiiter, vel in-aequaliter, §. 70. Magis bonae quam malaeplus ponunt telicitatis, quam mfelicitads,magis malae, quam bonae plus ponunti nfelicitatis, quam ftlicitatis, ad toque a PO-

X 2 uori

324 P. III. C. II, S. V.

riori denominandae priores bonae, pofte-riores malae funt, J, 787, 788.

I in diefem Leben.

§ 790-Pone reni tantum totaliter malam, quan-

tum eft bona; non haberet ea fummumrealitatis gradum, §. 246, 248. Ergo efletens tinitum, §. 248. nine contingens, §« 257.adeoque oppofitum eius eflet poilibile, j.lor. quumque ipfius- exfiftentia efFec con-lingens, §. 109. oppofiti eius exfiftentiaeflet poffibilis, §. 101. At oppofitum reieiusmodi non poflet, nifi extra earn, ex-fiftere, §. 81, 7. & eflet bonum & malumipfi rei pofitae totaliter aequale, §. 8^267.Ergo poflibilia forent duo extra fe inuicema£lualia totaliter aequalia, quod contra §»272. Ergo res, quae tantum totaliter bo-na eflet, quantum mala, non poteft exfifte-re* Ergo nee dantur mutationes animaehumanae , nifi vel bonae , vel malae. Er-go omnis anima humana in hac vita velfelix eft, vel infelix, §. 789.

§•Anima humana durans poft mortem

corporis continue mutari pergir, §. 781,782, Ergo quouis durationis ipfius mo-mento augetur eiusdem felicitas, vel infe-licitas, J. 75°> 162. Ergo A N I M A huma-

na

STATVS POST MORTEM. 335

na durans poft mortem corporis, aut ma-iori fruetur, quam in hcc vita, felicitate,& eft B E ATA *, aut maiori laborabit infe-licitate, & eft D A M N A T A 2. Beatitude,quam anima poft hanc vitam (emel ingreflaponitur, aut coexfiftet animae, dum durar,aut fuccedet eidem aliquando damnatio.Damnatio, quam anirna poft hanc vitamiemel ingrella ponitur, aut coexfiftet ani-mae, dnm durat, aut fuccedet eidem ali-quando beacitudo, §. 790, 739. Prius invtroque cafu naturalius eft, §. 139,140.

I eine felige. 2 veidammte Seek.

S E C T I O VI.

A N I M A E B R V T O R V M .

§• 792.Omnis anima quum fit id in ente, quod

fibi alicuius efle poteft confcium, §. 504*habet facultatem cognofcitiuam, $. 519.eamque vel inferiorem tantum, vel etiamfuperiorem,§. 520,524. Prior erit A N I M AM E R E S E N S I T I V A i. Animal, quod ani-mam habet mere feniitiuam, B R V T V M 2

eft, cuius anima fpiritus eft, eft A N I M A LR A T I O N A L E s. Ergo homo eft animalrationale! §. 754, 740.

I eine blofs finnliclic Scelc. 2 das Vieli.j cin vevniinftiges Thier.

X 3 §. 793-

32(5 P. III. C. II. S, VI

§• 793*

Animae brutorum (lint cum corpore ani*mail in ar&iffimo commercio, §.740. hinccorpus (hum clare obfcureque repraefen-tant, §. 792, 736. Ergo funt vires reprae-fentatiuae vniuerli pro pofitu corporisbrutorum in eodem, §. 741. hincfubftan^tiae, §. 198. monades, §. 234. entia fim-plicia, §. 230. non habent partqs exrrapartes, §. 224. finitae, §. 202,792. indiui-libiieSj §. 244. hinc phyfice incorruptibi-les, §. 746. immateriales & incorporeae, §.422. fenfatione, imaginatione, praeuifio-ne&reliquis finedilUnfla cognidone a£lu-andis per vim repraefentatiuam vniuerfipro politu corporis facultatibus inftrwftae,§. 792, hinc appetitu & auerfatione fenfi-tiuis, §. 667. & arburio, § 718. inftin&i-bus, fugis, & ftimulis impeiiendae? ^. 677.etiam ad affedus, § 678*

§• 794-

Cum quaeftionibus: an bruta hale antjmimam, an rationalem, facilioribus, §. 792,793. ne confundamun i) anomniainhisterris phaenomena, praeter humanum,corpora deftituantur anima, §. 504. 2) anquaedam eorum fit fedes animae rationa-lis, §. 745. 3) an omnia, quae fine cor-pora animalia^ vei iam nunc aliquo ratio-

nis

A N I M A E B R V T O R V M . 32?

nis vfu gaudentis, vel tandem gauifurae*

* 795.

Animae brutorum deftituuntur intelle-&u, §. 762. Ergo non funt fpiricus , §•402. carent pertbnalitate, §. 641, ratione,§. 640. voluntate, noluntate, §. 690. & li-bertate, §. 719- neg funt immortales,vtani-raae humanae, §. 781-784. nee felicitatisnee infelicitatis aut nunc, aut olim capa-ces, §t 787> 788.

L E C T I O VII.F INITI S P 1 R I T V S , E X T R A

H O M J N E M *

§• 796.S P I R I T V S maiori intelleftus gradu ef-

fentiali praediti, quam qui eft horainis,funt S V P E R I O R E S *, minori, I N F E R I Q -RES 2. Sunt vtrique finiii, velfelices^ velinfelices, §. 790. illi A G A T H O D A E M O -N E s 3, (ealodaemones) , hi C A C O D A E -M o N E s *.

I hohere, a niedrigcre, 3 gute, 4 bo-fe Geifter.

§• 797-Omnis fpiritus finicus, iiue fuperior

fuerit homine, iiue inferior, a&ualis ha-X 4 bet

P. IIL Gil. S.V1L

bet corpus, quocum eft in ar&ifllmocommercio, §. /85> 79$. vel ad certumextra fe centrum conftanter grauitans, veiminus. Prior eft incola ceni corporis invniuerfo totalis, eiusque vel fixi, vel va-gi, etc.

§• 793.Quemcunque fpiritus fuperior finitus

habuerit gradum intelledlus, non tamenhabet maximum, §. 248. hinc non omniadiftin&iifime repraefentat, $. 637* fed ita,vt ex corpore eius cognolci poifir, curhaec, non alia, purius, profundius, diftin-£tius, confufe, obfcure repraefentet, §. 7£>7»51 z. Ergo fpiritus finitus omnis habet fa-cultatem cognofcitiuam inferiorem, §. 520.

§• 799.Nullus finitus fpiritus, fiue fuperior no-

mine fuerit, fiue inferior, poteft phyficecorrumpi, §. 746. hinc diflbluto vcl ma-xime aliquo ex ipfius corporibus, tamenfuperftes erit, nifi annihiletur, §. 745»dura durat, feruat perfonalitatem, crefcen-te potius, quam decrefcente, automninoceflante intelle£lus, rationis, libertatis v(u§. 782. <3c naturalius ipfi eft, praeteriti fta-tus fui diftincle meminiffe, quam lethaeumpoculum, §. 783. Ergo omnis fpiritus fi-nitus eft natura fua, i. e, per vim ipfius re-

prae-

FIN, SPIR. EXTR. HOMIN. 329

praefentaduam vniuerfi, §. 782. immorta-lis, vt anima humana, §. 781,783 natura-lius in beatitudine vel damnatione, quamfemel ingreflus eft, §. 7&7> 79i« dum duwt,perdurans, quam vt femel irifigniter bea-tus damnetur, aut v. v. §. 791.

P A R S IV.THEOLOGIA N A T V R A -

LIS.

P R O L E G O M E N A ^

§. 800,T H E O L O G I A N A T V R A H S e f t fciafl-

tia de deo , quatenus fine fide cognofcipoteft.

Theologia naturalis prima philo(bphiaepra&icae, teleologiae 6c theologiae reue-latae principia continet* Ergo refenur, §,2. cum ratione ad metaphyftcam, §. i.

§. 802,Theologia naturalis i) conceptual dei

2) operationes eius confiderauX CABVT

P. IV, C I. S. I.

&E

C A P V T LC O N C E P T V S D E I ,

S E C T 10 I.E X S I S T E N T I A DEI.

§. 803.ENS P E R F E C T I S S I M V M 1 eft, CIH film*

xna in entibus eft perfe&io: i. e. in quotot , tanta , tantum in tot & tanta confen-tiunt, quot, quanta, quantum in plurima& maxima poffibilium in vllo ente con-fentire pofllmt, §. 135* Eft ergo in enteperfe&ilfimo quaedam pluralitas abfoluteneceflaria, §. 74.

I das Vollkommenfte.

§. 804*Praedicata ends perfe&iffimi dicuntur

eius perfe£tiones« In ente perfe&illimotot fimt perfe£tiones plurimum con(enti-entes, quot in entefimuleile pofllmt; quotfunt compoilibiles, §. 803.

§.Omnis entis perfe&iflimi perfeftio tan-

ta eft, quanta vllo in ente efle potefh803, 804.

§«

EXSISTENTIA DEI.

Ens perfefliffimum eft ens reale, §» 803*i??. Ergo illi conuenit realitas tanra,quanta in ente efle poteft. Ens perfe&if-fimum eft realilfimum, §. 805, 804. in quoplurimae maximae realitares, fummumbo-num <Sc optimum metaphyfice, §.

§• 807*Omnes realitates funt vere pofitiua, nee

vlla negatio eft realiras, §. 36. Ergo fivel maxime coniungantur in ente omnes,nunquam ex iis orietur contradi£tio> §. 13.Ergo omnes realitates fust in ente com-pofribiies. lam ens perfe&iffimumeft en-tium realiilimum, §. 806. Ergo end per-fe£tiilimo conuenit omuitudo realitatum,earumque , quae vllo in ente efle poflunt,maximarum, §, 805, 190.

§. 80S.Pofita realitate tollitur negatio, §. 36,

lam in ente perfe&iffimo ponendae rea-litates omnes, §. 807, Ergo tollendajeomnes negationes.,

§.Inomni impoffibili aliquid limul ponen^

dum & tollendum eft, §. 7. Id vel nega*tio, vel realitas, §. 36^ 9. Realitas in ente-perfeftiflimo nulla tolienda eft, ̂ 807, Ne-

gana

332 P. IV. C. I. S. I.

gatio in ente perfe&iffimo nulla ponendaeft, §. 808. Ergo nihil in ente perfe£li£fimo fimul tollendum eft, <3t ponendum.Ens perfe^tiflimum eft polfibiie, §. 8-

§. 810.Exfiflentia eft realitas cum effentia & re-

liquis realitatibus compolfibilis, §. 66, 807.Ergo ens perfe&iflimum habet exfiftenti-am, §. 807.

§. 8".D E V S * eft ens perfe&iffimum. Ergo

Deus aftualis eft, §. 810,55*i Gott.

§. 812.Dei praedicata perfe&iones funtj §»8u,

804. omnes realitates maximae, $. 807.Ipfa eius poffibilitas eft maxima, i) inter-im & abfoluta, §. 165. dum in eodem plu-rima maxima funt compoffibilia, §. 805,807. 2) externa & hypothetica, dum foe-cundiflimae grauiifimaeque in eodem rati-ones in omni mundorum omnium poiH-bilium nexu rationata habent, quae extradeum efle polTunt, ioecundillima, grauif-fima, §. 168-

§• 813-In deo nullae funt negationes, §. 808. er-

go nee negationes ftridte didae •> nee pri-uatio-

E X S I S T E N T I A DEL 333

uationes, §. 137. nee malum metaphyficum,nee comingens, §. 146. nee phyiicum, neemorale quocumque fignificatu, J. 788*

§. 814-In conceptu del notae non folum totali-

ter negatiuae impoflibiles, §« 525. fed &partialiter tales vere, §» 813,808. licet no-bis multa in ipfo maxime realia negatiuaefle videantur, §. 12. quia partim negatio-nes affirmatiuis terminis exprimimus, par-tim negationem negationis affirmare nonfatis meminimus, §. 36,81.

§. 815.P E R F E C T I O N E S dci vel funt in eodem

abfolutae, vel refpe£liuae, & in his quae-dam relatiuae, §. 37. aut pofTtmt a nobisrepraefentari fine a£l\onis nota, Q^VIES-C E N T t c S aut non poffunt, O P E R A -T I V A E 1.

i ruhende, a wirkfame VollkOmmenheiten.

§. 816.Perfeftio del interna, ex qua reliquae

tandem ornnes internae pollunc ita dedu-ci, vt ipfa poftea nequeat a vitaturis circu-lum ex alia perfe&ione del interna dedu-ci, eft conceptus del primus, §.40,39. lamex infinids del perfe£lionibus talis reliqua-rum dedu^io eft poflibilis, §- 24,49. dum

quac*

334 RIV. C I . & L

q^aelibet eft ratio maxima, §• 812, 166. &fiifficiemiflima, $. 169. hinc & vltima fim-plieiters §. 170. maxima effentia, §.171*Ergo infiniti funt conceptus de deo pri-mi, quorum tamen quilibet pro eflemiafumtus eft eflentia dei vnica, §. 40, 77.

§• 817.Licet in deo fit nexus maximus, §. 8og,

167. & maxime vniuerfalis, §. 172* ita vt ineodem ex omnibus omnia venflmve, §.876 : tamen ex vna perfe£tione dei faciiiusa nobis reliquae eius perfe&iones cogno^fcuntur, quam ex alia, §. 527. Ergo earnpro eflentia fumere praeltai, ex qua facil-lime reliquas deducere fperamus , §» 816.Tantum abeft, vt omnis pluraiitas in deofit impofEbilis , vt potius in ipfa eius ef-ientia 6c per eandem quaedam abfolute

ponatur pluraliras, §. 314, 816.

Deus praeter eflentiam, quamcunquefumferis, §. 817* determinatus eft, qua re-liquas €tiam perfed:iones internas, §. 8^»tantum > quantum poteft quicquam , quainterna, determinari, §, 8,i2» Ergo deuse&ualis eft, $, 54.

§. 819-Deus 3 qua exliftcndam, determinatus

eft,

E X S I S T E N T I A DEI. 335

eft, §, 818, 8n. Ergo detis eft ens, §. 61,57, nee negatiuum, nee priuatiuum noa

§, 7, 54.

§« 820*A pofle del ad effe eiusdem valet con-

fequentia i. e. exfiftentia eius per efTentiatnipfius fufficienter dererminauir, §. 809-811,.& quidem maxima, §. 805. eomplexus plu-rimarum maximamm affe&ionum in vlloente compoiribilium, C maximae eflentiae,J. 816. quamcumque fumferis, §,817. com-plementum, §> 55, aeternum, §. 320.

§. 821.Deo conuenit vnitas, §. 819, 73. maximt,

§» 812. infeparabilitas plurimarum maxima-rum realitatumj §. 173. hinc patet, i) quipoflit eminenter dici perfecla vnitas, quaeexempli loco efle poteft, quomodo & ma-xime fteriles vifae in dei perfeftionibus,fint tamen eiusdem eflentia, §. 816. 2) po-fita fumma dei vnitate, non tantum nontolli, fed etiam poni quandam infeparabi*lium in eodem pluralitatem, §.74.

§. 822-Deo conuenit veritas tranfcendentali^

§» 819, 90* maxima, §. 812. fummus perfe-£tionum ipfius ordo, §. i75, 89* fummapoflibilitas, §. 812* fummus nexus, §, 817.

fum*

336 P. IV. C. I. S. I.

fumma cum fortiffimis regulis conuenien-tia, §. 179. 184. qualis lex eptitni generatingoptimum iungatur optima, §.482,18?) & opti-mi in entibits: optimum compojfibilium in cnteperfe&ijjimo toniungatur optimo, §. 803.

§. 823.

Deus non aftualis effet ens omnibus rea-liratibus gaudens , cui quaedam tamen de-effer, §, 66,812, determinatus, qua omneSperfeftiones internes , quantum ens , quainterna , determinari poteft , §. 8i8. & ta-men, qua aliquas, non ita determinatus,§. 54. Ergo oppofitum exfiftentiae diuinaeeft in fe impoilibile, §. 15. Exfiftentiailei eft abfolute neceflaria , §. 102. Deuseft ens ne eflarium, §. 106. cuius fummaexfiftentia, §. 820. eft eiusdcm eflentia, §.

y» faluo tamen §. 817.

§. 824.Si deus non a^ualis eflet, falfum eflet

principium contradi£tionis, §. 823,7. pri-mum & formae & materiae principium inomnibus demonftrationibus noftris. Ergolicet multae fcientiae poilint demonftraricomplete citra vllam praemiflam theologi-cam, §. 1-800 : non tamen eflent, autipfae,aut earum obie£la, e» g. §. 61, 354, 504. im»tno ne poffibilia quidem eflent, §. 8- nift

a&ualis effet,§. 82|.

E X S I S T E N T I A DEL 337

$• 825.Deuseftensneceflarium, J. 823. 824. Tn

erne neceflario non fant modi, §. in. Er-g in deo non film modi , i. accidentiapiaedicabilia.

§. 826.Si quid IN E N T E N E C E S S A R I O de-

prehendimus, quod repraefentatis in entecontingent! panialiter fimile , partialirerdiuerfum ab iis eft, difcrimma tamen nonfatis inrelligimus, nee n?>men ip(i pec'ilia-re inuenimus : illud dicimus E I V S , QJODI N E N T E C O N T I N G E N T I S I M I L E OO-

A N A L O G O N , D E oqU6 T R I B V I-

T V R P E R A N A L O G I A M , ( i reahtafes i neius conceptu regnare videnrur, per E MI-NE N T i AM l (excellentian;), ft negationes>p t R R E D V G T I O N E M 2 ( via ncgationis).

I iii unendlich-ausnehmender, 2 in gelaeutet"ter Bedeutung,

§• 827.Si in ente neceffario quaedam depre-

hendimus, quae hyporhetice neceffdriaefle eft abiblute nece(rarium,quarenus. quahypotheticam necclIir?iTem modis fimiliafunt, §. 1O(<. dicunrur M O D O R V M A N A L O -c A l, §. 826.quacenusea in deo exliftere hy-pothetice neceflaria abfolute neceffariumeft per efTentiam, §. 82, 54. artributa funt,§. 107* Hinc aunbuta diuina poflunt duu-

Y di

338 P.IV. C.L &I,

di in fimiliora attributis finirorum, & m(5-dis fmitorum. Vltima etiam vera funt at-tributa, quum ratio fufficiens in eflentiadei fit, i) exfiftentiae eorundem,quatenuscontradiftinguitur indeterminationi, §.54*Ens contingens poteft efle, qua multa, inde-terminatum, §. 34,134. Ens neceflarium,qua nulla^ & quidem per eflentiam, §« 820.2) DurationiSi aeternitatis, 6c immutabili-tatis eorum, quae funt femel in deo» Incontingentibus entibus eflentialis limes eftratio fufticiens, cur debeant continuo mu-tari, dum exiftunt, interne. In erne ne-ceflario elFentialis infinitudo eft ratio fuffi-ciens oppofiii. 3) Cur alia loco horum,ab aeterno in aeternum in deo exfiftere po-tuiflent, & hinc 4) cur horum, non alio-rum exiittenna fie, non aiiter, determi*nata fit, non nifi per hypotheticam necef-litatem, §. 102.

I das den Zufelligkeiten ichnliche.§. 828.

S A N C T I T A S 1 eft realitas entis» qua pin-res illius imperfedtiones vere tales tollun-turi, hinc S A N C T I S S I M V M 2 eft, ?cuiusrealitate omnes eius imperfe&iones tollun-tur. lam per omnitudinem realitatummaximarum in deo omnes in eodem im>-perfe£liones tolluntur, §, 142, 8c£. Ergodeus eft fan£tisfimus.

I Heiligkeit. a das Ailerheiligfte.§> 829.

33£

J. 829.In deo nulla eft imperfe&io, §. 8?8- Ei>

go nee eflTentialis, nee accidentals, iiec in-terna, nee externa, §« 121, 88- Idem pa-ter ex §. 813.

In deo eft ratio fufficiens, cur ipfi inex-'fiftant ipfius perfe£liones, £.822,825 Er-go vis ftri£l§ didla, }. 197. Huic dcus eftfubftantia, §. lyy.

Deus habet vim, §.830, maximam, §. 8r2^Ergo plurimis maximis atluaxidis accidcn-tibus fuffieiencem, §. 203*

$* 832.Accldentia non exfiftunt extra Tuts fub«

ftantias, §. 194, Er^o vis aduandis plu-rimis maximis accidetuibus fufficiens, fiif-ficii ad:uandts plurimis fub(tantiis. Ergoomnibus, §. 191, 247. Vis alicui a£luandofufficiens eft p o T E N T I A *. Hinc o M N s-s o T E N T i A 2 eft vis a£tuandis omnibusfufiic!ens. Deus eft omninnrens, §. 831*

I Gewalt. 3 Allgewaltigkeit,

§. 833.Abfolute imposfibiha nihil funt, §.7. Er-

go qui poffcc abfoluce impobiibilia, nihilY 2 po£

340 RIV, C I, S.I.

poflet, §. 469. Deus poteft omnia, §. 832.Ergo dei omnipotenria non exrenditur adabsolute impoffibilia. Impoifibile alicuieft, ad quod a£uandum vires eius nonfufficiunt, $. 469. Hoc fignificatu deo nul-la res imposlibilis. Omnis res ergo nobis& omni finite imposfibiiis deo posfibiliseft, §• 832*

§• 834-Miracula flint posfibiTia, §. 47f» Dei vis

ad omnia posfibilia aftuanda fufficit, §.83. Ergo deus poteft patrare miracularigorofa, §. 477, 833*

$• 83J.Deus poteft aftuare omnes mundos pof-

fibiles, §. 832. Ergo & optimum, §. 436,& imperfedtisfimum fine exceptionibus,§• 442-

Deus eft fubftantia, J, 830. nee habetmodos, J. 825. Ergo eft fubftantia necef-faria, §. 202. nee ftatum internum habet,§. 306. nee modificabilis eft, §, 209. Vn-de denuo patet , mundum effe non poflemodificationem dei, §. 38:3-

§. 837-Ortus & interims omnis, ortus ex ni-

hilo 6c annihilatio fubftantiae necefTariaefunt

E X S I S T E N T I A DEL 341

funt abfolure impoffibiles ; deus eft fub-ftantia neceflaria, }. #36. Ergo ortus <5cinterims omnis in deo eft abfolute impo£

, 227,228.

§. 838-Omnis fubftantia monas eft, §. 234. De-

us eft fubftancia, §. 830. Ergo monas eft, &ens fimplex, §. 230. Pofita fumma dei fim-plicitate, tolluur quidem eum vlla rationecompofitum eiTe partibus extra parces,§. 224. non autem rollitur diuerfitas plu*vium in deo, §.817. realiilima, J« 817. quiaetiam in finitis falfum eft, omnia realirerdiuerfa efle extra fe inuicempofita,§.755»

§• 839-Deus eft ens necefTarium , §. 823> 824.

Omnis entis neceflarii determinationesfunt abfolute & interne immutabiles, §.132. Ergo deus abfolute & interne eft im-mutabilis, §.126, 127. Idem fie patet: fideus abfolute & interne mutabilis eflet,faltim quaedpm eius perfecKo internapof-fet poft aliam exfiftere, §. 124* Hinc il-lius, quae ante earn exfiftere potuiflet, po£fet tolli exfiftentia. Haec eft realitas deointerna, §. 37. Ergo quaedam ex rea-litatibus dei poffent feparari ab aliis,§. 72,quod contra fummam dei vnitatem,§, 821.

Y 3 § 840.

34* p. iv. a i. S.L$* 840.

Si deus effet compofirus, eflet extenfus,§. 241 ipfique vis inertiae tribuenda efllt>§. 832, 294. Hinc effet materia, $. 297.Ergo diuiiibilis, $, 427. adeoque interneinutabilis, $. 244, 126. quod contra §. §29.Ergo deus eft ens fimplex, §. 224. Quum-que fit fubftancia, §. 890. eft monas,§.23O.Denuo patet, errare materialiftas vniuer-

s, j. 395*

§. 841-In dec non funt fimultanea extra fe in-

uicem pofita, partes ipfius, §. 840. hincnee fpatium , §. 239. Ergo deus non eftextenfus, nee eo (ignificatu fpatium rep'et,quo extenla illud replere dicuntur, §. 241.

§* 842.

Deus non habet magnirudinem quanti-tatiuam, §. 838, 243. licet fit ens maximum,§, 161, plunmarum maximarum realitatum,§• 807, 8»2. Denuo patet, deum efle indiui-fibilem & abfolute quidem, §. 244.

§• 843-

Omnitudo realitatum, quae efle poflunr,maximarum eft gradus realitatismaximus,5- 247» 248. Hie deo enti realilfimo con-

uenit9

E X S I S T E N T I A DEL 345

uenit, §. 807,812. Ergo deus eft ens infi-nitum reale, §. 248. Idem patet ex eo,quod deus ens necefiarium, $. 823, 258.

Omnes dei perfe&iones habent gradumrealitatis fuae, quem in ente habere pof-funt , maximum, 5. 812. Hinc & ipfaeomnesfunc infinitaer§. 248. Ad fummamcuiusuis harum perfeftionum realiratempertinet confenfus in ente perfe&iflimo,§. 139, 140. Ergo in quo vna infinita rea-litas , in eo omnes ; in quo omnes, in eofummae, §, 843. Ergo in quo eftvna realitas infinita, deus eft, §« 8u.Hinc colligi poreft, qua ratione plures per-fe£tiones dei poslint, nunchae, nuncillae,ceu conceptus primi fumi, §, 816. & curnequeat extra deum aeque potens, ac ipfe,audtor mail admitti. M A N I C H A E I S M V Seft fententia aeque potentem deo au&oremmali ponens exfiftere , & error eft.

$• 845-

Deus eft a£hi , quicquid efle poteftperfeftiones internas, §.843,259. Denuopatet, deum efle interne immutabilem, §•250. <Sc ens neceflarium, modo caueaturcirculus, §. 843, 256.

Y 4 §,846.

344 P- IV. C I. S. I.

§. 84*.Plures dii font impolfibiles, Dumenint

efTent plures, partim effent diuerli, §. 74.hinc eflet in vno, quod non eflet in alcero,§. 38. Hoc aut eflet realitas, aut negatio,§. 36. Si realitas efFer, ille, cui deefTer,non force deus, §. 807. Si negario eifet,ille, cui ineflet, nun foret deus, §. 808.Si poneretur vna realiras efle in vno, fedalia aequipollens in alio, in neutro eflfetomnitudo realitatum, hinc neuter efletdeus, $. 807. Quum ergo deus, quernhucusque meditati fumus, §. 811,845. i ra f i tfumme vnum omnium realitatum maxima-rum abfolute inieparabilium, §. 821, vtaliud vnum aherumue ab hoc diuerfumnon (it, nee effe poflir, quod deumefle ne-ceflarium uffe, hucusque vidimus, §. 8u-84^ deus, quern hucuaque meditati fumus,deus eft vnicus, §.77. P O L Y T H E I S M v s £

eft fententia plures deos ponens, & erroreft. Nos potius vere in deo fummamvmcitaiem venerarnur, qua ens maximum$. 842. ab omnibus, etiam maximis in fuogenere, e.g. natura mirndi optimi vniuer-fa, & fpiritu finitorum maximo, per plu-rimas maximas dtfferentias, $«844. diftin-guitur, §. 173. Haec differentia maximaextenditur axl ipfas relationes ita, vt talis& tanta relatio inter rem, quae deus hue-usque confideratus non eft? & certiam in-

terce*

E X S I S T E N T I A DEI. 345

tecedere nequear, qualis & quanta interliunc deum, & datam rem rerriam, $. 812,817. Hac fnmma vnicitate dei toilitur qui-dem aequalitas vllius rei, quae non eft dens,ettem fi alias maxima, cum eodem, & fimi-litudo non folum paene totalis, fed etiamtollens infinitam dilfirmlitudmem interdeum & alia omnia ponendam, §. 844-non vero tollitur pluralitas maximorumintra deum & horum fumme eorundeminfinita limul differentia refpe&iua, §• 37,174. fed potius ponitur in infinitis chara-tferibus, deum a rebus omnibus quid di-ftinguat, §. 67.

i die Vielgdtterey.

§• 847.

Denuo patet dei fimplicitas. Si enimdeus compofitus foret, eius panes effentfubftantiae extra fe pofitae, §. 225,282. Ha-rum vnica tantum eflet fubftantia infinita,§. 846. Ergo reliquae finitae, §. 77, 248.Hinc in deo ponendae efTent quaedamimperfe£tiones abfolute neceffariae, §. 250,155. Quod contra §. 828.

§. 848.Deus non 'hsbet figuram, §, 280, 847-

A N T H R O P O M O R P H I S M V S C R . A S S I O R

eft error deo figuram e. g, humanam tri-buenti«m, s v B T i L i o R eft error, qui deo

Y 5 irn-

34* P.IV. C.LS.1.

imperfeftiohes rerum finitarum e. g« ho-minum rribuit, $. 828.

§. 849*In deo non funt fucceffiua, §. 839,124-

Ergo nee eft in deo tempus, §. 239. Noneft in tempore ica, vt partem (ucceffiuo-.rum conftituat, §. 124,837. Dumque or-tus & interims ipfi flint abfolute impoffibi-les, §.837. habet durationem, §.239,013x1-mam, §. 812. folam realiter infinitam, §»844,846. hinc aeternus eft, §. 302-. & omnitempori coexfiftens fempiternus 9 §. 303*fuit, eft, erir, §. 298. Deusexfiftic.

§• 850.Si ponatur ens contingens aeternum,

aetevnitas eius multum ab aeternitate deidifFerr, §. 67. i) Duratio eius continuismodificationum liicceffionibus eft obnoxia,§. 209, 8^6. 2) aeternitas eius non habetquidem fines protenfionis, at ideo tamennondum realiter infinita dici poteft, §* 259,849- 3) aeternitas eius eflet tempus fine ini-tio & fine, vnde poflet infinitutn dici, atmathematice, non ideo realiter, §. 248>849. quia ens fucceifiuum, §. 238. nnnquameft a£tu, quicquid efFe poteft, qua deter-minationes internas, §. 259.

§. 851.Deus eft CBS neceflarium, §. 823> 824- &

infini-

E X S I S T E N T I A DEL 347

infinitum, §. 84> Hinc eft ens a fe & inde-pendens, $.310. Exfiftir, §.849. ua, vcnon fit ca»fTarum extn- ipfum pofiti alterius,c&ufla effe&uum fuorum (implicicer talis,$. 318* Ornnes dei perfe&iones furu rea-liter infinira, §. 844. hinc nulla perfedtiodei eft cauffktum ex*ra dcum pofiti, nee tflbpoteft, §. 381,248 510 At paffio effet prae-dicatum dei, quod eflet cauflatum alicuiusextra deum pofiri, §. 210. Ergo deus eftomnino impafiibilis, a nulla re extra fepofita patitur, nee idealirer, nee realiter,§. 212* nee quicquam extra eum pofirumin eum agit, §. 210. ergo nee reagit, $. 213.omnis dei adtio in vniuerfum eft line rea-dione. cam ideali, quam reali, $. 212.

§. 852.I M A G I N E S » funt i) fignafigurae alte-

rius. lam deus non habet figuram, §. 848.Ergo imagines dei hoc fignincatu funt im-polfibiles, §* 347. 2) alten in notabili gra-du fimilia. Quum omne ens deo in aliquogradu fit fimile, §. 265. omne perfe&iusens erit imago dei, § 70, gn. quoque eritperfeclius, hoc erit deo iimilius, hoc er-go maior imago dei, §.265, 160.

I Bilder mid Gleichmfle,

§. 853,Mundus eft totum a^ualium finitorum,

§• 354-

348 P. IV. C. I. S. I.

§. 374. Deus non eft totum aftualiutn fini-torum, §. 844- Ergo deus non eft mun-dus: nee hie, nee vllus mundus deus eft.Idem pater ex §. 361,823. ex §. 365, 839- ex §.37o, 837- ex §. 388,843-

§. 854-Hie mundus habet cauflam efficientem

extramundanam, §. 375, 388. eamque fub-ftantiam neeeflariam, §. 381, 319. Ergofubftanda necefiaria eft poifibilis, §. 333, 69.Si fubftantia necefTiiria eft poffibilis, eft a£hi-alis, §. 109. & fempiterna, §. 302. Ergo fub-ftantia necefcia exfiftit. Deus eft fubftan-tia neceilaria, §. 836. Ergo deus exfiftir.

§• 855.Deus eft ens extramundanum, §. 84?) 388.

mundusque nee eflentiale, neceftentia, neeattributum, nee modus, nee modificatio,nee accidens dei, §. 843. Deus non eft fub-ftantia vnica, §« 391. S P I N O Z I S M V S THE-O L O G I C V S eft fententia tollens deum ensextramundanum, & error eft.

§. 856.Sicut exfiftentiam dei §. gn. probat a

priori, fie §. 854. eandem fiftit eui£tam apofteriori, vterque independenter a propo-fitionibus, quas egoifmus, §. 392. ideali-fmus, §. 405,6c materiaiifmus tollunr, §.

391.

E X S I S T E N T I A DEL 349

39T. Ergo conuincendis de exfiftentia deiegoiftis, idealiftis, materialiftis, etiam quatalibtis, adhiberi poilunt.

§. 857-Deus non eft materia, §.295,841. ergo

eft immaterialis, §. 422. Deus non eft cor-pus, §. 296. Ergo eft incorporeus, §. 422.Ergo eft incorruptibilis phyfice, §. 746,Idem patet ex §. 837.

J. 353.Mundus perfe&iflimus eft in finitis ima-

go dei maxima, §. 436,852. in mundo fub-ftantiae, §« 400, 857. in fubftantiis f'piri-tus, §. 402,531, in fpiritibus intelle£tu ma-ximo gaudentes, §, 637. & in intelleftu ma-ximo gaudentibus feliciHimi, §.787. a ma-lo quocunque, praefenim morali, remo-tiflimi, §. 788, 813* fan&iffimi, §, 828-

§• 859-Natura dei (naturans, cf. §. 466,) eft corn-

plexus perfe&ionum ipfius internarum, §.430. quibus eft caufTa erFeftuum fuorumfimplicicer talis & impailibilis, §. 851. Er-go quicquid eft abfolute poflibile, deo eftphyfice poflibile, §. 833. nihilque deo phy-fice impoifibile, quod non eflet in feimpoffibile, §. 469, 833. vnde rl.eo ni-hil phyfice neeeirarium, quod non fimul

abfo-

350 P. IV. C. I. S. I.

abfolute necelFarium foret, abfblute con-tingentia func etiam deo phyfice comin-gentia, §. 469, 104. non praeternaturalesfolum omnes, fed & fupernaturales euen-tus mundi, §. 474, 475,

§.

Si naturalifta fignificatu generation fu-pernaturales euentus in hoc mundo negatomnes, ob negatam eorundem hypothe-ticam posfibilitatem , errat. Quum enitnrniracula etiam in nexu cum deo extra ea-dcm ponendo, §. 855, 474. fine posiibilia,§. 834. habent etiam posftbilitatem extnn-iecam, §. 16, 859.

§. 861.Gradui realitatis in deo, cV omnibus

eius pei'fedlionibus homogeneus eft im-posfibilis, §. 843? 844. dum deo & omnibuseius pertedtionibus vmcitas conuenit, §.846, 844. Ex quantitate itaque homoge-nea pro vna affumta non poteft gradusrealitatis in deo & omnibus eius perfe£ho-nibus obuius intelligi* Ergo nee deum,nee vilam eius perfe£tionem poffumus me-tiri, §. 291, Quod metiri non poffumus,I M M E N S V M l eft. Ergo deus & omneseius perfeftiones funt immenfa. Quarnimmenfitatem & hinc intelligimus, quiamenfus cotclaras percepciones habeat opor-

ter,

E X S I S T E N T I A DEL 351

tet, quot partes, gradus, vel varia, funt inCO, quod vere mericur. Hinc deum veremenfus auc quicquam deo interni deberechabere claras perceprioncs realiter infini-tas, quae non cadunt in vllum intelledtumfinitum, §. 844.

i imermefslich,

§. 862.

Deus eft in fe conceptibilis, §. 632,809.& hominij §. 804-1000* & mulcis mocusre£le, immo realiter, definiri poteft, §.gl6. C O M P R E H E M S I B I L E ' dlCltlir, CU1USposlibilis eft P L E N A C O G N I T I O 2, i.e.omnem ignoramiam excludens, hinc hi-ftorica, philofophica, mathematica com-pleta. I N C O M P R E H E N S I B I L E A L I C V I 3

eft, ad cuius plenam cognitionem acqui-rendam, vires illius non fufikiunt, &quo magis huic ab illius cognidone plenaabeffe neceflarium eft, hoc ipfi datumeft incomprehenfibilius* Qiio quid ma-ius ef t^ hoc difficilior vel imposfibilioreius eft cognofcenti finito comprehenfio,§. 160, 527. hinc maximum finitis omni-bus maxime incomprehenfibile eft, §. 261.D E I S M V S eft fententia nihilpaenede deoconceptibile efle ponens, nifi eius forfanexfiftentiam, 6c error eft, licet deus &omnia in eo nobis c\ finitis omnibus

maxU

3*2 P. IV. C.I. S. II.

maxime fint incomprehenfibilia, §. 861,806.

i fafslich , era;rundlich , evforfchlich, erfchopf-lich- 2 vollige, gaentzliche Kenntnifs. 5einetn unfaislich , unergriindlich , unerforfch-lich, unerichopflich,

S E C T I O II.I N T E L L E C T V S D E L

§.Diftinfta cognitio eft realitas, §.53r. In

deo funt omnes reahtates, §. 807* Ergodeus diftinfte cognofcit. Ergo habet in-telle£lum , eft fubftaatta intelleftualis, §.830. fpiritus, & 4^2*

§.In deo funt omnes realitates maximae,

§. 812. Quo plura, quo diftin&ius cogno-fcumur, hoc diftinfta cognitio maior eft,§.634, Ergo diftin&iffirna erit cogniriodiftin&a omnium , §. 161. lam omniumdiftinfta cognitio eft poilibilis, §. 632. Er-go in deo eft cognitio omnium di(tin£la,eademque diftincliflima.

§. 865.Intelleclus dei fummus eft, §. 8^3» 812-

& immutabilis, §. 839- Ergo in eo nonfunt praeuiae fequentesque cogitationes,§, 125. Summus eft> dum plurimorum,

maximo-

I N T E L L E C T V S DEI. 353

tnaximorum , plurimas , clariffimas notas.,fortitfimis in fociis diuertiilimisque , re-praefentat. Ergo dei mtelle&us profun-ditfimus, patentillimus , punllimus eft,§• 637.

§. 866.Deus femet ipfum, qtiam fieri poteft,

pleniifime cognofcir, §. 865. Cogniuo dedeO e f t l H E O L O G l A S I G N I F I C A T V LA-

T I O R I . T H E O L O G I A qua delis (eipfumCOgflOicit, E X E M P L A R I S («C%fTU7ro?) eft,

quatenus illi iimiles theologiae finitorumintendendae funr, §. 346.

Deus omnia repraefenrans omnes mua-dos poffibiles (ibi repraefentat , §•Haec eft perfe£lio dei interna, §. 37.dcm eflentia, §. 816.

J. 868.Deus omnes omnium finitorum effentias

diftm£tisfime cognofcit, §. 864. Quare-nus ergo eflentiae rerum in intellefltu deirepraefentantur, ah eo depsmuenij §. 14. ineodem aeternae, §. 849.

§. 869.

Deus omnes mundos posfibiles fibi re-praefentat diftinftisfime, §. 807. Ergo 6coptimum, §'436« & impcrtcctibiim^m, §.

374 P.IV. C.I. S. IT.

442, & hunc. M V K D V S , quatenus fenfi-iiue repraefentatur, S E N S I B I L I S * (ad-fpe&abilis), quatenus diftin&e cognofci-tur, I N T E L L I G I B I L I S 2 eft. Deus mun-dum hunc intelligibilem diftin&isfime co-gnofcit* Ergo oraneg huius mundi mona-2es, omnes eiusdem animas cliftindisfimecognofcit, §. 864. Diftin^isfima animaehumanae cognitione pollens eft s c R v T'A-T o R co R D i v M s. Ergo deus eft fcrutatorcordium, §. 740. & fingulae monado?,fingulae animae repraefentationem mundif.nnbilis perfpicir, §. 400, 741. 6c multoquidem perfeftius, ac data monas > datannima femet ipfam nouir, fuamque mun-di repraefentationem, §4864.

i die] Welt,"als'ein Scliaulpiel der Sinnlichkeitv2 die Welt, als ein Gcgenftand des 'Verftandes>3 Herzeiis-Prufer,

5. 870.

In deo non eft cognitio fenfitiua, §. 8^4*521. Ergo non habet facultates cognofci-tiuas inreriores, §. s20« mnil ip^ obfcu-rum, nihil confufum, hinc nullam rentalia clarius cognofcit, §. 528. nee attendir*nee abftrahit, §. 529. nee refle&it, nee com*parat, §. 626.

J. 871-Quutn deus iignata omnia diftin£lisfime

cogno-

I N T E L L E C T V S DEI.

cocrnofcat, habet omnium intuirum, §.364 Omnia etiam figna cognofcit, &omnem animarum in mundo cognitionemfyfnbolicam, $. 864, 869. Nee tamcn figno-rum vnquam maior vel minor in ipfo eftperceptio, quam fignatorum, J. 8?o. vira-que fern per maxima, §.864.

§. 872-Deus omnem nexum diftin'fliflime fibi

repraefenrat, § 164. Efgo habet fummaraSrationem, §. 640. Sum'ma eius ratio e(hdum eft intelle£tus fummus^ hinc immu-tabilis, fine omni ratiociniornm fucceffio-

, §. 865. maximum plurimofum nexum§.

8» 873.Cognitio dei eft fummae extenfionis oS

maiettatis exa£tilfima, §. 8^4 & ordma-tisfima, §. 822. citra omnem ignorantiam& erroremj anguftias & leuitatem, in quanihil tumultuani , §. 515. clarislima , diftin-^lisfima, veritaris omnis, hinc certisfima, iaqua nihii obfcuri, nihil confufi, nihil inacUaequati» nihil incompleti, nihil impurijnihil fuperficiarii, probabilis, dubii, vel im-probabilis, nihil mortui, inertis & fpecu-latiui, §. 669, 671, Diftin&isfime cogno-fcit omnia principia cena, omnia eoriiniprincipiata, omn«m Drincipiorum princi*

Z a piato*

356 P. IV, C. I. S. II.

piatorumque nexura, §. 864, 872. ergocognitio ipfius eft fumma icientia. Deusdiitin&isfime cognofcit omnes animarumignoramias, errores, cognitionis anguftias,exilitates, quicquid in eiusmodi cognitionecrasfi & tumultuarii, no£tis, confufionis,inadaequationis, incorapledonis, impuri-tatis, omnes animarum eertitudines mora-les, opiniones, argumema, fcrupulos, in-ertes & mortuas fpeculationes, §. 869.

§. 874-Dsusfcit, §-873. I) omnes omnium de«

terminationes, quatenus ilia vt mere pof-iibilia fpe&antur., Haec eft S C I E N T I AS I M P L I C I S I N T E L L I G E N T I A E x»

• die Wilfenfchaft des Moglichen,

§• 875.Deus fcit, §. 873. H) omnes determina-

tiones a£tualium i) huius mundi, S C I E N -T I A L I B E R A * (viiionis), a) praetcrita, R E-C O R D A T I O N E D i v i N A 2 , jS) praefentia,S C I E N T I A V l S l O N I S S j ' y ) futUra, P R A E-

S C I E N T I A 4-. S O C I N I A N I S M V S P H t «

L O S O P H I C V S eft fententia tollens prae-fcientiam diuinam futurorum contingen-tium, & error eft.

I die freye Wiflenfchaft* a das Angedencken,3 Sehn, 4 Vorherfehung Gottes.

I N T E L L E C T V S DEL 357

§.Deus fcit omnes determinationes aftua-

lium 2) alcerius mundi, quam hie, S C I E N -T I A M E D I A 1 . Pro quouis euentu huiusmundi exiftere poflet alius , $. 363, 324.Quiuis autem haberet fua confe&aria in in-derinitum per omnes ftatus mundi fequu-turos partialiter diuerfa, §. 488- Ergo ftvel pro vno tar.tum euentu huius mundiexftitiffet alius, mundus hie effet per omnesftatus illi euentui fucceiliuos , immo ante-cedentes etiam, §. 357, 278. partialiter alius,quam eft. Ergo quicquid loco cuiusuiseuentus in hoc mundo exfiftere potuiflecdum omnibus fuis confe&ariis , deus fcir,fcientia media, §. 378-

I die mittlere Wiffenfchafc Gottes, oder deflenEinficht blofs moglicher Welten.

§• 877-Deus fibi ftatus praefentis mundi Temper

diftin£tiflime confcius eft, §. 875- Ergonunquam dormit, §. 556. Idem patet ex§. 870. Non (emit, vt nos, §. 87^1 544»fed per eminentiam fcientia vifionis, §. 875.vigilans, §« 552, 826.

§•Aeternum deus fibi rem futuram reprae-

fentauit, quantum poteft, §. 8755843. Ergodum ilia fie in mundo praefens, nihil ad

Z 3 cogni'

3*8 P.IV. C.T.S.IL

cognitionem del accedit, $. 161. quamquamipfa ex obie&o praefcientiae mutetur inobieclum vilionis, §. 125. Aeternum deusfibi rem praereritam repraefentabit, quan-tum poteft, §, 875» 843. Ergo dum prae-fens fiet praeterita, ipfa quidera ex obie-£to viiionis mutabitur in obieftum recor-dationis, nihil aurem de cognitione deidecedet, $. 161. DQUS omnes huius mun-di fuccefHuos ftatus aeternum intuetur, §.87S« vnde cogitari poteft cognitionis diui-nae interna immutabilitas, §. 839-

§* 879,Qui errarenon poteft, I N F A L L I B I L I S *

eft. Ergo deus eft infallibihs, §. 87*« MUnima iniallibilitas eft, fi cui vnicurn tantumminimum verum cum falfo confundere eftmini me impoilibile; quo ergo plura, quomaiora quis vera cum falfis confundere ne-fcic, quo maior talis confdtonis impoilibi-litas, hoc magis eft infallibrlis. Dum ergodeo maximam infallibiiitacem trihuimus,§. 812. eum veneramur, plurimas maximasveritares cum vllo, falfo confundere abforlute nefcium*

I unfehlbar, uubctiuglich,

§» 88Q.

Certitudo minima eft minime clara vniuspaimmae v^ruatis cognitio, §t 161. Quo cla-

nus,

I N T E L L E C T V S DEI. 3*9

rius, quo plures, quo maipres veritates co-gnofcuntur, hoc maior erit certitude, §. i6o»Dum ergo deo fummam tribuimus certitu-dinem fubie£iuam, §. 873^ 812. eum J/ene-ramur plurimas maximas veritates diftin-ftiifime cognofcentem. Idem deus eft ob-ieftiue certiifimus, §. 93, 8'2. dum fumtnaeius veritas eft, §. 822. & exliftentia pereflentiam ipfius & exfiftentiam cuiuslibecfiniti demonftrabilis, §. 856,

f 881.Scientia dei libera eft perfeftio eius re«

fpeftiua, §, 875- 815- Qiumque abfoluteneceffarium eft earn effe veriifimam, §, 979.mundum hunc deo iiftit exfiftentem in &per £e contingenter, §, 361. hinc earn non,nifi hypothetice, necelrarium efle eft abfo-lute neceflarium, §« 102. 51rgo fcientia deilibera eft analogon modi, §, 327.

§. 882.S A P I E N T I A neXUS finaliSGENERATJM *

eft perfpicientia, <Sfq«idem finium S A P I -E N T I A S P E C I A T I M 2, remedioruni P R V -D E N T I A 3. Hinc deus eft omnifapientiili-mus, §. 872. Dnm omnifapientiirimum dici-mus, veneramur i) omnes fines, 2) omniaremedia, 3) omnes eorundem nexus pof-fibiles, §. 343, 4) qua omnes qualitates, 5)omnes quantities, 6) in maximo nexu

Z 4 posiibi.

P. IV. C. I. S. IT.

poflibili, 7) certillime ardentiflimeque per-fpicientem, §. 880,873.

i Weisheit uberhaupt. a iiifonderhcit.£ Klugheit.

§• 883.Deus omnes fines fat, hinc 6c optimos,

& petfimos, qnis ex us poflit efle reme-dium alterius, hinc omnem omnium fini-um fubordinationem poffibilem, omnemetiam coordinationem, §. 315. omnes £co-pos fecundum quid, & limpliciter vlti-mum, §. 343. (ecundum omnem ipforumbonitatem, & bonitatis gradum, omnemcum remedies nexum poifibiiem, ita vtipfi quidem nunquam vllus videatur alius,quam eft, §. 879. vt tamen fimul cogno-fcat, quomodo videatur quisque finisomnibus & fingulis animabus eum cogno-fcentibus, ^. 869. Ergo deus de tinibusO!)rimis optime nouit, quod lint optimi,§ 882.

§• 884.Deus nouit omnia remedia, hinc <Sc

optima, ^. {82. quibus pofitis ponitur fum-ma perf?£lio, §. 187. lam pofitis reme-diis ponitur finis, §« 326,341. Ergo re-media optima fini optimo fubordinanrur.Deus nouit ea, quatenus optimo fini fub-ordinantur, quomodo & in quantumfubordinentur, §. 883-

§. 88).

I N T E L L E C T V S DEL 361

$. 885.RE M E D I V M C E R T V M * eft, quod FC

vera tale eft ac tantum, quale quanrumquecognofcitur, hinc opponitur apparent!,quod videtur folum, & aut prorfus noneft, aur non eft ranrum, quantum videtur,& incerto, cuius vera bonitas gradusuebonitatis non liquer. Remedia optimafunt cerrillima, & quatenus non funt ap-parentia, & quatenus deus ceniflimus eft,& de bonirote, & de gradu bonitaps eo-rundem, §-882, nihilo tamen minus omnesde iisdem dubitationes animarum poflibi-les perfpiciens, $. 869,873*

i ein gewifles Mittel.

§•Qiio foecundius remedium eft, hoc ma-

ior lilo poiito ponitur perfe&io, §. i6S,341. Ergo media foecundiilima funt opti-ma, & vice verfa, §« ih-7. Deus nouit re-media foecundiifima, §. 884. quantumquequodlibetfoecunditatis habeat,§. 882. quan-tumque cuilibet foecunditatis a datis ani-niabus adfcribatur, §. 8/3.

§. 887.Remedia optima Cum complete, §.886.

ad finem optimum , §. 884- Ergo nonfont incempleta, §. 8'. Sl abundantia fo-

rent

362 P. IV.C, I. S. II. INTELLECT. DEL

rent, quaedatn haberent ad finem nihilfaeientia* Ergo bonum non a£luamia, §.341. neque tamen prorfus fterilia* §» 23,Hinc mala, §• 146* Ergo remedia optimafunt fini optimo adaequata. Beus nouitremedia fini optimo adaequata, §. 884.Remedia certa & adaequata funt F I N E MEX A S S E C O H S E Q V E N T I A *. DeUS nO-

uit remedia finem optimum ex afle conferquentia, §. 88j.

I denZweck vollig erreichen,

§« 888.Aftuatio finis per remedia, quae eura

ex afle confequuntur, pauciflima, eft v i AB R . E V I S S I M A l. Vfus mediorum optimo-rum femper eft via breuiifima. Tunecnim a£luatur finis per remedia eum exafle confequentia, §. 887. quorum fingu-la funt £oecundi(Hma» §» #%6. nullum ab-wndans, §. 887. Erunt hinc, quae eflepofllint, pauciflima, §. 161. Deus omnemnouit viam breuiflimam^ §. 887»

I der kurz-cfle Wegt

§. 939-O M N I S C I E N T i A « eft fcientia omnium.

Deus eft omnifcientilfimus, §.87j- Quumeum talem dicimus, veneramur qualem§. 863-888. exhibentt

I AllwiffenheittSECTIO

S E C T I O III.V O L V N T A S D E L

§. 890.Deus omnes omnium perfe£lion.es ini«

perfe&ionesue intuetur diftm&iifime, $,889> 871. Quicquid in deo eft, maximaeft ratio, §.23, 812. Hinc intuitus perfe-&ionum imperfedlionumue in eodem m«-xime viuus eft, §. 669,873. Ergo deo com-*placentia & difplicencia conuenic, §. 655^lumma> §. 812.

§. 891-Complacemia 6c difplicentia dei noa

funt, niii veriffimae, $• 880- diftin£tifli-mae, §. 8?o« rationaliffimae, §. 822. nun-quam eft cotaliter indifFerens, $. 653. neevnquam partialiter erga vllam rem, §.654* nee voluptatem, nee raedium, §.656^nee appetitum, nee auerfationem fenfitiuahabet, nee inftinftus, nee fugas, §. 677^nee affeftus, §. 678. nee volupiates, nee(aedia apparcnna, §. 6&

§, 892.Quum deus fe, vt bonum tantum* vf

optimum fanftilfimum intueatur diftinftiGfime, §. 866, 828. puriflimam ex fe volu-ptatem haurit, §. 661. Haec fumma deiacquiefcentia in fe ipib, §, 68?. theolr-gia

364 P. IV. G, I. S. Ill

exemplaris eft fuauiflima, §. 866. Deusex nulla re merum taedium habet, §, 8$)ij661. Difplicentia eius & complacenriaomniseft immutabilis, §.839. Hinc nefcitvoiuptates & taedia rranfuoria, §. 662. ni-hil ipfi moleftum, §• 658* Nee fummaeius difplicentia {ummam voluptatem ob-fcurac vllo mode, §. 870. nee quicquatnextra ipfum in eo poteft voluptatem auttaedium vllum a£luare, §. 851.

§• 893-In deo eft fcienda libera huius mundi,

quum tamen & nullus, & alius efle poilit,§. 881- Non tamen exfiftit in deo huiusmundi fcientia libera, nifi vi dei, §. 851*197. Ergo vim fuam determinauit deusad fcientiam liberam non nullius, non ali-us, fed huius mundi a£tuandam. Ergodeus appetit & auerfatur, §. 663. lam nonappetit, non auerfatur fenfitiue, $. 891. Se-quitur tamen appetitioeiusck auerfatio co-gnitionem, §. 668,822. Ergo vult & nonYult, habet voluntatem & noluntatem, §.689. fummam, §. 812.1. e. fummam omnifcUentiam perfe£tiifime fequentem, §, 668,889*

§» 894-V O L V N T A S N O L V N T A S U O COgnitiO"

aem intelle£lus mathematicam fequens, Cappetens pro gradu bonitatis in appeten-

dis

V O L V N T A S D E L 365

dis diftin&e cognito, auerfata pro graduimperfe&ionis in auerfandis diftincte co-gnito , e f t p R O P O P , T I O N A L I S I N T E L -

L E G T V I s qui ii rem tam bonam malamuefiftat, ac eft, e f t V O L V N T A S N O L V N -T A S V E P R O P O R T I O N A L I S O B I E C T I S 2 .

Ergo voluntati noluntatique diuinae con-uenit proportionalitas , §» 893- furoma,§, 8 12. dum diftin&isfimam fumme, & in-fallibilem graduum perfeclionis & imper«feftionis cognitionem fequitur, §. 879> 883.

j Wollen und Nicht - Wollen , fo der Einficht desVerftandes, 2 fo den Gegenllanden aa-gemeflen.

§< 89J-Deus, dum vult, §. 893. agit, §. 210.

Aftiones dei omnes a fufficienti principioinrerno agenji deo dependere poflunt,§. 833. 6c dependent, §, 851. Ergo a&io-nibus diuinis ipfique deo conuenit fpon-taneitas, §• 704. eaque fumma, §. 872. dumad plurimas maximas a£tiones fufficir, §.700, 832. Dei a&iones maxime fponta-neae erunt aut immanemes 3 auc tranfeun-tes, §. 211.

Deus eft liber a coa£tione interna abfo-luta, §. 710, 702. & phyfica, J. 710, 859* &externa tam ideali, quam reali, §, 707, 85*.

adeo-

366 P. IV. C. I. S. HI.

adeoque etiam morali, $• 723- motiuorum,§. 726. ad aftioues inuitas per violentiamfecundum quid, 5* 714. ab illecebiis, mi-nis, (u'Mionibus, difl'uafionibus, extoriio-nibus,§ 728*

§. 897*Omnes a&iones funt in poteftate del

pofitae, '§. 708, 859. Si ergo quaedantaftio & oDpoiita ipfi a£lio quaecunque eftposfibilis in fe vtraque, §, 15. i. e. fi quae-dam aftio eft contingens in fe, §. 104, hine& oppolitum contingencem in fe adhonemhaber, §. 104. vtraque eft in poteftate deipofita. Ergo omnes adiones in fe con-•cingenres tunt deo liberae ratione exfequu-tn>nts & indifFerentes qua exerdtium a£tus,§. yog. quia refpe£lu dei posfibilitas vtrius-que phyfica fumraa eft, §. 844. Hine aclua-lio huius vniuerfi, aut nuliius, aut alius,fuit deo Ubera ratione exfequutionis, §« 83?*IndifFerens fuit) qua exercitium aftus, tarnerga mundum optimum, quam erga im»perfedislimum, idemque eft, & enr, §.849.

§. 898*Quum deus fe in agendo determinet pro

lubitu, §. 893,712, eoque diftinfto, §. 8^3*ha bet hbertatem, §. 719. eamque fummam$. 8'2. i. e. maximas piurimas aftiones di-

pro lubuu aftuamem, §• 7^5>

V O L V N T A S D E I . 3 6 7

F A T A L I S M v s , fenremia libertatem diui«nam toliens, error eft.

§• 899.Deus vult liberrime, §. 898- Ergo bo-

ttum, §. 719, 665. Deus auerfatur liberrime,§. 898. Ergo malum, §. 719* 665. Voli-tio £ amor boni, odium f. nolitio mali indeo infinite funt,§. 844. i) extenfiue, dumamat omne bonum, odic omne malum, §*898-889. 2) protenfiue, dum aeterna funr,§. 849. & 3) intenfiue, dum proportionalif-fima, §. 894. Volitio nolitioue diuina ex-tenfiue infinita, quia hon e(Te poteft in deo(ciemia mortua oc mere fpeculatiua, §. 873.fertur in obie£la i) fimplicis intelligentiae,vniuerfalis, quae nobis nodones exhibenr,& quicquid in iis eft boni maliue, ergaquod deus non poteft efle totaliter indif-ferens, §. 891- 2) fcientiae mediae, a£tuii-lia vniuerfi alterius, 3) fcientiae liberae, §»874,876, V O L V N T A S D E ^ qUatCHUS ob-

iectafcientiae liberae, f. a£tualia huius vni-uerfi appetit, C O N S E Q V E N S S quarenusfenur in vniuerfalia & a&ualia alterius vni-uerfi A N T E C E D E N S 2 cUcitUt, per redu-£lionem, §. 826, 695, ilia efficiens, §,671.vtiaque efficax, antecedens etiam, non tan-turn, quia feris, fed etiam, quia eft in mo-tiuis decreti; §, 675.

i der nachfolgende, a der vorhci'gehendeWiUe Gowas.

P. IV. C I. S. III.

$. 900.V O L V N T A S e f t I M P E R S C R V T A B I L I S *-,

cuius cauffae impuliiuae funt mcomprehen-iibiles. lam cauffae impuliiuae voluruatisdiuinae funt diftin&isiimusipfiuslubitus, §.898* hinc deo interns perfectio, J. 37. nobisincomprehenfibilis, §. 862, Qui quaedamdei motiua in aliquo diftin£tionis graduconcipit, non perfcrutatur voluntatem di-uinam, $. 8^2. Hinc nee intendens aliquammotiuorum diuinorum intelle£tionem vo-luntatem dei fingit (ibi perlcrutabilem, §.664. Quo plures caullae impulfiuae cerraevoluntatis, quo minus plene poffunt cogno-fci, hoc ett voluntas imperfcrutabilior, §.160. Hinc quum voluntas dei nobis im-perfcrutabilis maxime, §. 812* dicitur, co-gitamus i) plurima iplius monua plenenon cognofci, 2) plunmum abcflequod-uis eorum a compreheniione nuitru, §.862, 898.

i ein unausforfchlicher Wille.

§. 901.A c T i o N i s liberae conformitas cum ra-

tione fua, hinc lege, §, 83. morali, §. 723, efteiusdem R E C T I T V D O x, quatenus ergoomnes a£liones dei liberrimae, § 898. 72^.fummam conformitatem habent, §. 176.cum lege optimi , § 822. morali, §. 723.Optimum libere iimgatur optima, funt reftit-

Suiama voiuntaci diuinae rediru-do

V O L V N T A S DEI. 369

do conuenit, §. 899. fanftitas, § 828.moralis, §. 723

i Richtigkeit ciner Handlung, od«r Gefetzmatf.figkeit,

§» 9°2.Aftiones del liberrirnae non (unt abfo-

lute neceffariae, dum earum oppofirum eftin fe poffibile, §. 102 Omnes a&ionesdel tranfeuntes in mundum, §. 8i4» 211,habent oppoficutn in te poifibiie, §. 6,1.Hinc nullae earum funtabfoluce neceflanae.QuHmque omniun:. liberrimarum dei a<ftio-num oppoiitum polfit per omniporen-tiam dei a&uan, §. 897. nulla earum, neeadeo vlla dei a£tio jn mundum eft ipfiphyfice neceffaria,§. 470, 859 adeoque neevlia moraliter neceffana eo ienfu, ac (i uerlibertatem oppoiitum vlliua dec reddt-re-lur phyfice impolfibile, §. 723. Quum ra-men fumma dei libertas- (e (emper recti^-fime determiner, §. 901. dum funt omnesei-is adiones moralirer fancltiriniae, funtmoraliter necefllriae, §.733.7*4.

§. 903,B O N I T A S « (benignitas) eft determina-

tio voluncaris ad faciendum alteri bene,B E N E F I C I V M * eft a£tio alteri vrilior exbonitate profeila. Bonitas minima eflet mi-nima voluntatis propenfio (. diTpolirio vni-us minimi boni in vnicum minimum i* e.

A a mi-

370 P. IV. C.I. S.III.

jninime dignum conferendi, §. 161. Quo er-go magis, quo plura, quo maiora, beneficia,in quo plures, quo digniores, conferre ap-petit bonitas, hoc maior eft, §. 160. Bene-ficium eft mains bonum, §.336,187-

i Giitigkeit. a Wohlthat.

§* 904.Deus vult beneficia aliis conferenda, §.

903, 899. Ergo benignus eft, $« 903. fum-me, §. gia. Dum benignislimum dicimusdeum, veneramur infinite amantem & ae-terne, §. 899. & immutabiliter, §. 839. pin-rima, maxima beneficia plurimis, dignif-fimis conferre, §. 903.

§. 905.Amor hominum P H I L A N T H R O P T A l

eft, amorem amad mutuum propcrdona-tum volens Z E L O T Y P I A 2 eft , qui cummifericordia, fauore, berieuolenda, clemen*tia vniuerfales in deo funt & maximi, §.684, 904. Quumque conftans amor in-tenfus fit tF I D EL IT AS s, deus aeternumamans infinite fumme fidelis eft, §» 904,812.

i Menfchen-Liebe. 2 Liebes-Eifer. 3 Treue.

§« 906.Bonitas erga perfonas C. fpiritus proper-

tionalis eft IVSTITIA ',cf. E. §.317. lufti-tia minima eilec minima bonitas, minimam,

mini-

V O L V N T A S DEI. 371

minime claram, minime certam, minimeviuam cognitionem marhemancam fe-quens, $. 903, i5i. Quo ergo i) inrenfiusamat, 2) quo plura, 3) quo maiora, 4) inquo plures beneficia conferre pro graduperfe&ionis imperfe&ionisue in fpiritu co-gnico, 5) quo clarius, 6) quocertius,7) quoardentius gradus illecognituseft, hoc ma-ior eft inftifia, ^.903,160. Deus iuftus eft,§. 904,894. (umme, §. 812. Dum deum iu-ftiilimum dicimus, venerarnur fummameius bonit tern, §. 904. proportionaliifi-mam,^. 894- pro diftinctUfima, & infallibili,6c maxmie viua cognicione graduum per-fcctionis imperfeftionisue in fingulis fpi-rinbus obuiae plurima maxima plurimisbcneficia conferre paratilfimam,

I Geretluigkeit.

§• 907.f R A E M i v M l (remuneratio) eft bonutn

contingens perfonae ob bonum moralecollatum. I V S T I T I A inconferendis prae-tniis eft R E M v N ER A T o Ri A 2, quam in deofummam veneramur, $,906. 812 dum proomnibus etiam minimis boms moralibusomnium fpiricuum, proportionalisfimapraemia conferre parausiimam fufpici*mus.

I eineBelohnung, Lohn. t Belohnutigs-Gfe-rcchtigkeit.

A a a §, 908,

P. IV. C. I. S. III.

§. 908-* o E N A * eft malum contingens perfo-

nae ob malum morale illaium. Tarn P O E -H A E , quam P R A E M I A quaedam pofTuntfufEcienter concipi ex eflentia peccati &jiatura peccantis, aut ex eflentia boni mo-ralis & natura bene agentis, & .erunt H A-T V R A L I A , Quaedam p R A E M i A nonpofTunt fufHciencer concipi, nil! ex arbi-trio ea conferentis alterius, & f u n t > R B I -T R A R I A 2. Quaedam P O E N A E non pofluntfufficienter concipi, nifi ex arbitrio punien-tis alterius, & funt A R B I T R A R I A E 3.

i Strafe. 2 wiilkiihrliche Belohnungeu.3 wiilkiihrliche Suafen.

§. 909.

In quo funt mala moralia, P E C C A T O R *eft. In quo quaedam mala moralia nonfunt, refpe£lu eorum e f t i N n o c E N s LA-T I V S D I C T V S 2 (infons^, cf. E. §. 319. Pec-cator, caeteris paribus, non tarn bonuseft, quam innocens, §. 187. Ergo nee tan-turn amatus a bonitate proportionalisfima,§. 906* Ergo quaedam beneficia deus vulcinnocenti conferre, quae non vultconfer-re peccatori, §. 904. Erga haec pecca-tori non conferenda beneficia deus noneft indifferens, §, 891. hinc ea pro diftin-ftisfimo lubitu aueriatur peccatori confer-

V O L V N T A S DEL 373

re, §. 898.669. Ergo beneficiorum eiusmo-di vult oppoiicum, §. 663,690. Beneficio-rum oppoiita mala funt, §, 8it 903. eaquecontingemia, §. 146. Ergo deus vult quae-dam mala contingemia ob mala moraliapeccatori inferenda, i. e. poenas, J. 908.

I ein Sunder. a der Unfclmldige in weitorer Bedeutung.

§. 910.

I V S T I T I A in inferendis poenis F V N I .T I V A 1 eft (vindicatiua, vltrix, vindica-trix, nemefis), iufticia punitiua deo conue-nit, §. 909. eaque fumma, §. 812. dum adomnia peccatorum omnium peccata proportionaliilime punienda eft paratiilima,§.906. D I P P E L I A N I S M V S P H I L O S O -

p H I c v s , fentemia iuftidam dei punuiuarntoliens, error eft.

i die Strafgeiechtigkeit.

§. 911.

Oppofitum praemii naturalis poena na-turalis eft, oppofuum praemii arbitrariipoena eft arbitraria, §.908. Ergo iuftitiadei remunerafiua ditpenfanre praemia ar-bitraria, iuftitia vindicatiua poenas irrogacarbitrarias, §. 907,909. Ipfae poenae na-turales refpe&u eius, fine cuius arbitrionatura peccantis non haberet rationemfufficientem, func arbirrariae, §. go%. Parratio praemiorum naturalium*

A a « * 2 .

374 P- IV, C, I. S. Ill,

§. 912.Complexus cauflarum exrra fpiritum

pofitarum ad profperiratem eius miferiam-ue concurrentium , ef t F O R T V N A B O N A& M A i, A S per fortunam a&uata funt F o R-T V I T A 2, eaque contingentia, §.146,78?'E'.usmodi bona collata fpiritui ob bona mo-ralia, praemia funt, §. 907, nee fufficien-ter cognofcendn, ni(i ex arbitrio dei, §.854* arbitraria funr, ^. 908. Mala fortuitafpmrui iliata funr I N F O R T V N I A 3. Infor-tunia fpiritui ob mala moralia illaca poe-nae funr, nee cognofcenda nifi ex arbitriodei, lufficienter, §.854> poenae funt arbi-trariae, §. 908.

l gutes und bdfts Gliick, i Glucks-Fslle.3 Ungliicks-Fzlle.

§» 913.Praemia & poenae miraculofae & fu-

pernaturales in fe funt poflibiles, §. 475. &hypothetice, §« 860. omnipotenriae diui-nae, §/833» 834. font arbitrariae, §. 908? 898.non tamen fblae, §. 911, 912,

§. 914.E V E N TVS, quicquid in eo eft realis 8c

, M A T E R I A L E R E M O T V M * ,omnimodadeterminationATERIALE PRO-X I M V M 3, & quicquid in finitis eft eidemjiegatiui,FORM ALE 3 euemus dieitur. Hinc

mala,

V O L V N T A S DEL 375

mala, adeoque & poenae, $. 908. ant fpe-£antur materialiter formaliterque fimul, &funt, vt finita omnia, partim bona, partimmala praecife C. formaliter fumta, §. 264.amantur a deo, quatenus funt bona, oditea deus, quatenus func mala, infinite, §.899, aut fpe£tantur tantum materialiter,qua materiale remoturn, & funt pofitiua &realia, tanturn obieftum amoris diuini, §.899. aut formaliter tantum, & non funt, ni-fi aut negationes ftrifte di£tae, aut priua-tiones, §. 137. & funt tantum obiectum odiidiuini, §» 899. aut qua materiale proximum& formale.

j das bejahende* 2 die gzniliche BefHmmvmg,^ der tmangelhafte Schrancken einer Begcbeft-heit.

§• 9'?-Deus vult iuftitia punitiua> §. 910. mate-

riale poenae remotum, & quicquid eft inproximo realitatis, non vero formale, §.914. lam vero contingere easdem huicpeccatori, non alii, fed ei, cui funt pro-portionalilfimae, eft realitas, §. 36, 909.Hanc ergo deus vult, § 899- Hinc & di-iudicanda diftinftio rnalorum contingen-tium, §. 146. adeoque tarn poenarum, J.908* quam peccatorum, §. 788. in priua-liua & pofitiua, §. 525.

A a 4 §.916.

376 P. IV. C.L S, III,

§. 916.L O N G A N I M I T A S ' (parientit iudicis)

eft iuit i t ia non mil optima vifa occafionepuniens. Deus oprimas omnium poenarumopportunirares infallibiliter fciens, $. 889>879. hoc etiam materiale proximum cuius-uis poenae, dum realitas eft, §- 56. voletproporrionalilfime. §,894,914. Hmc fum-me eft long-animis.

I Langtnuth , und richteiliche Geduld.

§«

I M P A R T I A L I T A S eft auerfio a deci-dendo ex apparent ibus ftimulis. In deo neftimuli quidem, § 898. mulro minus appa-rentes polfibiles funt, §. 889» 12. dumquetam ipfos, quam decrerum ex iis auerfe-tur fandillima ipfius voiuntas, §.902. eftim parti ahUimus.

§• 918.Impartialis iuftitia eft A E'Q v i T A s Jf.

Deus iuftidimus, $. 906. & impaniahllimus,§ 917. eft aequilfimus,

• Billigkeit.§• 9I9-

S I N C E R I T A S « eft bonitas inmente fuafigmficanda , & haec eft in deo > §. 904*fumma, §. 812. dum omnibus, quibus, &tantum, quantum iignificare mentem fuam

fum-

V O L V N T A S D E I . 3 7 7

fumma fapienda fuadet, fignis apriffimisfignificare paraiiffimus eft, §« 884,888.

i Aufrichtigkeit,

§. 920.

v E R A c i T A s 1 eft finceritas in oratione.Sapientia ergo diuina iudicante optimumper orationem memem diuinam lignifica-re, deus eft veraciHimus, §, 919.

i Wahrbaftigkeit,

§. 921.Minima minimae naturae duratio vita

foret minima. Quo maioris naturae, quomaior eft duratio, hoc maior eft vita, doneefit maxima fumma perfe#iffimae naturaeduratio, J, 430,161. Deo fumma vita tri-buenda elt, $. 859,850.

§. 922.Quum dei vita maxima fit absolute ne-

ceflaria, §« 921. quia eft ipfius eflentia, §.816. & exfiftentia, §. 823, 780. non deus iro-rnortalis (blum eft, fed & foluf habet immor-talitatem abfolutam, §.781.

§» 9*3-Cum fumma perfeftione metaphyfica &

phylica in deo coniungitur fumma perfe-d;io moralis, §-806,859, per fummam eiusreftitudinem, §. 901* quarum diftinftilfifne

A a 5 fibi

378 P.IV.C.I.S.UI. VOLVNTAS DEI.

fibi confcius, $. 866. fumma inde vo-luptate fruens, $. 892. eft beatiifimus,§. 737-

§. 924.

Deus felix eft, §. 923,787. fumme, §. 812.dum i) omnis ab eo corruptio moralis &miferia non abeft folurn, §, 813. fed nee eflequidem in eodem poteft, phyfice, §. 8)9.vel moraliter, §. 902. 2) independenter &a fe, §. 851- 3) fine omni mutatione tarnipfoi'um bonorum, quam intuitus eorun-dem eft feliciffimus, J. 839.

§• 925-Ensalioperfeftius eft illo S V P E R I V S *.

Deus eft fpiritus fupremus, §. S89» 796-J E N S S V P R A M V N D A N V M 2 , qUatCttUS

maiorem perfeftionem habec, quam totusaliquis mundus, isque vel optimus, §. 361,843. Quumque plura entia perfeftiflimaextra fe pofitafint impoffibilia, §, 846. deuseft ens abfolure fummum.

I etwa* hdhcres. 2 |twas iiber die W«lt er-habenes.

CAPVT

379

C A P V T II.O P E R A T I O N S S D E 1*

S E C T I O I.C R E A T I O M V N D I,

§. 926.CaufTa efficiens aftuat effeftum, §» 319,

210. Deus eft caufla efficiens huius vmuer-fi, §, 854. Ergo deus a&uauit hoc vni-uerfum , aut ab aeterno, i. e. ita, vt mun-dus hie non habuerit initium, aut in tem^pore C non ab aeterno, §« 10. in neutro ca-fu pars mundi, mundo praeexftitit, §. 371,304. Ergo in vtroque cafu mundus eftaduatus ex nihilo, §. 228. & deus eft , quieum aftuauit ex nihilo, § 854. A&uarequid ex nihilo eft C R E A R E / , Ergo deuseft creator huius vniuerii.

C R E A T l ' o P E R E M A N A T l O N E M *

effet aduatio vniuerfi ex dei effentia, eius-modi creatione i) mundus non a^luareturex nihilo, §. 926. eflentia enim dei eft ensneceirarium, §. 109, 816. quod contra J,926, 2) aut toca del elientia, aut pars eius

muta-

3go P. IV* C. II. S. I.

mutari poflet in vniuerfum, §. 870. quodcontra $. 839* 3) pars del effet extra deumpofita, §, 388. deusque compofituss §. 225.quod contra §. 8$. Pluribus adhuc mo-dis patet, creationem per emanationemeffe impoflibilem, §.7.

i dieSchopfung durch cinen Ausflufs.

$. 928.Omnes monades huius vniuerfi funt en-

tia finita, §. 396, hinc omnes entia ab alio,§.308, nee poffunt vllae a&uari, nifi exnihilo, §. 239,236. Ergo omnes monadeshuius vniuerii funt creatae, §. 926. Ens,quod non poteft exfiftere, nifi per creatio-nem, eft C R E A T V R A *. Ergo omnes hu-ius vniuerii monades funt creaturae, &quidem dei, §. 381, 854- Quicquid eft inhoc vniuerfo fubftantiaie, dei creatura eft>§. 396.

1 ein Gefchopf.

§. 929.Omnis fpiritus huius vniuerfi, §. 404*

omnes animae humanae, §, 744,741. omniaelementa huius mundi funt dei creaturae§. 928, 413. acluatae fingulae creatione fi»multanea, §. 238. & inftantanea, §. 299.228.lam corpora huius mundi funt aggregataelementorum, §. 155, 420. hinc quicquidin corporibus eft fubttantiale, quotquot

habent

C R E A T I O M V N D I , 381

habent partes per fe fubfiftences, func deicreaturae, §,928.

§• 930.Quod non poteft exiiftere, nifi vt cauf-

fatum alterius, nee poteft durare, nili vtcaufiatum alrerius, §. 299. Hinc mundus& omnes eius partes non poflunt durare,niii vt entia ab alio, §. 928,375* Ergo crea-tio independentem in creaturis duratio-nem a&uans eft iniposlibills, nee obie&umomnipotentiae diuinae, §. 833- Creatiohuius vniuerfi eft posfibilis, §. 926,57. Er-go per creationem huius vniuerfi nona&uata eft independens in ipfo dura do.

§• 931-Quicquid non pertinet ad mundi par-

tiumque ipfius fubftantialium exfiftentiam,non eft creatum, J» 926. lam vero eflen-liae creaturarum, hinc & malum metaphy-ficum earundem, §. 146. non pertinent adearundem exfiftentiam, §. 132,134. hinc neeeflentiae, nee mala creaturarum metaphyfi-ca funt creata, nifi creatas dici velis omnescreaturae a&ualis determinationes, contranotionem, §. 926,

§• 93«»Non exfiftere hoc vniuerfum, non ex-

fiftere vllum vniuerfum, eft in fe posfibi-le.

382 P.IV. CM. S.l.

le, §.370,361. Omnia in fe posfibtlia, fnnt& deo postibilia, §. 859. Hinc deus potuit,qua omnipotentiam, non creare vniuer-futn, creare aliud, quam hoc, quo exit-ftenre, hoc non exftidffet, $. 3^9, 926*Creauit tamen hoc impasiibilis, §,851. p^rfumniam fpontaneitatem, §. 895- creationelibera ratione exiequutionis, $. 897. Er-go liberrime, §. 898*

5» 933-Deus'hunc mundum creauit liberrime,

§. 5/32. Ergo eum creare voluit, §. 893*voluiu efficienter, §. 671, hinc & plene, quiainfaliibiiis eft, ^. 879. adeoque ex motiuiscompletis confequenter. Ergo deus huncmundum. creare decreuit, §. 695* & omniquidem fignificatu efficacitcr, .̂ 675,

§• 934'Deus creationem huius mundi decreuit,

§. 933. voluntate proportionalisfima, §. 894*Hinc decreuit huius mundi ex(iftentiarn»pro gradu bonitatis in eadem cognito, §.926. Alms mundi exiiftentiam non decre-uit voluntate proportionalisfima, §. 379.Ergo tantam bonitatem in exfiftentia vl-lius alius mundi deus non cognouit, quan-tam in exfiftentia huius mundi cognouit>§ 7o. lam cognitio dei eft diftinSisfima& maxime infallibiiis, §. 879- Erg° Prae"

lati

C R E A T I O M V N D I . 383

lati huius & elefli prae reliquis omnibusmundi exfiftentia, §. 697. eft, quae mundiefle poteft, optima, §. 187.

§• 935-Pofita huius mundi exfiftentia) ponitur

furnma, quae in mun do efie poteft, perfe*&io, §„ 187? 934. In quo mundo ponicurfumma, quae in mundo efle poteft, perfe-&io, eft ille perfeftisfimus, §. 185. Ergomundus hie eft omnium posiibiiium per-fedisiimus.

§. 936.In hoc mundo funt maximarum pluri-

mae, plurimarum maximae partes, quaein mundo effe poflunt, confenfus tantus,quantus in mundo efle poteft) §< 436, 935.Hie mundus eft extenfiue, protenfiue 6cintenfiue mundorum maximus,§. 437. rea-liter quidem finitus, ita tamen, vt multismodis infinitus dici posfit, §. 440. opti-mus, §. 443* in eodem maximus nexusvniuerfaliSj §. 441. ordo, §. 444. & maxi.roa, quae efle poteft, harmonia, §. 462,

§• 937-Pone mundum huic muiido perfeflione

totaliter aequalem, eflet extra eundem po*nendus, alias pars huius mundi foret, §»354) J55. Perfeciio huius mundi non pot-

384 P. IV. C. H. S. I.

eit extra eundem efle, nee perfe&io pror-fus aequaliter perfect! poflet extra ipfumefle, §. 194. Si ergo tails mundus effet pof-fibilis, duae perfecliones exrra fe inuicemtotaliter aequales eflent polfibiles, quodconrra §. 272. Ergo mundus perfe&ifli-museft vnicus, §,77.

§• 938-De eo, quod hie mundus fit optimus,

poflumus certi efle, §. 935, 936. Ergo haecdoftrina non eit hypotheiis philo£ophica,Qui demonftrstionem eiiis a pofterioripoicunt, aut inreiligunr, per demonftratio-nern a pofterion, earn, quae in praemif-i\s iuis habet iudicium intuitiuum, & ha-beat earn, § 933. cuius praemiflas ingre-ditur; hif mundus cxfiftit, iudicium iniui-t J u u m j aut poltulant difcrepantiam hums& deterioris mundi experiri, hinc exirahunc mundum pom, §.548' per mira-bilcm ecAafin, §. 352.

§• 939-Quicquid deus creauit, creare voluir, §.

932. lam vero malorum condngentium& moralium in fpecie formale prorfus nonvoluir, §. 914. Ergo nee idem creare vo-luir, §. 926. Deus non eft creator vlliusmali conringemis, hinc nee vllius mali mo-ralis formaluer fpe£laci«

§• 940.

C R E A T I O M V N D I , 38*

§. 940,A v c T o R ' eft caufla liberae a&io'nis, <3fc

tarn a£tio, quam eius cauflata funt tffe-clus au£loris, f. F A c t A *. lam deus mun-dum creauit liberrime, §. 9§2. Ergo deuseft creationis & huius mundi au&or. Densnon eft au&or ) nifi eorum > quae vuic , §.7'9) 89i> lam formale nullius mail contin-

f ends, nullius peccaci deus vult, §. 914^rgo nullius mail contingentis , nullius

peccati formaliter fpeftati deus audtor eft,C A V S S A M O R A L I S S T R t C l E D I C T A S

eft auftor per liberam alterius decermina-tionem , qualis illiciens » minacus, fuadensadifluadens, exrorquens, §. 728* lam cauflamoralis ftn&e difta au£tor eft. Ergo deusnee eft caufla moralis ftridle dicta vlliuspeccati & mail contingentis formaliter

I Urheber. z fittliche Thaten. 3 ein fittfi,*•her Urheber.

§» 941.Ad malum morale formaliter fpeftatum

cauflas impuKiuas adliiansetl T E N r A T O R ,AD M A L V M * . Deus fi cauflas impuKiuasad malum morale formaliter fpe&arumaduaret, fierce eiusdem caufla moralis ftri-cle di£a. Ergo deus nunquam eft tentatorad malum, §. 940.

I ciw Veriueher fcum Bofen»B b SECTIO

P. IV. C. U.S. II

SECTIO II*F I N I S CREAT1QNIS.

§. 942.Agnitio perfe&ionis maioris in ' aliquo

eft H O N O R 1 . Honor maior eft G L O R I A * ,cf. §. 684. Gloria dei ergo eft maior co-gnitio fummarum iplius perfeftionum.Quo plures , quo magis, ergo quo clarius,quo cerdus, quo ardentius, quo verius, quoplures , quo maiores alicuius perfe&ionescognofcunt , hoc maior eft gloria, §. 160.Hinc fumma dei gloria eft clariifima, ve-riflima, certiHima, ardentillima plurima-rum maximarum ipfius perfe£lionum inplurimis cognitio, §*i6i, Gloria dei eftbonum, §, 866.

i Ehre. a Prei$f

§• 943*Per hunc mundum poffunt perfeftiones

dei fummae clarius, verius, certius, ar-dentius cognofci, §. 333, 375* Ergo hiernundus ad gloriam dei vtilis eft eandemex eo cognofcere valentibus, J. 336. Haecviilitas creatione & ipilus mundi & omni-um in eodem fpirituum aftuata eft, §. 926,Ergo creator vniuerfi vtitur eodem ad fuamgloriam, quam diftinftiflime bonam co-gnofcir, §* 889» 942. a£tuandam. Ergo deusin creando finem habuit, §- 341-

§.944-

F I N I S CREATIONIS .

§. 944-Deus* miuviunri crcauit feeundum fum*

mam ipfius fcientiam nexus finalis, vs. 943.hinc fapiennffime^ $« £82. Hinc oprimosopcimi mundi in crcando eodem finesomnes in perfe&itfima fubordinatione <5ccoordinatione, §« 883. remedia eorum opti-ma, § 884. ceniifima, §. 885 foecundtf-fima, §. 886. eosque ex affe confequentia,§. 887. via breuitfima, §. 888. fciuit, & a<ftua-uk, §. 894. Denuo patec, deumnullum ma«him contmgens fornitihcer fpedamm crdaffe, §. 146, 914.

f 945-Finis del non fuic in creando mundo

perfedio quaedam ipfi interna* Per mun-dum enim vllam earum aut a£tuari, aucaugeri impoifibile e(t, ^. 851- deus autemnon vuii impoifibilia, §. 8i/i 893. lam quic-quid eft, praeter deum, munduseft, aucpars mundi, §. 846,354. Ergo finis deiin creando mundo fuit perfe&io createrarum, §. 928*

§.

Finis dei in creando vniuerfo fuit per*creacurarum ranta, quanta in mundo

opcimo poffibilis, §• 945? 944- Ergo omnosrerum vtilitates creatarun?, §. 336. oiinesearundem vfus, §. 338. fines dei funr, §.

B b 2 944'

388 P. IV. C. II S. II.

944. Scientia finium in creaturis diuino-rum eft T E L E O L O G I A tam P H Y S I C A,corporum, quam P N E V M A T I C A , f inesfpirituum exhibens.

§• 947-Bona fpiritus decerminatio ex motiuis

gloriae diuinae eft I L L V S T R A T I O G LO-R I AE D I V I N A E • (cultus dei). Gloriadei & illuftratio eius funt R E L I G I O . lamgloria Dei vtilis eft ad cultum eius, §. 336,712. gloria & cultus ad relig'onem, §,336. Ergo fines creationis fuerunt cultusdei & religio, §. 942,946.

i Verherrlichung Gottes, Gottesdienft.

J. 948-Profperitas & beatitudo feu felicitas fpi-

rituum vtilis eft ad gloriam dei, §. 7&7,942. illuftrationem eius & religionem, J.947» 33 -̂ Ergo profperitas & beatitudofeu felicitas fpirimum tanta, quanta in mun-do optimo poifibilis, finis fuit creationis,§. 946, 942.

§• 949-

Omnes creaturae, flue fpe&entur vtmedia, fiue vt fines, vtiles funt ad dei glo-riam, hinc ad illuftrationem gloriae diui-nae, §. 943' 947- hinc omnes confines reli-gioais in creacione ipii fubordinamur, §•

315,

aill. P R O V I D E N T I A . 389

315, 947. Ergo religio eft finis creationisvltimus, §. 343.

S E C T I O III.P R O V I D E N T I A .

§. 950.Hie mundus durar, §. 299. at nullo mo-

mento independenter, §.930. Ergo nonpoteft durare, nifi vt cauflatum extra CQpoftti vel vno momento, $. 307. Ergovis extramundana operatur durationemeius in quouis durationis momento, §. 210.Haec deus eft, $. 855, 839. Ergo deus ope-ratur quouis durationis momento dura-tionem vniuerfi. A&uatio durationis eftC O N S E R V A T I O r« Ergo deus eft confer-uator huius vniuerfi.

I die Erhaltung.

5» 95r«Conferuatio eft influxus dei continuus,

§.950,895. isque realis,$. 212. quia exfiften-tia fua nullius liniti effe&us efTe poteft,§. 308- Idem eft creatio, §. 926. Vndeconferuatio non male dicitur continuatacreatio.

§• 952.

Quae noncreata funt, non conferuan-tur, §. 950,926. Ergo nee eflentiae rerum

Bb 3 nee

390 p. TV. c. ii. ST in.nee imlum finitorum metaphyficum, §.$31. nee form ale mail conringentis, nee ma-lum morale formaliter fpectatum a deoconferuatur, §. 939.

§• 953*Quicquid exfiftere non poteft, nifi per

creationem, non puieft durare, nili pel*conferuationem, §. 950, 926. lam omneshums mundi monaties, & quicquid eft ineadem fubitantiale,dei creatura eft. Ergoomnes mundi inonades, & quicquid eft inntundo hoc (ubftantiale, conferuarur a deoquouis memento durationis fuae, §. 928.

$• 954-Quum cauflae efficientes, praeter deiitn

omnes fubftantiae huius mundi, §. 319, 846*deo fubordmemur, §. 928. eft ille cauiTaefficiens iimpliciter prima, reliquae omneslecundae, §, 315, 28. lam omnes finita-rum fubftanriarum aftiones funr limul paf^fiones ab aliis {Ubftantiis finitis in ess in-fluentibus, §. 451, Ergo deus concurrit,vr cauffa effioiens, ad omnes fubftanriarumfinitarum actiones mediate, §. 314, 320.Quoniam vero fimul omnes finitarum fub-Ihntiarum pafliones ab aliis fubftandis fi-nins funt ipfarum acliones, §. 463. non tunefolum, vbi agere potiliimum concipiuntur,fed & tune, vbi notantur pati, deus eo ipfo

momcn-

P R O V I D E N T I A . 39*

motnento, quo mutantur, rationem huiusmutationis ipfarum fufficientem, vim ea-rundem, conferuando a&uans, §. 953, adomnes fubftantiarum finirarum a&iones, vtcaufla efficiens, concurrit iniuiediatejj. 32p«ad exfiftemiam enim fubftantiae finitaepraefentem penineteius a£tio,§. 210,55.

§• 955-Concuri'us dei immediatus eft eiusdem

praefentia, §, 223. Ergo deus fubftantiishuius mundi omnibus proxime praefens>§. 954. Quod omnibus & fingulis alicuiuspartibus fubftantialibus. proxime praefenseft, ipfi illi rei i N T i M E p R A E s E N s * di-citur, lam omnibus corpomm partibusfubftantialibus in ;hoc vniuerfo deus proxi-.me praefens eft, §. 4irt Ergo deus omni-bus in hoc vniuerfo corporibus .iniimepraefens eft.

I auf <las genaudtc gegenwzrtig.

§• 95^-Deus omni huius mundi monadi proxi-

me, omni corpori praefens eft intimc, §.955» idque quouis momento, &. qua omnescreaturarum a&iones, §. 954, Ergo deuseft omnipraefentiiHmus.

§» 957-Vbicunqne deus eft, ibi totus eft, & in-

Bb 4 diui-

392 P. TV. C II. S. Ill,

diuifus, §. 842. Frgo & qua fubftantiam& effentiam, $.830, §16. Ergo deus omni-bus huius mundi monadibus & corporibus,qua fubftantiam & eflentiam, praefens eft,§• 955-

§• 958-Conferuatio vinum huius vniuerfi qua-

rumcunque, in ipfo earundem adtu, eftC O N C V R S V S D E I P H Y S I C V S , isque,quia & quatenus ad iingulas iingularumfubftantiarum action s exrenditur, G E N E -RAL is l (vniutrfalis) dicitur.

i die allgemeine Mitwirkung Gottes.

§• 959-Concurfus dei omnis eft liberrimus, §»

932. Ergo ii concurreret ad formale vl-lius aftionis malae9 fierce eiusdem au£lor,§« 940. Ergo ad omnes a&iones phyfice& moraliter malas concurrit,qua materiale*J. 958- non vero, qua formale,§. 940.

§, 960.C O N C V R S V S caufFae moralis ftri£le di-

ftae eft M O R A L I S '. Deus motiua culmsfui aftuar, §, 947. Ergo ad quasdam a£tio-nes in hoc vniuerfo concurrit moraliter,§. 940, Concurfus dei moralis ad genera-lem accedens S P E C I A L is * eft. Ergo deusad quasdam in hoc vniuerfo a&iones con*currit fpecialiter*

I die fittHehe, a <Re bcfondre Mitwirkung.

P R O V I D E N T I A . 3 9 3

Deus non eft tentator ad malutn, $. 941*Ergo ad formale nuiiarum albonurn IT i>ruliter malarum concurnr moralirtrj §. 940.Ergo nee ipecialiter, § 960,

§« 962.C O N C V R S V S D E I fupernaturalis a d

fpecialem accedens e l t s P E c i A t i s s i M v s S& in fe polfibiliS) §.475. & hypothetice,§« 860. & in hoc mundo adtualis, quoties-cunque quaedam adtio in eod^rn per fpe-cialern dei concurfum aeque bene aduarinon poteft, $. 498, 955.

I die befonderfte Mitwirkung Gottes,

§. 963.G V B E R N A ' T I O l eit aflio, qua media

fucceifiue piura ad vlteriorem aliquem fi-nem a£tuantur. Quo ergo meliora, quo opti-morum, hinc & via breuitfima finem confe-quentium,$, ^88- pUira media, quo meliores,quo vlteriores ad fines aftuantur, hoc eftgu-bernario perfc-cl:ior , J. 185, Quos deus increando tines habuir, haber & adluat confer-uando, §, 951 944 , Dum ergo (ummum eumvniuerfi gubernatorem veneramur , colUmus optima, & viis breuiffirois proceden*tium plurima media , ad optimos fines &tandem ad vlumum huius vniuerfi fcopum

B b s d«cert»

394 P«IV. C.II. S. III.

ducentiaj momento quouis a£luanteti.«Dum deus gubernando r) viribus (hinc &a£Honibus, §. 331.) rei creatae certum limi-tem conftituit, D E T E R . M I N A R E S T R I -CT i v s 2, .2) finibus fuis fubordinat a&io-nem rei creatae ad eosdem ab hac non fuf-ceptam, D I R I G E K E S T R I C T I V S 3 di«citur.

I dieFuhrung. 2 Maafs und Schi-ankentieru 3 lencken in engcrer Bedeutung.

Primum peccatum L A E S V S 1 dicitur, 6cpotenria labendi L A B I L I T A S 2, haec eftvel abfoluta, vel hypothetica, §. 15, 16.Oppofitum labilitatis hypotheticae eftC O N F I R M A T I 0 IN B O N O 3.

I der Fall. 2 deflen Moglichkwt. J Be-ftstigung im Gutcn.

§.

Abfoluta' labilitas pertinet ad fpiritus fi-niti efientiam, §. 40, 964. hinc eft in eodemabfolute neceflario, §. 106. malum meta-ph}^ficum, §. 146. qnae non concreata fpi-ritui vlli, §. 931. cuius oppofitum nulli crea-turae eoncreari potuit, §. 833. Spiritus la-bens agir, §4 964, 788. Ergo deus ad lapfusmateriale concurrit, §, 918* ad formale ve-ro nee phyfice, nee moraliter, §. 909, 9ir.Ergo nee fit au&or lapfus formaliter fpe-

P R O V I D E N T I A . 395

ftati, nee caufla moralis ftri£te di&a, §..94°.

§. 966*Lapfus eft in fe contingens, §. 964. dum

eft mutatio finiti, §, 361. Ergo oppofitumlapfus eft in fe poflibile, §. »O4 Ergo im-pedimentum lapfus eft in fe poflibile, §.221. Ergo deus omnem lapfum. impedirepotuit, §. 833-

§.I M P E D I T I O M O R A L I S * e f t

motiuorum ad oppofitum alicuius mutationis. Deus motiua fpiritibus ad felicitatemipforum a&uauit plurima, §. 943. Felicitasfpiritus eft oppofitum lapfus ems, §. gf»787. Ergo deus omnem lapfutn impedit'moraliter.

i fittliche Verhuiderung-.

J. 968.

I M P E D I T I O , quae non moralis eft, PHTP-..SICA dicuur. Lapfus eft peccatum, §^964*ergo a£io moralis, §. 788 ergo fibera ra-tione exfequutionis, $ 719, 722. hmc phy-fice contingens, ^. 709* Ergo praerer li-berEatem lapii & motiua ilhus, §. 9^7»mul-ta alia poilibilia erant, quibus pofiris la-pfus non iequutus eflet, qui fequutus eft,§, 378. impedimenta lapfus pliyiica, §. 8f>

P.IV.C.IL am.Ergo dens lapfum etiam phyfice inv

pedire potuit, §.833.§• 969«

Omne peccatum deus impedit morali-ter, §. 967. impedire phyfice poteft peromnipotentiam, §. 968. non omne tamenphyfice imped ir. Non impeditio eft PER-M i s s i o «. Ergo eft vel phyfica, §. 968. velmoralis, §. 967*

i Zulaflbng,§• 97°-

Deus nullum lapftm, §. 967. nullum pec-catum, permittit moraliter, §. 909. Quae-dam tamen peccata in hoc mundo permit-tit phyfice. Pone & haec phyfice impedi-Jri, non eflec hie mundus, in quo phyfice im-pedirentur, fedalius, §.378* minus bonus,§. 937. Ergo deus quaedam in hoc mundopeccata phyfice permittir, quia mundus, inquo permittuntur phyfice, eft medium re-ligionis optimum, §. 949, 935-

ivs (pro qualitate perfonae fumtum)S I G N I F I C A T V L A T i o R i ' eft facultasmoralis; quique ius habet decerncndi dealiqua re, quicquid placuerit, ? L E K V S eiusP O M I H V S 2 eft, Plenum dominium inperfonas eft P o T'E s T A s P L E N A ? .

I Recht in weiter Bedeutung. a vollig Herr} vollige Herrfchaft*

P R O V I D E N T I A, 397

§* 972-Deus ius habet ad a£liones fuas re&iffi-

mas, §. 901, 971. In iis eft decretum demundo & fingulis eius creaturis, §. 934.Ergo deus plenus mundi & omnium ineodem creaturarum dominus eft. Ergoin fpiritus huius mundi plenam potefta-tem habet, §. 971.

§• 973-Qui plenam in fpiritum poteftatem ha-

bet, ius habet ipfum obligandi, quomo-docunque placuerir, Qui ius habet fpiri-tum aliquem obligandi, quomodocunqueplacuerit, habet ius illi leges ferendi, Au-&or enim obligationis, quam lex enun-ciat, L E G E M F E R R E l dicitur. Ius legesferendi habens, L E G I S L A T O R 2 eft. Er-go deus omnium fpintuum huius mundilegislator eft, §. 971,972*

I Gefetze geben. 2 der Gefetzgeber.

§• 974-Qui folus in plures Ipiritus fummam po-

tentiam & poteftatem habet, eft eorurnM O N A R C H A, qui plenam, eft eorum DE-S P O T E s. lam deus folus in omnes fpirituscreatos fummam potentiam, §. 832. & po-teftatem, eamque plenam habet, §. 971. Er-go fumma ipfius eft 6c maxima monarchia

deipo*

398 P. IV. C. II. S. IV.'

defporica, cuius omnes fpiritus creati funtfubditi, §. 844.

§• 975-P R O V I D E N T I A . D E I J eft a£Ho , qua

tantum euiuis rei creatae bonorum iargi-tur, quantum fumma bonitas poteft. Er-go conferuando, §. 950. concurrendo, §>954. aubernando, §. 963. malum moraliterimpediendo, §. 967. nee phyfice permit-tendo, mfi quod impedire tinibus ipfiusdecraherer, §. 970. ciuitarique fuae legesoptimas fere.ndo, ^. 973\9 4» deus exercetE R O V I D E N T I A M , §. 903, 920, per caufTasint pulftuas ad beatitatem, v E R T i c o R D i-A M 2 , per fonuita , F o R T v N A M s A N-C T A M 3, per bona culusuis naturae iniira,A L M A M N A T V R A M . E P I C V R E l S M V S ,

fentetitia prouidentiam dd loliens, erroreft, $. 515.

i die Vorfehung Gottes* i deren hertzlencken-de Kraft. 3 das heilige , das gottliche indcm, -was man Gliick nennet.

S E C T I O IV.D E C R E T A D I V I N A .

§.Decretum de exfiftentiamundi eft in deo

liberrimum, §. 933. hinc diftinctilfimamomnium mundi huius panium omnisque

boni

D E C R E T A D I V I N A . 399

boni & mali iisdem accuratiflimam co-gnitionem fequens, §. 889- immurabile, $.839> aeternum, §. 849. & irrefiftibile, §.844, 222. Quod humane modo fie poteftconcipi: Propofitum, ir$o$e<;ts: Comple-xus optimorum extra deum compolfibili-um exfiftat, §. 822, 901. Praeuifio, Tffo-yvwie: Hie mundus oprimus eft comple-xus extra deum compoflibilium optimo-rum, §. 935. Decretum, Tt^oe^y^osl Hiemundus optimus exfiftar.

§» 977*Plures mundi , quam hie, plura finita,

quam quae panes huius mundi funt , nonexfiftunt, §. 379. nee deus plura de contin-genribus decreuit , quam decreto de exii-Itentia huius mundi comprehenfa, §. 976.Illud ergo, qua ad omnes huius vniuerfirealitates extenditur, vniuerfale, qua eft,quod plura non funt, vocatur vnicum,§• 77-

§.

P A R T I C V L A R I A DEI D E C R E T A J V6l

funt partes decreti vniuerfalis & vnici, §.977. vel eflent p R i M i T i v A S aut oppofi-ca illi aut faltim non comprehenfa fub vni-uerfali. Talia non funt in dec? §«

i befondre Rathfchliifle Gottes. a nrfprfing*liche,

400 P. IV, C. II. S.1V.

§• 979-Decreta dei omnia funt aftus volunra-

tis proportionalillirnae obie£tis , §. 894.perfe&ilfime fequentis fcienciam gradusperfeftionis vel imperfe&ionis in obieftovel appecendo, vel auerfando, §. 676, Idem& fie patet: Pone in aliquo decreto deipraeuifam obie£ti perfection«m imperfe-ftionemue prorfus non fui(Fe motiuum :aut earn deus ignorauit, quod contra $.875. aut ab eadem abftraxit, quod contra,§. 870. aut fuit eiusmodi cognitio diftinctif-lima, fed mortua, quod contra §* 890.

§.3 D E C R E T V M D E I AB S 0 L V T V M * fi dU

citur, cuius motiuum nee praeuifa obie£Uperfedtiot nee imperfedio fuit; H Y P O -T H E T I C V M 2 contra* quod praeuifam ob-ie£K perfeftionem imperfedionemue fe-quitur ; nulla dei de contingentibus decre-ta (unt abfoluta, omnia hypothetica, §. 979.A B S O L V T l S M V S T H E O L O G l C V S Cit iett-

tentia decreta dei de conringentibus ab-foluta ponens, & error eft, §. 515.

i der unbedingte> a der bedingte RadifchlufsGottes.

§• 98i»Decretum de felicitate alicuius fpiritus

eft s x R i-

R E V E L A T I O . 401

< V T I V S D I C T A J, q u u n i L A T i v s 2 fitdecre-tum de fucuro. Decremm de infeliciratealicuius fpiritus aeierna e f t R E p R O B A T i o s ,vtrumque hypotheticum, §. 980. P R A E -D E S T I N A T I A N I S M V S , f. abibludffnusin concipienda praedeftinatione ftri£liusdi£ta, error eft, §. 515.

i die Gnadenwahl. 9 die Vorherbeftimmungi5 die Vetwevfung.

SECTIO V,R E V E L A T 1 O .

§» 982.REVELATIO LATlVS DICTA1, cf. §.

986, 9^,9. eft fignmcatio mentis diuinaecreaturis a deo fada. Ergo reuelationediuina docenturcreaturaecognitionem vo-linonetnque diuinam, nunquam omnem,§.862. fed tantam Temper, quanta placu-erir prouidentiae, §. 975.

i- die Offenbarung in weiterer Bedeumng.

§ 983-Deus eft auclor naturae vniuerfae, § 940,

466. Quicquid ergo per naturam fuam exnatura vniuerfa de del mente cognofciccreatura, cognofcit per reuelarionem diui-nam^ 982. quae naturalis eft, § 469, Ta-lis theologia naturalis aft, §. 800.

Cc J-984-

P. IV. C II S. V.

5* 984*Omnia finita funt media cognofcendae

mentis diuinae, §• 858) 880. vires reprae*fematiuae huius vniuerfi omnes fignifi-eant ereatorem fuum, §. 929. optimum, fa-pientisfimum, §. 933. Ipfa anima eft visrepraefentatiua del fui, §. 741, 744,

§• 98*.Per animam ipfam, per fingulas, qui-

bus praefens eft, monades, hinc & perilngula corpora, 6c fenfus, animae mensdiuinareuelatur naturaliter, §.984. per vfusfingulorum, fines dei, J, 946. per cogniti-onsm opcimi voluntas ems, §>. 894*

§. 986.f tEVELATIO S T R I C T I V S D I C T A * , cf-.

§» 982* 989. eft fupernaturalis reuelatio di-uina hominibus per orationem fadta, con-curfus ad religionem fpecialisfimus, & inie posfibilis,'6c hypothetice, 6c in hocmundo a£tualis, quotiescunque religio perreuelationem naturalem folam aeqne beneafiuari non poteft, §. 962, 949.

i dieOffenbarung in.engererBedeutung.

§. 987.

Pone in hoc mundo reuelationem na-turalem tan turn certis indiuiduis e* g. ho*rainibus faciendatn > pone Tub iisdem cir-

cum-

R E V E L A T I O . 40?

curnftantiis reuelationem iisdem indiuiduisfupernaturali er faciendam mere natural!vberiorem, nobiliorem, clariorem, verio-rem, certiorem, ardentiorem, §,669. con-tingere poteft reuelatio ttri&edidlaordinihuius mundi conuenienasiime, $» 4#<|« &in eodem exfiftir, §.

§. 988.Pone aliquam mentis diuinae (ignifica-

cionem in hoc mundo ad religionem ad-mod um bonam, §. 947. Ted nacumiiter nonaciuandam, quum tamen posiit actuari fu-pernaturaliter : tiec in hoc mundo reugla«lio ftri«a« dida, §. 49^,987*

§. 989-Reuelatio ftri&e dida naturaliter crea?

turis incognofcibilium t eft R E V E L A T I OS T R I C T I S S I M E D I C T A % c£ §. 982, <$6»

Quaecunque ergo cognitio mentis diuinaein hoc mundo ad religionem admodumbona certis creaturis elt naturaliter inco*gnofcibilis, aduatur in eodem per reuela-lionem ftndisfime di£tam, ^. 988.

i die Offenbarung in engfter Bedeutung.

§. 990,

Si quid pro reuelatione dei ftri£e di&ahabetur, neque tamen magis g oriam dei& religionem promouet, nee vberiorero*

C c a nee

P. IV. C. II. S. V.

nee nobiliorem , nee clariorem, nee verio-rem, nee certiorem, nee ardentioremdel cognitionem fuppeditat, quam natu-rails, non eft reuelatio del ftricle dicta, §.986, 495,

§. 991*In mente del nulla eft contradiftio, §.

822. Ergo quicquid reuelationi naturalivere contradicit, non eft reuelatio deiftri&e difta, §. 983, 989. nee ftri&iffime,§. 989-

§• 992-Reuelatio dei ftri&e & ftri£tillime di£a

non contradicit naturali, §, 991, hinc neerationi obiedliue fumtae, quatenus a fanaratione humana fubiectiue fumta cognofci-

F I D E S S A C R A O B I E C T I V E S V M T A 1

eft com plexus reuelationi ftrifte di£lae ere-dendorum , vti habita reuelationi ftri&edi£tae fides , eft facra S V B I E C T I V Es v M T A 2. Ergo non Tola naturaliterprorfus creaturis incognofcibilia pertinentad facram fidem, §. 989* 986.

I der Inhalt des heiligen Glaubens. 2 derhcilige Glaube.

§• 994-Fides facra obiecliue fumtai quatenus

ab

R E V E L ATI CX 405

ab homine per fidem fubie&iue futntamcreditur, non contradicit rationi obie£tiuefumtae, quatenus a farm ratione humana fub-iecliue fumta cognofciur, §. 992, 993.

§« 995-Reuelatio ftriite di£ta fignificat fumme

poifibilia, §. 986, 822, lam quae contrarationem funt, funt itnpoflibilia , §. 643.Ergo nee reuelatio del ftri&e di£ta , neeftri£lillima, §, 989. nee fides facra obie£li-ue furata contra rationem /unt. Quae ve-ro contra rationem funt, nee font reuela-tio del ftri£le, nee ftri&ilfime di£ta , nee fi-des facra obieftiue fumta.

M Y S T E R I A S A C R A 1 funt fupra creatu-rarum rationem pofita in fide facra obie-£liue fumta. In omni reuelatione ftriclif-lime difta funt myfteria, §.989, 644. Er-go non repugnant reuelationi ftrifte di-flae, §. 989. nee funt contra rationem,§. 643.

t hcilige Geheiranifle.

§• 957-In omni fua reuelarlone deus eft maxi-

me fincerus, §. 919. hinc fapientia ipfiusorationem aptiifimum lignum fignifican-dae mentis diuinae hommibus iudicante,

Cc 3 earn-

406 P. IV. C. n. S. V, REVELATIO,

eamque (upernaturaliter a&uatam, eft in re*uelatione ftricle difla veraciifirnus, §. 920*

§»In reuelatione ftri&e & ftriftillime fumta

deus tettis eft, §. 986, 946* maxima fincc-rus & dcxtemmus, §. 997. 889* hinc tidedigniilimus , cuius reuelano itrifte didafudimam dat fidei cenicudinem.

$• 999-N A T V R A L I S T A S l G N I F I C A T V STRI-

CT 10 R i J (&. §. 493.) eft negans in hoc m un-do reuelationem dei (tridte di£lam. A T H E -vs (rheorencus) negans dei exiftenriam>errat, §. 8n> 854- Naturalifmus fignificamneutro punit acheifmum neceflariOj §. 493*

§. 1000.Naturalifta fignificam ftriftiori, negans

reuelationem ftri£le diclam in hoc mundoexiftere , quia 0 ^ft euentus fupernatura-lis, §. 98^* hinc ipfi viderur impoifibilis, er-rat, §. 860. 2) fidem facram putat efle con-tra radonem, hinc impoifibilem , errar, §.995* 3) negat prouideptiam in genus hu-manum, & errat, § 975 fua culpa, (.98^986. ignarusdei benigniifimi, §.903.

Gttiut femper honof, notnen, lattdesquc

INDEX.

I N D E X .

AbfensAbfolutae determi •

nationes 37Abftra£tio 625* 629.6.

638Abfonum 11AbftrafturaAbftrahereAbfurdumAbufusAccidens

149519.656

Accidentia

191. 194* 196*201

pvaedicnbilia

Acquiefcentia in fe ipfo683

A£Uo 210.214.141.700,702.70?.707.709- 7^715.720. 724.727. 7^8. 7^.744. 766. 78J.789. 897. 901.

90:arbitraria 712coafta per 'coacUonem

externam fecundumquid 714.727

coafta per viokntiain fc-cundum quid 714.

728.729coafta per viotentiam

fimpliciter fumtamexternam 7I4«J729

compofita 215immanens anindifferens phyfice 708indifferens qua exerci-

tium actus 708iiiuita per coaftionem

externam fecundumquid 714

inuita per ignorantianiat)t error em 716

inuita per violentiam fe-cundum quid 714

inuita per riolentiamfimpliciter fumtamexternam ibid,

inuolumaria 721.722.iibcra 719. 7*1. 711.724.

726.758.libera a coacHone ex-

terna fimpliciter tali707

libera a coacHone in-Cc 4 terna

I N D E X .terna tarn abfolutaquam phyfica 710

libera a coactione in-trinfeca & abfoluta

797Aftio libera ratione exfe-

quutionis 7oK 7 OAftio libertati direcle filb-

ert 7J1fibertati indirefte iub-

eft 7ttmere naturalis 7° 8

70moralis 7-3- 7^8fimplex 704711fpontanea ibid.tranfiens 3»i 4^0voluntaria 721. 7 2

Aftiuus 698Acluale 54- 57 273, 179

|o6A£tus animae elicid 7^0

aniinae imperati ibid.A«umen 571 • 57f • ^78«

956. ^40.154!Acud fenfu eminentiori

648Adiaphoro obiecliuefub-

Adiuncla 5°A dm 1 ratio 6f?7Aequalia 70 27* 275Aequalitas 25j»a67.749

accidentalis 266effentialis ibid.

Aequilibrium 418Aequitas 9**

AeftheteriaAefthcrica

emphicaphantafiaeperfpicaciaemnemonicamythicamanticacriticacharafteriftJcapathologica 678

Aeftimatio 337Aetas 2g iAeternitas ID 2Aeuiternitas ibid.AfFeftiones 1 1-4]. 45.

678AfFeaus 678. 680.631.

735grati 679ingrati ibid.iucundi ibid,mixti ibid.ipelefti ibid.

Agathodaemones 796Agere »ioAliquid gAmor 684Analogon modorum 827

per reductionem f. emi-nentiam , analogiam& excellentiam Deotribuendum 816

rationis 640. 647Anceps 699A u gu ftia cognitionis

Angn-

I N D E X . 409

Anguffant 900Aiiima 504, <x>7.jro.

5»?. 559. 520 534.7° 7 77^or 9!7» » . 7 4-7*9 7?*-7«f. 7^.79379?

fiumana 746747.70. 7 4- 7 6. 757.7*0 762.766.7^7.77J>78<> 786,789-

791.929-984humana b«ata ^91liumana damnata 79 !

mere fenfitiua 79 *feparata 7**

Animal 740* 777rationale 792viuit 777

Animofitas 683Animus gratus 684

indifferens partialiter6y;

iiidiffcrens t ota l i t e r

Annihilatio 228 2^98J7- 968

Anthropognofi^ 747Anthropologia 747A n t r o p o m o r p h i-

f m u s craffior 848fubtilior 849

Antipathia <77Antitypia 294Apotheofis 748Apparens 1 2Appetere 66 J- 6^4

lubitum 71 1

illuhentar 71?inuitum ibid.lubenter ibid.

Appetitio 6<5? 667 675.744 7**

efficiens 671 (>J%inefficiens f>?tminus plena 671 671plena ibiH.rationalis 6 89fenfitiua 67^

Appetitus 66%. ̂ 7Arbitriura 711 717. 718.

72 6liberum 719fenfitiuum 719. 7^0

Archetypon 346Architectoniea 4Ars mnemonica ^87Afliftentianus vniuerfnlis

45*Aflbciatio ideamm $61Atheus 999Atomus 2JO« 424

materials 429namrae 424

Attendere 529. ft$, 6\6.68

Attentio 62 f ^7.628-

eius extenffo ^aSJeius intenfio ibid.protenfio ibid*

Attributa 50. 64. 107.i?C. 1 .̂195. 277.

278cornnmnia 51

410 I N D E X .

5'

68J

propnaAuftorAudaciaAudiros 53 6Auerfari 6&1* 6<>4

contra lubitura 7»3illubcnttr ibid,inuitum ibid.lubenter ibid,

Auerfatio 663- 667.671.744-7T 5

efficiens 671.67*inefKciens 671minus plena ibid.plena ibid.

Auerfatio ratioualis ^89fenfitiua 6-76

Augere 162Automaton 7°5Auxilium 321

T> eatitudo 787- 948•*-* Beneficium 903.909BeneuolentiaBemgnitasBliteusBonitasBonum roO. I8>. <

666oontingens 147metaphyficum ibid.mihi 6609iihi aduentitium C ex-

ternum 660mihi domefticum f. in-

ternum ibid.wjorale 787

phyficum late difldm147. 264

pliyficum ftrifce diclum787

Breue 39^Bi'utum 852

f^acodaemones 7^6•̂̂ Campus adaequatio-

nis 5-14claritatis ibid.confufionis ihid.diftinctionis ibid.obfcuritotis ibid.

Capacuas 2 <6Caput obtufum f 78

ftupidum ibid*Cai-o 676Cafus ^g?

yurus ibid.Caufla 307. 517,318.

JJ6.JJ?adminiftra 312auxiiiaris 320deficiens 319.316,^8efficiens ibid.infh-umentalis ) 22minifterialis ibid.moralis ftri£le

940occafionalis 313.32^,328priniavia f. principalis

314focia 320 3J5folitaiia SH'321

Cauflae impuliiuae H'»900

impul-

I N D E X . 411

impuifiuae completae691

impulfiuae incompletaeibid.

Cauflalitas wCauflatum 507. \i6. }2gCertitude obieftiua £ j

moralis 7 jfubieftiua 57,1

Character 6 7diftinftiuus ibid.flriitius dicVus nomina-

Jis, realis, hierogly-phicus ^50

Charadei iftica 949.6 j tcombinatoria 349hermeneutica 549hcuriftica ibid.

Chimaerae 590.591Circumfpeclus 699Circumftantia $«. ̂ .24Ciuitas Dei 974Claritas extenfiue maior

5Mintenfiue maior ibid.

dementia 6^4CoafHo 701

ab extra 707abfoluta 7^2actiua, 701externa flmplicitev tails

707interna 71 Qmoralis mpafliua 701

714

CoiJxfiftentiani 771Cogere lemet ipfum 714.

727Cognitio crafia,exsfta ^15

forrior, debilior ibid.certa & incerta 511intuiciua 6?o 6^1mortua 671. 669nioucns, iners 6651completa & intomple-

ta 671fymbolica 620.611.

6 2 669viua 66,. 671

Cohaerenria 414ColiecHo aniini 6 8Collifio regularum 97Commercium fubftanti-

arum m u n d a n a r u in44&

Com miferatio 687Commodum 658Commune g6Comparatio 6s6 627Complacentk 655 891.893Complement* ad totnm

»59Compos 55*Comprehenfibilfr gfiaConcauflae 314

eai'um concurfus ibid,coordtnatae 315fecundaviae 714Cubordinatae aecidenta«

liter 31 £(ubordmatae e(Tentiali«

ter ibid.

I N D E X .

Gonceptifcilein fe 6j Jrelatiue 611

Conceptio 6j«Concreatianus 77 iConcretum 149Concurius concauflarum

Dei 9>9Dei genei-alis 958Dei immediatus 955Dei moralis 960Dei phyficus 9?8Dei fpecialis 960Dei Ipecialiflimus 961Dei vniuerfalis* 958

Concurfus moralis 960Conditio 14Confirmatio inbono 964Confliftus i if. 408Confufe cogitans 510Confafio 79.87Congruentia 70.266.

2^7.270-27$accidentalis *6^eflentialis ibid.

Goniunclio 86Coniungi 7 8Connexa 14*53.751.Confcientia fenfu ftriciio-

« 55 fConfenfus facultatis appe-

titiuae inferioris & fu-perioric 691

Conftntire 94Conferuatio 950.951

ConfuetudoConta&usContiguaConungens ioi» 105.

114.188extrinfecus tO4in fe f. per fe ibid.

Contingentia 104 114Contingere 213Continuum a8>Conti-a rationsm 64], 995Contradiftio u. 991

directa, explicita, imme-diata, patens II

indirecta, implicita, la-tens, mediata ibid.

Conuiftio 5^1Conuincens 55*Coordinatio 78Corporeum 422Corpus 196- 419.420.

4>4». 74«.762.764.767.770-785.

786. 929mathematicum 289meum ^08. 5*09.715.

739myflicum 741phyficum 29 S

Corpufcula 4 :fderiuatiua 416primitiua ibid.

Correlata 312Corruptio moralis 788

phyfica 746Cofiuologia empirica 951,

35?gene-

I N D E X .

generalis 3?U ^2

rationalis 3?1

Creare 926Creatiani 77*Creatio per emanatio

nem 917Creatura 928.949-98?Critica fignirlcatu Jatio-

ri & latiflimo 607Criticus fignificatu ge-

nerali 607Cultura rationis 646Cupiditas 683Curiofitas 688

hiftoriea ibid.matliematica ibid.philofophica ibid.

Curfus naturae 471contra ilium eueniens

480

Damnum late dictum78S

Decreta Dei 979. 9«oparticularia 978primitiua ibid.

Decretum 695. 976.97?Dei ablblutum 980Dei hypothericum 980

Defechis gx. 178* '79Deformitas 66aDeifmus 8 $2Deleftans 658Deliberans cauflas im-

puHiuas numeral 697eas ponderat ibid.connuraeirat ibid.eligit ibid*praefcrt ibid.

rationes fubducit i.calculat ibid.

tentat ibid.Deliberatio 696Deliquium animi 556

illud pati 555Delhi ?94Delirium ibid.Deiiderium ^86Delperatio ibid.Defpotes 974Deftinata 34!Determinabile 3^.Determinans JJ

ftriclius 963Determinationes }6. 47.

49. ^a. ^6. 63, 67. 84»HO. 113. ij2. 164.

176. 177.839externae, extrinfecae,

relatiuae, refpeftiu*abfolutae 37

infeparabiles 7*internae, intrinfeca 97morales 715rationi confbrmis,

confentiensi conue-niens So

rationi contraria, di^-formis, disconuc-niens 8t

Determinatum 34Determinatus 699Deus 8u 8J4- 818.829.

818 8?7. 859- 8«i-880.882.899. 904.905.909. 914. 926. 932.

4*4 I N D E X .

9H- 919' 94i. 94*944 9 K , 950. 952.9f7 959- 96» 967.967. 969, 960. 97:.975 9 •"• 97» 9 K J »

98f. 997-998Dexteritas 219Diale&us J 50Dictum de omni & nullo

15+Differentia 67. >si

generica 151numeric* ibid.fpecifica ibid.

Difficile 527certo ftibiecto ibid.

Dignitas cog»iitionis 51?rationis 166

Diiudicare 606Dimenlio 291Dippelianifmu* philofo-

phicus $»ODirigere ftrictiui 9^>JDifcongruentia 70Difcrimen 6;. 68. ̂ 9Difplicentia 655. ."91

89 >Difplkere ^$iDifproportic 57 JDiflenfus facultatis appe-

titiuae iiiferiovis & lu-perioris 9^

Diflknilia ?ODifiuafioncs 72^Diftantia figf

linearmw *'sH

Dlftrahi $$Diuerfa #Diuinatio 616Diuifio 244Diuturnum 299Dominus plenus 971Donum propheticum 616Doi miens $$6Dormitare JyyDualifta 465Duratio 299Dynamka 204

Eadem 58.149.174Ebrius 554

Eclipfes iudicii 609Ecftaiis 5J2. 55?Ecthlipfis s?5JEffcctut 919.316,328-

332- Woequiuocus pj)continuus f. immedia-

tus ^omediatus C remotus

ibid.minus plcuus ibid.plenus 33o.^«vniuocus 919

Efficacia 197Egoifta 59'-4i8Elateres «nimi 669* 690Elementa 420.424.929Eloquentia 62*Emphafis & emphafeolo-

gia 517Eiici-gia 197

EJIS

I N D E X .

Ens 61. 63. 64. 65. 71.90. 9}, 99. i oo.

263. 852iab alio 307acti* 298*305& fe 507. 309completum 15 gcompofirum 374. 227.

234. t3f. 241. 845contingens 109.112.1 3 5 .

134-

dependent 307extramundanum 388fictum 62finitum 24 g, 254.157.

260.362.264.308.334- 748

ens in abftracto & con-crete fpectatum 149

incompletum 158independcns 3°7infinilum 248»2S2»*53«

256. 2?9-?°J-J(0

in potentia proxima304

in potentia remota ibid.lieceffarium 109.111.

1 3 8- 2*7' 228- »58»3 1 0*817

negatiuum ftricte di-ctum 157

peifectiffimum 8038io

per fe fubfifhns 191priuatiuum *37*aiioni« ^

fanctifllmum gj giimplex 224iimultaneum 238fuccefliuum ibid.fuperi us 925?iupramundanum ibid.

Entia in potentia s/jg-negatiua 115.1)^.139realia 135

Epicureifmus 976Error 515Efle rei 40Etfeutia 40.44' 4^ 63.64.

106.132.161.171+226.277.27$. W46?-

8*7-8<$8.93'-953Eflentialia 3 9.63,73.107.

no. 132,163,19$Etymologia 622Eueniens /ecundum cur-

fum naturae 473fecundum ordinem na-

turae ibid.Euentus W-435-876

extraordinarius 384extraordinarius abfblu*

te 384-385extraordinarius relatiue

184inordinatus ibid.na tu ra l is fupernatu-

rali contradiflinecus469

naturnhi praeternatu-rali contradiftinctus

ibid.

416 I N D E X .

praeternaturalis 474480 7f9

fupernaturalis 474Euidentia 531Euigilare 552Exceptio 97. '86Exemplar 34^6Exemplatum f. ectypon

577544

ExercitiumExperientiaExplicans WExfilium mortis 779Exfiftentia ?$. 66. no. 132.

298. 8«O- 8*t. 8«4-856- 880.934.93*

Exfpeftatio cafutim fimilium 6 i r. 6 ( 7+ 640

Extenfio cognirionis 517Extenfum 241

partialiter heteroge^neum, diffbrme, dis-fimilare 407

totaliter homogene-um, vniforme, (imi-lare 407

Extorfio 72 gExtra fe rapi 553

r u- ftcerto fubjeflo 517Fafta 940Facultas 216+218.219.

744sppetitiua 66;. 66$.

667.712appetitina inferier 676

appetitiua fuperior689. 690

appetitiua viuit 695.694

characleriftica 619cognofcitiua 519cognofcitiua inferior

52ocognofcitiua fuperior

622comparand! 616compdfita 217concupifcibilis 676diiudicandi 606. 60&.

640. 641diiudicandi praeceps

«^8diuinatrix 616fingendi f. poetica y8?.

fyo. 592» 59^» 609.640

identitates diuerfita-tesque rerum per-cipiendi 574,640.641

idealis 217irafcibilis 676locomotiua 750prxfumendi 612.613praeuidcndi 59$. 599realis 317reflectendi 616{implex 217

Faliaciae fenfuum ^45".546. 548. 588- 717-

738Fatiatici 594Faftidium 686

Fata-

I N D E X .

Fatalifnms 398Fa cum 18

phyfico - mccliaiiicumf. phyficum 4^

fpinofifticum ?SJFauor 6$\Felicitas 787. 948 ̂ 7Fiftiones * 9 jFideliws 909Fides theologica obiecliue

fumta 993-998Fiducia 683Fig-ura 280Fingere $89Finis 24$. 30M41-H?-

946. 947vltimus } 3

Finita 341Finitudo a6iFinitum 248. 249- '^4

250.661.833 5>r*Firmus <^98Flexilis ibid.Focus perfeftionii <)4Foecunditas rationis 1 66Forma 40. 34^Fovmale totius *o

euenrasmali phyfici

FortuitaFortuna bona

malaFugaFundus animacFuriofiFutura

contingentia

GaudiumGenus

5> 4$f 2

ibid.ibid.

677f I o6 g29??7 96$*

fo, IJJ

infimunn I f ofubaiternum ibid.lumtnum ibid.

Gloua 6<'. 949Dei 924.947*9 9

Gradus 46, 24^Grammatics 6 s

vniucrlaitf ibid.Graphics ibid,Gmttudo 684Gratum 6viGiauitas rationis 16^Gubevnatio 96}Guftus 5.6

conruptus 6ogfignificatu latioii ^07

Habitus 3(9acquifiti 577

connati ibid,infufi ibid,morales 72 jtheoretici 577

Haccceitas 151Harmon ia if?Harmonia facultat's appe-

ticinae intovioris &fuperioris 69 j

pvacftabtlita particula«ris 4 >

prasftabilita vniucrialig44M 5

Harmonica pfychologicus769

vniuerfalis 448Hilaritas 681Homo 74^7477**

quotidiemoritui- 779quotidie reuiuiicit ib.

Dd

4*8 I N D E X .

782

Honor 942HorrorHypnopfycbitaeHypothecs 14

Ictus jotIdcae materiales 560

Idealilta 402.438Identitas 174

accidentalis 266cflentiaiis ibid,numerica 269partidis 267totalis 2^7.749

Idioma 550Ignorontia 575Ignoruin mihi 6f t» 6f 4

mihi pamalitev 652Ilkcebrae 7*8Illicitum 723lllimitatum 348Illufh-ans ??Illuftratio glorke diuinae

947Imaginatio

contrarie difta 121priuatiue difta ibid.

Impcrium nnimae 750animae in fe ipfam ib.

Itnpticnns 7Impotfibile 7.58 ^43^09.

snabfolute, in fe, intrinfe-

GUi, fimpiititen i yftlicui ^ 8^5hypothetice, cxtrinfe-

cus, i-elpectiue^ecun-dum quid 17

moraliter 725phyfice 469

Impotentia mere natural**

Imagines fjiImbecillitas oognit. 5 ifImmatcriale 422Immenfum 861Immortalitas aliima* hu-

manae 781Immutabile 125.128Immutabilitas 127Impartialitas. 917Impedimentum 821Impeditio moialis 967

phyfica 968121.142,145,263

Inaequalia 70Inanes argutationcs 57^Incoinmodum 6f 3Incomprehenfibile g6tInconceptibile in fe f.}abf b-

lute 6wrelatiue ibid.

Inconfideratus 699Inconftans ibid.Incorporeum 421Incorruptib, phyfice 746Indefinitum 248Indeterininatum 34Indeterminatus 699Indoles 7^2

abiecta ibid.erefta ibid.

IndifFerens abfolute 65-4mihi f>^imihiplenarie 652.664

obic-

I N D E X .

<jbie&iue 654refpeftiue ibid.fubiecliue ibid.

Indiuiduum 148 1(3Iiidiuifibile 244Induciani 771.772Inebriari 754Infallibilis 8Z9In funs 6-J?Infelicitas 78!Infeiius 148Infinitudo 261liifinitum 248*1*1Infloxionifla pfychologi-

cus 7^9vniuerfalis 490.451

Influxus an. 408* 410.411.736

idealis 212phyficus 4fOphyficus vniueifalis ib.rcalis 213

Infortunium 912Infufiani 771Ingenii illufiones 576.^78

lufus f. foetus 57<S»Ingeniofi fenfu eminentio-

ri 648Iiigenium criticuni 649

diuinatorium ibid.exctaturhiftoricum 649latius dic>um 6<ftmathematicum 649mechanicum ibid,muficum ibid*poeticum ibid,ftrictius di£tum 772.

fuperiustardum 64 $torpeicis ibid,vegetum ibid«.vniuerfale 649

658Inhaerentia 198Initium 301Innocens 909Inopportunitas jafInordinatio 75^Iiifepai-abilitaj 76Infignia 350Inftons 300Inftantaneum '299IniHnclus 677Intelleftuale 402IntelMhis 403*631.637

profunditas 637puritas ibid,vfus 6ty

Intel ligentes fenfu cmi-ncntiori 648

Intelligcre 69Intempeftiuitas $2;Intendi 947Imenfio ibid.Interims aInterruptumIntuitus 620Inuidis 687Ira ibid,Irrationabile 643Irrationale 19Irrepraefeiitabil* 7Imiio 680Dd * lucun-

420 I N D E X .

lucundum 658ludiciofi fenfu eminentio-

ri 648ludicium 606.607.609.

640. 641eius eclipfes 608eius maturitas ibid,penctrans 606prafticum ibid,praeceps 60%fenfuurr 608- 640theoreticnm 606

lusnar, latifiimum 472figm'ficatu latiori 971

luftitia 906punitiua 910remuneratoria 907.911vindicatiua 910,911vindicatrix 9*0vltrix ibid.

luuans 321luuare ibid.

Labilitas 9^4-5? 5Laetitia rfgi

Languidus 699Lapfas 964.966

memoriae 586Latitude 290Leges morales 723

motus 4^2mutationuin 472

Legislator 975Lethaei poculi patroni 78?Lex gj, 180.181

abftraftionis 629acuminis 627arbitrii 726atteationis 729

debilis I gofacultatis appetitiuae 66 >facuitatis diiud andi

ic6O7facultatis fingendi y89fortis i goimaginationis y6iinferior 182ingenii 574intelleclus 631memoriae 580moralis vniuerlalifllma

optirni 482.4^4praefagirionis 611praeuifionis 595rationis 641reminifcentiae 585fenfatioivs 541lignatricis facult. 520fuperior 182

Lexica 621Liberate 7'5oLibertas 719- 7»o 715.

7T°- 5fi^°3

eius i-egula 726pura 719 710

Licitum 723Limes 248

eflentialis 249Limitatum 248Linea 286.291

breuifllma, recta, curua287

Lingua particularis ^yovniuerfalis ibid.

Lipothymia 5^6Lipopfy cilia ibid.

Locus

I N D E X , 421

Locus agr. 31$Longanimitas 916Longitude 290Lubitus 712.729.755Lucia facultatis appetiti-

uac inferioris & fupc-riovis 6 «H

Lucius 6gy

Machina 433Magnitudo abfolu-

ta if 9comparatiua i o iquantitative 243

Maius 160Maleuolentia 684Maluin 146.665.666.

contngens •• 46culpae 788metaphyficum 14^.931.

952mini 660mihi aduentitiivm f. ex-

ternum ibid,mihi dornefticum i'. in-

ternum ibid.morale 78)}. 952pliyficum late funitutn

1 46. 163. v i Jlbi£le fumtuin 7^8eius for male 951

Manichaeifmus 84*Mantica 5^9. 616Mateiia 29^45,416.

47» 4=8circa quam 344cogitans 741€X qua 344

in qua 344prima 29 flee uiida *9$

Materiae primae 5«?Materiale 412

proximum 9'4remotum ibid.

Materialifta vniuerfalis 39?'

cofmokigicus 395"fignificatii pfychologi-

co 7 f7Mathematice foliduni 289.

292Mathefis intenfovuin 349Maturitas iudicii 609Maxima €99Maximum 161Mechanifmus 43?Melancholic! 6g8Memoria 579.580.609.

648bona 58$"capax ibid,felix ibid,fida ?8<5firma 585labitis 58<>localis 581promta 58?ten ere 58*vafta 585vegeta ibid.

Memoriae lapfus 586mandnre 581

Memorioli fenfu eniinen-tiori 6,3

Mcns mota s?zDd j Men-

4*2 I N D E X .

MenfuraMentis exceflusMentc captiMetaphyfica

naturalisMetempfychofis

291

6391.2

3784

Mechodus & methodicum51 ?

Metiri 2 91Metiis 6«6Minae 728Minimum j6iMinui if>iMinus 160Miraculum 474-475 4 "9.

480,48'. 484*485 489.

86*0comparatiuum 477emendans 407pneumaticum 456quoad nos 478rigorofum 477fupplens 4517

Miferia 7^8Milericordia 634Modi 50.65.108-111.133.

195 261Modificatio 209Moeror 68fMoeftitia ibid.Moleftum 658Momcntaneum 399Momentum 900Monadatum 406Monarcha 674Monas 230^8)6*237^42.

244,220.39 ^,397.402.

401

5 Js

40S. 409..

nudaMoraleMorbus caducus

cotnitialishercultus ibid.

Mors 4p, S5<> 776. 777.7*5

animae human. 780.784anitnalis 777anlmalis abfoluta 778aniinalis refpect. ibid.corpoiis humani 776.

777784bominis 778in gencre 776

Mortale, mortalitas 78 1Motiuum 690. <Joi.

694.712. 7 5-Motus 28)*

aibitravii corporis 7f J7j4- 7J7 7*8

euanefcens 4 1 7particularis ibid.voluntarii 7M« 7H

Multa 74Multitudo abfoluta 74 75

compaa-atiua 161MUndus

816.853. 857- 9^*932.

977adfpcftabilis 869fabulofus 91. 120. 359i»telligibilis 8^9

I N D E X .

M u n A u s perfe&iflimus436.44*. 44?. •'44-447461.4<$». '464.46^494

49S..497-499lenfibilis g6<J

Mufica latiusdiSa 78Mutabile 125,128.119 HiMatabilitas 127. 190Mutari 125Mutatio i»5.i«J.7O7.

764*790harmonica 448.738.

763. 764. 777Myfteria 996

Natuia 40.450.431-859Dei S59

vniuerfa 466.4(8alma 975

Naturale refpeftu nnimaehumanae 758-759

refpe£lu certi corporis469. 47J

refpe£tu certi mundicorporei 469

refpeftu certi mundipnenmatici 470

vefpeclu certi ipirituscontingentis 478

Naturalifta latius clicius491-499^00.860.999

ftriftius diflus 999.1000Naturaliter impofl'. 470

poflibile ibid.Necef&rium 101.165.114.

129. noibfolute, geometrice,in-

trinfece, Ibgicc, ine-taphylice ioj

hypothetice, fecundumquid 102

moraliter 723.715Necoflitas 102.114

nioralis 72^. 724J^ecefiitatio 701

abfoluta 702aftiua 701externa 7°7externa fimpHciter taiis

ibid.interna 710nioralis ?z?pafTiaa 701

Negatio 5^.145,807f trifle difta 137.14*

Nexus 14 167cauftalis 31;cfficicns 3^5.3 fSexcmplaris 3;6- J-jUfinalis 34V 3f 8formalis 5 4 f - 3 ? 8mecbanicus 444pneumaticus 405fignificatiuus ?4?,l$8

Nexus fnbiecliuus Hv^58typicus 34<5.3S8vniucrfalis 48172.179

P<5.7,56.752vfuum 339. ̂ fvcilitatis 3J8.358

Nihi! negatiuum 7,9priunmuun 54

Nobilitas rationis \(>6Noctambuli 594Notitio 690.7:0.76^

antecedens, exciiatov in-ciinat, praeuia 695

D d 4 cuu-

I N D E X .

confequens,decifiua, de-cretoria, finalis 695

pura 6y2No untas 690* 691

proportionalis 89 \Non afluale 60»tm ens ? .61Non efle apud le s<*Norma 8}j4ota 67. 553. 5? 6

characlcriftica 67Numerus abfolutus (59

comparatiuus 161"bdormire 5/"\

^-^

58 *Obligatio moralisObiiuiici alicuius

fluObliuio 58 1Obliuiofitas 586Obfevuabilia <>$Obflaculum 22 1Occafio 31^. 326 <2gOccafionalifla pfychologi-

cus 769vniuerfalis 452 47;

Odium fl87Olfaclus ^^Oranimoda determinatio

148Omnipotentia g^2 8?JOmniicientia g gpOnirocritica 62^Ontoiogi» 4.5 6Ontofophia 4Opportunity 3 2 jOppofita SiOiario 9

OratoriaOrdo 78 8*. 117.177.18?.

13?eompofitus 8Smtuiae 472conna ordinem naturae

euenieiis 481(implex 88

Oigana ienfuura 36Origo 4^0Orthograpliia iatius dicta

522Ortus 227,219.847

ex nilnlo a28- «9-8?7jpalingenefia 784*̂ Partes 15?

actuates 156potentiates ibid.

Paruitas 161Paflio jio.2i4.tiy.678.70o

dominans 7 3 *idealis 212rcalis ibid.

Pathologia 6*8aefthetica ibid.pfychologica ibid.piattica ibid.

Pati JiOPatientia 916Paucitas 161P^cc ta 788- 9^-9^9Peccator ^09Perccptio adhaerens 5^0

clara 528- 53'- 5?*complexa 530diftinfta 522dominatMin anima $\6

eud-

I N D E X . 425

euoluitm-diftinctior

iiuenfiue diftinclior ibinuoluirur $59negatiua 519negatiua partialiter ib.obi'cura 517. 52:. J2.Spartiaiis 5 1 4pofitiua 525praegnans 517primaria f ;oproducitur 5f9purior 6J4recimit f$9regnat 516reproduaitur 559fecundaria 530

Perceptio totalis 514viuida 5V. 532

Perceptiones par dales 514ptaegnantes 5-7fociae y 1 6

Perdurabile 299Perfeftio 94- '2J- 121. i"}2

141.145. 6}. i8?.i89-80 .8 -1-8 f>. 817 9^7

accidentals 9 gcoinpofica 9<SDei 804Dei abfoluta g iy .

Dei operatiuaDei quiefcens ibid.Dei refpectiua ibid,oxtu-na Qgmtcvira 98. 82 f 900

iimplexnankendentalis

PetmifiioPeribnalitas ^PeripicaciaPerfpicuitasPeriuafioPeitinoxPerturbationcs animi 67.8Phaenomena 4«S

lubftantiata 191 tOiPhantafia 5^8-559.5 65- 594

effraenis 57*fubacU ibid-

Phantafma 597. f 6jvanum 57'.s88 *9l

Phantaftae 5X4Pkilanthropia ^OjPhilologia vniuerfalis 621Philoiophia ntomift, 429

corpufcularis 425jnechanica 4 } 5moralis 72;pigrovum 4* 3prima 4

Phyfice impoflibile, pof-fibile, contingcns, ne-ceflariuin fiinpliciter &fecundum quid 469

Placeic 6 y IPoena 908.913.915

arbitram 50^.^11natuvalis 908.911

Poeiiitemm 68 5Po^tica vniuerfalis 621Polytheilinus 8j5Pondus rationis »66

Dd f Pofi.

4? 6 I N D E X .Pofitus gf- 512Poflibile g. ig 2). 24.5 j.

59 612.643. $>?aabfolute, in fe, intrinfe-

cus, fimpliciter 15alicuius mundi 577liuius mundi ibid.hypothetke, extrinfc-

cus, refpecliue,fecun-dum quid 16

tnoraliter 7»jphyfice 4<»t

Poilibilitas 103.165. i6gPoftenus 300Poftmnum ibid.Potemia 831

acliua *\6pafllua ibid.

Poteftas plena 971Praedeftinatio 981Praedicata fecuudaria f °Pfaedeminium taedii 656.

6tfvoluptatis 656

Pi-acexfiftentianus 770.772Pvaciudicium Thomifti-

cum 548Praemium 507

arbitiarium 908.911.91*naturnle 92%. 911

Praefagia 610.61 a. 617vana 6i7

Praefag'iens 610Pracfngitio iignificatu lati-

ori 6io.6u.6i4.6i5.641Pi-eefcientia 87yPracfcindsie J89- 6 \9

mtimcPrjefenfioncsPraeftntia 213

tempore 298Praeftigiae 547

efticaces 547-548inefficaces 547

Praefumens 612*61;Praeterita 298Praeuifio 591.598.600

604.609.713.7$sfallax t©)»6 8 &i'impletur 605

Predum 3?7Priitmm 3 ooPrincipiatum 307.316.328Principium ibid.

abfolute primura 7odaequacum 311catliolicum 92cognofcendi J11contradiftionis 7conuenientiae a»eflendi juexclufi tertii f. med. i ofiendi 311identitatts nindifcernibilium late

fumtum 269indifcernibilium ftri&e

fumtum 271indiuiduationis 151negandae totalis difiimi-

litudinis & diucrfi-tatis 268

ncgatae totalis identira-tis 2 ty

congruentke 270fnui-

I N D E X .

fimilitudinisaequalitatispofitionisrationatirationis

271272li21SO

rationis fufficientis 21Priuatio i 37*538 144-26}Prius 500Probans 5 j iProdigium 478Profunditas 290Prognofticon 248Progr«flus in infinitum

380581diruilineus f. circulans

}8oreftilineus ibid.

Promtitudo z»9Promtus 699Proportio 572Prolperitas 787,948Prolpiciemia 641Propagatio animae human.

per traducem 775.77?Propiora 288Proprium 86Profodia 622Prouidentia f>-\i

Dei 97fProuidi fenfu eminentio.

ri 618Prudentia 88*Piychologii 5° * • so*

empirica 50)rationales ibid*

Pfychologice maioreMnis6)9

minorenms ibid.

Pfychopahnychitae 782Pudor 687Pulcritudo 662

intellcctiis 6}7Punclum fenfationis ^37Punch 186

matliematica, Zenonica,pliyfica 399

Puvitas 637Pufillanimitos 685

Qialitates 69. 71Quantitas 69

continuadiiCr»tamenfuraUvirrutis

QuidditasQuies

ahfolutarelatiua

Ouiefcere"O api extra fe•*•»• Raritas

ibid.29124640283

417ibid.28?55*161

Ratio 14. tv 30. }i. 1^6.170*6^0 641.641.645

corrupta 646.647formal is 40immediata 27infufificieng 21mediata 27obieftiue fumta 646perfeclionis detenni

nans 94proxima 27remota ibid,fana 646fimpiicitcr & fecundum

q«id talis *$fufli

I N D E X .

fufficiens 21.169.170.•p(6. 278

vlterior 27vltiina 2g

Rntiocinia 646Rationabile 64^ 644Rationabiles fenfu eminen-

tiori 648Rationale i $>Rationatum 1426*29.

54- 27*5. 278Rationes & rationata co-

ordinata & fubordi-nata 2 g

React io 215,214412Reale 248Realitas tf. 140. i47-74l«

807.803.843*844Reallffimutn 190Keceptiuitas 216.118

idealis 117realis ibid.

Recognofceie f. recorda-ri 579

Recfordatiodiuina 87fReclitudo nc^ionis 901Reflcxio 6:6. 627Regimen anirnae in ror-

P»s 7 3 J - 7 5 5Regular? lucis 518

tenebrarum ibid.Regreffus in iaifinirum ?,«oRegula _ 8?

comparationis 6 7exfpechtionis cafnuni

limilium 612itscttltatis fingendi 590

facult.praefumendi 6 i jhbertatis 72 6praefcandcndi 629reflexionis 627reminifcentiae 58?feni'ationis exreviifle 541fenfationis internae ib.

Regulaemotus 452KelatioiVvS 37. 19^. ifaKdigio $147 949Remedium 341.34 .884*

886. 887certum 88Jco'nfequens finem ex

afle 887Reminifcentia s8'.58j 609Reminiici 5^2

Remitti 847Remotiora 288Remuneratio 907Repraelentatio fenfitiua

52i.5«Repraefentationes dcbilio-

res 515fortiores ibid.

Repraefento pro pofitucorporis J12

Reprobatio 981I\«s fafti 398Refiftentia 322Refoluens 551Ref pectus 3 7Refpecliuae dcteiminatio-

nes ibid.Reuelatio 982

989.-99*fin-'

I N D E X . 429

ftriftius dicla990.

Reuocareaiiquidin inerfto-riam f8i

Rhetoika 622Robur cognitionis 5 ' f

legis igoCagacitas rationis 645^ Saltus abfolutus 386.

3*7refpeftiuus 386

Sanftitas 828Sapientia 982Sapor non publicus, delica-

tus 608SatisfatHo 6552Scientia libera 877-88I-89?

media 87^fimplicis intelligentiae

874vifionis 8? y

Scopus 34?Scrutator cordium 869Sedesanimaehum.Semioticaf. Seiniol.Semper lularis 698Semper triftis ibid.Sempiternitas 302Senfatio 529. $34* f 57-

538. 54'-H2^44. 546,549-5,-!. 562.578-638

756. 737.751. '69externa $3 f - 537 538-

541-541interna 53J- J41

Senfualia 7O8Senius 555- 559

acurus 54°

externus 535. y4ohebes 540interims

SentireSeparari 72

Seruile 750Seruitus moralis figniiica-

tu inalo 7^0Siceitas orationis & co«

gitationum fj tSignatum 347Significatus ibid*Signum ibid.

demonftratiuum }4J?eOentiale q49mnemonicum C reme-

moratiuuin 34$primitiuum, prognofti-

con, deriuatiuum 348349

Similia 70.271. »?$Similitudo 265.267.749

accidental's 996eflentialis ibid.

Simplex fignificatu malo639

Simultanea 2j8-i4°-J82.306

Sinceritas 919Singulare 48.152. 516Situs 2 84Sociniauifmus philofophi-

cus 87 5Socors 698Soliditas 64$Somniare 595Somnium obiecliue fum*

turn 91Sub-

430 I N D E X .

fubieftme fumtum 593Sonmus 556.61^Spatioi'um i8OSpatium 239.240.29;

replens 241Species 150. ij3SpecuJatio 6695'pectatum in abfha&o

149in concreto ibid.in fe i f

Sphaera fenfationis 537Spes 68?Spinozifmus theologicus

Spiritus477-755-796.757.799

857- 9099^4inferiores 796luperiores 796.798

Splendor orationis <& co-gitationum ^ j *

Spontaneitas minima 70$Status

aequilibrii pavtialis£70^73 *7?-

aequiiibriiperfecli 670.673

aequilibrii totalis 656.67|.^75-<594

€xternus 207indifferentiae 65;. 67;.

691.694internus X>6moralis 72]inundi 3 69fuperpoiidii <f74. 67 y

Stimuli 677.6?j» 712.735

StrenutMminus

SuafionesSubieclum

occupationisrelation is

Subfiftentia 191Subftantia 40. 191. 199.

2CO. 2O2.2Oy.2O8.109.

227. 228 3 J 1 - 2 3 4 -

ibid.7«x

944ibid.jn

appetit pro lubitu 712auerfatur pro iubitu ib.irnpenctrabilis 3^8linera 7 9libera a coa£tioneextei--

na limp!, tali 707libera a coaftione inter-

na&ablbluta 707libera a coaSione inter-

na , tarn abfoluta ,qunm phyfica 710

poteftaiiquid 8??pracdicata *oo

Subfianti*l« 19^.928979Subtilitates 576. 5-78Succedentia I »4Succeflio ibid»Succefliua 25 g. 140.182.

306Summum bonum meta-

phyficum 190Superficies curua, plana

SuperiusSuppofitumSupra rationera

J4 gaco644Su-

I N D E X , 43'

Supra datum intelle&umpofitum 63 J

Symbolum 350Syncope 5,5Syntaxis 62*Syftema affiftentiae pfy

chologicum 763.767Syftema afliftentiae vni-

uedalis, carteitaiium &caufln-um occafiona-liumlatius 492.457.

490harmonise praeftabili-

tae pfychologicum763- 7<$S

hannoniae pvaeftabili-tae vniueri", 448,4494H-45J-457 459*4^0

influxus phyfici pfy-cholog. 76^.764.766

influxus phyfici vuiuer-falis 45<X 451. 454.

456.457Syftemata generalia expli-

candi fubftantiarummundanarura com*mei'cium 448

compofita 457-458fimplicia 457 4?8-?^[

pfychologica 761

Taftus 536Taedium 712. 6>5-

657.659.661apparens ^55compofitum 656*conftans 66adulce 661roerum 6

rationalefenfitiuuiHfenfuumfimplextraniTtoiium

ibid.ibid.ibid.

66xverum

T«Ieologiaphyfica ibid.pneumatics ibid.

Temperamemum animae73*

Tempeftiuitas 38 JTcmpus 34o»i»f

futurum 297praefens ibid.praeteritum ibid.

Tentator ad malumTerminus

relationisTerror 6g6Theologia archetypa 86<J

89>moralis 721naturalis goo goa.^Sjfignificatu latiori 8^^

Thnetopfychitae 781Timor 6g<JTorpcfcens ingenium 64 gTotum 15?. 1 57Traduciani 771. 773Transfoi-matio anim. 77^Triftitia 68 JTumultuarium in cogni-

tione- 51;

Valor }\fVanitu )&

Variabilis 69?Ywiatio 209

Yari-

432 I N D E X .

Varius 699Vallitas eognitionis 51?Vaticinium 616Vbertns cognitiouis 51?Vehemens 699Veracitas 920Veritasmetaphyfica 89.92.

119.184.iK9tranfcendentalis 89-iiiU

111.163Vertigo 554Verum 12Via breuiffima $ggVigilare f »Vilitas cognitionis 5 £Vi* 19-7- I93- 203, 1X3. 222.

*5>l.?5X. 83*cognitionis piobans, ex-

pUcans, illuftr. refol-uetis, pciiuadens,.-conuincens 531

mouens complete & in-complete , viua &rr.ortua 669.671

inertiac 594mor ix ibid.

Vifio 551*557Vifionarii 584Vilin 5 6Vka animae humanae 7^0

in genere 4^0Vocabulura j^OVolitio ^90/9 .''20.766

antecedens, excitatoi-ia,inclinatoria, praeuia

6.5confequens,decifiua, de-

cretoiia; fiiialis ibid.

656661

6 6ibid.ibid.ibid.661

analogon vtriusque indeo 899

pura 692Voluntas 690-691

imperfcrutabilis 900propoitionalis 894

Voluptas 655. 65:7. 659.662.712

amara 661apparenscompofitaconftanspnra 66 .rationalisfenfitiuafenfuurafimp extraniitoriavera

Vnicum 77Vnio ftOf 739

ardifllma 739Vnitas . 6.152,163.175.189

categorica 74perfccla * Je

Vnitio 79Vniuedale 148- 149Vnum 73-77-J15

tranfcendentaU 73. iK?Vfus 3J8.888

intelle£his 6 9rationis 646

VtileVtilitas

acliua ibid,pafliua ibid.

90>