andress bonifacio

8/9/2019 Andress Bonifacio

1/19

F R I D A Y , A P R I L 2 4 , 2 0 0 9

ANDRES BONIFACIO

Talambuhay ni Andres Bonifacio

Si Andres Bonifacio ay isa sa mga bayani ng Pilipinas noong panahon ng himagsikan. Simulan

natin ang talambuhay ni Andres Bonifacio sa kanyang kapanganakan.

Si Andres Bonifacio ay ipinanganak noong Nobyembre 30, !"3. Ang kanyang mga magulangay sina #. Santiago Bonifacio at #ng. $atalia %e $astro. Siya ay nagsimulang mag&aral sa

paaralan ni %on #uillermo 'smena sa (elsic ngunit ito ay di nagtagal at sya ay nahinto sa pag&

aaral. )indi ito naging hadlang upang siya ay matuto ng *astila sapagkat si Andres Bonifacio aymarunong nang bumasa at sumulat bago pa man siya huminto sa pag&aaral.

)igit pa rito ay mahilig din siyang magbasa at magsulat ng mga bagay na may kabuluhan lalo nakung tungkol sa digmaan at himagsikan. Siya ay may di+a ng paghihimagsik kung kayat ninais

niya na maging malaya ang Pilipinas laban sa mga mananakop. -to ang nagbigay daan at naitatag

niya ang *atipunan na kakata+an sa himagsikan. %ahil dito si Andres Bonifacio ay kinilala

bilang Ama ng )imagsikan. *asama niya sa kilusan si milio /acinto na kinilala naman bilangtak ng *atipunan. Ang kanilang samahan ay may iisang layunin at ito ang naging dahilan ng

kanilang tagumpay.

Ngunit di nagtagal ang kanilang tagumpay dahil si Bonifacio at ang kanyang kapatid na si

Procopio ay dnakip, naharap sa paglilitis at nahatulan ng kamatayan sa pamamagitan ng pagbaril.

Sila ay binaril noong (ay 0, !12 sa Bundok Buntis.

Posted byMellec Computer Centerat2:49 AM

Talambuhay ni Andres Bonifacio

This biographical piece on Filipino revolutionary Andres Bonifacio was written in 1922.

MGA TANONG AT SAGOT

1.Sino si Andrs Bonifacio?Siya'y isng tunay na Pilipino na ipinanganak noong ika-30 ng Nobiyembre ng 1863 sa
http://www.blogger.com/profile/10852700350789483517http://www.blogger.com/profile/10852700350789483517http://aralingpinoy.blogspot.com/2009/04/andres-bonifacio_24.htmlhttp://aralingpinoy.blogspot.com/2009/04/andres-bonifacio_24.htmlhttp://aralingpinoy.blogspot.com/2009/04/andres-bonifacio_24.htmlhttp://www.blogger.com/profile/10852700350789483517


2/19

isang bahay na pawid sa pook na nasa sa harap ng himpilan ngayn ng pero-karil sa daang Azcrraga, Tund, Maynila. Ang

kanyang am'y nagngangalang Santiago Bonifacio na ang hanap-buhay ay sastr at ang kanyang ina nama'y Catalina de

Castro. Mga taal na taga Maynil.

2.Nagkaroon ba siya ng mga Kapatid?Apat: sina Ciriaco, Procopio, Petrona at Troadio. Ang dalawang una at itong huli'y

patay na at ang babai ay buhay pa. Ang babaeng ito ay siyang naging asawa ng nasirang bayaning si Teodoro Plata, is sa

mga masikhay na kasama ni Andrs Bonifacio.

3.Ano ang kabuhayan ni Bonifacio?Ang kaniyang mga magulang ay mga taong dukha kaya't siya nama'y isang taong

mahirap.

4.Ano ang kanyang Napagaralan?Siya'y nagaral sa paaralan ng gurong si G. Guillermo Osmea, sa pook ng Meisik,

Binundok, Maynila. Datapwa nang siya'y tumutuntong na sa ika 14 na taon, ay namatay ang kanyang mga magulang at dahil

dito'y naputol ang kanyang pagaaral. Siya noo'y maalam nang bumasa at sumulat ng wikang sarili (tagalog) at kastila.

5.Ano ang kanyang ginawa ng siya'y maulila na?Upang siya'y mabuhay at sampu ng kanyang mga kapatid, binatak ang

sariling buto't siya'y nagbili ng mga tungkod (baston) at mga pamaypay na papel na ginagawa niya sa loob ng kanilang

bahay. Gayon din ang ginawang hanap-buhay ng kanyang mga kapatid.

6.Ano pa ang kaniyang ginampanang gawain upang mabuhay?Nang si Bonifacio'y nakapagsanay na sa pagsulat, siya'y

nasok na utusan sa bahay kalakal ni Fleming, at pagkaraan ng ilang panahon ay ginawa siyang kinatawan ng nabanggit na

bahay-kalakal sa pag-bibili ng sahing, yantok, at iba pa.

7.Nanatili ba siya sa tungkuling ito?Hindi. Nang lumipas ang ilang panahon siya'y naging kawani (personero) sa bahay-

kalakal nina Fressell & Co., na nalalagay sa daang Nueva, blg. 450. Maynil. Ang sinasahod niya'y mga labingdalawang

piso lamang sa isang buan. Patuloy pa rin siya sa paggawa ng mga tungkod at pamaypay, na itinitinda ng kanyang mga

kapatid.

8.Anong katangian, bukod sa kanyang hanap-buhay, ang tinataglay ni Bonifacio?Siya'y mahiliging magsulat sa sariling

wika at may magandang ayos ang kanyang sulat. Dahil dito, nakatutulong sa kabuhayan nilang magkakapatid ang paggawa

ng mga tatak at paunawa sa mga kayong ipinagbibili rito sa atin.

9.Siya ba'y mahiligin sa pagbabasa ng mga aklat?Oo. nguni't ang kaniyang kinahihimalingang basahin ay yaong mga

aklat na nakapagtuturo ng kabayanihan, tulad ng Kasaysayan ng himagsikan sa Pransiya, "Las Ruinas de Palmira," "Los

Miserables," ni Victor Hugo, "El Judio Errante," Biblia, ang mga, aklat ni Rizal at ib pa. Siya'y mahiliging totoo sa

pagbabasa. May mga gabing halos di nakakatulog sa pagbabas.

10.Siya ba'y nagkaasawa?Oo. Ang naging kabyak ng kanyang pus'y pinapalayawan ng Oriang (Gregoria de Jesus) na

ang sagisag "Lakambini," tag Kalookan. Sila'y nagkaroon ng isng ank na namatay.

11.Ano't idinadakila ng Bayang Pilipino si Andrs Bonifacio at siya'y ipinalalagay na dakilang Bayani sa piling ni Rizal?

Sapagka't siya ang nagtayo at nahalal na pangulo ng "Kataastaasan, Kagalanggalang Katipunan ng mga Anak ng Bayan,"

na pinagkautangan ng Bayang Pilipino ng kabayanihan sa pagusig ng kaniyang ikalalaya. "May-pagasa" ang sagisag niy

na "nangyari" bago siy mamatay.


3/19

Tala

mbu

hay

ni

Andres

Boni

faci

o?In:Mga

Kilalang

Tao,Tal

ambuha

y[Edit

categori

es]

ImproveAnswer:

Si Andrs Bonifacio ay isng tunay na Pilipino na ipinanganak noong ika-30 ng Noviembre !"3 sa isang ba#ay na

pa$id sa puok sa #arap ng #impilan ngay%n ng tren &ferrocarril, railroad' sa daang A(crraga &Claro M. Rectoavenuengayon') sa *ond%) +anila, Ang kanyang am ay si Santiago Bonifacio) na ang #anap-bu#ay ay manana#i

&sastr, tailor', Ang kanyang ina naman ay si atalina de astro, +ga taal na taga-+aynil., Ang kanyang mgamagulang ay mga taong duk#a kaya siya naman ay isang taong ma#irap,

Nagkaroon siya ng / kapatid) sina iriaco) Procopio) Petrona at *roadio, Ang una at ang #uli ay patay na, Angbabae ay bu#ay pa &nuong 1') asa$a ng nasirang bayani) si *eodoro Plata) na is sa mga masik#ay &matalik)

malapit' na kasama ni Andrs Bonifacio,Siya ay nag-aral sa paaralan ng isang guro) si 2uillermo sme4a) sa pook ng +eisik) Binundok &Binondo ngayon')

+anila, 5atap$a nang siya ay tumutuntong na sa ika-/ taon) namatay ang kanyang mga magulang at da#il dito)naputol ang kanyang pag-aaral, Siya nuon ay maalam nang bumasa at sumulat ng $ikang sarili &*agalog' at

astila,6pang siya ay mabu#ay) sampu ng kanyang mga kapatid) binatak ang sariling buto at siya ay naglako ng mga

tungkod &bastones, walking sticks' at mga pamaypay na papel na ginaga$a niya sa luob ng kanilang ba#ay, 2ayondin ang gina$ang #anap-bu#ay ng kanyang mga kapatid,

Nang si Bonifacio7y nakapagsanay na sa pagsulat) siya ay pumasok na utusan sa ba#ay-kalakal ni 8leming) atpagkaraan ng ilang pana#on ay gina$a siyang kinata$an &agente' ng nabanggit na ba#ay-kalakal sa pag-bibili ng

sa#ing &puno ng pili') yantok) at iba pa,Nang lumipas ang ilang pana#on) naging ka$ani &personero, employee' siya sa ba#ay-kalakal nina 8ressell 9 o,)

sa bilang /:0) daang Nueva) +aynil., Ang sa#od niya ay mga piso lamang sa isang bu$an, Patuloy pa rin siyasa pagga$a ng mga tungkod at pamaypay) na inilako ng kanyang mga kapatid,

Bukod sa kanyang #anap-bu#ay) si Bonifacio ay ma#ilig magsulat sa sariling $ika at may magandang ayos angkanyang sulat, 5a#il dito) nakatulong sa kabu#ayan nilang magkakapatid ang pagga$a ng mga tatak at pauna$a

sa mga kayo &tela, cloth' na ipinagbibili rito sa atin,Siya ay ma#ilig sa pagbasa ng mga aklat at ang kanyang kina-#imalingang basa#in ay ang mga aklat na

nakapagturo ng kabayani#an) tulad ng kasaysayan ng #imagsikan sa Pransiya &French revolution') ;Las Ruinas de

almira); ;Los Miserables; ni


4/19

Bayan); na pinagka-utangan ng Bayang Pilipino ng kabayani#an sa pag-usig ng kanilang ikalalaya, Ang sagisagniy ay ;+ay-pagasa; na ;nangyari; bago siy mamatay,

Andres Bonifacio

Andrs Bonifacio

Kaarawan: Nobyembre 3, !"#3

Tondo, Maynila

Araw ng

kamatayan:

Mayo !,!"$%

Maragondon,&a'ite

Palayaw: (u)remo

Kilala sya bilang: Ama ng *ebolusyon ng +ili)inas

Talaksan:Gat Andres Bonifacio.jpg

200px

Si Andrs Bonifacio(Nobyebre !0"#$%!&'ayo #0" #$)* ay siyang na+no sa rebol+syon ng,ilipinaslaban

sa-spanya"ang +nang rebol+syon sa Asya na l+aban sa pananakop ng ga bansang iperyalista sa -+ropa.
http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Tondohttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Maynilahttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Maragondon,_Cavitehttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Maragondon,_Cavitehttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Cavitehttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Cavitehttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Natatangi:Magkarga&wpDestFile=Gat_Andres_Bonifacio.jpghttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Nobyembre_30&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Nobyembre_30&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Nobyembre_30&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1863&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Pilipinashttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Pilipinashttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Espanya&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Espanya&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Espanya&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Europa&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Europa&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Tondohttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Maynilahttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Maragondon,_Cavitehttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Cavitehttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Natatangi:Magkarga&wpDestFile=Gat_Andres_Bonifacio.jpghttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Nobyembre_30&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1863&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Pilipinashttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Espanya&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Europa&action=edit&redlink=1


5/19

Siya ay isinilang noongika&!0 ng Nobyebre"#$%!sa T+ndo"'aynila.Ang kanyang ag+lang ay sina Santiago Bonifacio

at atalia de astro. Siya ay nagsi+lang ag&aral sa paaralan ni /on G+illero se1a sa 'elsic s+balit siyay aagang

na3into sa pag&aaral. Bagaat siyay na3into sa pag&aaral" ar+nong siyang b+asa at s++lat" at dal+b3asa na rin sa

pagsasalita sa 4ikang 5astila.

Na+lila sa ag+lang nang aaaga sa edad na #6. Naging tindero siya ng ratan at paaypay na ga4a sa papel de japon.

Nagtraba3o din siya bilangclerk" sales agentat bodegista (warehouseman*. Na3ilig siyang basa3in ang ga nobela ni 7ose

8i9alat nang itinatag ang a iga ;ilipina" s+api siya kasaa niApolinario 'abini.

Bagaat a3irap ay a3ilig b+asa at s++lat ng ga bagay na ay kab+l+3an lalo na k+ng ito ay t+ngkol sa 3iagsikan

at digaan. Siya ay ay di4a ng pag3i3iagsik. Siya rin ay nagnais na agbangon ng paa3alaang alaya na naging

daan +pang kanyang aitatag ang 5atip+nan na kakata4an sa 3iagsikan at +pang aging 4asto at panatag sa kanyang

itinatag. Noong#$2"atapos dakpin at ipatapon si/r. 7ose 8i9alsa/apitan" itinatag ni Bonifacio ang5atip+nano kilala

rin bilang


6/19

kasaa ang kanyang kapatid na lalaki na si ,rocopio Bonifacio noong ika ng 'ayo" #$)alapit sa B+ndok Nagpatong

(o B+ndok B+ntis*. >anggang ngayon" 3indi pa rin natatagp+an ang labi niya.

Cbag+3inD'aaring bisita3in

'ga /akilang ,ilipino" ni 7ose N. Se?illa sa Project Gutenberg

Ang ak!ang ito aykatiting"stub#$ %umulong sa Wikifilipinoat palawakin pa ito&

Andres Bonifacio: Ang Dakilang Supremo ng Katipunan

Karapatang-ari ng Children's Communication Center

1981

Sa mga uro at !agulang

!ahirap lang si Andres Bonifacio" !aagang namata# ang kan#ang mga magulang

ka#a hindi si#a nakatungtong sa mataas na paaralan" $ero hindi ito naging

hadlang para makatulong si#a sa kan#ang mga ka%a%a#an" Sa halip& kahirapan ang

nagtulak sa kan#a para ipagla%an ang mga karapatan ng mamama#ang $ilipino"

agtatag si#a ng re%olus#onar#ong samahang tina(ag na Katipunan para

maghimagsik la%an sa mga )span#ol at pala#ain ang $ilipinas" Dahil sa

Katipunan& na%igkis ang pagkakaisa ng sama%a#anang $ilipino"

!inahal at pinaglingkuran ni Andres Bonifacio ang sam%a#anang $ilipino"

agpakasakit si#a alang-alang sa kala#aan" !agaga(a din ka#a natin mahalin ang

ating ka%a%a#an at magpakasakit para sa kala#aan* +sinasala#sa# sa li%rong ito

ang %uha# ni Andres Bonifacio para mag-sil%ing inspiras#on at mapaghanguan ng

aral ng mga %ata"

Ang Ku(ento

Kung pupunta ng !a#nila galing sa hilaga& ti#ak na madadaan ang mata#og na

monumento ni Andres Bonifacio sa lunsod ng Kalookan" !akikita sa monumento ang

lara(an ng kaapihan at paghihimagsik ng mga $ilipino sa panahon ng pananakop

ng mga )span#ol" Ang monumentong ito a# sagisag ng ka%a#anihan ni Bonifacio at

ng kang#ang mga kasamang re%olus#onar#o"

Alam %a nin#o na %ata pa lamang si Bonifacio nang mamata# ang kan#ang mga

magulang* Dahil dito& huminto si#a sa pag-aaral at nagtra%aho para ma%uha#

silang makakapatid" agtinda si#a ng mga %aston at pama#pa#" agtar%aho rin

si#a sa mga kompan#a ng da#uhan" Kahit nagtatra%ahong %odegero a# di si#a

nagtigil sa pagga(a at pagtitinda ng %aston at pama#pa#"

Kahit mahirap lang& pinilit ni Bonifacio na matuto sa kan#ang sariling

pagsisikap" ag-aral si#a ng )span#ol at nag%asa ng li%ro" !ahilig din si#a sa

mga dula at pagtatanghal ka#a gumanap si#a sa mga dulang moro-moro" agtatag

sila ng kan#ang mga kai%igan ng isang samahan sa dula& ang ,eatro $orenir"

Akti%o si Bonifacio sa kilusang maka%a#an" ang lumaganap ang Kilusang

$ropaganda& madali ni#ang nauna(aan ang mga la#unin nito" Sumapi si#a sa

samahan ng mga !ason at pagkaraan a# sa .a .iga /ilipina" ang mamata# ang
http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edit&section=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edit&section=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edit&section=1http://www.gutenberg.org/files/17786/17786-h/17786-h.htm#Page_101http://www.gutenberg.org/files/17786/17786-h/17786-h.htm#Page_101http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Katitinghttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Katitinghttp://fil.wikipilipinas.org/index.php/Katitinghttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edithttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edithttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mayo_10&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=1897&action=edit&redlink=1http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edit&section=1http://www.gutenberg.org/files/17786/17786-h/17786-h.htm#Page_101http://fil.wikipilipinas.org/index.php/Katitinghttp://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Andres_Bonifacio&action=edit


7/19

.iga& naisip ni Bonfacio na hindi reporma kundi re%olus#on ang maka%a%ago ng

kalaga#an ng $ilipinas"

+sang ga%i& nagpulong sina Bonifacio at i%a pang maka%a#ang $ilipino para

itatag ang isang lihim na samahan" ,ina(ag itong 0Kataastaasang Kagalanggalang

na Katipunan ng mga Anak ng Ba#an0 o Katipunan" .a#unin ng Katipunan na

maghimagsik la%an sa )span#a at pala#ain ang $ilipinas" Si Bonifacio ang

naging Supremo ng samahan"

a%ang pinamumunuan ang Katipunan& nakilala ni Bonifacio si regoria de 2esus"

iliga(an ni#a si regoria at di nagtagal ikinasal sila sa sim%ahan ng

Binondo" !uli silang ikinasal alinsunod sa alituntunin ng Katipunan" Sumapi si

regoria sa samahan noon din" Si#a ang nangalaga sa mga dokumento& %aril at

i%a pang mahalang kagamitan ng Katipunan"

atuklasan ng mga )span#ol ang Katipunan& ka#a tumakas sina Bonifacio at i%ang

kasamahan" agtipon-tipon sila sa $ugadla(in at doon a# ipinasi#a nilang

simulan na ang himagsikan" Sa la%anan sa San 2uan& umurong sina Bonifacio

dahil sa lakas ng kala%an" $ero kahit na%igo ang kanilang unang pagsalaka#&

ma%ilis namang kumalat ang re%olus#on"

Samantala& sumikat naman si )milio Aguinaldo %ilang lider ng mga Katipunero sa

Caite" .aging panalo sa la%anan ang kan#ang huk%o ka#a maraming humanga ka#

Aguinaldo" Dito nag-umpisa ang di pagkakasundo ng mga Katipunero sa Caite"

ahati sa dala(ang pangkat: ang pangkat !agdi(ang at pangkat !agdalo"

agdaos ng kum%ensi#on sa ,e3eros& Caite ang dala(ang pangkat ng mga

Katipunero" Bilang Supremo ng Katipunan& si Bonifacio a# tuma#ong tagapangulo

sa kum%ensi#on" agkaisa silang lahat na igagalang ang anumang mapagkasunduan

sa kum%ensi#on" +tinatag muna nila ang repu%lika ng $ilipinas at pagkaraan a#

nagdaos ng halalan"

ahalal na pangulo ng repu%lika si Aguinaldo kahit (ala si#a sa kum%ensi#ong

i#on" $ero nang mahalal na Direktor ng +nter#or si Bonifacio& isang !agdalo

ang tumutol" Diumano& hindi dapat sa posis#on si Bonifacio dahil (ala si#ang

pinag-aralan" Sa galit& pina(alang-%isa ni Bonfacio ang lahat ng

napagkasunduan at agad na umalis"

Sa isang pulong sa aic& nagtatag ng hi(ala# na pamahalaan si Andres

Bonifacio" $ara ka# Aguinaldo& malaking pangani% sa pamumuno ni#a ang gina(a

ni Bonifacio ka#a iniutos ni#a ang paghuli rito" $inuntahan ng mga tauhan ni

Aguinaldo si Bonifacio at hinuli"

ilitis ang magkapatid na Andres at $rocopio sa salang pagtataksil sa %a#an sa

pagtatangkang i%agsak ang pamahalaan" !ga tauhan lahat ni Aguinaldo ang %umuo

ng konsehong lumitis sa magkapatid" $agkaraan ng isang ara( na paglilitis

0napatuna#ang0 nagkasala ang magkapatid ka#a hinatulan ng kamata#an ni

Aguinaldo"

Di alam ng magkapatid ang hatol na kamata#an" .ihim silang dinala sa %undok ng

,ala" Doon& ihini(ala# ka# Bonifacio si $rocopio" ati#ak ni Bonifacio na

papata#in sila" A#on sa i%a& tumak%o si#a ngunit nasundan ng mga ka(al ni

Aguinaldo at %inaril" Dito nag(akas ang %uha# ni Andres Bonifacio& ang

dakilang Supremo ng Katipunan"


8/19

ANDRES BONIFACIO

Ang Buhay na Puno ng Pakikipagbaka

Daniel Mendoza Anciano

Hindi mapag-aalinlanganan na ang mga

Filipinong ilustrado ay nakapag-ambag ng

malaki sa ebolusyon ng nasyonalismo sabansa, ang kanilang pagnanais na isulong

ang interes na dinadala ng kanilang

kinabibilangang pangkat sa lipunan at mga

naging mapangahas nilang pagpapahayag

ng ideyalismo para sa kapantayan ng mga

Filipino sa mga Espanyol ay nagsilbing mga

lagabog ng maso na lumamat sa tila

matibay na moog ng kolonyalismo sa bansa.Ngunit ang kanilang mga mahalagang

nagawa ay mayroon limitasyon, dahilan sa

taglay nilang ilusyon na magkakaroon ng

reporma at posibilidad ng asimilasyon sa

sistemang kolonyal ay hindi nila tinawid

ang parametro ng radikal na pagkilos upang

tahakin ang kasarinlan ng bansa mula sa

pagkaalipin ng mga banyaga.

Sa ilang huling mga taon na lamang ng

ika-19 na daantaon, ang ilusyon na

dinala ng mga ilustrado ay nagbigay daan

sa dis-ilusyon at napagtanto na ang

pangarap na reporma ay hindi magaganap


9/19

sa isang lipunan na kontrolado ng mga

pangkat ng mananakop na hindi

kaylanman naging mapagparaya sa

pagbibigay daan para sa mga positibong

pagbabago, dahilan dito ang kurtina ngkasaysayan ay nahawi na para bigyang

daan ang ating himagsikan.

Ang Himagsikang Filipino ng 1896 ay

maituturing na pinakamapagpasiyang

pangyayari sa pahina ng kasaysayan ng

ating bansa. Ito ang panahon na ang

sambayanang Filipino ay kolektibo at

nangahas na pinili ang pagsusulong ng

isang armadong pakikibaka bilang paraan

ng paglatid ng kadena ng kolonyalismo.

Ito ang panahon na ipinahayag ng

sambayanan ang kanilang paghahangad na

maging mga tunay na panginoon na

magpapasiya sa kapalaran at

kahahantungan ng ating bayan. Kung ang

himagsikan ay isang mapangahas napagkilos, gayundin masasabi nating ang

naging tagapasimuno nito ay nagtataglay

ng isang mapangahas na personalidad at

tila aserong determinasyon upang

pamunuan ang isang kilusan na

maglalatid ng kadena ng pangkaalipin ng

kaniyang mga abang kababayan. Ang lider

na ito ay walang iba kundi si Andres

Bonifacio, ang tagapasimuno at kaluluwa

ng himagsikang Filipino.

Kung ang mga ilustrado ay nakipaglaban

para sa interes ng gitnang uring kanilang

kinabibilangan ang masang Filipino ay


10/19

nakatagpo din ng lider na magsusulong ng

kanilang totoong interes, sa katauhan ni

Bonifacio, kung naging mas radikal man

ang kaniyang naging direksiyon sa

pagtahak sa pagbabagong panlipunan aysa dahilang ang buhay ng isang anak-

maralita ay naratibo ng pang-araw-araw

na personal na pakikipaglaban para

mabuhay. Mga karanasan na pumanday

upang magkaroon ng isang malalim na

repleksiyon sa katotohanan ng buhay ng

kaniyang mga kapwa maralita at epektibo

mapamunuan ang himagsikan namagpapalaya sa kaniyang mga kababayan

sa dinadanas nilang paniniil at kadahupan.

Ang Panimula ng Pakikipagbaka

Ang maralitang lider ay ipinaganak sa

isang kubo sa Tondo noong Nobyembre30, 1863 sa mag-asawang Santiago

Bonifacio na isang sastre at Catalina

Castro. Sa batang edad ay naulila sa

parehong magulang at natagpuan ang sarili

na tagakupkop ng kaniyang mga

nakababatang kapatid. Sa pagtutulungan

ng mga magkakapatid nakita nila ang

kanilang mga sarili na nasa lansangan ng

Maynila o nasa mga patyo ng simbahan(na tilastreetchildrenngayon) at naglalako

ng pamaypay at baston sa mga

nagdadaan. Nagpatuloy ang kaniyang

pagsuporta sa kaniyang mga kapatid

hanggang sa pagdating ng sapat na taong


11/19

gulang at maempleyo si Bonifacio sa

Fleming & Company (pag-aari ng mga

Ingles) at sa bandang " huli bilang ahente

ng Fressel and Company (pag-aari ng mga

Aleman).

Ang leksiyon ng kaniyang unang pakikibaka

ay ang makita ni Bonifacio na siya ang

nagsilbing magulang ng kaniyang mga

kapatid. Isang karanasan na naghanda sa

kaniya para tanggapin ang papel na

maging isang ama na gagabay sa kanyang

ulilang bansa.

Ang Pakikipagbaka Laban sa

Kamangmangan

Si Bonifacio bilang isang anak mahirap sa

kaniyang kapanahunan na pinalala ng

pagkaulila at pangangailangan na

maandukha ang kaniyang mga

nakakabatang kapatid, ang isang mas

malaking pakikipagbaka na kaniyang

hinarap ay ang labanan ang

kamangmangan na tiyak niyang

kahahantungan. Sa kaniyang kabataan

ang kaniyang tanging pormal na

edukasyon ay ang pagpasok niya sa

paaralan ni Don Guillermo Osmea na itoay agad din naputol. Sa pagtatantiya ni

Professor Teodoro Agoncillo, sa ating

panukatan ang kaniyang natapos ay

ikaapat na baitang lamang ng paaralang

elementarya.


12/19

Ngunit ang tunay na esensiya ng

edukasyon ay hindi lamang turuan ang

mag-aaral kundi ang matutunan ng mag-

aaral na turuan ang kaniyang sarili.

Nilabanan ni Bonifacio ang kamangmanganna maari niya sanang nasadlakan sa

pamamagitan ng sariling pag-aaral at ang

kaniyang pagtatrabaho sa mga

establisementong dayuhan ay nagbigay

daan para masundan niya ang mga

kaganapan at pag-unlad ng kaisipan sa

labas ng bansa. Ang kaniyang

pakikisalamuha sa mga Espanyol satanggapang kaniyang pinaglilingkuran ay

nagpatalas sa kaniyang komprehensiyon ng

wikang Espanyol at magkaroon ito ng

sapat na kaalaman upang maunawaan

ang wika ng dati nating mga panginoon.

Ito ang dahilan kung bakit nagkaroon siya

ng pagkakataon na maunawaan ang mga

kaisipan ng mga pantas ng kanluran na siHugo (Les Misarables_), Sue (Wandering

Jews); inunawa ang sistemang presidensiyal

ng Amerika (Buhay ng mga Pangulo ng

Estados Unidos); at ang kalakaran ng

himagsikan sa aklat naKasaysayan ng

Himagsikang Pranses. Nagkaroon din ng

inpluwensiya sa kaniyang kaisipan ang

mga sulatin ng mga Filipinong

Propagandista sa Europa, lalo na sina Del

Pilar at Jose Rizal sa aklat ng huli naNoli

Me TangereatEl Filibusterismo. Ang

pagbabasa ng supremo ay hindi lamang

naging isang pag-sasanay na pangkaisipan

at hindi rin nanatili lamang sa bakuran ng


13/19

kaniyang kaisipan. Ang kaniyang mga

natutunan ay nagsilbing isang apoy na

nagpakulo ng kaniyang kaisipan, na sa

dakong huli ang namuong ideya ay nailipat

sa mas kongretong pagkilos.

Isa rin sa naging sanayang pang-kaisipan ni

Bonifacio ay ang tanghalan na kung saan

siya ay isa sa mga gumaganap sa palabas

na moro-moro. Ang moro-moro ay isang

pagtatanghal ng paglalaban ng dalawang

magkasalungat na puwersa, sa una ay

maririnig ang argumentong isinasaad ng

kaisipan at sa dakong huli ay ang

pagpipingkian ng mga sandata ng

dalawang pangkat na ang argumento ay

hindi pinapakinggan ng isa't isa. Sa

tanghalan lumalabas ang salungatan,

katwiranan, at sa bandang huli ang pisikal

na paglalaban. Dito natutunan ni Bonifacio

ang pangangailangan sa pagkakaroon ng

isang malakas, mapang-akit atmakapangyarihang pananalita, at ang

pagtatantiya ng takbo ng istorya para sa

mga tauhan. Nilisan ng supremo ang

kaniyang tanghalang paaralan, ginamit niya

ang pangangailangan ng mapang-akit at

makapangyarihang pananalita sa kaniyang

mga naging kasama sa Katipunan. Sa

paglisan niya ng tanghalan ng moro-moro

ay kaniyang inilipat ito sa mismong puso

ng lipunan na kaniyang ginagalawan.

Pakikibaka Laban sa Matandang Kaisipan


14/19

Ang lipunan sa panahon ni Bonifacio ay

pinangingimbabawan ng sapot

kamangmangan at pamahiin na pinanatili

ng mga alagad ng kolonyal na

Kristiyanismo sa paniniwala ng mga ito naang kanilang pagsasamantala sa ating

bayan ay malulubos lamang sa isang

kapaligiran na hindi sinisikatan ng liwanag

ng kaalaman. Ang mga alagad ng kolonyal

na Kristiyanismo ang nagpakalat ng

paniniwala a ang mga katutubo ay likas na

mahina, mangmang, at ang edukasyon

para sa mga ito ay mapanganib sa kanilangmga kaluluwa - sa mismong panulat ng

isang prayleAng isang indio kapag natuto,

ay magiging kalaban ng Diyos at ng

Espanya

Sa pamamagitan ng sariling edukasyon,

namulat ang mata ni Bonifacio sa

kalagayan ng lipunan sa kaniyang

kapanahunan. Ngunit ang kaalamangnatutunan ay hindi sinarili manapa ay

kaniya itong ibinahagi sa iba sa layunin na

gisisingin ang kaniyang mga kababayan

para sa pagbabago sa bayan. Nagsimula

bilang isang masugid na tagasuporta ng

kilusang propaganda at naging

tagapamahagi (sa pamamagitan ng lihim

na pagtitinda) ng mga literaturang pang-

protesta sa mga mag-aaral ng Unibersidad

ng Santo Tomas, at sa pamamagitan ng

pagtitinda ng mga literaturang pang-

protesta ay nakilala niya si Ladislao Diwa

na noon ay isang mag-aaral ng abogasya

sa unibersidad at sa dakong huli ay


15/19

nakasama niyang naging tagapagtatag ng

Katipunan.

Sa pagkakatag ng Katipunan ay inandukha

niya ang pagkakaroon ng isang limbagan atpahayagan ng kilusan. Sa pagkakalathala

ng _Kalayaan_ naiparating niya sa

pamamagitan ng panulat ang kaniyang

mga pananaw, at adhikain para sa inang

bayan. Katulad ng kaniyang mga nabasang

mga literaturang politikal mula sa mga

ilustrado sa kaniyang panahon, ikinalat

niya ang kaniyang paniniwala na ang mga

Filipino ay hindi mangmang at hindi

dapat na manatiling mangmang, ngunit

kakaiba sa kaniyang mga kasabayang

ilustrado, naniwala si Bonifacio sa

kakayahan ng mga mababang uri na

mapalaya ang kanilang mga sarili. Sa

pamamagitan ng propaganda

ngKalayaanay naiparating ni Bonifacio

ang pag-aaring ganap sa pangangailanganng isang armadong pakikibaka para sa

katubusan ng bayan mula sa kadena ng

mga dayuhan.

Ang Pakikibaka Para sa Bayan

Sa taong 1896, dumami ng bilang ngkasapian ng Katipunan at ang pagiging

lihim nito ay hindi na maitago sa mga

dayuhang maykapangyarihan. Sumapit

na ito sa bingit ng pagkakatuklas. Hiniling

niya ang payo ni Rizal sa pamamagitan ng


16/19

emisaryong si Pio Valenzuela at sinabing

ang bayan ay hindi pa handa dahilan sa

kakulangan ng sandata at kawalan ng

isang bansa na posibleng maging

kakampi sa panahon ng pagsiklab nghimasikan, at ilan din sa kaniyang mga

mismong kasama sa samahan ay tutol na

ang pasimulan ang himagsikan dahilan sa

kawalan ng katiyakan ng tagumpay.

Natuklasan ang Katipunan sa panahon ng

kawalan ng kahandaan, ano ang

magagawa ng mga itak, sibat na

kawalayan, paltik, at ilang lumang baril at

mga katipunerong walang aktwal na

pagsasanay sa digmaan sa panahon na

ito ay mapaharap sa puwersa ng kolonyal

na pamahalaan na kumpleto sa

kagamitang pamuksa, may ganap na

pagsasanay at ang nakakarami ay mga

beterano ng ilang mga labanan para

Espanya sa nakalipas. Ito angpredikamentong namamayani ng

ginaganap ang mapagpasiyang pagpupulong

sa Pugad Lawin. Ngunit ang supremo ay

tumayo, pinangibabaw ang ideyalismo laban

sa pragmatismo at hinikayat ang mga

kasamahan na magpasiya ng taliwas sa

tila matinong pangangatwiran ng mga

segurista, pinunit nila ang mga sedula na

isang hayagang dokumento ng pagkaduwagi

at sinindihan ang mitsa ng himagsikan.

Ito ang himagsikang pinasimulan ng

supremo, kulang sa armas, pagkain,

lohistika, at mahusay na istratehiya na


17/19

kinakilangan sa isang matagumpay na

pakikipaglaban sa isang hukbo ng kaaway

na nagmamay-ari ng lahat ng kalamangan.

Ang mga salik na ito rin ang naging dahilan

upang magapi ang supremo saPinaglabanan. Bumagsak ang Pinaglabanan

ngunit katulad isang malaking dinamita,

kinakailangan munang masunog ng mitsa.

Pagkatapos ng Pinaglabanan, ang

himagsikan ay kumalat na tila malaking

apoy sa mga karatig lalawigan ng Maynila

at sa momentum ng lagablab ay nilalamon

ng apoy nito ang habi ng istrakturangkolonyal.

Ang Huling Pakikibaka

Sa pagdating ni Bonifacio sa Cavite ay

nahantad sa kaniya ang katotohanan na

ang pagtatagumpay ng mga rebolusyonaryo

sa nasabing lalawigan ay naging sanhi ng

karibalan ng mga kapwa niya

rebolusyonaryo. Nilasing ng tagumpay ang

pamunuan ng mga paksiyong Magdiwang

at Magdalo sa Cavite, pagkalasing na

nagpalimot sa isa sa pangunahing aral ng

Katipunan na kapatiran. Nilimot ang

kapatiran dahilan sa pagnanais na kunin

ang kapangyarihan at ipinatupad pa ngisang paksiyon ang maitim na balakin na

lusawin ang Katipunan at palitan ito ng

bagong anyo ng pamahalaan na

dominante ng mga ilustradong Caviteo.


18/19

Sa Kumbensiyon ng Tejeros nalansag ang

Katipunan sa pamamagitan ng isang

tiwaling halalan, naagaw ang liderato mula

sa supremo at nalipat sa kamay ng mga

ilustrado. Hindi ito natanggap ng supremoat binalak niyang bawiin ang nawala sa

kaniya sa pamamagitan ng

pagproprotesta sa resulta ng eleksiyon na

kilala sa tawag naActa de Tejerosat sa

pag-oorganisa ng isang kahiwalay na

pamahalaan sa ginanap na pagpupulong sa

Naic.

Sa mga unang pakikibaka ng supremo

laban sa puwersang kolonyal ng kaniyang

kapanahunan ay naging matagumpay siya,

ngunit hindi sa kaniyang huling

pakikibaka sa mga taong minsan ay

kaniyang niyakap at tinawag na mga

kapatid sa mga isinagawang inisasyon ng

Katipunan sa nakalipas.

Sa pagbabasa kaya ni Andres Bonifacio

ng Kasaysayan ng ebolusyong Pranses

hindi kaya niya nabasa ang yugto sa buhay

ng isa sa mga naging tagapasimuno nito na

si Maximilian Robespierre? Si Robespierre

ay bumagsak sa kapangyarihan pagkatapos

na maisagawa ang isang Kombensiyon ng

mga Maghihimagsik at pagkatapos ay

pinutulan ng ulo sa gilotina sa isa sa mga

lansangan ng Paris sa kaniyang kamatayan

na nakasama niyang pinutulan ng ulo ang

kaniyang nakakabatang kapatid na si

Augustine.


19/19

Ito rin ang kinahantungan ni Andres

Bonifacio, ang pagbagsak sa Kombensiyon

ng Tejeros at ang pagbitay sa kaniya at sa

kaniyang kapatid na si Procorpio sa

paanan ng isa sa mga bundok sa bayan ngMaragondon, Cavite.

Minsan kung kung ikukumpara ang

kamatayan ng dalawang pambansang

bayaning Filipino ay makikita rin ang

balintuna ng kasaysayan. Sa dalawang

bayani na tila nag-aagawan sa pedestal ng

kadakilaan ay makikita ang hayagang

salungatan. Si Rizal na hanggang sa huli ay

naniniwala sa pagiging tapat ng Espanya na

maglalapat ng reporma pasa sa Filipinas.

Samantalang si Bonifacio ay nanalig sa

kakayahan ng mga Filipino na mapalaya

ang kanilang sarili mula sa pamatok ng

pagkaalipin. Ngunit ng ipagparaya ng

kasaysayan ang kanilang mga buhay sa

altar ng kalayaan, si Rizal na naniniwalasa Espanya ay namatay sa kautusan at

punlo ng hukbong kolonyal, samantalang

si Bonifacio na naniniwala sa kakayahan

ng mga Filipino ay kinitilan ng buhay sa

utos at punlo ng kaniyang mga sariling

kababayan.

andress bonifacio

Documents