astronomy serbia

Publ. Astron. Obs. Belgrade No. 56 (1997), 207 – 227 Contributed paper

TAKMIQEǋE UQENIKA IZ ASTRONOMIJEU SRBIJI 1965 – 1996. GODINE

ALEKSANDAR TOMI�Narodna opservatorija, Kalemegdan, Gorǌi grad 16, 11000 Beograd, Jugoslavija

1. UVODNE NAPOMENE

Godinu 1964. mo�emo oznaqiti kao godinu veoma znaqajnu za budu�irazvoj aktivnosti mladih u vezi sa produbǉivaǌem znaǌa iz prirodnihnauka i profesionalnom orjentacijom ka istra�ivaqkim delatnostima ikonaqno uvo�eǌem u nauqni rad, u naxoj sredini.

Oktobra 1964. g. osnovan je i uspexno poqeo da deluje pokret ,,Naukumladima“ Jugoslavije i analogne organizacije ǌenih federalnih jedinica.On je funkcionisao 26 godina, sve do razbijaǌa jugoslovenske federacije.Kra�u informaciju o takmiqeǌima iz astronomije u okviru pokreta,,Nauku mladima“ (u daǉem tekstu: PNM) dali smo u qasopisu ,,Vasiona“ranije (Tomi�, 1986 i 1992a), kao i vesti o odr�anim saveznim ili re-publiqkim takmiqeǌima (Qabri�, 1983; Tomi�, 1985, 1988, 1989, 1992b i1996).

S obzirom na postignute rezultate i objektivni znaqaj koji mogu da do-biju ispravno organizovana i dobro vo�ena ovakva takmiqeǌa pokuxa�emou ovom prikazu dati vixe informacija o radu PNM Srbije u oblasti as-tronomije. On na�alost, ne�e biti kompletan zbog nepostojaǌa arhiva sameorganizacije (!). Rad je baziran prvenstveno na liqnoj arhivi dokumenataPNM i drugih podataka koje poseduje autor, koji od 1974. g. vodi ova tak-miqeǌa, kao i na malom broju drugih informacija, objavǉenih u ,,Vasioni“u raznim izvextajima ili iz liqnih kontakata sa uqesnicima ranijih tak-miqeǌa. Kao takvo, zahteva�e naknadnu dopunu i od strane drugih uqes-nika.

Programom rada PNM predvi�ena je povremena provera rezultata radaorganizacije pra�eǌem kasnijih dostignu�a najboǉe plasiranih takmiqa-ra. U smernicama o struqnom radu PNM Srbije za 1976. g. pod br. 7 nastr. 39. (PNM, 1975a) stoji: ,,Formirati kartoteke dosadaxǌih uspexnihtakmiqara i pratiti ǌihov put i razvoj tokom xkolovaǌa i docnije u �iv-otu i radu.“ Ovaj zadatak za takmiqare astronome delimiqno je ostvarentek u ovom prikazu.

207

Koliko nam je poznato, samo za takmiqare iz hemije u PNM Srbije drVilim Vajgand je uradio sliqnu analizu za period 1971 – 1980. g., xtoje prilo�eno u materijalima PNM Srbije za 1981. g., kao i jednu kasnijudopunu. A od samog poqetka takmiqeǌa se odvijaju i iz fizike i biologije.Za jedan broj takmiqara iz fizike imamo podatke o uspexnoj nauqnoj kar-ijeri upravo iz fizike, a vide�emo da je to sluqaj i sa takmiqarima izastronomije.

Napomenimo jox i to da je kao i svaka druga organizacija i PNM u takodugom vremenskom periodu aktivnosti trpeo reorganizacije zbog izmenezakonske regulative, i istovremeno se razvijao sam od sebe. Pokuxa�emoda u izvesnoj meri u ovom prikazu pratimo i te promene.

2. OSNIVAǋE I CIǈEVI POKRETA ,,NAUKU MLADIMA“

Ko je pokretaq ideje o osnivaǌu PNM nije zabele�eno eksplicitno. Uto vreme, 1960 – 1962. g., u zapadnoj Evropi pojavǉuju se pokuxaji organi-zovaǌa takvih aktivnosti, pre svega sredǌoxkolske omladine, da bi 1964.g. bile osnovane odgovaraju�e nacionalne organizacije i odmah ǌihovome�unarodno udru�eǌe I.C.C.

Kao neka vrsta obrasca ili uzora, poslu�io je hamburxki ,,Jugendfor-scht“, osnovan formalno iste godine kao i PNM. Nemaqka organizacijaobuhvatala je omladinu od 16 – 22 godine u oblastima: astronomija,biologija, geofizika, hemija, fizika, informatika i tehnika. Obaveznideo aktivnosti uqenika predstavǉao je eksperimentalni rad, po qemuse ovaj pokret bitno razlikuje od drugih takmiqeǌa uqenika iz oblastinauke. Te�ixte je odmah stavǉeno na kreativnost uqenika u najxiremsmislu te reqi. To pre svega, znaqi nesputavaǌe, uz istovremeno pox-tovaǌe nauqnog pristupa. To je deo razloga zbog kojih je ovakav pokretprihva�en sa entuzijazmom, kako od uqenika, tako i od pedagoga i nauqnihradnika kako kod nas tako i u svetu.

Za ime prvog predsednika saveznog odbora PNM, in�. Stjepana Hanavezuju se najve�e zasluge za pokretaǌe ove organizacije kod nas i ǌeno us-pexno vo�eǌe prvih nekoliko godina rada. Koliko studiozno je pripremanovaj projekat vidi se i iz toga xto je pre samog osnivaǌa organizacijera�ena dvostruka provera.Prvi test: Grupi od pet uqenika i tri uqenice sredǌih xkola izvedena

su tri eksperimenta, po jedan iz fizike, hemije i biologije. Od ǌih jezahtevano da u vremenu od dva xkolska qasa zamisle i opixu neki drugieksperiment iz jedne od ove tri nauke. Rezultat: opisano je 15 eksperime-nata, od kojih su ,,neki predlozi nosili peqat natproseqne ingenioznosti“.(Han, 1965, str. 23.)Drugi test: opravdanost ideje praktiqno je proverena tako xto je

trinaest uqenika iz tri beogradske gimnazije radilo nultu seriju tak-miqarskih radova:

(1) Milorad Dimitrijevi�, Slobodan Drakuli� i Danica Lekovi� (I

A. TOMI�

208

beogradska gimnazija) izveli su uspexan Jungov ogled iz optike. Men-tor je pored predmetnog nastavnika bio i dr. �. Basari� sa Prirodno-matematiqkog fakulteta (PMF), (2) Vladan Batanovi�, Dobrica Kexan-ski i �or�e Xijaqki (iz iste gimnazije) eksperimentalno su obradilicentrifugalnu silu. (�. Xijaqki je sada doktor fiziqkih nauka), (3)Slobodan �uk, Jovan Elazar, Vera Kolb i Aleksandar Xuvakovi� (iz IVbeogradske gimnazije) obradili su sintezu vodonika i kiseonika i spin-terolizu butana, (4) Vladimir Matutinovi�, Stevo Pǉexa i MiroslavaRajqevi� (iz I zemunske gimnazije) bavili su se transpiracijom biǉaka.

Neoqekivano dobri rezultati doveli su do brzog organizovaǌa saveznogodbora PNM, objavǉivaǌa poziva za takmiqeǌa i organizovaǌa xkolskihi opxtinskih organizacija. (Han, 1965ab). U pozivu izme�u ostalog pixe:

,,Ciǉ ove akcije jeste: produbǉivati i jaqati smisao mladih ǉudi zasamostalan stvaralaqki rad u oblasti prirodnih i tehniqkih nauka“, . .. ,,Prosvetni radnici. . . prenesite omladini bogatstvo svog iskustva iznaǌa. Uspeh vaxih uqenika je i vax liqni uspeh i dubǉi smisao vaxegpoziva.“ (isto, str. 4 i 5.)

Ideju su podr�ali mnogi nauqnici, npr. Danilo Blanuxa, Vuki�Mi�ovi�, Sinixa Stankovi�, Ivan Supek, Panta Tutuni�. . . svi aka-demici.

Predsednik prvog republiqkog odbora PNM Srbije bio je MilenkoNikoli�, a me�u qlanovima su i Vasilije Oskaǌan, �or�e Basari�,Milivoj Jugin, Aleksandar �elineo. U prvom saveznom odboru qlanovi izSrbije su izme�u ostalih Milox �ermanovi� (PMF) i Mihailo Platixa.

Astronomija je bila zastupǉena od samog poqetka, xto se vidi i iz sas-tava republiqkog odbora. Da bi start bio uspexniji pripremǉen je za po-tencijalne takmiqare priruqnik na 36 strana ,,Uputstvo uz propozicije zatakmiqeǌe iz astronomije“, qiji su autori B. Xevarli� (tada i predsed-nik Astronomskog druxtva ,,R. Boxkovi�“), P. �urkovi� (tada direktorAstronomske opservatorije), J. Arsenijevi�, A. Kubiqela i �. Teleki.

Uputstvo je obuhvatalo: program za takmiqeǌe, opxte napomene, upu-tstvo za izradu modela, uputstva za izradu mernih instrumenata, upu-tstva za vizuelna astrometrijska posmatraǌa, uputstva za posmatraǌepromenǉivih zvezda, uputstva za fotografska posmatraǌa, pitaǌa, nu-meriqke zadatke i spisak literature. Ura�eno je kvalitetno, tako da jei danas upotrebǉivo. Da se astronomsko druxtvo ,,R. Boxkovi�“ zaistaukǉuqilo u aktivnosti PNM svedoqe i izvextaji sa godixǌih skupx-tina druxtva odr�anih 23. III 1965. g. (Saakov, 1965) i 16. IV 1967. g.(Jankovi�, 1967), kao i izvextaji o radu Narodne opservatorije (Dani�,1965).

3. ORGANIZACIONA XEMA TAKMIQEǋA

Mada jednostavna, organizaciona xema se povremeno uskla�ivala sapromenama u organizovaǌu druxtvenih organizacija.

TAKMIQEǋE UQENIKA IZ ASTRONOMIJE U SRBIJI 1965 – 1996. GODINE

209

Od 1965. g. takmiqe se uqenici sredǌih xkola koji rexavaju test, rade,pixu i brane eksperimentalni rad. To se vrednuje ovako: test – 50 bodova,rad – 100 bodova (znaqajnost, originalnost, tehniqko rexeǌe, rukovaǌe(aparaturom), jasno�a i estetska strana, reproduktivnost rezultata, samrezultat), odbrana rada – 100 bodova, maksimalno. Tako je bilo sve do1977. g. kada je postavǉen zahtev da u svim disciplinama PNM bodovaǌebude ujednaqeno.

Stepeni takmiqeǌa su: xkolsko, opxtinsko, gradsko (me�uopxtinsko),republiqko i savezno takmiqeǌe. Kalendarski to je od decembra do juna,tj. po xkolskoj godini.

Promenom zakona o udru�eǌima gra�ana vrxi se uskla�ivaǌe statuta naI godixǌoj skupxtini PNM Srbije, odr�anoj 25. XII 1971. g. Iz saquvanihdokumenata vidi se da je tada predsednik pokreta Pavle Trpinac, prof.hemije na Medicinskom fakultetu. Iste godine osniva se PNM Vojvodine,qiji je predsednik 1973 – 1977. g. bio prof. �ivojin �ulum (Francisti,1992).

Godine 1975. takmiqeǌe je proxireno na uqenike osnovnih xkola, 6. –8. razreda. To se u astronomiji pokazalo veoma dobrim potezom. U os-novnoj xkoli astronomija se ne izuqava kao poseban predmet ve� u okvirugeografije i nexto malo u fizici. Deca pokazuju veliki interes za kos-mografiju i masovno se ukǉuquju u takmiqeǌa. Oni qine jedinstvenutakmiqarsku grupu. Astronomska znaǌa su iz gotovo svih oblasti, aliprilago�ena uzrastu uqenika. Uqenici 6. i 7. razreda rexavaju jedan,uqenici 8. razreda drugi test, a rangiraǌe je objediǌeno.

Takmiqeǌe iz astronomije za osnovce je uvedeno na osnovu iskustva radasa tim uzrastom na Narodnoj opservatoriji u Beogradu. Ponovo je vrxenoprobno testiraǌe pre uvo�eǌa u takmiqeǌe. Beogradske osnovne xkole,,Banovi� Strahiǌa“ (prof. ǈubinka Milaxinovi�), ,,Maksim Gorki“(Duxan Bilas) i ,,Pero Popovi� – Aga“, bili su probni poligon. Uqenicisu rexavali testove koje je sastavio A. Tomi�, posle pripremnih pre-davaǌa na sekcijama odr�anim pre toga. Taj eksperiment je tako�e daoizvanredne rezultate i odluqeno je da se od 1975. g. uvede takmiqeǌe.Testove za sve stepene takmiqeǌa osnovaca od 1975. g. sastavǉao je A.Tomi�, ukupno oko 180 testova. U ,,Vasioni“ su objavǉeni zadaci i pitaǌasa testova u vixe navrata, kako bi olakxali uqenicima pripreme za tak-miqeǌe. (Tomi�, 1978a, 1978b, 1979b).

Republiqki odbor PNM imenuje 16. I 1975. g. komisiju za astronomijukoju qine B. Popovi�, J. Milogradov-Turin i A. Tomi� – za osnovne xkole,A. Kubiqela, J. Arsenijevi� i M. Mijatov – za sredǌe xkole. Izvrxniqlanovi komisija su M. Mijatov i A. Tomi�. Oni veoma dobro sara�ujusve dok se M. Mijatov nije razboleo (1981. g.), pa od 1982. g. Tomi� preuz-ima vo�eǌe takmiqeǌa i za sredǌe xkole. (Kako se broj takmiqara nextosmaǌio, a pove�ao kvalitet radova, to nije bilo preveliko optere�eǌe.)Ostali qlanovi komisija konsultovani su za sve bitne promene u radu iqesto sami uqestvovali u radu komisija na gradskim i republiqkim tak-

A. TOMI�

210

Slika 1. Izlo�bu ,,Nauku mladima“ u salonu fotografije na Bulevaru rev-olucije u Beogradu, otvorenu 28. II – 16. III 1966. godine posetilo je 9200zainteresovanih.

Slika 2. Gradsko takmiqeǌe 1978. godine u velikom hemijskom amfiteatruPrirodno-matematiqkog fakulteta u Beogradu. Levo, stoji Borivoje Jo-vanovi�.


211

Slika 3. Uqesnici I konferencije ,,Nauku mladima“ Srbije odr�ane 1. XI1980. godine. Gore desno, sa materijalima u ruci, mr Milan Mijatov.

A. TOMI�

212

miqeǌima. Anga�ovani su zavisno od vrste radova i drugi astronomi ukomisije. Po se�aǌu autora bilo je i onih koji nisu upisani u listuuqesnika (videti kasnije), ali nema pisane dokumentacije (Tomi�, 1992a).

Te iste, 1975. g. PNM Vojvodine uvodi takmiqeǌa iz astronomije zauqenike osnovnih xkola.

Mladi istra�ivaqi Srbije osnovani su 15. XII 1976. g. na inicijativuqlanova Druxtva istra�ivaqa ,,Vladimir Mandi� – Manda“ iz Vaǉevai saradnika Narodne opservatorije, tada studenata, a bivxih takmiqarau PNM iz astronomije. Zahvaǉuju�i podrxci Duxana Mihajlovi�a, tadafunkcionera u Savezu socijalistiqke omladine Srbije, ta inicijativa jeprihva�ena i ova organizacija niz godina organizuje istra�ivaqke akcijeiz astronomije i drugih nauka. U izradi astronomskih programa neko-liko prvih godina uqestvuje i A. Tomi�, pored B. Savi�a, A. Kubiqelei drugih. To je bila dobra priprema za kasnije formiraǌe Istra�ivaqkestanice Petnica, do qega dolazi za vreme kada je D. Mihajlovi� predsed-nik opxtine Vaǉevo. U svakom sluqaju dobri, zaista dobri istra�ivaqkiradovi, stizali su na takmiqeǌa od uqesnika istra�ivaqkih akcija tepobe�ivali i na saveznim smotrama (Qabri�, 1983).

Godine 1976. je na saveznom takmiqeǌu za uqenike osnovnih xkolapripremǉen i specijalni test (autori: A. Tomi�, V. Vujnovi� i M.Xuveǉak). Za 5. i 6. razred teme su : Sunce kao zvezda, planete Jupiterovogtipa i Mesec, za 7. i 8. razred: Sunce kao zvezda, pomraqeǌa Sunca iMeseca, astronautika i nebeska mehanika. Vreme rada je bilo dvostruko uodnosu na redovni test, tj. 90 minuta.

Godine 1977. izdato je novo uputstvo za pisaǌe radova iz hemije, fizikei astronomije po propozicijama PNM Srbije (ukupno 9 str.) i lista zaoceǌivaǌe rada za qlanove �irija (4 str.).

Od 1979. g. u aktivnosti PNM ukǉuquje se pokrajina Kosovo, sa as-tronomijom u osnovnoj xkoli. Posledǌih godina na republiqkom tak-miqeǌu i oni posti�u solidne rezultate (prof. Radulovi� iz KosovskeMitrovice).

III skupxtina PNM Srbije (bez pokrajina) odr�ana je 1. XI 1980. g. i toje ujedno I konferencija Saveza organizacija PNM, u skladu sa izmenamazakona o organizacijama gra�ana. Novi predsednik (samo za jednu godinu)bio je akademik Radoslav An�us.

1980. g. u izvextaju republiqkog odbora ,,Nauku mladima“ Srbije (PNM,1980) konstatuje se da: ,,U prethodne qetiri godine forme rada nisumeǌane. Pojavila se i interdisciplinarnost, a kadrovi – aktivisti jedvasu dovoǉni da odr�e delatnosti jako razgranate organizacije.“ Trebaista�i rad na struqnoj pomo�i nastavnicima i uqenicima koji se obavǉapreko Narodne opservatorije astr. druxtva ,,Ru�er Boxkovi�“ u Beogradu(str. 3). Navodi se daǉe i slede�e: ,,Iz qisto subjektivnih razloga nismouqinili ni prvi korak ka realizaciji ideje o uspostavǉaǌu evidencije na-juspexnijih takmiqara i da se prati ǌihovo xkolovaǌe i docnije rezul-tati u struci i nauci. Ovo je praktiqno prepuxteno memoriji i belexkama


213

pojedinaca, a to nisu najpouzdaniji izvori podataka ni za proteklih 15 go-dina, a kamoli du�e.“

To je razlog zaxto �e i ovi podaci o astronomima koje mo�emo dati bitioskudni.

Praktiqno vo�eǌe radom republiqke organizacije obavǉao je Izvrxniodbor (qiji su qlanovi za astronomiju bili A. Tomi� i M. Mijatov), kojije odr�ao za 4 godine 30 sastanaka. Prema mixǉeǌu qlanova Izvrxnogodbora: ,,Posle 15-godixǌeg rada i postojaǌa PNM je opravdao svoje ime imo�emo sa sigurnox�u da tvrdimo da je postigao onaj ciǉ koji je postavio,kao i da je ostvario postavǉene zadatke u radu sa pionirima i omladinom.“

Slika 4. Mr Qedomir �uri�(1937-1995), dugogodixǌi stvarno iformalno vode�i qovek organizacijePNM Srbije, najzaslu�niji za ǌenuspexan dugogodixǌi rad i opsta-nak u kritiqnim situacijama.

Analizu je pripremio V. Vaj-gand, u saradǌi sa drugim qla-novima izvrxnog odbora. U novopredsednixtvo izabrani su za as-tronomiju T. Angelov i A. Tomi�.

Od 1980. g. za predsednika ko-misije za astronomiju predsedni-xtvo je imenovalo A. Tomi�a. Ta-ko�e je odre�eno da nadaǉe u os-novnim xkolama na takmiqeǌuuqestvuju samo uqenici 7. i 8. ra-zreda (PNM, 1980). Za II skupx-tinu u izradi referata o nared-nim zadacima PNM uqestvovali suza astronomiju B. Popovi� i A.Tomi�. Od 1981. g. predsednik jeQedomir �uri�, prosvetni savet-nik za hemiju u Pedagoxkom zavoduBeograda, svakako jedan od najza-slu�nijih aktivista PNM Srbije,uopxte.

Godine 1984. savez organizacijaPNM se integrixe u Narodnu te-hniku i formira se republiqki

odbor Nauku mladima. ǋegov qlan za astronomiju je A. Tomi�.Godine 1986. finansijski najboǉe stoje�i deo Narodne tehnike orga-

nizuje se kao Savez za nauqno – tehniqko vaspitaǌe i obrazovaǌe mladihSrbije. �ele da uvedu astronomiju u svoja takmiqeǌa, nude�i A. Tomi�uda ih vodi. Tomi� predla�e drugaqija, tematska takmiqeǌa, a posle in-sistiraǌa osnivaqa na identiqnom programu kao u Nauku mladima, odbijasaradǌu, smatraju�i da dva identiqna, paralelna takmiqeǌa nameǌenaistoj populaciji mogu dovesti do pada kvaliteta i smaǌeǌa broja tak-miqara i konaqno do devalvacije diploma. Verovatno ne znaju�i za pozad-inu odbijaǌa S. Saakov i S. Ninkovi� ukǉuquju se u ova paralelna tak-

A. TOMI�

214

miqeǌa i vode ih sve do 1991. g. zakǉuqno, kada Ministarstvo prosvetepo zahtevu jedne komisije iz SANU ukida paralelna takmiqeǌa iz raznihoblasti i formalno ih objediǌuje osnivaju�i Centar za razvoj nauqno-tehniqkog stvaralaxtva mladih Srbije, 1. IX 1992. g., qiji predsednik jeprofesor tehniqkog fakulteta Mili� �eki�. Takmiqeǌa iz astronomijeostaju pod imenom Nauku mladima, kao i ostale discipline koje su bile uokriǉu PNM.

Od 1. I 1997. g. Centar meǌa adresu, ime i status. Sada je to Republiqkicentar za talente iz prirodnih i tehniqkih nauka, institucija sa sedixtemu Nuxi�evoj 6 u Beogradu. U takmiqeǌa za uqenike osnovnih xkola ponovose ukǉuquju uqenici 5. i 6. razreda, po programu iz astronomije.

4. PROPOZICIJE TAKMIQEǋA

Osnovna ideja – negovaǌe interesovaǌa uqenika za astronomiju irazvijaǌe kreativnih sposobnosti odredilo je i propozicije takmiqeǌa,koje su meǌane samo u detaǉima, ostale faktiqki iste sve ove godine. Onesu bile primerene uzrastu uqenika – takmiqara i tehniqkim mogu�nostimanaxe sredine.

Za sredǌoxkolce osnovni vid aktivnosti je izrada ,,istra�ivaqkograda“. To znaqi: NIKAKO NE REFERAT NA ZADATU TEMU, ve�:- izrada ili poboǉxaǌe nekog astronomskog instrumenta i ǌegovo te-stiraǌe,

- prikupǉaǌe posmatraqkih podataka i ǌihova preliminarna obrada,- kompleksna obrada posmatraqkih podataka, mo�e i drugih posmatraqa,- inoviraǌe posmatraqkih tehnika i metoda obrade (ukǉuquju�i i pri-menu raqunara, ali samo kao usputnu inovaciju, a ne jedinu).U oceni rada vrednuju se originalnost ideje, te�ina problema, dosti-

gnuti stepen realizacije (u odnosu na onu koju je uqenik mogao posti�iu tim uslovima), naqin prezentacije, dobijeni rezultati i sama odbranarada. Povremeno, kako se meǌao nivo znaǌa uqenika uvo�eni su dodatnikriterijumi, kao izrada testa, rexavaǌe zadataka i sl. Po va�e�impropozicijama od 1997. g. samo maturanti gimnazija prirodno-matemati-qkog smera bi�e oslobo�eni rexavaǌa testa, jer imaju astronomiju kaoredovan predmet (1 qas nedeǉno). Ostali sredǌoxkolci rexavaju test poprogramu koji se uqi u 4. r. u gimnaziji prirodnog smera.

Kada je uvedeno takmiqeǌe iz astronomije i za uqenike osnovnih xkolaovi kriterijumi su zadr�ani, uz prilago�avaǌe uzrastu takmiqara, xto jedalo zanimǉive rezultate. Prirodno, prvih godina takmiqeǌe se odvijalosamo putem rexavaǌa testova i zadataka, a dostizaǌem odre�enog nivoaznaǌa uvodi se (kao mogu�e, stvar izbora, a ne obavezno) takmiqeǌe uizradi ,,istra�ivaqkog“ rada.

Kako u osnovnoj xkoli astronomija nije poseban predmet, ve� se as-tronomska znaǌa izuqavaju u okviru poznavaǌa prirode, geografije ifizike, program je obuhvatio ve�inu astronomskih oblasti, ali na nivou


215

koji je bio samo izvesna nadogradǌa znaǌa steqenih u xkoli. Verovatnozato, testovi nisu bili (po mixǉeǌu uqenika) pretexki i odziv – broj tak-miqara bio je veoma dobar. ,,Astronomi“ su me�u najbrojnijim takmiqarimau osnovnoj xkoli, qak i u godinama krize zbog rata.

Osnovci su ne samo brojniji sa radovima u odnosu na sredǌoxkolce, negoqesto i pribli�no istog nivoa radova. Ve�inu objavǉenih radova u qa-sopisu ,,Vasiona“ prvo su uradili uqenici kao osnovci, a onda ,,doradili“i pripremili za xtampu kao sredǌoxkolci. Smatramo da bi pedagozi tre-balo da obrate pa�ǌu na ovaj podatak, jer on svakako sadr�i informacijui o optere�enosti naxih uqenika u sredǌoj xkoli.

Uqenici koji ne rade ,,istra�ivaqki“ rad rexavaju dodatni zadatak nanemoj karti neba, xto je uvedeno od 1993. g.

Kao ilustracija konkretnog programa za osnovce neka poslu�i programkoji va�i od 1997. g., jer su ostali samo neznatno razliqiti.

ZA 6. RAZRED: Nebeska sfera i ǌeni elementi. Prividno dnevnoi godixǌe kretaǌe neba i nebeskih tela. Zemǉina kretaǌa i ǌihoveposledice. Zemǉa kao planeta. Mesec. Pomraqeǌa Sunca i Meseca. Sunqevsistem. Sazve��a. Astronomska karta neba. Osnovno o mereǌu vremena.

ZA 8. RAZRED: U programu su pored navedenog jox i: Odre�ivaǌepolo�aja nebeskih tela. Mereǌe i raqunaǌe vremena. Prividno i stvarnokretaǌe planeta. Kopernikovo odre�ivaǌe daǉina planeta i perioda rev-olucije. Sunce i Sunqeva aktivnost. Astronomski instrumenti. Zvezde.Promenǉive i dvojne zvezde. Zvezdani sistemi. Sazve��a ju�nog neba.

5. MESTA ODR�AVAǋA TAKMIQEǋA

Ve�ina republiqkih i saveznih takmiqeǌa PNM odr�ana je u Beogradu,xto je razumǉivo. S obzirom na raspodelu univerzitetskih centara, neo-qekivano je gde jesu a gde nisu odr�avana takmiqeǌa. Spisak mesta dat jeu Tabeli 1, uz napomenu da za osnovce nisu postojala takmiqeǌa pre 1974.g. i da se savezna takmiqeǌa ne odr�avaju od 1993. g.

Tabela 1. Mesta odr�avaǌa republiqkih i saveznih takmiqeǌa ,,Naukumladima“

rb godina republiqko saveznotakm. osnovne xkole sredǌe xkole

1 1965 Beograd Beograd2 1966 Beograd Beograd3 1967 Beograd Beograd4 1968 Beograd Sarajevo5 1969 Beograd Zagreb6 1970 Beograd Novi Sad7 1971 Beograd Skopǉe8 1972 Beograd ǈubǉana

A. TOMI�

216

Tabela 1. (nastavak)

rb godina republiqko saveznotakm. osnovne xkole sredǌe xkole

9 1973 Beograd Sarajevo10 1974 Beograd ǈubǉana11 1975 Beograd Beograd Beograd12 1976 Beograd Beograd Zagreb13 1977 Kruxevac Beograd Sarajevo14 1978 Beograd Beograd Nikxi�15 1979 Beograd Beograd Novi Sad16 1980 Kruxevac Beograd Prixtina17 1981 Aleksandrovac Skopǉe18 1982 Beograd Novo Mesto19 1983 Svetozarevo Baǌa Koviǉaqa Kumrovec20 1984 Beograd Beograd Beograd21 1985 Loznica Sarajevo22 1986 Loznica Beograd Cetiǌe23 1987 Prijepoǉe Beograd Novi Sad24 1988 Aleksandrovac Kladovo Pe�25 1989 Loznica Beograd Skopǉe26 1990 Vrǌaqa Baǌa Pe�27 1991 Kladovo Kladovo28 1992 Beograd Beograd Kladovo29 1993 Novi Sad Novi Sad30 1994 Qaqak Qaqak31 1995 G. Milanovac G. Milanovac32 1996 Pirot Pirot

6. QLANOVI KOMISIJA

Kompletna dokumentacija na�alost ne postoji. Navesti �emo samo pouz-dano proverene podatke. Molimo uqesnike koji mogu pouzdano da utvrdesvoje uqex�e da nam se jave, kako bi naknadno kompletirali podatke, jertakmiqeǌa se odr�avaju i daǉe.

1972. g. Gradsko takmiqeǌe (G): B. Popovi�, M. Mijatov, M. Daqi�,republiqko (R): B. Xevarli�, J. Arsenijevi�, M. Daqi�

1974. g. (R): B. Xevarli�, M. Vuki�evi�, T. Angelov,1975. g. A. Tomi� (G, R), M. Mijatov (G, R),1976. g. A. Tomi� (G, R, S), A. Kubiqela (G, R), J. Arsenijevi�, (G, R),

V. Vujnovi� (S), B. Margeti� (S), K. Asenov (S),1977. g. A. Tomi� (G, R, S), S. Ninkovi� (G), N. Qabri� (R), T. Sto-

janovi� (R), M. Mijatov (G, R), M. Muminovi� (S), B. Margeti� (S), K.Asenov (S),


217

Slika 5. Pobednici republiqkog takmiqeǌa sredǌoxkolaca 1989. godineDejan Ili�, Nevenka Boxkovi� i Dalibor Purhmajer, svi iz XIV beogradskegimnazije.

Slika 6. Qlanovi komisije na republiqkom takmiqeǌu 1994. godine mrMiodrag Daqi�, Aleksandar Tomi�, Jelica Ili� i dr Radenko Simeunovi�.

A. TOMI�

218

1978. g. A. Tomi� (G, R, S), M. Mijatov (G, R), Z. Kne�evi� (G), V.Vujnovi� (S), D. Kraǌc (S), K. Asenov (S),

1979. g. A. Tomi� (G, R, S), D. Prokopǉevi� (G), A. Dimitrijevi� (G),M. Mijatov (G, R), B. Mirkov (R),

1980. g. A. Tomi� (G, R, S), V. Sirovatko (R), M. Mijatov (G, R),1981. g. A. Tomi� (G, R, S), D. Prokopǉevi� (G),1982. g. A. Tomi� (G, R), N. Qabri� (G, R, S),1983. g. A. Tomi� (G, R, S), N. Qabri� (G, R), Bo�. Jovanovi� (S), A.

Morina (S), B. Margeti� (S),1984. g. A. Tomi� (G, R, S), N. Qabri� (G, R, S), Bo�. Jovanovi� (S),

B. Margeti� (S), K. Asenov (S), A. Morina (S),1985. g. A. Tomi� (G, R, S),1986. g A. Tomi� (G, R, S), V. Qelebonovi� (G), V. Jankovi� (G), �.

Stamati� (R), T. Stojanovi� (R),1987. g. A. Tomi� (G, R), M. Vuleti� (G, R),1988. g. A. Tomi� (G, R), Z. Stanqi� (G, R), M. Daqi� (G, R),1989. g. A. Tomi� (G, R, S),1990. g. A. Tomi� (G, R, S), M. Vuleti� (G, R),1991. g. A. Tomi� (G, R), L. Popovi� (G, R), M. Daqi� (G),1992. g. A. Tomi� (G, R, S), M. Daqi� (G, R, S), L. Popovi� (G, R), T.

Milovanov (G, R), S. Samurovi� (G, R),1993. g. A. Tomi� (G, R), M. Daqi� (G), T. Vujin (G), D. Mili�evi�

(G), Bo�. Jovanovi� (R), J. Francisti (R),1994. g. A. Tomi� (G, R), M. Daqi� (G, R), J. Simenuovi� (R), J. Ili�

(R),1995. g. A. Tomi� (G, R), S. Samurovi� (G), T. Milovanov (G), R. Sime-

unovi� (R), J. Ili� (R),1996. g. A. Tomi� (G, R), M. Daqi� (G), Z. Cvetkovi� (G), S. Saakov

(R).

7. BROJ TAKMIQARA

Taqan broj takmiqara u svakoj godini je praktiqno nemogu�e utvrditijer mnoge xkole ne saopxtavaju broj uqesnika opxtinskim odborima negosamo prijavǉuju plasirane za daǉa takmiqeǌa. Indikativno je ipak gov-oriti o broju takmiqara u bazi na osnovu sekundarnih pokazateǉa, naprimer broja regionalnih prosvetno pedagoxkih zavoda koji su organi-zovali takmiqeǌa PNM, i broja naruqivanih testova za takmiqeǌa. Uprvo vreme Beograd je bio jedini centar, kasnije se pojavǉuju takmiqariiz mesta gde je astronomsko druxtvo ,,R. Boxkovi�“ imalo podru�nice,pre svega Sremska Mitrovica, Novi Sad, Nix, Vaǉevo. Neki centri sepojavǉuju samoniklo, kao Kraǉevo, Po�arevac, Baqka Topola, Horgox,Prokupǉe, Sombor, Kosovska Mitrovica. Svi oni posle pojavǉivaǌa narepubliqkom takmiqeǌu mogli su raqunati na izvesnu pomo� Narodneopservatorije, pre svega u mentorskim savetima. Komisije su na takmiqe-


219

Tabela 2. Broj takmiqara iz astronomije na beogradskom, republiqkom isaveznom takmiqeǌu PNM

rb godina gradsko republiqko saveznoosnovne sredǌe osnovne sredǌe osnovne sredǌe

1 1965 - 1 - -2 1966 - - - 3 - 43 1967 - - - - - 24 1968 - - - - - -5 1969 - 1 - 1 - (1)6 1970 - 5 - 5 - (5)7 1971 - 8 - 4 - (4)8 1972 - 9(115) - 4 - (4)9 1973 - 11(40) - 5 - (4)10 1974 - 14(32) - 8 - (6)11 1975 - 10 - 4 - (2)12 1976 36 6 17 3 13(2) 12(2)13 1977 34 3 15 3 - (3) 11(2)14 1978 41 - 21 - - (2) -15 1979 62 4 22 4 - (4) (3)16 1980 - - 24+3 2 - -17 1981 - - - - - -18 1982 66 - 34 7 - 25 -19 1983 - - 6 4 - -20 1984 80 4 37 7 14 1221 1985 12+ 1 29 - - 19 -22 1986 58+14 5 - - - -23 1987 78 12 - 10 - -24 1988 - - - 14 - 19 -25 1989 - - - - - 21 -26 1990 79 4 37 - - -27 1991 68+17 7 - 11 - -28 1992 - 80 - 22+11 7 - -29 1993 24+ 4 6+ 630 1994 15+ - 8+ 131 1995 23+10 3 10+9 532 1996 24+19 2 15+6 5

Napomena: U zagradi je broj uqenika na opxtinskim takmiqeǌima u Beogradu.Na saveznom takmiqeǌu, u zagradi je naveden broj takmiqara iz Srbije bezpokrajina. Uqenici osnovnih xkola sa radovima dati su izdvojeno iza znaka+.

A. TOMI�

220

ǌima organizovale odbranu radova tako da prvo budu saopxtavani slabijiradovi, pa sve do najboǉih i tako�e po oblastima rada. Usput su deǉenisaveti takmiqarima xta su mogli i kako da urade boǉe. Tako su ovatakmiqeǌa bila svojevrsna xkola astronomije za uqesnike, i svakakozadovoǉstvo za qlanove komisija, koji su qesto imali veoma zanimǉivesagovornike. Zbog toga u posledǌe vreme qlanovi komisija su pre svega,,praktiqari“, a ne teoretiqari. Teorijski dao takmiqari uglavnom spremeveoma dobro, i on nije sporan.

Prvih godina bilo je proseqno desetak uqenika po xkoli – uqesnikutakmiqeǌa, kasnije i po vixe odeǉeǌa. Svakako je rekordna godina po brojuuqesnika ona kada je xtampano najvixe testova po narubi, qak 5000 samoza osnovne xkole. To je bilo 1978. U ve�ini godina moglo bi se smatratida je bilo na stepenima takmiqeǌa vixim od xkolskih do 200 uqenikaosnovnih xkola, xto bi dalo za period 1975 – 1996. oko 4200 uqenika,plus pribli�no 7000 za godine najve�eg zaleta (1977 – 1979), ukupno oko11200 uqenika osnovnih xkola.

Uqenika sredǌih xkola je znatno maǌe, ve� i zbog obaveznog rada. Madaje qesto na gradskim takmiqeǌima u Beogradu bele�eno i do 20 uqesnikasa radovima, proseqan broj za celu Srbiju mogao bi se oceniti na oko 15takmiqara godixǌe, xto za perid 1966 – 1996. daje oko 465 takmiqara.Uzme li se u obzir da su mnogi od ǌih uqestvovali u takmiqeǌima vixeputa, realno je u pitaǌu oko 150 mladih ǉudi, koji su zaista ,,zagrizli“jabuku znaǌa iz astronomije.

8. POBEDNICI TAKMIQEǋA

I ovde su navedeni samo provereni podaci. 1966. g. na saveznom tak-miqeǌu (S) uspexno uqestvuje Dragutin Gaji�.

1972. g. Vladan Qelebonovi� je prvi na gradskom (G-1) i republiqkomtakmiqeǌu (R-1) /izvor: ADRB, 1972/

1973. g. Slobodan Jankov (G-1), (R-1) /izvor: ADRB 1973/1974. g. S. Jankov (G-1, R-1, S-1), Branislav �or�evi� (G-2, R-3, S-

2), Stanislav �orgovski (G-3, R-2, S-3), V. Qelebonovi� (G-4, R-4, S-8),Branislav Savi� (Vaǉevo) (R-5, S-6)

1976. g. Boxko Zdanski (G-1, R-1, S-6), Damir Joka (G-4, R-2, S-4), Os-novne xkole (daǉe: OX): Jovan Zagajac (G-1, R- , S-1), ǈubixa Jovanovi�(G-2, R- , S-6),

1977. g. OX: Borislav Bo�inovi� (G-5, R-1, S-1), Zoran Brajkovi� (G-2, R-2, S-5),

1978. g. OX: Borislav Bo�inovi� (G-1, S-3), Sne�ana Tufegi� (G-3,S-4). (Sredǌoxkolaca iz Srbije nema na saveznom takmiqeǌu gde pobe�ujeR. Logo�ar iz Vara�dina, kasnije diplomirao fiziku. Na takmiqeǌu izfizike uqestvuju Slobodan Juraq (S-1) iz Zagreba, Igor Herbut (S-2),Romana Crnkovi� (S-4) i Aleksandar Bogojevi� (S-5) iz Beograda sadasvi fiziqari.)


221

1979. g. SX: ǈ. Jovanovi� (G-1, R-1, S- ), Branislav Brki� (G-2, R-2,S- ), Sne�ana Tufegi� (G-3, R-3) OX: 5. -6. r.: Dejan Pejovi� (Priboj)(R-1), Vladan Jovanovi� (G-1, R-2, S- ), 7-8 r.: Borislav Bo�inovi� (G-1,R-1)

1980. g. OX: 5-6 r: V. Jovanovi� (R-2), Mirko Vuji� (R-1) 7-8 r.: GoranJovanovi� (R-1), Dejan Mileti� (Kraǉevo) (R-2)

1982. g. SX: Miodrag Ogǌanovi� (Kraǉevo) (R-1, S-1), MiodragJankovi� (G-1, R-2, S-2), Zoran Katani� (G-2, R-3, S-2). OX: 7r: Alek-sandar Otaxevi� (G-1, S-1), Aleksandar Stupar (G-2)

1983. g. SX: Aleksandar Xibul (R-1), D. Mileti� (R-2), OX: radovi:Dejan Ristovi� (R-1).

1984. g OX: radovi: Sr�an Verbi� (G-1, R-1, S-4) OX: 7r: S. Verbi�(G-1, R-2, S-1), Samir Salim (G-2, R-1, S-2) OX: 8r: A. Stupar (G-1, R-6), Saxa Stojanovi� (Nix) (R-1, S-3), Zoran Petrovi� (Prokupǉe) (R-2),SX: Miroslav Filipovi� (G-1, R-1, S-4), Dejan Mileti� (R-2)

1985. g. SX: Zoran Vitorovi� (G-1), M. Ogǌanovi� (R-1, S-1), A. Otax-evi� (S-1) OX: radovi: S. Verbi� (G-1, S-1), Dejan Milutinovi� (G-2)OX: 7r: Dejan Radivojevi� (R-1), 8r: Vladimir Orli� (R-1).

1986. g. SX: M. Filipovi� (G-1, R-2, S-1), S. Verbi� (G-3, R-1, S-1) obojica dobili oktobarsku nagradu Beograda. /Jeliqi� 1986/ OX:radovi: 7r: Dejan Radivojevi� (G-1), 8r: Dejan Milutinovi� (G-1) OX:testovi: Danijela Miloxevi� (Prokupǉe) (R-2), Sne�ana Ivezi� (Prok.)(R-3),

1987. g. SX: Dragan Jevremovi� (G-1, R-1), S. Verbi� (G-2, R-2), MajaProti� (G-5, R-3), D. Milutinovi� (G-3, R-6) OX: radovi: D. Radivo-jevi� (G-1, R-1, S-1), OX: testovi: Milox Stojkovi� (G-1), Igor �uri�(Po�arevac) (R-2), Bojan Mili� (Prok.) (R-1S-3), 8r: Saxa Dujko (G-1,R-2, S-2).

1988. g. SX: S. Verbi� (G-1, R-1), Aleksandar Popovi� (G-2, R-3), M.Filipovi� (G-3, R-4), M. Ogǌanovi� (R-2), Maja Proti� (R- , S-1). OX:radovi: Veǉko Kruni� (R-1), Igor �uri� (R-3), Bojan Mili� (R-3, S-1), Lidija Litriqin (Novi Sad) (S-2) 1989. g. SX: Nevenka Boxkovi�(G-1, R-1, S-1), Dejan Ili� (G-2, R-2), Dalibor Purhmajer (G-3) OX:radovi: Slavko Krsti� (Prokupǉe) (R-1, S-1), I. �uri� (R-3, S-2), NenadStankovi� (Prokupǉe) (R-2, S-2).

1990. r. SX: Bojan X�epanovi� (G-1, R-2). OX: radovi: BranislavStrahini� (Prokupǉe) (R-1), Marko Maruxi� (R-2), Boxko Nektarijevi�(R-3) OX: testovi – 7r: Irena �ivkovi� (Nix) (R-1), 8r: M. Maruxi�(R-1)

1991. g. SX: I. �uri� (R-1), Nenad Trajkovi� (R-2), Milan Projevi�(Nix) (R-3) OX: radovi: Vladimir Nenezi� (G-1, R-1/2), Igor Tomi�(G-2, R-1/2) OX: test: 7. r: Ivan Veǉkovi� (Prok.) (R-2), 8. r: BranislavStrahiǌi� (Prok.) (R-2)

1992. g. SX: Branimir Vasili� (G-1, R-2), I. �uri� (R-1), Darko�oki� (R-3) OX: radovi: I. Tomi� (R-1/2), V. Nenezi� (R-1/2) OX:

A. TOMI�

222

testovi – 7r: Nikola Stojkovi� (R-1), 8r: Ivan Veǉkovi� (Prokupǉe) (R-1).

1993. g. SX: I. �uri� (R-1), Nikola Bo�inovi� (Nix) (R-2), V.Nenezi� (R-3), I. Tomi� (R-4/6), V. Benixek (R-4/6), Igor Stankovi�(R-4/6) OX: radovi: Vera Virijevi� (Prokupǉe) (R-1/3), Danijela Na�i �olt Balaǌi (Baqki Petrovac) (R-1/3)

1994. g. SX: V. Benixek (G-1, R-1) OX: radovi: Dragan Jakovǉevi�(G-1, R-3), Marko Lopiqi� (Prokupǉe) (R-1), Jovica Bauk (R-2), NemaǌaNexkovi� (R-4)

1995. g. SX: Marko �ivkovi� (Po�arevac) (R-1), Jelena Pavlovi� (G-2, R-2) OX: radovi: Viktorija Seqi (Horgox) (R-1), Marko Daki� (G-2,R-2), Vladimir Krasi� (Prok.) (R-3) OX: 7r – testovi: ǈiǉana Krki�(R-1), 8r: Ivan Jaki� (Kosovska Mitrovica) (R-1), Slavko Kne�evi� (R-2), Damǌan Filipovi� (R-3)

1996. g. SX: Nikola �or�evi� (G-2, R-1/2), Igor Smoli� (Sombor) (R-1/2), Jelena Pavlovi� (G-1, R-3), OX: radovi: Nemaǌa Nexkovi� (G-1,R-3/4), V. Seqi (R-1/2), Ines Balaban (Horgox) (R-1/2), OX: testovi –7r: Aleksa Milivojevi� (G-1, R-1), 8r: Mirjana Todorovi� (G-1, R-1).

9. OBJAVǈENI RADOVI TAKMIQARA

U predlogu za platformu PNM (PNM, 1976) republiqkog odbora Sr-bije od 16. IX 1976. g. stoji na strani 6, pod taqkom 5, slede�e: ,,Svake go-dine odabrati zanimǉive radove sa takmiqeǌa i xtampati ih u struqnimqasopisima ili kao zaseban zbornik.“ Po ovom predlogu nije na �alostuqiǌeno dovoǉno. Xtampani su samo apstrakti radova sa saveznih smotri1982. i 1984. g. kao publikacije PNM.

Uspeliji radovi iz astronomije xtampani su u ,,Vasioni“. Od 1974.g. A. Tomi� je bio zadu�en u ,,Vasioni“ za posmatraqke priloge amat-era. Kao qlan komisije za takmiqeǌa imao je uvid i u dostignu�a tak-miqara u PNM, xto je kao rezultat imalo objavǉivaǌe radova nekolicinetakmiqara, prilago�enih za qasopis, sa izuzetkom prvog na spisku. Evoǌihovog spiska, po hronoloxkom redosledu.

Qelebonovi�, V.: 1972, ,,Vasiona“, br. 2, str. 38.: Posmatraǌe sunca u1971. g.

�or�evi�, B.: 1974, ,,Vasiona“, br. 1, str. 20.: Posmatraǌe promenǉiveδ Cep.

Qelebonovi�, V.: 1977, ,,Vasiona“, br. 2, str. 61.: Posmatraǌe sunca1972-76. g.

Zagajac, J., Jovanovi�, ǈ.: 1978, ,,Vasiona“, br. 3-4, str. 82.: Promeneintenziteta Jupiterovih pojaseva 1976/77. godine.

Jovanovi�, ǈ.: 1979, ,,Vasiona“, br. 2, str. 54. i br. 3, str. 79.: Posma-traǌe detaǉa u atmosferi Jupitera tokom opozicija 1976/77, 1977/78. i1979. godine.


223

Tomi�, A., Tufegi�. S.: 1982, ,,Vasiona“, br. 1, str. 11.: Pore�eǌenekoliko metoda za odre�ivaǌe parametara pomraqeǌa Sunca iz mereǌadu�ine tetive.

Verbi�, S.: 1986, ,,Vasiona“, br. 3, str. 54.: Korekcija ocene sjaja Jupi-terovih pojaseva, i str. 56.: BASIC program za korekciju sjaja Jupiterovihpojaseva.

Mili�, B., Stojanovi�, T.: 1988: ,,Vasiona“, br. 2-3, str. 51.: KratkoFukoovo klatno.

Salim, S.: 1989: ,,Vasiona“, br. 3, str. 11.: Amaterska opservatorija.Grǌa, M., Grǌa, J., Kevenski, P.: 1989, ,,Vasiona“, br. 3, str. 68.: Pos-

matraǌa Marsa u vreme perihelne opozicije 1988. godine.Tomi�, I.: 1996, ,,Vasiona“, br. 1-2, str. 22.: Odre�ivaǌe elemenata

pomraqeǌa Sunca iz rastojaǌa centara likova Sunca i Meseca.Balaban, I.: 1996, ,,Vasiona“, br. 3, str. 51.: Posmatraǌe komete Hjaku-

take.Seqi, V.: 1996, ,,Vasiona“, br. 5, str. 127.: Vizuelna posmatraǌa maksi-

muma T Cep i U Mon.

Tako�e su, zalagaǌem A. Tomi�a dobijeni i objavǉeni i slede�i radoviuqenika iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine sa saveznih takmiqeǌa ismotri navedeni hronoloxkim redom:

Besli�, M.: 1978, ,,Vasiona“, br. 2, str. 44.: Rezultati posmatraǌaVenere 1976/77. godine.

Juraq, S.: 1982, ,,Vasiona“, br. 4, str. 81.: O Sunqevoj granulaciji.Macek, M.: 1983, ,,Vasiona“, br. 2-3, str. 54.: Novi meteorski potok.Brajxa, R., Ba�ani, K.: 1983, ,,Vasiona“, br. 1, str. 17.: Analiza pogrex-

aka vizuelnog ocjeǌivaǌa sjaja promenǉivih zvijezda.Fonovi�, M.: 1985, ,,Vasiona“, br. 5, str. 99.: Vizuelno posmatraǌe

promenǉive zvezde S Sagittae.Sondi, I.: 1985, ,,Vasiona“, br. 5, str. 90.: Tektiti s osvrtom na mol-

davite.Romxtajn, J.: 1990, ,,Vasiona“, br. 1, str. 14.: Vizuelno odre�ivaǌe se-

lenografskih koordinata.Romxtajn, J.: 1990, ,,Vasiona“, br. 4, str. 72.: Odre�ivaǌe veliqine ob-

jekata na Mesecu.

Napomenimo jox da su pojedine radove takmiqari prezentirali i naBeogradskom astronomskom vikendu (BAV), i to:

BAV - 86: /izvor V. Milutinovi�, 1986/ Miroslav Filipovi�: Od-re�ivaǌe orbita asteroida. Sr�an Verbi�: Korekcija sjaja Jupiterovihpojaseva.

BAV - 88: /V. Vugdragovi�, 1988/ Dejan Milutinovi�: Posmatraǌepromenǉivih zvezda fotografskom metodom. Milan Vugdragovi�: Izradakarte neba pomo�u fotografskih snimaka.

A. TOMI�

224

BAV - 92: /V. Hai�, 1992/ Vladimir Nenezi�: Teleskopski sistemi sapromenǉivom �i�nom daǉinom. Igor Tomi�: Obrada pomraqeǌa Sunca izrastojaǌa centara.

BAV - 96: /Z. Ivanovi�, 1996/ Igor Tomi�: Snimaǌe Sunca pomo�uFrenelove zonske ploqe (takmiqio se iz fizike G-1, R-1).

10. NAJUSPEXNIJI – XTA JE S ǋIMA BILO POSLE

Pravo istra�ivaǌe ovog pitaǌa tek predstoji, jer je takmiqeǌe ogra-niqeno na osnovnu i sredǌu xkolu. Treba saqekati zavrxetak studija, za-posleǌe i prve rezultate struqne aktivnosti. Za sada, mo�emo se pohval-iti slede�im qiǌenicama:

Opredeǉeǌe za astronomiju:doktori nauka su: Stanislav �orgovski (SAD), Slobodan Jankov, Mi-

roslav Filipovi� (Australija);diplomirao: Samir Salim;studenti astronomije: ǈubixa Jovanovi�, Miodrag Ogǌanovi�, Dejan

Ili�, Nikola Bo�inovi�, Aleksandar Otaxevi� i Igor Smoli�.Opredeǉeni za fiziku:doktor nauka: Branislav �or�evi�;magistri: Vladan Qelebonovi�, Jovan Zagajac (SAD);diplomirali: Sr�an Verbi� i Nevenka Boxkovi�;studenti: Branislav Savi�, Nenad Trajkovi�, Vladimir Benixek.Geografija: diplomirao Zoran Tanasijevi�.Arheologija: magistrirao Dragutin Gaji�.Psihologija: diplomirala Maja Proti� (SAD).Elektrotehnika: dipl. Dejan Milutinovi�, Miodrag Jankovi�, Boxko

Zdanski;studiraju: Branislav Vasili�, Nikola �or�evi�, Igor Tomi� i Igor

�uri�.Maxinstvo: diplomirao Aleksandar Stupar.Defektologija: diplomirao Damir Joka.Bogoslovni fakultet: diplomirao Aleksandar Xibul.Svakako najve�i ponos organizacije PNM takmiqeǌa u oblasti as-

tronomije predstavǉaju doktori nauka i magistri: S. �orgovski, S.Jankov, B. �or�evi�, M. Filipovi�, V. Qelebonovi� i J. Zagajac, danaspoznati nauqni radnici. Oqekujemo ih jox u skoroj budu�nosti.

11. UMESTO ZAKǈUQKA

Takmiqeǌa iz astronomije postoje. Ova takmiqeǌa imaju dovoǉan brojtakmiqara iako astronomija nije zaseban predmet u xkoli. S obziromna zadovoǉavaju�i kvalitet takmiqarskih znaǌa i radova treba bitizadovoǉan postignutim.

Mnogi astronomi uzimali su uqex�a u radu komisija ili su bili men-tori takmiqarima. Problem rada sa mentorima predavaqima u osnovnoj i


225

sredǌoj xkoli je potpuno otvoren, tj. nerexen i svodi se na liqnu pomo�autora ili ponekog saradnika Narodne Opservatorije. U astronomskimdruxtvima realizacija ovog zadatka bi bila sasvim izvodǉiva. A onasada postoje u vixe gradova. Celokupan rad svih struqnih lica sve ove go-dine bio je volonterski, tj. besplatan. Za hiǉade radnih qasova ulo�ene urad sa decom, nekoliko najuspexnijih mentora nagra�eno je plaketom PNMSrbije (�ivana Stamati�, Trajka Stojanovi�, ǈubinka Milaxinovi�.. .), Astronomska opservatorija, Institut za astronomiju i Astronom-sko druxtvo ,,Ru�er Boxkovi�“ nagra�eni su plaketama republiqkog ilisaveznog odbora PNM, kao i neki od ,,najeksploatisanijih“ saradnika -Aleksandar Kubiqela, Milan Mijatov i Aleksandar Tomi�, koji je odNarodne tehnike Jugoslavije dobio i nagradu ,,Boris Kidriq“ - srebrnaplaketa. Ovakvi pregledi mogu ukazati na ǉude koji su tako�e morali dabudu nagra�eni, kao i da objasne zaxto su neki drugi ve� nagra�eni.

U svakom sluqaju, u interesu struke, trebalo bi da svaki astronom do-prinese bar malo ovim takmiqeǌima. Dosadaxǌa takmiqeǌa su opravdalasvoje postojaǌe.

Reference

ADRB: 1972, Astronomsko druxtvo ,,R. Boxkovi�“, akr br. 227 od 4. VI 1972. g.ADRB: 1973, Astronomsko druxtvo,,R. Boxkovi�“, akr br. 88 od 9. III 1973. g.Dani�, R.: 1965, ,,Vasiona“, br. 2, str. 38. (Iz rada Narodne opservatorije).�eki�, M., Petrovi�, M., Stojanovi�, V.: 1995, Republiqka smotra 37. takmiqeǌe

nauqno-tehniqkog stvaralaxtva i 31. ,,Nauku mladima“, Gorǌi Milanovac 25-28.V 1995. (bilten br. 2).

�eki�, M., Petrovi�, M., Stojanovi�, V.: 1996, Republiqka smotra – 38. nauqno-tehniqkog stvaralaxtva i 32. ,,Nauku mladima“, Pirot 23-26. V 1996. (centar zarazvoj nauqno-tehn. stv. mladih Srbije).

Ivanovi�, Z., Gaji�, D.: 1997, privatno saopxteǌe.Ivanovi�, Z.: 1996, ,,Vasiona“, br. 3, str. 66.: XIV BAV 96.Jankovi�, N.: 1967, ,,Vasiona“, br. 2, str. 40.: Skupxtina ADRB 16. IV 1967. g.Jeliqi�, M.: 1986, ,,Vasiona“, br. 5, str. 106.: Oktobarska nagrada grada Beograda

za 1986. g.Ko�ul, J.: 1997, privatno saopxteǌe.Milutinovi�, D.: 1986, ,,Vasiona“, br. 5, str. 104.: BAV 1986.Milovanovi�, R. (ur.): 1995, Republiqka smotra nauqno-tehniqkog stvaralaxtva

mladih Srbije, Novi Sad 27-30. V 1995, centar za razvoj nauq. tehn. stvar-alaxtva mladih Srbije.

NT: 1994, bilten gradskog takmiqeǌa PNM, Narodna tehnika Beograda.NT: 1996, bilten br. 2. – Gradsko takmiqeǌe NM Beograda, Narodna tehnika

Beograda.PNM: 1974a, Informativni bilten PNM br. 4 od 25. 8. 1974. g. (izvextaj o radu

pokreta 1964-1974. godine), PNM, Beograd, Srbija.PNM: 1974b, Izvextaj o 10-godixǌem radu PNM Jugoslavije, Sarajevo 15. X 1974.

g.PNM: 1975, Materijali za rad II Skupxtine PNM SRbije 20. XII 1975.PNM: 1975, Program i propozicije PNM Srbije, Beograd.PNM: 1976, Predlog za platformu PNM, Republiqki odbor PNM Srbije 16. XI

1976.PNM: 1979, Materijali za rad III skupxtine PNM Srbije 20. XII 1979.

A. TOMI�

226

PNM: 1980, Izvextaj o radu PNM 1976-1979. i 1980. g. Rep. odbor PNM Srbije 1.XI 1980.

Popovi�, L. Q.: 1992, ,,Vasiona“, br. 2, str. 81.: Aktivnosti ADRB u 1991. g.Saakov, S.: 1965, ,,Vasiona“, br. 2, str. 37.: Godixǌa skupxtina ADRB 23. 3. 1965.Tomi�, A.: 1978a, ,,Vasiona“, br. 1, str. 23.: Pitaǌa iz testova za osnovne xkole.Tomi�, A.: 1978b, ,,Vasiona“, br. 3-4, str. 92.: Zadaci za uqenike osn. xkola sa

republiqkog takmiqeǌa 1976. g.Tomi�, A.: 1979a, ,,Vasiona“, br. 2, str. 63.: Pitaǌa iz testova za V-VI r. osn.

xkole.Tomi�, A.: 1979b, Ocena staǌa takmiqeǌa iz astronomije za uqenike OX u prethod-

nih pet godina (Materijali PNM Srbije).Tomi�, A.: 1985, ,,Vasiona“, br. 5, str. 103.: XXI savezna smotra i takmiqeǌe NM.Tomi�, A.: 1986, ,,Vasiona“, br. 1-2, str. 25, plaketa PNM Jugoslavije ADRB.Tomi�, A.: 1988, ,,Vasiona“, br. 4, str. 88.: XXIV smotra i takmiqeǌe PNM Ju-

goslavije.Tomi�, A.: 1989, ,,Vasiona“, br. 5, str. 121.: XXV smotra i takmiqeǌe PNM Ju-

goslavije.Tomi�, A.: 1992a, ,,Vasiona“ br. 3-4, str. 87.: 28 godina takmiqeǌa iz astronomije

,,Nauku mladima“.Tomi�, A.: 1992b, ,,Vasiona“, br. 3-4, str. 94.: Takmiqeǌe NM Srbije 1992.Tomi�, A.: 1996, ,,Vasiona“, br. 3, str. 65.: Republiqka smotra NM.Francisti, J.: 1992, ,,Vasiona“, br. 1, str. 15.: Prof. dr �ivojin �ulum.Han, S. (ur.): 1965a, Nauka Mladima, 1, Tehniqka kǌiga, Beograd.Han, S. (ur.): 1965b, Tehniqke novine br. 3, str. 4, i br. 4, str. 4.: Podvig preko

oqekivaǌa, 1, 2.Ha�i�, N.: 1992, ,,Vasiona“, br. 3-4, str. 92.: Vikend trajao sedam dana.Qabri�, N.: 1983, ,,Vasiona“, br. 3, str. 69.: Odr�an XIII susret PNM Jugoslavije.


THE COMPETITIONS IN ASTRONOMY OF PUPILS IN SERBIA1965-1996

ALEKSANDAR TOMIC

People’s Observatory, Kalemegdan, Gornji grad 16, 11000 Belgrade, Yugoslavia

Abstract. The first attempt is made of a complete analysis of the competitions inastronomy of pupils in primary and secondary schools in Serbia, in the period 1965-1996. The retrospection comprises the foundation and objectives of the movement,,Science to Youth“, its organization, propositions, cities of contests, list of members ofcomissions for competitions, number of participants in the competitions at Belgrade-city, at Republic and Federation levels, winners list, list of published papers and theinformation on the most successful participants – who acquired degree in their chosenprofessional course. General conclusion is that these competitions completely justifiedtheir existence because they yielded four doctors and three masters of sciences inastronomy and physics and many graduates in astronomy, physics, technics etc. Thisreview is not complete because the archives of the organization ,,Science to Youth“ isnot preserved.

227

astronomy serbia

Documents