Officieel staat deze onderzoeksgroepvan de Gentse universiteit geregistreerd alshet ‘Laboratorium voor Aquacultuur &Artemia Reference Center’. En die aandui-ding ‘Reference Center’ betekent wel wat!Kop 25 jaar geleden verkreeg het onder-zoeksteam van professor Patrick Sorgeloosdie titel, toen het door de Food &Agricultural Organisation (FAO) van deVerenigde Naties werd uitgenodigd eenhandleiding op te stellen met standaardme-thodes voor kwaliteitscontrole bij hetgebruik van het pekelkreeftje Artemia in deaquacultuur. Het kleine beestje had toen aleen ware revolutie veroorzaakt als voedselvoor gekweekte vis- en schaaldieren, enArtemia zou ook later - zo bleek - een door-slaggevende rol blijven vervullen binnen deaquacultuur. Ook het ARC bleef al die jarenin het middelpunt van de nieuwste ontwik-kelingen in deze wereldwijd beoefendebranche. Zonder meer een unieke prestatievoor een Vlaamse onderzoeksgroep!

Hoe het allemaal begonWe schrijven 1971. De Gentse onder-

zoeker Patrick Sorgeloos start zijn docto-raatsonderzoek als navorsingsstagiair bijhet Nationaal Fonds voor WetenschappelijkOnderzoek, met als thema de kweekbiolo-gie van Artemia. Hij is vastbesloten dewereld te veranderen … met Artemia.Nochtans kende Vlaanderen toen - en ooknu nog steeds - quasi geen commerciëleaquacultuur. Bovendien weet het in aqua-cultuurkringen bejubelde pekelkreeftjeArtemia (zie kader) ons kille klimaat nietecht te appreciëren. Maar toch slaagdenprofessor Sorgeloos en de zijnen erin uit tegroeien tot een wereldvermaard laboratori-um voor aquacultuur. Waar haalden ze demosterd om het zo ver te schoppen? We gaan even terug in de tijd.

Artemia werd als commercieel productontdekt in de baai van San Francisco enbezorgde de Amerikanen reeds in de jaren’50 een lucratieve handel in de vorm vanlevend visvoer. Andere vindplaatsen vanhet pekelkreeftje waren toen nauwelijksbekend waardoor de Amerikanen eenmonopoliepositie bezaten. Als gevolg daar-van swingden de prijzen al snel de pan uit,van 5-10 US$ per kg in de jaren ‘50 tot100 US$ halfweg de jaren ’70. Het wasvoor de jonge doctorandus Sorgeloos dui-delijk dat dit meer dan een rem was op hetgebruik van het pekelkreeftje als voer in decommerciële garnalen- en viskweek in derdewereldlanden. Stilaan rees bij hemdan ook het idee om deze kunstmatige situatie om te keren en het mogelijk temaken Artemia massaal te gaan aanwen-den binnen de aquacultuur in deze armelanden. Na het behalen van zijn docto-raatstitel (1975) kregen zijn ideeën con-creet vorm in de nasleep van de eerste tech-nische conferentie over aquacultuur in hetJapanse Kyoto in 1976. Op die conferentielanceerde Sorgeloos als jonge Belgischeafgevaardigde zijn stelling dat het mogelijkmoest zijn Artemia aan lagere prijzen teproduceren in de ontwikkelingslanden zelf,zelfs als de omstandigheden er slechts tijde-lijk gunstig zijn. Het FAO nam de hand-schoen op en nodigde Sorgeloos uit om demogelijkheid van Artemia-kweek te gaanuittesten in Brazilië en de Filippijnen. Hetbegin van een niet meer te stoppen omme-keer, zo zou blijken.

14

/ONDERZOEK/ /ONDERZOEK//ONDERZOEK/

Vlaams onderzoekscentrum met wereldfaam in aquacultuur: het Artemia Reference Center

Het ARC ‘in pictures’ met vbno: een net ontlokenpekelkreeftje; oppikken van de eitjes van eenreuzezoetwatergarnaal; het ARC vervult eenbelangrijke rol in gespecialiseerdaquacultuuronderwijs voor studenten uit Europaen ontwikkelingslanden; publicaties door hetLaboratorium voor Aquacultuur; inspectie van degezondheidstoestand van een tarbotlarve (ARC)

15

/ONDERZOEK/ /ONDERZOEK/ /ONDERZOEK/

Laboratorium voor Aquacultuur & Artemia Reference CenterUniversiteit GentRozier 44B-9000 Gent

Onderzoeksgroep binnen de Vakgroep Dierlijke Productievan de Faculteit Landbouwkundige enToegepaste Biologische WetenschappenVerantwoordelijkeprofessor Patrick Sorgeloos

Personeel2 professoren Patrick Sorgeloos en Peter Bossier,8 wetenschappelijke medewerkers + 15-tal doctoraatsstudenten,13 administratieve en technische mede-werkers

e-mail: artemia@UGent.beTel. : +32/09 264 37 54Fax : +32/09 264 41 93http://www.Ugent.be/aquaculture

Iedere herfst spoelen tonnen Artemia cysten aan op de oevers van het Great Salt Lake in Utah, USA (ARC)

Artemia, het pekelkreeftje: portret van een kreeftje van nauwelijks 1 cm groot dat de wereld veranderde

Een raar beestje, dat pekelkreeftje. Volwassen meet het nauwelijks één centimeter. Vroeger dachtmen dat het om één soort ging, Artemia salina. Nu weet men dat er een waslijst aan zowel par-thenogenetische als bisexuele soorten bestaat. Van nature komen ze voor in superzoute meren,waar nauwelijks ander leven mogelijk is. En daar is het hem ook om te doen! In deze pekel is erimmers nauwelijks predatie door vissen of ongewervelden. De kreeftjes, die niet meer dan driemaand oud worden, leven er van kleine algjes en organisch materiaal aanwezig in het water. De mannetjes zijn herkenbaar aan hun grote grijparmen, waarmee ze het wijfje kunnen vastgrijpen bij de paring. De wijfjes bezitten dan weer een broedzakje waarin de eieren kunnenbewaard worden. Ze verwekken gemiddeld om de vier dagen 200-300 larfjes van ca. 0,5 mmgroot (de zogenaamde ‘nauplii’), die onder gunstige omstandigheden al na drie weken volwassenzijn. Wanneer het zoutmeer dreigt droog te vallen, de temperatuur of het zoutgehalte te hoog ofte laag wordt, of er te weinig voedsel is, gaan de wijfjes over tot het afleggen van cysten of rusteieren. Deze cysten drijven en overleven de crisisperiode moeiteloos. Net deze quasi onbe-perkte houdbaarheid in droge vorm, maakte van Artemia dé ideale vervanger voor levend plankto-nisch voer voor vissen en schaaldieren. Het volstaat immers de cysten in het water te brengen om 24 uur later de gewenste aantallen kreeftlarfjes als voedsel beschikbaar te hebben. Maar ook devolwassen pekelkreeftjes zijn een waardevol voedsel voor vissen en garnalen. Zo vormen ze eenwelgekomen extra-inkomst voor de zoutboeren in ontwikkelingslanden. Meegenomen is dat zedoor hun graasactiviteiten overmatige ontwikkeling van micro-algen afremmen, waardoor de kwaliteit van het gewonnen zout op peil blijft.

Gedroogde Artemia cysten (diameter 300 µm) kunnen decennia lang hun leefbaarheid behouden(ARC)

Artemia koppel in precopulatie houding (bovenaan wijfje, onderaan mannetje; lengte ±1cm)(ARC)

Artemia larven zijn een fel gesmaakt levend voedsel voor tal van vislarven (hier eenAziatische zeebaarslarve)(ARC)

16

/ONDERZOEK/ /ONDERZOEK//ONDERZOEK/

Opgedane ervaring wereld-wijd maakt van ARC eenFAO referentiecentrumDe eerste bewuste transplantatie van

Artemia in geschikte, maar nog pekel-kreeftvrije zoutpannes in NO-Brazilië inapril 1977 bleek een succes. Alle voor-waarden voor een gunstige kweek warenimmers voorhanden in dit aride gebied.Enkel, de kreeftjes bleken er in de loopvan de jaren nooit in te zijn geslaagd omhet gebied te bereiken. Maar ook ingebieden met zware moessonregens - die permanente ontwikkeling van Artemiauitsluiten door té zware en té regelmatigedrastische verzoeting van het water - luktede seizoenale productie wonderwel. Nade Filippijnen (1978) volgden dan ooksnel India (1979), Thailand (1979) ennog vele andere tropische landen. Deervaring met deze transplantaties en metde talrijk gevonden nieuwe soorten envariëteiten aan pekelkreeftjes elders leid-de ertoe dat de FAO aan professor

Sorgeloos en zijn team de status vanArtemia Reference Center toekende in1978. Op die wijze kreeg het ARC de vlei-ende verantwoordelijkheid in te staan voorde ontwikkeling van gestandardiseerde cri-teria, ter bepaling van de kwaliteit van eenbepaalde stam of soort. Tevens was het eenimpuls om verder onderzoek te verrichtennaar de verschillende rassen en soorten vandit merkwaardige kreeftje. Een multidiscipli-nair FKFO-project in samenwerking met deprofessoren Decleir (fysiologie - RUCA),Moens (biochemie - UIA), De Leenheer enNelis (analytische chemie - UGent), gaf deeerste aanzet hiertoe. Het ISA project(‘International Study on Artemia’) schaaldedit onderzoek op tot een internationaalniveau, en gaf o.a. aanleiding tot niet min-der dan 70 A1-publicaties!

Inkomsten zoutboeren Vietnam vertienvoudigd

De verwezenlijkingen in Vietnam zijn een mooie illustratie van wat doorgedreven onderzoekfinaal kan teweegbrengen in het leven van de gewone burger. Vietnam kent reeds tientallen jareneen belangrijke kweek van de reuzezoetwatergarnaal (Macrobrachium rosenbergii). Om de jongelarvale stadia succesvol te laten overleven, is Artemia als voedsel cruciaal. Vermits Artemia inVietnam van nature niet voorkomt, was het land afhankelijk van de dure invoer van cysten. Tot april 1982. Toen introduceerde professor Sorgeloos het idee en de methodologie om hetpekelkreeftje het land binnen te brengen en voortaan seizoenale kweek van Artemia toe te latenin zoutpannes langs de Vietnamese kust. Niet zonder succes, zou blijken. Nu, twintig jaar later isVietnam niet alleen minder afhankelijk van invoer van cysten voor hun garnalenkweek, maar hebben ca. 400 arme zoutboeren hun inkomsten zien vertienvoudigen door de vangst en verkoopvan Artemia-cysten. Analoge initiatieven van integratie van zout- en Artemia productie liggen vooruit China, Kenia en Latijns-Amerika.

Vietnamese zoutboeren inspecteren hun lucratieve bijverdienste: aangespoelde Artemia cysten (ARC)

Artemia als gangmaker voorde moderne aquacultuurMede door het succes van Artemia

kende de aquacultuur (zie kader) een waredoorbraak. Daar waar de wereldconsump-tie aan Artemia cysten eind de jaren ’70minder dan 10 ton per jaar bedroeg, wasdie eind de jaren ’90 opgelopen tot meerdan 2000 ton/jaar. Navenant was ook degarnalenteelt in tropische landen (Ecuador,Fillipijnen, Japan, Taiwan, e.a.) in eenechte stroomversnelling gekomen. Van nietsignificant begin de jaren ’80 evolueerdedeze laatste naar een industriële schaal meteen huidige productie van 1 miljoen ton perjaar. Ook de industriële productie van zee-baars, zeebrasem en tal van andere soorten vis kende dankzij de voeding metArtemia een geweldige groei. Jaarlijks worden nu enkele miljarden vislarven ofeen equivalent van 0,5 miljoen tongekweekt. Artemia is hierbij cruciaal geble-ken als voedsel van de larvale stadia vandeze vissen en garnalen en als praktischvervangmiddel voor natuurlijk planktonischvoedsel. En het kon nog beter...

Artemia als bio-verpakkingvoor extra voedingsstoffenAls snel bleek echter dat de ene Artemia

de andere niet is. Met name de nutritionelesamenstelling en dus de voedingswaardevoor de gekweekte vissen of garnalenvarieerde nogal van ras tot ras. Hierinspeelt het gehalte aan sterk onverzadigdevetzuren - de zogenaamde HUFA’s - eenniet te onderschatten rol. De onderzoekersvan het ARC kwamen op het idee een tech-niek van bio-encapsulatie te ontwikkelen.Concreet komt het erop neer dat vislarveneen geoptimaliseerd dieet wordt aangebo-den door Artemia aan te rijken met dieet-verbeteraars in de vorm van een olie-in-water-emulsie met gepaste druppelgrootte.Als niet-selectieve filter-feeder slikt Artemiaalles wat de juiste grootte heeft, en vormtzo als het ware de perfecte verpakkingvoor eender welk additief dat men de vis ofgarnaal wil serveren. Op die manier proe-ven de vislarven ook niet dat hun normalevoeding is aangepast. Met de ontdekking

Aquacultuur

Aquacultuur of het kweken van planten of dieren in water is als het ware de watervariant vanlandbouw. Het gaat hierbij om culturen van vis, schaaldieren (krabben, garnalen, kreeftachtigen),schelpdieren, wormen e.a. maar ook om minuscule tot macroscopische wieren. Daar waar cultivering van gewassen en dieren reeds een heel lange traditie heeft op het land, bleven rivieren, meren en zeeën traditioneel vooral het terrein van vissers. Hoewel de eerste vormen vanzoetwater- en mariene aquacultuur respectievelijk reeds 4000 en 2000 jaar in de tijd teruggaan,brak het fenomeen pas echt door vanaf de jaren ’70 van de vorige eeuw. Nu lijkt de aquacultuurniet meer te stoppen in zijn opmars. In 2001 berekende men de totale jaarproductie op ca. 38 miljoen ton, wat een gemiddelde groeisnelheid sinds 1984 van 10% per jaar betekent.In vergelijking hiermee groeide de productie van vlees op land met ‘slechts’ ca. 3% per jaar.Ongeveer 90% van de aquacultuurproductie vindt plaats in ontwikkelingslanden, met Azië alsabsolute koploper. In de top-tien vertegenwoordigt koploper China alleen al bijna 70% van de glo-bale aquacultuur productie, gevolgd door negen andere Aziatische landen. De bijdrage die aqua-cultuur wereldwijd biedt t.o.v. de globale visvangst, bedroeg in 1998 reeds meer dan 30%. Meer dan de helft van die productie komt op de rekening van diverse zoetwatervissoorten,gevolgd door weekdieren (23%) en waterplanten (22%). Hoewel schaaldieren in gewicht slechts4% uitmaken van de totale productie, vertegenwoordigen ze in geldelijke waarde 18% van hettotaal. Zeevisproductie is momenteel eerder marginaal te noemen met een productie van nauwe-lijks 1 miljoen ton per jaar. Op soortsniveau vindt men in de top-tien van de meest gekweektesoorten de Japanse oester, diverse karpersoorten, de Atlantische Zalm en de Reuzegarnaal. Nu reeds is zowat de helft van de dierlijke eiwitten die in Amerika worden geconsumeerd, vers of diepgevroren, afkomstig van de aquacultuur. En in het licht van de overbevissing zijn er diegeloven dat tegen het jaar 2030 misschien wel het merendeel van de vis op ons bord afkomstigzal zijn uit de aquacultuur (Bron: World Fisheries and Aquaculture atlas FAO).

17

/ONDERZOEK/ /ONDERZOEK/ /ONDERZOEK/

van de methode van bio-encapsulatie startteop het ARC uitgebreid onderzoek naar denutritionele behoeften aan vetzuren en vet-oplosbare nutriënten (vitamines e.a.) vanlarven van allerlei aquatische organismen,resulterend in een tiental doctoraten.

Pioniers in interdisciplinariteit Toen begin de jaren ’90 een ware

schaalvergroting optrad in de kweek vanvissen en garnalen, doken steeds meer ziek-teproblemen op. De bedrijven staken deschuld op de onderzoekers en het gebruikvan emulsies. Snel werd echter duidelijk datbacteriën aan de basis van het probleemlagen, wat leidde tot intensief onderzoeknaar de achterliggende oorzaken enbehandelingsmethodes. Het begrip ‘micro-bial management’ was geboren. Door eenzo optimaal mogelijke leefomgeving tecreëren, kan grote mortaliteit bij vislarvenvermeden worden. Op dit ogenblik ligt denadruk in het onderzoek op de mogelijketoepassing van probiotica ter vervangingvan antibiotica. Veel van dit onderzoekgebeurt in samenwerking met experts uitandere disciplines (bv. microbiële taxono-mie en ecologie), zowel in het binnen- als het buitenland. Interdisciplinariteit avantla lettre!

Daarnaast kwam Artemia model te staanvoor meer gespecialiseerd onderzoek naarde rol van de microflora (bacteriën enmicro-algen) in de ontwikkeling van het niet-specifiek immuunsysteem van ongewerveldedieren, naar het fenomeen van rustpauzesin de ontwikkeling van dieren (‘diapauze’)en naar tal van andere fundamentele vraag-stellingen.

Ook het onderzoek naar het voorkomenen de werking van ‘heat-shock proteins’,een soort eiwitten die in alle dieren wordenaangetroffen en er fungeren als controleursen restaurateurs van eiwitten, past in dezeoptiek.

Bijdrage van de aquacultuur aan de wereldvisproductie 1984 -1998 (FAO)

Artemia wordt gebruikt als levende capsule voor allerhande voedingscomponenten voor vis- en garnalenlarven (ARC)

Inzicht in en controle over de microflora van een kweek kent een groeiend belang in aquacul-tuuronderzoek en dus ook voor de verdere ontwikkeling van de sector (ARC)

0

milj

oen

ton

aquacultuur wildvangst totaal

1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

20

60

80

100

120

140

40

Alternatieven voor Artemiaals voedsel voor vis- en schaaldierlarvenHoe belangrijk Artemia ook mocht zijn

als voedselbron voor larvale stadia vanopgekweekte vissen en garnalen, voor deeerste voeding van heel wat organismenbleken zelfs de kleinste Artemia-larven nogté groot als prooi. Enkel de Zalm wist deze‘bottle-neck’ in de larvi-cultuur handig teomzeilen en kon zo een snelle opmarsmaken als geliefde aquacultuursoort.Zalmlarven hebben immers een grote dooi-erzak die het jonge visje drie weken langkan voeden … tot het groot genoeg is omsamengestelde voeders te aanvaarden.Maar bij de meeste andere vissoorten enbij schaaldieren allerhande is de situatietotaal verschillend en is minuscuul levendvoer essentieel voor de jongste stadia. Als logisch gevolg werd vervolgens

geëxperimenteerd met het raderdiertjeBrachionus (wel vijf keer kleiner danArtemia) en met ééncellige micro-algen.Met succes. Als gevolg hiervan kon nu ein-delijk ook de bijzonder gewaardeerdetandbaars in ZO-Azië succesvol wordengekweekt. De jonge larfjes van deze soortmeten immers slechts 3-4 mm en hun mondis te klein voor Artemia, maar niet voorBrachionus.

Knooppunt voor kennis in larvi-cultuur Op analoge wijze verricht het ARC

testen op laboratoriumschaal met hetopkweken van moeilijk groot te brengensoorten en met nieuwe voedingsbestandde-len. Eens het proces goed doorgrond,wordt de verdere verificatie overgelatenaan grotere onderzoeksinstellingen en pro-ductiecentra. Door steeds weer in de front-linie te staan van het moderne aquacultuur-onderzoek en door zijn jarenlange ervaringbij onderzoeksprojecten in Afrika, Latijns-Amerika en ZO-Azië, speelt het ARC eenbelangrijke rol in de netwerking tussen dediverse actoren. Het optimaal grootbrengenvan larvale stadia van allerlei doelsoorten

van de aquacultuur - de larvicultuur - isimmers hét speerpunt geworden van aqua-cultuur in het algemeen. Dat Artemia tegen-woordig in quasi alle warme streken terwereld voorkomt en dus is uitgegroeid toteen wereldomvattend ‘bindmiddel’ tussenonderzoekers, is hierbij een niet te onder-schatten voordeel. Sinds 1979 heeft hetARC dan ook een reputatie in het organise-ren van internationale congressen i.v.m.Artemia en/of larvi-cultuur. De ‘Larvi-sympo-sia’ van 1991, 1995 en 2001 te Gent zijnzonder meer toonaangevend in hun domeinen trokken steevast 250-350 deelnemersvan over de hele wereld.

Praktische toepassingen in ons land? ‘Restocking’ vanTarbot en TongMaar ook dichter bij huis, investeert het

ARC in de ontwikkeling van aquacultuur.Het ARC was van 1996 tot 2002 betrokkenbij enkele pilootstudies naar de mogelijk-heden voor een herstart van de oester-kweek in de Oostendse Spuikom. En vanaf1999 werd, met Europese en federale fond-sen, nauw samengewerkt met hetDepartement voor Zeevisserij van hetCentrum voor Landbouwkundig Onderzoek(DvZ/CLO), in het zoeken naar een maxi-maal succes bij het ‘restocken’ van onzezeewateren met opgekweekte Tong enTarbot. Dit ‘restocken’, zijnde het kunstma-tig aanvullen van de tanende wilde vis-stocks met gekweekte jonge vis, wordtgezien als een veelbelovende methode omde aquacultuur bij te springen in het zoekennaar oplossingen voor het overbevissings-probleem. Bij restocking worden volwassen

18

/ONDERZOEK/

De rotifeer Brachionus (grootte: < 0,2 mm) is een veelgebruikt organisme als voedsel voor lar-ven die nóg kleiner levend voer vereisen dan eenpekelkreeft larfje (ARC)

Ééncellige wieren worden gekweekt als voedsel voor rotiferen en mollusken maar ook terbevordering van de waterkwaliteit (ARC)

Het Laboratorium voor Aquacultuur was hoofdor-ganisator van de internationale congressen voor larventeelt van vis-, schaal- en schelpdieren inGent in 1995, 1999 en 2001 (ARC)

vissen tot ei-afzetting gebracht, waarna devislarven onder gecontroleerde omstandig-heden kunnen worden opgekweekt. Eensze de gewenste grootte bereikt hebben,laat men ze los op zee. De delicate fasevan ei tot jonge vis kan op die manier inoptimale omstandigheden plaatsvinden,met minimaal verlies, terwijl de verdere kos-telijke opgroei wordt overgelaten aan moe-der natuur. Hoe deze visjes het er in vollezee van afbrengen kan vervolgens wordenopgevolgd door ze te merken en terugvang-sten door de visserijsector te registreren.Het DvZ startte dit onderzoek in België,eerst met Tarbot, en vanaf 1999 ook metTong. De expertise van het ARC in larve-kweek en in de basistechnieken van deaquacultuur in het algemeen, vormt hierbijeen welgekomen input.

Het ARC sterk en vooruit-strevend in onderwijsKwalitatief hoogstaand onderzoek en een

degelijk onderwijs kunnen maar best hand inhand samengaan. Dat heeft het ARC goedbegrepen. Het organiseert sinds 1978‘Artemia training-courses’ en dit zowel inBelgië als verspreid over alle continenten.Sinds 1991 bestaat er ook een tweejaarlijkspostgraduaat ‘Master of Science inAquaculture’ dat samen wordt georganiseerdmet de Universiteiteiten van Leuven,Antwerpen, Namen en Wageningen(Nederland). Het ARC verzorgt ook enkeleinleidende cursussen aquacultuur voor bio-ingenieurs van de Universiteit Gent waardoorde afgestudeerden minstens noties hebben

19

/ONDERZOEK/ /ONDERZOEK/ /ONDERZOEK/

Terugvangst van juveniele Tarbot uitgezet voor de Belgische kust (gegevens CLO-DvZ)

Tarbotlarven van enkele dagen oud teren nog op hun dooierreserve en zijn nog lateraalsymmetrisch (MD)

Prestaties ARC in de verf gezet

Het Artemia Reference Center is wereldwijd bekend, en niet alleen door deze titel hen door FAOin 1978 verleend. Patrick Sorgeloos is steeds nauw betrokken geweest bij de internationale activi-teiten van de World Aquaculture Society, en fungeerde als voorzitter van de WAS in 1999-2000.Tijdens de voorbije Annual Meeting van de WAS te Salvador (Brazilië) mocht professor Sorgeloosoverigens als eerste Belg de WAS Honorary Life Membership in ontvangst nemen, voor eenpubliek van meer dan 4000 deelnemers. Door de uitgebreide contacten met zowel Aziatische als Europese experten, kwekers en gouver-nementele organisaties, nodigde de EU recent het ARC uit om het coördinatorschap waar tenemen van het Asean European Meeting (ASEM) overlegplatform, luik aquacultuur. Dit informeel samenwerkingsverband groepeert gebruikers uit 22 landen en streeft naar nogintensere samenwerking tussen verschillende actoren en regio’s. Het ARC is jaarlijks goed voor 20-25 top (A1) publicaties en leverde reeds meer dan 20 doctoraten in. Ervaren onderzoekers vonden nadien vaak hun weg naar topfuncties (Vietnam,Cambodja, Indonesië, e.a.). Dichter bij huis, ontstond in 1983 ‘Artemia Systems’, een spin-off van de universiteit die in 1987 volledig onafhankelijk werd. Het bedrijf werd in 1991 overgenomen door INVE nv. en is thans uitgegroeid tot een firma met een jaarlijkse omzet vanmeer dan 100 miljoen EUR. Ze is actief in alle werelddelen, begeleidt projecten van Artemiaproductie in de Verenigde Staten van Amerika, Centraal-Azië en China en produceert aquacultuurvoeding voor verschillende markten. De link met het ARC blijft overigens behouden.Sinds 2000 is professor Sorgeloos part-time R&D manager aquacultuur bij INVE nv. en zowat dehelft van de wetenschappelijke staf van het bedrijf zijn post-docs van het ARC.

van deze groeiende industrietak.Geïnteresseerden vinden desgewenst verderhun weg via thesiswerk en keuzevakken.Samen met professor Ollevier (KULeuven)loopt er nu ook een post-graduaat in marie-ne aquacultuur in Ecuador. Heel wat alumnivan deze opleidingen zijn intussen reedsdoorgegroeid naar belangrijke functies indiverse landen.

En wat meer is: de opleidingen wordenmaximaal afgestemd op het gebruik vanmoderne hulpmiddelen, zoals IT en video-conferencing. Zo worden afstanden wegge-werkt en beschikbaarheid van informatiegeoptimaliseerd via het internet. Het onder-wijs van de toekomst?